Luận văn Nghiên cứu tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng sốt rét và một số yếu tố nguy cơ ở nhóm dân di cư tự do tại xã Cư K’bang, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk năm 2010

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng sốt rét và một số yếu tố nguy cơ ở nhóm dân di cư tự do tại xã Cư K’bang, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk năm 2010

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NAY NGUYÊN NGHIÊN CU T L NHIM KÝ SINH TRÙNG ST RÉT VÀ MT S YU T NGUY CƠ NHĨM DÂN DI CƯ T DO TI XÃ CƯ K’BANG, HUYN EA SÚP, TNH ĐK LK NĂM 2010 LUN VĂN TT NGHIP THC SĨ Y HC Buơn Ma Thut, Năm 2010
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NAY NGUYÊN NGHIÊN CU T L NHIM KÝ SINH TRÙNG ST RÉT VÀ MT S YU T NGUY CƠ NHĨM DÂN DI CƯ T DO TI XÃ CƯ K’BANG, HUYN EA SÚP, TNH ĐK LK NĂM 2010 Chuyên ngành: Ký sinh trùng Mã s : 607265 LUN VĂN TT NGHIP THC SĨ Y HC Ngưi hưng dn khoa hc: TS.BS. Phan Văn Trng Buơn Ma Thut, Năm 2010
3. 1 ĐT VN Đ Bnh st rét (SR) là bnh xã hi ph bin trên th gii, nh hưng rt ln đn sc khe con ngưi, nht là các nưc châu Phi và các nưc Đơng Nam châu Á, mc dù đã cĩ nhiu c gng kim sốt trong sut 50 năm qua nhưng cho đn nay bnh SR vn lưu hành nhiu nơi trên th gii. Theo T chc Y t Th gii, hin nay cĩ khong 20% dân s trên th gii cĩ nguy cơ mc SR, hàng năm cĩ khong 300 triu đn 500 triu ngưi mc SR và cĩ gn hai triu ngưi cht do SR. Năm 1955, T chc Y t Th gii đã đ ra chương trình tiêu dit SR trên tồn cu. Trong 10 năm đu (19561965) bnh đã b tiêu dit châu Âu, châu Úc, Bc M và mt s nưc Đơng Bc Á như Nht Bn, Triu Tiên. T năm 1966 tr đi chương trình tin trin chm, cĩ nơi SR quay tr li (n Đ, Srilanca, Nam M, Đơng Nam Á) [46]. Vì vy T chc Y t Th gii đưa ra chin lưc mi vi mt chương trình phịng chng SR khơng cĩ hn đnh v thi gian mà mc tiêu lâu dài là tiêu dit SR trên tồn th gii. T năm 1969 đn năm 1979 mi nưc cĩ mt chin lưc khác nhau, nhưng thc t đã chng minh rng nhng nưc vùng nhit đi (Đơng Nam Á, châu Phi, Nam M) vic tiêu dit SR vi thi gian cĩ hn đnh là khơng thc hin đưc [1],[55]. Sau khi thc hin chương trình tiêu dit SR min Bc Vit Nam t năm 19581975: t l ký sinh trùng SR dương tính ch cịn 0,005%, năm 1976 tin hành trên phm vi c nưc cũng đã đt đưc nhiu thành tu to ln, tuy nhiên t năm 19851990 bnh SR đã quay tr li trên phm vi tồn quc vi mc đ ngày càng nghiêm trng [4],[7],[40]. Năm 1988 cht do SR là 1.413 ngưi, tăng lên 3.435 ngưi vào năm 1989 và đn năm 1991 là 4.646 ngưi, hơn 1 triu ngưi mc vi 144 v dch [6],[13]. Khu vc Min TrungTây Nguyên gm 11 tnh ven bin t Qung Bình đn Bình Thun và 4 tnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đk Lk, Đk Nơng) t l SR tăng vt: bnh nhân SR là 699.000 ngưi, t vong do SR
4. 2 là 3.976 ngưi, dch SR là 58 v [2],[3],[23]. T năm 19781986, nh tin hành các bin pháp thanh tốn SR tích cc đã làm s cht do SR, s mc SR gim 4 ln so vi năm 1977. Năm 1978 1990 do thiu ngun lc và do di bin đng dân cư t đng bng lên Tây Nguyên xây dng kinh t mi cùng nhiu nguyên nhân liên quan khác làm bnh SR quay tr li mà đnh cao là vào năm 19911992 [6],[13]. Trong nhng năm gn đây tình hình SR ti khu vc Min Trung Tây Nguyên cĩ xu hưng gim. Tuy nhiên, t l mc SR và t vong do SR vn cịn cao so vi khu vc khác trong c nưc, đc bit là các cng đng dân di cư t do ca tnh Đk Lk [2],[39]. Hin nay, Đk Lk gm 13 huyn, 1 th xã và 1 thành ph, din tích t nhiên 1.306.201 hecta, trong đĩ Ea Suop là huyn biên gii, thuc vùng trng đim SR, đi sng kinh t văn hĩa xã hi cịn nhiu khĩ khăn, bnh SR là mt vn đ sc khe ưu tiên ca cng đng. Đây là vùng SR lưu hành nng do tính cht phc tp ca hot đng giao lưu biên gii, dân di cư t do, đi rng ng ry. Huyn đã đưc t chc thc hin chương trình PCSR t nhng năm trưc cho đn nay, tuy nhiên hin nay gp nhiu khĩ khăn v k thut cũng như v xã hi hĩa cơng tác PCSR, trong đĩ mng lưi y t cơ s chưa cĩ hiu qu, thc hin chưa tt cơng tác phát hin và qun lý ngưi mang KSTSR ti cng đng. Đ hiu rõ hơn thc trng SR nhĩm dân di cư t do t đĩ đ xut nhng bin pháp phịng chng SR hiu qu hơn chúng tơi thc hin đ tài: “Nghiên cu t l nhim Ký sinh trùng st rét và mt s yu t nguy cơ nhĩm dân di cư t do ti xã Cư K’Bang, huyn Ea Suop, tnh Đk Lk, năm 2010 ” vi các mc tiêu sau: 1. Xác đnh t l nhim ký sinh trùng SR nhĩm dân di cư t do ti xã Cư K’ Bang huyn Ea Suop tnh Đk Lk. 2. Xác đnh mt s yu t nguy cơ mc bnh SR nhĩm dân này.
5. 3 Chương 1 TNG QUAN 1.1. KHÁI QUÁT V BNH ST RÉT Bnh SR là mt bnh do ký sinh trùng st rét (KSTSR) gây nên, do mui Anopheles truyn, lưu hành rng rãi trên th gii, gây nhiu tác hi đn sc kho con ngưi, bnh SR cĩ Trung Quc, n Đ t c xưa. Hyppocrates Hy Lp đã mơ t triu chng lâm sàng vào đu th k 5 trưc cơng nguyên. Vit Nam bnh SR đưc nĩi đn trong các tác phm Y văn ca Tu Tĩnh, Hi Thưng Lãn Ơng [1], [28],[54]. Năm 1880 Laveran ln đu tiên tìm đưc KSTSR, năm 1886 Golgi phát hin ra P.vivax và P. Malariae (trích t: [27],[32]). Năm 18971898 Ross và Grassi mơ t các giai đon ca KSTSR trong cơ th mui Anopheles, năm 1891 Romanowsky nhum KSTSR bng Xanh Methylen, Eosin (trích t: [1],[32]). Năm 1892 Mac Callum ct nghĩa đưc 3 giai đon ký sinh trùng ngưi, năm 1922 Stephens xác minh và mơ t P.ovale (trích t: [30],[51]). 1.1.1. Quá trình lây truyn bnh SR Dch t hc các bnh truyn nhim cn xem xét các yu t sau đây: Mm bnh SR ( Plasmodium ), ngun bnh SR (Ngưi cha mm bnh), sinh vt trung gian truyn bnh SR ( Trung gian truyn bnh SR), sinh vt cm th (con ngưi và tp th) [3],[53]. 1.1.1.1. Mm bnh Hin nay hu ht các tác gi thng nht cĩ 3 lồi KSTSR ch ký sinh ngưi đĩ là: P. vivax, P. falciparum, P. ovale, cịn P. malariae cĩ th ký sinh nhiu lồi kh châu M [25],[46]. 1.1.1.2. Ngun bnh SR [25],[44]:
6. 4 Bnh nhân SR: bnh nhân SR cĩ th biu hin dưi các th sau đây: SR thưng, SR nng, SR ác tính, hoc là: Ngưi mang ký sinh trùng lnh: là ngưi mang KSTSR (th vơ tính, hu tính) nhưng khơng st hoc st nh. Tm quan trng: Là ngun lây bnh rt khĩ kim sốt. Khi sc đ kháng gim thì h cĩ th b bnh SR nng hoc nh. 1.1.1.3. Trung gian truyn bnh [6],[30],[53]: Anopheles thuc h Culicidae , phân h Anophelinae . Trên th gii cĩ khong 400 lồi Anopheles , 30 lồi cĩ vai trị quan trng trong truyn bnh SR. Các trung gian truyn bnh chính: An.minimus, An. dirus, An.sundaicus. Các trung gian truyn bnh ph: An.subpictus, An.jeyporiensis, An.maculatus, An.aconitus, An.sinensis, An.vagus, An.indefinitus. Phân b: + Min Bc: cĩ 33 lồi Anopheles. + Nam Trung B và Tây Nguyên: cĩ 45 lồi. + Nam B và Lâm Đng: cĩ 44 lồi. 1.1.1.4. Cơ th cm th [1],[10],[25]: Min dch t nhiên đi vi bnh SR: mt s ngưi cĩ min dch t nhiên đi vi bnh SR. Min dch to thành: đưc gii thích bng 2 cơ ch: min dch dch th và min dch t bào.
7. 5 1.1.2. Lâm sàng bnh st rét 1.1.2.1. Đnh nghĩa ca bnh [3],[5],[25]: Bnh nhân xác đnh là SR: Cĩ KSTSR trong máu. Xét nghim bng phương pháp Giemsa dương tính, nu khơng cĩ kính hin vi, th que chn đốn nhanh dương tính. Bao gm: + SR thưng, SR ác tính. + Ký sinh trùng lnh: hin ti và 7 ngày gn đây khơng st. Bnh nhân nghi là SR (st rét lâm sàng): Trưng hp khơng đưc xét nghim máu, hoc xét nghim máu âm tính, hoc chưa cĩ kt qu xét nghim và cĩ 4 đc đim sau: hin đang st ( ≥ 37,5 oC) hoc cĩ st trong vịng 3 ngày gn đây, khơng gii thích đưc các nguyên nhân gây st khác, đang hoc qua li vùng SR trong vịng 6 tháng gn đây, điu tr bng thuc SR cĩ đáp ng tt trong vịng 3 ngày. Xác đnh SR thưng bng 3 tiêu chun: + Dch t: Sng trong vùng SR hoc đi vào vùng hoc cĩ tin s b SR trong 6 tháng gn đây, đơi khi lâu hơn như trưng hp tái phát do P. vivax. + Lâm sàng: Cĩ cơn SR đin hình: rét run st nĩng ra m hơi hoc, cĩ cơn SR khơng đin hình như: • St khơng thành cơn: n lnh, gai rét (hay gp tr nh và ngưi sng lâu vùng SR lưu hành). • St liên tc hoc dao đng trong 57 ngày đu, ri mi thành cơn ( bnh nhân b SR ln đu). • Nhng du hiu khác: thiu máu, lách to. + Chn đốn xét nghim: Xét nghim máu tìm KSTSR, nu kt qu ln đu âm tính phi xét nghim 23 ln/ ngày vào lúc st. Ngồi ra, cĩ th dùng que
8. 6 th chn đốn nhanh KSTSR đ h tr chn đốn khi lam máu âm tính. Nơi khơng cĩ kính hin vi thì ly lam máu gi đn đim kính gn nht. 1.1.2.2. Cơn sơ nhim Xy ra đu tiên ngưi chưa cĩ min dch vi bnh SR. Thi kỳ bnh, tính chung là 910 ngày, dài hay ngn tùy theo loi KST, cơn sơ nhim thưng ch đau cơ, bun nơn, đau đu, nơn, a lng nên ít khi đưc nghĩ đn SR. Nu khơng đưc điu tr thì s bưc sang thi kỳ cơn SR đin hình vi cơn rét run tip theo là st nĩng, bnh nhân khát nưc, da khơ, đau đu, nơn ma. Cơn st kéo dài 2 6 gi tip theo là cơn vã m hơi [19],[20]. 1.1.2.3. Nhng cơn tái phát gn và tái phát xa Cơn tái gn thưng xy ra đi vi P. malariae đơi khi vi P. falciparum. Cơn tái phát xa xy ra vi P. ovale, P. vivax . Cơn tái phát xa cĩ th 2 năm do P. ovale , 8 năm do P.vivax , him tái phát sau 2030 năm do P. Malariae [17],[18]. 1.1.2.4. SR do P. vivax Là th SR nh ít bin chng. bnh 1220 ngày. Khi phát liên tc st dao đng 23 ngày, kiu st cách nht khơng phi là tuyt đi, tin trin bán cp hay mn tính, cĩ lách to, th trng suy sp, da sm, cui cùng là suy kit. Din bin lâm sàng ca P. vivax ph thuc vào các type khác nhau. T chc Y t th gii chia thành các type khác nhau: + Type 1: bnh ngn 10 20 ngày, hay tái phát, thi gian trm lng ngn. + Type 2: bnh ngn 12 20 ngày. Thi gian trm lng v lâm sàng kéo dài và KST trong máu kéo dài.
9. 7 + Type 3: bnh dài 6 tháng hoc hơn. Khi phát rt chm, tip theo là tái phát cĩ khong cách ngn dn li ri cĩ mt giai đon trm lng kéo dài, ri li tip nhng đt tái phát [17],[18]. 1.1.2.5. SR do P. malariae Cũng là SR th nh bin chng ít. bnh trên 18 ngày, cĩ th đn 45 ngày. St cĩ chu kỳ cách 2 ngày. Biu hin lâm sàng ging SR do P. vivax nhưng nh hơn. Ch cĩ tái phát gn khơng cĩ tái phát xa, nhưng trong y văn th gii cĩ tài liu cho rng tái phát sau 2030 năm [19],[20]. 1.1.2.6. SR do P. Falciparum [7],[19],[30]: Là th lâm sàng quan trng gây t vong cao, kháng thuc cao và cĩ t l cao nht, cĩ hai th lâm sàng chính: + Th thơng thưng: bnh 814 ngày. Khi phát bng du hiu đau đu, đau lưng, li bì, bun nơn cĩ khi a chy, cĩ st đi kèm, cĩ th st cách nht, st hàng ngày và st liên tc và dao đng ln, cĩ th thy du hiu gan to, lách to. Thơng thưng thì tin trin tt sau 23 tun thì tr li bình thưng, sau 36 tháng là ht cơn tái phát. + Th nng cĩ bin chng: TCYTTG đã xác đnh 10 biu hin chính đ gi là th nng cĩ bin chng ca SR do P. falciparum. • Th thn kinh ít nht là cĩ hơn mê giai đon 2. • Cơn co git tồn th vi s lưng 2 cơn / 24 gi. • Thiu máu đng sc nng: Hematocrit 265 micromol/ lít.
10. 8 • Phù phi vi du hiu suy hơ hp. • H đưng huyt < 2,2 mmol/ lít hay < 0,4 g/lít. • Try tim mch. • Chy máu t hay đơng máu ni mch ri rác. • Toan máu: pH đng mch < 7,25 hay bicarbonat < 15 mmol/lít. • Đái huyt sc t khi lưng ln. 1.1.3. Lch s phát trin các thuc st rét [1],[7],[30]: Sách c Trung Quc đã nĩi đn cây Thưng Sơn (Dichroa febrifuga Lour ) và cây Qinghao (Artemisia annua L) dùng điu tr bnh SR. Năm 1810, A. Gomes (Portugal) và I. Gize (Russia) thu đưc tinh th Quinin. Năm 1932 Mauss và Mietzh tìm ra Mepacrin. Năm 1944 Chloroquin và amodiaquine ra đi. Năm 1945 Curd Davey và Rose tìm ra Proguanil. Năm 1972 ngưi Trung Quc chit xut đưc Artemisinin t cây Qinghao . và các dn xut ca Artemisinin ra đi như: Dihydroartemisinin, Artemether, Artesunate th hin hiu lc chng SR cao hơn hn Artemisinin. 1.1.4. Yu t nguy cơ trong bnh st rét[1],[22],[45],[46]: 1.1.4.1. Đi tưng nguy cơ Đi tưng cĩ nguy cơ mc SR: Ngưi sng trong vùng SRLH, ngưi giao lưu qua vùng SR, ngưi làm ry, ng rng, trng rng. Đi tưng cĩ nguy cơ SRAT, cht do SR: Tr em, ph n cĩ thai, ngưi già yu, ngưi khơng cĩ min dch đi vi SR.
11. 9 1.1.4.2. Yu t nguy cơ Theo gĩc đ khách quan và ch quan + Các yu t mơi trưng t nhiên: sinh đa cnh, thi tit. + Các yu t do con ngưi: thĩi quen, tp quán, hot đng kinh txã hi. + Các yu t ni sinh, di truyn, nhĩm máu, chng loi KSTSR. Theo kh năng can thip Cĩ th can thip đưc: yu t sinh cnh, tp quán, thĩi quen, hot đng Kinh t Xã hi. Khơng th can thip: yu t thi tit, yu t ni sinh, di truyn, nhĩm máu, chng loi KSTSR. Theo nguyên nhân truyn bnh và trung gian truyn bnh KSTSR cĩ các á chng. P. falciparum tuy chưa cĩ nhng á chng rõ rt nhưng khi phân lp nhng khu vc khác nhau thì cĩ nhng đc đim rt khác nhau. P. vivax cĩ mt vài á chng đã đưc ghi nhn, phân bit rõ ràng: chng Chesson x nĩng, á chng Elisabeth , á chng Hibernans (Nicolaev), á chng Bc Triu Tiên . Vit Nam cĩ đ 4 loi KSTSR, cơ cu KSTSR như sau: + P. falciparum chim 7080%, thưng gây SR nng vì đc đim sinh hc ca KSTSR, 90% TVSR do P. falciparum , dch SR do P. falciparum thưng rm r. + P. vivax : 2030%, P. malariae : 13%, l t cĩ P. ovale , dch SR do P. vivax thưng khơng nng nhưng kéo dài do cĩ th ng trong gan. + P. falciparum đã kháng thuc SR Chloroqine t nhng năm 1960 và hu như đã kháng trong c nưc tr vài nơi min Bc; P. falciparum cịn kháng c Fansidar các mc đ khác nhau, gim đ nhy vi Quinine, nhưng cịn nhy vi Artemisinine và Mefloquine.
12. 10 Vai trị truyn bnh ca mui Anopheles đưc xác minh t cui th k 19, Vit Nam hin nay đã phát hin trên 60 lồi Anopheles . Nhng lồi truyn bnh SR ch yu là: + An. minimus, An. dirus truyn bnh SR min núi. + An. subpictu s, An. sundaicus truyn bnh SR ven bin. Nhng lồi truyn bnh SR th yu là: An. vagus, An. aconitus, An. jeyporiensis . 1.2. CÁC NGHIÊN CU V T L MC BNH ST RÉT VÀ YU T NGUY CƠ 1.2.1. Các nghiên cu v t l mc bnh st rét 1.2.1.1. Tình hình bnh SR trên th gii Trong 2 năm 19951996 7 nưc: Thái Lan, Indonesia, n Đ, Bangladesh, Srilanca, Nepal và Myanmar cĩ 776.008 ngưi mang KSTSR và cht 3.387 ngưi. Năm 1956 TCYTTG đã khi xưng chin lưc thanh tốn SR và đn năm 1979 thì quyt đnh chuyn sang chin lưc PCSR trên tồn cu [2],[27]. Tháng 10/1992 TCYTTG đã t chc hi ngh cp b trưng tồn cu ti Amsterdam Hà Lan đã xác đnh mc tiêu, các yu t k thut cơ bn cho chương trình PCSR. Đn 1/1998 TCYTTG phát đng chin dch “Đy lùi st rét” tp trung h tr cho châu Phi và các nưc SR trng đim các khu vc khác nhau nhm đy nhanh vic thc hin chin lưc PCSR [4],[5]. 1.2.1.2. Tình hình SR Vit Nam và các kt qu phịng chng st rét Vit Nam t năm 1980 tr li đây bnh SR quay tr li và ngày càng nghiêm trng đnh cao là năm 1991. Cũng t năm 1991 Vit Nam chuyn hn sang chin lưc PCSR và chương trình PCSR tr thành chương trình y t quc gia ưu tiên [3]. Đn năm 1999 tình hình SR kh quan hơn: So vi năm 1991 CSR gim 96%, dch SR gim 94%, mc SR gim 68,7% [3],[4],[6].
13. 11 Lê Đình Cơng, Lê Xuân Hùng và cs nghiên cu ct ngang 90 xã trên tồn quc năm 2005 cho thy [3]: +T l SR chung c nưc là 7,1% (trong đĩ, Tây Nguyên là 12%, khu vc bc min Trung là 9,7% và đng bng sơng Cu Long là 2%). +T l lách to chung c nưc: 2,65%, trong đĩ: Tây Nguyên: 9,1%, min Bc: 3,6%, min Trung: 3,2%, đng bng Nam B: 0%. + T l KSTSR(+)/ Lam máu chung c nưc: 1,45%, trong đĩ: MTTN: 3,44%, núi phía Bc: 1%. Vũ Th Phan, Trn Quc Tuý, Lê Xuân Hùng và cs (2006) giám sát KSTSR trên tồn quc năm 2006 cho thy [23]: + T l KSTSR(+)/ Lam máu chung c nưc là: 2,72%, trong đĩ: min Bc: 0,52%, MTTN: 5,32%, min Nam: 2,56%. + Cơ cu KSTSR: Min Bc ( P. falciparum : 51,1%, P. vivax : 48,4%, phi hp: 0,5%); min Trung – Tây Nguyên ( P. falciparum : 62,45%, P. vivax : 16,28%, phi hp: 1,14%); min Nam ( P. falciparum : 62,45%, P. vivax : 36,67%, phi hp: 0,38%). 1.2.1.3. Tình hình SR khu vc min Trung Tây Nguyên Nghiên cu ca Trn Mnh H và cs năm 2007 ti 27 xã thuc 2 huyn Di Linh và Đ Huoai tnh Lâm Đng cho thy t l mc SR ngưi Kinh là 61,3%, ngưi K’ Ho là 16,2%, ngưi M, Ya Chill, Churu là 22,5%. Tác gi cũng thy rng cĩ s khác bit v t l mc bnh SR gia 2 gii nam và n (p < 0,01) và ngưi Kinh cĩ nguy cơ mc bnh SR gp 2,1 ln các dân tc ti ch là K’Hor, M, Ya Chill, Chu Ru [6]. Theo s liu thng kê ca Vin SR KST CT Qui Nhơn, t l mc và TVSR luơn dai dng 4 tnh Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum, ĐkLk, ĐkNơng); ch yu tp trung dân đi rng, ng ry, dân DCTD [9],[13],[33] .
14. 12 Bng 1.1 Tình hình SR khu vc min Trung Tây Nguyên năm 2007 [22] Năm So sánh TL% 2006 2007 +: Tăng Ch s : Gim BNSR 69.693 17.886 25,6 SRAT 318 180 43,3 TVSR 39 20 48,7 TV/SRAT 12,3% 11,1% 9,76 1.2.1.4. Tình hình SR tnh Đk Lk Lê Xuân Hùng và Trn Đình Đo nghiên cu tình hình SR ti cng đng dân DCTD ti Ea Súp tnh ĐkLk năm 2003 cho thy t l SRLS là 7,02%. Kt qu xét nghim máu thy cĩ 14,06% lam máu cĩ KSTSR(+), trong đĩ ch yu là P.falciparum ( 87,5%) và P.vivax (12,5%) [16]. Năm 2003, tác gi H Văn Hồng nghiên cu tình hình SR ti cng đng dân DCTD ti tnh ĐkNơng thy rng t l SRLS là 1,08%; cĩ 2,89% s lam máu xét nghim cĩ KSTSR(+), trong đĩ ch yu là P. falciparum . T l bnh nhân cĩ lách to là 0,36% [14]. Kt qu xét nghim máu tìm KSTSR ti các huyn Đk R’Lp, ĐkMil, Đk Nơng, Buơn Đơn (tnh Đk Lk) năm 2003, các tác gi Ngơ La Sơn, Nguyn Quc Típ và cs thy rng t l lam máu cĩ KSTSR(+) là 7,8%, tromh đĩ, ch yu là P. Falciparum (61,6%) và P. Vivax (38,4%) [29]. Năm 2006, Nguyn Tân, Nguyn Văn Chương và cs điu tra ct ngang ti cng đng di bin đng dân Cư Jut, Krơng Năng, Buơn Đơn tnh Đk Lk thy rng t l SRLS là 6,6%, t l KSTSR(+)/ lam máu là 4,19%. Cĩ 7,56% bnh nhân cĩ lách to [30].
15. 13 Bng 1.2. Tình hình dch t SR Đk Lk t 2003 đn 2008 [29]. Các ch s 2003 2004 2005 2006 2007 2008 TVSR 67 29 22 19 5 2 BNSR 35.955 28.654 25.783 20.065 3.712 1.886 SRAT 366 241 161 135 17 10 S KSTSR (+) 32.930 9.546 9.450 6.715 6.715 2.261 KSTSR(+)/Lam (%) 9,65 8,04 7,41 4,34 4,2 2,18 Dch SR 1 1 0 0 0 0 1.2.2. Các nghiên cu v yu t nguy cơ 1.2.2.1. Nghiên cu v mơi trưng t nhiên Yu t sinh đa cnh Mc Donal năm 1957 trong chin lưc thanh tốn SR đã da trên nguyên tc Đa Đng vt chia SR thành 12 vùng. Sau đĩ Lyssenko và Semachko năm 1968, 1983 cũng da trên nguyên tc Đa cnh Dch t [6]. Vit Nam, Vũ Th Phan năm 1982 đã phân vùng SR Vit Nam thành 5 vùng [22]. Các yu t thi tit Điu kin thi tit cĩ nh hưng ln đn s tn ti và phát trin ca các trung gian truyn bnh SR và ngay c ca KSTSR. Ba yu t: nhit đ, đ m, và lưng mưa thưng cĩ mi liên quan trc tip đn s phát trin trung gian truyn bnh và gián tip chi phi bnh SR [2]. 1.2.2.2. Nghiên cu v yu t nguy cơ t con ngưi Tp quán thĩi quen: Vit Nam, nghiên cu ca Bùi Đi và cs cho thy cĩ s liên quan gia t l BNSR, SRAT nhĩm dân tc ít ngưi và dân tc Kinh cĩ tp quán sinh hot canh tác khác nhau [6].
16. 14 Yu t hot đng kinh t xã hi Nghiên cu ca H Văn Hồng cho là cng đng di bin đng, ngh nghip, thi gian sng trong vùng SR cĩ liên quan mc SR khác nhau [12]. 1.2.3. Nghiên cu v K.A.P (Kin thc Thái đ Thc hành/Knowledge AttitudePractice) Kin thc Thái đ Thc/ hành phịng chng st rét Lê Đình Cơng và cs nghiên cu 5 xã trên tồn quc cho thy cĩ 83,5% hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR, 97,7% thc hành đúng khi b SR và 92,7% ngưi dân PCSR bng ng màn [2]. Trn Bá Nghĩa, Nguyn Võ Hinh, Võ Đi Phú điu tra K.A.P ti A Lưi, Tha Thiên Hu năm 2007 thy rng 88,68% ngưi dân hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR, 96,29% bit cách PCSR và 94,90% hiu tác hi ca bnh SR [20]. Nguyn Văn Trung, Nguyn Đình Tân, Nguyn Th Bình, Đào Ngc Trung điu tra K.A.P ti ĐkLk năm 2007 cho kt qu: Hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR dân tc Ê Đê, M’Nơng, Kinh ln lưt là: 38%, 33,33%, 85%; Hiu đưc đưng lây truyn bnh SR dân tc Ê Đê, M’Nơng, Kinh ln lưt là: 34,5%, 26,67%, 82,5% và thc hành PCSR đúng ca dân tc Ê Đê, M’Nơng, Kinh ln lưt là: 53,5%, 33,33%, 89% [38]. Nguyn Tân, Nguyn Văn Chương và CS điu tra K.A.P 500 ngưi tnh ĐkLk năm 2006 cho kt qu như sau: 16 89% hiu nguyên nhân bnh SR, 9 85% hiu bit đúng v cách lây truyn SR, 16 98% hiu đúng v tác hi ca bnh SR và 20 92% bit cách s dng các bin pháp PCSR [30]. Năm 2005, Võ Văn Lãnh, Huỳnh Văn Đơn điu tra KAP ti làng K 3, Vĩnh Kim, Vĩnh Thnh, Bình Đnh cho kt qu là cĩ 30,6% hiu nguyên nhân gây bnh SR, 33,1% bit cách PCSR và 68,9% ngưi dân ng ry, chịi chăn nuơi [21].
17. 15 Trn Mnh H và cs (2007) nghiên cu ti 27 trm Y T ca 27 xã thuc hai huyn Di Linh và Đ Huoai, Lâm Đng năm 2007 thy rng 85,8% s bnh nhân hiu đúng v bnh SR; nguy cơ ca nhng ngưi khơng ng màn thưng xuyên cao gp 2,4 ln so vi ngưi ng màn thưng xuyên và nguy cơ mc SR ca ngưi ng ry gp 10 ln ngưi ch ng nhà [11]. Ngơ Văn Tồn, Nguyn Hu Phúc, Đ Văn Chính (2005) nghiên cu huyn Di Linh tnh Lâm Đng năm 2005 cho kt qu là 71,1% hiu nguyên nhân gây bnh SR, 95,1% bit triu chng ca bnh SR và 99% bit các bin pháp PCSR [37]. Tìm hiu kin thc ca ngưi dân tnh Đk Lk v nguyên nhân gây bnh SR, nhĩm tác gi Ngơ La Sơn, Nguyn Quc Típ và cs thy rng 13,3% bit nguyên nhân gây bnh SR là do KSTSR:, 23,3% cho rng nguyên nhân gây bnh SR là thi tit, ung nưc, 50% bit tác nhân lây truyn SR là mui, cách phịng mui đt là nm màn [29]. 1.2.4. Nghiên cu trung gian truyn bnh st rét Nguyn Xuân Quang, Trương Văn Cĩ, Lê Giáp Ng, Đ Cơng Tn, H Đc Thồn và cs, nghiên cu huyn Ea H’Leo tnh ĐkLk năm 2007 cho kt qu như sau [26]: Thành phn lồi Anopheles : 7. Khơng xut hin trung gian truyn bnh chính ( An. minimus, An. dirus). Mt đ: t 0,04 con/ gi/ ngưi đn 0,1 con/ gi/ ngưi. Nguyn Xuân Quang, Lê Hu Cu, Trương Văn Cĩ, H Đc Thồn, Nguyn Hng Sanh và CS (2003) Nghiên cu huyn Cư Sê, Gia Lai cho kt qu như sau[26]: Thành phn lồi: vùng sinh cnh rng t nhiên cĩ 21 lồi, vùng sinh cnh cây cà phê cĩ 19 lồi vùng sinh cnh cây cao su cĩ 18 lồi.
18. 16 Mt đ: + An. dirus mt đ vùng sinh cnh rng t nhiên 0,178 con/ ngưi/ đêm, vùng sinh cnh cây cà phê 0,046 con/ ngưi/ đêm, vùng sinh cnh cây cao su 0,026 con/ ngưi/ đêm. + An. minimus mt đ vùng sinh cnh rng t nhiên 1,164 con/ ngưi/ đêm, vùng sinh cnh cây cà phê 0,178 con/ ngưi/ đêm, vùng sinh cnh cây cao su 0,007 con/ ngưi/ đêm. 1.3. NHNG CH S NG DNG TRONG DCH T HC ST RÉT [22]: S ngưi cht do SR × 100.000 T l t vong do SR = Tng s dân s S ngưi cht do SR × 100 T sut t vong do SR = Tng s bnh nhân SR S ngưi cĩ ký sinh trùng SR × 100 Ch s ký sinh trùng = Tng s ngưi đưc xét nghim S lưng tng loi ký sinh trùng SR × 100 Ch s cơ cu KST = Tng s ký sinh trùng SR chung Tng s lách sưng × 100 Ch s lách sưng = Tng s ngưi khám bnh S lam máu cĩ giao bào × 100 Ch s giao bào = Tng s lam xét nghim 1.4. ĐÁNH GIÁ MT Đ VÀ S LƯNG KSTSR [47]: H thng du cng: S dng 1 mã t 1 đn 4 cng như sau: +: Cĩ 1 10 KSTSR trên 100 vi trưng + +: Cĩ 11 100 KSTSR trên 100 vi trưng + + +: Cĩ 1 10 KSTSR trên 1 vi trưng + + + +: Cĩ 11 100 KSTSR trên 1 vi trưng
19. 17 Trong 1 mm 3: Đm KST song song vi đm bch cu trên các vi trưng ti bch cu th 200 thì ngng li, tính s lưng KST trên 1 mm 3 theo cơng thc: X =Y x Z / 200 Trong đĩ: X: S lưng KST trong 1 mm 3 Y: S lưng KST cĩ song song vi 200 bch cu Z: S lưng bch cu/1 mm 3 ca bnh nhân 1.5. TNG QUAN V DI DÂN T DO Dân DCTD là nhng nhĩm ngưi di chuyn ch t nơi này sang nơi khác ch vì lý do kinh t. H cĩ xu hưng vào rng sâu đ trn tránh s kim sốt ca chính quyn nơi s ti, h làm chịi dng lán sát ngun nưc đ tin sinh hot, h sng vi mt đ thưa tht, tp trung tng nhĩm nh tri dài theo các khe sui hay ven đi rt xa các trc l giao thơng và xa các trung tâm xã. Chính vì vy mà ngành y t, trc tip là y t xã khơng th đn vi dân DCTD [10] . Cuc sng ca h tm b, h thưng khơng cĩ đ các vt dng sinh hot ti thiu, phn ln h làm nơng (98,8%), mc thu nhp thp mc thu nhp bình quân đu ngưi mt tháng: dưi 75.000 đng là 26,8%; t 75.000 150.000 đng là 44,4%; t 150.000 đng tr lên là 28,8% đng thi t l mc SR nhĩm dân DCTD cao gp 2,55 ln so vi nhĩm dân đnh canh, đnh cư [10]. Theo s liu báo cáo giám sát dch t ca Vin SR KST CT Trung Ương ti ĐkLk trong 3 năm 20062008 tồn tnh ĐkLk cĩ khong 4.937 h, 24.455 khu dân DCTD ti đnh cư 66 đim, 39 xã ca 13 huyn trong Tnh. Dân DCTD đa s là các đi tưng cĩ min dch yu vi SR, khơng cĩ bin pháp PCSR, khi b SR thưng d b SRAT, t vong cao (7/9 trưng hp TVSR Đk Lk là dân tc H’Mơng mi di cư vào) [18].
20. 18 T năm 2000 đn 2004 ĐkLk trong 48 ca TVSR cĩ 14 là dân DCTD (29,17%), 19 là dân đi rng ng ry (39,58%), 4 ca TVSR là dân H’Mơng, Tày di cư vào Tây Nguyên [2]. Năm 2004 cĩ 31 h, 168 khu dân tc H'Mơng, Dao, Mưng t các tnh Qung Ninh, Thái Nguyên, Thanh Hĩa vào cư trú ti xã Ea Wer [28]. Bng 1.3. Tình hình dân DCTD t 2006 đn 2008 ti Đk Lk [28]. Khu Năm Hình thc di cư H S lưng T l % Di cư ni tnh 92 489 15,63 2006 Di cư ngoi tnh 441 2.640 84,37 Tng 533 3.129 Di cư ni tnh 242 785 11,79 Di cư ngoi tnh 659 3.630 54,53 2007 Di cư cĩ k hoch 469 2.242 33,68 Tng 1.370 6.657 Di cư ni tnh 30 193 21,83 2008 Di cư ngoi tnh 153 691 78,17 Tng 183 884 Bng 1.4. T l nhim bnh st rét lưu hành ti xã Cư K’Bang [28] . Thi gian BNSR T l mc bnh st rét ( /1000 dân) Năm 2006 11 2.94 Năm 2007 11 2.36 Năm 2008 04 0.8 8 tháng 2009 07 1.0
21. 19 Bng 1.5. Tình trng dân di cư t do ti xã Cư K’Bang [28]. Thi gian S dân di cư t do Ghi chú: (khu ) S liu dân di cư t do Trung tâm ly t Năm 2006 186 Cơng an xã. S liu này bin đng hàng Năm 2007 401 năm do dân cư khơng n đnh (dân đn Năm 2008 1.825 dân đi) vì cuc sng quá khĩ khăn. 8 tháng 2009 530 Tng 2.942 Phong tc tp quán: Mt b phn nhân dân trong xã sng nhà sàn, nuơi gia súc, gia cm dưi sàn nhà; khi m đau thưng cúng ma tào ít đn các cơ s y t; ma chay, cưi hi thưng t chc dài ngày Phong tc tp quán ca dân di bin đng: Đa s dân di cư t do theo đo Tin lành, sinh hot 1 ln/tun; sng du canh du cư đc lp vùng sâu, xa, ho lánh, phá rng làm nương ry, cuc sng rt khĩ khăn
22. 20 Chương 2 ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐI TƯNG NGHIÊN CU Đi tưng nghiên cu là nhng ngưi dân di cư t do hin đang sinh sng ti xã Cư K’Bang, huyn Ea Suop, tnh Đk Lk 2.2. ĐA ĐIM VÀ THI GIAN NGHIÊN CU 2.2.1. Đa đim nghiên cu Huyn Ea Suop là huyn min núi nm Tây Bc ca tnh ĐkLk, cách thành ph Buơn Ma Thut khong 70 Km, cĩ 10 xã, dân s 82.542 ngưi cĩ 8 dân tc sinh sng: Kinh, Êđê, Thái, Mưng, Dao, Tày, Sán Dìu, H'Mơng, đưng giao thơng đi li khĩ khăn. Huyn gm cĩ 8 trm y t xã, th trn đang hot đng phc v cơng tác chăm sĩc và bo v sc khe nhân dân nĩi chung và tham gia thc hin các bin pháp PCSR. Tt c 7 xã, 1 th trn ca huyn đu nm trong vùng SRLH, trong đĩ cĩ nhiu xã SRLH nng, trong nhng năm qua và hin nay đang cĩ s ngưi mc SR gia tăng và din bin phc tp [28]. Đa đim nghiên cu: đưc tin hành ti xã Cư K’Bang, huyn Ea Suop, tnh Đk Lk. Xã Cư K’Bang cĩ din tích t nhiên vi 8700 ha, dân s trung bình ca xã là 6993 nhân khu. Vi tng s thơn là 16 (Năm 2008 thành lp thêm 4 thơn t 1316). Dân tc thiu s: 6.811 chim 97.39% ch yu là dân tc Tày, Nùng, Mơng, Dao, t l h nghèo rt cao: 56% [28],[29].
23. 21 Hình 2.1. Bn đ hành chính huyn Ea Suop [28]. 2.2.2. Thi gian nghiên cu. Nghiên cu đưc thc hin t tháng 4 đn tháng 10 năm 2010. 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.3.1. Thit k nghiên cu [7],[21],[24]: Nghiên cu đưc tin hành theo nghiên cu ct ngang mơ t cĩ phân tích 2.3.2. C mu và phương pháp chn mu [7],[21],[24].
24. 22 2.3.2.1. Giai đon 1: Xác đnh t l hin mc SR ti cng đng dân di cư t do C mu Theo cơng thc tính c mu cho mt điu tra ct ngang, s cá th cn kho sát cho 01 đim nghiên cu là: 2 Z 1( −α )2/ P 1( − p) n = (2.1) d 2 Trong đĩ: + Z = 1,96 ( khong tin cy 95%) + p= 0,5, (chn p=0,5 đ cĩ c mu ln nht). + q = 1 – p = 0,5 + d: Đ chính xác là khong sai lch mong mun gia t l thu đưc t mu (p) và t t l qun th (P). Thay th các giá tr vào cơng thc (2.1), ta cĩ: n = 385 ngưi. Đ b sung cho các trưng hp khơng thu thp đưc s liu, cng thêm 7% vào mu, vì vy ta cĩ c mu cn điu tra là 411 đi tưng. Phương pháp chn mu Xã Cư K’Bang cĩ 16 thơn, vi tng s 6.993 ngưi, trong đĩ cĩ 2.942 ngưi thuc din dân di cư t do ri đu tt c các thơn, ưc khong 450 h gia đình. Như vy, chn mi thơn 26 ngưi t 26 h gia đình khác nhau, ta chn đưc 411 ngưi dân di cư t do t 411 h gia đình khác nhau. Chn mu theo phương pháp ngu nhiên đơn, đơn v chn là h gia đình. Các bưc tin hành như sau: (1) Lp danh sách 411 h gia đình thuc 16 thơn cĩ dân DCTD sinh sng.
25. 23 (2) S dng ng dng chn s ngu nhiên (Random Numbers List) trong chương trình Epitable/Sample ca Epi Info 6.04 đ chn ngu nhiên 400 h vi các thơng tin sau: • S mu chn: 411 • S ngu nhiên nh nht: 01 • S ngu nhiên ln nht: 450 (3) Tt c cá th trong 411 h gia đình đưc chn đu đưc khám bnh và xét nghim máu tìm KSTSR. (4) Trưng hp khơng đ c mu thì chn thêm h gia đình trong 50 h gia đình cịn li theo phương pháp ngu nhiên đã mơ t phn (2). 2.3.2.2. Giai đon 2: Tìm hiu yu t nguy cơ Nhĩm KSTSR (+): Tt c nhĩm cĩ KSTSR (+) đưc xác đnh t l nhim KSTSR đa đim nghiên cu. Tiêu chun chn nhĩm KSTSR (+) Nhĩm KSTSR (+) là nhĩm đi tưng nghiên cu cĩ KSTSR phát hin trên lam máu đưc thu thp t nghiên cu ngang, khơng phân bit th và chng KSTSR. C mu ca nhĩm KSTSR (+) Nhĩm KSTSR (+) bao gm tt c nhng ngưi cĩ KSTSR đưc phát hin trên lam máu trong quá trình nghiên cu xác đnh t l nhim KSTSR. Nhĩm KSTSR (): Tt c nhĩm cĩ KSTSR () đưc xác đnh t l khơng nhim KSTSR đa đim nghiên cu. Tiêu chun chn nhĩm KSTSR ( ) Nhĩm KSTSR ( ) đưc chn t qun th nghiên cu trong nghiên cu ngang mà cĩ lam máu khơng phát hin đưc KSTSR.
26. 24 C mu cho nhĩm KSTSR ( ) Tt c nhng cá th khơng nhim KSTSR đa đim nghiên cu. 2.3.3. Phương pháp thu thp s liu [24],[47]: 2.3.3.1. Thu thp s liu ca nghiên cu ngang đ xác đnh t l hin mc KSTSR Thành lp nhĩm nghiên cu gm 3 bác sĩ khám bnh, 2 c nhân xét nghim ly lam máu và xét nghim. Tin hành khám bnh, ly lam máu theo danh sách h gia đình. Đi tưng xét nghim là 411 đi tưng đã chn vào mu. Xét nghim máu tìm KSTSR trên git máu dày và git mng bng k thut nhuơm Giemsa. 2.3.3.2. Thu thp s liu ca vic tìm hiu mt s yu t nguy cơ đn mc KSTSR. S liu thu thp thơng qua phng vn K.A.P Tt c các đi tưng trong nhĩm KSTSR(+) và nhĩm KSTSR() Ni dung bao gm mt s yu t nguy cơ mc SR: + Hiu bit v nguyên nhân, đưng lây truyn bnh SR + Cách PCSR + Thc hành ng ry + Thc hành nm màn + Thu nhp h gia đình + Thi gian cư trú ti đa phương + Tin s nhim KSTSR
27. 25 2.4. PHƯƠNG TIN VÀ VT LIU NGHIÊN CU [55]. Dng c khám bnh (nhit k, ng nghe). Dng c xét nghim (kính hin vi, lam kính, bơng, cn, giêm sa, xylen). B câu hi K.A.P. 2.5. K THUT ÁP DNG TRONG NGHIÊN CU [48],[55] 2.5.1. Phương pháp tin hành ly máu xét nghim K thut ly lam máu: lam máu SR đưc ly bng lam tht sch cĩ kích thưc 25mm x 75mm (1 inch x 3 inch) khơng dính m, máu ly đu ngĩn nhn bàn tay trái ngưi ln và ngĩn cái bàn chân tr em, da đưc lau sch bng cn và đ khơ trưc khi ly máu bng kim chích máu vơ trùng. Lam máu mng: nh mt git máu nh vào đu lam và dùng mt cnh lam khác kéo máu vi gĩc 45 0, đ máu khơ và c đnh bng cn nguyên cht, đng tác đàn máu đu đn khơng nhanh quá (làm git đàn quá mng và ti sát cc dưi lam), khơng chm quá (git đàn s ngn và dày). Lam máu dày: đ máu đu ngĩn tay nh xung lam kính đ 3 git máu, sau đĩ đánh git máu bng mt gĩc lam khác theo vịng trịn t trung tâm ra ngồi, theo mt chiu nht đnh. Khi cĩ đưc mt hình trịn đưng kính t 1 1,2cm, xoay gĩc lam kính đi ngưc vào trong ri nhc lam kéo lên, đ khơ t nhiên trên mt phng, tránh bi và rui. Các lam máu đu đưc ghi mã s phù hp vi phiu xét nghim kèm theo. 2.5.1.1. K thut nhum lam máu Dng c + ng đong cĩ chia đ: 10ml, 20ml, 50ml, 100ml, 500ml. + ng hút nh git. + Cc cĩ m 50ml 250ml.
28. 26 + Khay thy tinh. + Giá đ nhum tiêu bn. + Giá đng phin kính đ hong khơ. + Bình nưc cĩ vịi. + Đng h báo phút. + Hp đng tiêu bn. Hĩa cht + Dung dch Giemsa m: • Giemsa bt: 3,8g; • Methanol 250ml; • Glycerol: 250ml + Nưc trung tính: (pH = 7) + Dung dch đm: • KH 2PO 4: 0,7g Kali dihidrophotphat • Na 2HPO 4: 1g Natri hidrophotphat • Nưc ct: 1000ml + Dung dch Giemsa nhum: Pha dung dch Giemsa m vi dung dch đm ta đưc dung dch Giemsa nhum. 2.5.1.2. Nhum tiêu bn Chun b lam máu: + Git đàn: Trưc khi nhum phi c đnh bng Methanol. Dùng ng hút nh Methanol đ ph kín lam máu mng.
29. 27 + Git dày: Dùng dung dch nhưc trương (Giemsa pha lỗng 1%) đ phá v hng cu, loi b huyt sc t. Đt giá nhum lên khay nhum ch bng phng, sau đĩ đt tiêu bn lên giá nhum và mt cĩ máu lên trên. Dùng ng hút, hút dung dch nhum 3%: 3ml Giemsa m + 97 dung dch đm. Sau đĩ ph kín dung dch nhum lên git máu. Thi gian nhum: 3540 phút. Ra lam kính bng nưc trung tính. Cm tiêu bn vào giá đ khơ t nhiên, tt nht là đ 24h nhit đ phịng. Bng 2.1. Các khía cnh đnh lưng git máu đàn và git máu dày [43],[47] Yu t Git đàn Git dày Din tích máu 250450mm 2 5090mm 2 B dày lp máu 0,0025mm 0,060,09mm Đ tp trung 1 2030 Th tích 100 vi trưng 0,0050,007 l 0,10,25 l (6 x 100) 2025phút/200300 vi Thi gian xét nghim 5phút/100 vi trưng trưng S bch cu và s KSTSR khơng 8%20% mt đi sau khi nhum Hng cu c đnh dung gii Hình thái KSTSR nguyên vn thay đi ít nhiu Chuyn dch KSTSR nguyên vn cĩ kh năng KST gi hiu khơng cĩ thưng cĩ, d nhm
30. 28 2.5.2. K thut khám lách [5],[18]. Theo tiêu chun ca Heckett (1963). + Lách s 1: S thy lách nhưng khơng quá b sưn. + Lách s 2: S thy lách gia b sưn và rn. + Lách s 3: S thy lách ngang rn. + Lách s 4: S thy lách quá rn. + Lách s 5: S thy lách gn xương mu. 2.5.3. K thut phng vn K.A.P [23],[29]. Phng vn K.A.P đưc thc hin vào ban đêm tng h gia đình vi tng thành viên đưc chn trong h, phương pháp phng vn trc tip mt đi mt, trong khi phng vn s kt hp quan sát ghi nhn thc hành ng màn. V nguyên nhân gây bnh SR tr li đúng là ký sinh trùng SR, tr li nguyên nhân khác là sai. V biu hin bnh SR tr li đúng là cơn SR đin hình: lnh run, st, vã m hơi, đau đu, tr li cách khác là sai. V thái đ khi mc SR tr li đúng là mua thuc ung, đn trm y t khám bnh, tr li cách khác là sai. V các bin pháp phịng chng SR xác nhn đúng là ng màn, ung thuc phịng, v sinh mơi trưng, xua mui bng bin pháp dân gian, thc hành khác là sai. Xác đnh cĩ st khi đo nhit đ h nách trong 15 phút nhit đ ≥ 37,5 oC. 2.6. PHƯƠNG PHÁP X LÝ VÀ PHÂN TÍCH S LIU [21],[24],[40]. 2.6.1. X lý s liu S liu đưc x lý trên chương trình Epi Info, version 6.04
31. 29 2.6.2. Phân tích s liu 2.6.2.1. Phân tích s liu t kt qu nghiên cu ngang Xác đnh t l nhim KSTSR trong nhĩm dân DCTD Xác đnh cơ cu các chng KSTSR. 2.6.2.2. Phân tích s kt hp yu t nguy cơ và nhim KSTSR S liu đưc thu thp, s phân tích da trên test “Chi bình phương” (χ2). Mi liên quan gia các yu t phơi nhim và bnh đưc xác đnh bng bng 2 x 2. Bng 2.2. S kt hp yu t nguy cơ và nhim KSTSR Nhim KSTSR Yu t Cĩ Khơng Cĩ a b Nguy cơ Khơng c d Trong đĩ: a: S cĩ nhim KSTSR và cĩ phơi nhim vi YTNC b: S khơng nhim KSTSR và cĩ phơi nhim vi YTNC c: S cĩ nhim KSTSR và khơng phơi nhim vi YTNC d: S khơng nhim KSTSR và khơng phơi nhim vi YTNC ad T s chênh (OR) = bc Tiêu chun đánh giá: OR > 1, khong tin cy (KTC) 95% khơng cha 1, p < 0,05, s kt hp cĩ ý nghĩa thng kê. Khi phân tích s liu ta s thu đưc 2 loi d liu + Loi d liu 1: t l hin nhim KSTSR ca qun th nghiên cu, t d liu này ta cĩ suy ra t l hin nhim KSTSR ca qun th đích. Nhng trưng
32. 30 hp cĩ lam máu tìm thy KSTSR trong điu tra nghiên cu ct ngang thì đưc đưa vào t s ca t l này. + Loi d liu 2: là tt c các s liu v các yu t nguy cơ đn tình trng nhim KSTSR ca qun th nghiên cu. 2.7. VN Đ ĐO ĐC TRONG NGHIÊN CU [35]. Các s liu nghiên cu ch nhm mc đích nghiên cu kt qu và là căn c đ xut các ý kin nhm ci thin sc kho cng đng. Đi tưng nghiên cu bit trưc đưc mc đích, yêu cu và t nguyn tham gia, hp tác. Nhng đi tưng t chi hoc khơng hp tác s khơng đưa vào nghiên cu. Tt c đi tưng nhim KSTSR đưc cp thuc điu tr đc hiu theo phác đ ca B Y t. Ngưi dân đưc gii thích trưc khi khám bnh, ly lam máu và phng vn, mi thơng tin trong phiu điu tra đưc gi bí mt. 2.8. MT S THUT NG DÙNG TRONG LUN VĂN Dân di cư t do: Trong nghiên cu này, dân DCTD đưc hiu là: ngưi dân nhp cư vào ĐkLk khơng cĩ t chc, khơng đưc s cho phép ca chính quyn ca nơi đi và đn, nên h sinh sng ln tránh s chăm sĩc ca chính quyn nơi s ti, khơng đưc s quan tâm ca chính quyn và y t cơ s, h thưng sát bìa rng, khe sui, sinh sng ch yu bng trng trt cây ngn ngày, khai thác lâm th sn, phá rng ly đt sn xut, h khu chính thc chưa cĩ, h cư trú nơi xa và sâu là đa bàn giáp ranh gia xã vi xã, huyn vi huyn, h mi cư trú ti Đk Lk t 1 2 năm. Dân ti ch: Là ngưi dân sng ti đa đim nghiên cu qua nhiu th h. Ry: Là mnh đt vưn bìa rng hoc trong rng xa nơi cư trú ca ngưi dân cĩ th t vài cây s đn hàng chc cây s đưng rng, đi li khĩ khăn, h thưng dùng đ trng lúa, ngơ, hoa màu. Ngưi dân canh tác theo thi v, đ gi ry h thưng ng li qua đêm trong chịi làm tm, lu hoc ch che bt.
33. 31 Ng ry: Là thc hành ng qua đêm trong nhà chịi, lu trong ry ca ngưi dân đ trng trt, canh gi ry theo thi v, thi gian ng cĩ th mt vài đêm đn hàng tháng. 2.9. SAI S CĨ TH GP VÀ CÁCH HN CH SAI S [21],[24],[40]. Sai s do làm xét nghim, hn ch bng cách s dng nhng ngưi cĩ kinh nghim trong xét nghim máu tìm KSTSR. Sai s cĩ th gp trong phng vn kin thc, thái đ, thc hành do ngơn ng bt đng gia ngưi phng vn và ngưi đưc phng vn. Hn ch sai s bng cách chn ngưi đa phương là cán b y t thơn, buơn cùng đi phng vn làm phiên dch. Tp hun thành tho các k năng phng vn và dùng t ng đơn gin, d hiu. Hn ch ca nghiên cu ngang ch xác đnh đưc t l ti thi đim nghiên cu. Đi tưng phng vn cĩ th nh li khơng chính xác (sai s nh li). Bin pháp khc phc và khng ch sai s bao gm: + Gii thích rõ mc đích, ý nghĩa, li ích ca nghiên cu đ đi tưng nghiên cu hp tác. Vi sai s nh li cn gi li nhng mc chính đ đi tưng d nh nht, câu hi thit k đơn gin, d hiu tránh dùng t chuyên mơn. Trưc khi thu thp s liu đã th nghim b câu hi. + Gii thích rõ quyn li và nghĩa v ca ngưi tham gia nghiên cu đ h nhit tình tham gia. + S dng cán b chuyên sâu và tp hun chuyên mơn, tp hun k năng cho điu tra viên và ngưi tuyên truyn viên trưc khi tin hành điu tra đ h cĩ th khai thác đúng thơng tin theo mc tiêu ca đ tài. Khi quan sát thc hành ng màn ti nhà vào ban đêm ngưi dân s chun b trưc. Khc phc bng cách đn phng vn khơng báo trưc.
34. 32 Chương 3 KT QU NGHIÊN CU 3.1. MƠ T ĐC ĐIM ĐI TƯNG NGHIÊN CU 3.1.1. Phân b đi tưng nghiên cu theo gii Bng 3.1. Phân b đi tưng theo gii Gii n T l (%) Nam 190 46,2 N 221 53,8 Tng 411 100,0 N 46.20% Nam 53.80% Hình 3.1. Biu đ biu din s phân phi đi tưng theo gii Nhn xét: Cĩ 190 đi tưng tham gia nghiên cu là nam gii, chim t l 46,2%) và 221 là n gii, chim t l 53,8%.
35. 33 3.1.2. Phân b đi tưng nghiên cu theo dân tc Bng 3.2. Phân b đi tưng theo dân tc Dân tc n T l (%) Kinh 27 6,6 H’ Mơng 30 7,3 Tày 312 75,9 Dân tc khác 42 10,2 Tng 411 100,0 Nhn xét: Đi tưng tham gia nghiên cu ch yu là ngưi dân tc Tày (75,9%). Ngồi ra cĩ 6,6% ngưi Kinh, 7,3% là ngưi H ’Mơng và 10,2% các dân tc khác (Dao, Thái, Nùng ) 3.1.3. Phân b đi tưng nghiên cu theo nhĩm tui Bng 3.3. Phân b đi tưng theo nhĩm tui Nhĩm tui n T l (%) < 15 12 2,9 15 – 24 95 23,1 25 – 34 92 22,4 35 – 44 83 20,2 45 – 54 69 16,8 55 – 64 35 8,5 ≥ 65 25 6,1 Tng 411 100,0 Nhn xét: Đi tưng tham gia nghiên cu tp trung đ tui 15 đn 54 tui; trong đĩ nhĩm tui 1524 chim 23,1%, nhĩm 25 – 34 chim 22,4%, nhĩm 35 – 44 chim 20,2% và nhĩm 45 – 54 chim 16,8%. Ngồi ra, cĩ 8,5% đi tưng nhĩm tui 55 – 64 và 6,1% t 65 tui tr lên. Ch cĩ 12 ngưi dưi 15 tui (2,9%) tham gia nghiên cu.
36. 34 3.1.4. Phân b đi tưng nghiên cu theo ngh nghip Bng 3.4. Phân b đi tưng ngh nghip Ngh nghip n T l (%) Nơng dân 340 82,7 Buơn bán 29 7,1 Già, yu 15 3,6 Khác 27 6,6 Tng 411 100,0 Nhn xét: Đi tưng nghiên cu ch yu làm ngh nơng (82,7%). Ngồi ra, cĩ 7,1% làm ngh buơn bán, 3,6% là ngưi già và 6,6% làm các ngh khác (CBVC, th may, cơng nhân ) 3.1.5. Phân b đi tưng nghiên cu theo trình đ văn hĩa Bng 3.5. Phân b đi tưng theo trình đ văn hĩa Trình đ văn hĩa n T l (%) Mù ch 52 12,7 Cp I 107 26,0 Cp II 247 60,1 ≥ Cp III 5 1,2 Cng 411 100,0 Nhn xét: Đa s đi tưng nghiên cu cĩ trình đ cp 1 hoc cp 2; trong đĩ, cp I chim t l 26,0% và cp II là 60,1%. Ch cĩ 1,2% đi tưng cĩ trình đ cp III. Cĩ 12,7% đi tưng tham gia nghiên cu b mù ch.
37. 35 3.2. TÌNH HÌNH NHIM KSTSR NHĨM DÂN DI CƯ T DO TI XÃ CƯ K’BANG, HUYN EA SUOP, TNH ĐK LK 3.2.1. T l nhim KSTSR chung Bng 3.6. Tình hình nhim KSTSR SR chung Nhim KSTSR n T l (%) Cĩ 89 21,7 Khơng 322 78,3 Tng 411 100,0 Nhn xét: Trong tng s 411 đi tưng tham gia nghiên cu đưc xét nghim máu, cĩ 89 ngưi cĩ KSTSR, chim t l 21,7% ( Hình 3.2) . 21.70% KSTSR (+) KSTSR () 78.30% Hình 3.2. Biu đ biu din t l nhim KSTSR chung
38. 36 3.2.2. T l nhim KSTSR theo chng Bng 3.7. Phân b cơ cu chng KSTSR trong nhĩm b nhim Chng KSTSR n T l (%) P. falciparum 60 67,4 P. vivax 29 32,6 P. ovale 0 0 Th giao bào 0 0 Nhim phi hp 0 0 Tng 89 100,0 Nhn xét: Chng KSTSR b nhim ch yu là P. falciparum (67,4%). Chng P. vivax chim t l 32,6%. Khơng phát hin chng P. ovale , th giao bào hoc trưng hp nhim phi hp trong qun th nghiên cu. 3.2.3. T l nhim KSTSR theo gii Bng 3.8. Phân b t l nhim KSTSR theo gii Gii n KSTSR (+) T l (%) Nam 190 42 22,1 N 221 47 21,3 Tng 411 89 21,7 p = 0,83701 Nhn xét: T l nhim KSTSR nam gii là 22,1%, n gii là 21,3%. Khơng cĩ s khác bit thng kê v t l nhim KSTSR theo gii (p>0,05) .
39. 37 3.2.4. T l nhim KSTSR theo dân tc Bng 3.9. Phân b t l nhim KSTSR theo dân tc Dân tc n KSTSR (+) % nhim p Kinh 27 2 7,4 0,06296 H’ Mơng 30 8 26,7 0,48878 Tày 312 59 18,9 0,01649 Dân tc khác 42 20 47,6 0,00001 Tng 411 89 100,0 0,00007 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm ngưi Kinh là 7,4%, ngưi H’Mơng là 26,7%, nhĩm ngưi Tày là 18,9% và các dân tc khác (Dao, Thái, ) là 47,6%. S khác nhau v t l nhim gia các nhĩm dân tc là cĩ ý nghĩa thng kê (p 0,05) cịn nhĩm ngưi Tày và các dân tc khác thì s khác bit rt rõ (p<0,05) . 50 47.6 40 26.7 30 18.9 T l nhim % T nhim l 20 7.4 10 0 Kinh HMơng Tày Dân tc khác Hình 3.3. Biu đ biu din s phân b t l nhim KSTSP theo dân tc
40. 38 3.2.5. T l nhim KSTSR theo nhĩm tui Bng 3.10. Phân b t l nhim KSTSR theo nhĩm tui Nhĩm tui n KSTSR (+) % nhim p =65 Tui Hình 3.4. Biu đ biu din s phân b t l nhim KSTSR theo nhĩm tui Nhn xét: T l nhim KSTSR ln lưt các nhĩm tui là: dưi 15 tui: 8,3%, 1524 tui: 16,8%, 2534 tui: 30,4%, 3544 tui: 30,1%, 4554 tui: 14,5%, 5564 tui: 17,1% và t 65 tui tr lê là 12,0%. S khác bit v t l nhim KSTSR gia các nhĩm tui là cĩ ý nghĩa thng kê vi p 0,05) .
41. 39 3.2.6. T l nhim KSTSR theo ngh nghip Bng 3.11. Phân b t l nhim KSTSR theo ngh nghip Nhĩm tui n KSTSR (+) % nhim p Nơng dân 340 81 23,8 0,01947 Buơn bán 29 3 10,3 0,12508 Già, yu 15 3 20,0 0,87406 Khác 27 2 7,4 0,06296 Tng 411 89 21,7 0,09435 Khác 7.4 Già, yu 20.0 Buơn bán 10.3 23.8 Nơng dân 0 5 10 15 20 25 T l nhim % Hình 3.5. Biu đ biu din s phân b t l nhim KSTSR theo ngh nghip Nhn xét: T l nhim KSTSR trong nhĩm đi tưng làm ngh nơng là 23,8%, nhĩm làm ngh buơn bán là 10,3%. Cĩ 20,0% nhng ngưi già, yu và 7,4% nhng ngưi làm ngh khác (CBVC, cơng nhân, th th cơng ) b nhim KSTSR. So sánh gia các nhĩm ngh, s khác bit v t l nhim khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05) . Tuy vy, nhng ngưi làm ngh nơng cĩ nguy cơ nhim KSTSR cao nht (p<0,05) .
42. 40 3.2.7. T l nhim KSTSR theo trình đ hc vn Bng 3.12. Phân b t l nhim KSTSR theo trình đ hc vn Trình đ n KSTSR (+) % nhim p hc vn Mù ch 52 18 34,6 0,01518 Cp I 107 19 17,8 0,25507 Cp II 247 51 20,6 0,54311 Cp III 5 1 20,0 0,92799 Tng 411 89 21,7 0,09951 35 34.6 30 25 20.6 20.0 20 17.8 15 10 5 0 Mù ch Cp I Cp II >= Cp III Hình 3.6. Biu đ biu din s phân b t l nhim KSTSP theo trình đ hc vn Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm mù ch là 34,6%, nhĩm cĩ trình đ hc vn cp I là 17,8%, cp II là 20,6% và cp III tr lên là 20,0%. S khác nhau v t l nhim gia các nhĩm trình đ hc vn khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê. Tuy vy, nu ch so sánh nhĩm b mù ch vi các nhĩm khác cho thy nhĩm b mù ch cĩ nguy cơ nhim KSTSR cao cĩ ý nghĩa (p<0,05) .
43. 41 3.3. MT S YU T NGUY CƠ NHIM KSTSR 3.3.1. Các yu t kinh t xã hi 3.3.1.1. Thi gian cư trú ti đa phương Bng 3.13. Liên quan gia thi gian cư trú và nhim KSTSR dưi và trên 5 năm Thi gian KSTSR (+) KSTSR () Tng cư trú n % n % ≤ 5 năm 29 28,2 74 71,8 103 p = 0,064256 > 5 năm 60 19,5 248 80,5 308 Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm cĩ thi gian cư trú ≤ 5 năm là 28,2%, nhĩm cư trú > 5 năm là 19,5%,. Tuy nhiên s khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05). Bng 3.14. Liên quan gia thi gian cư trú và nhim KSTSR dưi và trên 3 năm Thi gian KSTSR (+) KSTSR () Tng cư trú n % n % OR = 2,09 ≤ 3 năm 23 33,3 46 66,7 69 (KTC 95%: > 3 năm 66 19,3 276 80,7 342 1,14 3,83) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm cĩ thi gian cư trú ≤ 3 năm là 33,3%, nhĩm cư trú > 3 năm là 19,3%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p 3 năm.
44. 42 3.3.1.2. Kinh t h gia đình Bng 3.15. Liên quan gia kinh t gia đình và nhim KSTSR Kinh t KSTSR (+) KSTSR () Tng h gia đình n % n % OR = 2,39 Nghèo 72 25,8 207 74,2 279 (KTC 95%: Khơng nghèo 17 12,9 115 87,1 132 1,30 4,44) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm gia đình nghèo là 25,8%, nhĩm gia đình khơng nghèo là 12,9%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p 200.000đ 31 13,7 195 86,3 226 1,71 4,83) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm gia đình cĩ thu nhp bình quân đu ngưi 200.000 đng/tháng.
45. 43 3.3.2. Các yu t v kin thc 3.3.2.1. Hiu bit v bnh st rét Bng 3.17. Liên quan gia s hiu bit chung v bnh SR và nhim KSTSR Hiu bit v KSTSR (+) KSTSR () Tng bnh SR n % n % Khơng 76 21,46 278 78,54 354 p = 0,8625 Cĩ 13 22,80 44 77,20 57 Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm khơng hiu bit chung v bnh SR là 21,46%, nhĩm cĩ hiu bit chung v bnh SR là 22,08%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05). 3.3.2.2. Hiu bit v đưng lây truyn ca bnh st rét Bng 3.18. Liên quan gia hiu bit v đưng lây truyn và nhim KSTSR Hiu bit đưng lây KSTSR (+) KSTSR () Tng truyn bnh SR n % n % OR = 2,30 Khơng đúng 20 35,71 36 64,29 56 (KTC 95%: Đúng 69 19,43 286 80,57 355 1,20 4,40) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm hiu khơng đúng đưng lây truyn bnh SR là 35,71%, nhĩm hiu đúng đưng lây truyn bnh SR là 19,43%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm hiu khơng đúng cĩ nguy cơ nhim KSTSR nhiu hơn 2,30 ln so vi cĩ hiu đúng.
46. 44 3.3.2.3. S tip cn các kênh truyn thơng Bng 3.19. Liên quan gia tip cn truyn thơng v bnh SR và nhim KSTSR Tip cn KSTSR (+) KSTSR () Tng truyn thơng n % n % v bnh SR Khơng 68 26,5 246 73,5 314 p = 0,99890 Cĩ 21 13,6 76 86,4 97 Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm khơng tip cn truyn thơng v bnh SR là 26,50%, nhĩm cĩ tip cn truyn thơng v bnh SR là 13,60%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05). 3.4.2.4. Tin s b nhim KSTSR Bng 3.20. Liên quan gia tin s b nhim KSTSR và nhim KSTSR hin ti Tin s nhim KSTSR (+) KSTSR () Tng KSTSR n % n % OR = 2,88 Cĩ 71 27,6 186 72,4 257 (KTC 95%: Khơng 18 11,7 136 88,3 154 1,58 5,30) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR là 27,60%, nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR là 11,70%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 2,88 ln so vi nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR.
47. 45 3.3.3. Các yu t v thĩi quen/tp quán 3.3.3.1. Thĩi quen nm màn Bng 3.21. Liên quan gia thĩi quen nm màn và nhim KSTSR Thĩi quen KSTSR (+) KSTSR () Tng nm màn n % n % OR = 14,70 Khơng 59 60,8 38 39,2 97 (KTC 95%: Cĩ 30 9,6 284 80,4 314 8,15 26,66) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm khơng cĩ thĩi quen nm màn là 60,80%, nhĩm cĩ thĩi quen nm màn là 9,60%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p 0,05).
48. 46 3.3.3.3. Tp quán ng ry Bng 3.23. Liên quan gia ng ry và nhim KSTSR KSTSR (+) KSTSR () Tng Ng ry n % n % OR = 4,49 Cĩ 46 42,59 62 57,41 108 (KTC 95%: Khơng 43 14,19 260 85,81 303 2,64 7,63) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm cĩ ng ry là 42,59%, nhĩm khơng ng ry là 14,19%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm cĩ ng ry cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 4,49 ln so vi nhĩm khơng ng ry. 3.3.3.4. Thĩi quen làm vic ban đêm Bng 3.24. Liên quan gia làm vic ban đêm vi nhim KSTSR Làm vic ban KSTSR (+) KSTSR () Tng đêm n % n % OR = 5,17 Cĩ 54 42,18 74 57,82 128 (KTC 95%: Khơng 35 12,36 248 87,64 283 3,05 8,78 ) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm cĩ thĩi quen làm vic ban đêm là 42,18%, nhĩm khơng cĩ thĩi quen làm vic ban đêm là 12,36%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm cĩ thĩi quen làm vic ban đêm cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 5,17 ln so vi nhĩm khơng nhĩm cĩ thĩi quen làm vic ban đêm.
49. 47 3.3.4. Các yu t v can thip cng đng 3.3.4.1. S dng hĩa cht phịng SR Bng 3.25.Liên quan gia s can thip bng hĩa cht và nhim KSTSR Can thip KSTSR (+) KSTSR () Tng bng hĩa cht n % n % OR = 11,25 Khơng 27 69,2 12 30,8 39 (KTC 95%: Cĩ 62 16,7 310 83,3 372 5,13 25,02) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng can thip bng hĩa cht PCSR là 69,20%, nhĩm gia đình cĩ can thip bng hĩa cht PCSR là 16,70%. S khác bit v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình khơng can thip bng hĩa cht PCSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 11,25 ln so vi nhĩm gia đình cĩ can thip bng hĩa cht PCSR. 3.3.4.2. Phun hĩa cht tn lưu Bng 3.26. Liên quan gia phun hĩa cht tn lưu và nhim KSTSR Phun hĩa cht KSTSR (+) KSTSR () Tng tn lưu n % n % OR = 7,99 Khơng 25 62,5 15 37,5 40 (KTC 95%: Cĩ 64 17,2 307 82,8 371 3,99 16,01) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR là 62,5%, nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR là 17,2%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,01); nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR cĩ nguy cơ nhim KSTSR nhiu hơn 7,99 ln so vi nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR.
50. 48 3.3.4.3. Tm màn bng hĩa cht Bng 3.27. Liên quan gia tm màn bng hĩa cht và nhim KSTSR Tm màn KSTSR (+) KSTSR () Tng bng hĩa cht n % n % OR = 10,35 Khơng 27 67,5 13 32,5 40 (KTC 95%: Cĩ 62 16,7 309 83,3 371 5,06 – 21,17) Tng 89 21,7 322 78,3 411 Nhn xét: T l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng tm màn bng hĩa cht tn lưu PCSR là 67,5%, nhĩm gia đình cĩ tm màn bng hĩa cht tn lưu PCSR là 16,7%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 10,35 ln so vi nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR.
51. 49 Chương 4 BÀN LUN 4.1. TÌNH HÌNH NHIM KSTSR NHĨM DÂN DI CƯ T DO TI XÃ CƯ K’BANG, HUYN EA SUOP, TNH ĐK LK 4.1.1. T l nhim KSTSR chung Bng 3.6, và hình 3.2 cho thy trong tng s 411 đi tưng tham gia nghiên cu đưc xét nghim máu, cĩ 89 ngưi cĩ KSTSR, chim t l 21,7%. Đk Lk là tnh cĩ hai đnh bnh SR, đnh bnh th nht vào các tháng 45, đnh bnh th hai vào các tháng 910. Hin nay, xã Cư K’Bang là xã vùng III, theo phân vùng dch t SR ca Trung tâm PCSR Đk Lk đây là vùng SR nng. Theo nghiên cu ca tác gi Nguyn Tân (1999) [30] ti cng đng di bin đng dân cư ti 4 huyn ca tnh Đk Lk là Krơng Năng, Cư Jut, Lăk, Krơng Bơng xét nghim 2.196 lam máu, KSTSR(+) 92 mu đt t l nhim là 4,19%. T l này thp hơn kt qu nghiên cu ca chúng tơi, điu này do hin nay xã Cư K’Bang huyn Ea Soup cĩ nhiu dân DCTD, vic bo v tránh mui đt trong lúc đi rng ng ry cịn hn ch, đng thi thi đim nghiên cu ca chúng tơi đúng đnh cao th nht ca bnh [28]. Theo nghiên cu ca H Văn Hồng (2003) [12],[13]: thc hin ti huyn Đk Nơng tnh Đk Lk (nay thuc tnh Đk Nơng) t l nhim KSTSR chung cho các nhĩm tui nhĩm dân DCTD là 2,89% trong đĩ 100% là P. falciparum ; t l nhim KSTSR trong nghiên cu ca tác gi H Văn Hồng thp hơn trong nghiên cu ca chúng tơi là do tác gi ly lam máu mi đi tưng; trong đĩ cĩ các đi tưng ít cĩ nguy cơ phơi nhim mc st rét, nên t l này thp. Trong nghiên cu ca chúng tơi xét nghim các đi tưng phn ln là ngưi trong đ tui lao đng nên h cĩ nhiu yu t phơi nhim hơn.
52. 50 V t l nhim KSTSR, tác gi H Văn Hồng là 2,89%; cĩ th do thi gian nghiên cu ca tác gi H Văn Hồng ngn nên cĩ th chưa xét nghim tìm ra KSTSR nhng ngưi mang KST [13]. Theo tác gi Lê Xuân Hùng (2003) nghiên cu ti vùng dân DCTD huyn Ea Soup tnh Đk Lk xét nghim 114 lam máu, KSTSR(+) 16 mu, chim t l 14,06% trong đĩ P. falciparum 14 mu chim t l 87,5%, P. vivax 2 mu chim t l 22,5% [16]. Kt qu nghiên cu ca Ngơ La Sơn (2003) ti 6 cng đng dân nhp cư t do vào tnh Đk Lk ti các huyn Đk R’Lp, Đk Mil, Đk Nơng, Krơng Bơng cho kt qu KSTSR(+) 7,8%, P. falciparum : 61,6%, P. vivax : 38,4% [29]. Nghiên cu ca chúng tơi cũng phù hp vi kt qu nghiên cu ca Lê Xuân Hùng, Ngơ La Sơn v t l nhim KSTSR ca dân DCTD, v cơ cu KSTSR lồi chim trong nghiên cu ca chúng tơi là P. falciparum 60 mu, chim t l 67,4%, P. Vivax 29 mu, chim t l 32,6% phù hp vi cơ cu KSTSR chung ca khu vc Min Trung Tây Nguyên [18],[34]. Hu ht các tác gi thì P. falciparum cũng chim ưu th, cao nht là ca tác gi H Văn Hồng (100%), thp nht là ca tác gi Ngơ La Sơn (61,6%). S dĩ cĩ s khác nhau v cơ cu KSTSR trong nghiên cu ca chúng tơi và các tác gi nêu trên cĩ l do điu tra nhiu vùng, đi tưng khác nhau ca tnh Đk Lk, thì cơ cu KSTSR s khác nhau [13],[29]. Kt qu nghiên cu ca tác gi Lê Khánh Thun (2001) điu tra bnh SR Đk Lk, Gia Lai, Kon Tum cho thy: t l nhim KSTSR chung cho các dân tc đi din Tây Nguyên là 5,06%, nhĩm dân tc phía Bc vào (Tày, Nùng, H’Mơng, Thái) cĩ t l nhim KSTSR là 6,57% [34]. Nghiên cu ca chúng tơi cho kt qu nhim KSTSR cao hơn ca tác gi Lê Khánh Thun (21,7% so vi 6,57%) cĩ l do chúng tơi ch điu tra trong phm vi hp là 1 xã ca 1 tnh cịn tác gi Lê Khánh Thun kho sát
53. 51 trên phm vi rng 6 xã ca 3 tnh Đk Lk, Gia Lai, Kon Tum và tác gi điu tra trên c nhng đim cĩ tình hình SR phc tp và SR nh [39]. Theo tác gi Lê Xuân Hùng (2003) nghiên cu t l nhim KSTSR ca dân ti ch là 1,07% trong đĩ P. falciparum : 60%, P. vivax : 40% [18]. Tác gi Lê Đình Cơng (1997) nghiên cu dch t trên tồn quc cho bit t l nhim KSTSR là chung cho c nưc là 1,45%, khu vc MTTN t l này là 3,44% [3]. Kt qu nghiên cu ca tác gi H Văn Hồng (2003) t l KSTSR nhĩm dân ti ch là 0% [12]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi khơng tương đng vi các tác gi trên v t l nhim KSTSR, t l nhim cao nht là ca tác gi Vũ Th Phan, Trn Quc Túy, Lê Xuân Hùng (5,32%) [23], thp nht là ca tác gi H Văn Hồng t l là 0% [13]. 4.1.2. T l nhim KSTSR theo chng Trong nghiên cu này, t l nhim KSTSR là 21,65%; trong đĩ nhim P. falciparum 60 (67,4%), P. vivax 29 (32,6%) ( bng 3.7). T l nhim P. vivax ti xã Cư K’Bang cao hơn các kt qu nghiên cu ca các tác gi khác; trong nghiên cu ca chúng tơi cĩ 85 ngưi mua thuc t điu tr SR (t l 20,68%). Khi t điu tr ngưi dân thy triu chng gim là ngng thuc, vì vy cĩ th ch dit đưc th vơ tính trong máu ca chng P. falciparum , khơng dit đưc th n trong gan ca chng P. vivax , gây nên tái phát xa đi vi nhim P. vivax ; trong điu tra ct ngang ti xã Cư K’Bang, huyn Ea Suop phát hin thy chng P. vivax là khá cao. V thành phn lồi KSTSR chúng tơi thy P. falciparum chim ưu th (67,4%), phù hp vi kt qu nghiên cu ca tác gi Vũ Th Phan thì t l P. falciparum (62,45%), ca tác gi Lê Xuân Hùng thì P. falciparum (60%) [15].
54. 52 4.1.3. T l nhim KSTSR theo th KST Trong 89 ngưi nhim KSTSR khơng phát hin các th khác ngồi th tư dưng, cũng như khơng phát hin nhim phi hp. Kt qu này phù hp vi kt qu nghiên cu các tác gi Lê Đình Cơng [4], Lê Thành Đng [9], Trn Mnh H [11]. Bng các nghiên cu ti cng đng thì vic xét nghim tìm ra các th khác ngồi th tư dưng là khĩ khăn; và thc t các th này cùng ít khi tn ti trong máu ngoi vi trong thi gian dài nên kt qu nghiên cu ca chúng tơi là phù hp. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi khơng phát hin trưng hp nhim phi hp các chng; cĩ th là do ngưi dân mua thuc t điu tr SR (cĩ 85 trưng hp, chim t l 20,68%); do t mua thuc ung ngưi dân ung khơng đ liu, vì vy ch dit đưc chng P.falciparum . 4.1.4. T l nhim KSTSR theo gii T l nhim KSTSR nam gii là 22,1% cao t l nhim KSTSR hơn n gii là 21,3%. Tuy nhiên s khác bit khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05); kt qu này phù hp kt qu nghiên cu ca hu ht các tác gi [9], [12], [14]. Ti bng 3.2 cho thy t l nhim KSTSR gia nhng ngưi đi ry và khơng đi ry khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05); như vy nhim KSTSR ch yu ti nhà; gia hai gii cĩ yu t phơi nhim khơng khác nhau nên t l nhim là khơng khác bit. Kt qu nghiên cu ca tác gi Trn Mnh H và CS (2002) cho thy nam mc bnh SR rét nhiu hơn n (75,5% so vi 24,5%) s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê P 0,05) [37].
55. 53 Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi kt qu nghiên cu ca tác gi Lê Văn Thanh; nam khơng mc bnh SR nhiu hơn n cĩ l là do c nam và n đu tham gia các hot đng kinh t như nhau. Hơn na, h sng chung mt sinh đa cnh, dn đn nguy cơ mc bnh SR như nhau [32]. 4.1.5. T l nhim KSTSR theo dân tc Bng 3.10 cho thy t l nhim KSTSR ngưi H’Mơng cao nht (26,7%); t l nhim KSTSR thp nht là ngưi Kinh (7,4%); các dân tc khác: Tày nhim 18,9%; tng t l các dân tc khác 47,6%. Kt qu nghiên cu ca tác gi Lê Khánh Thun (2001) điu tra bnh SR Đk Lk, Gia Lai, Kon Tum cho thy: T l BNSR chung cho các dân tc đi din Tây Nguyên là 5,06%, trong đĩ dân tc Ê Đê Đk Lk cĩ t l BNSR thp nht (1,5%), hai dân tc chính Kon Tum là Gi Triêng: 1,87%, dân tc Xê Đăng: 1,95%, dân tc Gia Rai: 3,56%, dân tc M’Nơng: 4,63%, dân tc Kinh: 4,93%, cao nht là dân tc Ba Na Gia Lai: 11,96%. Đc bit nhĩm dân tc phía Bc di cư vào cĩ t l nhim KSTSR là 6,57% [34]. Tác gi Nguyn Tân (1999) nghiên cu tình hình SR các cng đng dân tc Đk Lk cho kt qu như sau [30]: Dân tc H’Mơng: t l KSTSR: 18,29%, SRLS: 29,50%, t l lách sưng: 43,95%. Dân tc Thái: t l KSTSR: 2,50%, SRLS: 3,750%, t l lách sưng: 2,5% Dân tc M’Nơng: t l KSTSR: 2,27%, SRLS: 2,48%, t l lách sưng: 1,51%. Dân tc Nùng: t l KSTSR: 1,58%, SRLS: 2,93%, t l lách sưng: 0,23%. Dân tc Kinh: t l KSTSR: 0%, SRLS: 1,47%, t l lách sưng: 0%. Kt qu nghiên cu ca tác gi Lê Văn Thanh cho thy t l nhim KSTSR nhĩm dân di cư t do cao hơn nhĩm dân ti ch (8,04% so vi 4,07%) s khác bit cĩ nghĩa thng kê (p < 0,05); dân tc H’Mơng nhim
56. 54 KSTSR nhiu hơn dân tc Thái (16,03% so vi 13,76% ). Tuy nhiên s khác bit khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p > 0,05) [32]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi kt qu ca tác gi Lê Khánh Thun là dân tc phía Bc vào cĩ t l mc bnh SR nhiu hơn dân tc ti ch, cĩ l do các dân tc phía Bc t vùng cĩ ít min dch SR vào vùng SR nng hơn và do điu kin kinh t khĩ khăn hơn nên vic PCSR cĩ l chưa đưc chú trng nên h cĩ nguy cơ cao hơn nhĩm dân tc ti ch [39]. 4.1.6. T l nhim KSTSR theo nhĩm tui Bng 3.11 cho thy s lưng KSTSR(+) chung cho mi nhĩm tui là 89 chim t l 21,7%. Tuy nhiên khơng phi mi nhĩm tui đu nhim KSTSR như nhau mà nhĩm tui 2534 nhim cao nht, nhĩm 14 tui, t l nhim KSTSR cao nht nhĩm tui > 14 là 12,02%, thp nht nhĩm 1014 tui là 1,37% [37]. Trong nghiên cu ca chúng tơi nhĩm tui nhim KSTSR nhiu nht là nhĩm 2534, cĩ th do h tham gia các hot đng kinh t như: làm ry trong rng, ng ry nên t l KSTSR(+) cao nht, nhĩm tui nhim KSTSR ít nht là nhĩm <15, cĩ l là do nhĩm tui này đang đi hc, thc s ít tham gia vào làm kinh t gia đình; đc bit ít khi đi ry, ng ry và đưc chăm sĩc tt hơn, yu t phơi nhim thp nên ít b nhim KSTSR (bng 3.3). 4.1.7. T l nhim KSTSR theo ngh nghip Bng 3.12 cho thy ngưi dân sng bng ngh nơng cĩ t l nhim KSTSR cao nht (23,8%); Ngưc li, ngưi dân làm ngh buơn bán cĩ t l nhim thp (10,3%).
57. 55 Ngưi làm nơng phi làm các cơng vic ban đêm, đi ry, ng ry là các yu t phơi nhim, d b mui đt nên nhim KSTSR cao nht, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05). Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi tác gi Lê Thành Đng: ngưi buơn bán mc SR thp hơn ngưi làm nơng (4% so vi 2,2%) [9] . Ngưi làm ngh buơn bán ít b phơi nhim do h buơn bán ti nhà, khơng đi ng ry và thu nhp ca h thưng cao hơn ngưi làm nơng vì vy cĩ nhiu điu kin trong chăm sĩc sc kho hơn nên t l nhim KSTSR thp. Trong nghiên cu ca chúng tơi d liu ngh khác cĩ 27 cá th bao gm: th ht tĩc, th may, th cơ khí; t l nhim chung ca c nhĩm là 7,4%. Ngưi làm các ngh nêu trên thưng khơng đi ry, khơng ng ry, yu t phơi nhim thp nên ít nhim KSTSR. 4.1.8. T l nhim KSTSR theo trình đ hc vn Bng 3.13 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm mù ch là 34,6%, nhĩm cĩ trình đ hc vn cp I là 17,8%, cp II là 20,6% và cp III tr lên là 20,0%. S khác nhau v t l nhim gia các nhĩm trình đ hc vn khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê. Tuy vy, nu ch so sánh nhĩm b mù ch vi các nhĩm khác cho thy nhĩm b mù ch cĩ nguy cơ nhim KSTSR cao nht, s khác bit cĩ ý nghĩa (p<0,05). Các nhĩm cĩ hc vn càng cao thì t l nhim KSTSR càng thp; nhĩm cp II 20,6%, nhĩm hc vn cp III và trên cp III t l nhim KSTSR ch chim 20%. Nhĩm mù ch cĩ th ít tip xúc các ngun thơng tin v PCSR nên khơng hiu v đưng lây, cũng như cách phịng bnh nên b nhim KSTSR nhiu nht.
58. 56 4.2. MT S YU T NGUY CƠ NHIM KSTSR 4.2.1. Các yu t kinh t xã hi 4.2.1.1. Thi gian cư trú ti đa phương Bng 3.14 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm cĩ thi gian cư trú ≤ 5 năm là 28,2%, nhĩm cư trú > 5 năm là 19,5%; s khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05). Tuy nhiên đi vi nhng ngưi cư trú ≤ 3 năm t l nhim KSTSR là 33,3%, nhĩm cư trú > 3 năm là 19,3%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p 3 năm. Như vy, kt hp mc 3 năm và 5 năm thì nhng ngưi cĩ thi gian cư trú ti đa phương càng thp thì nguy cơ nhim KSTSR càng cao. V yu t xã hi này, do đc đim sinh thái ca xã Cư K’Bang: ngưi dân cĩ ry xa, cĩ vưn quanh nhà. Vì vy nhng ngưi dân mi đn cư trú ti đa phương là dân khĩ khăn, khơng đ các điu kiên v nhà, màn đ phịng bnh nên t l nhim cao. Sau thi gian n đnh kinh t, ngưi dân cĩ đ điu kin v phịng bnh; hơn na sau nhiu ln b bnh SR ngưi dân cĩ kin thc v phịng chng bnh SR, nên t l nhim KSTSR thp hơn. 4.2.1.2. Kinh t h gia đình Bng 3.16 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm gia đình nghèo là 25,8%, nhĩm gia đình khơng nghèo là 12,9%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình nghèo cĩ nguy cơ nhim KSTSR nhiu hơn 2,39 ln so vi nhĩm gia đình khơng nghèo. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi kt qu nghiên cu ca các tác gi Nguyn Ngc San [27], Nguyn Tân [30].
59. 57 V yu t xã hi này, do ngưi nghèo khơng đ các điu kin v nhà , khơng mua sm đ màn và các điu kin khác đ phịng bnh nên t l nhim KSTSR cao hơn ngưi khơng nghèo. Ngưi nghèo thưng khơng đ các điu kin đi hc, mc đ tip xúc các thơng tin qua đài, báo, truyn hình thp hơn ngưi khơng nghèo; hơn na các điu kin v điu tr bnh cũng thp hơn ngưi khơng nghèo; kt qu v t l nhim KSTSR cĩ đưc do điu tra ct ngang nên t l nhim KSTSR ngưi nghèo cao hơn ngưi khơng nghèo là phù hp. 3.4.1.3. Thu nhp h gia đình Bng 3.17 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm gia đình nghèo là 25,8%, nhĩm gia đình khơng nghèo là 12,9%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình nghèo cĩ nguy cơ nhim KSTSR nhiu hơn 2,39 ln so vi nhĩm gia đình khơng nghèo. 4.2.2. Các yu t v kin thc 4.2.2.1. Hiu bit v đưng lây truyn ca bnh st rét Bng 3.19 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm hiu khơng đúng đưng lây truyn bnh SR là 35,71%, nhĩm hiu đúng đưng lây truyn bnh SR là 19,43%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm hiu khơng đúng cĩ nguy cơ nhim KSTSR nhiu hơn 2,30 ln so vi cĩ hiu đúng. Theo tác gi Lê Văn Thanh cho thy cĩ s khác nhau gia hiu đúng và hiu sai nguyên nhân gây bnh SR là KSTSR 25,1% so vi 74,9%. Cĩ s khác bit gia hiu đúng và hiu sai v biu hin triu chng khi mc bnh SR 77,7% so vi 22,3%; cĩ s khác nhau gia thc hin hành vi đúng và sai khi mc SR 81,4% so vi 18,6%, gia bin pháp PCSR đúng và sai 87,4% so vi 12,6% [32].
60. 58 Theo kt qu nghiên cu ca Trn Bá Nghĩa (1998) điu tra K.A.P dân tc Ba Na ti A Lưi, Tha Thiên Hu thì t l hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR là 88,68% hiu sai là 11,32%, cách PCSR đúng là 96,29% sai là 3,71% [20]. Tác gi Ngơ Văn Tồn (2002) nghiên cu K.A.P (điu tra 810 mu) Di Linh, Lâm Đng cho kt qu 71,1% ngưi dân đưc phng vn bit nguyên nhân gây bnh SR và cách lây truyn, 99% bit cách PCSR trong đĩ 75,1% bit ng màn cĩ th phịng SR [37]. Kt qu nghiên cu ca Ngơ La Sơn (2003) điu tra 300 mu K.A.P ti Đk Lk cho bit ngưi dân hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR là KSTSR (13,3%), hiu sai 86,7% [29]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi t l nhim KSTSR nhĩm hiu khơng đúng đưng lây truyn bnh SR là 26,5% (hiu đúng đưng lây truyn bnh SR là 19,43%), cao hơn so vi kt qu nghiên cu ca tác gi Ngơ La Sơn (13,3%) cĩ th do tác gi điu tra nhiu vùng dân DCTD và nhiu dân tc khác nhau; thp hơn kt qu ca tác gi Trn Bá Nghĩa (28,68%), tác gi Võ Văn Lãnh (30,6%) và tác gi Ngơ Văn Tồn (27,1%) cĩ l các tác gi Trn Bá Nghĩa và Võ Văn Lãnh điu tra nhĩm ngưi cư trú vùng đng bng cĩ dân trí cao hơn, tác gi Ngơ Văn Tồn điu tra vùng dân ti ch nơi h cĩ kin thc PCSR tt hơn dân DCTD nên thu đưc kt qu trên [19],[20],[29],[37] . Tác gi Lê Văn Thanh qua nghiên cu cho thy dân tc Thái hiu nguyên nhân gây bnh SR đúng nhiu hơn dân tc H’Mơng (28,45% so vi 21,70%) tuy nhiên s khác bit khơng cĩ ý nghĩa thng kê (P> 0,05) [32]. Theo tác gi Ngơ Văn Tồn (2002) dân tc Kinh cĩ kin thc, thái đ, hành vi (K.A.P) PCSR đúng (93,8%, 74,4%, 66%) cao hơn dân tc K’Ho (81,1%, 51,6%, 49,4%) (P < 0,001) [37].
61. 59 Tác gi Lê Văn Thanh cho thy ngưi dân hiu đúng nguyên nhân gây bnh SR s mc bnh SR ít hơn nhng ngưi hiu sai (17,39% so vi 82,61%) tuy nhiên s khác bit khơng cĩ ý nghĩa thng kê (P > 0,05) [37]. Khác vi kt qu ca tác gi Trn Mnh H cho rng ngưi bit nguyên nhân gây bnh SR mc SR ít hơn ngưi khơng bit, cĩ s khác nhau gia kt qu ca chúng tơi và tác gi Trn Mnh H là do tác gi điu tra K.A.P phm vi nhiu vùng dân cư ca Lâm Đng [11]. Nghiên cu ca chúng tơi phù hp kt qu nghiên cu ca tác gi Trn Mnh H; bi vì ngưi dân hiu khơng đúng đưng lây s khơng bit cách phịng chng mui đt vì vy d mc bnh hơn [11]. 4.2.2.2. S tip cn các kênh truyn thơng Bng 3.20 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm khơng tip cn truyn thơng v bnh SR là 26,50%, nhĩm cĩ tip cn truyn thơng v bnh SR là 13,60%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05). Kt qu này phù hp vi kt qu nghiên cu ca các tác gi Trn Đc Tươi [42], Lâm Quc Tun [41], Lê Xuân Hùng [15]; cĩ nghĩa là ngưi dân tip cn thơng tin v PCSR s nhim KSTSR thp hơn nhĩm khơng đưc tip cn thơng tin. V yu t này, ti Cư K’Bang, Ea Suop là xã vùng III, phn ln là ngưi mi di cư t phía Bc vào; cơ s h tng v thơng tin cịn hn ch, vì vy vic tip nhn các ngun thơng tin nĩi chung ca ngưi dân là hn ch, v kin thc PCSR càng hn ch hơn, nên kt qu như trên là phù hp. 4.2.2.3. Tin s b nhim KSTSR Bng 3.21 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR là 27,60%, nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR là 11,70%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê
62. 60 (p<0,05); nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 2,88 ln so vi nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR. Kt qu nghiên cu ca Lê Văn Thanh [32] cũng phù hp vi kt qu nghiên cu ca chúng tơi v s khác bit gia nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR và nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR (14,88% so vi 8,02%), p<0,05. Tuy nhiên, kt qu nghiên cu Lê Xuân Hùng [15] thì khơng cĩ s khác bit v t l nhim KSTSR gia nhĩm cĩ tin s nhim KSTSR và nhĩm khơng cĩ tin s nhim KSTSR. Năm 2000, Nguyn Văn Kim nhn đnh rng: “ Min dch cĩ đưc t bnh SR là khơng bn vng; các kháng th này d mt đi sau 56 tháng, đc bit là min dch t bào ” [18]. Vì vy vic tái nhim là cĩ th xy ra, ngưi cĩ tin s nhim KSTSR cĩ các hành vi nguy cơ, yu t phơi nhim vn tn ti, t đĩ dn đn t l nhim KSTSR cao hơn ngưi khơng cĩ tin s nhim KSTSR. 4.2.3. Các yu t v thĩi quen/tp quán 4.2.3.1. Thĩi quen nm màn Bng 3.22 biu hin t l nhim KSTSR nhĩm khơng cĩ thĩi quen nm màn là 60,80%, nhĩm cĩ thĩi quen nm màn là 9,60%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm khơng cĩ thĩi quen nm màn cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 14,70 ln so vi nhĩm cĩ thĩi quen nm màn. Theo tác gi Lê Văn Thanh ngưi dân ng màn mc bnh SR ít hơn ngưi khơng ng màn (48,78% so vi 77,01%) s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (p < 0,01), nguy cơ mc bnh SR ca ngưi khơng ng màn gp 3,52 ln ngưi cĩ ng màn [32]. Trong nghiên cu ca tác gi Trn Mnh H (2002) ngưi ng màn thưng xuyên t l mc bnh SR 83,8%, nhĩm chng mc bnh SR vi t l
63. 61 92,6%. Nguy cơ nhng ngưi khơng ng màn thưng xuyên mc bnh SR cao gp 2,4 ln nhng ngưi thưng xuyên ng màn (p 0,05) (bng 3.23) Theo tác gi Lê Quang To (2000) ngưi ng ry thưng xuyên mc bnh SR 76,77% khơng mc bnh SR 22,23%, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,001) và ngưi ng ry thưng xuyên cĩ nguy cơ mc bnh SR gp 5,86 ln ngưi khơng ng ry [31]. Ngưi dân đi ry, tuy khơng ng li nhưng nguy cơ b mui An đt cao hơn ngưi khơng đi ry. Sinh lý, sinh thái mui An hot đng v chiu, ti và v đêm. Vì vy ngưi dân đi ry d b mui đt và d nhim KSTSR. 4.2.3.3. Tp quán ng ry T l nhim KSTSR nhĩm cĩ ng ry là 42,59%, nhĩm khơng ng ry là 14,19%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm cĩ ng ry cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 4,49 ln so vi nhĩm khơng ng ry (bng 3.24). Bnh st rét là do mui truyn, nu ngưi dân khơng cĩ kin thc, thái đ và thc hành trong vic phịng chng mui đt cũng như ung thuc d phịng st rét, thì nguy cơ
64. 62 mc bnh rt rét s cao. Điu này đưc gii thích qua kt qu nghiên cu ca các tác gi: Theo Lê Văn Thanh thì nhng ngưi đi ng ry cĩ t l mc bnh SR nhiu hơn ngưi khơng ng ry (25,61% so vi 10,63%) và nguy cơ mc bnh SR gp 2,89 ln, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,01) [32]. Mt khác, theo Lê Quang To (2000) ngưi ng ry thưng xuyên mc bnh SR 76,77% khơng mc bnh SR 22,23% s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,001) ngưi ng ry thưng xuyên cĩ nguy cơ mc bnh SR gp 5,86 ln ngưi khơng ng ry [31]. Trong khi đĩ, kt qu nghiên cu ca Trn Mnh H (2002) cũng cho thy nhng ngưi khơng ng ry mc bnh SR 26%, khơng mc bnh SR 77,9%. Nguy cơ mc bnh SR ca ngưi ng ry cao gp 10 ln ngưi khơng ng ry [11]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi kt qu nghiên cu ca các tác gi Lê Văn Thanh, Lê Quang To và Trn Mnh H [13],[36],[37]. T l mc bnh SR ca ngưi ng ry trong nghiên cu ca chúng tơi cao hơn trong nghiên cu ca tác gi Trn Mnh H (42,59% so vi 26%), tuy nhiên t l mc st rét trong nghiên cu ca chúng tơi thp hơn so vi kt qu nghiên cu ca Lê Quang To (76,77% so vi 42,59%), cĩ l do tác gi nghiên cu trên nhng vùng SR nng và nơi cĩ tp quán ng ry nhiu hơn vùng chúng tơi nghiên cu [11],[31]. Gii thích v t l mc bnh SR ca ngưi ng ry cao hơn ngưi khơng ng ry là do ry nơi cĩ nhiu vector truyn bnh SR, nhà ry cu trúc sơ sài, tn s tip xúc gia ngưi và vector truyn bnh nhiu hơn, khi ry ngưi dân thưng sinh hot vi các hành vi nguy cơ cao hơn nhà, nên ngưi dân ng ry thưng cĩ nguy cơ b mui đt nhiu hơn ngưi khơng đi rng ng ry [10].
65. 63 4.2.3.4. Thĩi quen làm vic ban đêm Bng 2.25 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm cĩ thĩi quen làm vic ban đêm là 42,18%, nhĩm khơng cĩ thĩi quen làm vic ban đêm là 12,36%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm cĩ thĩi quen làm vic ban đêm cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 5,17 ln so vi nhĩm khơng cĩ thĩi quen làm vic ban đêm. Tác gi Lê Văn Thanh trong nghiên cu cho thy ngưi dân phi làm vic ban đêm s nhim KSTSR nhiu hơn ngưi dân khơng phi làm vic ban đêm (48,78% so vi 17,01%) s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,01), nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 3,52 ln so vi nhĩm khơng cĩ thĩi quen làm vic ban đêm [37]. Trong nghiên cu ca tác gi Trn Mnh H ngưi phi làm vic ban đêm t l nhim KSTSR 33,8%, nhĩm chng nhim KSTSR 12,6%. Nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 3,52 ln so vi nhĩm khơng cĩ thĩi quen làm vic ban đêm (P < 0,001) [11]. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi kt qu nghiên cu ca các tác gi Trn Mnh H, Lê Văn Thanh là cĩ s khác bit v t l nhim KSTSR gia ngưi phi làm vic ban đêm và ngưi khơng làm vic ban đêm, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,001) [13],[37]. Điu này là hp lý, vì ngưi phi làm vic ban đêm s cĩ nguy cơ b mui Anopheles đt nhiu hơn nên b SR nhiu hơn. 4.2.4. Các yu t v can thip cng đng 4.2.4.1. S dng thuc phịng SR Bng 3.25 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng can thip bng hĩa cht PCSR là 69,20%, nhĩm gia đình cĩ can thip bng hĩa cht PCSR là 16,70%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình khơng can thip bng hĩa cht
66. 64 PCSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 11,25 ln so vi nhĩm gia đình cĩ can thip bng hĩa cht PCSR. Theo tác gi Lê Khánh Thun t l nhim KSTSR gia đình khơng can thip bng hĩa cht PCSR là 26,12%, nhĩm gia đình cĩ can thip bng hĩa cht PCSR là 11,70%, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05) [33]. Theo tác gi Lê Văn Thanh ngưi dân cĩ s dng hĩa cht đ PCSR s nhim KSTSR ít hơn ngưi khơng s dng (28,78% so vi 17,01%) s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P < 0,01), OR= 3,42 [37]. Các h gia đình ti xã Cư K’Bang s dng hĩa cht PCSR dưi nhiu hình thc: chai dng Aerosol đ phun sương mù, nhang mui, nhng h gia đình này phn nào cũng dit đưc mui hoc xua mui và các loi cơn trùng vì vy yu t tip xúc gia ngưi và mui thp hơn các h khơng s dng vì vy t l nhim KSTSR thp. 4.2.4.2. Phun hĩa cht tn lưu Bng 3.26 cho thy t l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR là 62,5%, nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR là 17,2%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,01); nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR nhiu hơn 7,99 ln so vi nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR. Phun hĩa cht đưc s dng trong chương trình PCSR Quc gia đi vi các vùng dân cư khơng đ màn đ PCSR hiu qu; t l nm màn trong dân thp khơng đt 2,5 ngưi / màn đơi (nhiu hơn 2,5 ngưi/màn); nhng vùng dân cư đt t l nêu trên thì tm màn bng hĩa cht phịng chng mui đt. Ti xã Cư K’Bang cĩ vùng đt t l 2,5 ngưi/màn, vùng khác khơng đt nên xy ra tình trng can thip đan xen c hai hình thc nêu trên.
67. 65 Theo tác gi Trn Đình Đo, Lê Xuân Hùng t l h gia đình phun hĩa cht xua dit véc tơ t l nhim KSTSR luơn thp hơn h gia đình khơng phun hĩa cht [8],[16]. Vic phun hĩa cht lên tưng, vách nhà ngồi tác dng dit trc tip khi mui Anopheles đu ngh trên tưng; hĩa cht cịn cĩ tác dng xua cơn trùng nĩi chung, mui nĩi riêng. Vì vy, dù ng trong màn hay khơng thì ngưi dân trong nhà cũng đưc bo v khi mui đt. 4.2.4.3. Tm màn bng hĩa cht T l nhim KSTSR nhĩm gia đình khơng tm màn bng hĩa cht tn lưu PCSR là 67,5%, nhĩm gia đình cĩ tm màn bng hĩa cht tn lưu PCSR là 16,7%. S khác nhau v t l nhim KSTSR gia hai nhĩm cĩ ý nghĩa thng kê (p<0,05); nhĩm gia đình khơng phun hĩa cht tn lưu PCSR cĩ nguy cơ b nhim KSTSR cao hơn 10,35 ln so vi nhĩm gia đình cĩ phun hĩa cht tn lưu PCSR (bng 3.28). Vic tm màn ti xã Cư K’Bang, căn c vào t l nm màn đt nh hơn 2,5 ngưi/màn; ngưi nm màn khơng đưc tm hĩa cht đã cĩ tác dng rt ln trong PCSR; nu đưc tm hĩa cht, tác dng xua dit ca hĩa cht nâng hiu qu phịng chng bnh st rét lên cao gp nhiu ln. Kt qu nghiên cu ca Lê Quang To t l nhim KSTSR ngưi cĩ tm màn thp hơn t l nhim KSTSR ngưi khơng tm màn (9,08% so vi 15,21%) [36]. S khác bit này cũng tương t vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Tân là 10,63% và 16,45%. Tm màn cĩ tác xua và dit mui, nên h t l nhim KSTSR là hp lý [30].
68. 66 KT LUN VÀ KIN NGH KT LUN 1. T l nhim KSTSR nhĩm dân di cư t do ti xã Cư K’Bang, huyn Ea Suop, tnh Đk Lk năm 2010 T l nhim Ký sinh trùng st rét chung 21,7%; trong đĩ ch yu là Plasmodium falciparum (67,4%) và cịn li là Plasmodiumvivax (32,6%). Gii tính nam cĩ t l nhim tương đương n (46,2% so vi 53,8%). Dân tc thiu s cĩ t l nhim cao hơn rõ rt so vi dân tc Kinh. Nhĩm tui cĩ t l nhim cao là: (1554); Các nhĩm tui cịn li cĩ t l nhim thp hơn, trong đĩ thp nht là nhĩm 2; p 0,05).
69. 67 KIN NGH 1. Áp dng các bin pháp PCSR cho cng đng DCTD (Phun, tm và ung thuc phịng, truyn thơng giáo dc PCSR). Cp màn cho cng đng dân DCTD. Cp thuc t điu tr cho các đi tưng nguy cơ cao (ng ry) 2. Điu tra giám sát s gia tăng st rét các cng đng dân DCTD, ng ry tìm nguyên nhân và bin pháp khng ch. 3. Cn cĩ s phi hp liên ngành đ qun lý các đi tưng dân di cư t do. 4. T chc truyn thơng v tác hi và cách phịng chng bnh st rét.
70. 68 TÀI LIU THAM KHO TING VIT: [1]. B Y T (2000), "Bnh st rét", Bnh hc Lâm sàng Điu tr, 9 12, 252 253. Nxb Y Hc, Hà Ni. [2]. Lê Đình Cơng (2001), “ Mưi năm đy lùi SR và bưc đu phát trin các yu t bn vng trong PCSR Vit Nam 19912000 ”, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương (3), 14 16. [3]. Lê Đình Cơng & Lê Xuân Hùng (1997), “ Đánh giá kt qu PCSR Vit Nam giai đon 19921995 ”, K yu cơng trình nghiên cu khoa hc, 7 26, Nxb Y hc, Hà Ni. [4[. Lê Đình Cơng & Trn Quc Tuý, ( 1997), “ Kt qu điu tra đánh giá hot đng ca d án PCSR năm 1996 1997 ”, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương, (3), 5 8. [5]. Bùi Đi, Nguyn Văn Mùi, Nguyn Hồng Tun & T Anh Thơ, (2002), "Bnh st rét ", Bnh hc truyn nhim, 231299, Nxb Y hc, Hà Ni. [6]. Bùi Đi, Phm Xuân Ngc, Lý Bá Lc & Đào Ngc Phong (1997), “Dch t hc SR ác tính”. K yu cơng trình nghiên cu khoa hc Vin SR KST CT Trung Ương ( 1991 1996 ) Hà Ni , 61 75. [7]. Vũ Cao Đàm (2005), Phương pháp lun nghiên cu khoa hc , NXB KH&KT, Hà Ni. [8]. Trn Đình Đo, Lê Xuân Hùng & Trn Đc Đài ( 2003), “Tình hình di cư t do Đk Lk năm 20012003 và bin pháp hn ch SR cho đng bào di cư ”, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương, (1), 39 44.
71. 69 [9]. Lê Thành Đng (2001), Nghiên cu thc trng SR và mt s yu t nguy cơ mc SR trong cng đng các dân tc vùng SR lưu hành tnh Bình Đnh, Lun án tin sĩ Y Hc, Đi hc Y Hà Ni. [10]. D án phịng chng SR Vit Nam EC, (2000), Ngưi dân di cư t do và chin lưc phịng chng bnh SR. [11]. Trn Mnh H và cs (2002), “ Mt s yu t nguy cơ v xã hi và tp quán nh hưng đn tình hình SR ti Lâm Đng, Vit Nam", Tp chí Y hc thc hành hi ngh khoa hc Y Dưc Vin Trưng Tây Nguyên Khánh Hịa 2004, B Y T xut bn , 282 290. [12]. H Văn Hồng (2004), “Thc trng và nguy cơ gia tăng SR cng đng dân di cư t do tnh Đk Lk năm 2003 ”, Tp chí Y hc thc hành hi ngh khoa hc chuyên ngành ký sinh trùng, (477), 11 14. [13]. H Văn Hồng (2004), Đc đim dch t hc t vong do st rét ti khu vc min TrungTây Nguyên năm 2003. Tp chí y hc thc hành, (477). [14]. H Văn Hồng (2005), Di cư t do, ng ry và nguy cơ gia tăng st rét các tnh min Trung Tây Nguyên, Đ tài cp B, Vin St rét KSTCT Quy Nhơn. [15]. Lê Xuân Hùng, Lê Khánh Thun & Nguyn Văn Hưng ( 2003), “ Tình hình SR tnh Đk Lk đu năm 2003 và các gii pháp, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương, (4), 3 9. [16]. Lê Xuân Hùng & Trn Đình Đo (2003), “Kt qu nghiên cu ban đu v đc đim dch t hc ca nhĩm dân di cư ti huyn Ea Súp tnh Đk Lk”, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương, (3), 5 8. [17]. Nguyn Văn Kim (2000), "Ký sinh trùng SR". Bnh st rét, Bnh hc Lâm sàng Điu tr , 16 35, Nxb Y Hc, Hà Ni.
72. 70 [18]. Nguyn Văn Kim & Phm Ngc Thái (1996), "St rét hc". Ký sinh trùng Chn đốn Lâm sàng Điu tr Dch t Bnh vin đa khoa tnh Sơng Bé xut bn , 21 27. [19]. Võ Văn Lãnh & Huỳnh Văn Đơn (2000), “Gĩp phn tìm hiu mt s yu t dch t và cơn trùng truyn bnh SR cng đng dân tc Bana Vĩnh Kim, Vĩnh Thnh, Bình Đnh ”, Báo cáo khoa hc chuyên nghành SRKST CT khu vc MTTN. Vin SR KST CT Qui Nhơn 2002, 123. [20]. Trn Bá Nghĩa, Nguyn Võ Hinh & Võ Đi Phú (1998), “ Đánh giá tình hình s dng màn chng mui và s hiu bit ca cng đng v bnh SR ti A lưi, Tha Thiên Hu”, Báo cáo khoa hc chuyên nghành SRKST CT khu vc MTTN giai đon 19912000 , 104 109. [21]. Nguyn Đ Nguyên (2006), Phương pháp Nghiên cu khoa hc trong Y khoa, B mơn Dch t, Khoa YTCC, Trưng Đi hc Y Dưc TP H Chí Minh. [22]. Vũ Th Phan (2001), Dch t hc bnh SR và phịng chng SR Vit Nam , Nxb Y Hc, Hà Ni. [23]. Vũ Th Phan, Trn Quc Tuý & Lê Xuân Hùng (1998), “Nhng đc đim dch t hc ca bnh SR Vit Nam t 19921997”, Hi ngh khoa hc v PCSR 19921997, B Y t xut bn, 55 58. [24]. Đào Ngc Phong, Tơn Tht Bách, Nguyn Trn Hin & Lưu Ngc Hot (2006), Phương pháp nghiên cu khoa hc trong y hc và sc khe cng đng , NXB Y hc, Hà Ni. [25]. Lê Bách Quang, Nguyn Ngc san, Phm Văn Minh, Lê Trn Anh & Nguyn Khc Lc (2005), "Plasmodium Ký sinh trùng st rét", Ký sinh trùng và Cơn trùng y hc 43258, NXB Quân đi Nhân dân, Hà Ni. [26]. Nguyn Xuân Quang, Trương Văn Cĩ, Lê Giáp Ng, Đ Cơng Tn & H Đc Thồn (1999), “Các qun th mui Anopheles trên các khu vc
73. 71 h thng thy li, thy đin và vùng cây cơng nghip Tây Nguyên”, K yu cơng trình nghiên cu khoa hc phịng chng SR 1997 2002, 389 401, Nxb Y Hc, Hà Ni. [27]. Nguyn Ngc San (2000), Nghiên cu các yu t nh hưng đn chn đốn, điu tr bnh SR và ng dng mt s bin pháp can thip ti cng đng huyn Sơn Hịa tnh Phú Yên, Lun án tin sĩ Y Hc, Đi hc Y Hà Ni. [28]. S nơng nghip và phát trin nơng thơn Đk Lk (2004), Tng hp báo cáo tình hình di cư t do ti Đk Lk năm 20012004, Buơn Ma Thut, Đk Lk. [29]. Ngơ La Sơn & Nguyn Quc Típ (2003), “Di bin đng dân và tình hình SR ti tnh Đk Lk 8 tháng đu năm 2003”, Tp chí phịng chng bnh SR và các bnh ký sinh trùng Vin SR KST CT Trung Ương, (6 ), 11. [30]. Nguyn Tân & Nguyn Văn Chương (1999), “ Nghiên cu mi tương quan gia các yu t tp quán, điu kin kinh t và tình hình SR ti Kon Tum và Đk Lk ”, K yu cơng trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002, Nxb Y Hc năm 2002, 127 138. [31]. Lê Quang To, Lý Bá Lc, Lê Ngc Anh, H S Mu, L. C. H., Lê Hng Quang, Nguyn Chính Phong (2000), “ Đc đim sinh thái mui truyn bnh SR chính ti khu vc Ching Khương Sơng Mã, Sơn La và SaloongNgc Hi, Kon Tum, nơi đng bào cĩ tp quán du canh, ng ry”, K yu cơng trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002, Nxb Y Hc năm 2002, 355 384. [32]. Lê Văn Thanh, Đng Tun Đt & Trnh Đình Tun và CS (2005), “Tình hình mc bnh SR nhĩm dân di cư t do thơn Ea Rt xã Cư Pui huyn Krơng Bơng tnh Đk Lk ”, Tp chí Y hc thc hành hi ngh khoa hc chuyên ngành ký sinh trùng, (509), 811.
74. 72 [33]. Lê Khánh Thun, Triu Nguyên Trung & Nguyn Đình Tân (2000), “Đánh giá kt qu PCSR khu vc MNTN giai đon 19912000 và nhng khĩ khăn thách thc cn gii quyt”, K yu các cơng trình nghiên cu khoa hc Vin SRKSTCT Qui Nhơn , 10. [34]. Lê Khánh Thun, Trương Văn Cĩ, Nguyn Trng Xuân, Dương Chí Thin, Nguyn Xuân Quang, H Đc Thồn (2001), “Các yu t kinh t, xã hi tác đng đn phịng chng bnh SR ca cng đng cư dân Tây Nguyên (Đk Lk, Gia Lai, Kon Tum)", K yu cơng trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002, Nxb Y Hc năm 2002, 17 48. [35]. Phm Văn Thc và CS (2009), Đo đc trong nghiên cu y sinh hc. Bài ging đo đc Y hc, NXB Y hc, Hà Ni. 36]. Đ Vit Tin (2009), Thc trng st rét và mt s yu t nguy cơ nh hưng đn tình hình dch t st rét huyn Krơng Bơng tnh Đk Lk (20082009), Lun văn thc sĩ Y khoa, Trưng Đi hc Tây Nguyên, Buơn Ma Thut. [37]. Ngơ Văn Tồn, Nguyn Hu Phúc & Đ Văn Chính (2002), “Nghiên cu kin thc, thái đ và thc hành ca ngưi dân v SR và phịng chng SR ti huyn Di Linh tnh Lâm Đng”, Tp chí Y hc thc hành hi ngh khoa hc Y Dưc Vin Trưng Tây Nguyên Khánh Hịa 2004, B Y T xut bn năm 2004, 307 314. [38]. Nguyn Văn Trung, Nguyn Đình Tân, Nguyn Th Bình & Đào Ngc Trung (1998), “Xây dng mơ hình truyn thơng giáo dc xã hi hĩa phịng chng SR ti Kon Tum và Đk Lk”, K yu cơng trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002, Nxb Y Hc năm 2002 425 446. [39]. Triu Nguyên Trung (2004), “ Thc trng SR năm 2003 và nhng gii pháp khc phc năm 2004 khu vc Min trung và Tây nguyên ”, Tp chí
75. 73 Y Hc thc hành hi ngh khoa hc chuyên ngành ký sinh trùng, B Y T xut bn năm 2004 (4772004), 510. [40]. Trưng Đi Hc Y Hà Ni, Khoa y t cơng cng (2002), Mt s vn đ v phương pháp nghiên cu khoa hc trong y hc và sc khe cng đng , NXB Y hc, Hà Ni. [41]. Lâm Quc Tun (2009), Đánh giá thc trng phát hin và qun lý bnh nhân st rét ca mng lưi y t cơ s ti mt s xã biên gii huyn Ea Soup, tnh ĐkLk, năm 20082009, Lun văn Thc sĩ Y khoa, Trưng Đi hc Tây Nguyên, Thành ph Buơn Ma Thut. [42]. Trn Đc Tươi (2009), Đc đim dch t hc st rét và mt s bin pháp can thip cng đng cho nhĩm dân cư t do ti huyn Krơng Bơng tnh Đk Lk năm 2008, Lun văn thc sĩ Y khoa, Trưng Đi hc Tây Nguyên, Buơn Ma Thut. [43]. Lê Th Xuân và CS (2008), Ký sinh trùng thc hành , Nxb Giáo dc B Y t, Hà Ni.
76. 74 TING ANH: [44]. AlKuwari, M. G (2009). Epidemiology of imported malaria in Qatar. J Travel Med, 16 (2), 119122. [45]. Clerk, C. A., Bruce, J., Greenwood, B. & Chandramohan, D. (2009). The epidemiology of malaria among pregnant women attending antenatal clinics in an area with intense and highly seasonal malaria transmission in northern Ghana. Trop Med Int Health, 14 (6), 688695. [46]. Mmbando, B. P., Segeja, M. D., Msangeni, H. A., Sembuche, S. H., Ishengoma, D. S., Seth, M. D., et al. (2009). Epidemiology of malaria in an area prepared for clinical trials in Korogwe, northeastern Tanzania. Malar J, (8), 165. [47]. WHO. (1991). Blood and other specimens. In Basic Laboratory Methods in Medical Parasitology . Geneva: WHO.
77. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong đ tài là trung thc và chưa tng đưc ai cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Hc viên Nay Nguyên
78. LI CM ƠN Lun văn này là cơng trình nghiên cu khoa hc đu tiên ca tơi. Đ hồn thành tơi đã nhn đưc rt nhiu s giúp đ t thy giáo, cơ giáo, bn bè và ngưi thân. Trưc ht tơi xin chân thành cm ơn ! Ban giám hiu Trưng Đi hc Tây Nguyên. Phịng đào to sau đi hc Ban ch nhim khoa Y Dưc, Trưng Đi hc Tây Nguyên. Các thy cơ Trưng Đi hc Tây Nguyên đã truyn đt nhng kin thc quý báu trong các năm hc va qua. y ban Nhân dân tnh Đk Lk S Y t tnh Đk Lk Trung tâm y t huyn EaSoup y ban Nhân dân xã CưK’Bang, trm y t xã CưK’Bang Tồn th ngưi dân xã CưK’Bang đã to điu kin và giúp đ tơi hồn thành lun văn này. Tơi xin bày t lịng bit ơn sâu sc đn thy: Tin sĩ Y hc Phan Văn Trng, ngưi đã hưng dn và cung cp nhng tài liu quan trng cho tơi trong quá trình thc hin nghiên cu này. Cui cùng tơi xin đưc nĩi li cm ơn đn cha, m, v, con, anh, ch em và bn bè ca tơi đã ht lịng giúp đ c v vt cht ln tinh thn đ tơi hồn thành tt lun văn này. Mt ln na tơi xin trân trng cm ơn ! Hc viên Nay Nguyên
79. MC LC Trang Trang ph bìa Li cam đoan Li cm ơn Mc lc Danh mc các ch vit tt Danh mc các bng Danh mc các hình Đt vn đ 1 Chương 1 Tng quan 3 1.1. Khái quát v bnh st rét 3 1.2. Các nghiên cu v t l mc bnh st rét và yu t nguy cơ 10 1.3. Nhng ch s ng dng trong dch t hc st rét 16 1.4. Đánh giá mt đ và s lưng Ký sinh trùng st rét 16 1.5. Tng quan v di dân t do 17 Chương 2 Đi tưng và phương pháp nghiên cu 20 2.1. Đi tưng nghiên cu 20 2.2. Đa đim và thi gian nghiên cu 20 2.3. Phương pháp nghiên cu 21 2.4. Phương tin và vt liu nghiêncu 25 2.5. K thut áp dng trong nghiên cu 25 2.6. Phương pháp x lý và phân tích s liu 28
80. 2.7. Vn đ đo đc trong nghiên cu 30 2.8. Mt s thut ng dùng trong lun văn 30 2.9. Sai s cĩ th gp và cách hn ch sai s 31 Chương 3 Kt qu nghiên cu 32 3.1. Mơ t đc đim đi tưng nghiên cu 32 3.2. Tình hình nhim KSTSR nhĩm dân di cư t do Cư K’Bang 35 3.3. Mt s yu t nguy cơ nhim KSTSR 41 Chương 4 Bàn lun 49 4.1. Tình hình nhim KSTSR nhĩm dân di cư t do Cư K’Bang 49 4.2. Mt s yu t nguy cơ nhim KSTSR 56 Kt lun và kin ngh 66 Tài liu tham kho 68 Ph lc
81. DANH MC CÁC CH VIT TT An: Anopheles BNSR: Bnh nhân st rét CS: Cng s CTPCSR: Chương trình phịng chng st rét DCTD: Di cư t do GB: Giao bào K.A.P KnowledgeAttitudePractice ( Kin thc Thái đ Thc hành ) KST: Ký sinh trùng KSTSR: Ký sinh trùng st rét MTTN: Min Trung Tây Nguyên NNC: Ngưi nghiên cu Nxb: Nhà xut bn PCSR: Phịng chng st rét P.falciparum: Plasmodium falciparum PH: Phi hp P. malariae: Plasmodium malariae P.vivax: Plasmodium vivax SR: St rét SR KST CT: St rét Ký sinh trùng Cơn trùng SRLH: St rét lưu hành SRLS: St rét lâm sàng TCYTTG: T chc Y T Th gii
82. DANH MC CÁC BNG Trang Bng 1.1. Tình hình SR khu vc min Trung Tây Nguyên năm 2007 12 Bng 1.2. Tình hình dch t SR Đk Lk t 2003 đn 2008 13 Bng 1.3. Tình hình dân DCTD t 2006 đn 2008 ti ĐkLk 18 Bng 1.4. T l nhim bnh st rét lưu hành ti xã Cư K’Bang 18 Bng 1.5. Tình trng dân di cư t do ti xã Cư K’Bang 19 Bng 2.1. Các khía cnh đnh lưng git máu đàn và git máu dày 27 Bng 2.2. S kt hp yu t nguy cơ và nhim KSTSR 29 Bng 3.1. Phân b đi tưng theo gii 32 Bng 3.2. Phân b đi tưng theo dân tc 33 Bng 3.3. Phân b đi tưng theo nhĩm tui 33 Bng 3.4. Phân b đi tưng ngh nghip 34 Bng 3.5. Phân b đi tưng theo trình đ văn hĩa 34 Bng 3.6. Tình hình nhim KSTSR SR chung 35 Bng 3.7. Phân b cơ cu chng KSTSR trong nhĩm b nhim 36 Bng 3.8. Phân b t l nhim KSTSR theo gii 36 Bng 3.9. Phân b t l nhim KSTSR theo dân tc 37 Bng 3.10. Phân b t l nhim KSTSR theo nhĩm tui 38 Bng 3.11. Phân b t l nhim KSTSR theo ngh nghip 39 Bng 3.12. Phân b t l nhim KSTSR theo trình đ hc vn 40 Bng 3.13. Liên quan gia thi gian cư trú và nhim KSTSR dưi và trên 5 năm 41 Bng 3.14 . Liên quan gia thi gian cư trú và nhim KSTSR dưi và trên 3 năm 41 Bng 3.15. Liên quan gia kinh t gia đình và nhim KSTSR 42