Luận văn Nghiên cứu ảnh hưởng của nấm Trichoderma đến sinh trưởng và khả năng chống chịu bệnh trên cây cao su giai đoạn vườn ươm tại Đăk Lăk
109 trang
3790
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Nghiên cứu ảnh hưởng của nấm Trichoderma đến sinh trưởng và khả năng chống chịu bệnh trên cây cao su giai đoạn vườn ươm tại Đăk Lăk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_nghien_cuu_anh_huong_cua_nam_trichoderma_den_sinh_t.pdf
Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu ảnh hưởng của nấm Trichoderma đến sinh trưởng và khả năng chống chịu bệnh trên cây cao su giai đoạn vườn ươm tại Đăk Lăk
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TR Ư NG Đ I H C TÂY NGUYÊN VŨ QUANG “NGHIÊN C U NH HƯ NG C A N M TRICHODERMA Đ N SINH TRƯ NG VÀ KH NĂNG CH NG CH U B NH TRÊN CÂY CAO SU GIAI ĐO N VƯ N ƯƠM T I ĐĂK LĂK” LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P ĐĂK LĂK, NĂM 2011
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TR Ư NG Đ I H C TÂY NGUYÊN VŨ QUANG “NGHIÊN C U NH HƯ NG C A N M TRICHODERMA Đ N SINH TRƯ NG VÀ KH NĂNG CH NG CH U B NH TRÊN CÂY CAO SU GIAI ĐO N VƯ N ƯƠM T I ĐĂK LĂK” Chuyên ngành k thu t: Tr ng tr t Mã s : 60 62 01 LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P H i đ ng ch m lu n văn Ngư i hư ng d n khoa h c PGS.TS. Nguy n Anh Dũng TS. Nguy n Văn Nam ĐĂK LĂK, NĂM 2011
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TR Ư NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TRƯƠNG TH THUỲ TRANG “NGHIÊN C U K THU T TƯ I TI T KI M NƯ C VÀ BĨN PHÂN QUA NƯ C CHO CÂY CÀ PHÊ V I KINH DOANH T I ĐĂK LĂK” LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P ĐĂK LĂK, NĂM 2011
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TR Ư NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TRƯƠNG TH THUỲ TRANG “NGHIÊN C U K THU T TƯ I TI T KI M NƯ C VÀ BĨN PHÂN QUA NƯ C CHO CÂY CÀ PHÊ V I KINH DOANH T I ĐĂK LĂK” Chuyên ngành k thu t: Tr ng tr t Mã s : 60 62 01 LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P H i đ ng ch m lu n văn Ngư i hư ng d n khoa h c TS. Tr n Văn Thu TS. Lê Ng c Báu ĐĂK LĂK, NĂM 2011
- 1 M Đ U 1. Tính c p thi t c a đ tài Cà phê là m t m t hàng thương m i quan tr ng trên th trư ng qu c t , m t hàng cà phê ch đ ng sau s n ph m d u m . Theo báo cáo m i nh t c a ICO, s n lư ng cà phê xu t kh u tồn th gi i dao đ ng lên xu ng trong ph m vi khá r ng, đã tăng t 116,2 tri u bao năm 2007 lên 134,16 tri u bao năm 2008 (tăng 15,4%). Vi t Nam cà phê là m t trong nh ng cây tr ng ch l c v i kim ng ch xu t kh u t 1,8 2 t USD. Vi c phát tri n cây cà phê đã gi i quy t vi c làm và t o thu nh p cao cho nơng dân tr ng cà phê. Hi n nay cà phê là nơng s n xu t kh u cĩ giá tr kinh t l n, ch đ ng sau lúa g o và cĩ t c đ phát tri n nhanh. T ch s n lư ng và giá tr xu t kh u khơng đáng k trư c năm 1975, sau hơn 30 năm phát tri n Vi t Nam là nư c xu t kh u đ ng th 2 th gi i và đ ng th nh t th gi i v xu t kh u cà phê v i. Trên 90% di n tích cà phê Vi t Nam t p trung Tây Nguyên, trong đĩ Đăk Lăk là t nh cĩ di n tích cà phê l n nh t c nư c. Đ n năm 2010, Đăk Lăk cĩ 190.765 ha cà phê, v i năng su t bình quân trên 22 t nhân/ha (g p 3 l n năng su t bình quân th gi i). M c dù cĩ năng su t cao nh t th gi i nhưng ngành cà phê Đăk Lăk đang đ i đ u v i thách th c to l n là s m t cân b ng v nư c tư i cho cây cà phê trong mùa khơ. Tồn t nh Đăk Lăk cĩ 642 cơng trình tư i v i cơng su t thi t k 91.324 ha và th c t tư i đư c 72.555 ha, trong đĩ tư i cho cà phê 46.163 ha đ t kho ng 25% di n tích cà phê và trên 75% di n tích cịn l i ph i s d ng các ngu n nư c khác. Ti t ki m nư c tư i cho cây cà phê là m i quan tâm hàng đ u trong chi n lư c phát tri n b n v ng ngành cà phê Đăk Lăk. Do b chi ph i b i v trí đ a lý và nh hư ng c a giĩ mùa, khí h u Đăk Lăk cĩ mùa khơ kéo dài t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau, lư ng mưa trong th i kỳ này chi m t 12 16% t ng lư ng mưa c năm. Cà phê là cây lâu năm nhưng cĩ b r ăn tương đ i nơng (trên 80% b r phân b t ng đ t t 0 30
- 2 cm) và kh năng ch u h n kém. Vì v y cây cà phê Đăk Lăk c n ph i tư i b sung trong mùa khơ. Mùa khơ kéo dài và rõ r t, khi đư c tư i nư c là đi u ki n lý tư ng đ cây cà phê cĩ th hình thành năng su t cao do mùa khơ cĩ tác d ng thúc đ y quá trình phân hĩa m m hoa, là ti n đ đ cĩ năng su t cao. Tư i nư c tr thành m t bi n pháp k thu t cĩ tính quy t đ nh đ n năng su t cà phê khu v c này và nơng dân cĩ xu hư ng s d ng m t lư ng nư c tư i cao, vư t quá m c yêu c u c a cây cà phê. Trong s n xu t cà phê Đăk Lăk, các k thu t tư i thư ng đư c s d ng là k thu t tư i phun mưa, k thu t tư i g c. Riêng k thu t tư i nh gi t đư c đánh giá cao v kh năng ti t ki m nư c nhưng l i khơng phù h p v i yêu c u trong giai đo n n hoa nên nh hư ng đ n năng su t cà phê và cho đ n nay k thu t này chưa đư c s d ng trong s n xu t cà phê Đăk Lăk. Trên cơ s c i ti n và kh c ph c nh ng như c đi m c a các k thu t tư i hi n nay. K thu t tư i ti t ki m nư c cĩ nhi u ưu đi m là nư c tư i đư c ki m sốt và phân ph i tr c ti p đ n t ng cây nên h u như khơng cĩ t n th t và b o đ m ch t lư ng tư i cao, lư ng nư c tư i đư c đi u ch nh d dàng và b o đ m đáp ng yêu c u nư c đ giúp cây cà phê n hoa t p trung. Ngồi ra, k thu t tư i ti t ki m nư c cho phép cung c p ch t dinh dư ng đ n tr c ti p vào vùng ho t đ ng c a b r thơng qua nư c đư c d n trong h th ng đư ng ng l p đ t s n cĩ tác d ng h n ch t n th t do bay hơi, r a trơi, gĩp ph n nâng cao hi u qu s d ng phân bĩn, ti t ki m chi phí đ u vào trong s n xu t cà phê Đăk Lăk. T nh ng lý do trên vi c th c hi n đ tài “Nghiên c u k thu t tư i ti t ki m nư c và bĩn phân qua nư c cho cây cà phê v i kinh doanh t i Đăk Lăk” là h t s c c n thi t và c p bách. 2. M c tiêu c a đ tài M c tiêu t ng quát Nghiên c u k thu t tư i ti t ki m nư c k t h p bĩn phân qua nư c
- 3 cho cây cà phê nh m ti t ki m nư c tư i, gi m chi phí đ u vào, h n ch quá trình xĩi mịn, r a trơi, cung c p dinh dư ng nuơi cây tr c ti p vào vùng r và nâng cao hi u qu s d ng phân bĩn. M c tiêu c th Xác đ nh m t s thơng s k thu t làm cơ s xây d ng ch đ tư i phù h p cho cây cà phê Đăk Lăk nh m ti t ki m lư ng nư c tư i, lư ng phân bĩn, nâng cao hi u hi u qu s d ng phân bĩn và gi m cơng lao đ ng trong s n xu t cà phê. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a đ tài Hi n nay t i Tây Nguyên chưa cĩ cơng trình nghiên c u tư i ti t ki m nư c và bĩn phân qua nư c cho cây cà phê, do đĩ đ tài s đĩng gĩp cơ s lý lu n cho vi c tư i nư c. Áp d ng m t k thu t tiên ti n (ti t ki m nư c, bĩn phân qua nư c) nhưng l i s d ng cơng c và thi t b do Vi t Nam s n xu t, giá thành r nên phù h p v i đi u ki n kinh t c a nơng dân và cĩ th áp d ng r ng rãi trong s n xu t cà phê Tây Nguyên nĩi chung và Đăk Lăk nĩi riêng. 4. Gi i h n c a đ tài K thu t tư i ti t ki m nư c là k thu t tư i m i, đư c c i ti n trên cơ s c a k thu t tư i nh gi t đã đư c nghiên c u và áp d ng thành cơng cho nhi u lo i cây tr ng trên nhi u vùng sinh thái khác nhau. Trong khuơn kh c a đ tài, chúng tơi thăm dị nh hư ng c a lư ng nư c tư i và lư ng phân bĩn b ng 70, 80% c a s n s n xu t đ n tình hình ra hoa, đ u qu và năng su t cà phê giai đo n kinh doanh. Vì lý do khách quan, trong v tư i năm 2010, các thí nghi m tư i đư c b trí sau khi vư n cây đã tư i 2 l n b ng k thu t tư i g c.
- 4 CHƯƠNG I: T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Đi u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u 1.1.1. Khí h u * Nhi t đ T nh Đăk Lăk cĩ đ cao bình quân 400 m so v i m t nư c bi n v i t ng nhi t đ 8.000 8.500 0C và nhi t đ bình quân là 23,3 23,5 0C. Tháng 12 và tháng 1 là các tháng cĩ nhi t đ th p nh t trong năm (20 21 0C), các tháng 4 và 5 cĩ nhi t đ cao nh t (24 26 0C). Nhìn chung nhi t đ trong năm n m trong ph m vi nhi t đ thích h p cho cây cà phê v i t 22 26 0C. Biên đ giao đ ng nhi t ngày và đêm khá l n, t 10 15 0C vào các tháng mùa mưa và trên 15 0C vào các tháng mùa khơ, đây là y u t thu n l i cho quá trình tích lu ch t khơ và các hương thơm c n thi t trong s n ph m cà phê. Các tháng 1 và 2 cĩ nhi t đ th p là đi u ki n quan tr ng đ thúc đ y quá trình phân hố m m hoa. Nhi t đ Đăk Lăk ch ng nh ng thích h p cho sinh trư ng, phát tri n c a cây cà phê v i mà cịn thu n l i cho vi c hình thành s n ph m cĩ ch t lư ng cao. * Ch đ mưa Khí h u nhi t đ i giĩ mùa t o nên 2 mùa tương ph n nhau rõ r t đĩ là mùa mưa và mùa khơ. Mùa khơ thư ng b t đ u vào tháng 11 và kéo dài đ n h t tháng 4 năm sau. Giĩ mùa Đơng B c đ b vào đ t li n khi g p dãy Trư ng Sơn gây mưa các t nh ven bi n mi n Trung, sau đĩ tr thành khơ hanh Đăk Lăk t o thành mùa khơ v i nh ng đ c trưng như ít mây, nhi u n ng, giĩ m nh, b c hơi nhi u và tình tr ng khơ h n kéo dài. Lư ng mưa các tháng mùa khơ ch chi m t 10 12% t ng lư ng mưa c a c năm vì v y mùa khơ là m t tr ng i trong s n xu t nơng nghi p, đ c bi t là cây ng n ngày và m t s cây lâu năm cĩ b r ăn nơng, địi h i ph i tư i nư c. Đ i v i cây cà phê thì th i gian khơ h n 4 5 tháng trong năm v a là đi u ki n h n ch sinh trư ng, v a là đi u ki n thu n l i đ đ t đư c năng
- 5 su t cao n u đư c tư i nư c đ y đ . Khơ h n s t o đi u ki n đ cây cà phê ra hoa t p trung, tư i nư c đ y đ giúp cà phê đ u qu thu n l i nh v y đ t đư c năng su t cao. * m đ khơng khí Nhìn chung m đ khơng khí vùng Đăk Lăk hồn tồn phù h p v i sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê v i. m đ bình quân c năm trên 82% và khơng cĩ tháng nào dư i 72%. Các tháng mùa khơ m đ tương đ i th p (72 80%) cĩ tác d ng thúc đ y quá trình b c thốt hơi nư c và làm tăng thêm tính kh c li t c a mùa khơ nhưng trong đi u ki n cĩ tư i thì đây l i là đi u ki n thu n l i cho quá trình phân hố m m hoa và th ph n c a cây cà phê v i. * Giĩ Cây cà phê v i cĩ ngu n g c nguyên thu t vùng r ng nhi t đ i nên thích h p v i mơi trư ng nĩng m và im giĩ, yêu c u giĩ nh cĩ v n t c dư i 2 m/s. V n t c giĩ bình quân c năm Đăk Lăk (kho ng 2,3 m/s) tương đ i phù h p v i yêu c u c a cây. Tuy nhiên, trong nh ng tháng đ u mùa khơ thư ng cĩ giĩ m nh v i v n t c trên 3 m/s, gây nh hư ng x u đ n sinh trư ng và năng su t c a cà phê n u khơng cĩ bi n pháp tr ng cây đai r ng, cây ch n giĩ. 1.1.2. Đ t đai Tính đ n năm 2007 cĩ 180.000 ha cà phê đư c tr ng trên đ t đ bazan. Đ t bazan đư c coi là lo i đ t lý tư ng đ tr ng cà phê, v i đ c tính v t lý thích h p như c u tư ng đồn l p b n v ng, đ tơi x p cao, thốt nư c nhanh. Nhi u k t qu nghiên c u đã cho th y cây cà phê tr ng trên đ t đ bazan khơng nh ng mang l i hi u qu kinh t cao mà cịn làm tăng thêm đ phì và b o v đư c đ t khơng xĩi mịn. Tĩm l i, đi u ki n t nhiên Đăk Lăk r t thu n l i cho sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê ngo i tr y u t h n ch đĩ là mùa khơ kéo dài và tr ng i này cĩ th kh c ph c b ng bi n pháp tư i nư c b sung trong mùa khơ.
- 6 1.2. Tình hình s n xu t cà phê trên th gi i và Vi t Nam 1.2.1. Tình hình s n xu t cà phê trên th gi i Trên th gi i hi n nay cĩ 75 nư c tr ng cà phê v i di n tích trên 10 tri u ha và s n lư ng hàng năm bi n đ ng trên dư i 7 tri u t n. Th trư ng cà phê trên th gi i bi n đ ng r t l n v giá c do nh hư ng b i ngu n cung và tình tr ng đ u cơ. Năm 1994 do nh ng đ t sương mu i và sau đĩ là h n hán di n ra Brazil đã làm cho s n lư ng cà phê c a nư c này gi m xu ng g n 50% và khi n giá cà phê tăng v t, giá cà phê xu t kh u t i Vi t Nam tăng t 909 USD/t n năm 1993 lên đên 1.969 USD/t n năm 1994 [12]. S n lư ng cà phê qu c t khơng ng ng tăng lên t m c 90 tri u bao trong năm 1980 lên 110 tri u bao vào cu i năm 1990 và nh ng năm đ u th k . S n lư ng cà phê gia tăng ch y u t 2 khu v c s n xu t cà phê l n c a th gi i, đĩ là châu M và châu Á. Đ c bi t là trong nh ng năm qua di n tích và s n lư ng cà phê c a Brazin tăng m nh. T ng s n lư ng cà phê c a các nư c s n xu t cà phê ch y u theo báo cáo ban đ u c a ICO đã tăng t 116,2 tri u bao năm 2007 lên 134,16 tri u bao năm 2008, tăng 15,44%. Trong đĩ s n lư ng cà phê Arabica tăng t 71,10 tri u bao năm 2007 lên 84,90 tri u bao năm 2008, tăng 19,08%. Cà phê Robusta tăng t 44,9 tri u bao năm 2007 lên 49,2 tri u bao năm 2008, tăng 9,66%. Lư ng cà phê tiêu th trên th gi i khơng ng ng tăng cao. Lư ng tiêu dùng qua các năm t 2003 đ n năm 2007 t 112,9 tri u bao lên 118,47;118,39;121,4 r i 125,08 tri u bao. T l tăng trư ng bình quân m i năm t năm 2000 là trên 2,5% [12]. Theo th ng kê c a ICO trong nh ng niên v g n đây lư ng cung cà phê t 3 nư c s n xu t cà phê hàng đ u th gi i là Brazin, Vi t Nam và Colombia đã chi m trên 60% t ng lư ng cung cà phê trên th trư ng qu c t . V cà phê 2009/2010 t ng lư ng xu t kh u c a Brazil là 39.470 ngàn bao, Indonesia
- 7 lư ng xu t kh u tháng 3 năm 2010 gi m 35% so v i m c 205.383 bao cùng kỳ v trư c, tháng 4 xu t kh u đ t 203.116 bao 60 kg, gi m 28% so v i cùng kỳ năm trư c [5]. B ng 1: S n lư ng cà phê arabica và robusta trên th gi i Đơn v : ngàn bao (60kg/bao) Năm 2006 2007 2008 2009 T ng s n lư ng cà phê 129.138 119.396 128.183 123.564 m t s nư c ch y u Trong đĩ: Cà phê arabica Kh i lư ng: 80.674 73.016 78.721 73.324 %: 62,47 61,15 61,41 59,34 Cà phê robusta Kh i lư ng: 48.465 46.380 49.462 50.241 %: 37,53 38,85 38,59 40,66 Ngu n: ICO 1.2.2. Tình hình s n xu t cà phê Vi t Nam Cây cà phê đ u tiên đư c đưa vào Vi t Nam năm 1857. Ngư i Pháp đã mang cây cà phê Arabica t đ o Bourbon sang tr ng phía B c Vi t Nam sau đĩ m r ng sang các vùng khác. Khi đĩ, h u h t cà phê đư c xu t kh u sang Pháp dư i thương hi u " Arabica du Tonkin " [4]. Đ u th k 20, cây cà phê đư c tr ng m t s đ n đi n ngư i Pháp t i Ph Quỳ (Ngh An) và m t s nơi Tây Nguyên v i di n tích khơng quá vài nghìn ha. Năm 1930, Vi t Nam cĩ kho ng 7.000 ha cà phê. Trong th i kỳ nh ng năm 1960 1970, cây cà phê đư c phát tri n m t s nơng trư ng qu c doanh các t nh phía B c, khi cao nh t (năm 1964 1966) đã đ t t i hơn 20.000 ha. Sau khi đ t nư c th ng nh t năm 1975, t ng di n tích cà phê
- 8 Vi t Nam ch cịn kho ng 19.000 ha [4]. Nh v n t các Hi p đ nh h p tác liên Chính ph v i các nư c Liên Xơ (cũ), CHDC Đ c, Bungary, Ti p Kh c và Ba Lan, cây cà phê b t đ u đư c chú tr ng đ u tư, đ c bi t các t nh Tây Nguyên. Năm 1980, Vi t Nam xu t kh u kho ng 6000 t n cà phê v i di n tích kho ng 23 nghìn ha. B n k ho ch ban đ u đư c xây d ng năm 1980 đ t m c tiêu cho ngành cà phê Vi t Nam cĩ kho ng 180 nghìn ha v i s n lư ng 200 nghìn t n. Hi n nay Vi t Nam tr thành nư c xu t kh u cà phê đ ng th hai th gi i. Đ c bi t trong 15 năm qua (1995 2009), di n tích cà phê bi n đ ng m nh theo di n bi n c a giá cà phê trên th trư ng. Giai đo n 1995 1999 giá cà phê m c cao trên 1200 USD/t n, đ c bi t năm 2005 đ t đ nh cao bình quân 2640 USD/t n đã kích thích ngư i dân m r ng di n tích r t nhanh t 186 ngàn ha năm 1995 lên g n 400 ngàn ha năm 1999 (tăng 2,1 l n). Riêng năm 1997 đ t 24,1 t /ha, s n lư ng bình quân đ t 387 ngàn t n/năm. S n lư ng xu t kh u bình quân đ t 406 ngàn t n và giá tr xu t kh u đ t bình quân là 432 tri u USD/năm. Giai đo n 2000 2005 giá cà phê gi m và m c th p dư i 1000 USD/t n, th m chí các năm 2001, 2002 ch đ t bình quân dư i 500 USD/t n, di n tích cà phê gi m d n t 562 ngàn ha năm 2000 xu ng 488 ngàn ha năm 2006, gi m 73 ngàn ha, bình quân gi m 12 ngàn ha/năm. Ngư i s n xu t h n ch đ u tư thâm canh nên năng su t gi m m nh bình quân ch đ t 16,7 t /ha, gi m 5,3 t /ha, s n lư ng bình quân đ t 784 ngàn t n, tăng 400 ngàn t n g p 2 l n so bình quân giai đo n 1995 1999. S n lư ng xu t kh u bình quân đ t 814 ngàn t n, giá tr xu t kh u đ t bình quân 485 tri u USD/năm tăng 12% so v i giai đo n trư c. Giai đo n 2006 2009, m c dù Chính ph và B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn khuy n cáo gi n đ nh di n tích nhưng do giá cà phê tăng tr l i và đ t m c trên 2000 USD/t n vào năm 2008 ngư i dân v n ti p t c m
- 9 r ng di n tích, ngư i dân ti p t c đ u tư thâm canh nên năng su t đư c ph c h i đ t bình quân 19,6 t /ha, tăng 2,9 t /ha (17,3%), s n lư ng bình quân đ t 967 ngàn t n/năm, tăng 180 ngàn t n (23,3%) so v i giai đo n 2000 2005. S n lư ng xu t kh u bình quân đ t 1081 ngàn t n, năm xu t kh u cao nh t là 2008 đ t trên 2,1 t USD. K t năm 2007, s n lư ng cà phê xu t kh u vư t m c 1 tri u t n/ năm và trong nh ng năm g n đây s n lư ng xu t kh u c a năm sau đ u cao hơn năm trư c do giá cà phê đư c c i thi n đáng k (trên 2000 USD/t n) [7]. B ng 2: Di n bi n giá và s n xu t, xu t kh u cà phê giai đo n 2000 2009 Chi tiêu ĐVT 2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Giá bình quân USD/t n 823 658 627 1227 1503 1993 1474 DT gieo tr ng 1000 ha 562,0 503,2 497,4 488,7 506,4 525,1 537,0 DT cho s n ph m 1000 ha 477,0 491,9 483,6 481,2 487,9 500,2 504,1 Năng su t T /ha 16,8 17,4 15,6 17,7 19,7 19,9 20,7 S.L cà phê nhân 1000 t n 802,0 834,6 752,1 853,5 961,2 996,3 1.045,1 Lư ng xu t kh u 1000 t n 654,0 936 770 870 1194 1066 ,4 1168,0 Kim ng ch XK Tr.USD 538,0 616 735,5 1101,0 1854 2,110 1710,0 Ngu n: C c Tr ng tr t 1.3. Yêu c u sinh thái c a cây cà phê v i Cà phê là cây cơng nghi p nhi t đ i cĩ yêu c u đi u ki n sinh thái kh t khe đ i v i t ng lo i cà phê. N m v ng yêu c u sinh thái khơng nh ng đ quy ho ch vùng tr ng thích h p mà cịn đ xây d ng các bi n pháp k thu t canh tác nh m h n ch t i đa nh ng đi u ki n b t thu n c a các y u t t nhiên, khí h u t i vùng đĩ. Trong hai y u t sinh thái chính là khí h u và đ t đai thì y u t khí h u
- 10 mang tính quy t đ nh, vì y u t khí h u khĩ thay đ i. Các bi n pháp k thu t canh tác cũng ch ít nhi u h n ch b t tác h i c a nĩ ch khơng làm thay đ i đư c. Nên khi quy ho ch vùng tr ng cà phê ph i đ c bi t quan tâm xem xét đ n các y u t khí h u trư c r i m i đ n y u t đ t đai. • Yêu c u khí h u Nhi t đ Trong các y u t khí h u, nhi t đ là y u t mang tính gi i h n đ i v i sinh trư ng và phát tri n c a cà phê. Đ i v i cà phê v i c n nhi t đ thích h p t 20 30 0C, thích h p nh t t 24 26 0C. Cà phê v i ch u rét r t kém, nhi t đ 7 0C cây đã ng ng sinh trư ng và t 50C tr xu ng cây b t đ u b gây h i nghiêm tr ng. S chênh l ch v nhi t đ gi a các tháng trong năm cũng như biên đ nhi t gi a ngày và đêm cĩ nh hư ng r t l n đ n ch t lư ng đ c bi t là hương v c a h t cà phê. nh ng vùng vào giai đo n h t cà phê đư c hình thành và tích lu ch t khơ, nhi t đ càng xu ng th p và chênh l ch biên đ gi a ngày và đêm càng cao thì ch t lư ng cà phê càng cao. Lư ng mưa Sau nhi t đ , lư ng mưa là m t trong nh ng y u t khí h u quy t đ nh đ n kh năng sinh trư ng, năng su t và kích thư c c a h t cà phê và quá trình phân hố m m hoa. Tình tr ng nư c trong cây nh hư ng đ n tính ng ngh c a ch i hoa, kích thích s tái tăng trư ng tr l i c a ch i hoa, quá trình n hoa và tăng trư ng v kích thư c c a v thĩc tình tr ng nư c trong cây l i ph thu c ch y u vào lư ng mưa và s phân b c a nĩ vào các tháng trong năm. Nhìn chung cây cà phê c n m t lư ng mưa c năm khá cao và phân b đ ng đ u gi a các tháng trong năm nhưng ph i cĩ th i gian khơ h n t i thi u t 2 3 tháng. Th i gian khơ h n này chính là y u t quy t đ nh đ n quá trình phân hố m m hoa cây cà phê.
- 11 Cây cà phê v i ưa thích v i đi u ki n khí h u nĩng m nh ng vùng cĩ cao đ th p nên c n cĩ m t lư ng mưa trong năm khá cao t 1.500 2000 mm và phân b đ ng đ u trong kho ng 9 tháng. Cà phê v i là cây th ph n chéo b t bu c nên ngồi yêu c u ph i cĩ m t th i gian khơ h n ít nh t là 2 3 tháng sau giai đo n thu ho ch đ phân hố m m hoa, giai đo n lúc cây n hoa yêu c u ph i cĩ th i ti t khơ ráo, khơng cĩ mưa đ quá trình th ph n đư c thu n l i. So v i cà phê chè và cà phê mít thì cà phê v i cĩ s c ch u h n kém nh t. m đ khơng khí m đ khơng khí cĩ nh hư ng r t l n đ n kh năng sinh trư ng c a cây tr ng vì nĩ liên quan tr c ti p đ n quá trình b c thốt hơi nư c c a cây. m đ khơng khí thích h p cho cây cà phê v i là trên 80%. m đ khơng khí cao s làm gi m s m t nư c c a cây qua quá trình b c thốt hơi nư c. Tuy nhiên n u m đ khơng khí quá cao cũng là đi u ki n thu n l i cho nhi u lo i sâu b nh h i phát tri n. Ngư c l i n u m đ khơng khí quá th p làm cho quá trình b c thốt nư c tăng lên r t m nh làm cho cây b thi u nư c và héo, đ c bi t là trong nh ng tháng mùa khơ cĩ nhi t đ cao và t c đ giĩ l n. Ngồi m đ khơng khí, quá trình b c thốt hơi nư c qua lá cà phê cịn ph thu c vào t c đ giĩ, nhi t đ mơi trư ng, m đ đ t Ánh sáng Trong đi u ki n t nhiên, t tiên c a các lo i cà phê đi u sinh s ng dư i nh ng tán r ng, vì v y b n ch t c a cây cà phê là m t cây ưa che bĩng. Tuy nhiên trong quá trình đư c tr ng tr t và ch n l c, nhi u gi ng cà phê đã thích nghi d n v i mơi trư ng m i khơng cĩ che bĩng. nh ng vùng cĩ đ cao trên 800 m so v i m t bi n, nhi t đ th p hơn nên khơng nh t thi t ph i tr ng cây che bĩng. Ngư c l i nh ng vùng cĩ đ cao th p, nhi t đ cao, ánh sáng nhi u nh t thi t ph i cĩ cây che bĩng, cây che bĩng nh ng vùng này khơng ch cĩ tác d ng đi u hồ nhi t đ trong vư n, gi m quá trình b c thốt hơi nư c mà cịn làm h n ch kh năng phát
- 12 d c c a cây, tránh cây b ki t s c d n đ n khơ cành, khơ qu do năng su t quá cao và quá s m. Bên c nh đĩ cây che bĩng cũng cĩ tác d ng làm cho th i gian qu chín ch m l i, đ th i gian đ cho h t tích lu các ch t dinh dư ng đ c bi t là các h p ch t thơm làm cho ch t lư ng h t tăng lên. Giĩ Cây cà phê xu t x c a cà phê t vùng nhi t đ i nên ưa m t khí h u nĩng m và l ng giĩ. Tuy nhiên giĩ nh là đi u ki n thu n l i cho s lưu thơng khơng khí, tăng kh năng b c thốt hơi nư c và trao đ i ch t c a cây. Giĩ m nh hay bão làm r ng lá, qu , gãy cành Nhìn chung t t c các vùng tr ng cà phê nư c ta đ u b nh hư ng c a giĩ ho c giĩ bão. Vùng Tây Nguyên giĩ đơng b c thư ng th i r t m nh trong các tháng mùa khơ t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau v i t c đ r t l n kèm theo khơng khí khơ hanh nên làm tăng quá trình b c thốt hơi nư c, nên cĩ đai r ng ch n giĩ đ m b o. Đ cao Đ cao khơng ph i là y u t khí h u và cũng khơng ph i là y u t gi i h n mà y u t khí h u như nhi t đ , ch đ mưa, ánh sáng m i là y u t quan tr ng mang tính quy t đ nh đ i v i kh năng sinh trư ng c a cây cà phê. Nhưng gi a đ cao và các y u t khí h u l i luơn cĩ m i quan h ch t ch v i nhau. Vì v y khi nĩi đ n đ cao thích h p cho m t gi ng, lồi cà phê nào đĩ th c ch t là nĩi đ n y u t khí h u vùng đĩ. • Yêu c u v đ t đai Thành ph n lý tính c a đ t Cà phê là cây lâu năm cĩ b r kho , phàm ăn, địi h i đ t t t đ phát tri n và cho năng su t cao. So v i lo i cây lâu năm khác, b r cây cà phê r t háo khí vì v y địi h i đ t tr ng ph i tơi x p và cĩ kh năng thốt nư c t t t o đi u ki n cho b r phát tri n. Trong s các đ c tính v t lý c a đ t, c u tư ng và t ng sâu c a đ t là 2
- 13 y u t quan tr ng b c nh t. Đ t đ tr ng cà phê ph i cĩ t ng sâu t i thi u là 70 cm. T ng đ t càng sâu b r càng cĩ đi u ki n phát tri n m nh, ăn xu ng sâu đ hút nư c và huy đ ng m t kh i lư ng l n các ch t dinh dư ng khống trong đ t đ nuơi cây. Ngồi t ng sâu, đ tơi x p c a đ t cũng là m t y u t h t s c quan tr ng đ i v i cây cà phê. Do b r cĩ đ c tính háo khí nên đ t tr ng ph i thống khí, khơng b ng p úng, gi nư c t t trong nh ng tháng mùa khơ nhưng l i thốt nư c t t trong nh ng tháng mùa mưa. Đ t b nén ch t thốt nư c kém b r s kém phát tri n, đ c bi t là h th ng r tơ b th i ch t do thi u ơxy. Hàm lư ng mùn và ch t h u cơ trong đ t là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng đ đánh giá đ phì nhiêu c a đ t. Hàm lư ng mùn càng cao thì đ t càng tơi x p và kh năng gi các ch t dinh dư ng khống càng cao. Yêu c u đ t đ tr ng cà phê ph i cĩ hàm lư ng mùn t 2,5 3%. Thành ph n hố tính c a đ t Các k t qu nghiên c u v nhu c u phân bĩn đ u kh ng đ nh đ m và kali là 2 nguyên t dinh dư ng khống mà cây cà phê c n v i lư ng cao nh t. Riêng trong giai đo n cây cịn nh , đang hình thành các b ph n cành lá m i và s phát tri n c a b r thì nhu c u c a cây đ i v i nguyên t lân và đ m cũng r t cao. Ngồi các nguyên t đa lư ng, cây cà phê cịn c n m t s nguyên t vi lư ng khác, trong đĩ đ c bi t là nguyên t lưu huỳnh, k m, canxi, magiê, bo V đ pH c a đ t tr ng cà phê, m t s nghiên c u g n đây cho th y cây cà phê cĩ kh năng sinh trư ng và phát tri n t t trong kho ng pH t 4,5 6,5. nư c ta cà phê phát tri n t t trên các vùng đ t đ bazan chua nh , ph m vi pH t 4,5 5,5 [14].
- 14 1.4. nh hư ng c a đi u ki n mơi trư ng đ n sinh lý ra hoa đ u qu c a cà phê S thay đ i gi a các mùa trong năm và đ c bi t tình tr ng khơ h n, thi u h t nư c trong cây đĩng vai trị quan tr ng đ i v i quá trình phân hố m m hoa. Sau thu ho ch cà phê c n m t th i gian khơ h n nh t đ nh đ phân hố m m hoa. Trong ph m vi 2 3 tháng, th i gian khơ h n càng dài và càng kh c li t thì s phân hố m m hoa càng t p trung. Ngư c l i mùa khơ h n ít thì quá trình phân hố m m hoa thư ng ít và khơng t p trung nên khơng cĩ đi u ki n đ cho năng su t cao. Bên c nh y u t khơ h n, nhi t đ th p giai đo n cây sau thu ho ch cũng cĩ tác đ ng kích thích s phân hĩa m m hoa. Th c t Mi n B c nư c ta tuy khơng cĩ th i gian khơ h n kh c li t như Mi n Nam nhưng do nhi t đ nh ng tháng sau thu ho ch thư ng th p nên cây cà phê cũng ra hoa t p trung Ngồi ra s thay đ i t l C/N trong cây b ng cách bĩn phân, t o hình, t a cành, xén t a, c t đ t b t r tơ cũng ít nhi u nh hư ng t i s phân hố m m hoa c a cây cà phê [14]. Sau th i gian khơ h n kéo dài đ đ phân hố m m hoa ch c n m t lư ng mưa nh đã đ kích thích hoa n . Lư ng mưa ho c tư i nư c nh hư ng l n đ n s lư ng hoa n . N u khơng đ nư c hoa cương lên nhưng khơng n đư c và bi n thành hoa chanh, hoa gi nguyên d ng búp, chuy n sang màu tím r i khơ ch t. Ngư ng mưa t i thi u đ hoa n r t th p kho ng 3 10 mm, nhưng đ cho hoa n bình thư ng c n lư ng mưa cao hơn nhi u t 25 30 mm. Tây Nguyên đi u ki n khí h u v i mùa khơ kh c li t kéo dài cho phép s phân hố m m hoa r t t p trung. Tư i nư c h p lý trong mùa khơ giúp cho s ra hoa, đ u qu thu n l i, t o đi u ki n cho năng su t cao. Đ i v i cà phê v i sau khi hoa n s x y ra quá trình th ph n, th tinh đ hình thành qu . Nư c đĩng vai trị quan tr ng trong quá trình phát tri n
- 15 qu và hình thành h t cà phê [14]. Theo k t qu nghiên c u c a Cannell (1985) t i Kenya và k t qu nghiên c u sau này c a m t s tác gi trên cà phê chè và cà phê v i, cĩ th phân chia quá trình phát tri n c a qu cà phê thành 4 giai đo n sau: Giai đo n đ u đinh Trong giai đo n này kéo dài t 1 2 tháng cà phê chè và 3 4 tháng cà phê v i sau khi hoa n . Kích thư c bên ngồi c a qu h u như khơng tăng lên và cĩ hình đ u chi c đinh ghim nên g i là giai đo n “giai đo n đ u đinh”. Tuy r t ít tăng th tích, qu g n như đang ng ngh , nhưng trong giai đo n này n u thi u nư c tr m tr ng các đ u đinh cĩ th chuy n sang màu h ng r i r ng qu non. Giai đo n tăng nhanh v th tích T tháng th 3 đ n tháng th 5 sau khi hoa n lúc này qu tăng nhanh v m t th tích cũng như tr ng lư ng khơ. Cũng trong giai đo n này 2 khoang ch a h t phát tri n t i m c t i đa và hố g . Kích thư c c a khoang ph thu c vào tình tr ng nư c trong cây. giai đo n này n u thi u nư c thì các khoang ch a h t s khơng th phát tri n t i đa làm cho h t cà phê hình thành các giai đo n sau cĩ kích thư c nh . Đăk Lăk giai đo n này thư ng vào kho ng tháng 5 và 6 lúc này đã mưa đ u, nhưng nh ng năm mùa khơ h n kéo dài, tháng 5 ít mưa ho c chưa mưa thì h t cà phê năm đĩ cĩ th b nh đi. Trong giai đo n này thư ng cĩ hi n tư ng r ng qu hàng lo t do qu cà phê l n nhanh b chèn ép, do cung c p nư c, dinh dư ng khơng k p th i. Giai đo n tích lu ch t khơ và hình thành h t T tháng 6 đ n tháng 8 k t lúc n hoa, h t b t đ u đư c hình thành và hai khoang ch a h t đĩng vai trị như nh ng b n ch a đ tích lu ch t khơ trong h t. Đây là giai đo n cây c n nhi u dinh dư ng nh t và cũng c n nhi u nư c đ vi c v n chuy n dinh dư ng trong cây đư c thu n l i.
- 16 Trong giai đo n này nhi t đ th p và biên đ nhi t ngày và đêm cao t o đi u ki n thu n l i cho vi c tích lu dinh dư ng trong h t, đ c bi t là các h p ch t thơm. Giai đo n qu chín T tháng th 8 đ n tháng th 10 sau khi n hoa, h t đã hố c ng, phơi nhũ đã phát tri n đ y đ . Di p l c trong v qu b phân hu , quá trình t ng h p Ethylen tăng lên và qu chín. Như v y trong su t quá trình ra hoa, đ u qu và tăng trư ng qu c a cà phê, nư c đĩng vai trị r t quan tr ng. Trong đi u ki n t nhiên, cây cà phê hoang d i phát tri n dư i tán cây r ng nhi t đ i nên nhu c u nư c khơng cao. Tuy nhiên, các vùng tr ng cà phê mà th i kỳ khơ h n kéo dài thì vi c tư i nư c cho cà phê luơn đem l i k t qu t t và đơi khi mang tính quy t đ nh đ n sinh trư ng, năng su t cà phê. Vì v y ngồi các tiêu chu n v lý hố tính đ t, t i m t s vùng tr ng cà phê Vi t Nam thì ngu n nư c tư i là m t tiêu chu n r t quan tr ng khi ch n đ t tr ng cà phê. Vào lúc tr ng m i và các năm ki n thi t cơ b n, n u cây cà phê con khơng đư c tư i nư c trong mùa khơ s ch t. Vào th i kỳ kinh doanh, nư c đ c bi t c n thi t trong giai đo n ra hoa đ u qu vào mùa khơ, cà phê kinh doanh khơng đư c tư i nư c h u như khơng cho thu ho ch, cành khơ, ch t. M t ch đ tư i nư c h p lý c n d a vào nh ng căn c khoa h c liên quan đ n yêu c u sinh lý c a cây, đi u ki n th i ti t khí h u, đ c đi m đ t đai v.v [14]. + Th i đi m tư i: Yêu c u sinh lý c a cây cà phê là tr i qua m t th i kỳ khơ h n t 2 3 tháng đ cây ng ng sinh trư ng và các m m ng phân hố thành các m m hoa. Khi cây đã phân hố m m hoa đ y đ , tư i nư c s giúp cây ra hoa t p trung, t o đi u ki n thu n l i cho quá trình th ph n. C n tránh khuynh hư ng tư i quá s m khi cây chưa k p phân hố m m hoa đ y đ , cây s ra hoa khơng t p trung d n đ n tình tr ng qu chín r i rác t n ti n cơng thu
- 17 ho ch và t o đi u ki n thu n l i cho m t đ c qu phát tri n. Ngồi ra tư i nư c nhi u và s m s làm tăng chi phí tư i. Đ xác đ nh lư ng nư c tư i cĩ th d a vào các tài li u khí h u và các phương ti n đo đ m nhưng nh ng bi n pháp này r t khĩ th c hi n t i các cơ s s n xu t. M t phương pháp ti n l i đ xác đ nh th i đi m tư i đã đư c áp d ng ph bi n là dùng đĩa gi y Cobalt Chlorride (CCPD) theo nguyên t c CCPD cĩ màu xanh khi khơ và chuy n màu khi ư t. Đĩa gi y đư c đ t vào m t dư i c a lá và s chuy n màu khi h p th nư c do quá trình thốt hơi nư c c a lá. Th i gian c n thi t đ đĩa gi y chuy n màu th hi n m c đ thi u nư c c a cây. K thu t này đã đư c áp d ng ph bi n Kenya và n Đ . Tr ng cây che bĩng trong vư n cây cà phê cĩ tác d ng h n ch kh năng phát d c c a cây, tránh cho cây ra hoa qu quá nhi u d n đ n ki t s c, khơ cành, khơ qu . Cây che bĩng cĩ tác d ng làm cho qu chín ch m l i, đ th i gian đ h t tích lu ch t dinh dư ng, đ c bi t h p ch t thơm làm dinh dư ng tăng lên [6]. 1.5. M t s nghiên c u v k thu t tư i trên th gi i và Vi t Nam 1.5.1. Trên th gi i Bi n pháp tư i nư c đư c áp d ng r ng rãi các đ n đi n cà phê Đơng Phi, nơi mà lư ng mưa hàng năm dư i 1.000 mm. Nhi u đ n đi n cà phê Malawi khi đư c tư i nư c cĩ th đưa năng su t t 3 t n/ha lên đ n 5 t n/ha v i lư ng nư c tư i 300 400 m 3/ha và chu kỳ tư i t 10 14 ngày. K thu t tư i phun mưa (Sprinkler irrigation) Là k thu t tư i đư c s d ng ph bi n nh t các nư c tr ng cà phê nh vào ch t lư ng nư c tư i cao phù h p v i yêu c u sinh lý c a cây cà phê, nư c tư i đư c phân b đ u kh p tán cây t o đi u ki n ti u khí h u mát m cho vư n cà phê trong mùa khơ. H th ng tư i phun mưa cĩ th ho t đ ng bình thư ng nh ng nơi cĩ đ a hình ph c t p nhi u đ i d c, thao tác v n hành d dàng, ti t ki m lao đ ng s ng. Tr ng i chính c a k thu t tư i này là trang thi t b đ t ti n (m t h th ng hồn ch nh đ tư i cho 20 30 ha cĩ giá
- 18 tr kho ng 30.000 USD), t n th t nư c khá cao đ c bi t là khi cĩ giĩ l n, tiêu t n nhi u nhiên li u do địi h i áp l c t i vịi phun khá cao (3 amt) [26]. H th ng tư i g m m t máy bơm cĩ cơng su t trên 50 mã l c và h th ng ng d n b ng kim lo i nh thư ng đư c làm b ng h p kim nhơm đ d di chuy n b ng th cơng và cu i cùng là nh ng vịi phun. Dư i tác đ ng c a áp su t cao trong h th ng ng d n các h t nư c thốt ra kh i vịi phun dư i d ng nh ng h t mưa nh . T ng k t c a n Đ cho th y áp d ng k thu t tư i phun mưa đã cĩ tác d ng c i thi n đư c đi u ki n dinh dư ng trong cây, giúp qu chín t p trung, chi u dài cành tăng g p đơi và năng su t tăng t 85 95% so v i vư n khơng đư c tư i. Các cơng ty cà phê v i di n tích l n thư ng ch n l a k thu t tư i này [26]. K thu t tư i nh gi t (Drip irrigation) Đư c đánh giá cao v m t ti t ki m nư c. H th ng tư i g m cĩ máy bơm, b ch a phân bĩn, máy l c, đư ng ng d n, vịi nh gi t (dripper) và các van phân ph i nư c. Trong k thu t tư i nh gi t, nư c đư c cung c p cho t ng kho nh đ t trên cánh đ ng và t p trung ph n ho t đ ng ch y u c a b r cây tr ng. Sau nhi u năm ng d ng, ngư i ta đã đi đ n k t lu n là k thu t tư i nh gi t cĩ th thay th cho các k thu t tư i b m t và tư i phun mưa đã cĩ t lâu. M t s vùng tr ng cà phê Brazil, B Bi n Ngà và n Đ đã s d ng k thu t tư i này [24]. K thu t tư i nh gi t cĩ các ưu đi m sau: a) Ti t ki m nư c: Do nư c đư c cung c p tr c ti p đ n ph n r cây nên tránh đư c t n th t nư c, thơng thư ng cĩ th ti t ki m đư c 30 40% lư ng nư c tư i so v i phương pháp tư i phun mưa hay tư i tràn [29]. K t qu nghiên c u c a Snoeck (1988) t i B Bi n Ngà cho th y k thu t tư i nh gi t cĩ th ti t ki m đư c 50% lư ng nư c tư i so v i tư i phun mưa trong khi năng su t cà phê (tích lũy 2 năm) khơng cĩ s khác bi t gi a 2 phương pháp tư i [31].
- 19 b) Nâng cao hi u qu s d ng phân bĩn: ch t dinh dư ng đư c c p d dàng và đ u đ n đ n vùng ho t đ ng c a b r thơng qua nư c tư i (Fertigation) [28],[32]. c) Chi phí v n hành th p: do lưu lư ng th p, khơng địi h i áp su t cao nên chi phí nhiên li u th p, h th ng đư ng ng đư c đ t c đ nh và cĩ th đi u khi n b ng máy tính nên khơng t n nhi u cơng đ v n hành; d) H n ch c d i và sâu b nh: nh nư c đư c cung c p c c b ph n ho t đ ng c a b r . Tuy nhiên so v i các k thu t tư i khác, k thu t tư i nh gi t cĩ nh ng h n ch sau: a) Trang thi t b đ t ti n và địi h i trình đ k thu t cao (h th ng ph i đư c thi t k và v n hành v i đ chính xác cao) đây là tr ng i chính khi n k thu t này khơng đư c ph bi n r ng rãi mà ch gi i h n trong các vùng cĩ ngu n nư c khan hi m; b) Địi h i ch t lư ng nư c tư i cao: Do các đư ng ng d n r t h p nên d b t c b i các v t c n như bùn, cát, ch t h u cơ ; c) Đư ng ng và thi t b hay b hư h ng, m t mát. K t qu nghiên c u c a Ram (1992) cho th y k thu t tư i nh gi t làm năng su t cà phê v i tăng 58,9% so v i đ i ch ng khơng tư i [29]. Theo Azizuddin (1994), tư i nh gi t năng su t tăng 1.764 kg/ha so v i khơng tư i. [24]. M t nghiên c u khác c a n Đ đã xác đ nh ch đ tư i nh gi t thích h p cho cà phê v i kinh doanh là 8 lít/cây/ngày Trong khi đĩ các nư c tr ng cà phê khác trên th gi i như n Đ , Indonesia, m c đích tư i nư c là b sung nư c đ nuơi qu non vào giai đo n thi u nư c cịn quá trình n hoa c a cây cà phê thư ng do nh ng s c p nư c c a nh ng cơn mưa đ u mùa. Sivanappan (1994) đã t ng h p các k t qu nghiên c u nh hư ng c a k thu t tư i nh gi t đ n s phát tri n c a b r trên nhi u lo i cây tr ng
- 20 Ân Đ , Israel, M , Australia và Thái Lan và nh n th y b r các lo i cây tr ng đ u phát tri n bình thư ng [30].Tư i nh gi t ít ph thu c vào các y u t t nhiên như đ a hình d c hay chia c t, thành ph n cũng như c u trúc đ t, giúp ti t ki m 30 60% nư c so v i phương pháp tư i truy n th ng. Đ n nay, h th ng tư i nh gi t là bi n pháp tư i tiêu ti t ki m nư c nh t. K thu t tư i này cho phép đưa nư c, phân bĩn đ n đúng vùng ho t đ ng c a b r v i li u lư ng t i thích thơng qua h th ng van, đư ng ng, máy bơm và hi n đ i hơn là k t n i v i h th ng máy tính ki m sốt. Phương pháp này phân b lư ng nư c c c b trên cánh đ ng nên khơng làm xĩi mịn ho c nén ch t đ t tr ng tr t. Tư i nh gi t đư c áp d ng nhi u trong các nơng trang, nhà kính và vư n gia đình cũng như thích h p nh t v i các lo i cây như d a, nho, chu i, cam quýt, dâu tây, mía, bơng, ngơ, cà chua và m t s cây cơng nghi p khác. Israel tr thành qu c gia tiên phong trong vi c phát tri n các cơng ngh và thi t b như tư i nh gi t, các van và b đi u khi n t đ ng, l c nhi u t ng và t đ ng, vịi phun áp l c th p, phun mưa lo i nh , b tư i nh gi t cĩ bù áp hay vịi tư i phun. Các mơ hình h th ng tư i nh gi t khác nhau cũng đư c thi t k tùy theo nhu c u như tư i th ng, bán nguy t xoay trịn, tư i nh gi t ho c phun sương. Cơng ngh tư i ti t ki m nư c Israel hi n khơng ch t p trung t i nh ng khu v c ít ngu n nư c t nhiên c a các nư c phát tri n mà đang đư c m r ng trên ph m vi tồn c u. T i Nam M và châu Âu, tư i nh gi t đã tr nên ph bi n. Đ u tháng 8/2009, t p đồn Netafim (Israel) đã nh n h p đ ng cung c p h th ng tư i tiêu nh gi t tr giá 22 tri u USD cho d án tr ng mía đư ng quy mơ l n t i Peru. Trong khi t i châu Á, vi c áp d ng h th ng này đang trong giai đo n phát tri n, đ c bi t là Trung Qu c và n Đ . T i n Đ , trung tâm phát tri n nơng nghi p nư c này đã khai m c chương trình t p hu n v tư i nh gi t ngày 11/8 v a qua v i m c đích hư ng d n nơng dân bang Gurdaspur áp
- 21 d ng cơng ngh tư i tiêu ti t ki m sau khi phương pháp này đã đem l i thành cơng t i nhi u khu v c khác. Hi n n Đ ph i đ i phĩ v i th c tr ng ngu n nư c ng m đang suy gi m ngày càng nghiêm tr ng. V i th c tr ng hi n nay, nhi u chuyên gia nơng nghi p đánh giá tư i nh gi t ho c phun sương là gi i pháp kh thi nh t hi n nay. Tuy nhiên, đi m y u c a h th ng này là giá thành tương đ i đ t cũng như vi c b o dư ng thơng t c đư ng ng và thi t b nh gi t ph c t p. Báo cáo cơng b g n đây c a T ch c Nơng lương LHQ (FAO) và Vi n qu n lý nư c qu c t (IWMI) cũng kh ng đ nh nhi u qu c gia t i châu Á s ph i nh p kh u lương th c t châu l c khác n u h khơng thay đ i cách th c tư i tiêu. Bi n pháp kh thi nh t hi n nay là c i t o t t c các h th ng th y l i l c h u châu Á, nơi mà ph n l n nơng dân canh tác s d ng m t lư ng nư c l n nhưng khơng hi u qu khi n các ngu n nư c ng m nhanh chĩng c n ki t. 1.5.2. Vi t Nam Vi c s n xu t cà phê Tây Nguyên đang đ i m t v i nhi u khĩ khăn như s bi n đ ng c a giá c , v t tư, nhiên li u tăng cao, sâu b nh h i và đ c bi t nghiêm tr ng nh t v n là v n đ nư c tư i vào mùa khơ h n. K t qu nghiên c u c a Vi n khoa h c k thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y cây cà phê cĩ b r tương đ i nơng, lư ng r t p trung ch y u t ng đ t m t t 0 đ n 30 cm (trên 80% tr ng lư ng r ), ph m vi ho t đ ng c a b r đư c xác đ nh t 0 đ n 50 cm. Vì v y, trong đi u ki n khí h u c a Tây Nguyên cĩ mùa khơ h n kéo dài, cây cà phê c n đư c tư i nư c b sung vào mùa khơ [2]. Cách l a ch n các phương pháp tư i khác nhau ph thu c vào nhu c u và đi u ki n th c t (như v n đ u tư, nhân cơng, đ a hình, lư ng nư c cĩ s n trong thiên nhiên, ch t lư ng, đ cơ gi i và nh ng đ c đi m v k thu t c a trang thi t b ) trong t ng giai đo n riêng bi t. Nh ng k thu t tư i nư c đư c
- 22 áp d ng ph bi n là k thu t tư i phun mưa, k thu t tư i g c và k thu t tư i nh gi t. K thu t tư i phun mưa Ngày nay, nơng dân tr ng cà phê vùng Tây Nguyên đã cĩ nh ng c i ti n k thu t nh t đ nh đ cĩ th áp d ng k thu t tư i phun mưa cho di n tích nh c a nơng h mà chi phí đ u tư khơng quá cao. M i nơng h v i di n tích t 1 2 ha ch c n trang b 4 cây mưa. H th ng ng ng m chính đư c l p đ t dư i m t đ t. Các cây mưa đư c luân phiên g n vào các v trí khác nhau đ l n lư t tư i cho c vư n. Tuy nhiên chi phí l p đ t h th ng tư i này trên quy mơ r ng chi phí r t t n kém. Trong s n xu t cà phê Đăk Lăk, nơng dân đang áp d ng ch đ tư i như sau: lư ng nư c tư i l n đ u t 700 800 m3/ha, các l n sau t 600 700 m 3/ha v i chu kỳ tư i 20 25 ngày và t ng lư ng nư c tư i bình quân trong m t v bi n đ ng t 2.400 đ n 3.000m 3 [3]. Ngồi tư i cho cây cà phê thì Vi n Khoa h c th y l i mi n Nam đã áp d ng cơng ngh tư i phun mưa cho các cây cơng nghi p (chè, cà phê) t i Di Linh, B o L c (Lâm Đ ng), rau qu xu t kh u t i Đà L t, nho vùng Ninh Thu n, đi u, tiêu Qu ng Tr , Tuy nhiên, vi c đ u tư cho ng d ng cơng ngh này cịn tương đ i cao, nên đây th c s cịn là đi u khĩ khăn cho nơng dân. K thu t tư i g c Xu t phát t th c ti n s n xu t, nơng dân tr ng cà phê Tây Nguyên khơng cĩ đi u ki n trang b h th ng tư i phun mưa, nên tồn b di n tích cà phê khu v c tư nhân và m t s nơng trư ng qu c doanh đã áp d ng k thu t tư i g c cho cây cà phê. Theo phương pháp này nư c đư c d n tr c ti p vào g c cây nên t n th t do b c hơi khơng đáng k và khơng địi h i áp su t cao do v y ti t ki m đư c nhiên li u. K thu t này cĩ ưu đi m là trang thi t b r ti n, t n th t nư c th p, ít t n nhiên li u. Như c đi m chính c a phương pháp tư i nư c này là chi phí nhân cơng v n hành cao, thao tác n ng nh c và địi h i ph i t o b n ch a nư c xung quanh g c. Hi n nay k thu t này đư c áp
- 23 d ng ph bi n trong s n xu t cà phê Tây Nguyên, đ c bi t là khu v c cà phê nơng h . Cĩ l Vi t Nam là nư c duy nh t s d ng ph bi n k thu t tư i g c cho cây cà phê. Nhi u nư c trên th gi i khơng s d ng phương pháp tư i g c vì cho r ng b r cây cà phê s b t n thương nghiêm tr ng khi đào b n [27]. Các nghiên c u m i đây c a Vi n Khoa h c k thu t nơng lâm nghi p Tây Nguyên h p tác v i trư ng Đ i h c Leuven (B ) cho th y, cĩ th tư i nư c ti t ki m hơn mà v n b o đ m năng su t, th m chí cịn đ t cao hơn. Ngay t i m t s mơ hình tư i nư c trên di n tích cà phê tr ng m i, v i các dịng vơ tính ch n l c, năm đ u tr ng m i ch c n tư i v i lư ng nư c 120 lít/g c/l n tư i, chu kỳ 20 đ n 22 ngày và hai năm ti p theo cũng ch c n tư i v i lư ng 240 lít/g c/l n, chu kỳ 20 đ n 22 ngày là đ đ cây phát tri n bình thư ng trong mùa khơ h n. Khi di n tích cà phê đã đưa vào kinh doanh n đ nh, sau thu ho ch tri n khai tư i v i lư ng nư c c n tư i là 500 đ n 600 lít/g c/l n tư i, chu kỳ tư i 25 đ n 30 ngày v n giúp cho cây cà phê phát tri n t t, đ t năng su t v sau t 3 t n đ n 4 t n cà phê nhân/ha tr lên (m i mùa khơ, nhu c u tư i nư c cho cây cà phê 3 l n) [3]. M c dù bi n pháp tư i nư c cĩ tính quy t đ nh đ n năng su t, nhưng h u h t bà con nơng dân tr ng cà phê khu v c Tây Nguyên ch tư i nư c theo kinh nghi m s d ng m t lư ng nư c r t cao, vư t t 300 đ n 400 lít nư c cho m t g c/l n tư i so v i yêu c u c a cây cà phê. Đi u này, khơng nh ng gây lãng phí nư c, ngu n tài nguyên quý c a Tây Nguyên mà cịn làm suy gi m đ phì nhiêu c a đ t do nhi u ch t dinh dư ng trong đ t b mang đi theo cùng v i lư ng nư c dư th a th m xu ng các t ng đ t sâu hơn ph m vi ho t đ ng b r c a cây cà phê [3]. K thu t tư i nh gi t Trong nh ng năm g n đây k thu t tư i nh gi t đư c đánh giá cao v m t ti t ki m nư c. K t qu nghiên c u c a Lê Sâm (2007) Vi n Khoa h c
- 24 Thu l i mi n Nam và nhi u tác gi khác đ u cho th y k thu t tư i nh gi t b o đ m cung c p nư c tư i và ch t dinh dư ng tr c ti p t i r cây cũng như vi c cơ gi i hố, t đ ng hố các khâu tư i nư c và chăm sĩc, nên cây tr ng sinh trư ng và phát tri n nhanh, đ t năng su t cao. Tuy nhiên k thu t tư i nh gi t cĩ m c đ u tư ban đ u cao, thư ng vư t quá kh năng kinh t c a nơng dân Vi t Nam [15]. Vi n nghiên c u phát tri n cây bơng Nha H , t nh Ninh Thu n th nghi m thành cơng h th ng ti t ki m nư c tư i cho cây bơng v i. Nư c đư c tư i nh gi t b ng h th ng ng d n b trí d c theo g c bơng v i. V i cách làm này, lư ng nư c tư i hàng ngày đã gi m hơn 2/3 so v i trư c, nhưng v n đ m b o kh năng sinh trư ng c a cây. Đ đ m b o năng su t, bình quân m i v , 1 ha bơng c n kho ng 7.000 8.000 m3 nư c, trong khi đĩ n u áp d ng cách tư i nh gi t, lư ng nư c gi m xu ng ch cịn kho ng 2.000 3.000 m3 chi phí s n xu t nh th gi m b t kho ng 400 ngàn đ ng/ha [17]. Phịng kinh t th xã An Khê, cây mía t v th xĩa đĩi gi m nghèo tr thành cây tr ng giúp nơng dân làm giàu và chi m v trí ch l c trong cơ c u cây tr ng c a th xã. Tuy nhiên, t th c t phát tri n cây mía trên đ a bàn th xã An Khê cho th y năng su t bình quân cây mía nhi u năm qua ch đ t t 45 55 t n/ha, th p hơn nhi u so v i năng su t th c t cơ c u gi ng mía nơng dân đang tr ng, năng su t mía đ t đ hơn 100 t n/ha. Theo đánh giá sơ b c a Phịng kinh t th xã An Khê, bình quân 1 ha mía tr ng theo phương pháp tư i nh gi t phát sinh v n đ u tư 2 ha mía trên 22.800.000 đ ng bao g m kh u hao thi t b , chi phí đi n năng, chi phí cơng lao đ ng. Bù l i, năng su t mía đ t 129,87 t n/ha, tăng 66,87 t n/1ha so v i năng su t mía tr ng theo t p quán thư ng. Kh u tr chi phí đ u tư phát sinh bình quân 1 ha lãi rịng trên 20 tri u đ ng [23]. Tuy nhiên đ i v i cây cà phê, nh ng k t qu bư c đ u nghiên c u ng d ng k thu t tư i nh gi t cho cà phê v i Tây Nguyên c a Vi n KHKT
- 25 Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y k thu t tư i này khơng giúp cho cây ra hoa t p trung và năng su t th p hơn 16% so v i k thu t tư i g c [19]. K thu t tư i ti t ki m nư c K thu t tư i ti t ki m nư c đư c c i ti n t k thu t tư i nh gi t, k thu t tư i ti t ki m cĩ th khai thác đ y đ các ưu đi m c a k thu t tư i nh gi t như ti t ki m nư c tư i, khơng gây xĩi mịn, r a trơi, cung c p dinh dư ng nuơi cây tr c ti p vào vùng r đ ng th i kh c ph c đư c các h n ch c a k thu t này. B ng cách thi t k vịi phun đư ng kính t 3 4 mm nên tránh đư c tình tr ng t c bí t i vịi nh gi t, gi m thi u vi c l p đ t các h th ng l c nư c, van x khí ngồi ra các v t tư, trang thi t b c a h th ng, k c b ph n cung c p phân bĩn đ u đư c s n xu t trong nư c nên giá thành th p. M t ưu đi m c a h th ng tư i ti t ki m nư c là cĩ th cung c p m t lư ng nư c l n trong m t th i gian ng n (t 60 90 lít/4 gi so v i lưu lư ng c a k thu t tư i nh gi t t 2 4 lít/gi ) đ giúp cây cà phê n hoa t p trung [3]. Ngư i dân T nh Đ ng Nai đã áp d ng thành cơng TTKN và bĩn phân qua đư ng ng cho cây ăn qu (chơm chơm, s u riêng). T khi l p đ t h th ng TTKN, đã gi m đư c cơng tư i, s d u tư i gi m xu ng m t n a. Như v y, tính ra m i năm cĩ th ti t ki m đư c kho ng 2 tri u đ ng ti n nhiên li u và cơng tư i cho 1 ha. Lư ng nư c tư i cũng gi m kho ng 50% so v i cách tư i tràn trư c đây. Đ i v i phân bĩn, chia ra tư i 14 l n và tùy theo t ng th i kỳ phát tri n c a cây đ tăng gi m lư ng phân bĩn phù h p. Do đĩ cây ra hoa và trái non ít b r ng, kh năng đ u trái lên đ n 90% so v i trư c. Đ c bi t, lư ng trái cây lo i nh t tăng g p đơi, đ ng th i cây ra hoa và cho trái s m hơn kho ng n a tháng nên giá bán cao g p 1,4 l n. Thu nh p t 1,3 ha chơm chơm và s u riêng là g n 40 tri u đ ng, cao hơn 10 tri u đ ng so v i trư c [20]. T th c t s n xu t cho th y vi c áp d ng TTKN đã đư c áp d ng và cĩ hi u qu Đ ng Nai trên cây ăn qu , h tiêu và m t s cây khác. Đ i v i
- 26 cà phê Tây Nguyên hi n nay chưa cĩ nghiên c u v vi c áp d ng k thu t tư i ti t ki m nư c 1.6. M t s nghiên c u k thu t bĩn phân Cây cà phê cĩ nhu c u dinh dư ng cao địi h i ph i bĩn phân nhi u đ cho năng su t cao và n đ nh. Đi u này th hi n rõ các vư n cà phê năng su t cao n u khơng bĩn tăng cư ng và k p th i, sau m t v mùa b i thu, cây s b suy ki t đưa t i s gi m năng su t m nh v k ti p. Hi u qu c a vi c s d ng phân bĩn r t khác nhau tùy vào lo i đ t, đi u ki n khí h u, k thu t canh tác vi c s d ng m t lư ng phân bĩn cao cho nh ng vùng cĩ lư ng mưa th p, lư ng mưa phân b khơng đ u, vư n cây khơng đư c tư i nư c, cĩ nhi u cây che bĩng thư ng khơng mang l i hi u qu . S l n bĩn phân K t qu nghiên c u c a TS.Tơn N Tu n Nam cho th y đ i v i đi u ki n Tây Nguyên bĩn 4 l n trong năm (1 l n vào mùa khơ ch bĩn đ m, 3 l n vào mùa mưa g m đ m, kali, lân) cho k t qu t t nh t [10]. Cameroon, Benae đ ngh bĩn 4 l n trong năm là cĩ tri n v ng nh t. Malavolta đ ngh bĩn phân theo t ng th i kỳ sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê. Th i kỳ nào cây c n nhi u thì bĩn nhi u. Đ i v i cà phê mang qu thì giai đo n trư c ra hoa và ra hoa c n 34% lư ng đ m, 42% lư ng lân, 25% lư ng kali. Giai đo n tăng trư ng qu c n 26%N, 32%P, 31%K Giai đo n tăng trư ng c n 26%N, 32%P, 31%K. Giai đo n chín và thu ho ch c n 20%N, 14%P và 25%K. Lư ng dinh dư ng cịn l i là cây c n vào giai đo n nghĩ. Đ nh lư ng bĩn Cà phê là lo i cây lâu năm nên vi c cung c p dinh dư ng khơng ph i ch đ nuơi qu mà cịn đ t o ra nh ng cành lá d tr cho năm sau. Theo Bheemaiah (1992), lư ng dinh dư ng l y đi t s n ph m thu ho ch ch b ng 1/3 t ng s dinh dư ng mà cây c n đ nuơi qu và b khung tán. Lư ng dinh dư ng cĩ trong 1.000 kg nhân cà phê (bao g m v qu ) bi n đ ng t 30 kg
- 27 N; 3,75 Kg P 2O5 và 36,5 Kg K 2O đ n 40,83 Kg N; 5,27 Kg P 2O5 ; 49.6 Kg K2O [9]. n Đ lư ng phân bĩn bình quân cho 1 ha cĩ năng su t dư i 1 t n là 80 kg N, 60 Kg P 2O5, 80 Kg K 2O và trên 1 t n là 120 kg N, 90 Kg P 2O5, 120 Kg K 2O [25]. T i Vi t Nam, Tơn N Tu n Nam (1993) khuy n cáo lư ng phân bĩn cho 1 ha cĩ cĩ năng su t 3 t n nhân là 340 kg N, 100 Kg P 2O5 và 230 Kg K 2O [10]. K t qu nghiên c u c a Trình Cơng Tư (1999) cho th y t h p phân khống cĩ ý nghĩa nh t đ i v i sinh trư ng và năng su t cà phê v i kinh doanh trên đ t đ bazan Tây Nguyên là 400 N, 150 P 2O5, 400 K 2O/ha và đ t năng su t 3,71 t n/ha [21]. Phương pháp bĩn Bĩn qua đ t Phương pháp bĩn ch y u và thơng d ng nh t là bĩn vào đ t đ r cây hút nuơi cây. Phân đư c đư c bĩn vào vùng t p trung r tơ nhi u nh t. Trư c khi bĩn phân ph i làm s ch c . Phân N và K cĩ th tr n chung v i nhau và bĩn ngay. Cà phê năm th 2 tr đi, bĩn r i theo vành khăn, r ng t 15 20 cm theo mép tán lá, x i tr n đi u v i l p đ t m t. Bĩn qua lá Ngày nay các nư c cĩ n n nơng nghi p ti n b ngư i ta ưa bĩn phân qua lá vì phương pháp này t ra cĩ hi u qu r t cao, hơn n a khi bĩn qua lá, ta cĩ th gi m b t ph n nào lư ng phân hố h c bĩn vào đ t, do đĩ cĩ th làm ch m l i t c đ chai đ t do bĩn quá nhi u phân hố h c. Bĩn phân qua lá cĩ hi u l c nhanh và cây s d ng đư c dinh dư ng nhi u hơn bĩn vào đ t. Đ i v i đ m và kali cây s d ng đư c t 90 95% lư ng phân phun qua lá [9],[11]. H s s d ng phân bĩn H s s d ng phân bĩn cho cây tr ng nĩi chung và cây cà phê nĩi
- 28 riêng là lư ng dinh dư ng mà cây l y đi t phân bĩn đ đ m b o cho quá trình sinh trư ng và cho năng su t thu ho ch. Theo k t qu nghiên c u c a các tác gi nư c ngồi thì h s s d ng phân đ m (N) đ i v i cà phê là 40 55%, phân lân (P 205) t 10 15%, phân kali (K 20) t 45 55% [11]. H s s d ng phân bĩn cũng cĩ th đánh giá đư c d a trên năng su t cà phê thu ho ch. Đĩ là t l dinh dư ng mà cây l y đi t phân bĩn đ cho s n ph m thu ho ch. K t qu nghiên c u c a Vi n nghiên c u cà phê v h s s d ng phân bĩn theo năng su t thu ho ch đư c th hi n b ng sau: B ng 3: H s s d ng (HSSD) phân đ m, lân, kali đ i v i cà phê v i kinh doanh trên đ t đ bazan Lo i phân HSSD(%) Đ m (N) 33 43 Lân (P 205) 3 7 Kali (K 20) 35 48 (TS.Tơn N Tu n Nam, TS. Trương H ng, 1999) Bĩn phân qua nư c tư i (Fertigation) Đư c đánh giá là phương pháp bĩn phân cĩ hi u qu s d ng cao do dư ng ch t đư c cung c p đ u đ n t i tr c ti p vùng ho t đ ng c a b r nên cĩ tác d ng tăng kh năng h p th phân bĩn, gi m t n th t dư ng ch t do b bay hơi, r a trơi hay b c đ nh trong đ t. Tuy nhiên k thu t bĩn phân này ph i đư c k t h p v i k thu t tư i nh gi t ho c k thu t tư i c c b . Ưu đi m c a h th ng tư i TKN là cĩ th khai thác đư c l i th này c a k thu t tư i nh gi t. M i đ t bĩn lư ng phân đư c hịa tan vào h th ng tư i, chia nh lư ng phân ra các l n bĩn như th s gĩp ph n gi m th t thốt phân bĩn, nâng cao hi u qu s d ng phân bĩn c a cây tr ng. Pha phân: Khi bĩn phân cho cây, phân bĩn đư c hồ tan trong b n
- 29 ch a, thư ng xuyên khu y đ u đ hịa tan hồn tồn lư ng phân c n tư i vào b n ch a dung d ch phân (khơng nên s d ng các lo i phân khĩ tan). 1.7. M t s bi n pháp k thu t canh tác nâng cao hi u qu s d ng nư c Trong đi u ki n Tây Nguyên hi n nay, ngu n nư c r t khan hi m, tiêu t n nhi u năng lư ng đ tư i và s m t cân b ng gi a ngu n nư c và nhu tư i c a cây cà phê ngày càng gay g t. Nâng cao hi u qu c a bi n pháp tư i cũng như gi m thi u đư c nhu c u nư c c a cây cĩ m t ý nghĩa h t s c quan tr ng trong vi c phát tri n b n v ng cây cà phê Tây Nguyên Cĩ nhi u bi n pháp canh tác cĩ tác d ng gi m nhu c u nư c c a cây trong mùa khơ [1] 1.7.1. Tr ng cây che bĩng M t trong nh ng tác d ng chính c a cây che bĩng là đi u hồ nhi t đ trong vư n cây và gi m nhu c u nư c tư i trong mùa khơ. Trên th gi i v i bi n pháp tr ng cây che bĩng trong vư n cây cà phê và hồn tồn khơng tư i nư c trong mùa khơ. Vi t Nam nh ng đ n đi n cà phê c a ngư i Pháp Đăk Lăk vào trư c nh ng năm 1960 vư n cà phê hồn tồn khơng đư c tư i v i h th ng cây che bĩng khá dày. Nh ng năm cĩ th i ti t đ c bi t khơ h n, nh ng vư n cà phê cĩ cây che bĩng b nh hư ng ít hơn nhi u so v i vư n cây khơng cĩ che bĩng. Đai r ng ch n giĩ cũng cĩ tác d ng h n ch s b c thốt hơi nư c trong vư n cây nh tác d ng ch n giĩ. Trong đi u ki n c a Tây Nguyên cĩ th tr ng xen các lo i cây lâu năm cĩ b r ăn sâu đ che bĩng cho cây cà phê như cây s u riêng, bơ, mít [1]. 1.7.2. Thay đ i t p quán thu ho ch K thu t thu ho ch cĩ nh hư ng đ n chu kỳ v t h u h c c a cây tr ng. Do t p quán thu ho ch qu xanh, th i v thu ho ch cà phê Tây Nguyên đã b chuy n d ch d n vào mùa mưa, gây b t l i cho vi c thu ho ch, ch bi n cũng như tăng thêm nhu c u nư c c a cây. Vào nh ng năm 1980 tr v trư c, th i v thu ho ch cà phê Tây Nguyên ch m d t vào cu i tháng hai và ch b t đ u tư i vào tháng ba vì v y lư ng nư c trong mùa khơ th p hơn
- 30 nhi u so v i hi n nay. H n ch tình tr ng thu ho ch qu xanh khơng nh ng cĩ tác d ng nâng cao ch t lư ng cà phê mà cịn làm chuy n d ch th i v thu ho ch vào gi a mùa khơ, do đĩ cĩ tác d ng h n ch đư c nư c tư i trong mùa khơ. 1.7.3. T g c S d ng tàn dư th c v t hay rơm r đ t g c hay ph đ t cĩ tác d ng gi m, h n ch s b c hơn nư c qua m t đ t, ngồi ra k thu t này cịn cĩ tác d ng h n ch c d i, cung c p ch t h u cơ, ch t dinh dư ng cho đ t tr ng. 1.7.4. S d ng gi ng ch ng h n Ch n l c và s d ng nh ng gi ng ch u h n. Vi n KHKT Nơng lâm nghi p Tây Nguyên đã ch n l c đư c gi ng cà phê chín mu n, nh ng gi ng này cĩ t m chín mu n hơn các gi ng bình thư ng kho ng 20 30 ngày vì v y cĩ th tư i mu n hơn so v i các gi ng khác [1].
- 31 CHƯƠNG II: Đ I TƯ NG, V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. Đ i tư ng, v t li u, th i gian, đ a đi m và đi u ki n nghiên c u 2.1.1. Đ i tư ng, v t li u và th i gian nghiên c u + Đ i tư ng nghiên c u: Cây cà phê v i kinh doanh 12 năm. + H th ng ng cung c p nư c và phân bĩn. * H th ng tư i ti t ki m nư c: ng d ng đ nh lu t Becnuli, dịng nư c đư c đưa vào m t ng cĩ ti t di n nh hơn và t i đĩ s cĩ áp su t th p trong ng và sinh ra l c hút đ c p phân bĩn vào h th ng ng tư i (thư ng đư c ng d ng trong bình x t nư c hoa, bình phun sơn ) * C u t o và nguyên lý ho t đ ng c a h th ng tư i ti t ki m nư c. Sơ đ cơ b n c a h th ng tư i ti t ki m nư c M t h th ng tư i ti t ki m nư c thư ng cĩ 4 b ph n chính : Cơng trình đ u m i: g m máy bơm dùng hút nư c t h , ao, sơng su i, kênh ho c b ch a hay gi ng đào. Máy bơm thư ng dùng là các máy ly tâm cĩ lưu lư ng nh và áp l c bơm t th p đ n trung bình. Các thi t b x lý và đi u khi n : Van ki m tra dùng đ đi u ch nh áp l c b o v an tồn cho đư ng ng. Van đi u ch nh dùng ch nh áp l c và lưu lư ng trên h th ng. Thư ng cĩ van t ng đ u h th ng và m t s van đ t t i đ u các đư ng ng nhánh. Thùng ch a đ hồ tan phân bĩn. Thùng này cĩ áp l c nh v i m t đ u vào và m t đ u ra. Đư ng ng áp l c : ng áp l c g m ng chính, ng nhánh các c p. Đư ng ng chính n i các đư ng ng nhánh v i cơng trình đ u m i. Đư ng ng tư i n i v i đư ng ng nhánh c p cu i cùng. V t li u làm ng cĩ th là thép, nh a PVC
- 32 Thi t b tư i : Thi t b tư i r t đa d ng. Thi t b tư i là các đo n ng nh , ng cĩ đ c l (vách đơn ho c vách kép), đ l thiên . + Th i gian nghiên c u: t tháng 4 năm 2010 đ n tháng 9 năm 2011. 2.1.2. Đ a đi m nghiên c u Đ a đi m: Vi n KHKTNLN Tây Nguyên. T i thơn 10 xã Hồ Th ng Thành Ph Buơn Ma Thu t. 2.1.3. Đi u ki n đ t làm thí nghi m Thí nghi m đư c b trí trên cà phê kinh doanh v i n n đ t đ Bazan. 2.2. N i dung nghiên c u 2.2.1. Nghiên c u nh hư ng c a k thu t tư i TKN đ n hi u qu s d ng nư c tư i. 2.2.2. Nghiên c u nh hư ng c a k thu t tư i TKN đ n hi u qu s d ng phân bĩn. 2.2.3. Đánh giá hi u qu c a k thu t tư i ti t ki m nư c. + Đánh giá hi u qu v m t kinh t . + Đánh giá tác đ ng v m t mơi trư ng. 2.3. Phương pháp nghiên c u Thí nghi m tư i nư c và thí nghi m bĩn phân qua nư c đư c b trí trên 2 n n thí nghi m riêng r . Thí nghi m đư c b trí trên vư n cà phê v i kinh doanh 12 năm cĩ đai ch n giĩ và ch đ canh tác theo quy trình c a KHKT NLN Tây Nguyên. 2.3.1. Thí nghi m tư i nư c 2.3.1.1. Cơng th c thí nghi m Cơng th c 3: Đ i ch ng: Tư i g c (600 lít/g c/l n, chu kỳ tư i 25 ngày/l n). Th i đi m tư i l n đ u đư c xác đ nh khi m m hoa đã phát tri n đ y đ các đ t ngồi cùng c a cành. Cơng th c 1: Tư i TKN: 80 % lư ng nư c so v i đ i ch ng là 480 lít (190 lít/g c/l n, chu kỳ tư i 10 ngày/l n).
- 33 Cơng th c 2: Tư i TKN: 70 % lư ng nư c so v i đ i ch ng là 420 lít (170 lít/g c/l n, chu kỳ tư i 10 ngày/l n). 2.3.1.2. B trí thí nghi m Thí nghi m b trí theo ki u kh i đ y đ v i 4 l n nh c l i. M i ơ cơ s g m 50 cây cà phê , di n tích thí nghi m (k c b o v ) là 0,5 ha. Sơ đ thí nghi m: IV III II I IV b IV a III b III a II a II b I a I b Ghi chú : Cơng th c đ i ch ng : I, II, III, IV Cơng th c tư i 480 lít: Ia, IIa, IIIa, IVa Cơng th c 420 lít: Ib, IIb, IIIb, IVb 2.3.1.3. Ch tiêu và phương pháp theo dõi Kích thư c lan r ng c a nư c tư i: Đo chi u dài và chi u r ng c a ph n lan r ng c a nư c sau khi tư i 1 ngày. m đ đ t: Dùng máy đo nhanh đ m đ đo m đ đ t t i các đi m: trong vùng tư i, cách mép vùng tư i 10 cm, 20 cm, 100 cm. Máy đo nhanh đ m DAD vi n KHKT Nơng lâm nghi p Tây Nguyên. Phân b đ m: Khoan đ ghi nh n s phân b đ m trong đ t theo chi u r ng và chi u sâu c a t ng cơng th c tư i các đ sâu: 0 10 cm, 10 20 cm, 20 30 cm, 30 40 cm, 40 50 cm. Đ m đư c phân làm các m c:
- 34 Ư t, m và khơ. Ư t: B c lên th y tay ươn ư t. m: B c lên khơng th y ư t, bĩp l i đ t thành c c. Khơ: Bĩp l i nhưng khơng thành c c, đ t r i ra. Sinh trư ng c a cây: Đánh giá m c đ sinh trư ng c a cây b ng tr c quang ngồi đ ng theo các m c: Xanh t t: 25 % lá vàng Th i gian theo dõi: Sau khi cĩ cơn mưa đ u tiên T l cây n hoa: Sau m i đ t tư i, đ m t t c các cây trên các ơ cơ s ghi nh n s cây n hoa và khơng n hoa và phân theo các m c: Khơng n hoa N đư c t 1 – 25% s hoa trên cây N đư c t 26 – 50% s hoa trên cây N đư c t 51 – 75% s hoa trên cây N đư c > 75% s hoa trên cây T l hoa n /đ t: M i ơ cơ s ch n 5 cây, m t cây c đ nh 4 cành mang hoa phân đ u theo 4 hư ng, m i cành đ m 5 đ t mang hoa. Theo dõi t ng s hoa n và hoa khơng n qua các đ t tư i. Th i gian theo dõi: Sau tư i 8 ngày c a m i đ t tư i. 2.3.2. Thí nghi m bĩn phân 2.3.2.1. Cơng th c thí nghi m Cơng th c 3: Đ/C: Bĩn theo phương pháp truy n th ng và lư ng phân: (300 N 250K20 80 P 2O5 kg/ha) Cơng th c 1: Bĩn phân qua nư c: 80 % lư ng phân đ m và kali so v i đ i ch ng (240N 200K 20 kg/ha). Cơng th c 2: Bĩn phân qua nư c: 70 % lư ng phân đ m và kali so
- 35 v i đ i ch ng (210N 175K 20 kg/ha). Cách bĩn: * Đ i v i cơng th c 3 phân đư c bĩn 3 l n. L n 1: bĩn vào đ u mùa mưa: tồn b lư ng lân + 30% urê + 30% kali. L n 2: bĩn vào gi a mùa mưa: 40% urê + 30% kali. L n 3: bĩn trư c khi d t mưa kho ng 1 tháng: 30% urê + 40% kali. Phân lân (s d ng phân lân văn đi n) r i đ u trên m t đ t cách g c 30 40 cm. Phân kali và đ m đư c tr n đ u và bĩn ngay. Đào rãnh xung quanh tán r ng 10 15 cm, sâu 5cm r i phân đ u và l p đ t. * Đ i v i cơng th c 1 và cơng th c 2: lư ng phân lân đư c bĩn vào đ u mùa mưa. Phân đư c bĩn r i đ u trên m t đ t cách g c 30 40 cm. Phân Urê và Kali đư c chia nh thành 6 đ t bĩn v i chu kì 25 30 ngày/l n. L n 1: bĩn vào đ u mùa mưa: 15% urê + 15% kali. L n 2: bĩn vào đ u mùa mưa: 15% urê + 15% kali. L n 3: bĩn vào gi a mùa mưa, 20% urê + 15% kali. L n 4: bĩn vào gi a mùa mưa, 20% urê + 15% kali. L n 5: bĩn trư c khi d t mưa kho ng 1 tháng, 15% urê + 20% kali. L n 6: bĩn trư c khi d t mưa kho ng 1 tháng, 15% urê + 20% kali. 2.3.2.2. B trí thí nghi m Thí nghi m đư c b trí theo ki u kh i đ y đ v i 4 l n nh c l i. M i ơ cơ s g m 50 cây cà phê kinh doanh, di n tích thí nghi m (k c b o v ) là 0,5 ha.
- 36 Sơ đ thí nghi m I II III IV IV b IVa III b III a II a II b I a I b Ghi chú: Cơng th c đ i ch ng :I, II, III, IV Cơng th c bĩn qua nư c 80% so v i đ i ch ng: Ia, IIa, IIIa, IVa Cơng th c bĩn qua nư c 70% so v i đ i ch ng: Ib, IIb,I IIb, IVb 2.3.2.3. Các ch tiêu và phương pháp theo dõi Dinh dư ng đ t trư c và sau thí nghi m: l y m u đ t t ng 0 30 cm. Các m u đ t đư c l y t năm đi m chéo gĩc tr n l i đ cĩ m u đ i di n. V sinh trư ng c a cây: đánh giá m c đ sinh trư ng c a cây b ng tr c quang ngồi đ ng theo các m c: Xanh t t: 25 % lá vàng Th i gian theo dõi: Sau khi mùa mưa k t thúc T l qu r ng M i ơ cơ s ch n 5 cây, trên cây c đ nh 4 cành mang qu phân đ u theo 4 hư ng, m i cành đ m 5 đ t mang qu . Đ m s qu : trư c và sau bĩn phân. Đ nh kỳ 2 tháng theo dõi 1 l n. S qu đ t trư c S qu đ t sau + T l r ng qu (%) = x 100 S qu đ t trư c
- 37 + Các ch tiêu chung cho hai thí nghi m. Năng su t cà phê Năng su t đư c thu ho ch theo t ng ơ cơ s , tính b ng kg qu tươi. Riêng năm 2011 năng su t đư c giám đ nh. Sau đĩ đưa vào s li u tươi/nhân c a t ng ơ, quy ra năng su t t n nhân/ha. Đánh giá ch t lư ng T l tươi/nhân: M u qu dùng đ đánh giá t l tươi/nhân ph i đ ng đi u v m c đ chín. M i ơ cơ s l y m t m u là 1,5 kg qu tươi, phơi đ n khi m đ h t là 13% xát tách v . T s gi a tr ng lư ng qu tươi và tr ng lư ng nhân g i là tươi/nhân. Kích c h t: h t cà phê đư c phân lo i theo tr ng lư ng c a các c sàng theo tiêu chu n Vi t Nam ( TCVN 4193 2005). Tr ng lư ng 100 h t. 2.3.3 . Đánh giá kh năng ch ng ch u sâu b nh Các ch tiêu v Sâu B nh: Theo dõi nh ng lo i sâu b nh h i chính trên cây cà phê như b nh r s t Ch tiêu theo dõi: T l và m c đ sâu b nh h i + T l sâu b nh h i (TLCB) đư c tính theo cơng th c: TLCB(%) =A/B*100 A: T ng s cây b b nh B: T ng s cây đi u tra + M c đ gây h i đư c phân thành 3 c p: C p 1 (nh ): Cây cĩ ≤ 25% lá b b nh C p 2 (trung bình): cây cĩ >25 – 50% lá b b nh C p 3 (n ng): Cây cĩ >50% lá b b nh 2.4. X lý s li u Phương pháp x lý s li u: đư c tính tốn theo ph n m m Excel và theo phương pháp th ng kê sinh h c SAS.
- 38 CHƯƠNG III: K T QU VÀ TH O LU N 3.1. Nghiên c u nh hư ng c a k thu t tư i TKN đ n hi u qu s d ng nư c tư i . 3.1.1. Phân b vùng m Đ i v i cà phê, khi đư c tư i nư c thì lư ng nư c m t ph n đư c th m xu ng theo chi u sâu, m t ph n lan r ng theo chi u ngang. Đ xem xét xem kích thư c c a ph n lan r ng sau khi đư c tư i là bao nhiêu, chúng tơi đã ti n hành đo nh ng nơi l n nh t, k t qu đư c th hi n trong b ng 3.1. B ng 3.1: nh hư ng c a k thu t tư i đ n ph m vi vùng m Chi u dài (cm) Chi u r ng (cm) Cơng th c L n Nh TB L n Nh TB nh t nh t nh t nh t Kích thư c lan r ng c a v t nư c tư i đo vào năm 2010 1 480lít/g c 260 135 177,7 120 50 86,4 2 420 lít/g c 220 100 154,8 120 40 87,4 Kích thư c lan r ng c a v t nư c tư i đo vào năm 2011 Tư i đ t 1 1 480lít/g c 215 100 153,6 110 47 83,6 2 420 lít/g c 200 98 150,1 105 38 81,7 Tư i đ t 4 1 480lít/g c 240 137 177,3 125 61 89,5 2 420 lít/g c 212 110 158,7 110 55 87,5 Tư i đ t 7 1 480lít/g c 250 142 180,1 135 68 91,5 2 420 lít/g c 225 132 166,5 120 58 87,6 3 Đ i ch ng 245 255 Ghi chú: tư i đ t 1 vào ngày 1/3/2011, tư i đ t 4 vào ngày 25/3/2011, tư i đ t 7 vào ngày 24/4/2011.
- 39 S li u theo dõi nh hư ng c a tư i nư c đ n ph m vi vùng m năm 2010 cho th y ph m vi c a vùng m khá l n. Chi u dài trung bình c a vùng m bi n đ ng t 100 cm đ n 220 cm cơng th c 2, chi u r ng 40 cm đ n 120 cm và cơng th c 1 chi u dài t 135 cm đ n 260 cm, chi u r ng t 50 cm đ n 120 cm. T s li u thu th p đư c năm 2011 cho th y, ph m vi vùng m cũng khá l n và thay đ i qua nh ng đ t tư i. Sau khi tư i đ t đ u, do đ t chưa đ m nên ph m vi vùng m cịn nh , chi u dài trung bình c a vùng m bi n đ ng t 98 cm đ n 200 cm cơng th c 420 lít/g c và chi u r ng t 38 cm đ n 105 cm. cơng th c 480 lít/g c cũng chưa cĩ khác bi t l n so v i cơng th c 420 lít/g c, chi u dài bi n đ ng t 100 cm 215 cm và chi u r ng t 47 cm 110 cm. đ t tư i th 4 ph m vi vùng m c a cơng th c 480 lít/g c cĩ chi u dài trung bình là 177,3 cm và chi u r ng là 89,5 cm, đ i v i cơng th c 420 lít/g c ph m vi vùng m cĩ ng n hơn, chi u dài trung bình là 158,7 cm và chi u r ng trung bình là 87,5 cm. Và qua đ t tư i th 7 thì chi u dài l n nh t ph m vi tư i c a cơng th c 480 lít/g c là 250 cm tăng 3,5 cm so v i chi u dài đ t tư i th nh t, chi u r ng dài nh t là 135 cm tăng 2,5 cm so v i đ t đ u. Đ i v i cơng th c 420 lít/g c đ t tư i th 7 chi u dài l n nh t cũng tăng lên t 200 cm lên 225 cm và chi u r ng l n nh t t 105 cm tăng lên 120 cm. Đ i v i cơng th c đ i ch ng vì lư ng nư c 600 lít/g c/l n nên ph m vi vùng m khá r ng, ph m vi trung bình bi n đ ng t 245 cm đ n 255 cm. So sánh gi a 2 cơng th c v i nhau thì th y ph m vi vùng m c a cơng th c480 lít/g c cĩ l n hơn cơng th c 420 lít/g c. Đi u này là hồn tồn h p lý vì lư ng nư c càng l n thì ph m vi vùng m càng l n. So sánh gi a 2 năm cho th y, kích thư c lan r ng c a vùng m năm 2010 l n hơn so v i năm 2011, vì năm 2010 áp d ng tư i ti t ki m vào l n tư i th 3, hai đ t tư i trư c v n áp d ng phương pháp tư i truy n th ng nên m đ trong đ t khá cao do đĩ ph m vi vùng m c a nư c r ng hơn. Tĩm l i, ph m vi vùng m sau 1 ngày là khá l n nên ph n l n r cây cĩ
- 40 th ti p xúc đư c v i nư c tư i và v i kh năng t đi u ch nh vi c hút nư c c a cây cho th y ít cĩ kh năng th a, thi u nư c m t cách c c b . 3.1.2. m đ đ t Đ m đ t là ch tiêu quan tr ng đ xác đ nh lư ng nư c tư i cĩ đ đ đáp ng cho nhu c u sinh trư ng c a cây hay khơng. Đ xác đ nh nh hư ng c a lư ng nư c tư i đ n đ m đ t, chúng tơi ti n hành đo đ đ m đ t trư c và sau tư i 1 ngày và k t qu đư c trình bày b ng 3.2. B ng 3.2: Đ m trư c và sau khi tư i 1 ngày (%) Trư c tư i 1 ngày Sau tư i 1 ngày Stt Cơng th c Cách vịi Cách vịi Cách vịi Cách vịi Cách vịi 10 cm 100cm 10 cm 20 cm 100 cm Đ m trư c và sau khi tư i đo vào năm 2010 1 480lít/g c 30,7 23,4 35,2 29,3 26,5 2 420 lít/g c 30,4 23,4 35,1 28,4 26,3 3 Đ i ch ng 28,0 36,2 Đ m trư c và sau khi tư i đo vào năm 2011 Đ m trư c và sau khi tư i đ t 1 1 480lít/g c 25,65 24 34,15 28,7 25,7 2 420 lít/g c 24,85 24 34 27,85 25 3 Đ i ch ng 26,5 36,5 Đ m trư c và sau khi tư i đ t 4 1 480lít/g c 28,2 25,3 35,4 29,3 26, 3 2 420 lít/g c 27,6 24,7 34,5 28,4 26,0 3 Đ i ch ng 31,05 36,8 Đ m trư c và sau khi tư i đ t 7 1 480lít/g c 30,0 25,45 35,75 29,4 26,55 2 420 lít/g c 28,1 25,2 35,3 28,7 26,25 3 Đ i ch ng 30,95 37,5
- 41 Ghi chú: Cơng th c tư i ti t ki m đư c đo vào l n tư i l n th 3 (17/ 4/2010) Cơng th c đ i ch ng đư c đo vào l n tư i th 3 (12/ 4/2010) Cơng th c đ i ch ng đư c đo trong tán cây Ghi chú: Đ i v i 2 cơng th c tư i ti t ki m, tư i đ t 1 vào ngày 1/3/2011, tư i đ t 4 vào ngày 25/3/2011, tư i đ t 7 vào ngày 24/4/2011. Đ i v i cơng th c đ i ch ng cĩ 3 đ t tư i, đ t 1 tư i vào ngày 1/3/2011, đ t 2 tư i vào ngày 25/3/2011, đ t 3 tư i vào ngày 18/4/2011. T s li u k t qu theo dõi đ m c a năm 2010 b ng 3.2 cho th y. Sau 1 ngày tư i m đ trong vùng đư c tư i (cách vịi 10 cm) đ t trên 35%, ra xa mép v t nư c 20 cm m đ đ t đã gi m xu ng ch cịn 28% 29% và cách mép 100 cm thì m đ g n như b ng v i m đ đ t trư c tư i, ch cịn 26%. Tư i đ t đ u, trư c khi tư i 1 ngày, đ m đ t trung bình 3 cơng th c đ u xu ng dư i 27%, bi n đ ng t 24% 26,5%. Sau tư i 1 ngày đ m trong đ t tăng lên r t nhi u, trong vùng tư i đ m bi n đ ng t 34% 36,5%. 2 cơng th c tư i ti t ki m nư c m đ đ t gi m d n t trong vùng tư i ra xa. m đ cách mép v t tư i 20 cm bi n đ ng t 27,85% 28,7%, cách mép tư i 100 cm m đ th p hơn m c 25% 25,7%. Qua đ t tư i th 4 m đ đ t cách vịi tư i 10 cm 2 cơng th c tư i ti t ki m v n n m trong ph m vi t 34% 36%. Tuy nhiên t i v trí cách mép tư i 20 cm và 100 cm thì m đ cĩ cao hơn đ t tư i đ u. T i v trí cách mép 20 cm bi n đ ng t 28,9% 29,3% và cách mép tư i 100 cm bi n đ ng t 26,0% 26,3%. Theo s li u tư i đ t 7 thì đ m trư c 1 ngày tư i bi n đ ng t 28,1% 30,0% và sau khi tư i 1 ngày đ m trong vùng tư i tăng lên 35,5% 35%. So sánh gi a các đ t tư i thì th y đ m trư c 1 ngày tư i các đ t tư i sau đ u cao hơn so v i đ t tư i đ u vì chu kỳ tư i ch cách nhau 10 ngày khi đĩ đ t v n cịn m. Xem xét m đ trư c tư i 1 ngày và sau tư i 1 ngày, chúng tơi nh n th y đ m trong vùng tư i khác bi t r t rõ so v i vùng khơng đư c tư i. T i
- 42 nh ng vùng khơng đư c tư i cơng th c 1 và 2, m đ xu ng th p g n như t i thi u, ch cịn kho ng 24% 25,5%. Trong khi đĩ cơng th c đ i ch ng sau 25 ngày m đ đ t cũng xu ng nhưng v n cịn cao kho ng 30%. m đ đ t sau khi tư i cơng thưc 1 và 2 x p x nhau, đ t m c trên 35% trong khi đĩ đ i v i đ i ch ng m đ sau tư i 1 ngày là khá cao kho ng 36,5% 37,5%. Đi u này theo chúng tơi là hồn tồn h p lý vì cơng th c đ i đư c tư i đ n 600 lít/g c nên m đ đ t sau 1 ngày v n cịn khá cao. 3.1.3. S phân b m c đ m ư t trong đ t M t trong nh ng ch tiêu đ đánh giá k t qu c a k thu t tư i ti t ki m là s phân b m c đ m ư t trong đ t. K t qu đư c th hi n b ng 3.3 B ng 3.3: S phân b m c đ m ư t trong đ t T ng V trí Stt Cơng th c đ t Cách vịi Cách vịi Cách vịi Vịi tư i (cm) 10 cm 20 cm 30 cm 0 – 10 Ư t Khơ Khơ Khơ 10 – 20 Ư t m Khơ m Khơ 1 480lít/g c 20 – 30 Ư t Ư t m Ư t m 30 – 40 Ư t Ư t Ư t m –Ư t 40 – 50 Ư t Ư t Ư t Ư t 0 – 10 Ư t Khơ Khơ Khơ 10 – 20 Ư t Khơ m Khơ m Khơ 2 420lít/g c 20 – 30 Ư t m Ư t m –ư t Khơ m 30 – 40 Ư t Ư t Ư t m 40 – 50 Ư t Ư t Ư t Ư t K t qu trên cho th y trong ph m vi t 0 50 cm, càng xu ng sâu đ t càng ư t và càng ra xa đ t càng khơ. T ng 40 cm tr đi đ t luơn tr ng thái ư t. Đi u này cho th y chúng ta ch c n tư i đ làm ư t t ng đ t t 0 40 cm là đ . So sánh gi a 2 cơng th c thì th y khơng cĩ s khác bi t đáng k gi a 2
- 43 cơng th c 480 lít/g c và 420 lít/g c. T i mép, đ t đ u tr ng thái ư t c 2 cơng th c và t t c các t ng. T i v trí cách mép 10 và 20 cm cũng khơng th y cĩ khác bi t. Riêng v trí cách mép 30 cm t ng 20 40 cm tuy cĩ s khác bi t gi a 2 cơng th c nhưng cũng khơng nhi u. Cơng th c 480 lít/g c cĩ chi u hư ng m và ư t hơn so v i cơng th c 420 lít/g c. 3.1.4. Sinh trư ng Bi n pháp và lư ng nư c nh hư ng r t l n đ n quá trình sinh trư ng c a vư n cây. Đ tìm hi u v sinh trư ng c a cây qua mùa khơ v i các cơng th c tư i khác nhau, chúng tơi đã ti n hành đánh giá vư n cây, k t qu trong b ng 3.4. B ng 3.4: Tình hình sinh trư ng c a vư n cây T l cây (%) Stt Cơng th c Xanh Vàng nh Vàng 1 480lít/g c 32,5b 63,0b 4,5b 2 420 lít/g c 28,0a 65,5a 6,5a 3 Đ i ch ng 40,5c 57,0c 2,5c Cv(%) 4,72 2,24 2,54 LSD 0.05 2,61 2,22 0,09 Ghi chú: Xanh t t: 25 % lá vàng K t qu b ng 3.4 cho th y. T l cây xanh cao nh t cơng th c 3 là 40,5% và th p nh t là cơng th c 2 chi m t l 28,9%. T l cây vàng nh bi n đ ng t 57,0% 65,5%, t l cây vàng c 3 cơng th c cĩ s khác nhau đáng k , cơng th c 2 t l cây vàng chi m t l cao 6,5% và th y nh t là cơng th c 3 ch chi m 2,5%. So sánh gi a 3 cơng th c cho th y cơng th c tư i nư c theo phương
- 44 pháp truy n th ng thì cây vàng nh và cây vàng chi m t l th p và cao nh t là cơng th c 420 lít/g c và s sai khác này là cĩ ý nghĩa v m t th ng kê. T nh ng s li u trên cho th y tình hình sinh trư ng c a vư n cây cĩ s khác nhau gi a 3 cơng th c tư i và tuân theo quy lu t là lư ng nư c tư i càng ít thì t l cây b vàng lá càng cao. Hình 3.1: Bi u đ so sánh tình hình sinh trư ng c a vư n cây gi a các cơng th c tư i 3.1.5. T l cây n hoa và m c đ n hoa trên cây Trong đi u ki n khí h u Tây Nguyên, cây cà phê sau m t th i gian khơ h n, các hoa đã đư c phân hĩa và đã đ t đ n đ già n u đư c tư i thì s n hoa. Đ i v i cây cà phê v i, m t cây tr ng th ph n chéo b t bu c, thì vi c đi u khi n cây ra hoa t p trung cĩ ý nghĩa r t quan tr ng đ n vi c th ph n và hình thành năng su t. S ra hoa t p trung là đi u ki n thu n l i cho quá trình th ph n. Đ xem xét v i các m c đư c tư i như trong thí nghi m thì t l n hoa và m c đ n hoa như th nào, chúng tơi đã ti n hành theo dõi qua các đ t tư i và k t qu th hi n b ng 3.5.
- 45 B ng 3.5: T l cây cĩ hoa n qua các đ t tư i T l cây T l cây T l cây T l cây T l cây Cơng cĩ hoa n cĩ hoa n cĩ hoa n Stt khơng n n (1 25) th c (25 50) (50 75) (>75) (%) (%) (%) (%) (%) Sau khi tư i 7 ngày 1 480lít/g c 12a 17a 11b 20 40b 2 420 lít/g c 14a 16a 17a 17 36b 3 Đ i ch ng 5b 10b 10b 20 55a Cv(%) 7,41 10,57 9,23 7,68 6,29 LSD 0,05 0,37 0,63 0,52 0,53 4,39 Sau khi tư i 20 ngày 1 480lít/g c 4a 6a 8,5a 10,5a 71b 420 lít/g c 6a 6,5a 7,5a 11a 69b 2 3 Đ i ch ng 0b 1b 3b 4b 92a Cv(%) 14,91 20,70 12,71 11,88 1,26 LSD 0,05 0,41 0,69 0,51 0,54 0,17 T l cây cĩ hoa n đ t đ u ph n nh s đáp ng nhu c u nư c cho giai đo n n hoa c a cây. T s li u thu th p đư c cho th y, sau l n tư i đ u các cơng th c tư i 420 lít/g c, 480 lít/g c l n lư t cĩ t l cây khơng n hoa l n lư t là 14%, 12% và cơng th c đ i ch ng (tư i 600 lít/g c) cĩ t l cây khơng n hoa là 5%, s khác bi t này cĩ ý nghĩa th ng kê . V t l cây cĩ hoa n trên 75% đ t th p nh t cơng th c cĩ m c tư i 420 lít/g c là 36% so v i đ i ch ng là 55%. Qua k t qu sau khi tư i 20 ngày cho th y cơng th c đ i ch ng t l cây n >75% là 92% nhưng cơng th c tư i 420 lít/g c và cơng th c tư i 480 lít/g c t l cây chưa n v n cịn 4 6%. K t qu phân
- 46 tích trên cho th y lư ng nư c tư i l n đ u cĩ vai trị r t quan tr ng đ i v i s ra hoa c a cây cà phê và v i lư ng nư c tư i t 420 480 lít/g c khơng đáp ng đ lư ng nư c cho cây cà phê ra hoa t p trung. Qua k t qu trên cho th y lư ng nư c tư i nh hư ng l n đ n quá trình n hoa cà phê. cơng th c đ i ch ng lư ng nư c tư i đ t đ u là 600 lít/g c/đ t nên t l cây cĩ hoa n đ t đ u cao và sau khi tư i 20 ngày g n như các cây đ u n hồn tồn. Đ i v i 2 cơng th c tư i ti t ki m nư c lư ng nư c ít hơn nên t l cây cĩ hoa n (>75%) đ t đ u cịn th p và t l cây khơng n chi m t l cao. 3.1.6. T l n hoa Cây cà phê v i là cây ra hoa cĩ quá trình th ph n chéo thư ng ra hoa t p trung vào các đ t tư i l n đ u và l n hai trong mùa khơ. S ra hoa, s lư ng hoa cà phê ngồi s ph thu c vào y u t di truy n cịn ph thu c r t nhi u vào đi u ki n ngo i c nh như th i gian và m c đ khơ h n trong giai đo n phân hố m m hoa, lư ng nư c kích thích hoa n , s thay đ i v nhi t đ trong khi hoa n . Lư ng nư c nh hư ng r t l n đ n s lư ng hoa n cũng như s phát tri n bình thư ng c a hoa cà phê. Đ cho hoa n m t cách bình thư ng ph i c n m t lư ng mưa t i thi u là 25 30 mm, quá ngư ng đĩ thì dù cĩ tăng thêm lư ng nư c, s lư ng hoa cũng khơng tăng thêm, nhưng dư i m c đĩ thì cây d b kh ng ho ng thi u nư c làm cho cánh hoa khơng đ trương căng đ m ra mà gi nguyên d ng búp hoa sau đĩ chuy n thành màu tím như màu hoa chanh nên cũng thư ng đư c g i là hoa chanh. Riêng l n đ u tư i nhi u hơn đ nh m c 10 15% vì ph n l n hoa n l n tư i đ u tiên. V i đ c đi m sinh lý c a cây cà phê, khi hoa n nhu c u nư c c a cây tăng lên 6 10 l n so v i bình thư ng. Do đĩ lư ng nư c tư i đ t đ u khơng nh ng cho cây n hoa t p trung mà cịn cung c p đ nư c cho quá trình nuơi hoa. T l hoa n đ t đ u ph n nh lư ng nư c đã cung c p đ nư c cho
- 47 quá trình phân hố m m hoa hay chưa. Chúng tơi ti n hành theo dõi t l hoa n /đ t sau khi tư i đ t 3. K t qu đư c thu đư c trình bày trong b ng 3.6. B ng 3.6: T l ra hoa/đ t 3 cơng th c T l hoa T l hoa T l hoa Stt Cơng th c S hoa/đ t n (%) hư (%) chưa n (%) 1 480lít/g c 30,01 90,7 4,6ab 4,5a 2 420 lít/g c 29,1 88,6 6,0a 5,3a 3 Đ i ch ng 32,7 95,8 2,5b 1,6b Cv(%) 9,6 4,46 19,4 28,10 LSD 0.05 4,4 0,68 0,66 0,88 Qua quá trình theo dõi t l hoa n 3 cơng th c tư i cho th y t ng s hoa trên đ t gi a 3 cơng th c khơng cĩ s khác bi t v ý nghĩa th ng kê, v t l hoa n trên đ t tuy khơng cĩ s khác bi t v m c th ng kê nhưng cũng bi n đ ng rõ, cơng th c tư i 170 lít/g c ch đ t 88,6% hoa n /đ t trong khi đĩ theo cơng th c đ i ch ng thì t l hoa n /đ t là 95,8%. Đ i v i t l hoa hư/đ t sau đ t tư i th 3, cơng th c đ i ch ng cĩ t l th p ch đ t 2,5%, cơng th c tư i 190 lít/g c là 4,6% và t l hoa hư cao nh t là cơng th c tư i 170 lít/g c đ t đ n 6,0%, và s sai khác gi a các cơng th c cĩ ý nghĩa v th ng kê. V t l hoa chưa n cơng th c đ i ch ng do lư ng nư c tư i đáp ng đư c nhu c u nư c đ phá v tr ng thái ng ngh nên t l n /đ t cao và t l hoa chưa n cịn khá th p chi m 1,6% t l hoa/đ t, m c trung bình v n là cơng th c tư i 190 lít/g c t l hoa chưa n /đ t chi m 4,5% và do lư ng nư c cung c p chưa đ nên cơng th c tư i 170 lít/g c t l hoa chưa n v n m c cao là 5,3%. Qua k t qu cho th y nư c là y u t quan tr ng trong vi c phá v tr ng thái ng ngh và kích thích vi c n hoa. Qua s li u trên cho th y v i lư ng tư i l n đ u là 190 lít/g c và 170 lít/g c là khơng đ đ các hoa n t p trung và cũng vì v y mà s hoa chưa n và hoa b hư chi m t l khá cao.
- 48 Hình 3.2: Bi u đ so sánh t l ra hoa/đ t gi a các cơng th c tư i 3.1.7 . Tình hình sâu b nh Đ đánh giá xem lư ng nư c tư i và phương th c tư i cĩ nh hư ng đ n sâu b nh h i chính trên cà phê hay khơng, chúng tơi đã ti n hành theo dõi b nh r s t và k t qu trình bày trong b ng 3.7. B ng 3.7: M c đ gây h i c a b nh r s t cà phê các cơng th c M c đ gây h i (%) T l cây b Stt Cơng th c Cây b nh Cây b nh Cây b nh h i (%) nh trung bình n ng 1 480lít/g c 32 78,0 15,7 6,3 2 420 lít/g c 34 82,3 12,5 5,2 3 Đ/Ch ng 35 80,0 14,3 5,7 Ghi chú : Nh : Cây cĩ ≤ 25% lá b b nh Trung bình: Cây cĩ >25 50% lá b b nh N ng: Cây cĩ >50% lá b b nh S li u b ng trên cho th y t l cây b b nh r s t ch chi m t 32 35% và khơng cĩ s khác bi t v t cây b b nh gi a các cơng th c.
- 49 Xét v m c đ gây h i cho th y ch y u là m c đ nh , cây trung bình ch chi m t 12,5 % đ n 15,7 % và m c đ h i nh cao nh t là cơng th c tư i 480 lít/g c khơng th y cĩ s khác bi t v m c đ b h i gi a các cơng th c. Theo chúng tơi t l và m c đ b b nh r s t ph thu c ch y u vào gi ng cà phê và đi u ki n ngo i c nh. M c khác thí nghi m đư c b trí trên vư n s n xu t đã đư c ghép c i t o cà phê b b nh r s t nên t l cây b b nh n ng trên vư n là r t th p. 3.1.8. Năng su t và ch t lư ng cà phê 3 cơng th c tư i nư c Năng su t và ch t lư ng cà phê nhân s ng là các ch tiêu quan tr ng nh t đ đánh giá k t qu c a thí nghi m. 3.1.8.1. Năng su t c a các cơng th c tư i nư c Qua th c thu và giám đ nh trên đ ng ru ng chúng tơi cĩ đư c k t qu v năng su t đư c trình bày trong b ng 3.8. B ng 3.8: Năng su t cà phê c a cơng th c tư i nư c Năm 2010 (t n Năm 2011(t n Stt Cơng th c % % nhân/ha) nhân/ha)* 1 480lít/g c 2,73 101,79 1,81 90,04 2 420 lít/g c 2,77 106,40 1,67 83,08 3 Đ i ch ng 2,61 100,00 2.01 100,00 Cv(%) 12,41 18,59 LSD 0,05 0,53 0,54 * Năng su t giám đ nh đư c quy đ i v t n nhân/ha Xét v năng su t c a năm 2010, m c dù cơng th c đ i ch ng lư ng nư c tư i cao hơn nhưng năng su t v n th p hơn so v i các cơng th c tư i 420 lít/g c và 480 lít/g c. Tuy nhiên s khác bi t này là khơng l n và khơng cĩ ý nghĩa v m t th ng kê. Theo chúng tơi đĩ là do trư c khi b trí thí nghi m, các cơng th c đã đư c tư i g c v i lư ng nư c như nhau c l n 1
- 50 và l n 2. V i k t qu v năng su t năm 2011, chúng tơi nh n th y: năng su t gi a cơng th c đ i ch ng v i các cơng th c tư i ti t ki m khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê. Cao nh t là cơng th c đ i ch ng v i 2,00 t n nhân/ha trong khi các cơng th c tư i 420 lit/g c và 480 lít/g c l n lư t là 1,67 và 1,81 t n nhân/ha, th p hơn đ i ch ng l n lư t là 17 và 10%. 3.1.8.2. Ch t lư ng cà phê nhân s ng Đ xem xét lư ng nư c tư i cĩ nh hư ng đ n ch t lư ng cà phê nhân s ng hay khơng chúng tơi đã ti n hành l y m u và k t qu phân đư c trình bày trong b ng 3.9. B ng 3.9: Ch t lư ng cà phê nhân c a thí nghi m tư i TL T l h t trên sàng T l 100 < Stt Cơng th c tươi/ Sàng Sàng Sàng Sàng nhân Sàng Nhân 18 16 13 12 (gam) 12 1 480lít/g c 5,97 12,75 3,0 25,1 62,7 6,6 2,6 2 420 lít/g c 5,74 15,05 10,7 37,1 49,0 2,5 0,7 3 Đ/ ch ng 5,81 12,30 3,8 21,0 68,1 5,1 2,0 Đ i v i các ch tiêu v ch t lư ng, s li u trên cũng cho th y năm 2010 t l tươi/nhân đ u khá cao t t c các cơng th c. Tr ng lư ng 100 nhân khá nh so v i bình thư ng và t l trên sàng 18 là khá th p. Theo chúng tơi là do năm nay vào tháng 5 và 6 lư ng mưa r t ít, cây khơng đ nư c đ h p thu dinh dư ng, m c khác vì h u h t các ch lơ đ u bĩn phân theo tr i mưa nên h u h t đ u bĩn phân r t mu n, khơng k p đáp ng đư c s phát tri n c a qu vì v y ch t lư ng qu h t đ u th p t t c các cơng th c. So sánh gi a 3 cơng th c v i nhau thì th y tuy cĩ s khác nhau chút ít v các ch tiêu nêu trên nhưng s khác nhau này khơng theo quy lu t, m t
- 51 khác ch là s sai khác gi a cơng th c 2 v i hai cơng th c kia, đi u này theo chúng tơi ch t lư ng cà phê nhân ch y u ph thu c vào gi ng cà phê cịn lư ng nư c nh hư ng khơng đáng k đ n ch t lư ng cà phê nhân s ng. 3.2. Nghiên c u nh hư ng c a k thu t tư i TKN đ n hi u qu s d ng phân bĩn . 3.2.1. Dinh dư ng đ t trư c thí nghi m Cây cà phê cĩ yêu c u dinh dư ng cao, địi h i đư c bĩn phân nhi u đ cho năng su t cao, n đ nh. Hàm lư ng h u cơ trong đ t là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng đ đánh giá đ phì đ t. Đ i v i đ t tr ng cà phê, hàm lư ng h u cơ cao thư ng kèm theo đ t tơi x p và cĩ kh năng cung c p ch t dinh dư ng cao. Đ m và kali là 2 y u t dinh dư ng quan tr ng nh t đ i v i cà phê. Lân t ng s dư ng như ít quan tr ng hơn, tuy v y cũng là nguyên t dinh dư ng ch y u, đ c bi t là th i kỳ n hoa. K t qu phân tích đ t b ng 3.10 cho th y đ t thí nghi m khá chua, ch t h u cơ và đ m t ng s khá, lân d tiêu thu c lo i nghèo, kali d tiêu trung bình cịn canxi và magie trao trao đ i th p. K t qu này phù h p v i tình tr ng chung c a đ t bazan tr ng cà phê vùng Buơn Ma Thu t hi n nay. B ng 3.10: Hàm lư ng dinh dư ng trong đ t trư c thí nghi m D tiêu Trao đ i T ng s (%) Kí hi u m u pH KCL (mg/100 g đ t (lđl/100 g đ t 2+ 2+ HC N P2O5 K2O Ca Mg Đ t cà phê v i 4,13 4,45 0,20 2,32 15,20 0,13 0,23 3.2.2. Dinh dư ng trong đ t sau thí nghi m Cây cà phê mu n sinh trư ng t t cho năng su t cao thì ph i c n cung c p đ y đ các ch t dinh dư ng. Đĩ là đ m, lân, kali, caxi, magiê, lưu huỳnh .Các ch t dinh dư ng cĩ s n trong đ t, s lư ng tùy thu c vào đ c đi m c a t ng lo i đ t, nhưng khơng đ đ đáp ng nhu c u sinh
- 52 trư ng và phát tri n c a cây cà phê đ đ t đư c năng su t cao. Vì v y c n ph i cung c p các ch t dinh dư ng trên thơng qua các d ng, lo i phân bĩn. Thi u m t trong nh ng ch t dinh dư ng c thi t thì cây cà phê s b nh hư ng v m t sinh trư ng và phát tri n, do v y năng su t cũng s b s t gi m. Đ theo dõi hàm lư ng dinh dư ng trong đ t sau thí nghi m bĩn phân, chúng tơi l y m u đ t phân tích và k t qu đư c th hi n qua b ng 3.11 B ng 3.11: Hàm lư ng dinh dư ng trong đ t sau thí nghi m D tiêu Trao đ i T ng s (%) Cơng th c pH KCL (mg/100 g đ t (lđl/100 g đ t) 2+ 2+ HC N P2O5 K2O Ca Mg 80% Đ i 4,69 5,24 0,16 1,67 12,70 0,34 0,70 ch ng 70% Đ i 4,78 4,82 0,18 1,61 8,73 0,54 0,96 ch ng Đ i ch ng 4,64 5,22 0,21 4,12 20,26 0,40 0,72 K t qu phân tích m u đ t so sánh v i k t qu nghiên c u v hàm lư ng dinh dư ng trong đ t tr ng cà phê Tây Nguyên c a ơng Vũ Cao Thái, Lê Kh Hồ (1994) và các k t qu nghiên c u c a vi n Khoa h c k thu t nơng lâm nghi p tây nguyên cho th y: đ pH và hàm lư ng h u cơ t ng s c p cĩ đ phì cao, b o đ m cho cà phê sinh trư ng t t, cĩ kh năng cho năng su t cao. Hàm lư ng đ m cơng th c 1 và 2 v n n m trong m c đ m b o cho cây cà phê sinh trư ng và phát tri n bình thư ng, đ i v i cơng th c 3 hàm lư ng đ m đ m b o cho cây cà phê sinh trư ng t t. Đ i v i hàm lư ng lân d tiêu c 3 cơng th c đi u n m c p cĩ đ phì r t th p nh hư ng x u đ n sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê. Hàm lư ng K 20 d tiêu trong đ t cơng th c 2 thu c lo i nghèo dinh dư ng nh hư ng x u đ n s sinh trư ng
- 53 c a cây, cơng th c 1 m c dinh dư ng trung bình và cơng th c 3 m c đ t cĩ đ phì cao. 3.2.3. Sinh trư ng c a vư n cây Qua theo dõi tình hình sinh trư ng c a vư n cây khi mùa mưa k t thúc k t qu đư c th hi n qua b ng 3.12. B ng 3.12: Tình hình sinh trư ng c a vư n cây (%) T l cây (%) Stt Cơng th c Xanh Vàng nh Vàng 1 80% Đ i ch ng 42,3 54,2 3,6ab 2 70% Đ i ch ng 40,8 55,3 3,8a 3 Đ i ch ng 42,5 54,1 3,4b Cv(%) 3,8 3,03 2,89 LSD 0,05 2,59 2,64 0,09 Ghi chú: Xanh t t: 25 % lá vàng Theo s li u quan tr c đư c tình hình sinh trư ng c a vư n cây gi a 3 cơng th c khơng cĩ s khác bi t đáng k . T l cây xanh bi n đ ng t 40,8% 42,5%, cây vàng nh t 54,1% 55,3%, và t l cây vàng bi n đ ng t 3,4% 3,8%. Qua đĩ cho th y v i 3 m c phân bĩn khác nhau tình hình sinh trư ng c a vư n cây gi a 3 cơng th c khơng cĩ s khác bi t đáng k và sinh trư ng tương đ i n đ nh.
- 54 Hình 3.3: Bi u đ so sánh m c sinh trư ng c a vư n cây 3 cơng th c bĩn phân 3.2.4. T l qu r ng qu Trong su t quá trình ra hoa đ u trái thì hi n tư ng r ng qu non là đi u khơng tránh kh i trong giai đo n t ra hoa đ n giai đo n qu già và chín. Thư ng qu non r ng r t nhi u do tác đ ng b i nhi u y u t , m t trong nh ng nguyên nhân nh hư ng m nh đ n s r ng qu là k thu t bĩn phân. Nh ng qu r ng trong giai đo n này ch y u là nh ng qu b kh ng ho ng dinh dư ng c a cây. Vì v y giai đo n này r t c n dinh dư ng đ nuơi qu , đ ng th i nuơi lá, cành đang tái sinh trư ng. Giai đo n này tuy qu tăng nhanh v th tích nhưng hi u ng b n ch a c a qu cà phê chưa cao. Cây c n t đi u ch nh sinh trư ng và phát d c b ng cách r ng b t qu khi quá sai qu d b ch t khơ, vì th gi m t l r ng qu là m t bi n pháp làm tăng năng su t. M t trong nh ng ch tiêu đánh giá nh hư ng c a phân bĩn đ n s phát tri n c a qu cũng như năng su t là t l r ng qu . K t qu b ng 3.13.
- 55 B ng 3.13: T l qu r ng theo th i gian (tính vào năm 2010) Tháng 7 Tháng 9 S Stt Cơng th c S qu T l S qu T l r ng qu /đ t r ng/đ t r ng (%) r ng/đ t (%) 1 80 % Đ/C 28,90 7,52 25,9 11,30 39,1 2 70 % ĐC 29,26 7,75 26,3 11,31 38,6 3 Đ i ch ng 27,54 7.33 26,5 11,10 40,3 Cv% 14,17 40,39 13,59 29,02 25,54 LSD 0,05 6,47 4,86 1,06 5,2 16,29 Qua s li u thu th p đư c năm 2010 cho th y t l r ng qu c 3 cơng th c khơng cĩ s khác bi t v ý nghĩa th ng kê. T l r ng qu tháng 7 t 25,9 26,5%, t l r ng quá tháng 9 t 38,6 40,3%. T l qu r ng c a cơng th c đ i ch ng là cao nh t, đ t đ n 40,0% nhưng s khác bi t v i 2 cơng th c kia là r t nh và qua x lý cho th y s sai khác đây là khơng cĩ ý nghĩa v m t th ng kê. Đi u này theo chúng tơi, v i s khác bi t lư ng phân trong các cơng th c khơng nhi u mà th i gian thí nghi m cịn ng n nên ch c ch n chưa th y đư c s sai khác v t l r ng qu các cơng th c. Chúng tơi ti n hành theo dõi t l r ng qu vào năm 2011. K t qu đư c trình bày b ng 3.14. B ng 3.14: T l qu r ng theo th i gian (tính vào năm 2011) Tháng 7 Tháng 9 S T l Stt Cơng th c S qu T l S qu qu /đ t r ng r ng/đ t r ng (%) r ng/đ t (%) 1 80 % Đ/C 26,90ab 7,87 29,27a 11,54 42,89 2 70 % ĐC 26,04b 7,74 29,72a 11,48 44,10
- 56 3 Đ i ch ng 28,24a 7,67 27,10b 10,94 38,75 Cv% 5,59 28,69 5,93 13,80 13,80 LSD 2,56 3,48 0,49 2,49 9,20 T l qu r ng theo dõi năm 2011 cho th y, s qu /đ t cĩ s sai khác gi a cơng th c đ i ch ng và cơng th c 2 và s sai khác này cĩ ý nghĩa th ng kê , tuy nhiên s sai khác này là khơng l n. S qu /đ t cơng th c đ i ch ng cao nh t là 28,24 qu /đ t, th p nh t là cơng th c bĩn 70% lư ng phân so v i đ i ch ng, ch đ t 26,04 qu /đ t. So sánh gi a 2 th i đi m đi u tra thì th y t l r ng qu vào tháng 7 bi n đ ng t 27,10 29,2% và cĩ s sai khác cĩ ý nghĩa th ng kê gi a cơng th c đ i ch ng v i 2 cơng th c bĩn 70 và 80% lư ng phân, đi u này theo chúng tơi là vào giai đo n tháng 7 tháng 8 ng v i th i kỳ tăng m nh v th tích và kh i lư ng tươi, khoang ch a h t đã hình thành hồn ch nh và bư c vào tích lu đ hình thành h t nên cây c n nhi u dinh dư ng nh t trong khi đĩ v i lư ng 210N 175 K20 kg/ha cĩ th khơng đ nên cĩ x y ra hi n tư ng r ng qu , tuy nhiên s khác nhau đây cũng khơng l n, hơn n a th i gian thí nghi m cịn ng n nên chưa th kh ng đ nh ch c ch n v hi n tư ng r ng qu là do thi u phân. Xét v t l r ng qu tháng 9 cho th y t l r ng qu bi n đ ng t 38,75 44,10% và s sai khác này khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. Qua hai năm theo dõi cho th y s qu /đ t cũng như t l r ng cĩ khác nhau gi a hai năm. Năm 2010, s qu /đ t cao hơn và t l r ng qu th p hơn năm 2011.
- 57 Hình 3.4: Bi u đ so sánh t l r ng qu năm 2011 3.2.5. Tình hình sâu b nh Đ đánh giá xem lư ng phân bĩn và phương th c bĩn phân cĩ nh hư ng đ n sâu b nh h i chính trên cà phê hay khơng, chúng tơi đã ti n hành theo dõi b nh r s t và k t qu th hi n trong b ng 3.15. B ng 3.15: M c đ b nh r s t c a cà phê các cơng th c phân bĩn M c đ b h i (%) T l cây b Stt Cơng th c Cây b nh Cây b nh Cây b nh h i (%) nh trung bình n ng 1 80 % Đ/C 36 83,3 11,1 5,6 2 70 % ĐC 34 79,4 14,7 5,9 3 Đ i ch ng 37 81,08 13,51 5,41 Qua s li u thu th p đư c cho th y t l cây b b nh r s t 3 cơng th c phân bĩn khơng cĩ s khác bi t bi n đ ng t 34 37%. V m c đ h i, cơng th c bĩn phân 80% so v i đ i ch ng chi m t l cao nh t là 83,3% và th p nh t là cơng th c bĩn 70% phân so v i đ i ch ng, đ i v i m c đ h i n ng gi a 3 cơng th c khơng cĩ s khác bi t và bi n đ ng t 5,6 5,9%.
- 58 K t qu cho th y, t l cây b r s t ph thu c vào th i kỳ xu t hi n b nh trong năm và khơng b nh hư ng b i lư ng phân bĩn. 3.2.6. Năng su t và ch t lư ng cà phê các cơng th c bĩn phân 3.2.6.1. Năng su t c a thí nghi m bĩn phân Năng su t c a 3 cơng th c bĩn phân đư c th hi n trong b ng 3.16. B ng 3.16: Năng su t cà phê c a các cơng th c bĩn phân Năm 2010 (t n Năm 2011(t n Stt Cơng th c % % nhân/ha) nhân/ha) 1 80 % Đ/C 2,84 108 1,82 93 2 70 % ĐC 2,64 101 1,65 85 3 Đ i ch ng 2,61 100 1.94 100 Cv(%) 15,47 9,86 LSD 0.05 0,66 0,28 K t qu năm 2010 cho th y năng su t cao nh t cơng th c bĩn 80% lư ng phân bĩn là 2,84 t n nhân/ha và th p nh t là cơng th c đ i ch ng. Tuy nhiên s khác bi t gi a các cơng th c là khơng cĩ ý nghĩa v m t th ng kê. Theo chúng tơi vi c bĩn phân ch m i áp d ng trong th i gian ng n nên hi u qu c a vi c bĩn phân qua nư c tuy cĩ nh hư ng đ n năng su t nhưng chưa nhi u vì v y mà chưa th y đư c s sai khác v năng su t gi a các cơng th c. Qua s li u năng su t năm 2011 chúng tơi nh n th y, 3 m c bĩn phân khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa v m c th ng kê, cao nh t là cơng th c đ i ch ng đ t 1,94 t n nhân/ha, và th p nh t là cơng th c 70% lư ng phân so v i đ i ch ng 1,65 t n nhân/ha. 3.2.6.2. Ch t lư ng cà phê nhân s ng Đ xem xét tác đ ng c a các cơng th c thí nghi m vi c bĩn phân đ n ch t lư ng cà phê nhân s ng, chúng tơi đã ti n hành l y m u qu phân tích ch t lư ng. K t qu đư c th hi n t i b ng 3.17.
- 59 B ng 3.17: Ch t lư ng cà phê nhân c a thí nghi m bĩn phân TL T l h t trên sàng T l 100 < Stt Cơng th c tươi/ Sàng Sàng Sàng Sàng nhân Sàng nhân 18 16 13 12 (gam) 12 1 80 % Đ/C 5,72 13,15 8,6 26,7 57,6 5,4 1,7 2 70 % ĐC 5,67 13,50 7,0 28,7 58,8 4,4 1,1 3 Đ i ch ng 5,81 12,30 3,8 21,0 68,1 5,1 2,0 Đ i v i các ch tiêu v ch t lư ng, cũng gi ng như thí nghi m tư i nư c là t l tươi/nhân đ u khá cao t t c các cơng th c. Tr ng lư ng 100 nhân khá nh so v i bình thư ng và t l trên sàng 18 là khá th p. Theo chúng tơi là do năm nay vào tháng 5 và 6 lư ng mưa r t ít, cây khơng đ nư c đ h p thu dinh dư ng, m c khác vì h u h t các ch lơ đ u bĩn phân theo tr i mưa nên h u h t đ u bĩn phân r t mu n, khơng k p đáp ng đư c s phát tri n c a qu vì v y ch t lư ng qu h t đ u th p t t c các cơng th c. 3.3. Ư c tính hi u qu c a k thu t tư i ti t ki m nư c và bĩn phân Hi u qu kinh t là s c s ng c a các bi n pháp k thu t. Trong khuơn kh thí nghi m c a đ tài vi c tính tốn hi u qu kinh t g p nhi u khĩ khăn do quy mơ nh . M t khác do k thu t tư i ti t ki m nư c là k thu t m i, l n đ u tiên th c hi n trên cây cà phê nên vi c b trí các cơng th c v i lư ng nư c tư i l n đ u chưa phù h p v i yêu c u sinh lý ra hoa c a cây cà phê, d n đ n năng su t các cơng th c tư i ti t ki m nư c th p hơn cơng th c đ i ch ng m c dù s khác bi t này khơng cĩ ý nghĩa th ng kê và hi u qu c a k thu t tư i ti t ki m khơng th hi n đ y đ . 3.3.1. Đánh giá hi u qu v m t xã h i Đ i v i cà phê địi h i m t lư ng cơng lao đ ng khá l n, trong đĩ tư i nư c c n trung bình 24 cơng/ha/năm. N u áp d ng bi n pháp tư i ti t ki m
- 60 thì gi m đư c kho ng 20 cơng/ha/năm. Ch tính riêng Đăk Lăk v i di n tích 190.000 ha, n u ch 10 % di n tích đư c áp d ng thì ti t ki m đư c m t lư ng cơng lao đ ng khá l n ( 19.000 ha x 20 cơng/ha = 380.000 cơng lao đ ng m i năm). Qua vi c áp d ng k thu t tư i ti t ki m nư c và bĩn phân qua đư ng ng, ti t ki m đư c nhi u cơng lao đ ng , t o đi u ki n thu n l i cho s n xu t c a nơng dân. 3.3.2. Đánh giá tác đ ng v m t mơi trư ng V ti t ki m nư c : Hi n nay cung c p đ nư c tư i cũng như nư c sinh ho t là m t v n đ nan gi i, dư i tác đ ng c a bi n đ i khí h u tồn c u thì vi c gi m th t thốt nư c và dùng nư c ti t ki m là r t quan tr ng. Tài nguyên nư c Đăk Lăk ngày càng c n ki t vì v y vi c áp d ng cơng ngh tư i ti t ki m nư c là k t s c k p th i. Qua vi c áp d ng cơng ngh tư i ti t ki m nư c c m i ha ti t ki m đư c 20 % lư ng nư c tư i, thì m i năm t nh Đăk lăk s ti t ki m đư c m t lư ng nư c vơ cùng l n: 1.800 m 3/ha x 20% x 190.000 ha = 68,4 tri u m3 nư c. V ơ nhi m mơi trư ng : K thu t bĩn phân qua đ t bao gi cũng cĩ m t lư ng phân b b c hơi và ch y trơi làm ơ nhi m b u khơng khí cũng như ngu n nư c. Trong khi bĩn phân qua nư c h n ch vi c b c hơi và lư ng phân b ch y trơi trên b m t cũng th p hơn do phân đã tan và đư c đ t h p thu vì v y h n ch đư c ơ nhi m mơi trư ng.
- 61 CHƯƠNG IV: K T LU N VÀ Đ NGH 4.1. K t lu n 4.1.1. Đ i v i tư i nư c Đ i v i cây cà phê v i vào giai đo n kinh doanh v i lư ng nư c tư i 480 lít/g c và 420 lít/g c khơng đ đ đáp ng cho nhu c u n hoa cũng như ra hoa t p trung trong đ t đ u. S cây khơng ra hoa cao, sau tư i 7 ngày, t l cây khơng ra hoa l n lư t là 12% và 14% các m c tư i 480 lit/g c và 420 lít/g c so v i đ i ch ng tư i 600 lít/g c t l này là 5%. M c dù s khác bi t v năng su t gi a các cơng th c khơng cĩ ý nghĩa v m t th ng kê nhưng k t qu phân tích cho th y năng su t cây cà phê các m c tư i ti t ki m 20 và 30% so v i đ i ch ng l n lư t cĩ năng su t th p hơn đ i ch ng là 7 và 10%. 4.1.2. Đ i v i phân bĩn Hàm lư ng dinh dư ng c a đ t làm thí nghi m thu c lo i bình thư ng c a đ t bazan vùng Buơn Ma Thu t. Hàm lư ng dinh dư ng c a đ t sau thí nghi m cho th y cơng th c bĩn 70% lư ng phân so v i đ i ch ng hàm lư ng đ m t ng s , lân và kali d tiêu hơi th p so v i tiêu chu n phân c p đ phì đ t bazan tr ng cà phê. Cơng th c 80% lư ng phân so v i đ i ch ng thì đ pH và h u cơ t ng s m c thích h p cho s phát tri n cây cà phê, các hàm lư ng đ m t ng s , lân d tiêu đ m b o cho cây cà phê phát tri n bình thư ng. Đ i v i hàm lư ng lân d tiêu c 3 cơng th c đi u n m m c nghèo. V t l r ng qu c a các cơng th c bĩn phân năm 2010 khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa v m c th ng kê, năm 2011 t l r ng qu tháng 7 cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê gi a cơng th c đ i ch ng và 2 cơng th c bĩn phân qua nư c, nhưng đ n tháng 9 t l r ng l i khơng cĩ s khác bi t gi a các cơng th c. Khơng th y cĩ s khác nhau v năng su t và ch t lư ng cà phê gi a các
- 62 cơng th c bĩn phân năm 2010 và năm 2011. 4.2. Đ ngh Đ tài c n đư c ti p t c th c hi n đ xác đ nh lư ng nư c tư i l n đ u phù h p nh m giúp cây cà phê ra hoa t p trung; xác đ nh chu kỳ tư i và lư ng phân bĩn, s l n bĩn phù h p v i cây cà phê v i giai đo n kinh doanh.
- 63 TÀI LI U THAM KH O Tài li u ti ng vi t 1. Lê Ng c Báu (2001), Nghiên c u m t s gi i pháp k thu t thâm canh cây cà phê v i đ t hi u qu kinh t cao t i Đăk Lăk, Lu n án ti n s , Đ i h c Nơng nghi p I Hà N i 2011,. 2. Lê Ng c Báu (1999), K thu t tr ng và chăm sĩc cà phê; trong cây cà phê Vi t Nam, Đồn Tri u Nh n. 3. Lê Ng c Báu (2007), Nghiên c u các gi i pháp khoa h c cơng ngh và kinh t xã h i đ phát tri n b n v ng m t s cây cơng nghi p lâu năm Tây Nguyên , Báo cáo khoa h c, B NN PTNT. 4. Tr n Th Quỳnh Chi (2007), H sơ ngành hàng Vi t Nam, Vi n Chính sách và Chi n lư c PTNN & NT Vi t Nam. 5. C c Tr ng tr t (2010), S n xu t cà phê niên v 2009 2010 và m t s bi n pháp phát tri n cà phê b n v ng trong th i gian t i. 6. Ch Th Đa, k thu t tr ng và chăm sĩc cây cà phê .Vi n KHKT NLN Tây Nguyên. 7. Hi p h i Cà phê Ca cao Vi t Nam (2010), Báo cáo tình hình xu t kh u cà phê n a đ u niên v 2009 2010. 8. Trương H ng (1998), Nghiên c u hi u l c phân h u cơ trên cà phê v i kinh doanh , Vi n KHKT Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên 1997 1998. 9. Trương H ng (1999), Nghiên c u xác đ nh t h p phân bĩn NPK cho cà phê v i kinh doanh trên đ t đ basalt Đak Lak và đ t xám gneiss Kon Tum , Lu n văn ti n sĩ nơng nghi p, Trư ng Đ i h c Nơng lâm Thành ph H Chí Minh. 10. Cơng Huy n Tơn N Tu n Nam (1995), Nghiên c u t h p phân bĩn NPK cho cà phê v i kinh doanh t i Đăk Lăk, K t qu 10 năm nghiên c u khoa h c 1983 1993, Vi n nghiên c u cà phê 1995. 11. Cơng Huy n Tơn N Tu n Nam (1999), Nghiên c u tác d ng c a Lưu
- 64 huỳnh đ n sinh trư ng phát tri n và năng su t cà phê v i Tây Nguyên , Vi n KHKT NLN Tây Nguyên. 12. Đồn Tri u Nh n (2010) , Ngành hàng cà phê Vi t Nam th c tr ng và gi i pháp, hi p h i cà phê ca cao Vi t Nam. 13. Đồn Tri u Nh n (2011), B n tin cà phê Vi t Nam . 14. Đồn Tri u Nh n, Hồng Thanh Ti m, Phan Qu c S ng(1999) , Cây cà phê Vi t Nam, Nhà xu t b n Nơng nghi p . 15. Lê Sâm (2007), Cơng ngh , k thu t tư i ti t ki m nư c cho nh ng vùng khan hi m nư c Vi t Nam , Vi n khoa h c Th y l i mi n Nam 16. Phan Qu c S ng (1999 ), cây cà phê vi t nam, nhà xu t b n nơng nghi p. 17. T p chí trung tâm KNKN qu c gia (2010), H i th o mơ hình TTKN trên cây bơng. 18. Phan Huy Thơng (2010), Các gi i pháp phát tri n b n v ng cây cà phê, C c Tr ng tr t. 19. Hồng Thanh Ti m, Lê Ng c Báu (2000), Nghiên c u nhu c u nư c, ch đ và phương pháp tư i cho cà phê v i kinh doanh Đăk Lăk , Vi n KHKT Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên. 20 . Trung tâm KN Đ ng Nai (2008), h i th o mơ hình thâm canh TTKN trên cây S u riêng. 21. Trình Cơng Tư (1999), H th ng các bi n pháp k thu t nâng cao hi u qu s d ng phân đ m cho cà phê v i trên đ t nâu đ bazan Tây Nguyên , Lu n án ti n sĩ nơng nghi p, Vi n Khoa h c K thu t Nơng nghi p Vi t Nam. 22 . Vi n KHKTNLN Tây Nguyên, K t qu nghiên c u và gi i pháp phát tri n cà phê b n v ng . 23. www.http\tintuc. Tài li u ti ng anh 24. Azizuddin, M. (1994), "Drip irrigation: Effect on Coffea arabica var. catimor ", Indian coffee , (10).
