Luận văn Vai trò của Salmonella trong hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột và biện pháp phòng trị

Nội dung text: Luận văn Vai trò của Salmonella trong hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột và biện pháp phòng trị

1. i B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN VÕ QUC CƯNG VAI TRỊ CA SALMONELLA TRONG HI CHNG TIÊU CHY CHĨ NUƠI TI THÀNH PH BUƠN MA THUT VÀ BIN PHÁP PHỊNG TR LUN VĂN THC S THÚ Y BUƠN MA THUT – 2010
2. ii B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN VÕ QUC CƯNG VAI TRỊ CA SALMONELLA TRONG HI CHNG TIÊU CHY CHĨ NUƠI TI THÀNH PH BUƠN MA THUT VÀ BIN PHÁP PHỊNG TR Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60 62 50 LUN VĂN THC S NƠNG NGHIP HƯNG DN KHOA HC: PGS.TS. PHÙNG QUC CHƯNG BUƠN MA THUT – 2010
3. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu và kt qu nghiên cu trong lun văn là trung thc. Mi trích dn đu đưc ch rõ ngun gc. Các s liu và kt qu ca nghiên cu này chưa đưc ai cơng b và s dng đ bo v bt kỳ hc v nào. Ký tên Võ Quc Cưng
4. ii LI CÁM ƠN Tơi vơ cùng bit ơn và t lịng kính trng sâu sc đn PGS. TS. Phùng Quc Chưng ngưi thy đã tn tình, chu đáo hưng dn và giúp đ tơi hồn thành lun văn. Tơi xin bày t lịng bit ơn đi vi s đng viên, giúp đ nhit tình ca: Lãnh đo và cán b, cơng nhân viên chc Cơ quan Thú y vùng V. Quý thy, cơ giáo Khoa Chăn nuơi Thú y, Trưng Đi hc Tây Nguyên. Xin chân thành cám ơn tt c bn bè, đng nghip và ngưi thân đã giúp đ và đng viên tơi vưt qua khĩ khăn đ hồn thành nghiên cu này. Buơn Ma Thut, tháng 10 năm 2010. Tác gi Võ Quc Cưng
5. iii MC LC LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii CÁC CH VIT TT TRONG LUN VĂN vii DANH MC CÁC BNG viii DANH MC CÁC BIU xi M ĐU 1
   MC TIÊU CA Đ TÀI 2
   Ý NGHĨA KHOA HC CA Đ TÀI 2 Chương 1 TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Nhng nguyên nhân gây tiêu chy chĩ 3 1.1.1. Điu kin ngoi cnh 3 1.1.2. Ch đ chăm sĩc nuơi dưng 3 1.1.3. Do Stress 4 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng 4 1.1.5. Do nm mc 4 1.1.6. Nguyên nhân do virus 5 1.1.7. Nguyên nhân do vi khun 5 1.2. Vi khun Salmonella 8 1.2.1. Hình thái 8 1.2.1. Đc tính sinh vt hc 9 1.2.3. Cu trúc kháng nguyên 10 1.2.4. Yu t gây bnh 12 1.3. Đc đim dch t hc ca Salmonella 22 1.4. Cách sinh bnh ca Salmonella 23 1.5. Min dch chng Salmonella 24 Chương 2 ĐI TƯNGNI DUNGPHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 25 2.1. Đi tưng nghiên cu 25 2.2. Ni dung nghiên cu 26
6. iv 2.2.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy đàn chĩ nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut 26 2.2.2. T l nhim Salmonella đàn chĩ nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut 26 2.2.3. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut. 26 2.2.4. Xác đnh mt s đc tính sinh hố ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 26 2.2.5. Xác đnh các serotype vi khun Salmonella phân lp đưc 26 2.2.6. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc 26 2.2.7. Xác đnh mt s yu t gây bnh ca các chng vi khun Salmonella phân lp đưc 26 2.2.8. Kim tra s mn cm vi mt s thuc kháng sinh và hĩa dưc ca vi khun Salmonella phân lp đưc 26 2.2.9. Điu tr th nghim và đ xut mt s phác đ điu tr hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. 26 2.3. Phương pháp nghiên cu 26 2.3.1. Phương pháp chn mu, ly mu 26 2.3.2. Điu tra hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 27 2.3.3. Phương pháp phân lp, giám đnh vi khun 28 2.3.4. Xác đnh đc lc vi khun 28 2.3.5. Xác đnh kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin) 28 2.3.6. Xác đnh kh năng xâm nhp 29 2.3.7. Kim tra tính mn cm ca Salmonella phân lp đưc vi mt s thuc kháng sinh và hố dưc 29 2.3.8. Xác đnh serotype vi khun Salmonella 31 2.3.9. Thc nghim điu tr hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut bng thuc kháng sinh 31 2.4. X lý các s liu 31
7. v Chương 3 KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 32 3.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 32 3.1.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui 32 3.1.2. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo ging 35 3.2. T l nhim Salmonella chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 37 3.3. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy 40 3.3.1. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo la tui 40 3.3.2. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo ging 43 3.4. Kt qu xác đnh mt s đc tính sinh hố ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 46 3.5. Kt qu xác đnh serotype ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 50 3.6. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc 54 3.7. Kim tra mt s yu t gây bnh ca các chng Salmonella phân lp đưc. 56 3.7.1. Kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin) 56 3.7.2. Kim tra kh năng xâm nhp ca các chng Salmonella 60 3.8. Tính mn cm ca các chng Salmonella vi thuc kháng sinh và hố dưc 62 3.9. Kt qu điu tr thc nghim hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 68 Chương 4 KT LUN VÀ Đ NGH 72 4.1. Kt lun 72 4.2. Đ ngh 73 TÀI LIU THAM KHO 74
8. vi CÁC CH VIT TT TRONG LUN VĂN CHO: Chinese Hamster Ovary cell Cs.: Cng s E.coli: Escherichia coli ETEC: Enterotoxigenic E.coli Hly: Heamolysin I: Intermediate sensitive (Mn cm trung bình) I.M: Intramuscular (Tiêm bp) I.V: Intravennous (Tiêm tĩnh mch) kDa: kilo Dalton KIA: Kligler Iron Agar LPS: Lipopolysaccharis LT: Heat Lable Toxin (Đc t khơng chu nhit) MR: Methyl Rouge PBS: Phosphate Buffered Saline (Dung dch ra hng cu) PCR: Polymerase Chain Reaction R: Resistance (Kháng) S: Sensitive (Mn cm) S.C: Subcutaneous (Tiêm dưi da) TB: Trung bình ST: Heat stable Toxin (Đc t chu nhit) XLD: Xyloze Lysine Desoxycholate Agar
9. vii DANH MC BNG TT Tên bng Trang 2.1 Đưng kính vịng vơ khun chun ca các loi kháng sinh 30 3.1 Kt qu điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui 32 3.2 Kt qu điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo ging 35 3.3 T l nhim Salmonella theo la tui chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 37 3.4 T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và mc hi chng tiêu chy theo la tui 41 3.5 T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và b tiêu chy theo ging 44 3.6 Kt qu kim tra đc tính sinh vt hố hc ca vi khun Salmonella phân lp đưc 47 3.7 Kt qu xác đnh serotype các chng Salmonella 50 3.8 Kt qu xác đnh đc lc các chng Salmonella 54 3.9 Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut 57 3.10 Kt qu xác đnh kh năng xâm nhp ca Salmonella 61 3.11 Kt qu kim tra tính mn cm ca các chng Salmonella phân lp t phân chĩ mc hi chng tiêu chy . 63 3.12 Kt qu điu tr hi chng tiêu chy chĩ nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut 69
10. viii DANH MC BIU TT Tên biu đ Trang 3.1 Tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui 33 3.2 Tình hình hi chng tiêu chy các ging chĩ 36 3.3 T l nhim Salmonella chĩ theo la tui 38 3.4 T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và b tiêu chy theo la tui 41 3.5 T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và b tiêu chy theo ging 44 DANH MC HÌNH MINH HO TT Tên hình 1.1 Vi khun Salmonella hình que thng, bt màu hng (quan sát dưi đưc dưi vt kính 100x) 9 1.2 Lơng và fimbriae ca vi khun Salmonella . 9 3.1 Hình thái khun lc vi khun Salmonella trên các mơi trưng phân lp chuyên bit . 46 3.2 Đc tính sinh hố vi khun Salmonella đưc kim tra trên các mơi trưng KIA, Mantoz, Ure 47 3.3 H thng đnh danh vi khun Vitek2 51 3.4 Kim tra đc lc các chng Salmonella trên chut nht trng 55 3.5 Kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut bng phương pháp phân đon rut ln . 57 3.6 Kim tra kh năng xâm nhp ca các chng Salmonella . 61 3.7 Kháng sinh đ ca các chng Salmonella 65
11. 1 M ĐU Đt vn đ Chĩ là lồi vt đưc con ngưi nuơi và thun hĩa sm nht; lồi vt này đưc nhân dân ta nuơi vào khong 3000 – 4000 năm trưc cơng nguyên vi mc đích đ gi nhà, đi săn và làm thc phm Đt nưc phát trin, điu kin sng ngày càng đưc ci thin, mc sng ngưi dân ngày mt tăng cao, đã to tin đ cho phong trào nuơi đng vt king ph bin nhiu gia đình, trong đĩ chĩ là con vt đã đưc chn nuơi nhiu nht. Chĩ là lồi vt thơng minh, trung thành và là ngưi bn thân thit ca con ngưi, cĩ th nĩi chĩ đã tr thành mt thành viên đc bit trong gia đình. Chính nhng đc đim này mà chĩ đưc nuơi ngày càng nhiu c v s lưng và chng loi; song vic chăm sĩc nuơi dưng lồi vt này đang gp phi khĩ khăn do bnh tt xut hin ngày càng phc tp và đã thc s tr thành ni lo cho nhiu ngưi nuơi chúng. Vit Nam nĩi chung, tnh Dak Lak nĩi riêng cĩ khí hu nĩng m; khi điu kin chăn nuơi kém v sinh s to cơ hi cho h sinh vt và ký sinh trùng phát trin gây ra bnh, đc bit là bnh trên đưng tiêu hĩa. Theo Nguyn Như Pho (1995)[26], trong thc t bnh trên h thng tiêu hĩa chim t l cao hơn hn so vi các bnh trên h thng khác chĩ và gây thit hi nghiêm trng. Mt trong s nhng bnh ph bin và gây nhiu thit hi cho chăn nuơi chĩ là viêm rut tiêu chy. Bnh xy ra trên chĩ mi la tui, t l mc và t l cht khá cao; Salmonella đưc coi là mt trong nhng nhân t quan trng gây viêm rut tiêu chy chĩ (David Mc. Clugage và cs, 2005)[47]. Theo t chc Y t th gii, đn nay đã phân lp đưc trên 3.000 chng Salmonella khác nhau; trong đĩ cĩ khong 3 4% s chúng cĩ kh năng gây bnh cho ngưi và đng vt. Mi năm, trên tồn th gii cĩ khong 20 triu ngưi b ng đc thc ăn và khong 200.000 ngưi t vong do vi khun Salmonella .
12. 2 Các đàn gia súc b nhim Salmonella khơng nhng gây thit hi kinh t cho ngưi chăn nuơi mà chúng cịn là ngun tàng tr mm bnh ch yu đi vi con ngưi (Selbitz HJ và cs., 1995)[69]. T nhng năm 1990, đã cĩ mt s tác gi tin hành nghiên cu v Salmonella và hi chng tiêu chy do chúng gây ra trên các lồi nuơi ti Dak Lak; nhưng chưa cĩ nghiên cu nào v lồi vi khun này trong hi chng tiêu chy chĩ; mt lồi vt nuơi sng gn gũi vi con ngưi. Đ tip tc khng đnh vai trị ca Salmonella , bng các nghiên cu đc lc và các yu t gây bnh ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ; t đĩ cĩ lun c v khoa hc và đưa ra bin pháp phịng tr bnh cĩ hiu qu, gĩp phn gim thiu dch bnh, phát trin đàn chĩ nuơi ti đa phương, chng ơ nhim mơi trưng và bo v sc khe cng đng. Xut phát t thc t trên, trong phm vi và điu kin cho phép, chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Vai trị ca Salmonella trong hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut và bin pháp phịng tr”
    Mc tiêu ca đ tài Xác đnh vai trị ca vi khun Salmonella trong hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut; trên cơ s đĩ đ xut bin pháp phịng tr hp lý.
    Ý nghĩa khoa hc ca đ tài Salmonella là mt loi vi khun sng hoi sinh trong đưng tiêu hố ca ngưi và đng vt, Salmonellosis là bnh truyn lây gia ngưi và gia súc. Vic nghiên cu Salmonella và các yu t gây bnh ca chúng, xác đnh đưc nhng chng cĩ kh năng gây bnh chĩ, đ cĩ cơ s khoa hc và t đĩ đưa ra các bin pháp phịng chng bnh do Salmonella gây ra, vi mc đích phát trin đàn chĩ nuơi, chng ơ nhim mơi trưng, bo v sc kho cho con ngưi.
13. 3 Chương 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Nhng nguyên nhân gây tiêu chy chĩ Tiêu chy là biu hin lâm sàng ca quá trình bnh lý đưng tiêu hố. Tuỳ theo đc đim, tính cht, din bin, tuỳ theo đ tui gia súc, tuỳ theo yu t đưc coi là nguyên nhân chính hoc k phát mà hi chng tiêu chy tng lồi gia súc đưc gi bng nhiu tên khác nhau; hi chng tiêu chy cĩ liên quan đn rt nhiu yu t; trong đĩ cĩ yu t đưc coi là nguyên nhân nguyên phát, cĩ yu t đưc coi là nguyên nhân th phát. Vic phân loi đ xác đnh đưc nguyên nhân gây tiêu chy là mt vn đ phc tp, nĩ đã và đang đưc các nhà khoa hc quan tâm nghiên cu đ đ ra bin pháp phịng tr thích hp. Đn nay, các nhà khoa hc đã thng nht rng vic phân loi nguyên nhân gây hi chng tiêu chy ch cĩ ý nghĩa tương đi; điu quan trng là phi tìm ra đưc yu t nào là chính, yu t nào là ph; yu t nào xut hin trưc, yu t nào xut hin sau, đ t đĩ xây dng đưc phác đ điu tr cĩ hiu qu. Hi chng tiêu chy chĩ thưng do các nguyên nhân ch yu sau: 1.1.1. Điu kin ngoi cnh Điu kin khí hu thay đi đt ngt: quá nĩng, quá lnh, mưa giĩ, m ưt kt hp vi chung tri khơng hp v sinh. Niconxki V.V (1986)[37], H Văn Nam và cs. (1997)[22]; cho bit: khi gia súc b lnh m ưt kéo dài s làm gim phn ng min dch, gim tác dng thc bào do đĩ gia súc d b vi khun sn cĩ trong đưng rut cĩ cơ hi bi nhim, tăng cưng đc lc gây bnh. 1.1.2. Ch đ chăm sĩc nuơi dưng: Thc ăn cĩ cht lưng kém, ơi thiu, khĩ tiêu hố là nguyên nhân gây tiêu chy gia súc. Thc ăn thiu các cht khống, Vitamin cn thit cho cơ th gia súc, đng thi phương thc cho ăn khơng phù hp s làm gim sc đ kháng ca cơ th gia súc và to cơ hi cho các vi khun gây ra hi chng tiêu chy (Laval. V, 1997 [36]).
14. 4 1.1.3. Do Stress Trong đi sng hàng ngày cĩ các tác nhân ngoi cnh tác đng, gia súc cũng xut hin tiêu chy hàng lot, mà trưc đĩ khơng h cĩ du hiu này. Cĩ nhiu tác gi cho đĩ là hu qu tt yu ca Stress. H thng tiêu hố (d dày và rut) mn cm đc bit vi Stress (Phm Khc Hiu, 1998 [13]). Stress gây nên hin tưng chán ăn, nơn ma, tăng nhu đng rut, cĩ khi tiêu chy, đau bng. 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng Theo Phm Văn Khuê, Phan Lc (1996)[17] các loi ký sinh trùng đưng rut gây tn thương niêm mc rut cũng là mt nguyên nhân dn đn tiêu chy. + Các lồi kí sinh trùng thưng gp chĩ: sán dây gm cĩ Teania kydatiggena, Teania fisiformis, Dipilidium canium ; các lồi giun đũa Toxocara canis Đc bit là giun mĩc Ancylostoma canium cĩ nhng mĩc nhn bng kitin cm vào rut non phn tá tràng, khơng tràng đ hút máu gây tn thương, làm xut huyt rut to điu kin cho các vi sinh vt xâm nhp gây viêm rut tiêu chy. + Các đơn bào kí sinh như: Amip Entaoeba hystotitica gây bnh l, trùng roi Giardia intestinalis . 1.1.5. Do nm mc Đc t nm mc rt đa dng và phong phú, nhưng chúng đu là sn phm ca s chuyn hố th cp trong quá trình phát trin ca mt lồi, mi chng nm mc nht đnh (Butler E., Crisan E.V. 1977 [44]) Bn cht ca đc t nm mc là polypeptide, các hp cht quinol, các hp cht cĩ nhân piron. Trong các loi đc t nm mc thì Aflatoxin là loi đc t đưc quan tâm nhiu nht hin nay. Nm mc và đc t do chúng sn sinh ra đã gây thit hi đáng k cho chăn nuơi và nh hưng đn sc kho ca con ngưi, nhng đc t nm mc cĩ hi cho con ngưi và gia súc là Aflatoxin, Ochratoxin, Sterigmato cystin
15. 5 gây đc và gây ung thư gan, nhĩm gây đc đưng tiêu hố là các đc t Trichothecens, T2toxin Diacetocyscirpenol, Nivalenol. Đc t nm mc vi hàm lưng cao cĩ th gây cht hàng lot gia súc, vi biu hin là nhim đc đưng tiêu hố, gây tiêu chy d di, mà thưng ngưi ta khơng nghĩ đn nguyên nhân này, nên mi phác đ điu tr bng kháng sinh đu khơng hiu qu. Ngồi vic gây tiêu chy cho gia súc, đc t nm mc cịn gây đc trc tip cho ngưi t thc phm b nhim nm mc hoc gián tip t đc t tn dư trong thc phm (Biro H., 1985 [41]) . 1.1.6. Nguyên nhân do virus Theo Trn Thanh Phong (1996)[27] gây tiêu chy chĩ thưng gp các bnh do virus là: Bnh Carré do virus Carré thuc h Paramyxoviridae, ging Morbilivirus. Bnh xy ra ch yu chĩ t 2 đn 4 tháng tui, đc bit nhiu nht chĩ 3 đn 4 tháng tui. Bnh viêm rut chĩ do Coronavirus Hai loi virus này gây tiêu chy cp tính, phân nhiu nưc, chĩ st cao nhanh cht. Bnh Parvo do virus thuc h Parvoviridae, ging Parvovirus; bnh gây cht nhiu chĩ non; chĩ ln t l cht thp nhưng là ngun tr virus gây bnh vi đc trưng ca bnh là st nh kéo dài, tiêu chy cĩ máu hng và c máu tươi. 1.1.7. Nguyên nhân do vi khun Mt trong s nhng bnh ph bin và gây nhiu thit hi cho chăn nuơi chĩ là viêm rut tiêu chy do vi khun; Bnh xy ra mi la tui, t l mc và t l cht khá cao (David Mc. Clugage, D.V.A.,C.V.A. 2005)[47]. Trong lĩnh vc vi sinh vt, cĩ nhiu nguyên nhân dn đn tiêu chy, tuy nhiên bt c nguyên nhân nào dn đn tiêu chy, tác nhân ph bin nht vn là vi khun, hoc vi vai trị k phát, hoc nguyên phát (Nguyn Bá Hiên, 2001)[11].
16. 6 điu kin bình thưng cĩ th phát hin Salmonella trong đưng rut ca nhiu lồi gia súc, gia cm; khi sc đ kháng ca đng vt b gim sút, vi khun xâm nhp vào ni tng và gây bnh (Nguyn Như Thanh và cs., 1997)[31]. Trong đưng rut ca đng vt cĩ rt nhiu vi khun, chúng đưc gi là “vi khun chí đưng rut”. Chúng tn ti mt trng thái cân bng vi nhau và vi cơ th vt ch. Do mt nguyên nhân nào đĩ dn đn trng thái cân bng ca khu h vi sinh vt b phá v, tt c hoc ch cĩ mt loi nào đĩ sn sinh lên quá nhiu, gây hin tưng lon khun (Vũ Văn Ngũ và cs., 1979)[24]. Lon khun là nguyên nhân ch yu dn đn bnh đưng tiêu hố, đc bit là gây tiêu chy. Bnh viêm rut tiêu chy chĩ din ra theo 2 quá trình, đu tiên là ri lon tiêu hố, sau đĩ là quá trình nhim trùng. Giai đon đu, thưng do các yu t bt li như gp lnh đt ngt, phm cht thc ăn kém, các stress cĩ hi: nĩng, lnh, m làm cơ năng tiêu hố đưng rut b ri lon, thc ăn khơng đưc tiêu hố s lên men, phân gii các cht hu cơ sinh ra cht đc như Indol, Scatol, H 2S Các sn phm đc này làm cho pH trong đưng rut thay đi gây tr ngi v tiêu hố và hp thu trong đưng rut (H Văn Nam và cs., 1997)[22], S An Ninh, (1993)[23], Đào Trng Đt và cs, (1996)[8], Phm Khc Hiu, (1998)[14]. Nhng cht đc này tác đng lên niêm mc rut gây xung huyt, tăng nhu đng rut gây tiêu chy (Vũ Triu An, 1978)[1]. Giai đon tip theo, trong điu kin ri lon tiêu hố, nhng vi khun trong đưng rut gp điu kin thun li, sinh sơi ny n. Chúng phát trin nhanh v s lưng làm phá v trng thái cân bng ca khu h vi sinh vt đưng rut, các vi khun cĩ li gim đi, thay vào đĩ là vi khun cĩ hi. Các vi khun này s tăng cưng đc lc, sn sinh đc t tác đng vào niêm mc rut gây tình trng bnh lý trm trng thêm. Cho đn nay, các nhà khoa hc nhiu nưc đã xác nhn các vi khun
17. 7 sau đây cĩ th gây viêm rut tiêu chy cho chĩ (theo Manager, Janos mocsy dn theo Đào Trng Đt (1997)[7]. Nhĩm vi khun E.coli: Đây là nhĩm vi khun rt phong phú sng hoi sinh khu vc rut già trong đưng tiêu hố ca chĩ và tt c nhng đng vt máu nĩng. Trong đĩ, nhiu chng gây dung huyt và gây bnh đưng tiêu hố. Bnh chĩ thưng do nhng E.coli cĩ kháng nguyên O và K chim ưu th. Các chng E.coli sn sinh đc t Shigatoxin, loi đc t này thưng phân lp đưc ln mc bnh phù đu (Beutin, 1999 trích dn theo David Mc. Clugage, D.V.A.,C.V.A. 2005)[47]. Nhĩm vi khun Shigella: Gây bnh kit l ngưi, cĩ 6 chng ch yu Shigella dysenteria, Shigella flexneri, Shigella boydii, Shigella sonnei , mi nhĩm li chia ra nhiu subtype. Shigella tit ra ni đc t làm tăng s phân tit ca dch rut, kt hp vi s xâm nhp và làm tn thương t bào biu mơ gây hoi t rut, xut huyt rut. Nhĩm t cu và nhĩm liên cu khun: Hai nhĩm vi khun này gây bnh cho hu ht các cơ quan ni tng ca đng vt máu nĩng, trong đĩ cĩ chĩ, mèo. Chĩ b viêm rut cp, ngưi ta đã xác nhn vai trị gây bnh ca Staphylococus aureus và Streptococus fealis, Streptococus pyogenes . Nhĩm vi khun ym khí: Mt s chng vi khun ym khí như: Clostridium perfringens, Clostridium necrophorus cũng gây viêm rut rt nng cho chĩ, nht là chĩ nh. Nhĩm vi khun thương hàn: Theo Galton và cs. (1952)[51], chĩ đã tìm thy các chng Salmonella enteritidis ; S. paratyphy A, B; S. typhimuriusm . Nhĩm vi khun này cĩ nhiu serotype khác nhau. Chúng là tác nhân gây bnh cho hu ht các
18. 8 lồi đng vt cĩ vú k c con ngưi. Chĩ cĩ th nhim khun do ung phi nưc bn hoc thc ăn b nhim vi khun (thc ăn sng khơng qua ch bin). Bnh viêm rut tiêu chy là bnh ph bin chĩ nghip v và chĩ cnh, bnh xy ra quanh năm nhưng thưng thy nhiu vào mùa hè và mùa thu khi thi tit m nĩng và mưa m ưt. Qua theo dõi dch bnh ca chĩ khu vc Hà Ni, thy khong 80% s chĩ b cht là do mc bnh d dày và rut cp tính. Chĩ non dưi 6 tháng tui khi mc bnh s cht vi t l rt cao (6070%). Khi chĩ ăn ung phi thc ăn và nưc ung nhim khun, vi khun s phát trin trong niêm mc đưng tiêu hố gây ra bnh viêm d dày và rut cp. Bnh lây nhim trc tip t chĩ bnh sang chĩ kho qua đưng tiêu hố. Chĩ kho ăn ung phi vi khun gây bnh t thc ăn và phân ca chĩ m thi ra s mc bnh; chĩ bnh th hin các triu chng đin hình: vài ngày đu chĩ ăn ít hoc b ăn, st 39,5 0C – 40 0C, mt mi, thích ung nưc. Đc bit khi b nhim vi khun Salmonella , chĩ st cao 40 0C – 41,5 0C kèm theo các cơn run ry; sau đĩ nơn ma liên tc, ung nưc cũng nơn, đng thi a chy d di, phân lúc đu táo sau lng cĩ màu vàng xám, cĩ ln niêm mc ca d dày và rut ly nhy, cĩ mùi rt tanh. Do nơm ma và tiêu chy liên tc, chĩ b mt nưc nhanh nu khơng điu tr kp thi s cht sau mt vài ngày (Phm S Lăng Phan Đch Lân Bùi Văn Đoan, 1993)[18]. Như vy, nhiu cơng trình nghiên cu trong và ngồi nưc đn nay đã khng đnh rng: Salmonella là mt trong nhng tác nhân vi khun gây tiêu chy gia súc. Dưi đây chúng tơi xin trình bày nhng nghiên cu và mt s hiu bit cn thit v lồi vi khun này. 1.2. Vi khun Salmonella 1.2.1. Hình thái Salmonella là mt loi vi khun ngn, hai đu trịn, kích thưc 0,40,6 x 13, khơng hình thành giáp mơ và nha bào, phn ln vi khun thuc ging Salmonella cĩ th di đng, cĩ 7 12 lơng xung quanh thân (tr S. pullorum và
19. 9 S. gallinarum khơng cĩ lơng). Vi khun bt màu gram âm. Tiêu bn làm t khun lc sau khi nuơi cy 18 gi, nhum gram, soi kính hin vi cho thy vi khun bt màu đ, hình ovan, tm li vi nhau hay riêng l. Hình 1.1 : Vi khun Salmonella hình Hình 1.2 : Lơng và fimbriae ca vi que thng, bt màu hng (quan sát dưi khun Salmonella đưc dưi vt kính 100x) 1.2.2. Đc tính sinh vt hc Vi khun va hiu khí, va k khí khơng bt buc, d nuơi cy, nhit đ thích hp 37 0C, nhưng cĩ th phát trin đưc t 6 42 0C, nuơi cy 43 0C cĩ th loi tr tp khun, nhưng Salmonella vn phát trin đưc; pH thích hp là 7,6; phát trin đưc pH = 6 9. Nuơi cy trong mơi trưng nưc tht, sau vài gi đã đc đu, sau 18 gi canh trùng đã đc đu. Nuơi cy lâu đáy ng nghim cĩ cn, trên mơi trưng cĩ màng mng và cĩ mùi thi. Trên mơi trưng thch thưng, khun lc trịn, trong sáng hoc xám, nhn bĩng, hơi li gia, đưng kính = 1 1,5 nm; thnh thong cĩ th thy khun lc dng R (Rough), nhám, mt trong m. Chuyn hố đưng: Mi loi salmonella cĩ kh năng lên men mt s đưng nht đnh và khơng đi. Phn ln các loi Salmonella lên men sinh hơi glucoz, mantoz, galactoz, levuloz, arabinoz. Mt s loi cũng lên men các đưng trên nhưng khơng sinh hơi: Salmonella abortus equi, Salmonella typhi,
20. 10 Salmonella cholerae suis, Salmonella gallinarum, Salmonella enteritidis. Salmonella pullorum khơn lên men đưng mantoz. Salmonella cholerae suis khơng lên men arabinoz. Tt c các Salmonella đu khơng lên men đưng lactoz, saccaroz. Mơi trưng cĩ kalixyanua: Tt c các Salmonella đu khơng mc. Khong 96% Salmonella tit ra enzym kh cacboxyn đi vi lyzin, ocnitin và acginin. Đa s Salmonella khơng làm tan chy gelatin, khơng phân gii urê, khơng sn sinh Indon. Mt s s dng đưc cacbon ngun xitrat, phân gi xanh metylen. Phn ng MR, catalaz dương tính (tr Salmonella choleraesuis, Salmonella gallinarumpullorum cĩ MR âm tính). Phn ng H 2S dương tính (tr Salmonella paratyphi A, Salmonella abortus equi, Salmonella typhi suis). 1.2.3. Cu trúc kháng nguyên Salmonella , ngồi phn ng huyt thanh đc hiu ca tng vi khun, cịn cĩ hin tưng ngưng kt chéo gia các kháng nguyên ca vi khun này vi kháng nguyên ca lồi khác, thm chí gia nhĩm này vi nhĩm khác trong ging. Cu trúc kháng nguyên ca Salmonella ht sc phc tp, bao gm các loi sau: 1.2.3.1. Kháng nguyên O (KN O) Lypopolysaccharide (LPS) là mt thành phn cơ bn cu trúc nên màng ngồi ca thành phn t bào vi khun. LPS cĩ cu to phân t ln, gm 3 vùng riêng bit: vùng ưa nưc, vùng lõi và vùng lipide A. Kháng nguyên O do nhiu Oligosaccharide to thành, nm trong vùng ưa nưc (Gyles và Dela, 1993)[56]; nĩ bao gm 2 nhĩm: Polysaccharide nm bên trong, khơng cĩ nhĩm hydro, khơng mang đc trưng ca kháng nguyên và ch to ra s khác bit v hình thái khun lc
21. 11 t dng S sang dng R. Polysaccharide nm bên ngồi, cĩ nhĩm hydro, quyt đnh tính kháng nguyên và đc trưng cho tng chng. Kháng nguyên O là loi kháng nguyên chu nhit, cĩ th chu đưc 100 0C trong nhiu gi, chu đưc cn và acide HCl nng đ 1N trong 20 gi. Kháng nguyên O ca Salmonella rt phc tp, hin nay ngưi ta đã tìm thy 65 yu t khác nhau, lý hiu bng s La Mã hay s Rp (Nguyn Như Thanh và cs., 1997)[31]. 1.2.3.2. Kháng nguyên H (KN H) Bn cht kháng nguyên H là mt Protein nm trong thành phn lơng ca vi khun. Kháng nguyên H khơng chu nhit, rt kém bn vng so vi kháng nguyên O, b phá hu nhit đ 60 0C trong 1 gi, d b phá hu bi cn, acide yu. Kháng nguyên H khơng cĩ ý nghĩa trong vic to ra min dch phịng bnh, nhưng cĩ ý nghĩa trong vic xác đnh ging lồi vi khun (Trn Quang Diên, 2002)[6]. Kháng nguyên H chia làm 2 pha (phase): Pha 1 cĩ tính cht đc hiu, gm 28 kháng nguyên lơng, đưc biu th bng ch mu Latin thưng: a, b, c, d . Pha 2 khơng cĩ tính cht đc hiu, gm cĩ 6 loi đưc biu th bng ch s rp: 1, 2, 3, 4, 5, 6 hay ch latin thưng: e, n, x. Loi này cĩ th ngưng kt vi loi khác, đơi khi thành phn nay cĩ th gp Escherichia. 1.2.3.3. Kháng nguyên v K (KNK) KNK ca Salmonella khơng phc tp; cĩ mt kháng nguyên v đã bit là kháng nguyên Vi (Virulence) và cũng ch cĩ hai typ huyt thanh là Salmonella typhi và Salmonella paratyphi. KNK ch là thành phn ca KNO; cĩ 3 loi KNK là: kháng nguyên 5 (KN5), kháng nguyên Vi (KNVi) và kháng nguyên M (KNM). KN5 d b acide HCl phá hy và tính cht ngưng kt ca KN5 hồn tồn b phá hu nhit đ 120 0C, nhưng khơng b phá hu bi cn.
22. 12 KNVi cĩ sc đ kháng cao vi cn và a xit HCl. KNVi khơng liên quan gì đn đc lc ca vi khun nhưng đĩng vai trị chính trong vic to min dch ch đng và th đng đng vt và ngưi. KNM kháng nguyên ca dịng vi khun cĩ khun lc dng nhy. 1.2.3.4. Kháng nguyên màng ngồi v bc (KNOMP) Lp màng ngồi ca Salmonella cha protein cĩ đc tính đã đưc hydro hố, thành phn này chim ti 5% tồn b KNOMP. Theo Smith và Nikaido (1978), OMP (Outer Menbrane Protein) ca Salmonella typhimurium cĩ 4 loi protein phân chia theo trng lưng phân t, trong đĩ cĩ 3 loi to kênh vn chuyn ca màng t bào. Cho đn nay, vn cịn rt ít thơng tin v KNOMP cũng như nhim v ca nĩ trong mi tương tác gia thân t bào vi khun vi t chc cơ th vt ch. 1.2.3.5. Kháng nguyên Pili (KNPili) Ngồi chc năng bám dính (như Pili type 1), pili cịn mang chc năng kháng nguyên. Bn cht KNPili là protein. Thành phn và trt t các acide amin ca mi kháng nguyên đu cĩ nhng đim khác bit. Đn nay, mt s nhĩm KNPIli ca salmonella đã phát hin gây tiêu chy ngưi và đng vt như CFA (Colonizaton Factor Antigen) I và II (Nguyn Như Thanh và cs., 1997)[31]. 1.2.4. Yu t gây bnh Salmonella gây bnh cho ngưi và gia súc bng các yu t gây bnh là đc t và các yu t khơng phi là đc t. 1.2.4.1. Các yu t gây bnh khơng phi là đc t 1.2.4.1.1. Kháng nguyên O (KNO) Thành phn hố hc, cu trúc kháng nguyên O đu nh hưng ti đc lc ca vi khun Salmonella . Kháng nguyên O giúp vi khun chng li kh năng phịng v ca vt ch, giúp vi khun phát trin trong t bào t chc, chng li s thc bào ca đi thc bào. Ngồi ra kháng nguyên O cịn kích
23. 13 thích các cơ quan đáp ng min dch hình thành kháng th đc hiu ngưng kt vi kháng nguyên tương ng. Đây là cơ ch phịng v quan trng, giúp cơ th vt ch chng li quá trình tái xâm nhp ca vi khun. 1.2.4.1.2. Kháng nguyên K (KNK) Bn cht kháng nguyên K là mt polysaccharide, nhưng thc cht chúng ch là mt thành phn ca kháng nguyên O. Kháng nguyên K ca vi khun Salmonella và các vi khun đưng rut khác khi xâm nhp vào h thng tiêu hố đu cĩ kh năng gây bnh nhng mc đ khác nhau. Vai trị ca kháng nguyên K chưa thng nht, nhưng cĩ ý nghĩa v mt đc lc, vì nĩ tham gia bo v vi khun trưc các yu t phịng v ca cơ th, chng li hin tưng thc bào. 1.2.4.1.3. Kháng nguyên H (KNH) Bn cht kháng nguyên H chính là protein trong thành phn lơng ca vi khun Salmonella . Kháng nguyên H khơng cĩ ý nghĩa trong to min dch phịng bnh, khơng quyt đnh yu t đc lc và vai trị bám dính ca vi khun. Tuy vy, kháng nguyên H cĩ vai trị bo v cho vi khun Salmonella khơng b tiêu dit bi thc bào, giúp vi khun sng và nhân lên trong t bào đi thc bào, cũng như trong t bào gan và thn (Weinstein và cs, 1984)[77]. 1.2.4.1.4. Yu t bám dính Kh năng bám dính ca Salmonella lên t bào nhung mao ca rut là bưc đu quan trng trong quá trình gây bnh. Mi loi vi khun đu sinh ra mt yu t cĩ cu trúc đc trưng đ liên kt gia chúng và đim tip nhn trên t bào; vi Salmonella đĩ chính là Fimbriae type1 mt dng protein phân cc cĩ cu trúc bc 1, bao gm nhiu đơn v xác đnh, cĩ trng lương phân t t 8000 28000 dalton (01dalton = 10 27 gram). Khi yu t bám dính Fimbriae ca Salmonella cĩ din tích ion b mt trái vi din tích ion b mt t bào nhung mao (Jones và Richardson, 1982)[60]. Như vy Fimbriae cĩ nhim v quan trng là to điu kin cho
24. 14 Salmonella t rut đi vào biu mơ và phân tán vào các t bào biu mơ khác ca cơ th. Năm 1982, Tanaka nghiên cu và cho bit: Khi gây min dch cho chut qua đưng ming bng các ging Salmonella cĩ yu t bám dính, đã quan sát đưc Salmonella cĩ trong đưng tiêu hố, đng thi cịn tìm thy vi khun này trong gan lách và hch lympho. Ngưc li, khi gây nhim bng các chng Salmonella khơng cĩ yu t bám dính, Salmonella ch khu trú cc b và di chuyn qua ng tiêu hố; khơng th tìm thy đưc vi khun này trong hch, lách và gan; cũng khơng xác đnh đưc s cĩ mt ca kháng th O và kháng th H trong huyt thanh chut b gây nhim (trích theo Lê Văn To, 1986)[30]. Điu đĩ khng đnh rng: kh năng bám dính ca vi khun Salmonella lên t bào biu mơ rut là yu t gây bnh quan trng, giúp cho vi khun xâm nhp vào t bào cơ th vt ch và gây bnh. Khơng nhng vy, ngưi ta cịn phát hin thy cĩ s liên quan gia đc lc ca vi khun và kh năng bám dính ca nĩ, nhng vi khun cĩ đc lc cao thì cĩ kh năng bám dính tt hơn nhng vi khun cĩ đc lc thp. Quá trình bám dính ca Salmonella cũng tương t như quá trình bám dính chung ca các loi vi khun đưng rut khác; nĩ tin hành theo 3 bưc: Bưc 1: Tip xúc tng phn vi khun lên b mt t bào, bưc này cĩ th xy ra ngu nhiên. Bưc 2: Hp th vi khun lên b mt t bào, bưc này ph thuc vào tính cht b mt t bào mang tính thun nghch. Bưc 3: Yu t bám dính phát trin liên kt vi đim tip nhn ca b mt t bào, ví d như màng glycoprotein ca t bào nhung mao rut non. 1.2.4.1.5. Kh năng xâm nhp và nhân lên trong t bào Kh năng xâm nhp vào vào t bào biu mơ và lp mucosa đưng rut là đc tính ca các chng Salmonella cĩ đc lc. Nhng chng Salmonella khơng cĩ đc lc thì khơng cĩ kh năng xâm nhp vào t bào; thí d: 6 chng
25. 15 bin d ca Salmonella choleraesuis , cĩ 2 chng bin d cĩ khuyt tt trong phn lõi hoc trong phn kháng nguyên O trong chui lypopolysaccharide (LPS) khơng cĩ kh năng xâm nhp vào t bào biu mơ. Vi khun Salmonella xâm nhp đưc vào t bào biu mơ ekaryotic là bưc cn thit đ to kh năng đc lc. Quá trình này cĩ rt nhiu yu t tham gia: Trên b mt t bào biu mơ (epithen) cĩ nhiu loi protein b mt cn cho quá trình xâm nhp và vai trị đc lc ca vi khun. Trong nhim sc th cĩ các gen k nhau, mi đon gen mã hố cho mt loi protein phân tit, đưc ký hiu là SIP (Salmonella Ivasion Protein) A, B, C, D (Finley và cs, 1988)[48]. Trong mơi trưng nuơi cy Salmonella nhit đ 37 0C, xut hin 5 loi protein, trong đĩ cĩ 1 loi protein phân tit, đưc ký hiu là SOP (Salmonella Outer Protein) E. Loi SOP E đưc đưa vào trong cytoplasma, kt hp vi SIP s giúp cho Salmonella xâm nhp vào trong t bào (Nguyn Như Thanh và cs., 1997)[31]. Sau khi xâm nhp đưc vào trong t bào, vi khun Salmonella tip tc hành trình xuyên t bào (transcytose) qua mt đi din. Thi gian cn thit cho s xuyên bào ti thiu là 4 gi (Finlay và cs, 1988)[48]. 1.2.4.1.6. Kh năng tng hp st Đây khơng phi là yu t đc lc, nhưng kh năng tng hp st ca vi khun Salmonella đã làm cho vt ch b thiu st b suy gim cơ năng phịng v, và như vy nĩ giúp cho vi khun Salmonella tăng nhanh v s lưng và tăng kh năng gây bnh. Benjamin, (1985)[40] cho bit: Vi khun Salmonella cĩ phn ng vi s thay đi cơ ch chu chuyn st (Iron transfermechanism); khi quá trình tng hp st b c ch, chúng s chuyn tồn b protein màng điu phi st lên b mt ca t bào vi khun, làm cho kh năng hp thu st tăng cưng mt cách rõ rt. Tác gi Clarke và Gyles li cho rng: Đ đm bo nhu cu st cho quá
26. 16 trình phát trin ca mình trong cơ th vt ch, vi khun Salmonella hình thành các khơng bào cĩ ái lc mnh vi st (Siderophores). Siderophores đưc tng hp bên trong b bào vi khun ri bài xut ra ngồi dch th mơ bào vt ch. Ti đây chúng thu nhp st ri đưc hp thu tr li qua các receptors protein đc hiu màng ngồi t bào vi khun. St t phc hp StSiderophores s đưc vi khun s dng cho hot đng sng ca chúng (Clarke và cs., 1988)[46]; (Gyles and Dela, 1993)[56]. Salmonella cholerae suis cĩ kh năng kh st t huyt thanh, t transferin đ đáp ng nhu cu st ca chúng trong điu kin mơi trưng bên trong t bào cĩ hàm lưng st thp. 1.2.4.1.7. Kh năng kháng kháng sinh Khi vi khun sn cĩ nhng yu t gây bnh thì kh năng kháng kháng sinh s làm tăng tính gây bnh ca vi khun lên gp bi. Vic s dng rng ri các thuc kháng sinh đ phịng tr bnh, kích thích sinh trưng ca gia súc gia cm; đ bo qun thc vt, rau qu; đ x lý mơi trưng; đã to ra nhiu ging vi khun cĩ kh năng kháng thuc, mang plasmid kháng kháng sinh, tn ti rt lâu trong cơ th ngưi, vt nuơi và mơi trưng. Theo Gyles và Thoen, vi khun Salmonella cĩ kh năng đ kháng vi hu ht vi các loi kháng sinh đang đưc s dng hin nay như: Streptomycin, Tetracyclin, Sulfonamid. Mt t l cao các chng Salmonella phân lp đưc cĩ kh năng kháng li vi Ampicillin, Kanamycin, Chloramphenycol, Gentamycin, Sulfamethoxazole và Trimethoprim. Ti Trung tâm Thí nghim Thú y thuc B Nơng nghip M, t năm 1988 đn năm 1991, ngưi ta đã phân lp đưc 98 chng Salmonella t gà gà tây, t trng, t cht đn chung và t chim hoang M và châu Âu cĩ kh năng kháng li các kháng sinh acid nalidicic (quinolone); cĩ 27 chng Salmonella phân lp cĩ ký hiu là L20 đn L25; L33 đn L49; L89 đn L91 và L112 cĩ kh
27. 17 năng kháng li mt s kháng sinh thơng thưng, trong đĩ cĩ Ciprofloxacin (Grigg và cs, 1994 )[54]. Vit Nam, khi nghiên cu tính kháng thuc ca 98 chng Salmonella , các tác gi đã cho bit: 100% s chng Salmonella đ kháng vi penicillin và Sulphonamid; chưa cĩ chng Salmonella nào kháng li Furazolidon; cĩ 01 chng Salmonella duy nht trong 98 chng kháng li Neomycin (Phm Khc Hiu và Bùi Th Tho, 1999) [15]. Tuy nhiên kh năng kháng kháng sinh ca vi khun nĩi chung và ca Salmonella nĩi riêng, luơn thay đi; nĩ ph thuc vào tng đa phương, tng lồi đng vt, và thi đim làm kháng sinh đ khác nhau thì cho kt qu cũng khác nhau. Kh năng kháng thuc ca vi khun chia ra các loi sau: Kháng t nhiên: vi khun cĩ sn các loi men hoc các cht chng li kháng sinh. Kháng thu đưc: là tính kháng thuc mà vi khun cĩ đưc do vi khun tip xúc nhiu ln vi các loi kháng sinh; hoc do truyn t vi khun này sang vi khun khác theo con đưng tip hp. kháng thu đưc cĩ hai trưng hp là kháng thuc đt bin và kháng thuc tràn lan. Kháng thuc đt bin là do đt bin trong h gen ca t bào vi khun, vi khun tr nên cĩ kh năng di truyn tính kháng thuc này. Kháng thuc tràn lan là do nhân t di truyn plasmid nm ngồi nhim sc th trong plasma ca vi khun. Phn ln tính kháng thuc ca vi khun là do truyn ngang và truyn dc bng plasmid – R, thơng qua tip hp gii tính, vi khun di truyn kh năng kháng thuc cho th h mai sau. Ngồi ra, cĩ mt s chng Salmonell cĩ kh năng nhn tính kháng thuc t E.Coli rt nhanh, nht là kháng vi Ampicillin, Streptomycin, Sulphonamid. 1.2.4.2. Các yu t gây bnh là đc t Các yu t gây bnh là đc t (toxin) ca Salmonella bao gm các yu t
28. 18 chính là: ni đc t (endotoxin), ngoi đc t đưng rut (enterotoxins) và đc t t bào (cytotoxin) (Finlay và Falkov, 1988)[48]. 1.2.4.2.1. Ni đc t Edotoxin Màng ngồi t bào vi khun gram âm nĩi chung và vi khun Salmonella nĩi riêng, đưc cu to bi thành phn cơ bn là Lypopolysaccharide (vit tt là LPS). LPS cĩ cu to phân t ln, gm 3 vùng riêng bit vi các đc tính và chc năng riêngg bit: vùng ưa nưc, vùng li và vùng lipit A. Vùng ưa nưc bao gm 1 chui polisaccharide cha các đơn v cu trúc kháng nguyên O. Vùng li cĩ bn cht là acidic heterooligosaccharide, trung tâm, ni kháng nguyên O vi cùng lipit A. Vùng lipit A đm nhn chc năng ni đc t ca vi khun. Cu trúc ni đc t gn ging vi cu trúc ca kháng nguyên O. Cu trúc ni đc t bin đi s dn đn s thay đi đc lc ca Salmonella. Các đt bin gen vùng li, vùng chui đa đưng (vùng ưa nưc), làm cho Salmonella khơng cịn đc lc. Lipit A cĩ ái lc vi màng t bào, vi các lipit khác và vi protein. Điu đĩ chng t lipit A chính là trung tâm hot đng ni đc t ca LPS. Vùng đa đưng polysaccharide, mc dù cĩ kh năng hot đng sinh hc ging như endotoxin, nhưng ch gi vai trị là vt mang các lipit khơng hồ tan (Bradley, 1979)[42]. Ni đc t thưng là lipopolysaccharide (LPS) đưc phĩng ra t vách t bào vi khun khi b dung gii. Trưc khi th hn đc tính ca mình, LPS cn phi liên kt vi các yu t liên kt t bào hoc các receptor b mt các t bào như: t bào lâm ba cu B, lâm ba cu T, t bào đi thc bào, tiu cu, t bào gan, lách. Rt nhiu các cơ quan trong cơ th vt ch chu s tác đng ca ni đc t LPS: Gan, thn, cơ, h tim mch, h tiêu hố và h thng min dch; vi các biu hin bnh lý: tc mch máu, gim trương lc cơ, thiu o xy mơ bào, toan huyt, ri lon tiêu hố, mt tính thèm ăn,
29. 19 Ni đc t tác đng trc tip lên h thng min dch ca cơ th vt ch, kích thích hình thành kháng th. LPS tác đng lên các t bào tiu cu, gây nên sc ni đc t,theo cơ ch: + Gii phĩng các cht hot đng thành mch như: Histamine, Serotonia. + Ngưng kt các tiu cu ni mch. + Đơng vn, tc các mch qun. LPS kích thích quá trình phân bào ca t bào lâm ba dưi tác dng nâng cao mc GMP vịng ni bào, tăng cưng quá trình hp thu aminoacids và các ion như ion Ca +2 . LPS tác đng đn quá trình bit hố ca các t bào lympho B, dn đn hin tưng tăng cưng s lưng các t bào tng hp globulin min dch, bao gm IgM và IgG. Ni đc t cịn tác đng làm tăng cưng chc năng ca lâm ba cu T và các t bào tham gia min dch trung gian t bào. LPS tác đng lên quá trình trao đi gluxit: LPS làm tăng cưng hot lc ca các men phân gii glucoz (men pyruvatkinaza), các men phân gii glycogen (men photphorylaza); làm gim hot lc ca các men tham gia qua trình tng hp glycogen (men photphoenolpyruvat carboxylkinaza, glycogensynthaza, fructo 16 diphosphataza và glucoz 6photphataza. Sau khi tiêm LPS, hàm lưng đưng trong máu bt đu tăng và đt giá tr cc đi sau 2 gi; sau đĩ gim dn và dn ti tình trng gim đưng huyt; đng thi xut hin hin tưng suy kit ngun glycogen d tr gan, tăng lactate, gim pyruvat trong máu và mơ bào, c ch hot đng ca men succinate dehydrogenasa cơ và gan (Bradley, 1979)[42]. LPS tác đng đn bào quan lysosomes: ni đc t LPS tác đng lên lysosomes theo cơ ch: Sau khi bám lên receptors đc hiu, LPS đưc hp thu theo cơ ch hp thu ni bào ri đưc vn chuyn vào trong nguyên sinh cht t bào. Ti đây, chúng kt hp vi lysosomes hình thành dng lysosome th cp. Quá trình kt hp này làm phá v lysosomes gii phĩng các enzymes. Đng thi
30. 20 các lysosomes th cp tác đng lên nhân t bào gây hin tưng phân bào, tăng cưng tng hp mARN dn ti tăng lưng enzymes lysosomes. Nhng enzymes này gây nên hên tưng tiêu hố ni bào, dn đn phá hu mitochondria và các bào quan khác. LPS tác đng đn mitochondria: Sau khi đưc vn chuyn qua màng vào nguyên sinh cht t bào, LPS bám lên màng ngồi motochondria, ri đưc vn chuyn vào màng trong. Ti đây chúng làm thay đi cu trúc và chc năng ca màng này, dn đn tăng hot đng ca ATP aza. Do ATP aza tăng cưng hot đng, nên gây ra hin tưng tích lu ADP và photpho hu cơ trong nguyên sinh cht t bào, t đĩ làm tăng cưng phân gii glucoza. Do tác đng ga mitochodria vi ni đc t LPS, dn đn tăng cưng bài xut H 2O2 và O 2, phá hu màng các bào quan khác. 1.2.4.2.2. Đc t đưng rut Enterotoxin V cơ ch min dch và di truyn, các Enterotoxin ca Salmonella cĩ quan h gn gũi vi Choleratoxin like enterotoxin (CT). Cịn v đc tính sinh hc, Enter otoxin ca Salmonella khơng ch ging ca CT, mà cịn ging vi Enterptoxin ca E.coli (Clarke và cs, 1988 )[46]. Đc t đưng rut ca Salmonella cĩ hai thành phn chính: Đc t thm xut nhanh (Rapid Permeability factor RPF) và đc t thm xut chm (Delayde permeability factor DPF). Đc t thm xut nhanh giúp Salmonella xâm nhp vào t bào biu mơ ca rut, nĩ thc hin kh năng thm xut sau 1 2 gi và kéo dài 48 gi, làm trương t bào CHO (Chinese Hamster Ovary cell). Đc t thm xut nhanh cĩ cu trúc và thành phn ging như đc t chu nhit ca E.coli, nên đưc gi là đc t chu nhit ca Salmonella (Heat Stable Toxin ST). Đc t thm xut nhanh cĩ kh năng chu đưc nhit đ 100 0C trong 4 gi, bn vng nhit đ thp, cĩ th bo qun âm 20 0C. Cu trúc phân t gm nhiu polysaccharide và mt s chui polypeptide. Đc t thm xut nhanh kích thích co bĩp nhu đng rut, làm tăng s
31. 21 thm thu thành mch, phá hu t chc t bào biu mơ, giúp vi khun Salmonella xâm nhp vào t bào và phát trin tăng nhanh v s lưng. Vi khun trc tip tăng cưng sn sinh đc t, làm ri lon cân bng trao đi mui, nưc và cht đin gii. Quá trình bnh lý đưng rut và hi chng tiêu chy càng thêm phc tp và nghiêm trng. Đc t thm xut chm ca Salmonella cĩ cu trúc, thành phn ging đc t khơng chu nhit ca vi khun E.coli, nên đưc gi là đc t khơng chu nhit ca Salmonella (Heat Lable Toxin LT). Đc t thm xut chm nĩ thc hin chc năng thm xut chm t 18 24 gi, cĩ th kéo dài 36 48 gi. Đc t thm xut chm b phá hu nhit đ 70 0C trong vịng 30 phút và 56 0C trong vịng 4 gi. Đc t thm xut chm cĩ cu trúc gm 3 chui polypeptide. Đc t thm xut chm làm thay đi quá trình trao đi nưc và cht đin gii, dn đn tăng cưng bài nưc và cht đin gii t mơ bào vào lịng rut, cn tr s hp thu, gây thối hố lp t bào vili ca thành rut, gây tiêu chy. 1.2.4.2.3. Đc t t bào Cytoxin Khi cơ th ngưi và đng vt b tiêu chy thì kèm theo hin tưng mt nưc và mt cht đin gii là hin tưng hàng lot t bào biu mơ rut b phá hu hoc b tn thương nhng mc đ khác nhau. S phá hu hay tn thương đĩ là do đc t t bào ca Salmonella gây nên, theo cơ ch chung là: c ch tng hp protein ca t bào Eukaryotic và làm trương t bào CHO (Clarke và cs., (1988)[46]. Cĩ ít nht 3 dng đc t t bào: Dng th nht: Khơng bn vng vi nhit đ và mn cm vi trypsin. Dng này đưc phát hin thy rt nhiu serovar Salmonella ; cĩ trng lưng phân t trong khong t 56 đn 78 kDa; khơng b trung hồ bi kháng th kháng đc t Shigellatoxin hoc Shigellalike toxin. Đc t dng này tác đng theo chơ ch là c ch tng hp protein ca t bào Hela và làm teo t bào. Dng th hai: Cĩ ngun gc t protein ngồi t bào vi khun; cĩ cu trúc và chc năng gn ging vi các dng đc t t bào do Shigella và các chng Entero Toxigenic E.Coli (ETEC) sn sinh ra. Dng đc t này cũng ph bin
32. 22 hu ht các serovar Salmonell gây bnh. Dng th ba: Cĩ trng lưng phân t khong 62 kDa; cĩ liên h vi đc t Hemolysin khác v trng lưng phân t và phương thc tác đng. Dng đc t này tác đng lên t bào theo cơ ch dung gii các khơng bào ni bào. Theo Rahman và cs: Trong phịng thí nghim, đc t dng này gây cht t bào Vero, t bào Hela và t bào CHO. 1.3. Đc đim dch t hc ca Salmonella Con đưng phânming là quan trng nht cho s lây nhim Salmonella đng vt. Tuy nhiên vịng truyn bnh cịn phc tp hơn nhiu mt s loi vt đơng đúc, ví d: gia cm bnh cĩ th xy ra theo con đưng phânming hoc t trng đn gà con trong lị p. tng giai đon khác nhau thì cĩ mt t l đng vt mang trùng và chung tri mang mm bnh (James và cs., 1981)[59]. mi loi vt ch thì cĩ Salmonella ký sinh và Salmonella khơng ký sinh. Các Salmonella ký sinh ít gây bnh cho các vt khác hơn vt ch chính, vì chúng đã thích nghi. Salmonella dublin ký sinh thưng xuyên trên trâu, bị; nhưng cũng cĩ th thy trên ln mt s vùng (McErlean, 1968)[61]; (Tamnock and Smith, 1972)[72]. Đng vt non d nhim Salmonella hơn đng vt trưng thành. Thiu ăn, cht đn, thi tit khc nghit, stress khi phu thut, sinh đ, ký sinh trùng, vn chuyn, luyn tp quá nhiu, b các bnh do virus là tt c các yu t dn đn Salmonellosis đng vt; rt nhiu lồi vt b bnh sut đi. Điu này đc bit đúng khi thc ăn ca chĩ là loi thc ăn cĩ cha nhiu Salmonella. Đng vt đuc nuơi bng thc ăn b sung protein thưng b nhim các serotype Salmonella (Pomeroy and Grady, 1961)[66]. Bt tht, bt xương, bt cá và bt đu tương thưng ơ nhim nng. Salmonella nhim các loi vt liu trên trong hoc sau ch bin. Trong trưng hp đi vi bt tht, bt xương, giai đon ngâm chit tách m sau khi nu là giai đon quan trng cho s ơ nhim: vi khun duy trì và nhân lên trong vt liu khi làm ngui. Salmonella cĩ th tn ti mt thi gian dài trong phân, cht đn chung, bùn sui, ao h (Hendricks, 1971)[57].
33. 23 Chim hoang di và các loi gm nhm như: chut đng, chut nht cũng là ngun gây nhim cho đng vt qua phân nhim vào thc ăn hay chung tri (James và cs., 1981)[59]. 1.4. Cách sinh bnh ca Salmonella Salmonellosis thưng gây nên viêm rut và đơi khi gây nên hin tưng mang trùng cp tính và lan sang các cơ quan, t chc khác trong cơ th. Sy thai và viêm não là hai biu hin ít thy. Bnh lý Salmonella gây viêm rut thưng chia làm 3 giai đon: Xâm nhp vào rut Xâm nhim vào t bào biu mơ Kích thích tit dch. a Xâm nhp vào rut: vi khun xâm nhp vào đon gia ca rut non. Đây là bưc đu cn thit cho sinh bnh viêm rut Salmonellosis. Các vi khun hình thoi cĩ sn trong biu mơ rut già thưng xuyên tit ra các loi axit hu cơ bay hơi kim hãm s phát trin ca Salmonella (Hentges and Maier, 1970)[58]. Các yu t làm phá v khu h vi khun đưng rut như: kháng sinh dùng trong thc ăn và điu tr, s mt nưc; làm tăng tính mn cm ca cơ th đi vi bnh th viêm rut và nhim trùng huyt (Nelson, 1974)[64]; Tamnock and Smith, 1972)[72]; Timoney và cs., 1978)[73]; Timoney và cs., 1988)[74]. Gia súc b stress do vn chuyn s làm tăng nhanh s xâm nhim ca Salmonella (Williams, Newell, 1968) [79]. b S xâm nhim vào t bào biu mơ rut: S xâm nhim xy ra nhung mao hi tràng và kt tràng. Rim bàn chi là nơi vi khun xâm nhp vào t bào, nhưng chưa phá hu t bào, chưa làm t bào thay đi hình dng đn khi bnh xut hin. Vi khun nhân lên và lan sang các t bào xung quanh. đây vi khun tip tc nhân lên và b thc bào trong các hch lâm ba. c Kích thích tit dch: Cĩ nhng du hiu ca s viêm hch vi s tích nưc, các ion HCO 3 và Cl (Grainello và cs., 1975)[53]. Biu hin viêm hch cĩ th là h qu ca s đáp ng s xâm nhim ca Salmonella . Tuy nhiên, mt vài dịng ca Salmonella typhimurium sinh ra ni đc t (Sedlock và cs., 1978)[68]. Viêm rut phát trin nhanh hi tràng và kt tràng. T bào b hoi t bong ra; s cĩ mt ca chúng trong phân cĩ giá tr chn đốn. Giai đon nhim
34. 24 đc huyt trong Salmonellosis xut hin cĩ liên quan đn s gii phĩng ni đc t t t bào vi khun. Ni đc t tác đng gây st, xut huyt niêm mc, t máu gan và gim glycogen, s phân hu glycogen kéo dài dn đn con vt b sc. Cui cùng là con vt cht. 1.5. Min dch chng Salmonella Cĩ s tha thn rng: min dch trung gian t bào cĩ tm quan trng hơn min dch dch th trong vic chng li Salmonellosis. Wilcock và cs., 1992)[78] đ ngh xem xét li mt cách nghiêm túc vn đ cịn tranh cãi này. Min dch trung gian t bào da trên cơ s s tăng hot đng dit khun ca t bào vt ch, khơng đc hiu vi serotype nào. Min dch dch th cĩ tác dng trung hồ vi khun mang tính cht đc hiu. Min dch cc b trong đưng rut chưa đưc hiu bit đy đ, nhưng s đáp ng trung gian t bào th hin ít quan trng s bo v đưng rut; kháng th lipit A khơng cĩ kh năng chng li đc t (Mullan và cs., 1974) [62] tr khi yu t b th xut hin quá mc (Galanos, 1977)[50].
35. 25 Chương 2 ĐI TƯNG NI DUNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu Chĩ đưc nuơi ti các h gia đình trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut là đi tưng nghiên cu; bao gm chĩ cĩ ngun gc, đ tui khác nhau, kho mnh và mc hi chng tiêu chy. Chĩ kho mnh là nhng con linh hot khơng cĩ triu chng bnh, thân nhit bình thưng và đc bit khơng tiêu chy; chĩ mc chng tiêu chy là nhng con b tiêu chy đt ngt, đi a nhiu ln trong ngày và phân lng do cĩ nhiu nưc. chĩ, tiêu chy theo nghĩa hp là phân cĩ ln nưc. Song trong thc t đnh nghĩa này rng hơn, bao gm phân nhão hơn bình thưng; cĩ khi phân ln rt nhiu nưc; phân rt lng; phân cĩ màu sc khác thưng; cũng cĩ khi là dng bánh như phân bị “cow pie” (David Mc. Clugage, D.V.A.,C.V.A. 2005)[47]. 2.1.1. Đa đim ly mu Các h dân nuơi chĩ trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut; Bnh xá thú y Chi Cc Thú y DakLak; Mt s phịng khám và điu tr bnh cho đng vt cnh trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut. 2.1.2. Phương pháp đnh tui chĩ Căn c vào s bin đi ca răng đ đnh tui đưc Sisson (1959) [71] mơ t: Chĩ 4 6 tháng tui: Các răng sa bt đu rng và đưc thay th dn bng răng vĩnh vin; Chĩ t 7 tháng tui: Tt c các răng vĩnh vin đu mc cao bng nhau; Chĩ đưc 12 tháng tui: Các răng cĩ hình hoa hu màu trng bĩng; Chĩ trên 24 tháng: B mt răng ca ca hàm dưi mịn bng, răng ca hàm trên bt đu mịn.
36. 26 2.2. Ni dung nghiên cu Đ đt mc tiêu ca đ tài, chúng tơi nghiên cu các ni dung sau: 2.2.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy đàn chĩ nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut. 2.2.1.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui; 2.2.1.2. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo ging. 2.2.2. T l nhim Salmonella đàn chĩ nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut. 2.2.3 T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy nuơi trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut. 2.2.3.1. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo la tui; 2.2.3.2. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo ging. 2.2.4. Xác đnh mt s đc tính sinh hố ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. 2.2.5. Xác đnh các serotype vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.6. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.7. Xác đnh mt s yu t gây bnh ca các chng vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.7.1. Xác đnh kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin); 2.2.7.2. Xác đnh kh năng xâm nhp. 2.2.8. Kim tra s mn cm vi mt s thuc kháng sinh và hĩa dưc ca vi khun Salmonella phân lp đưc. 2.2.9. Điu tr th nghim và đ xut mt s phác đ điu tr hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. 2.3. Phương pháp nghiên cu 2.3.1. Phương pháp chn mu, ly mu 2.3.1.1. Phương pháp ly mu : Phân đưc ly trc tip t trc tràng
37. 27 hoc ly ngay khi con vt va thi phân; đưc ghi s hiu và các thơng tin cn thit v vt nuơi: đa ch, tui, tình trng sc kho; phng vn trc tip gia ch v tình hình tiêm phịng, ty tr ký sinh trùng Đ đm bo yêu cu nhanh chĩng trong vic ly mu, chúng tơi s dng k thut kích thích hu mơn ca chĩ. Mu sau khi ly, đưc bo qun trong thùng lnh chuyn v phịng thí nghim khoa Chăn nuơi Thú y trưng Đi hc Tây nguyên; Labo vi sinh Vin V sinh dch t Tây Nguyên đ tin hành làm các xét nghim. 2.3.1.2. Phương pháp chn mu Mu nghiên cu đưc chn ly ti 01 phưng trung tâm, 01 phưng vùng ven và 01 xã vùng xa thuc đa bàn thành ph Buơn Ma Thut theo phương pháp chn mu ngu nhiên phân tng; Tin hành điu tra th, sơ b xác đnh t l nhim, s dng phn mm WinEpiscope 2.0 tính tốn xác đnh dung lưng mu cn ly. 2.3.2. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut Thu thp s liu th cp và trc tip điu tra, phng vn các ch h nuơi chĩ, nhân viên k thut ca Bnh xá Thú y Chi cc Thú y, cán b nhân viên trm Thú y và các phịng khám, điu tr bnh cho đng vt cnh trên đa bàn thành ph Buơn Ma Thut.
38. 28 2.3.3. Phương pháp phân lp, giám đnh vi khun Trong đ tài này, chúng tơi s dng các phương pháp nghiên cu, k thut xét nghim theo tiêu chun ca phịng nghiên cu vi sinh vt thuc Vin v sinh dch t Tây Nguyên và phịng thí nghim ca b mơn Thú y Khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên. Vic phân lp giám đnh Salmonella đưc áp dng theo thưng qui ca các tác gi: (Nguyn Phú Quý, Phùng Đc Cam, Lương Ngc Trâm, 1991) [28]; (Nguyn Như Thanh, Nguyn Bá Hiên, Trn Th Lan Hương, 1997) [31]; (Nguyn Như Thanh, Phùng Quc Chưng, 2006)[32]. 2.3.4. Xác đnh đc lc vi khun Theo phương pháp ca Carter G.R. và cs. 1995 [45] Mi chng vi khun Salmonella tiêm cho 4 chut, liu 0,5 ml canh trùng nuơi cy 24 gi/37 0c vào phúc mc. Theo dõi s chut nht trng cht và thi gian git cht chut ca chng vi khun trong 7 ngày. Chut cht m khám xem bnh tích, nuơi cy phân lp li vi khun. 2.3.5. Xác đnh kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin) Bng phương pháp phân đon rut ln. Các chng Salmonella đưc nuơi cy trong mơi trưng nưc tht 37 0C trong 24 gi, ly tâm 3000 vịng/phút trong 15 phút, cht ly phn nưc trong đ làm thí nghim. Dùng ln 30 – 45 ngày tui, trng lưng 10 đn 12kg, kho mnh và đưc ty ký sinh trùng đưng tiêu hố; trưc khi tin hành thí nghim, cho ln nhn đĩi 18 – 24 gi. C đnh ln, gây mê bng Zoletin, sát trùng vùng bng, m bc l rut non. Trên rut non dùng ch vơ trùng tht tng đon rut, mi đon dài 3cm cách nhau 5cm; trên mi đon rut 3cm, tiêm 1ml dung dch nưc trong (thu đưc sau khi ly tâm cách khun trên), đon cui cùng tiêm nưc mui sinh lý làm đi chng. Sau đĩ đưa tồn b rut vào xoang bng khâu kín li.
39. 29 Sau 24 gi, m bc l rut, hút lưng dch trong tng đon rut 3cm và tính kt qu theo cơng thc sau: Lưng dung dch trong tng đon rut (ml) Kt qu dương tính = > 1,5 Đ dài đon rut (cm) 2.3.6. Xác đnh kh năng xâm nhp Bng phn ng Sereny test, 1955 (trích theo Nguyn Th Oanh, 2003)[25]. Vi khun Salmonella phân lp đưc, nuơi cy trong mơi trưng nưc tht đ t m 24 gi, ly làm canh khun thí nghim. Đng vt thí nghim là chut lang khe mnh, khi lưng 250 – 300g, thân nhit 37,8 0C – 39,5 0C; trưc thí nghim nuơi chut trong 3 ngày cho thích nghi, loi nhng chut cĩ mt khơng bình thưng. Dùng micropipet vi đu riêng bit vơ trùng hút và nh vào màng tip hp mt ca chut lang 2 git canh khun, mt cịn li làm đi chng. Hng ngày kim tra thân nhit vào bui sáng và triu chng viêm mt chut (2 ln/ngày sáng và chiu). Qua biu hin mt chut lang, đánh giá 4 mc đ viêm: (+); (++); (++); (++++). (): Mt khơng thay đi; (+): Mt đ cĩ nưc mt chy ưt xung quanh; (++): Mt đ, cĩ d khĩe mt; (+++): Mt đ cĩ nhiu d xung quanh; (++++): Mt đ, d mt rt nhiu, dính 2 mí mt. Sau khi nh mt canh khun, theo dõi chut trong 2 tun lin. 2.3.7. Kim tra tính mn cm ca Salmonella phân lp đưc vi mt s thuc kháng sinh và hố dưc Bng phương pháp làm kháng sinh đ (theo Bauer Kirby, 1990). Cy các chng Salmonella vào mơi trưng BHI, bi dưng 37 0C/8 10 gi.
40. 30 Đĩa thch trưc khi s dng đ t m 37 0C trong 1030 phút đ làm khơ b mt thch và cĩ nhit đ thích hp. Hút 0,5 ml canh khun 37 0C/810 gi nh lên b mt đĩa thch, láng đu cho canh khun ph kín b mt thch, nu canh trùng cịn tha thì dùng pipet hút ht, đ t m 37 0C trong 15 phút cho khơ. Dùng pine gp tng khoanh giy đã tm kháng sinh đt lên b mt thch sao cho cách đu nhau và n nh cho các khoanh giy tm kháng sinh tip xúc đu vi mt thch. Lt ngưc đĩa thch, bi dưng 37 0C/24 gi. Đc kt qu: Đưng kính ca vịng vơ khun đưc đo bng thưc đo t phía sau mt đĩa. Nu cnh ca vịng vơ khun khơng rõ nét, phi đc khu vc c ch xp x 80% vi khun khơng mc. Đưng kính vịng vơ khun đưc tính bng mm. Kt qu đưc so sánh vi bng chun do nhà cung cp khoanh giy tm kháng sinh quy đnh. Bng 2.1. Đưng kính vịng vơ khun chun ca các loi kháng sinh Kháng sinh Hàm lưng Đưng kính vịng vơ khun chun (mm) Ampicilin (Am) 10 g 16 – 22 Bactrim (Bt) 25 g 23 – 29 Ciprofloxacin (Ci) 5 g 30 – 40 Colistin (Co) 10 g 11 – 15 Kanamycin (Kn) 30 g 17 – 25 Neomycine (Ne) 30 g 17 – 23 Tetracycline (Te) 30 g 18 – 25 Stretomycin (Sm) 10 g 12 – 20 Bactrim (Bt) cịn gi là Trimazon, là s phi hp gia 2 loi Sulfamid: Trimethoprim và Sulfamethoxazol theo t l 1/5. (Phan S Lăng, Lê Th Tài 1999) [19]. Đánh giá s mn cm ca vi khun vi kháng sinh bng cách so sánh đưng kính vịng vơ khun vi bng quy đnh đưng kính chun. Trong nghiên
41. 31 cu này, chúng tơi s dng các khoanh giy tm kháng sinh do Cơng ty Nam Khoa (793/58 Trn Xuân Son, Q.7, Tp H Chí Minh) sn xut, đưc cơng nhn đt cht lưng theo tiêu chun NCCLS (National Committee for Clinical Laboratory Standard). Dùng 8 loi kháng sinh hin đang đưc s dng rng rãi trên th trưng đ làm thí nghim, vi đưng kính vịng vơ khun chun ca các loi kháng sinh. 2.3.8. Xác đnh serotype vi khun Salmonella Các serotype Salmonella phân lp đưc bng h thng đnh danh vi khun Vitex2. 2.3.9. Thc nghim điu tr hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut bng thuc kháng sinh Trên cơ s kt qu kim tra s mn cm ca Salmonella vi thuc kháng sinh, hố dưc, chúng tơi xây dng các phác đ và tin hành điu tr các ca bnh tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. 2.4. X lý các s liu Xác đnh dung lưng mu nghiên cu bng phn mm Win Episcope 2.0; Các s liu đưc x lý bng phn mm MS Excel/2003 đ tính : X%; Χ ± SE (Data Analysis/ Descriptive Statistics: Mean, Standard EEross); So sánh s sai khác gia các t l nhim bng phép th χ 2 ca phn mm Minitab 14.0 (Stat/ Tables/ Cross Tabulation and ChiSquare ).
42. 32 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut Bnh viêm rut tiêu chy là bnh ph bin chĩ, bnh xy ra quanh năm nhưng thưng thy nhiu vào mùa hè và mùa thu khi thi tit m nĩng và mưa m ưt. Chĩ là lồi vt nuơi sng gn gũi vi con ngưi; tuy nhiên phn ln lồi vt nuơi này chưa đưc ngưi nuơi chúng quan tâm đúng mc trong vn đ chăm sĩc, nuơi dưng. Cĩ th nĩi chĩ là mt loi đng vt ăn tp nht so vi nhng lồi vt nuơi khác, đây là điu kin đ các lồi vi khun cĩ cơ hi xâm nhp theo con đưng thc ăn, nưc ung gây nên hi chng tiêu chy lồi vt nuơi này. Đ đánh giá, tình hình bnh xy ra đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut, chúng tơi tin hành điu tra và kt qu như sau: 3.1.1. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui Đ tìm hiu đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut các đ tui khác nhau cĩ nh hưng đn t l mc và t l t vong do hi chng tiêu chy; chúng tơi tin hành điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui. Kt qu đưc trình bày ti bng 3.1. Bng 3.1. Kt qu điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui La tui S con B tiêu chy Cht do tiêu chy T l mc T l t vong (tháng) điu tra S con S con (%) (%) 6 th 194 110 56,70 32 29,09 Tng hp 742 386 52,02 152 39,38
43. 33 Biu đ 3.1. Tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo la tui T l (%) 70 64.77 B tiêu chy 60 55.88 56.7 Cht do tiêu chy 48.96 50 41.23 37.78 40 37.23 29.09 30 20 10 Tui 0 6 tháng Kt qu ti bng 3.1 cho thy: chĩ đ tui 2 6 tháng vi t l mc 56,70%, chĩ đ tui 4 – 6 tháng cĩ t l mc 48,96% và thp nht là chĩ đ tui <2 tháng vi t l mc là 37,78%. Như vy, chĩ các đ tui khác nhau thì t l mc hi chng tiêu chy cũng khác nhau ( p = 0,000 < 0,05 ). Theo chúng tơi, chĩ 2 < 4 tháng, đ tui này chĩ va bú sa m va ăn thêm thc ăn do con ngưi cung cp hoc t tìm kim mơi trưng; mt khác đ tui này h thng tiêu hố ca chĩ chưa hồn chnh, các răng sa bt đu rng và dn đưc thay bng các răng vĩnh vin nên chúng rt thích gm, cn và tha đi các vt dng. Chính nhng đc đim này đã to nhiu cơ hi cho mm bnh t bên ngồi xâm nhp vào bên trong cơ th chĩ theo đưng tiêu hố làm cho t l mc chĩ t 2 < 4 tháng tui là cao nht. Ngưc li chĩ đ tui < 2 tháng, giai đon chĩ theo m, ngun thc ăn chính là sa m nên chúng đưc tip thu mt ngun dinh dưng tt và mt lưng ln kháng th t sa m. Mt khác, đ tui này phm vi hot đng hp, ít tip xúc vi mơi trưng ngồi, điu kin đ gp g mm bnh là thp
44. 34 nht do đĩ chĩ 6 tháng tui. Khi mc hi chng tiêu chy, t l t vong cũng cĩ s khác bit chĩ các đ tui khác nhau ( p = 0,005 6 tháng tui đã thích nghi vi mơi trưng sng, h thn kinh, h tiêu hố hồn chnh, kh năng chng bnh cao hơn nên khi mc hi chng tiêu chy, hoc đưc can thip kp thi hoc cơ th điu chnh chúng thưng t khi bnh và chuyn dng min dch mang trùng; nên t l t vong do hi chng tiêu chy chĩ > 6 tháng tui là thp nht.
45. 35 3.1.2. Điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo ging Hin nay ti thành ph Buơn Ma Thut, chĩ nuơi cĩ ngun gc rt đa dng nhưng cĩ th phân chia làm 3 dng như sau: */ Chĩ ni: thưng thy ging chĩ Phú Quc và ging chĩ vàng ca đng bào M’Nơng. */ Chĩ ngoi: thưng thy các ging chĩ king dn đưng (Chihuahua), chĩ king lơng xù Nht Bn (Japanese Chin), chĩ king tai bưm (Papillon and Phalene), chĩ xù lùn Bc Kinh (Pekingese), chĩ xù Tây Ban Nha (Spaniel), chĩ Berger, chĩ Rottweiler, chĩ Fox */ Chĩ lai: là các ging chĩ do quá trình giao phi t nhiên gia các ging ni, ging ngoi vi nhau to nên, cịn gi là chĩ tp (ging chĩ này chim đa s ti thành ph Buơn Ma Thut). Kt qu điu tra tình hình hi chng tiêu chy các ging chĩ đưc tng hp ti bng 3.2. Bng 3.2. Kt qu điu tra tình hình hi chng tiêu chy chĩ theo ging B tiêu chy Cht do tiêu chy S con Ging T l mc T l t vong điu tra S con S con (%) (%) Chĩ ni 90 37 41,11 9 24,32 Chĩ ngoi 170 62 36,47 38 61,29 Chĩ lai 482 287 59,54 105 36,59 Tng hp 742 386 52,02 152 39,38 Kt qu ti bng 3.2 cho thy đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut mc hi chng tiêu chy vi t l 50,02% và t l t vong do hi chng tiêu chy gây nên là 39,38%; t l mc và t l t vong do hi chng tiêu chy các ging chĩ khác nhau cĩ s sai khác rt rõ (p = 0,000 < 0,05) , c th:
46. 36 T l mc cao nht ging chĩ lai (59,54%), tip đn là ging chĩ ni (41,11%) và thp nht (36,47%) là t l mc ging chĩ ngoi. Ngưc li, t l t vong do hi chng tiêu chy gây nên chim t l cao nht ging chĩ ngoi vi 61,29% và thp nht ging chĩ ni vi t l 24,32%. Biu đ 3.2. Tình hình hi chng tiêu chy các ging chĩ 70 T l (%) 61.29 59.54 60 B tiêu chy Cht do tiêu chy 50 41.11 36.59 40 36.47 30 24.32 20 10 Ging 0 Chĩ ni Chĩ ngoi Chĩ lai Theo chúng tơi, ging chĩ ngoi phn ln đưc nuơi nhng gia đình cĩ điu kin kinh t khá gi, chúng đưc quan tâm hơn trong vn đ qun lý, chăm sĩc và nuơi dưng nên điu kin đ mm bnh xâm nhp theo con đưng thc ăn, nưc ung là rt hn ch do đĩ chĩ ngoi cĩ t l mc hi chng tiêu chy thp hơn. Ngưc li, ging chĩ lai đưc nuơi ph bin trong điu kin th rơng, ngun thc ăn ch yu là thc ăn dư tha ca gia đình hoc chúng t kim ly mơi trưng đây là điu kin tt đ chúng ăn ung phi thc ăn và nưc ung b nhim khun làm cho t l mc hi chng tiêu chy ging chĩ này cao hơn. Khi chĩ mc hi chng tiêu chy, t l t vong chim cao nht ging chĩ ngoi, theo chúng tơi ging chĩ ngoi đưc nhân dân ta nhp v nuơi trong nhng năm gn đây, chưa thích nghi vi mơi trưng sng cũng như điu kin chăm sĩc, nuơi dưng nên sc kháng bnh thp do đĩ kh năng chng li s bi nhim và đc t ca mm bnh thp dn đn t l t vong cao hơn. Ngưc li ging chĩ ni đã đưc nhân dân ta thun dưng t bao đi nay và
47. 37 chăn nuơi theo tp quán th rơng, ngồi thc ăn đưc ngưi nuơi cung cp, chĩ ni cịn t kim thêm ngun thc ăn t bên ngồi mơi trưng, điu đĩ đã làm tăng sc kháng bnh ca ging chĩ này nên t l t vong hi chng tiêu chy ca ging chĩ ni là thp nht. Phm S Lăng Phan Đch Lân Bùi Văn Đoan (1993)[18]; qua theo dõi tình hình dch bnh chĩ nghip v và chĩ cnh nuơi ti khu vc Hà Ni, cho bit: Bnh viêm rut tiêu chy là bnh ph bin vi khong 80% s chĩ mc. Điu này đã khng đnh chĩ ngoi là ging chĩ rt d mc hi chng tiêu chy và t l t vong cao. 3.2. T l nhim Salmonella chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut Kt qu đưc th hin bng 3.3 Bng 3.3. T l nhim Salmonella theo la tui chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut S mu T l nhim La tui S mu xét nghim (+) (%) 6 th 101 77 76,24 Tng hp 385 245 63,64 Xét nghim tìm vi khun Salmonella t 385 mu phân ca chĩ 4 đ tui khác nhau, cĩ 245 mu dương tính chim t l nhim chung 63,64%. Kt qu ti bng 3.3 cịn cho thy t l nhim Salmonella tăng dn theo đ tui ca chĩ; c th: 51,32% là t l nhim chĩ 6 tháng tui; khơng cĩ s sai khác v t l nhim chĩ 2 < 4 tháng tui và 4 – 6 tháng tui (62,37% và 61,74%).
48. 38 Biu đ 3.3. T l nhim Salmonella chĩ theo la tui 90 80 76.24 70 60 61.74 T T l nhim(%) 62.37 50 51.32 40 30 20 10 Tui 0 6 tháng Qua x lý s liu bng phn mm minitab 14.0; cho kt qu như sau: Vi (p = 0,007 6 tháng; Vi (p = 0,022 6 tháng; Vi ( p = 0,926 > 0,05 ) là kt qu so sánh v t l nhim gia chĩ 2 < 4 tháng vi chĩ 4 6 tháng tui. Chĩ < 2 tháng tui, ngun thc ăn ch yu là sa m, trong sa đu cĩ các kháng th giúp chĩ con chng đ vi mt s bnh truyn nhim, hàm lưng kháng th trong sa m s gim dn đn khi chĩ đưc 2 tháng tui (Phm S Lăng Phan Đch Lân Bùi Văn Đoan, 1993[18]). Mt khác đ tui này, chĩ ch tip xúc vi mơi trưng trong phm vi hp; chính nhng yu t này đã hn ch s gp g gia mm bnh và vt ch, kìm hãm s phát trin ca mm bnh trong cơ th vt ch do đĩ t l nhim Salmonella chĩ < 2 tháng tui là thp nht. Vn là lồi đng vt thích nghi vi điu kin nuơi th rơng và ăn tp nên chĩ trên 2 tháng tui đã bt đu ăn nhng loi thc ăn tìm thy mơi trưng
49. 39 xung quanh. Chĩ cĩ th ăn phân ca các lồi vt khác, ăn nhng thc ăn ơi thiu, các ph ph phm ca con ngưi thi ra mà chính nhng thc ăn đĩ li tàng tr mt lưng ln vi khun gây bnh trong đĩ khơng th thiu s cĩ mt ca vi khun Salmonella . Chĩ càng ln nhu cu v lưng thc ăn càng nhiu hơn, vi khun Salmonella cĩ nhiu cơ hi theo thc ăn nưc ung t bên ngồi mơi trưng vào trong cơ th làm cho t l nhim tăng dn và cao nht chĩ > 6 tháng tui. Năm 1995, Phùng Quc Chưng [4] nghiên cu tình hình nhim Salmonella đã cho bit: đàn ln nuơi ti Tây Nguyên nhim Salmonella vi t l 24,83% trong đĩ ln nuơi ti DakLak nhim 25%; Kt qu ca Nguyn Th Oanh (2003) [25], trong nghiên cu tình hình nhim và mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella vt nuơi (ln, trâu, bị, nai, voi) ti DakLak cho bit: ln, trâu, bị, nai và voi nuơi ti DakLak nhim Salmonella vi t l tương ng là 17,21%; 45,36%; 41,23% và 53,37% T kt qu nghiên cu thu đưc ca chúng tơi, cĩ th thy rng: Chĩ là lồi vt nuơi cĩ t l nhim Salmonella cao so vi các lồi vt nuơi khác và là vt ch trung gian gĩp phn gieo rc mm bnh nh hưng đn sc kho cng đng. Hi chng tiêu chy là mt quá trình bnh lý đưng tiêu hố, liên quan đn nhiu yu t, do nhiu nguyên nhân gây nên. Tiêu chy là triu chng gp phi nhiu loi bnh: bnh truyn nhim, bnh ký sinh trùng và bnh ni khoa (H Văn Nam và cs., 1994 [21]; 1997 [22]). Khi nghiên cu v hi chng tiêu chy, nhiu tác gi thng nht mt quan đim: dù bt c nguyên nhân nào dn đn tiêu chy thì hu qu ca nĩ bao gi cũng gây ra viêm nhim, tn thương thc th đưng tiêu hố và cui cùng là “mt quá trình nhim trùng”. Salmonella là mt tác nhân trong s các vi sinh vt đĩ (H Văn Nam, 1985 [20]; Đào Trng Đt và cs., 1996 [8]; Phùng Quc Chưng, 1995 [4]; Nguyn Th Oanh, 2003 [25]). Khi cơ th ngưi và đng vt b tiêu chy thì kèm theo hin tưng mt
50. 40 nưc và mt cht đin gii, làm cho hàng lot t bào biu mơ rut b phá hu hoc b tn thương nhng mc đ khác nhau. S phá hu hay tn thương đĩ là do đc t t bào ca Salmonella gây nên, theo cơ ch chung là: c ch tng hp protein ca t bào eukaryotic và làm trương t bào CHO (Clarke và cs., 1988) [46]. Chĩ là loi vt nuơi sng gn gũi vi con ngưi nhưng đn nay chưa cĩ nhiu nghiên cu v vai trị ca vi khun Salmonella trong hi chng tiêu chy lồi vt nuơi này; đ b sung và làm rõ thêm, chúng tơi tin hành xét nghim, xác đnh t l nhim vi khun Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy. 3.3. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy Vic xác đnh t l xut hin ca lồi vi khun này trong đưng rut ca chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy là cơ s đ khng đnh vai trị ca chúng trong hi chng tiêu chy chĩ. Chĩ tiêu chy cĩ các triu chng như: nơn ma liên tc, ung nưc cũng nơn đng thi a chy d di, phân lúc đu táo bĩn sau lng như nưc, màu xám vàng, cĩ ln niêm mc d dày và rut ly nhy, mùi rt tanh. Mi ngày chĩ cĩ th đi a t 4 – 10 ln (Phm S Lăng và cs. 1993 [18]). 3.3.1. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo la tui Salmonella là loi trc khun sng thưng trc trong đưng rut ca vt nuơi, tuy nhiên trong đưng rut ca vt nuơi kho mnh nĩ tn ti vi mt s lưng nht đnh nào đĩ và khơng gây bnh, nhưng đây chính là ngun tim n ca nguyên nhân gây bnh. Khi con vt gp điu kin sng bt li, làm gim sc đ kháng ca cơ th, chúng s cĩ điu kin đ tăng cưng sinh trưng và phát trin v s lưng, tăng đc lc đ gây bnh. Mc đ cm nhim các loi vi khun nĩi chung, Salmonella nĩi riêng liên quan đn đc
51. 41 đim sinh lý và sc đ kháng ca cơ th gia súc trong tng giai đon sinh trưng và phát trin. Xét nghim tìm vi khun Salmonella t 236 mu phân chĩ kho mnh và 149 mu phân chĩ mc hi chng tiêu chy 4 đ tui khác nhau, kt qu đưc trình bày bng 3.4. Bng 3.4. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và mc hi chng tiêu chy theo la tui Ch tiêu Chĩ kho mnh Chĩ b tiêu chy Tăng (+) S mu S mu nhim S mu S mu nhim Gim () kim tra (T l %) kim tra (T l %) La tui 25 14 6 th 61 40 68,85 87,50 + 1,27 ln 135 110 Tng hp 236 149 57,20 73,83 Biu đ 3.4. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và mc hi chng tiêu chy theo la tui 87.5 90 80 73.68 71.74 68.85 Kho mnh 70 B tiêu chy 60 56 54.55 55.07 49.02 50 T l nhim T (%) l 40 30 20 10 Tui 0 6 tháng
52. 42 Kt qu ti bng 3.4 cho thy: chĩ kho mnh các giai đon sinh trưng khác nhau t l xut hin ca vi khun Salmonella trong đưng tiêu hố là khác nhau (p = 0,007 6 tháng tui vi t l nhim 68,85%. T l xut hin Salmonella chĩ mc hi chng tiêu chy là 73,83% tăng gp 1,29 ln so vi 57,20% chĩ kho mnh và cũng tăng dn theo đ tui ca chĩ; tăng t 56,00% chĩ 6 tháng tui. Trong cùng đ tui, khi chĩ mc hi chng tiêu chy t l xut hin ca Salmonella cũng luơn cao hơn; t l tìm thy chĩ 6 tháng tui. Điu này do đc đim sinh lý khác nhau tng giai đon sinh trưng, cũng như th trng ca con vt mà nhu cu lưng thc ăn thu nhn nhiu hay ít; khi tui ca chĩ càng cao, thi gian chĩ tip xúc vi mơi trưng sng càng nhiu, do phương thc nuơi th rơng nên phm vi hot đng rng, lưng thc ăn thu nhn đưc s nhiu hơn; Mt khác, vi tp tính ăn tp, ngun thc ăn phn ln là thc ăn ơi thiu và nhim bn nên vi khun Salmonella t mơi trưng bên ngồi theo đưng thc ăn nưc ung xâm nhp qua h thng tiêu hố tăng lên làm cho t l nhim Salmonella chĩ tăng theo đ tui. Nguyn Th Oanh (2003) [25] cho bit: ti DakLak, ln, trâu, bị, nai khi mc hi chng tiêu chy, t l nhim Salmonella cao gp t 1,5 đn 2 ln so vi kho mnh. Bùi Th Tho và cs. (2007)[29] trong nghiên cu tính mm cm, kháng thuc ca vi khun E. coli và Salmonella phân lp t phân chĩ nghip v nuơi ti Trung tâm chĩ nghip v Hà Ni cho bit: Bình thưng chĩ kho mnh
53. 43 t l xut hin ca Salmonella ch t 44,44% đn 55,56%; nhưng khi b viêm rut tiêu chy t l này tăng ti 88,89% đn 100% T kt qu nghiên cu ca chúng tơi đã trình bày trên và qua tham kho nhng tư liu mà chúng tơi cĩ; cĩ th nhn xét: chĩ mc hi chng tiêu chy, t l nhim Salmonella tăng lên so vi chĩ kho mnh cùng đ tui. Như vy vi khun Salmonella cĩ mt vai trị nht đnh trong hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. Do vy cn cĩ bin pháp qun lý đúng mc, chăm sĩc nuơi dưng hp lý, phát hin và điu tr kp thi nhng chĩ mc hi chng tiêu chy bi chúng là ngun phát tán mm bnh vào mơi trưng, làm lây nhim cho chĩ và các lồi vt nuơi kho mnh khác. Chĩ là lồi vt thơng minh và trung thành; trong nhng năm gn đây khi đt nưc phát trin, điu kin sng ngày càng đưc ci thin, mc sng ngưi dân ngày mt tăng cao, nhiu ging chĩ du nhp vào nưc ta đã đưc ngưi dân chn nuơi vi nhiu mc đích khác nhau như: nuơi chĩ đ bo v sân bãi, gi nhà, canh gi vưn tưc, săn bt hoc đ phc v nhu cu gii trí ; chính vì vy mà mi ging chĩ khác nhau đưc nuơi vi nhng mc đích khác nhau nên vic qun lý, chăm sĩc nuơi dưng cũng cĩ s khác nhau. Vic xác đnh t l nhim Salmonella các ging chĩ khác nhau là cn thit nhm hn ch tn tht v s lưng ca đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut do hi chng tiêu chy gây nên, gĩp phn gim thiu dch bnh, đem li hiu qu cho ngưi chăn nuơi, chng ơ nhim mơi trưng và bo v sc khe cng đng. 3.3.2. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy theo ging Xét nghim tìm vi khun Salmonella t 236 mu phân chĩ kho mnh và 149 mu phân chĩ mc hi chng tiêu chy ca 3 ging chĩ đưc nuơi ph bin ti thành ph Buơn Ma Thut, kt qu đưc trình bày ti bng 3.5.
54. 44 Bng 3.5. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và b tiêu chy theo ging Ch tiêu Chĩ kho mnh Chĩ b tiêu chy Tăng (+) S mu S mu nhim S mu S mu nhim Gim () kim tra (T l %) kim tra (T l %) Ging 14 13 Chĩ ni 29 20 48,28 65,00 + 1,35 ln 15 21 Chĩ ngoi 41 36 36,59 58,33 + 1,59 ln 106 76 Chĩ lai 166 93 63,86 81,72 + 1,27 ln 135 110 Tng hp 236 149 57,20 73,83 Biu đ 3.5. T l nhim Salmonella chĩ kho mnh và b tiêu chy theo ging 90 81.72 80 Kho mnh 70 65 63.86 B tiêu chy 58.33 60 48.28 50 T l nhimT l (%) 36.59 40 30 20 10 Tui 0 Chĩ ni Chĩ ngoi Chĩ lai T kt qu trình bày bng và biu 3.5 cho thy: trng thái kho mnh, các ging chĩ khác nhau cĩ s sai khác v t l nhim Salmonella (P = 0,006 < 0,05); chĩ ngoi nhim thp nht vi 15 mu dương tính/41 mu xét nghim, chim t l 36,59%; tip đn chĩ ni vi 14 mu dương tính/29 mu xét nghim, chim t l 48,28%; chĩ lai nhim cao nht vi 106 mu dương tính/166 mu xét nghim chim t l 63,86%.
55. 45 Tương t, các ging chĩ khác nhau mc hi chng tiêu chy, t l nhim Salmonella cũng cĩ s sai khác rt rõ (p = 0,018 < 0,05); c th: thp nht vn là t l nhim chĩ ngoi vi 21 mu dương tính/ 36 mu xét nghim, chim t l 58,33%; tip đn chĩ ni vi 13 mu dương tính/ 20 mu xét nghim, chim t l 65,00%; chĩ lai nhim cao nht vi 76 mu dương tính/ 93 mu xét nghim, chim t l 81,72%. Mt khác, kt qu bng 3.5 cịn cho chúng ta thy: trong cùng mt ging, chĩ mc hi chng tiêu chy thì t l nhim Salmonella bao gi cũng cao hơn so vi chĩ kho mnh. Tăng gp 1,59 ln (58,33% so vi 36,59%) chĩ ngoi; tăng gp 1,35 ln (65,00% so vi 48,28%) chĩ ni và tăng gp 1,27 ln (81,72% so vi 63,86%) chĩ lai. Theo chúng tơi, các ging chĩ ngoi ti thành ph Buơn Ma Thut phn ln là các ging chĩ nhp vào nuơi nưc ta, mt s ging chĩ cĩ ch s thơng minh cao, d hun luyn và cĩ giá tr kinh t cao do đĩ chúng đưc đưc nuơi trong nhng gia đình cĩ điu kin kinh t khá gi nên chúng đưc hưng mt ch đ chăm sĩc nuơi dưng tt hơn, phm vi hot đng ch yu là trong khuơn viên ca gia đình, kh năng nhim vi các loi mm bnh thơng qua con đưng thc ăn, nưc ung là thp nht t đĩ làm cho t l nhim Salmonella ging chĩ này thp hơn. Đi vi chĩ ni, ging chĩ đưc nhân dân ta thun dưng t rt lâu nhm mc đích gi nhà, bo v kho bãi, tri chăn nuơi và săn bt; chúng cĩ đưc s quan tâm hơn trong chăm sĩc nuơi dưng. Ngưc li, chĩ lai đưc nuơi phn ln trong điu kin th rơng, khơng kim sốt, thiu s quan tâm chăm sĩc; vi tp tính ăn tp, ăn tht sng và thưng xuyên tip xúc vi các lồi vt nuơi khác, lưng thc ăn tha trong gia đình hu như chưa đ đáp ng khu phn nên chúng phi t tìm kim thêm thc ăn bên ngồi mơi trưng. Chính nhng đc đim này đã giúp cho vi khun Salmonella cĩ nhiu cơ hi hơn trong vic xâm nhim vào cơ th con vt qua thc ăn nưc ung
56. 46 làm cho t l nhim Salmonella ging chĩ này cao hơn. Qua đây cho thy, phương thc qun lý, chăm sĩc nuơi dưng đĩng mt vai trị khơng nh trong t l nhim Salmonella đàn chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. 3.4. Kt qu xác đnh mt s đc tính sinh hố ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut Đc tính nuơi cy, các phn ng sinh hố là nhng đc trưng quan trng đ chúng ta cĩ th nhn dng vi khun. Ngày nay, cĩ rt k thut sinh hố đã đưc thit k cho phép chn đốn nhanh s cĩ mt ca Salmonella trong mu, bnh phm. Trong nghiên cu ca chúng tơi, vi điu kin cho phép, chúng tơi tin hành xác đnh mt s đc tính sinh hố đc trưng ca Salmonella đưc cơng b trong các tài liu kinh đin và hin đi. Tin hành phân lp vi khun trên các mơi trưng chuyên bit (SS: Salmonella – Shigella; XLD: Xyloze Lysine Desoxycholate Agar), chn nhng khun lc thun khit, đin hình tin hành giám đnh vi khun Salmonella bng các phn ng sinh hố; Kt qu đưc trình bày ti bng 3.6. Hình 3.1. Hình thái khun lc vi khun Salmonella trên các mơi trưng phân lp chuyên bit Khun lc vi khun Salmonella trên mơi trưng XLD
57. 47 Bng 3.6. Kt qu kim tra đc tính sinh vt hố hc ca vi khun Salmonella phân lp đưc S chng biu hin các đc tính sinh hố Di đng(+)/ Di Mantoz (+)/ Mantoz S (+)/ Glucoz Lactoz ()/ ()/ Lactoz T l(%) T l(%) T l(%) T T l(%) T T l(%) T l(%) T T l(%) T l(%) T Indol ()/ Indol Urea ()/ Urea H chng (+)/ Gar 2 Tháng tui (+)/S kim tra 39 39 39 36 22 25 39 39 6 th 77 100,00 100,00 100,00 90,91 90,91 93,51 100,00 100,00 245 245 245 227 206 215 245 245 Tng hp 245 100,00 100,00 100,00 92,65 84,08 87,76 100,00 100,00 Hình 3.2. Đc tính sinh hố vi khun Salmonella đưc kim tra tr ên các mơi trưng KIA, Mantoz, Ure Dng: H 2S (+), Gar (), Lactoza (), Dng: H 2S (), Gar (+), Lactoza (), Glucoza (+), di đng () Glucoza (+), di đng (+)
58. 48 Xác đnh di đng trong mơi trưng Ure (), Indol () đưng Mantoz Qua kt qu giám đnh đc tính sinh hố ca các chng Salmonella phân lp chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut đã đưc trình bày ti bng 3.6, chúng tơi nhn thy: Trên mơi trưng KIA, 100% s mu th đu lên men đưng gluccoza (phn thch đng t màu hng chuyn sang màu vàng) và khơng lên men đưng lactoza (phn thch nghiêng vn gi nguyên màu hng); Hai tính cht lên men đưng glucoz và lactoz đưc quan sát tt nht trong vịng 48 gi sau nuơi cy; vì sau đĩ cĩ hin tưng hồn nguyên mơi trưng, do sau khi s dng ht lưng glucoz trong mơi trưng, vi khun s dng pepton, gii phĩng NH 3 làm kim hố mơi trưng, mơi trưng s tr li màu nguyên thu ban đu và đ càng lâu mơi trưng càng đ đm hơn. Kh năng sinh hơi ca vi khun Salmonella đưc đánh giá dương tính khi vi khun làm phn thch đng ca mơi trưng KIA b nt hoc cĩ bt khí bên trong hoc cĩ th đy tồn b phn thch đng lên cao, dưi là hơi. Trong nghiên cu ca chúng tơi, kt qu cĩ 206/245 mu cho kt qu dương tính vi phn ng sinh hơi, chim t l 84,08%. Trên mơi trưng đưng Mantoz cho thy 100% s chng Salmonella phân lp đưc đu cĩ kh năng lên men (245/245 mu th), chuyn mơi trưng
59. 49 t màu hng sang màu vàng; mt khác, khi xác đnh kh năng di đng ca vi khun trong mơi đưng Mantoz (vi khun s mc lan theo đưng cy trích thng và làm đc mơi trưng) cĩ 227/245 s chng th cĩ kh năng di đng chim t l 92,65%. Kh năng sinh H 2S: trong 245 mu kim tra cĩ 215 mu dương tính chim t l 87,96%. Vi khun cĩ kh năng sinh H 2S s làm phn thch đng ca mơi trưng KIA cĩ màu đen. Khi kim tra kh năng s dng Ure và kh năng sinh Indol, chúng tơi nhn thy rng 100% vi khun Salmonella phân lp đưc khơng cĩ kh năng s dng Ure (vì sau khi nuơi cy vi khun trong mơi trưng Ure t 18 – 24 gi, vi khun khơng làm bin đi màu mơi trưng) và 100% s chng th đu khơng cĩ kh năng sinh Indol (sau khi nh thuc th Kowaces, lc đu ng nghim ch cĩ mt vịng màu vàng sm ni lên trên, khơng to ra mt vịng màu đ thm). Tuỳ theo tng chng Salmonella khác nhau mà mi chng cĩ mt đc tính sinh hố khác nhau: Phn ln các chng Salmonella lên men sinh hơi glucoz, mantoz. Mt s chng cũng lên men các đưng trên nhưng khơng sinh hơi, như Salmonella abortus equi, Salmonella typhi, Salmonella cholerae suis, Salmonella gallinarum, Salmonella enteritidis. Salmonella pullorum . Tt c các chng Salmonella đu khơng lên men đưng lactoz. Đa s Salmonella khơng làm tan chy gelatin, khơng phân gii urê, khơng sn sinh Indon. Phn ng H 2S dương tính (tr Salmonella paratyphi A, Salmonella abortus equi, Salmonella typhi suis). Mt s chng Salmonella khơng cĩ kh năng di đng như Salmonella gallinarumpullorum (Nguyn Như Thanh và cs., 1997) [31]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi ti bng 3.6 cho thy: vi khun Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut cĩ đy đ các tính cht sinh hố đc trưng ca nhng chng Salmonella khác nhau. Như vy, cĩ th nĩi rng chĩ là ký ch ca nhiu lồi Salmonella .
60. 50 Đ làm sáng t vn đ trên, chúng tơi tin hành xác đnh serotype ca các chng Salmonella phân lp đưc, làm cơ s trong vic phịng và chng bnh do Salmonella gây ra chĩ cĩ hiu qu. 3.5. Kt qu xác đnh serotype ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. Mu sau khi nuơi cy trên mơi trưng chuyên bit đưc tin hành giám đnh Salmonella bng các phn ng sinh hố, chn nhng chng cĩ các phn ng sinh hố đc trưng trong mơi trưng KIA, tin hành xác đnh serotype ca các chng Salmonella bng h thng đnh danh vi khun Vitek2. Kt qu đnh danh đưc chúng tơi thng kê ti bng 3.7 Bng 3.7. Kt qu xác đnh serotype các chng Salmonella Ngun gc S Serotype Salmonella T Chĩ kho mnh (n= 30) Chĩ b tiêu chy (n= 30) (Xp theo a,b,c ) T S mu (+) T l (%) S mu (+) T l (%) 1 S. adelaide 1 33,33 0 0,00 2 S. agona 2 6,67 0 0,00 3 S. anatum 3 10,00 1 3,33 4 S. derby 1 3,33 2 6,67 5 S. dublin 3 10,00 5 16,67 6 S. enteritidis 5 16,67 7 23,33 7 S. give 1 3,33 0 0,00 8 S. infantis 1 3,33 1 3,33 9 S. manhattan 2 6,67 1 3,33 10 S. saintpaul 1 3,33 0 0,00 11 S. tallahassee 1 3,33 1 3,33 12 S. thomson 2 6,67 0 0,00 13 S. typhymurium 7 23,33 12 40,00
61. 51 Hình 3.3. H thng đnh danh vi khun Vitek2 B card đnh danh vi khun Gram () s dng cho h thng Vitek2 Máy xác đnh nng đ vi khun McFarland và h thng Vitek2 Vi 30 chng phân lp đưc t chĩ kho mnh; qua kt qu đnh danh thy cĩ 13 serotype salmonella gm: S. adelaide , S. agona , S. anatum , S. derby , S. dublin , S. enteritidis , S. give , S. infantis , S. manhattan , S. saintpaul , S. tallahassee , S. thomson , S. typhymurium xut hin vi các t l khác nhau. Trong đĩ S. typhymurium xut hin vi t l cao nht (7/30 chng) chim 23,33%; tip đn S. enteritidis (5/30 chng) chim t l 16,67%; vi (3/30 chng) chim t l 10% là t l xut hin ca S. anatum và S. dublin ; tương t, chim t l 6,67% (2/30 chng) là t l xut hin ca S. agona và S. manhattan ; các chng S. adelaide , S. derby , S. give , S. infantis , S. saintpaul , S. tallahassee cĩ t l xut hin thp vi (1/30 chng) chim t l 3,33%.
62. 52 chĩ mc hi chng tiêu chy, vi 30 chng phân lp đưc, tin hành đnh danh cũng cho thy cĩ s xut hin vi các t l khác nhau ca các serotype Salmonella ; 8 serotype Salmonella đưc tìm thy là: S. anatum , S. derby , S. dublin , S. enteritidis , S. infantis , S. manhattan , S. tallahassee , S. typhymurium . Xut hin cao nht là S. typhymurium vi (12/30 chng) chim t l 40,00%; tip đn S. enteritidis vi (7/30 chng) chim t l 23,33%; S. dublin vi (5/30 chng) chim t l 16,67%; Salmonella derby cĩ t l xut hin thp (2/30 chng) vi t l 6,67%; thp hơn c là s cĩ mt ca S. anatum , S. infantis , S. manhattan , S. tallahassee vi (1/30 chng), chim t l 3,33%. Các chng Salmonella như: S. adelaide , S. agona , S. give , S. saintpaul , S. thomson , đưc tìm thy chĩ kho mnh nhưng khơng tìm thy chĩ mc hi chng tiêu chy. Kt qu ti bng 3.7 cịn cho thy, chĩ mc hi chng tiêu chy các serotype Salmonella : S. typhymurium , S. enteritidis và S. dublin xut hin vi t l cao, điu này cĩ th khng đnh chúng cĩ mt vai trị nht đnh trong hi chng tiêu chy chĩ nuơi trên đa bàn và trong thi đim chúng tơi nghiên cu. Nhng nghiên cu ti mt s nưc trên th gii đưc chúng tơi trích dn dưi dng ph bng trong phn ph lc đ chng minh cho s phong phú ca các chng Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi: Ti Đc s chng Salmonella đưc tìm thy chĩ là 19 chng (Fưrster et al, 1974) [49]; ti Iran 20 chng (Shimi et al, 1976)[70]; ti Ireland 11 chng (Quinn et al, 1986 – 1996)[67]; ti Nam M 09 chng (Venter, 1988)[76]; ti Ukraina 22 chng (Neil et al, 1981)[63] và 60 chng đưc tìm thy chĩ nuơi ti M (Bruner and Moran, 1949 [43]; Adler et al, 1951 [38]; Ball M. R., 1951 [39]; Gorham and Garner, 1951 [52]; Galton et al, 1952 [51]; Uhaa et al, 1988 [75]). Nhiu tác gi trong nưc khi nghiên cu trên các lồi vt nuơi khác cho rng: Salmonella typhymurium xut hin nhiu trên bị và ln. Theo Đ Trung C, (2004)[3] khi nghiên cu ln nuơi ti mt s tnh phía Bc đã xác đnh
63. 53 100% ln b nhim bnh do Salmonella typhymurium gây ra. Trn Xuân Hnh (1995)[9], khi phân lp vi khun t ln 24 tháng tui đã xác đnh: cĩ 6 serotype Salmonella đưc tìm thy các t l khác nhau là S. choleraesuis , S. derby , S. typhymurium , S. london và S. newport. Nguyn Quang Tuyên, (1996)[34] nghiên cu trên trâu, bị, bê, nghé nuơi ti mt s tnh phía Bc đã xác đnh các serotype Salmonella đưc tìm thy đàn vt nuơi này bao gm: S. dublin , S. enteritidis , S. typhymurium và S. choleraesuis. Kt qu ca Nguyn Th Oanh (2003)[25], trong nghiên cu tình hình nhim và mt s yu t gây bnh ca vi khun Salmonella vt nuơi ti DakLak cho bit các serotype Salmonella đưc tìm thy: ln gm S. choleraesuis, S. typhymurium và S. enteritidis ; trâu và bị gm S. dublin , S. enteritidis ; nai gm cĩ S. enteritidis , S. typhymurium và 1 chng S. enteritidis đưc tìm thy voi. Hin ti, trong nưc chúng tơi chưa tham kho đưc tài liu nào nghiên cu v s xut hin các serotype Salmonella phân lp đưc chĩ nuơi; theo chúng tơi cĩ l, tuy chĩ là lồi vt nuơi trung thành, luơn gn gũi vi con ngưi nhưng khi điu kin đi sng kinh t ca ngưi dân cịn cĩ nhng khĩ khăn nht đnh, s quan tâm chăm sĩc nuơi dưng đi vi lồi vt nuơi này cũng chưa đưc chú trng; hơn na chúng khơng phi là mt lồi vt nuơi mang giá tr hàng hố . Tuy nhiên vic nghiên cu các serotype Salmonella cĩ mt trong đưng tiêu hố ca lồi vt nuơi này là cn thit bi chĩ là lồi vt nuơi thưng xuyên tip xúc vi con ngưi và các loi vt nuơi khác; đ t đĩ chúng ta cĩ mt cách nhìn đúng đn hơn trong vn đ nuơi dưng và phịng chng bnh do Salmonella gây ra cho lồi vt nuơi này. Điu đáng quan tâm đây, ngồi S. typhymurium và S. enteritidis thì S. dublin là mt serotype cũng chim t l cao trong các chng Salmonella phân lp đưc chĩ mc hi chng tiêu chy. Mt khác, kt qu đưc ghi
64. 54 nhn ti bng 3.7 cũng đã cho thy S. enteritidis chim t l khá cao trong các chng Salmonella phân lp đưc chĩ kho mnh và chĩ mc hi chng tiêu chy. Salmonella enteritidis là mt trong nhng serotype gây chng ng đc thc ăn; do vy, theo chúng tơi cn đc bit chú ý hơn na trong vn đ v sinh an tồn thc phm khi mà tht và mt s sn phm khác ca lồi vt nuơi này li đưc mt s ngưi dân ca nưc ta ưa chung nhm hn ch s gieo rc mm bnh, gim thiu ơ nhim mơi trưng, bo v sc kho cng đng. Như chúng ta đã bit, vi khun Salmonella cĩ rt nhiu serotype, đc lc ca các serotype li ph thuc vào các yu t gây bnh. mi serotype, các yu t gây bnh quyt đnh th bnh cp tính hay mãn tính các lồi đng vt cm nhim; song vai trị gây bnh ca mt chng nào đĩ ch đưc cơng nhn sau khi tin hành th đc lc. 3.6. Kim tra đc lc ca vi khun Salmonella phân lp đưc Kt qu đưc trình bày ti bng 3.8. Bng 3.8. Kt qu xác đnh đc lc các chng Salmonella S chut cht qua các thi gian theo dõi Tng (tính theo t l cng dn) s Các serotype chut Đn 12h Đn 24h Đn 36h Đn 48h Samonella cht thí nghim n (%) n (%) n (%) n (%) (con) S. typhymurium 2 50,00 3 75,00 3 75,00 4 100,00 12 S. enteritidis 2 50,00 4 100,00 4 100,00 4 100,00 14 S. dublin 1 25,00 2 50,00 3 75,00 4 100,00 10 Trong s các chng Salmonella đưc tìm thy chĩ mc hi chng tiêu chy, chúng tơi chn 3 chng xut hin vi t l cao là: S. typhymurium , S. enteritidis và S. dublin đ tin hành th đc lc bng phương pháp tiêm truyn chut nht trng.
65. 55 Hình 3.4. Kim tra đc lc các chng Salmonella trên chut nht trng Chut rũ, chm li vi nhau Bnh tích m khám Các chng la chn đưc bi dưng trong mơi trưng BHI 37 0C, sau 24 gi. Mi chng tin hành tiêm cho 4 chut, mi chut tiêm 0,5 ml canh trùng nng đ 5x10 5 vi khun/1ml vào xoang bng, theo dõi các biu hin chut thí nghim, xác đnh s chut cht các thi đim 012gi, sau 1224 gi, sau 2436 gi và sau 3648 gi; tin hành m khám, mơ t bnh tích và phân lp vi khun. Qua theo dõi, chúng tơi nhn thy kh năng git cht chut ca 3 chng Salmonella đưc tin hành thí nghim khá cao, 100% chut b git cht trong vịng 48 gi sau khi tiêm; trong đĩ chng Salmonella enteritidis git cht 100% chut thí nghim trong vịng 24 gi; tip đn chng Salmonella typhymurium git cht 75% chut và thp nht là Salmonella dublin , ch git cht 50% chut thí nghim trong 24 gi sau khi tiêm canh trùng. Như vy, kt qu ti bng 3.8 đã cho thy trong các chng tin hành thí nghim, chng cĩ đc lc cao nht là Salmonella enteritidis vi tng s chut b git cht đn 48 gi sau khi tiêm canh trùng là 14 chut; tip đn Salmonella typhymurium vi 12 chut b git cht, sau cùng là Salmonella dublin vi 10 chut b git cht. Ngồi ra, trong thí nghim xác đnh đc lc ca vi khun, chúng tơi cịn
66. 56 theo dõi đưc nhng biu hin ca chut sau khi tiêm canh khun: chut rũ, lơng xù, run ry, đi li chm chp, b ăn hoc ăn kém, đau bng, đng tm li vi nhau, tiêu chy phân cĩ máu. nhng chut cht, chúng tơi m khám và ghi nhn đưc bnh tích như sau: Gan sưng, cĩ nhng đim xut huyt trên b mt; các hch đu b sưng và xut huyt; rut xut huyt; thn sưng, nhão; xung quanh ch tiêm thu thng, nhy; các bnh tích đc trưng do Salmonella gây ra. Tin hành phân lp vi khun t các mu bnh phm chut, chúng tơi đu tìm thy Salmonella vi các đc trưng trên mơi trưng nuơi cy. Như vy, vi khun Salmonella trong các mu xét nghim, đã đưc phân lp, giám đnh bưc đu đã xác nhn đưc vai trị ca chúng trong hi chng tiêu chy chĩ nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut. Vi khun Salmonella gây ra quá trình bnh lý bng các yu t gây bnh là đc t và các yu t gây bnh khơng phi là đc t. Bng nhng cơ ch và phương thc tác đng khác nhau, các yu t khơng phi là đc t đã to điu kin bt li cho cơ th vt ch, đng thi to điu kin thun li đ vi khun phát trin, gây bnh. 3.7. Kim tra mt s yu t gây bnh ca các chng Salmonella phân lp đưc. 3.7.1. Kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut (enterotoxin) Enterotoxin là đc t thưng xuyên đưc vi khun tit vào mơi trưng nuơi cy cũng như trong t chc cơ th mà chúng xâm nhp. Enterotoxin tác đng trc tip, gây tiêu chy cho ngưi và đng vt (Peterson, 1980 [65]). Bng phương pháp phân đon rut ln, chúng tơi kim tra kh năng sn sinh enterotoxin ca 3 chng Salmonella phân lp đưc. Đây là mơ hình thí nghim đưc s dng nhiu t trưc đn nay; vi mi chng tương ng là mt mu và đưc lp li 3 ln trên đon rut ln. Kt qu thí nghim thu đưc th hin bng 3.9.
67. 57 Bng 3.9. Kt qu kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut Đ T l Lưng nưc tích trong đon rut dài (lưng 3cm Đánh giá đon dch /đ kt qu Serotype rut dài đon Ln 1 Ln 2 Ln 3 Samonella (ml) Χ± mx rut) 5,67 + S. typhymurium 3 5,7 6,1 5,2 1,89 > 1,5 (+) 0,56 6,83 + S. enteritidis 3 6,6 6,8 7,1 2,28 > 1,5 (+) 0,15 4,70 + S. dublin 3 4,6 5,1 4,4 1,57 > 1,5 (+) 0,21 Hình 3.5. Kim tra kh năng sn sinh đc t đưng rut bng phương pháp phân đon rut ln Các đon rut tích dch Lưng dch thu đưc Quá trình bám dính cht lên b mt niêm mc rut là bưc gây bnh đu tiên ca vi khun Salmonella , bưc tip theo là s xâm nhp ca vi khun xuyên qua hàng rào cn ca t bào vt ch là điu kin quyt đnh cho quá trình phá v h thng mch bch huyt, sau cùng là tác đng ca ni đc t và protein đc (enterotoxin và cytotoxin) phá hu cơ th.