Luận văn Đánh giá sinh trưởng và hiệu quả kinh tế của một số mô hình trồng bời lời đỏ (Litsea glutinosa Roxb) tại một số huyện ở Gia Lai

Nội dung text: Luận văn Đánh giá sinh trưởng và hiệu quả kinh tế của một số mô hình trồng bời lời đỏ (Litsea glutinosa Roxb) tại một số huyện ở Gia Lai

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN MAI MINH TUN Tên đ tài ĐÁNH GIÁ SINH TRƯNG VÀ HIU QU KINH T CA MT S MƠ HÌNH TRNG BI LI Đ (Litsea glutinosa Roxb)TI MT S HUYN GIA LAI LUN VĂN THC S LÂM NGHIP BUƠN MA THUT, NĂM 2011
2. ii B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN Mai Minh Tun ĐÁNH GIÁ SINH TRƯNG VÀ HIU QU KINH T CA MT S MƠ HÌNH TRNG BI LI Đ (Litsea glutinosa Roxb)TI MT S HUYN GIA LAI Chuyên ngành: Lâm hc Mã s: 60.62.60 LUN VĂN THC S LÂM NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. Võ Hùng BUƠN MA THUT, NĂM 2011
3. iii Li cam đoan Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Mi s trích dn trong lun văn đu nêu rõ ngun gc. Ngưi cam đoan Mai Minh Tun
4. iv Li cm ơn Đ hồn thành chương trình đào to Thc sĩ chuyên ngành lâm hc, h chính quy, ti trưng Đi hc Tây Nguyên, tơi xin chân thành cm ơn: Quý thy cơ giáo trưng Đi hc Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm nghip, Phịng Đào to Sau đi hc, Ban giám hiu nhà trưng đã tn tình ging dy và to điu kin thun li cho tơi trong sut thi gian khố hc. Lãnh đo UBND các xã Lơ Pang, Kon Thp, Ia Phí, Bin H đã h tr to điu kin cho tơi tip cn vi hin trưng, nơng dân và cung cp các thơng tin d liu cơ bn v KTXH ca đa phương Các nơng dân cĩ mơ hình trng Bi li đ các đa phương nghiên cu đã đng ý cho tơi thc hin nghiên cu cht h mt s cây tiêu chun Bi li đ thu thp s liu. Các đi lý thu mua Bi li đã tham gia cung cp thơng tin cũng như cùng thu thp s liu trên hin trưng. Đc bit tơi xin trân trng cm ơn thy giáo TS. Võ Hùng ging viên chính, trưng Đi hc Tây Nguyên đã dành nhiu thi gian quý báu, tn tình hưng dn tơi trong sut thi gian thc tp và hồn thành lun văn này. Cám ơn gia đình và nhng ngưi thân, bn bè đã giúp đ v mi mt đ tơi hồn thành đưc khố hc này. Do thi gian cĩ hn và trình đ chuyên mơn cịn hn ch, bn thân mi bưc đu làm quen vi cơng tác nghiên cu khoa hc, nên đ tài khơng tránh khi nhng thiu sĩt. Kính mong quý thy, cơ giáo và bn bè đng nghip quan tâm gĩp ý đ lun văn đưc hồn thin hơn. Xin chân thành cm ơn! Buơn Mê thut, tháng 10 năm 2011 Tác gi
5. v Mai Minh Tun MC LC Trang Chương 1: TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 3 1.1. Ngồi nưc 3 1.2. Trong nưc 4 1.3. Tho lun 6 Chương 2: ĐI TƯNG VÀ ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 8 2.1 Đi tưng và phm vi nghiên cu 8 2.1.1 Phm vi nghiên cu 8 2.1.2 Đi tưng nghiên cu 8 2.1.3 Đc đim ca các cây trng trong các mơ hình nghiên cu 11 2.2 Đc đim khu vc nghiên cu 16 2.2.1 Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu 16 2.2.2 Đc đim kinh t xã hi khu vc nghiên cu 17 Chương 3: MC TIÊU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 21 3.1 Mc tiêu nghiên cu 21 3.2 Gi đnh nghiên cu 21 3.3 Ni dung nghiên cu 21 3.4 Phương pháp nghiên cu 22 3.4.1 Phương pháp lun nghiên cu 22 3.4.2 Phương pháp nghiên cu c th 22 3.4.3 Khung logic nghiên cu 26 Chương 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 28 4.1 H thng bin pháp k thut gây trng, chăm sĩc Bi li 28 4.1.1 Mơ hình trng bi li thun lồi 28
6. vi 4.1.2 Mơ hình bi li trng xen cà phê 29 4.1.3 Mơ hình trng bi li Nơng lâm kt hp xen sn 30 4.2 Sinh trưng Bi li đ trong các mơ hình 30 4.2.1 Sinh trưng v đưng kính, chiu cao, th tích 30 4.2.2 Sinh khi các b phn ca Bi li 40 4.2.3 Xác đnh mt đ phù hp 46 4.3 Hiu qu kinh t ca các mơ hình trng Bi li 51 4.3.1 Giá bán cây đng ti vưn 51 4.3.2 Giá tr lũy k theo thi gian ca các mơ hình 53 4.3.3 Chi phí sn xut và hiu qu kinh t ca các phương thc trng Bi li 62 4.4 Chi phí sn xut sơ ch Bi li đ 68 4.4.1 Chi phí sn xut ca ngưi thu mua 68 4.4.2 Cơ cu phn trăm chi phí ca các khâu trong SX sơ ch 70 4.4.3 Cơ cu hưng li 74 4.5 Phân tích SWOT, CIPP và các gii pháp phát trin cây Bi li 75 4.5.1 Phân tích đánh giá SWOT các mơ hình trng bi li 76 4.5.2 Phân tích CIPP 77 4.5.3 Tho lun và đ xut các gii pháp phát trin Bi li 78
7. vii DANH MC T VIT TT T vit tt Nguyên nghĩa A Tui cây Bi li đ trong mơ hình nghiên cu BVTV Bo v thc vt CP Chi phí Dg ,Hg, V Đưng kính D 1.3 , chiu cao Hvn, th tích cây bình quân lâm phn Ho Chiu cao cây tng tri Bi li đ log Hàm Logarit Neper. NLKH Nơng lâm kt hp SK Sinh khi SX Sn xut d, h, v Tăng trưng Dg, Hg, V
8. viii DANH MC CÁC BNG Trang Bng 4. 1 Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng NLKH xen Sn 31 Bng 4. 2 Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng NLKH xen Sn 31 Bng 4. 3: Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng thun 32 Bng 4. 4: Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng thun 32 Bng 4. 5: Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng xen Cà phê 33 Bng 4. 6: Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng xen Cà phê 33 Bng 4. 7: Dg, Dg ca Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu 34 Bng 4. 8: Hg và Hg ca Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu 36 Bng 4. 9: V và V Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu 38 Bng 4. 10: Các mơ hình ưc lưng th tích cây Bi li đ 39 Bng 4. 11: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng NLKH xen Sn 40 Bng 4. 12: Sinh khi tươi cây bình quân Bi li đ trng Nơng lâm kt hp xen sn 40 Bng 4. 13: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng thun 41 Bng 4. 14: Sinh khi tươi cây bình quân Bi li đ trng thun 41 Bng 4. 15: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng xen Cà phê 42 Bng 4. 16: Sinh khi tươi bình quân cây Bi li đ trng xen Cà phê 42 Bng 4. 17: Sai s ca các hàm ưc lưng sn lưng v Bi li 43 Bng 4. 18: Sai s gia ưc đốn và thc t 44 Bng 4. 19: Sn lưng v Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu theo tui 45 Bng 4. 20: Các mơ hình ưc lưng Ho và St theo A cây Bi li đ trng thun 47 Bng 4. 21: Sn lưng v và tng sinh khi tươi Bi li đ trng thun 48 Bng 4. 22: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ theo A 49 Bng 4. 23: Các mơ hình ưc lưng Ho và St theo A cây Bi li đ trng xen cà phê 49 Bng 4. 24: Đ tàn che ca Bi li đ trng xen Cà phê 50 Bng 4. 25: Giá mua cây đng Bi li đ trng thun 52 Bng 4. 26: Giá mua cây đng Bi li đ trng NLKH xen Sn 52 Bng 4. 27: Giá mua cây đng Bi li đ trng xen Cà phê 52 Bng 4. 28: Các mơ hình ưc lưng giá bán cây đng Bi li đ 53 Bng 4. 29 Giá tr tích lũy ca mơ hình Bi li đ trng thun 55
9. ix Bng 4. 30: Năng sut cà phê điu tra trong mơ hình Bi li xen Cà phê 56 Bng 4. 31: Các mơ hình ưc năng sut Cà phê theo thi gian 57 Bng 4. 32: Giá tr tích lũy ca mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê 58 Bng 4. 33: T s LER ca mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê 59 Bng 4. 34: Năng sut Sn trng thun 60 Bng 4. 35: Giá tr tích lũy ca mơ hình NLKH Bi li – Sn 60 Bng 4. 36: T s LER ca mơ hình NLKH 61 Bng 4. 37: Tính các ch s CBA mơ hình Bi li đ trng thun 65 Bng 4. 38: Tính các ch s CBA ca mơ hình Bi li đ trng xen cà phê 66 Bng 4. 39: Tính các ch s CBA ca mơ hình Bi li đ trng NLKH xen Sn 67 Bng 4. 40: Mt s ch s kinh t các phương thc trng Bi li 67 Bng 4. 41: Tin bán SP, CPSX và Li nhun ca Bi li 69 Bng 4. 42: Các mơ hình ưc lưng BPV, CPV, NPV 69 Bng 4. 43: Cơ cu phn trăm chi phí ca các khâu trong SX 70 Bng 4. 44: Cơ cu % chi phí SX ti các đim điu tra 72 Bng 4. 45: Cơ cu % giá bán sn phm ca cây Bi li đ 73 Bng 4. 46: Cơ cu % hưng li theo tui 74 Bng 4. 47: Phân tích SWOT các mơ hình trng Bi li đ 76
10. x DANH MC CÁC HÌNH Trang Hình 2. 1: Mơ hình NLKH Bi li đ xen Sn 9 Hình 2. 2: Bi li trng xen trong vưn Cà phê 10 Hình 2. 3 :Bi li trng thun lồi 10 Hình 2. 4: Khu vc nghiên cu 17 Hình 4. 1: Sơ đ phi trí Bi li đ trong xen Cà phê 29 Hình 4. 2: Mt ct đng mơ hình Bi li đ trng xen vưn Cà phê 29 Hình 4. 3: Sinh trưng Dg cây bình quân Bi li đ 35 Hình 4. 4: Sinh trưng chiu cao cây bình quân ca Bi li đ 37 Hình 4. 5: Th tích cây bình quân Bi li trong các mơ hình 38 Hình 4. 6: Sn lưng v Bi li theo tui trong các mơ hình 45 Hình 4. 7: Sn lưng v và tng sinh khi trên 1ha 48 Hình 4. 8: Năng sut cà phê mơ hình xen Bi li 57 Hình 4. 9: Chui giá tr sơ ch Bi li 71 Hình 4. 10: Cơ cu chi phí SX sơ ch Bi li 72 Hình 4. 11: Cơ cu giá tr các sn phm ca Bi li 73 Hình 4. 12: Cơ cu hưng li theo tui cây 75 Hình 4. 13: Phân tích CIPP ca các phương thc trng Bi li đ 77
11. xi M ĐU GII THIU Đ TÀI Bi li là lồi cây đưc khai thác ly v làm cht kt dính. Cĩ gi thit cho rng, Bi li đưc làm cht kt dích trong vic to gch xây dng các các cơng trình c trưc kia ca ngưi Chăm; ngày nay Bi li đưc khai thác v làm cht kt dính trong vic làm nhang, làm ván ép Theo ngưi dân hay gi, thì tnh Gia Lai cĩ hai lồi Bi li là Bi Li trng và Bi Li đ. Trong 2 lồi cây này thì cây Bi li đ đưc trng, đưc khai thác nhiu hơn, giá thu mua cũng cao hơn vì v dày hơn, cht nht nhiu hơn Trưc kia, Bi li đưc khai thác trong rng t nhiên, ngày nay Bi li đưc trng nhiu dưi dng quy mơ vưn h, vưn rng nhiu huyn trên đa bàn tnh Gia Lai. Đây cũng là lồi cây đưc gây trng mnh vì nhanh cho thu hoch, ngồi v thân là sn phm thu hoch chính thì các sn phm ph khác cũng đưc tn thu trit đ: v cành, lá cũng đưc thu mua, thân sau khi bĩc v cũng đưc bán làm vt liu xây dng. Sau khi khai thác, gc cây tái sinh chi mnh nên sau khi trng thì sau vài luân kỳ khai thác na mi phi trng li. Mc dù là lồi cây đa dng, cĩ chu kỳ sinh trưng và phát trin nhanh, sn phm cĩ giá bán cao trên th trưng, nên Bi li đ đưc coi là cây “làm giàu” ca ngưi bn đa vì trng đơn gin, sn phm cĩ th bán bt c đ tui nào, bt c lúc nào trong năm và cĩ th trng dưi nhiu hình thc khác nhau: trng thun, trng xen, trng nơng lâm kt hp nhưng các tài liu nghiên cu v cây Bi li nĩi chung cũng như cây Bi li đ nĩi riêng cịn rt ít, ngồi tài liu điu tra mơ t v hình thái, sinh thái, giá tr s dng trong mt s tài liu thì nhng nghiên cu sâu v sinh trưng, hiu qu kinh t, hiu qu mơi trưng ca lồi cây này thì cịn rt hn ch. Vic trng và khai thác lồi cây này đu xut phát t t phát ca ngưi dân và nhu cu th trưng, do đĩ vic đánh giá sinh trưng và hiu qu kinh t ca mt s phương thc trng Bi li đ là vn đ cn thit nhm đưa ra nhng
12. 2 khuyn cáo, làm tài liu tham kho cho ngưi dân trong vic gây trng lồi cây này. Theo s liu thng kê chưa đy đ cho đn nay trên tồn đa bàn tnh Gia Lai, tng din tích trng Bi li đ lên đn 4.000 ha, ch yu tp trung các huyn Mang Yang (1.500ha), Chư Păh (1.000ha), Ia Grai (500ha), thành ph Pleiku (500ha) cịn li cĩ ít các huyn: Kbang, Chư Prơng, Chư Pưh. Tuy nhiên tùy theo điu kin đt đai, tiu khí hu và đc đim ngun lc nơng h, trình đ canh tác khác nhau mà hin ti Bi li đưc gây trng vi nhiu phương thc khác nhau, cĩ trng thun, trng Nơng lâm kt hp xen cây nơng nghip ngn ngày, xen vi vưn cây cơng nghip như cà phê, tiêu vi các h thng bin pháp k thut gây trng khác nhau, mc đu tư và trình đ thâm canh khác nhau do vy dn đn các vưn cây Bi li cĩ tình hình sinh trưng, hiu qu kinh t xã hi và tác đng mơi trưng khác nhau. Đưc s nht trí ca cơ s đào to là trưng Đi hc Tây Nguyên, Phịng Đào to Sau đi hc và ging viên hưng dn, chúng tơi thc hin lun văn cui khĩa vi tên đ tài “Đánh giá sinh trưng và hiu qu kinh t ca mt s mo hình trng Bi li đ (Litsea glutinosa Roxb) ti mt s huyn Gia Lai”. Thc hin đ tài vi mc đích kt hp làm lun văn cui khĩa đ nghiên cu, gii quyt mt vn đ cĩ tính thc tin ca đa phương, qua nghiên cu đ đánh giá tình hình sinh trưng và hiu qu kinh t ca các phương thc trng Bi li khác nhau ti 3 đa phương đi din, t đĩ đ xut các gii pháp v mt kinh t k thut và chính sách, gĩp phn nâng cao hiu qu canh tác cây Bi li đ mt lồi cây rng bn đa ca đa phương, trong vic phát trin kinh t xã hi, ci thin đi sng ngưi dân và gĩp phn nâng cao hiu qu mơi trưng nh gia tăng đ che ph ca rng trng Bi li.
13. 3 Chương 1: TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 1.1. Ngồi nưc Nhng nghiên cu v cây Bi li đ trên th gii cịn rt ít, ch yu ch tp trung vào nghiên cu giá tr dưc liu đưc ly t v cây, c th: Ti n Đ, các tác gi Radhakrishman. T. R; Ramasany . A ; Arfin. S (1989) đã tách đưc t v cây Bi li đ cht SufoofeMusammin dùng làm dưc liu trong y hc Ti Indonesia, các tác gi: Rizan, Helmi và Zammi, Adel (1989) bng phương pháp quang ph đã chit xut t cành, r, v cây cách cht như: 2,9 Dihydroxy; 1,10 Dimethoxyaporhine ; 6 methoxyphenanthrene 9% dùng trong y hc Ti hi ngh Quc t v y hc dân tc và nhng cây thuc hp ti Indonexia (1990) đã xác nhn t Bi li đ cĩ th chit sut mt s mt s hĩa cht dùng trong y dưc. Ti Bangalore, các tác gi B S Somashekhar, Manju Sharma (2002) đã tng kt, mơ t thc vt và phân loi nhng b phn dùng đ làm thuc và sn xut bit dưc ca nhng lồi cây trong khu vc. Trong đĩ, đã xác nhn b phn dùng đ làm thuc và sn xut ra bit dưc ca cây Bi Li đ là thân và v thân Tháng 9 năm 2011, YunSong Wang Yunnan Unversity, Kunming 650091, P.R. China đã cơng b và mơ t cu trúc hĩa hc v mt s nhng chit sut bit dưc mi t cây Bi Li cĩ tác dng trong vic cha bnh Năm 2009 ti n Đ, các tác gi S.P.Singh và Dipti Singh đã cơng b nhng nghiên cu v vic tìm ngun nguyên liu sinh hc, đc tính ca các loi du sinh hc t nhng ngun thc vt khác nhau như là ngun nguyên liu thay th cũng đã mơ t đc tính nguyên liu du sinh hc ca cây Bi li đ đưc ch bin t ht cây Bi li
14. 4 Các thơng tin trên cho phép khng đnh mt cách chc chn v giá tr kinh t ca Bi li đ, nht là trong y dưc, nhưng nhng tài liu nghiên cu nưc ngồi v k thut gây trng, sn lưng thì chưa đưc nghiên cu 1.2. Trong nưc Trưc đây cĩ mt s tác gi đã nghiên cu, vit tài liu v cây Bi li đ nhưng tp trung vào vic mơ t, phát hin và giám đnh tên lồi, nêu giá tr cơng dng ca nĩ đ s dng trong các giáo trình phân loi thc vt, cây rng, trong danh mc tài nguyên thc vt C th: Nhà xut bn giáo dc Hà Ni 1967 đã phát hành sách: “Tên cây rng Vit Nam ca tác gi Lê Mng Chân và cng s. Nhà xut bn Nơng nghip Hà Ni 1971 đã phát hành sách: “Cây g rng min Bc Vit nam” tp I ca Vin điu tra quy hoch rng C hai tài liu nĩi trên mc dù đã nêu lên v mt phân loi hc, mơ t đc đim sinh hc ca các lồi Bi li nhưng chưa đ cp đn nhng giá tr, cơng dng, k thut gây trng đi vi lồi Bi li đ Trong tài liu “Cây c thưng thy Vit Nam” tp II – Nhà xut bn khoa hc và k thut Hà Ni, 1971 ca tác gi Lê Kh K, ngồi vic mơ t cây cịn cho bit thêm mt s cơng dng ca Bi li đ: “ v cĩ tác dng làm du đau, cha bnh qu cha 45% cht béo dng sáp gm hu ht là Laurin và Olein dùng làm nn và điu ch xà phịng. G dùng làm giy, lá làm thc ăn cho trâu bị ” [12] Năm 1967, trong sách “Nhng cây thuc và v thuc Vit Nam” ca tác gi Đ Tt Li cĩ mơ t hình thái và nêu tác dng ca lồi cây này mt cách tương đi t m và đy đ hơn v giá tr s dng: “ tt c b phn ca cây, nhiu nht là v thân cĩ cha mt cht nhy (keo) và mt ít tinh du nên ngưi ta dùng vào cơng ngh keo dán trong k ngh làm giy, ph gia bê tơng, làm hương nén. V giã nát đp lên nhng nơi sưng, bng, vt thương , v cịn dùng sc nưc ung cha bnh đưng rut, l Nưc ngâm v Bi li dùng bơi đu
15. 5 làm cho tĩc mưt. Du Bi li dùng làm sáp ch xà phịng. G Bi li dùng làm giy, đĩng đ gia dng, làm nhà tm ” [14] Trong sách “Danh mc thc vt Tây nguyên” ca Vin khoa hc Lâm nghip Vit Nam, xut bn năm 1984, cũng đã đ cp đn lồi Bi li đ nhưng cũng mi ch dng li mc đ mơ t và gii thiu Trong tp chí Lâm nghip tháng 7 năm 1994 cĩ bài vit v “Trng Bi li nht” ca Nguyn Bá Cht. bài vit này, tác gi cũng đã đ cp đn mt s vn đ k thut trng Bi li nhưng ch dng li mc đ khái quát và mang tính cht đnh tính. Trong tài liu thơng tin chuyên đ “K thut trng Bi li đ” ca k sư Nguyn Hin, S khoa hc cơng ngh và mơi trưng tnh Gia Lai, 1991, đã gii thiu mt s nét cơ bn v k thut gieo ươm và trng rng Bi li đ. Song nhng đc đim sinh thái hc ca lồi cây này thì hu như chưa đưc đ cp ti. Năm 1997, trong lun văn Thc sĩ vi đ tài “Bưc đu nghiên cu mt s đc đim sinh hc ca lồi Bi li đ ( Litsea glutinosa C.B.Roxb) làm cơ s cho cơng tác trng rng ti tnh Gia Lai” ca tác gi Lê Th Lý, Trưng đi hc Tây Nguyên đã xác đnh đưc mt s đc đim sinh hc: mơ t thân, cành, lá, r, hoa, mùa và chu kỳ ra hoa, kh năng ny mm, k thut gieo ươm, d tính sn lưng v trên mơ hình trng thun và trng xen trong cà phê. Tuy nhiên các d tính sn lưng v mi ch là tm tính trên cơ s gii tích mt s cây c th mà chưa đưa ra đưc các ưc lưng trên cơ s hàm tương quan v mi quan h gia sn lưng v vi tui cây, mt đ trng Trn Văn Con (2001, [ 4]) trong báo cáo khoa hc ca Vin Khoa hc Lâm nghip Vit Nam v đ tài Xác đnh mt s cây trng chính phc v trng rng sn xut vùng bc Tây Nguyên, tác gi đã đ xut trng Bi li đ trên các dng lp đa chính là đt đ nâu dưi trng cây bi, bng phng, tương đi m và đt đ nâu dưi trng cây bi, cao nguyên bng phng, khơ nĩng. Phương thc trng: Trng theo phương thc hn giao, nơng lâm kt hp. T l hn giao 60%
16. 6 Bi li và 40% cây ăn qu hoc Cà phê, vi phương pháp hn giao theo hàng hoc theo đám. C ly hàng cách hàng 3m, cây cách cây 3m. Năm 2005, Trung tâm khuyn nơng Quc gia đã xut bn sách “K thut canh tác nơng lâm kt hp Vit Nam” [2] do các tác gi Nguyn Ngc bình và Phm Đc Tun biên son, trong đĩ đã nêu nên các đc đim hình thái, phân b, sinh thái, sinh lý, lâm sinh, k thut gieo ươm, đánh giá hiu qu kinh t ca mt s mơ hình NLKH cĩ s dng cây Bi li đ: Bi li xen trong vưn cà phê, trng cây Đu đ, Ngơ, Sn xen trong vưn Bi li. Các kt qu này ch là các s liu điu tra phng vn và tng kt li kinh nghim ca ngưi dân mà chưa đưa ra nhng mơ hình d tính, d báo v hiu qu ca các h thng NLKH trên. Năm 2009, Bo Huy và các cng s đã thc hin đ tài nghiên cu “ưc lưng năng lc hp th CO 2 ca Bi li đ ( Litsea glutinosa ) trong mơ hình nơng lâm kt hp Bi li đ – Sn huyn Mang Yang, tnh Gia Lai. Trong đĩ nhĩm tác gi đã xây dng đưc mt s hàm tương quan gia sinh khi ca cây Bi li đ vi tui cây (A), biu sn lưng Các kt qu này đã th hin tương đi đy đ sinh trưng ca Bi li đ trên mơ hình NLKH Bi li – Sn, giá tr thu nhp ca h thng nên các kt qu này hồn tồn cĩ th đưc s dng làm tài liu đ so sánh, tham kho trong đ tài này. 1.3. Tho lun Các nghiên cu trưc đây v cây Bi li đ phn ln mi ch dng li vic mơ t hình thái, sinh thái, giá tr s dng, cơng dng y dưc ca lồi cây này cịn nhng nghiên cu v đc đim lâm hc, v phương thc trng, v hiu qu và giá tr kinh t cịn thiu. Tài liu đ xut ca Trn Văn Con (2001) v vic trng xen Bi li đ trong vưn cà phê vi khong cách 3m x 3m nhưng cũng mi ch là đ xut cĩ tính cht đnh tính, cịn hiu qu kinh t ca vic trng xen này như th nào thì cũng chưa đ cp ti.
17. 7 Nghiên cu ca Bo Huy v ưc lưng năng lc hp thu CO 2 ca Bi li đ trên mơ hình NLKH huyn Mang YangGia Lai đã mơ t, mơ phng hĩa khá c th v sinh trưng, tăng trưng ca Bi li đ mơ hình này. Các kt qu này cĩ mt s ni dung trùng vi hưng nghiên cu ca đ tài này nên hồn tồn cĩ th k tha s liu đ phân tích hiu qu kinh t, hiu qu mơi trưng ca h thng canh tác này. Như vy, đ gĩp phn vào vic nghiên cu v cây Bi li đ, đ tài này s đi sâu vào vic gii quyt các vn đ: Nghiên cu sinh trưng và so sánh s phát trin ca Bi li đ đưc trng vi ba phương thc khác nhau: trng thun, trng xen trong Cà phê, trng NLKH xen Sn Đánh giá và so sánh hiu qu kinh t ca các h thng canh tác NLKH Bi li đ + Sn; Bi li đ xen Cà phê và Bi li đ trng thun Phân tích chi phí sn xut Bi li đ Đánh giá đim mnh, đim yu ca các phương thc trng Bi li Đ xut các gii pháp ci tin k thut đ khuyn cáo nhân rng.
18. 8 Chương 2: ĐI TƯNG VÀ ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 2.1 Đi t ưng và ph m vi nghiên c u Trong phm vi gii hn v thi gian, ngun lc và vt lc cũng như theo yêu cu ca lun văn thc s, đ tài nghiên cu ch mong đi đĩng gĩp bưc đu trong nghiên cu các phương thc trng Bi li khác nhau, nhm cung cp thơng tin, cơ s cho vic xây dng quy trình k thut trng Bi li thích hp ti đa phương. Vì vy, đ tài đưc gii hn trong trong phm vi và đi tưng như sau : 2.1.1 Phm vi nghiên cu Nghiên cu đánh giá sinh trưng ca Bi li và hiu qu kinh t mang li t vic trng Bi li theo 3 phương thc trng các đa phương khác nhau ca tnh Gia Lai. Đ tài cĩ gii hn là chưa nghiên cu phân tích hiu qu sinh thái mơi trưng ca các mơ hình trng Bi li thun lồi, trng Nơng Lâm kt hp. 2.1.2 Đi tưng nghiên cu Đi tưng nghiên cu chính ca đ tài là các mơ hình trng rng và Nơng lâm kt hp quy mơ h gia đình, trong đĩ cĩ li cây Bi li đ đưc trng theo 3 phương thc nhau: Trng Nơng lâm kt hp Bi li xen Sn ti huyn Mang Yang, đa đim nghiên cu xã Lơ Pang, xã Kon Thuop Trng Nơng lâm kt hp Bi li che bĩng cho cà phê Tp. Pleiku; đa đim nghiên cu xã Bin H Trng rng thun loi Bi li đ huyn Chư Păh, đa đim nghiên cu là xã Ia Phí
19. 9 i). Mơ hình Nơng lâm kt hp Bi li xen sn: Xut phát t các mơ hình trng Bi li đ trên đt rng sau nương ry đưc tin hành t nhng năm 19951996 vi mc đích là tái to li rng cĩ giá tr sau canh tác nương ry ca ngưi đng bào dân tc thiu s xã Lơ Pang ca huyn Mang Yang. Cây Bi li đ đã đưc ngưi dân đây Hình 2. 1: Mơ hình NLKH Bi li đ xen Sn phát trin mnh khơng ch trong vưn nhà mà c trên nương ry. Trong nhng năm gn đây, khi cây Sn tr nên cĩ giá tr thì vic trng xen Sn trong các vưn Bi li đã tr nên ph bin trong vùng này như là mt mơ hình NLKH đin hình đây. Mơ hình này đã khc phc đưc nhưc đim ca canh tác cây Sn đc canh, vì trng thun cây Sn thì ch qua 3 4 năm đã làm đt bc màu và khĩ cĩ th canh tác tip tc. Vi vic trng kt hp cây Bi li đã to nên vic s dng đt khá bn vng, nơng dân cĩ th kinh doanh dài ngày và cĩ thu nhp n đnh. Do đĩ vic nghiên cu sinh trưng, hiu qu ca Bi li đ trong h thng NLKH này nhm đ xut h thng bin pháp k thut gây trng hp lý, đm bo đưc c li ích ca trng Bi li và Sn là rt cn thit. ii). Mơ hình trng Bi li đ xen trong vưn Cà phê Mơ hình này đưc trng năm 2002 sau mt cuc hi tho khoa hc do Trung tâm Lâm nghip nhit đi đĩng chân trên đa bàn tnh Gia Lai ch trì. Mơ hình này đưc đưa ra da trên cơ s nhu cu cn che bĩng 2030% ánh sáng trc x cho cây Cà phê mà trưc đây là thưng s dng các cây g như Mung đen, Keo du làm cây che bĩng lâu dài cho Cà phê vi c ly trng là 9x6m,
20. 10 tuy nhiên nhng cây này là nhng cây cĩ giá tr phịng h che bĩng và chn giĩ nhưng giá tr v mt kinh t mang li thp, do đĩ cây Bi li đưc khuyn cáo đưa vào thay th cho nhng lồi cây trên nhm mc đích che bĩng cho cà phê đng thi to ra thu nhp t vic khai thác Hình 2.2: Bi li trng xen trong vưn Cà phê lồi cây này đ bán. Bi li đ đưc trng vi c ly 3x3m tương đương vi khong cách trng Cà phê. Tuy nhiên, t khi cĩ khuyn cáo đĩ đn nay chưa cĩ nhng nghiên cu tip theo v mơ hình này. Vì vy vic nghiên cu sinh trưng ca Bi li đ trong mơ hình này đ tìm ra phương thc trng, khai thác Bi li đ mt cách hp lý, đ va phát huy chc năng che bĩng cho Cà phê va to ra ngun thu nhp quan trng cho ngưi dân. iii). Rng trng Bi li thun loi: Đưc trng ph bin trong vưn nhà h dân huyn Chư Păh, xut phát t chương trình Đnh canh đnh cư. Trên cơ s là cây đưc Chi cc Đnh canh Đnh cư cp cho khơng, da trên s đăng ký nhu cu ca ngưi dân nên cĩ nhà xin đưc nhiu thì trng nhiu, nhà xin đưc ít thì trng ít. Do đĩ mt đ trng Hình 2. 3 :Bi li trng thun lồi cũng khơng thng nht mà cĩ
21. 11 bin đng t 2m x 2m đn 4m x 4m. Vic nghiên cu sc sinh trưng ca rng Bi li đ đưc trng vi các mt đ khác nhau s cho phép la chn mt đ trng và tui khai thác sao cho hiu qu nht. Kt qu nghiên cu này cĩ th là cơ s cho vic đ xut các bin pháp lâm sinh phù hp đ trng rng Bi li thun lồi. 2.1.3 Đc đim ca các cây trng trong các mơ hình nghiên cu Cây Bi li đ i) Đc đim sinh thái, k thut gây trng: Bi li đ hay cịn gi Bi li nht ( Litsea glutinosa ), đng nghĩa: Sebifera glutiona, Litsea sebifera thuc h Laurace, thưng gp rng th sinh hoc rng phc hi sau nương ry nhng nơi cĩ đ cao t 1000m tr xung so vi mt bin. Bi li đ thích nghi vi nhng vùng cĩ nhit đ trung bình hàng năm 22 27 oC, nhit đ ti cao trung bình tháng nĩng nht 32 34 oC, nhit đ ti thp trung bình tháng lnh nht 10 15 oC. Lưng mưa hàng năm 1500 2500mm/năm. Bi li đ sinh trưng tt trên đt feralit phát trin trên đá bazan, thích hp đt sét pha, m, thưng mc nơi đt cĩ tng dày, nhiu mùn; nơi cĩ đ dc dưi 25 o, đ sâu tng đt trên 50cm, đ pH đt t 4 5. Trong t nhiên, Bi li đ mc chung vi mt s lồi cây lá rng ưa sáng khác như Gi, Trâm, Bình Linh, Hương, Vng Re, Trám, Ràng Ràng chng t Bi li cĩ th trng hn lồi vi mt s lồi cây lá rng ưa sáng khác đ cĩ th tn dng đưc đ che bĩng ban đu. Bi li đ là cây ưa sáng mc nhanh nhưng là cây ưa m va phi và yêu cu ánh sáng mc trung bình, giai đon nh sinh trưng trung bình. Bi li đ thích hp các dng đa hình cao nguyên, dng đi và vùng bng phng Vi kh năng tái sinh ht và chi mnh nên Bi li cĩ th trng bng nhiu phương pháp: Trng bng chi r ca cây m; trng bng cây con tái sinh trong rng; trng bng ht gieo thng hoc trng bng cây con gieo ươm trong bu. Bi li đ đưc nhân dân Gia Lai và Kon Tum trng t năm 1991. Trng
22. 12 xung quanh vưn nhà, trên đt nương ry cũ. Bi li đ đưc trng khá ph bin các huyn Mang Yang, Chư Păh, Ia Grai, Chư Prơng ca tnh Gia Lai. ii) Đc đim hình thái Bi li đ là cây g nh, đưng kính cĩ th đt 4060cm, chiu cao t 20 25m. Thân cây Bi li cĩ cu trúc đơn, thân chính rõ ràng, thng, ta cành t nhiên tt, chiu cao dưi cành thưng bng 2/3 chiu cao vút ngn, cành nh thưng hp vi thân mt gĩc 30 0 to ra tán lá nh, gn, cành con cĩ cnh hoc khơng cĩ cnh, cành non cĩ lơng tơ màu vàng hoc khơng cĩ, cành trưng thành cĩ hình tr. Lá đơn mc so le, kích thưc lá thay đi, thưng cĩ hình mác dài 720cm, rng 35cm, đu lá nhn, lá cĩ màu xanh lc đm, mt trên bĩng, mt dưi cĩ lơng tơ thưa màu vàng nht, gân lá ni rõ c 2 mt, cung lá dài t 23cm Hoa t mc đu cành, cĩ 36 chùm qu to thành tán nh trên mt cung chung dài t 13cm, cung ca mi hoa dài 23cm, hoa lưng tính màu vàng nht, gc trc hoa thưng cĩ lơng màu vàng nht. V cây Bi li đ khi non cĩ màu xanh nht hoc xanh sm sau chuyn sang màu nâu hay nâu sm, xù xì và hơi nhám, v thưng dày t 12cm, v ít cĩ mùi v rõ, cĩ cha nhiu cht nhy nht và dính. V cây Bi li đ là b phn cĩ giá tr ln nht ca cây. iii) Cơng dng, giá tr ca cây Bi li: Bi li đ là loi cây đa mc đích. V Bi li cha tinh du thơm, đưc chit tinh du dùng trong y hc, làm hương thơm, nguyên liu làm keo dán cơng nghip, sơn. Trưc đây v Bi li đưc khai thác ch yu là đ làm cht kt dính trong làm nhang đ đt. Ngày nay v, thân, lá ca Bi li cịn đưc trn vào nguyên liu làm ván ép. G Bi li cĩ màu nâu vàng, cng khơng mi mt, cĩ th s dng đĩng đ dùng, làm nguyên liu giy hoc làm g ci. Lá cĩ th làm thc ăn cho gia súc (Lê Văn Minh, 1996).
23. 13 Cây Sn i) Đc đim sinh thái, k thut gây trng Cây Sn hay cịn gi là cây Sn. Tên khoa hc là Manihot esculenta Crantx. Thuc h Thu du Euphorbiaceae. Cây Sn là cây lương thc ly c cĩ th sng lâu năm đưc s dng rt sm ti các nưc Trung M như Colombia, Venezuela vào khong 3000 năm trưc cơng nguyên, sau đĩ đưc ngưi B Đào Nha đưa đn gây trng châu Phi và sau đĩ là châu Á. Sn là cây trng phù hp vi khí hu nhit đi, tuy nhiên năng sut ph thuc nhiu vào ging, đ phì và đ m đt. Sn cĩ tính chu hn cao, là cây ưa sáng mnh, thích hp vi vùng cĩ đ cao 800m tr xung, cĩ lưng mưa 750 2500mm/năm. Đ gây trng Sn bn vng thì điu quan trng là phi duy trì đưc đ phì đt, chú trng to ngun phân hu cơ bi b li cho đt và tt nht là trng NLKH vi các lồi cây lâu năm, cây cĩ tính ci to đưc đt. Ngưi dân thưng trng Sn trên nhiu lồi đt khác nhau, cĩ th trng tồn din hoc kt hp vi các lồi cây khác như Bi li, Điu, Cao su, Bch đàn, Da, ii) Đc đim hình thái: Sn cĩ hình thân nh, chiu cao khong 1,53m. Lá đơn mc so le, cung lá dài, phin lá x 58 thùy sâu chân vt, r ngang phát trin thành c và tích lu tinh bt, thi gian sinh trưng 6 đn 12 tháng, cĩ nơi ti 18 tháng, tùy ging, v trng, đa bàn trng và mc đích s dng. B phn thu hoch chính là c thưng dài 4060cm, c cha nhiu tinh bt dùng đ ăn, làm nguyên liu ch bin bt ngt. Hin ti nưc ta cĩ nhiu loi Sn, thưng gp nht là các loi sn sau: i) Sn phát: hay cịn gi là Sn tây, Sn hng lai. Cây cĩ màu hơi hng, đt thưa, lá cĩ màu xanh thm, v trong đ, khi luc lên c thưng rt b; ii) Sn dù: hay cịn gi là Sn ta, Sn đng, Sn lùn. Cây cĩ chiu cao thp, ngn non màu xanh nht, lá màu xanh lc nht, cung lá đ nht. C cĩ v ngồi màu nâu thm, v trong trng, cha nhiu nưc. Loi sn này thưng cho năng sut cao.
24. 14 iii) Cơng dng, giá tr cây sn: Hin ti, sn đưc trng trên 100 nưc ca vùng nhit đi, cn nhit đi. C sn cha nhiu tinh bt dùng làm ngun lương thc chính cho khong 1/10 dân s th gii. Theo s liu ca Trung tâm Quc t Nơng nghip nhit đi (CIAT) thì hin ti châu Á đang trng khong 3,9 triu ha Sn, trong đĩ trng nhiu nht là các nưc Thái Lan, Indonesia, n Đ, Nam Trung Quc và Vit Nam. Ti nhiu nơi vic gia tăng nhanh din tích trng Sn là do nhu cu tinh bt và làm thc ăn gia súc. Vit Nam, Sn đưc canh tác ph bin hu ht các tnh trong c nưc. Trong đĩ, din tích Sn trng nhiu nht Đơng Nam B và Tây Nguyên. Ti Vit Nam, Sn là mt cây luơng thc quan trng sau cây lúa, cĩ tính thích nghi cao, tương đi d trng, khơng kén đt, vic trng Sn đã mang li ngun thu nhp đáng k cho nhiu cng đng nơng thơn. Trng Sn thưng cho năng sut cao, vi đt tt, khí hu thun li cĩ th thu hoch 3050 tn c tươi/ha, các ging Sn mi thưng cĩ hàm lưng tinh bt cao hơn, đt khong 20 40% trng lưng c. Sn đưc ch bin (sn lát, phơi khơ hoc làm bt) dùng làm lương thc cho ngưi, gia súc, làm bánh, nu rưu, ch bin ra bt ngt, lá Sn cĩ th làm thc ăn cho cá, dâu tm, thân sn khơ làm ci đun, Cây cà phê Cà phê là tên mt chi thc vt thuc b Gentianales B Long Đm (danh pháp khoa hc: Gentianales , h Thin tho (Rubiaceae ), chi Coffea. Chi Cà phê bao gm nhiu lồi cây khác nhau, tuy nhiên khơng phi lồi nào cũng cha caffein trong ht, mt s lồi khác xa vi nhng cây Cà phê ta thưng thy mà ch cĩ hai lồi Cà phê cĩ ý nghĩa kinh t. Lồi th nht cĩ tên thơng thưng trong ting Vit là Cà phê chè (tên khoa hc: Coffea arabica ), đi din cho khong 61% các sn phm Cà phê trên th gii. Lồi th hai là Cà Phê Vi (tên khoa hc: Coffea canephora hay Coffea robusta ), chim gn 39% các sn phm Cà phê. Ngồi ra cịn cĩ Coffea liberica và Coffea excelsa ( Vit Nam gi là Cà
25. 15 Phê Mít) vi sn lưng khơng đáng k. Đi tưng mơ t trong đ tài là Cà phê vi ( Coffea robusta) i) Đc đim hình thái Coffea robusta cĩ dng cây bi luơn xanh hoc cây nh cĩ th cao lên ti 5m khi chưa đưc ta bt. Tuy nhiên các trang tri Cà phê ngưi ta thưng phi ct ta đ gi đưc đ cao khong 2m đ thun li cho vic thu hoch. Cây Cà phê cĩ cành thon dài, lá cung ngn, xanh đm và bĩng lống, hình oval thưng dài 1015 cm và rng 6,0 cm. R Cây cà phê là loi r cc, cm sâu vào lịng đt t 1 đn 2,5 m vi rt nhiu r ph ta ra xung quanh làm nhim v hút cht dinh dưng nuơi cây. Cây Cà phê vi 34 tui cĩ th bt đu thu hoch vi thi gian thu hoch ht kéo dài trong khong t 20 đn 30 năm. Cà phê vi ưa sng vùng nhit đi, đ cao thích hp đ trng cây là dưi 1000m. Nhit đ ưa thích ca cây khong 2429°C, lưng mưa khong trên 1000 mm và cĩ mùa khơ rõ rt ii) Cơng dng, giá tr ca cà phê Giá tr dinh dưng ca Cà phê cũng khá phong phú. Theo phân tích, Cà phê cha 10 14% cht béo, 5 8% prơtêin (cht đm), 1,2 1,8% cafêin, đưng, mui vơ cơ và nhiu loi vitamin. Theo mt nghiên cu đưc cơng b vào tháng 8 năm 2005 ca nhà hố hc M Joe Vinson thuc Đi hc Scranton thì Cà phê là mt ngun quan trng cung cp các cht chng ơxi hĩa (antioxidant ) cho cơ th, vai trị mà trưc đây ngưi ta ch thy hoa qu và rau xanh. Tác dng ln nht ca Cà phê là làm tinh thn phn chn, tnh táo. Khi mi mt ung mt ly cá phê s hưng phn tinh thn, ung sau khi ăn s tr giúp cho tiêu hố, mùa hè nĩng bc ung mt ly Cà phê lnh cũng cĩ tác dng gii khát, phịng cm nng. Nhưng nu ung quá nhiu Cà phê s cĩ nh hưng xu. Hin nay, cây cà phê đưc trng ti hơn 50 quc gia trên th gii, trong đĩ cĩ mt s nưc xut khu Cà phê ln như Vit nam, Brazil, Cote Đi Voa
26. 16 2.2 Đc đim khu vc nghiên cu 2.2.1 Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu Nm bc Tây nguyên, tnh Gia Lai cĩ 2 mùa khí hu rõ rt là mùa khơ và mùa mưa. Tuy nhiên do cĩ gii Trưng Sơn chy theo hưng bc – nam chia tnh thành 2 vùng sinh thái rõ rt là phía đơng và phía tây trưng sơn. Vùng phía đơng Trưng sơn vi đt đai ch yu là đt cát pha, đt phù sa c; đ cao ch yu t 250500m; mùa mưa t tháng 612; đ cao thp dn t bc xung nam Vùng phía tây trưng sơn vi đt đai ch yu là đt đ bazan; đ cao ch yu t 400 – 700m; đ cao thp dn t đơng sang tây; mùa mưa t tháng 410. Các huyn trong phm vi nghiên cu đu nm trong vùng Tây Trưng Sơn. Theo nghiên cu khí tưng thy văn ca khu vc nghiên cu vi s liu ca Trm khí tưng thy văn ti Tp. Pleiku là đi din cho khu vc khí hu ca vùng Tây Trưng Sơn thì khí hu, thy văn ca khu vc này như sau: Khí hu: Khu vc nghiên cu nm trong tiu vùng khí hu cĩ nhit đ trung bình tháng nĩng nht là tháng 5 đt 24,5 0C, tháng lnh nht là tháng 12 nhưng khơng dưi 19,2 0C, biên đ nhit năm 5,3 0C. Lưng mưa trung bình năm đây thưng đt 2.200mm và phân b khơng đu trong năm. Mùa khơ khá khc nghit vi 4 tháng (tháng 1, 2, 3, và 12) vi lưng mưa khơng quá 10mm/tháng gây nên thiu nưc. Giĩ thnh hành trong khu vc là Đơng Đơng Bc trong mùa khơ và Tây Tây Nam trong mùa mưa, điu này cũng nh hưng đn quá trình mt m, mt màu ca đt trong mùa khơ và sinh trưng ca cây trng. Đ m khơng khí trung bình năm 83,5%, trong đĩ tháng cao nht là tháng 8, tháng 9 vi đ m trên 90% và tháng thp nht là tháng 3, tháng 4 vi đ m ch đt 75%. Đa hình, đt đai: Đt đai trong khu vc nghiên cu ch yu là gm cĩ các loi đt chính là: Đt nâu đ trên bazan; đt xám bc màu trên đá granit,
27. 17 phân b ch yu trên sưn đi, rng nghèo kit; đt vàng đ trên granit, phân b trên núi cao; pH đt bin đng t 5,5 – 6,7. Nhìn chung điu kin t nhiên ca các huyn đt đa đim nghiên cu đu cĩ điu kin sinh thái phù hp cho s phát trin ca các lồi cây thuc phm vi nghiên cu Hình 2. 4: Khu vc nghiên cu 2.2.2 Đc đim kinh t xã hi khu vc nghiên cu i) Huyn Mang Yang Cĩ din tích t nhiên 1.126km 2 vi hơn 50.000 ngưi trong đĩ ngưi dân tc bn đa Bana chim 60%. Din tích cây trng nơng nghip (ch yu là Lúa nưc, Cà phê, Sn, H tiêu ) cĩ din tích hơn 20.000ha chim 1/5 tng din
28. 18 tích tồn huyn, trong đĩ trng cây Sn là hơn 6.000ha vi 01 nhà máy ch bin đt gn trung tâm huyn; trng Cà phê là 3.500ha. Cây Bi li đ đưc trng ch yu các xã phía nam ca huyn bao gm: Lơ Pang, Kon Thuop, Đê Ar, Kon Chiêng, Đăk Trơi là nhng xã thuc din khĩ khăn ca tnh vi 90% là ngưi đa phương cĩ cuc sng ch yu là da vào canh tác nương ry Xã Lơ Pang, Kon Thoup nm khu vc phía nam ca huyn Mang Yang vi cơ cu 100% là ngưi dân tc Bana, din tích làm lúa nưc rt ít, ch da vào các khe ven chân núi do các h t khai hoang đ làm nên. Phn din tích lúa nưc này khơng cĩ đu cho các h trong xã. Kinh t mang li thu nhp ch yu là da vào canh tác nương ry: trng lúa cn, sn, bp đ t cung v lương thc; chăn nuơi Bị và trng Bi li đ bán hoc trao đi Ngồi làng Chưp và làng Hlim ca xã Lơ Pang là nm ngay trên trc đưng liên xã đưc ri nha cịn các làng khác đu nm cách trc đưng này t vài km đn xa nht là 9km. Đt làm nương ry, trng Bi li trên các do núi quanh làng cĩ đ dc tương đi cao, nhìn chung là đt xu, tng canh tác mng t l đá ln chim 2070% tuỳ tng v trí, đ sâu tng đt ch 3050cm xã Lơ Pang và xã Kon Thuop cĩ 7 h ngưi Kinh đnh cư bán hàng tp hố và cũng là đim thu mua Bi li, mua bán Bị. Cịn các nơng sn khác như Sn, Ngơ lai thì thưng ti mùa thu mua thì cĩ các Nhà mua gom khác t ngồi Huyn vào thu mua. Nhìn chung vic mua bán trong xã nĩi chung ch là s ưc l gia hai bên mà khơng cĩ mt s đnh lưng nào c th. ii) Huyn Chư Păh Cĩ din tích t nhiên 980km 2 vi hơn 66.000 ngưi trong đĩ ngưi đa phương chim 51%. Din tích cây trng nơng nghip hơn 30.000ha, chim 30% din tích t nhiên, trong đĩ: Cà phê 8.500ha, Sn 3.000ha, Lúa nưc 17.500ha. Bi li đ đưc trng ch yu các xã phía bc ca huyn: Hịa phú, Ia Phí, Ia Khươl, Đăk Tơ Ve vi hơn 70% là ngưi đa phương. Ngoi tr xã Hịa Phú cịn 3 xã kia là nhng xã thuc din khĩ khăn ca tnh, đc bit là xã Đăk Tơ Ve.
29. 19 Xã Ia Phí nm phía bc ca huyn Chư Păh, trung tâm xã nm cách trc l 14 đi Kontum gn 6km, đưng t quc l 14 đi ti xã cịn đang là đưng đt tương đi khĩ đi vào mùa mưa. Vi cơ cu 100% là ngưi Bana, kinh t mang li thu nhp ch yu là làm nương ry, Cà phê, trng Bi bi đ, nuơi Bị. Cà phê và Bi li đưc trng ngay trong vưn nhà hoc nhng vùng đt quanh làng, cịn nương ry và chăn nuơi Bị làm rt xa nhà t 812km. Din tích lúa nưc trong xã ch yu là do các h t khai hoang dc theo các khe sui đ làm, do đĩ din tích lúa nưc cũng ch cĩ tp trung mt s làng mà khơng cĩ đu cho tt c các h trong xã Đa đim nghiên cu là làng Pok thuc xã Ia Phí nm sát ngay trc Quc l 14 đi Kontum. Nhìn chung các khu vc trng Cà phê, trng Bi li là nhng vùng đt gn nhà, là loi đt bazan bc màu, tương đi bng phng và tng canh tác dày (> 1m). Các h thu mua Bi li và trao đi Bị nm ngay trc đưng 14, tuỳ tng thi đim các h này cĩ th di chuyn sâu vào trong làng đt đim thu mua và sơ ch Bi Li trong làng hoc mua gom v nhà đ sơ ch. Vic mua bán ch s vào s ưc l ca ngưi mua và ngưi bán mà khơng cĩ mt s đo đm nào cà iii) Tp. Pleiku Cĩ din tích t nhiên 262km 2 vi dân s 230.000 ngưi, trong đĩ 12% là ngưi đa phương. Din tích cây nơng nghip khong 25.000ha, trong đĩ Cà phê gn 6.000ha. Cà phê đưc trng ch yu xã Bin H cĩ v trí nm cc bc ca thành ph. Cây Cà phê đưc đưa vào trng nơng trưng Ia Sao nm gn xã Bin H t nhng năm 1980 ri lan rng ra trong dân và đưc phát trin mnh vào nhng năm 1995 tr li đây do giá cà phê tăng cao Xã Bin H vi 18 thơn làng, trong đĩ ch yu là ngưi Kinh làm kinh t mi trng cà phê t nhng năm 1980 và b đi xut ngũ làm kinh t gia đình bng vic trng cà phê và H tiêu. T năm 1995, đt trng cà phê ca ngưi Kinh là đt mua bán vi ngưi đa phương nên mc dù là đt Cà phê ca ngưi
30. 20 Kinh nhưng đa gii hành chính là thuc đt ca các làng ngưi đa phương. Nhìn chung, đt làm cà phê xã Bin H là đt bazan cĩ tng canh tác dày, Bi li đưc đưa vào trng xen trong cà phê làm cây che bĩng đưc trng xen gia vào các hàng cà phê, khi nào Bi li giao tán làm rp vưn cà phê thì tin hành cht bt đi 1hàng Bi li gia T năm 2010, xã Bin H đưc tách ra thành Phưng Yên Th và xã Bin H. Đa đim nghiên cu là làng Bruk Ngol (t 18) nm ngày trên trc đưng 14 đi Kontum. Các vưn Bi li xen cà phê đu là nhng vưn ca ngưi Kinh. Trong phưng khơng cĩ nhà mua gom v Bi li mà các nhà mua gom này li nm sâu trong khu vc ni th TP.Pleiku. Vic mua bán Bi li cũng ch yu là da vào s ưc l ca hai bên mà cũng khơng cĩ mt s đnh lưng da trên các tiêu chí nào c
31. 21 Chương 3: MC TIÊU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.1 Mc tiêu nghiên cu Nghiên cu này nhm đt đưc các mc tiêu c th sau: So sánh, đánh giá đưc cht lưng sinh trưng, năng sut và sn lưng v, g ca cây Bi li đ đưc trng trong các mơ hình trng rng và Nơng lâm kt hp khác nhau. Phân tích, đánh giá đưc hiu qu kinh t ca các mơ hình trng Bi li đ theo các phương thc trng khác nhau ti đa bàn nghiên cu. Tng hp và đ xut các bin pháp kinh t và k thut tác đng đ nâng cao hiu qu, cht lưng cây trng Bi li trong các mơ hình. 3.2 Gi đnh nghiên cu Ti các đa phương nghiên cu cĩ các mơ hình trng Bi li cĩ đ các c tui, din tích đ ln đ điu tra, đánh giá. Ngưi dân cĩ ghi chép hoc nh đưc các khon chi đu tư gây trng, năng sut và giá bán các lồi cây cĩ trong mơ hình đ phc v cho vic điu tra nghiên cu. 3.3 Ni dung nghiên cu Điu tra, mơ t h thng bin pháp k thut gây trng, chăm sĩc to nên 3 mơ hình rng trng thun lồi và Nơng lâm kt hp cĩ Bi li xen vi các lồi cây trng khác. Nghiên cu sinh trưng Bi li đ đưc trng trong các mơ hình cĩ phương thc trng khác nhau: sinh trưng chiu cao, đưng kính, sn lưng g và v ca Bi li thu hoch đưc khi trng 3 phương thc vi các c tui khác nhau. Điu tra, đánh giá hiu qu kinh t ca các mơ hình trng rng và Nơng lâm kt hp ca cây Bi li đ: Chi phí gây trng và chăm sĩc trong c chu kỳ, năng sut và thu nhp t các lồi cây trng, li nhun thu đưc t
32. 22 mơ hình, t l thu nhp t Bi li so vi các lồi cây khác cĩ trong mơ hình. Đĩng gĩp t Bi li vào kinh t nơng h. Phân tích chi phí sn xut Bi li đ theo tng cơng đon t khi gây trng đn khi bán sn phm làm cơ s cho vic phân tích chui giá tr Bi li đ Phân tích đánh giá nhng đim mnh, đim yu, cơ hi và th thách ca các mơ hình trng bi li, t đĩ đ xut các gii pháp tác đng, ci tin và khuyn cáo nhân rng đ phát trin cây Bi li. 3.4 Phương pháp nghiên cu 3.4.1 Phương pháp lun nghiên cu Áp dng phương pháp thng kê tốn hc và tin hc ng dng trong lâm nghip đ nghiên cu. Do nghiên cu trên các đi tưng Bi li đưc trng theo các mơ hình cĩ c tui khác nhau nên vn dng linh hot phương pháp ly khơng gian thay th thi gian, bo đm ti mt đa phương khi nghiên cu cùng mt loi mơ hình trng Bi li thì cĩ s đng nht v điu kin đt đai, khí hu. Ngồi ra, thc hin đ tài cịn áp dng phương pháp nghiên cu cĩ s tham gia ca ngưi dân, s đĩng gĩp thơng tin và đánh giá t các ch h gây trng, đc bit là các thơng tin v chi phí gây trng, năng sut, thu nhp và đ xut các gii pháp ci tin theo hưng cĩ li cho ngưi gây trng. 3.4.2 Phương pháp nghiên cu c th i). Phương pháp điu tra, mơ t các h thng bin pháp k thut gây trng nên các mơ hình Thu thp s liu th cp, các thơng tin, báo cáo, s liu cĩ liên quan v các mơ hình trng Bi li đưc nghiên cu đa phương t các cơ quan, t chc cĩ liên quan. Điu tra các nhân t sinh thái ca khu vc trng: % che ph ca thc bì, màu sc đt, đ dày tng đt, pH đt, đ m đt, % kt von, % đá ni, đ cao so vi bin, v trí, đ dc, hưng phơi.
33. 23 Phng vn và quan sát các bin pháp k thut gây trng: x lý thc bì, đào h, bĩn lĩt, tiêu chun cây trng, k thut trng, chăm sĩc, thu hoch, sơ ch sn phm và giá c, th trưng tiêu th sn phm. ii). Phương pháp nghiên cu sinh trưng ca Bi li đưc trng theo 3 phương thc khác nhau mi phương thc trng Bi li, qua tho lun vi lãnh đo và ngưi dân đa phương, chn ra mơ hình trng Bi li ca các h cĩ tính đi din v mc đu tư và cht lưng sinh trưng ca cây trng đ lp ơ tiêu chun nghiên cu. Mi c tui ca Bi li lp 3 ơ tiêu chun, din tích OTC là 500m 2 cho đi tưng rng Bi li trng thun; ơ 1.000m 2 cho Bi li trng Nơng lâm kt hp xen sn và ơ 2.000m 2 cho đi tưng Bi Li xen cà phê. + Khong cách trng Bi li mơ hình trng thun là 3m x 3m, tương đương vi mt đ là 1.100cây/ha + Khong cách trng Bi li mơ hình trng xen cà phê là 3m x 3m, tương đương vi mt đ là 1.100cây/ha. + Khong cách trng Bi li mơ hình NLKH xen sn là 3m x 7m, tương đương vi mt đ là 476cây/ha Trong ơ tiêu chun: Điu tra v c ly, mt đ. S dng các cơng c và thit b thích hp (thưc đo, sunnto ) đ đo các nhân t đưng kính ngang ngc (D 1.3 ), đưng kính tán (S t), chiu cao vút ngn (H vn ), s thân trên 1 gc, sn lưng g (M), sn lưng v (V v) ca Bi li. Gii tích cây bình quân lâm phn đ thu thp s liu sinh trưng, sinh khi tươi : Mi ơ tiêu chun, tính tốn giá tr đưng kính bình quân lâm phn theo tit din ngang (Dg), chn cây tiêu chun theo Dg đ gii tích. Cây gii tích đưc phân làm 5 đon bng nhau, đo đưng kính tng phân đon đ tính th tích cây. Cân tng b phn cây như thân, cành, lá và v đ xác đnh khi lưng sinh khi tươi.
34. 24 iii). Phương pháp phân tích, đánh giá hiu qu mơ hình S dng các cơng c trong phng vn, và tho lun đ đánh giá các mt v các mơ hình trng Bi li đưc nghiên cu Phng vn ch h mơ hình v các lồi cây thuc phm vi nghiên cu: Bi li đ, Sn, Cà phê. Các thơng tin thu thp bao gm: chi phí sn xut đu tư gây trng và chăm sĩc mơ hình theo tng năm, năng sut các loi cây trng, giá c và th trưng tiêu th và tng thu nhp và li nhun cho 1 ha cây trng các mơ hình trng thun và trng xen các t l kt hp khác nhau. T l li nhun t thu nhp cây Bi li so vi các lồi cây khác cĩ trong mơ hình. Phng vn nơng h đ điu tra đánh giá kinh t h, các phn thu nhp và mc đĩng gĩp t mơ hình, thu nhp t cây Bi li trong kinh t nơng h. S dng phương pháp phân tích SWOT (đim mnh, yu, cơ hi, tr ngi), CIPP (phân tích đu vào, bi cnh, tin trình và đu ra) đ tho lun vi các nhĩm nơng dân và cán b k thut v các mơ hình nghiên cu, t đĩ tng hp đưa ra các kin ngh, đ xut. iv). Phương pháp ni nghip, phân tích thơng tin, s liu: Đánh giá sinh trưng : S dng các tiêu chun thng kê thích hp đ so sánh cĩ hay khơng s khác bit v sinh trưng ca Bi li đ các mơ hình nghiên cu Th tích thân cây bi bi: Tính tốn th tích thân cây trên cơ s tính tng th tích ca 5 phân đon bng nhau. Mơ hình hĩa các mi quan h theo các hàm đa bin: yi = f(xj): Mơ hình hĩa các mi quan h gia th tích, sinh khi, vi các nhân t điu tra cây bình quân và lâm phn như tui: A, Dg, Hg, s gc/ha, N/ha. Xây dng hàm quan h gia năng sut cây trng vi các nhân t kinh t xã hi (mc đu tư, phân bĩn, cơng lao đng ) S dng phương pháp phân tích hi quy đơn bin, đa bin, tuyn tính và phi tuyn tính trong Excel và Statgraphics Centurion đ dị tìm các mơ hình quan
35. 25 h. Mơ hình đưc la chn là mơ hình cĩ h s xác đnh R 2 là cao nht và kim tra bng tiêu chun F mc P < 0,05; các tham s gn bin s kim tra bng tiêu chun t vi P < 0,05; các bin s tham gia vào mơ hình phi đm bo phân b chun; cĩ sai s thp nht và nm trong khong ( ± 10). S dng sai s tương đi đ đánh giá đ tin cây ca tng mơ hình bng cơng thc: y − y
    (%) = lt tt 100 y tt Trong đĩ
    % : Giá tr sai s chp nhn nm trong khong ± 10%. ylt : Theo s liu t chy mơ hình Hàm tương quan ytt : Theo s liu đo đm thc t. Phân tích hiu qu kinh t ca mơ hình trng bi li thun lồi và NLKH: S dng phương pháp phân tích Chi phí – Thu nhp cĩ tính đn giá tr ca đng tin theo thi gian (CBA) đ phân tích và so sánh hiu qu kinh t ca các mơ hình. Phân tích chi phí sn xut Bi li đ theo tng cơng đon: S dng phương pháp phân tích Chi phí da trên hot đng trong “Các phương pháp phân tích chui giá tr” đ xác đnh cơ cu phn trăm chi phí sn xut t: Trng cây – Chăm sĩc – Khai thác – Sơ ch; cũng như cơ cu bán sn phm: v thân, v cành, lá xay nh, thân cây, làm cơ s cho vic xây dng chui giá tr sn phm Bi li đ.
36. 26 3.4.3 Khung logic nghiên cu Mc tiêu Ni dung Phương pháp nghiên cu Kt qu mong đi 1. Đánh giá đưc 1.1.Điu tra, mơ t h thng Thu thp s liu th cp Cĩ đưc các thơng tin s liu v v h thng cht lưng sinh bin pháp k thut gây trng, Điu tra kho sát hin trưng bin pháp k thut gây trng, chăm sĩc, sut trưng, năng sut và chăm sĩc Bi li thun lồi và đu tư cho 3 mơ hình theo các năm trong chu kỳ Mơ t ghi nhn các nhân t sinh thái sn lưng v, g Nơng lâm kt hp kinh doanh. ca cây Bi li đ Phng vn nơng h (30 h: 10 h/mơ hình) đưc trng trong các Tho lun nhĩm nơng dân và cán b k mơ hình trng rng thut khuyn nơng lâm, CB hin trưng và Nơng lâm kt hp 1.2. Đánh giá cht lưng sinh Lp 3 ơ tiêu chun cho mi c tui / mơ Cĩ đưc s liu v cht lưng sinh trưng ca trưng, năng sut và sn lưng hình. Bi li trong 3 mơ hình nghiên cu: t l cây ca Bi li trong 3 mơ hình Điu tra trong ơ tiêu chun: Đo đm t l sng, phm cht, Chiu cao, đưng kính tán và cây sng, phm cht, s liu sinh trưng, đưng kính 1,3 bình quân. năng sut, sn lưng. Cĩ s liu v năng sut, sn lưng g, v bi li Gii tích cây bình quân theo Dg mi c tui theo phương pháp chia cây 5 S liu sinh khi các b phn ca nhng cây đon đ cân, tính sinh khi tng b phn đưc gii tích. ca cây. Cĩ các mơ hình tương quan đ so sánh, phân Mơ hình hĩa các mi quan h bng các tích hàm đa bin: sn lưng, ph thuc các nhân t A, Dg, Hg, N/ha, s thân/gc; năng sut ph thuc các nhân t sinh thái, kinh t xã hi 2. Đánh giá đưc 2.1. Phân tích đánh giá các mt Phân tích SWOT, CIPP ca tng mơ Kt qu các mơ hình đưc đánh giá, phn ánh hiu qu kinh t ca ca mơ hình trng Bi li thun hình trng Bi li thun lồi và Nơng lâm trung thc, theo các tiêu chí, ch báo rõ ràng. các mơ hình trng lồi và Nơng lâm kt hp kt hp Phát hin các nguyên nhân thành cơng và tn
37. 27 Bi li đ theo các Xã Hi: phân tích kinh t h. S h gây ti phương thc trng trng, phương pháp nhân rng Ngưi dân, cng đng hài lịng v kt qu khác nhau S dng bng đánh giá nhanh tác đng đánh giá các mơ hình trng Bi li mơi trưng theo các nhân t: Đt, nưc, mc đ phc hi, che ph rng, 2.2. Phân tích hiu qu kính t Phng vn kinh t nơng h. Cĩ đưc các s liu đnh lưng, rõ ràng v kt ca các mơ hình trng Bi li Phương pháp CBA đ dánh giá hiu qu qu đánh giá hiu qu kinh t và s dng đt. kinh t NPV, IRR, BCR ca c mơ hình và t l thu nhp t Bi li S dng t s tương đương(LER) đ đánh giá kh năng sn xut ca đt 2.3. Phân tích chi phí da trên Phng vn các nhĩm h đ xác đnh chi Các h phng vn tr li đưc mt cách rõ hot đng phí: h trng, h kinh doanh khai thác ràng, c th v các chi phí sn xut 3. Đ xut các bin 3.1. Tng hp và đ xut các Phân tích và tng hp t kt qu nghiên Tip cn PTD đưc tng hp, khái quát trên pháp kinh t và k gii pháp kinh t, k thut đ cu ca đ tài và các đ xut ca ngưi cơ s đánh giá t thc tin. thut tác đng đ nâng cao cht lưng hiu qu dân, cng đng và các bên liên quan đ Cĩ gii pháp c th đ lan rng cách tip cn nâng cao hiu qu, ca các mơ hình trng Bi li cĩ đưc các gii pháp kh thi, c th PTD trong h thng khuyn nơng đa phương cht lưng cây trng nhm nâng cao cht lưng và hiu qu Bi li trong các mơ các mơ hình đa phương trên các mt: hình k thut, kinh t xã hi, chính sách . Phân tích chuyên gia 3.2. Đ xut gii pháp lan rng Tho lun nhĩm, xác đnh nhu cu, gii Xác đnh đưc quy mơ din tích, nhu cu h các mơ hình trng Bi li đưc pháp lan rng tr đ lan rng mơ hình các đa phương đánh giá cĩ hiu qu đa Tng hp và phân tích chuyên gia Đ xut cho đa phương các chính sách, cơ phương ch qun lý c th đ lan rng các mơ hình
38. 28 Chương 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 4.1 H thng bin pháp k thut gây trng, chăm sĩc Bi li 4.1.1 Mơ hình trng bi li thun lồi Bi li đ đưc gây trng trong vưn nhà huyn Mang Yang t nhng năm 90 ca th k trưc, bt đu là vic đào gc và bng cây con trong rng t nhiên v trng. Sau đĩ Trung tâm Lâm nghip nhit đi đã điu tra, đánh giá, gieo ươm cây ging và đưa ra khuyn cáo trng Bi li vi mt đ 3 x 3m. Sau đĩ, cĩ ngưi dân cho rng Bi li trng thưa thì cây s thp và cho v dy hơn nên đã trng vi khong cách 4 x 4m. Nhưng gn đây, do nhu cu s dng v và thân Bi li ngày càng nhiu và giá cây ging cũng rt r nên mt s nơi ngưi dân cĩ xu hưng trng vi mt đ dày 2 x 2m, thm chí trng 1,5 x 1,5 đ sau đĩ tin hành cht ta thưa xung cịn 3 x 3m hoc 4 x 4m Theo kinh nghim ca ngưi dân ti huyn Chư Păh thì Vic trng dày hay đ quá nhiu chi tái sinh trên mt gc làm cho cây sinh trưng nhanh v chiu cao nhưng v li mng; các chu kỳ tái sinh v sau thì cây càng mc nhanh hơn nhưng v li càng mng hơn, v càng nhiu nưc hơn nên bán đưc ít tin hơn Cịn trng thưa thì lúc đu cây ln v chiu cao rt chm nhưng v li dày hơn, nng ký hơn nên bán đưc nhiu tin hơn Đ v cây đưc dày hơn, t năm th 3 tr đi, ngưi dân huyn Chư Păh thưng dùng dao băm vào v cây đ cho v cây sn sùi lên, v dày hơn và nhiu nha hơn đ bán đưc giá hơn Nhìn chung, cây Bi li trng thun ít phi tác đng ct ta cành vì lồi cây này cĩ tán gn và ta cành t nhiên khá tt. Cơng vic làm c xi vun gc, t thân c vào gc cây thưng đưc làm 23ln/năm và thưng đưc làm ti năm th 4 thì thơi. Cịn vic bĩn phân hố hc thì ngưi dân chưa bao gi s dng đ bĩn cho cây Bi Li
39. 29 4.1.2 Mơ hình bi li trng xen cà phê Cây Bi li đưc trng xen vào trong vưn Cà phê nhm mc đích là cây che bĩng đa mc đích, thay th cho nhng cây che bĩng ít cĩ giá tr v kinh t như mung hoa vàng, mung đen Cây Bi li đưc trng vào gia các hàng cà phê vi các khong cách ban đu là 3m x 3m, sau khong 45 thì tin hành ta thưa Bi li đ khơng làm quá rp cây Cà phê theo cách thơng thưng là c cách hàng Bi li thì cht b đi 1hàng xung cịn khong cách là 3m x 6m; 6m x 6m; 3m x 9m; tương ng Hình 4. 1: Sơ đ phi trí Bi li đ vi các mt đ: 550; 275; trng xen trong vưn Cà phê 370 cây/ha. Dù là cây trng ban đu hay cây tái sinh thì nhng năm đu (t tui 2 tui 5) cây Bi li đu đưc ta cành rt mnh nhm mc đích. Cành Bi li khơng vưng vào cành Cà phê D dàng cho vic đi li chăm sĩc cây Cà phê Đm bo chiu cao thơng thống trên tán cây Cà phê cũng bng chiu cao ca cây Cà phê Đi vi mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê, thì vai trị chính ca ca Bi Hình 4. 2: Mt ct đng mơ hình Bi li đ li là che bĩng và chn giĩ cho Cà phê trng xen vưn Cà phê
40. 30 4.1.3 Mơ hình trng bi li Nơng lâm kt hp xen sn Mơ hình NLKH Bi li trng trên nương ry đưc bt đu t mơ hình trng Bi li trên đt rng sau nương ry ti huyn Mang Yang nhm khơi phc li đt bc màu sau nương ry và ngưi dân cĩ thêm phn thu t cây Bi li khi quay vịng li nương ry. Trưc kia mt đ cây Bi li đưc trng là 3m x 3m. Sau này ngưi dân trng Bi li cũng vi nhiu khong cách khác nhau: 3m x 6m; 3m x 7m; 2m x 7m , tùy thuc vào đ dc, cht đt, cây trng kt hp là Sn hay Ngơ, Lúa cn Trên thc t thì nu đt tt thì ngưi dân thưng trng Ngơ hay Lúa cn, cịn đt xu và dc thì ngưi dân mi tin hành trng cây Sn. Như vy trong mơ hình NLKH này thì Bi li đ là cây cĩ vai trị ch đo, to ngun thu nhp chính; cịn Sn hay nhng cây lương thc, thc phm ngn ngày khác ch là cây trng xen tn dng khong đt trng khi Bi li đ chưa khép tán, đng thi cĩ chc năng che ph, gim xĩi mịn đt. 4.2 Sinh trưng Bi li đ trong các mơ hình 4.2.1 Sinh trưng v đưng kính, chiu cao, th tích Đánh giá sinh trưng v đưng kính, chiu cao, th tích thơng qua cây bình quân lâm phn là nhng cây cĩ đưng kính D1,3 xp x bng đưng kính trung bình ca ƠTC. Các mơ hình trng Bi li đ khác nhau cĩ mt đ khác nhau nên s cây trong ƠTC cũng khác nhau nm trong khong 5060cây/ƠTC. Mi ƠTC do theo h thng 20% đưng kính D1,3 đ xác đnh cây bình quân lâm phn. Đ thng nht s liu, tác gi đu chn mi ƠTC đo đm 11cây. Mi ƠTC chn 3 cây cĩ đưng kính Dg tương đương vi D1,3 trung bình ca ƠTC làm cây bình quân lâm phn. Các cây bình quân lâm phn dùng đ xác đnh: Th tích, din tích tán, chiu cao, trng lưng sinh khi tng b phn T s liu gii tích thân cây bình quân theo tui (A), cĩ đưc các s liu sinh trưng bình quân cây bi li đ như đưng kính bình quân theo tit din ngang bình
41. 31 quân (Dg), chiu cao bình quân ng vi Dg (Hg) và vi s liu phân chia thân cây gii tích thành 5 phân đon bng nhau đã tính đưc th tích thân cây bình quân (V). Mơ hình Schumacher đưc la chn đ mơ phng cho quá trình sinh trưng bình quân cây bi li trong các mơ hình. T các mơ hình mơ phng cho quá trình sinh trưng suy ra đưc các giá tr sinh trưng và tăng trưng bình quân ca cây Bi li đ trong các mơ hình 4.2.1.1 Mơ hình bi li trng Nơng lâm kt hp. Nghiên cu v sinh trưng ca Bi li trng NLKH xen Sn huyn Mang Yang đã đưc nghiên cu và mơ phng như sau Bng 4. 1 Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng NLKH xen Sn S th t Mơ hình sinh trưng cây bình quân Bi li đ R2 P phương trình Log(Dg) = 3,0356 3,03621*(A)^0,5 0,856 0,00 (4.1) Log(Hg) = 3,88083 3,48973*(A)^0,2 0,693 0,00 (4.2) Log(V) = 1638,28 1646*(A)^0,001 0,735 0,00 (4.3) Ngun : Tài liu tham kho [11] T các mơ hình trên suy ra đưc các giá tr sinh trưng và tăng trưng bình quân ca cây Bi li đ trong mơ hình Nơng lâm kt hp xen sn. Bng 4. 2 Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng NLKH xen Sn A (năm) Dg (cm) d (cm/năm) Hg (m) h (m/năm) V (m 3) v (m 3/năm) 1 1,0 1,0 1,5 1,5 0,000444 0,000444 2 2,4 1,2 2,3 1,2 0,001389 0,000694 3 3,6 1,2 2,9 1,0 0,002705 0,000902 4 4,6 1,1 3,4 0,9 0,004341 0,001085 5 5,4 1,1 3,9 0,8 0,006264 0,001253 6 6,0 1,0 4,2 0,7 0,008452 0,001409 7 6,6 0,9 4,6 0,7 0,010887 0,001555 8 7,1 0,9 4,8 0,6 0,013558 0,001695 9 7,6 0,8 5,1 0,6 0,016451 0,001828 10 8,0 0,8 5,4 0,5 0,019559 0,001956
42. 32 Tăng trưng bình quân Dg ca cây Bi li bin đng t 0,8 – 1,2cm/năm, giai đon tăng trưng mnh v đưng kính các tui 2 3; tăng trưng v chiu cao t 0,5 – 1,5m/năm, chiu cao tăng nhanh giai đon đu. 4.2.1.2 Mơ hình bi li trng thun lồi. Các ƠTC Bi li trng thun tui 1 đu cĩ chiu cao dưi 1,3 nên khơng tin hành đo tính cây Dg tui 1 mà chính đĩ đm t tui 2 tr đi nên s liu đĩ đm thc t ch cĩ 9 c tui là t tui 2 đn tui 10 vi 27 ƠTC. T s liu gii tích 27 cây bình quân lâm phn theo tng tui khác nhau (xem ph lc 01), các mơ hình ưc lưng sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng thun đưc xây dng, kt qu như sau Bng 4. 3: Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng thun S th t Mơ hình sinh trưng cây bình quân Bi li đ R2 P phương trình Log(Dg) = 6,44648 6,55766*(A)^0,2 0,995 0,00 (4.4) Log(Hg) = 4,28111 4,52504*(A)^0,3 0,981 0,00 (4.5) Log(V) = 1078,58 1086,78*(A)^0,002 0,993 0,00 (4.6) T các mơ hình trên suy ra đưc các giá tr sinh trưng và tăng trưng bình quân ca cây bi li đ trong mơ hình trng thun Bng 4. 4: Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng thun d A (năm) Dg (cm) Hg (m) h (m/năm) V (m 3) v (m 3/năm) (cm/năm) 1 0,9 0,9 0,8 0,8 0,000275 0,000275 2 2,1 1,0 1,8 0,9 0,001238 0,000619 3 3,3 1,1 2,8 0,9 0,002983 0,000994 4 4,4 1,1 3,7 0,9 0,005567 0,001392 5 5,4 1,1 4,4 0,9 0,009028 0,001806 6 6,4 1,1 5,1 0,9 0,013400 0,002233 7 7,4 1,1 5,8 0,8 0,018711 0,002673 8 8,3 1,0 6,4 0,8 0,024982 0,003123 9 9,2 1,0 7,0 0,8 0,032236 0,003582 10 10,1 1,0 7,5 0,7 0,040490 0,004049
43. 33 Tăng trưng bình quân Dg ca cây Bi li bin đng t 0,9 – 1,1cm/năm, giai đon tăng trưng mnh v đưng kính các tui 37; tăng trưng v chiu cao t 0,7 – 0,9m/năm, chiu cao tăng nhanh giai đon tui 2 6 4.2.1.3 Mơ hình bi li trng trng xen cà phê. T s liu gii tích 30 cây bình quân lâm phn theo tng tui khác nhau (xem ph lc 02), các mơ hình ưc lưng sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng xen Cà phê đưc xây dng, kt qu như sau Bng 4. 5: Các mơ hình sinh trưng bình quân cây Bi li đ trng xen Cà phê S th t Mơ hình sinh trưng cây bình quân Bi li đ R2 P phương trình Log(Dg) = 6,5271 6,85773*(A)^0,2 0,965 0,00 (4.7) Log(Hg) = 4,79337 4,30059*(A)^0,2 0,981 0,00 (4.8) Log(V)= 1834,77 1842,51*(A)^0,001 0,982 0,00 (4.9) T các mơ hình trên suy ra đưc các giá tr sinh trưng và tăng trưng bình quân ca cây bi li đ trong mơ hình trng xen cà phê Bng 4. 6: Sinh trưng, tăng trưng cây bình quân Bi li đ trng xen Cà phê A (năm) Dg (cm) d (cm/năm) Hg (m) h (m/năm) V (m 3) v (m 3/năm) 1 0,7 0,7 1,6 1,6 0,000435 0,000435 2 1,7 0,8 2,9 1,4 0,001560 0,000780 3 2,8 0,9 3,8 1,3 0,003290 0,001097 4 3,8 1,0 4,6 1,2 0,005586 0,001396 5 4,7 1,0 5,3 1,1 0,008421 0,001684 6 5,7 1,0 6,0 1,0 0,011777 0,001963 7 6,6 0,9 6,5 0,9 0,015637 0,002234 8 7,4 0,9 7,1 0,9 0,019989 0,002499 9 8,2 0,9 7,6 0,8 0,024822 0,002758 10 9,0 0,9 8,0 0,8 0,030127 0,003013 Tăng trưng bình quân Dg ca cây bi li bin đng t 0,7 – 1,0 cm/năm, giai đon tăng trưng mnh v đưng kính t tui 3 đn tui 10; tăng trưng v chiu cao t 0,8 – 1,6m/năm, chiu cao tăng nhanh giai tui 1 đn tui 6
44. 34 T 3 mơ hình sinh trưng 3 phương thc trng bi li khác nhau cho thy: mơ hình trng thun, sinh trưng mnh v đưng kính và chiu cao tp trung vào giai đon t tui 3 đn tui 6 mơ hình trng NLKH xen sn thì tăng trưng mnh v đưng kính và chiu cao tp trung vào giai đon t tui 1đn tui 5 mơ hình trng xen cà phê thì sinh trưng mnh v chiu cao tp trung giai đon t tui 1 đn tui 5; v đưng kính thì li t giai đon t tui 4 đn tui 6 Đ so sánh các giá tr sinh trưng ca Bi li đ trong các mơ hình, đ th hố các giá tr Dg và Hg. Kt qu như sau: Bng 4. 7: Dg, Dg ca Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu d Dg (cm) Dg (cm) d (cm/năm) Dg (cm) d (cm/năm) A (cm/năm) trng trng xen cà trng xen cà trng xen trng xen (Năm) trng thun phê phê sn sn thun 1 0,9 0,9 0,7 0,7 1,0 1,0 2 2,1 1,0 1,7 0,9 2,4 1,2 3 3,3 1,1 2,8 0,9 3,6 1,2 4 4,4 1,1 3,8 0,9 4,6 1,1 5 5,4 1,1 4,7 0,9 5,4 1,1 6 6,4 1,1 5,7 0,9 6,0 1,0 7 7,4 1,1 6,6 0,9 6,6 0,9 8 8,3 1,0 7,4 0,9 7,1 0,9 9 9,2 1,0 8,2 0,9 7,6 0,8 10 10,1 1,0 9,0 0,9 8,0 0,8 Trên đ th sinh trưng Dg cây bình quân Bi li đ cho thy Sinh trưng v đưng kính ca Bi li trng thun luơn cao hơn sinh trưng v đưng kính ca Bi li trng xen cà phê. Sinh trưng v đưng kính ca Bi li trng xen Sn lúc đu (dưi 5 tui) đu cao hơn sinh trưng đưng kính ca Bi li trng thun và trng xen Cà phê. Đn giai đon t tui 5 đn tui 8 thì sinh trưng đưng kính ca Bi li trong mơ hình trng xen Sn cĩ xu hưng kém dn sinh trưng đưng kính ca Bi li trng
45. 35 thun và trng xen Cà phê. T tui 8 tr đi thì sinh trưng đưng kính ca Bi li trong mơ hình xen Sn li kém hơn sinh trưng đưng kính ca Bi li trng thun và trng xen Cà phê. Hình 4. 3: Sinh trưng Dg cây bình quân Bi li đ Bi li trng mơ hình NLKH xen Sn cĩ xu hưng sinh trưng đưng kính kém dn, nguyên nhân cĩ th là do đc đim đt đai và yu t canh tác, c th: Đt trng Bi li – Sn là đt bc màu sau canh tác nương ry nên ngun dinh dưng ca đt là thp; đt cĩ nhiu đá ln và tng canh tác mng (3050cm) Vi tp quán trng Sn khơng bĩn phân mà ch khai thác đ phì t nhiên ca đt làm cho đt trng Bi li – Sn ngày càng xu đi Bi li trng xen trong vưn Cà phê cĩ sinh trưng đưng kính thp hơn Bi li trng thun lồi, nguyên nhân cĩ th là do t bin pháp canh tác, c th là Đ trng Cà phê thì phi cĩ cây che bĩng, chn giĩ nên trong vưn Cà phê cĩ đ che bĩng nht đnh, chính s che bĩng này là yu t tác đng đn sinh trưng chiu cao hơn là sinh trưng đưng kính
46. 36 Vic thưng xuyên ta cành cây Bi li cũng là yu t kích thích cây vươn cao hơn là sinh trưng đưng kính Bng 4. 8: Hg và Hg ca Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu h Hg (m) h (m/năm) h (m/năm) A (m/năm) Hg (m) trng Hg (m) trng trng trng xen cà trng xen (Năm) trng xen cà phê xen sn thun phê sn thun 1 0,8 0,8 1,6 1,6 1,5 1,5 2 1,8 0,9 2,9 1,4 2,3 1,2 3 2,8 0,9 3,8 1,3 2,9 1,0 4 3,7 0,9 4,6 1,2 3,4 0,9 5 4,4 0,9 5,3 1,1 3,9 0,8 6 5,1 0,9 6,0 1,0 4,2 0,7 7 5,8 0,8 6,5 0,9 4,6 0,7 8 6,4 0,8 7,1 0,9 4,8 0,6 9 7,0 0,8 7,6 0,8 5,1 0,6 10 7,5 0,7 8,0 0,8 5,4 0,5 Trên đ th th hin sinh trưng Hg ca bi li đ cho thy Sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng xen Cà phê luơn cao hơn sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng thun và trng xen Sn. Sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng xen Sn lúc đu cao hơn sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng thun (giai đon dưi 3 tui) nhưng sau đĩ t tui 4 tr đi sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng xen sn li thp hơn sinh trưng chiu cao ca Bi li đ trong mơ hình trng thun.
47. 37 Hình 4. 4: Sinh trưng chiu cao cây bình quân ca Bi li đ Mơ hình Bi li trng xen Cà phê luơn cĩ sinh trưng chiu cao ln hơn Bi li 2 mơ hình kia, nguyên nhân cĩ th là t ch đ canh tác, c th là Ban đu cà phê là cây che bĩng cho Bi li, đây cũng là yu t thích hp cho Bi li giai đon cây cịn nh. Vic bĩn phân, tưi nưc cho cà phê cũng là nhân t cĩ li cho s phát trin chiu cao ca Bi li vì luơn đưc cung cp đy đ nưc, phân bĩn trong c mùa khơ Vic ta cành mnh và thưng xuyên cũng là yu t kích thích phát trin chiu cao ca cây Bi li trng xen trong vưn Cà phê Sinh trưng v đưng kính và chiu cao là hai yu t cu thành lên th tích thân cây, do đĩ cĩ th đánh giá sinh trưng ca Bi li thơng qua so sánh v th tích thân cây.
48. 38 Bng 4. 9: V và V Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu ∆V trng A V trng ∆V trng V trng xen V trng xen ∆V trng 3 3 3 xen cà phê 3 (Năm) thun (m ) thun (m ) cà phê (m ) sn (m ) xen sn (m 3) (m 3) 1 0,000275 0,000275 0,000435 0,000435 0,000444 0,000444 2 0,001238 0,000619 0,001560 0,000780 0,001389 0,000695 3 0,002983 0,000994 0,003290 0,001097 0,002705 0,000902 4 0,005567 0,001392 0,005586 0,001396 0,004341 0,001085 5 0,009028 0,001806 0,008421 0,001684 0,006264 0,001253 6 0,013400 0,002233 0,011777 0,001963 0,008452 0,001409 7 0,018711 0,002673 0,015637 0,002234 0,010887 0,001555 8 0,024982 0,003123 0,019989 0,002499 0,013558 0,001695 9 0,032236 0,003582 0,024822 0,002758 0,016451 0,001828 10 0,040490 0,004049 0,030127 0,003013 0,019559 0,001956 Hình 4. 5: Th tích cây bình quân Bi li trong các mơ hình Trên đ th th hin th tích ca Bi li trong các mơ hình cho thy Th tích thân cây tăng dn theo tui t tui 1 đn tui 10
49. 39 Đn tui 10 cây bi li đ trong các mơ hình vn cịn tích lũy sinh khi cao, chưa đt đn tui thành thc s lưng v th tích. Bt đu t năm th 6 tr đi th tích ca Bi li cĩ s khác bit rõ rt gia các mơ hình trng Bi li. T giai đon này tr đi, th tích ca cây Bi li trng trong mơ hình NLKH cĩ th tích nh nht; th tích ca cây Bi li trng trong mơ hình trng thun cĩ th tích ln nht Đ phc v cho xác đnh th tích cây đng Bi li đ, da vào s liu gii tích thân cây, lp các mơ hình quan h gia th tích (V) vi các nhân t điu tra cây cá th Dg, Hg. Bng 4. 10: Các mơ hình ưc lưng th tích cây Bi li đ S th t Mơ hình R2 P phương trình 1. Bi li đ trng NLKH xen Sn Log(V) = 8,51825 + 1,48519*log(Hg) + 0,852795*log(Dg) 0,976 0,00 (4.10) Log(V) = 8,0519 + 1,77111*log(Dg) 0,933 0,00 (4.11) 2. Bi li đ trng thun Log(V) = 8,39164 + 0,959219*log(Hg) + 1,37241*log(Dg) 0,997 0,00 (4.12) Log(V) = 8,42174 + 2,22696*log(Dg) 0,994 0,00 (4.13) 3. Bi li đ trng xen Cà phê Log(V) = 8,37856 + 1,51041*log(Hg) + 0,73539*log(Dg) 0,986 0,00 (4.14) Log(V) = 7,27885 + 1,65255*log(Dg) 0,971 0,00 (4.15) Các phương trình (4.10), (4.11) trích t ngun : Tài liu tham kho [11] Nhìn chung, trong tt các các mơ hình thì quan h th tích (V) vi hai nhân t Dg và Hg cĩ h s tương quan R2 cao hơn so vi quan h V ch vi mt nhân t là Dg. Do vy đ ưc lưng chính xác th tích, cn đo đm 2 nhân t D và H, tuy nhiên mơ hình mt nhân t Dg vn cĩ R 2 cao, do đĩ trong thc t nu khơng yêu cu quá cao và đ đơn gin, thì ch cn xác đnh V thơng qua mt nhân t d đo đm là đưng kính thân cây.
50. 40 4.2.2 Sinh khi các b phn ca Bi li Vic mua bán cây Bi li trong vưn ch yu ch là s ưc l gia bên mua và bên bán mà khơng cĩ mt cơ s tính tốn nào c. Do đĩ, vic xây dng các hàm tương quan da trên các yu t d nhn bit đ xác đnh đưc sinh khi ca cây Bi li s giúp cho vic trao đi mua bán s cĩ cơ s hơn Bng 4. 11: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng NLKH xen Sn S th t Mơ hình ưc lưng sinh khi tươi theo Dg R2 P phương trình Log(SK than) = 1,34349 + 1,67159*log(Dg) 0,931 0,00 (4.16) Log(SK vo) = 2,30494 + 1,80529*log(Dg) 0,936 0,00 (4.17) Log(SK la) = 0,944707 + 1,1055*log(Dg) 0,725 0,00 (4.18) Log(SK canh) = 1,69105 + 1,46917*log(Dg) 0,852 0,00 (4.19) Log(SK ca cay) = 0,0600462 + 1,47477*log(Dg) 0,916 0,00 (4.20) Ngun : Tài liu tham kho [11] T các mơ hình trên, cĩ th ưc lưng sinh khi tươi tng b phn cây hoc c cây thơng qua mt nhân t là đưng kính. T mơ hình Dg = f(A), xác đnh đưc Dg theo tui, th vào các mơ hình tính đưc sinh khi tươi cho tng b phn Bng 4. 12: Sinh khi tươi cây bình quân Bi li đ trng Nơng lâm kt hp xen sn Dg Sinh khi tươi theo b phn cây (kg) Sinh khi tươi c A (năm) (cm) Thân V Lá Cành Tng cây cây qua hàm (kg) 1 1,0 0,3 0,1 0,4 0,2 0,9 0,9 2 2,4 1,2 0,5 1,0 0,7 3,4 3,5 3 3,6 2,2 1,0 1,6 1,2 6,1 6,2 4 4,6 3,3 1,5 2,1 1,7 8,6 8,8 5 5,4 4,3 2,1 2,5 2,2 11,0 11,2 6 6,0 5,3 2,6 2,8 2,6 13,2 13,3 7 6,6 6,1 3,0 3,1 3,0 15,2 15,2 8 7,1 6,9 3,4 3,4 3,3 17,1 17,0 9 7,6 7,7 3,9 3,6 3,6 18,8 18,6 10 8,0 8,4 4,2 3,9 3,9 20,4 20,1
51. 41 T s liu gii tích các cây bình quân lâm phn theo tng tui khác nhau (xem ph lc 03 ), các mơ hình ưc lưng sinh khi cây Bi li đ trng thun đưc xây dng, kt qu như sau Bng 4. 13: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng thun S th t Mơ hình ưc lưng sinh khi tươi theo Dg R2 P phương trình Log(SK than) = 1,32487 + 1,83784*log(Dg) 0,988 0,00 (4.21) Log(SK vo) = 2,20358 + 1,93504*log(Dg) 0,968 0,00 (4.22) Log(SK la) = 1,28247 + 1,47494*log(Dg) 0,984 0,00 (4.23) Log(SK canh) = 1,8757 + 1,7575*log(Dg) 0,979 0,00 (4.24) Log(SK ca cay) = 0,231406 + 1,74986*log(Dg) 0,987 0,00 (4.25) T các mơ hình trên, cĩ th ưc lưng sinh khi tươi tng b phn cây hoc c cây thơng qua mt nhân t là đưng kính. T mơ hình Dg = f(A), xác đnh đưc Dg theo tui, th vào các mơ hình tính đưc sinh khi tươi cho tng b phn Bng 4. 14: Sinh khi tươi cây bình quân Bi li đ trng thun A Dg Sinh khi tươi theo b phn cây (kg) Sinh khi tươi (năm) (cm) Thân V Lá Cành Tng cây (kg) c cây (kg) 1 0,9 0,2 0,1 0,2 0,1 0,7 0,7 2 2,1 1,0 0,5 0,8 0,6 2,9 2,9 3 3,3 2,3 1,1 1,6 1,2 6,2 6,3 4 4,4 4,0 1,9 2,4 2,1 10,4 10,5 5 5,4 6,0 2,9 3,4 3,0 15,3 15,4 6 6,4 8,2 4,1 4,3 4,1 20,6 20,7 7 7,4 10,6 5,3 5,3 5,2 26,4 26,4 8 8,3 13,1 6,7 6,3 6,4 32,4 32,4 9 9,2 15,7 8,1 7,3 7,6 38,8 38,7 10 10,1 18,5 9,6 8,4 8,9 45,4 45,1 T s liu gii tích các cây bình quân lâm phn theo tng tui khác nhau (xem ph lc 04), các mơ hình ưc lưng sinh khi cây Bi li đ trng xen Cà phê đưc xây dng, kt qu như sau
52. 42 Bng 4. 15: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ trng xen Cà phê S th t Mơ hình ưc lưng sinh khi tươi theo Dg R2 P phương trình Log(SK than) = 0,514057 + 1,4173*log(Dg) 0,946 0,00 (4.26) Log(SK vo) = 1,48417 + 1,5588*log(Dg) 0,939 0,00 (4.27) Log(SK la) = 0,465261 + 1,03271*log(Dg) 0,937 0,00 (4.28) Log(SK canh) = 1,00541 + 1,28128*log(Dg) 0,940 0,00 (4.29) Log(SK ca cay) = 0,600362 + 1,30704*log(Dg) 0,947 0,00 (4.30) T các mơ hình trên, cĩ th ưc lưng sinh khi tươi tng b phn cây hoc c cây thơng qua mt nhân t là đưng kính. T mơ hình Dg = f(A), xác đnh đưc Dg theo tui, th vào các mơ hình tính đưc sinh khi tươi cho tng b phn Bng 4. 16: Sinh khi tươi bình quân cây Bi li đ trng xen Cà phê A Dg Sinh khi tươi theo b phn cây(kg) Sinh khi tươi (năm) (cm) Thân V Lá Cành Tng cây (kg) c cây (kg) 1 0,7 0,4 0,1 0,4 0,2 1,2 1,2 2 1,7 1,3 0,5 1,1 0,7 3,7 3,8 3 2,8 2,5 1,1 1,8 1,4 6,8 6,9 4 3,8 3,9 1,8 2,5 2,0 10,2 10,4 5 4,7 5,4 2,6 3,1 2,7 13,8 13,9 6 5,7 7,0 3,4 3,8 3,4 17,5 17,6 7 6,6 8,6 4,2 4,4 4,1 21,3 21,3 8 7,4 10,2 5,1 5,0 4,8 25,1 25,0 9 8,2 11,9 6,1 5,5 5,4 28,9 28,7 10 9,0 13,5 7,0 6,1 6,1 32,7 32,3 Vic lp biu sn lưng sinh khi ca Bi li trong các phương thc trng cĩ th giúp cho ngưi dân đang trng Bi li cĩ th ưc lưng đưc sn lưng sinh khi ca vưn cây mình mun bán mt cách tương đi chính xác, tránh b ép giá. Đ kim tra đ chính xác ca các ca các hàm tương quan gia đưng kính vi sn lưng v, s dng sai s tương đi đ đánh giá đ tin cây ca tng mơ hình bng cơng thc:
53. 43 y − y
    (%) = lt tt 100 y tt Trong đĩ
    % : Giá tr sai s chp nhn nm trong khong ± 10%. ylt : Theo s liu sn lưng v t mơ hình Hàm tương quan ytt : Theo s liu đo đm thc t. Kt qu c th như sau Bng 4. 17: Sai s ca các hàm ưc lưng sn lưng v Bi li Mơ hình trng thun Mơ hình trng xen cà phê Tui Lý thuyt Thc t Sai s Lý thuyt Thc t Sai s 1 0,1 0,1 0% 2 0,5 0,4 25% 0,5 0,7 29% 3 1,1 1,3 15% 1,1 1,1 0% 4 1,9 2,0 5% 1,8 1,6 13% 5 2,9 3,2 9% 2,6 2,4 8% 6 4,1 4,7 13% 3,4 2,9 17% 7 5,3 6,0 12% 4,2 4,3 2% 8 6,7 6,6 2% 5,1 5,9 14% 9 8,1 7,4 9% 6,1 6,9 12% 10 9,6 7,8 23% 7,0 7,6 8% TB 0,5% 3% Kt qu cho thy các hàm ưc lưng sn lưng v Bi li các mơ hình trng thun và trng xen cà phê đu cĩ sai s trong phm vi ± 10% nên các hàm này đu cĩ th áp dng đưc vào trong thc t trong vic ưc lưng sn lưng v Bi li trong vưn Mt kinh nghim khác cĩ th áp dng vào vic ưc lưng sn lưng v Bi li là da vào đ dày ca v (theo kinh nghim ca ngưi thu mua Phm Văn Tính, làng Lơ Ku Rĩ, Tp. Pleiku), c th là Dùng dao nhn chích vào thân cây đ ưc lưng chiu dày ca v ti v trí ngang ngc (1,3m)
54. 44 Chiu dày v bao nhiêu thì trung bình mi mét dài cây s cho by nhiêu kilogam v Bi li tươi Đ kim chng cho kinh nghim trên, tác gi đã mi ơng Tính ưc lưng th hồn tồn theo cách làm và kinh nghim ca ơng vi nhng cây bình quân phn v: chiu dày v, chiu cao cây và sn lưng v ca mơ hình Bi li trng thun t tui 4 đn tui 10 (xem ph lc 20). Tính trung bình sn lưng v ca các cây ưc đốn theo mi đ tui đ so sánh vi thc t, kt qu như sau Bng 4. 18: Sai s gia ưc đốn và thc t Sai s ưc đốn Tui Lý thuyt Thc t Ưc đốn vi thc t 4 1,9 2,0 2,0 0% 5 2,9 3,2 3,2 1% 6 4,1 4,7 5,0 5% 7 5,3 6,0 6,0 1% 8 6,7 6,6 6,7 2% 9 8,1 7,4 7,5 2% 10 9,6 7,8 8,0 2% TB 1,4% Kt qu cho thy, sai s ca ưc đốn nm trong phm vi t 1% đn +5% cũng như sai s chung ca phương pháp ưc đốn là 1,4% cũng nm trong gii hn cho phép. Do đĩ, phương pháp này cũng cĩ th áp dng vào vic ưc lưng sn lưng v Bi li trong vưn trưc khi bán cho ngưi thu mua. V Bi li là yu t chính đ đnh giá vưn cây trong vic trao đi mua bán. Do đĩ, đ đánh giá cht lưng sinh trưng ca Bi li cũng cn so sánh đánh giá sn lưng v Bi li trong các mơ hình nghiên cu
55. 45 Bng 4. 19: Sn lưng v Bi li đ trong các mơ hình nghiên cu theo tui Mv (kg) Mv (kg) Mv (kg) A (tui) trng thun trng xen cà phê trng xen sn 1 0,1 0,1 0,1 2 0,5 0,5 0,5 3 1,1 1,1 1,0 4 1,9 1,8 1,5 5 2,9 2,6 2,1 6 4,1 3,4 2,6 7 5,3 4,2 3,0 8 6,7 5,1 3,4 9 8,1 6,1 3,9 10 9,6 7,0 4,2 Hình 4. 6: Sn lưng v Bi li theo tui trong các mơ hình Trên đ th th hin sn lưng v ca Bi li trong các mơ hình cho thy Sn lưng v tăng dn theo tui t tui 1 đn tui 10 và vn cịn xu hưng tăng khi cây đã đt đn tui 10.
56. 46 Bt đu t năm th 6 tr đi sn lưng v ca Bi li cĩ s khác bit rõ rt gia các mơ hình trng Bi li. T giai đon này tr đi, sn lưng v ca cây Bi li trng trong mơ hình NLKH là nh nht; sn lưng v ca cây Bi li trng trong mơ hình trng thun là ln nht. Nguyên nhân cĩ th là do: Sn lưng v cây cĩ liên quan mt thit đn th tích thân cây. Trong các mơ hình gây trng Bi li thì t năm th 6 tr đi, th tích thân cây Bi li trong mơ hình trng thun đã cĩ xu hưng cao hơn mơ hình trng xen Cà phê và trng NLKH nên cũng t tui này tr đi, sn lưng v ca Bi li mơ hình trng thun cũng cao hơn 2 mơ hình kia. Vic ngưi dân huyn Chư Păh, là đa đim nghiên cu mơ hình trng Bi li thun lồi, cĩ kinh nghim là dùng dao băm vào thân cây Bi li đ v cây đưc dày hơn cũng là nhân t làm cho sn lưng v Bi li mơ hình trng thun cao hơn 2 mơ hình kia. 4.2.3 Xác đnh mt đ phù hp Xác đnh mt đ ti ưu cĩ nhiu phương pháp khác nhau, trong đĩ phương pháp mt đ ti ưu xác đnh qua din tích tán lá đưc s dng rng rãi nht do vic thu thp s liu đơn gin hơn. Din tích tán lá đưc xác đnh thơng qua do Rt cây bình quân lâm phn, tính Rt trung bình ca Rt đo theo 4 hưng, t đĩ tính ra din tích tán theo cơng thc tính din tích hình trịn St =πR 2 S dng phương pháp L. Kairukstis: Notp xác đnh qua din tích tán lá bình quân ca mt cây đáp ng mc tiêu điu ch theo tui và cp đt Stopt Trong đĩ Stopt thay đi theo tui và cp năng sut, đưc mơ hình hĩa dưi dng Stopt = f(A, Ho), trong đĩ Ho phn nh cp năng sut; và như vy Nopt s thay đi theo tui và cp năng sut.
57. 47 Mơ hình Nopt theo tui và cp năng sut cn đưc d báo qua mơ hình din tích tán lá ti ưu Stopt = f(A, Ho). T đây xác đnh đưc mơ hình Nopt theo tui và cp năng sut: Trên cơ s Stopt bình quân ca cây tiêu chun và s liu A và Ho tương ng ca lâm phn, thit lp mt s mơ hình quan h Stopt=f(A, Ho) vi nhiu kiu hàm khác nhau và la chn mơ hình ti ưu theo các tiêu chun thng kê là R 2 ln nht và các tham s tn ti vi mc P < 0.05 4.2.3.1 Mơ hình trng thun T s liu gii tích 27 cây bình quân lâm phn các c tui khác nhau, mơ hình ưc lưng sinh trưng chiu cao (Ho) và đưng kính tán (St) đưc xây dng Bng 4. 20: Các mơ hình ưc lưng Ho và St theo A cây Bi li đ trng thun S th t Mơ hình ưc lưng Ho, St qua A R2 P phương trình Log(Ho) = 0,211426 + 0,818967*log(A) 0,983 0,00 (4.31) Log(St) = 0,706519 + 0,70363*log(A * Ho) 0,944 0,00 (4.32) T các mơ hình trên, suy ra din tích tán lá và mt đ ti ưu theo tui. Tuy nhiên các mơ hình này chưa th xác đnh đưc là vi cây Bi li trng thun thì mt đ trng ban đu bao nhiêu cây là hp lý? Đ xác đnh đưc mt đ trng ban đu cĩ th da vào mt đ cui cùng khi lâm phn n đnh v tăng trưng hoc cĩ th trng mt đ dày ban đu ri tin hành ta thưa theo tng đ tui Đ xác đnh đưc mt đ cui cùng (mt đ tui thành thc) thì phi xác đnh đưc tui thành thc ca cây trng. Đi vi cây Bi li thì đ thành thc đây là s tăng trưng v và sinh khi giai đon thành thc. Do đĩ cn phi xác đnh tui nào thì cây Bi li cĩ sinh khi ti ưu nht, t đĩ suy ra mt đ cây tương ng và cĩ th ly đĩ là mt đ trng ban đu
58. 48 Vic xác đnh mt đ ti ưu cĩ th da trên bài tốn là đ tui nào thì cây Bi li s cho lưng sn phm là ti ưu mà c th là sn lưng v và tng sinh khi trên 1ha. Bng 4. 21: Sn lưng v và tng sinh khi tươi Bi li đ trng thun Sn lưng Tng sinh khi A (năm) Ho (m) Stopt (m 2) Nopt (cây/ha) v (kg/ha) (m 3/ha) 1 1,2 0,6 17485 1557 11420 2 2,2 1,4 7198 3313 20765 3 3,0 2,3 4283 4660 26902 4 3,8 3,4 2963 5698 31151 5 4,6 4,5 2227 6515 34216 6 5,4 5,7 1763 7171 36490 7 6,1 6,9 1447 7705 38210 8 6,8 8,2 1220 8145 39529 9 7,5 9,5 1049 8512 40547 10 8,1 10,9 917 8821 41336 Đ th hĩa các giá tr sn lưng v và tng sinh khi đ ưc lưng phương trình tương quan các giá tr này theo tui Hình 4. 7: Sn lưng v và tng sinh khi trên 1ha
59. 49 Bng 4. 22: Các mơ hình ưc lưng sinh khi tươi Bi li đ theo A S th t Mơ hình ưc lưng sinh khi qua A R2 P phương trình Vvo = 82,73*A^2 + 1672*A + 194 0,996 0,00 (4.33) Msinhkhoi = 447,6*A^2 + 7919*A + 5731 0,989 0,00 (4.34) Đo hàm riêng 2 hàm nĩi trên theo bin s tui và cho bng 0 s suy ra đưc đi tui nào s cho tng lưng sinh khi cao nht. Mơ hình tng quát: Sinhkhoi = a + b1* tui – b2. *tui ^ 2 Đo hàm theo bin tui và cho bng 0 Suy ra đ tui cĩ lưng tích lũy sinh khi v và sinh khi c cây cao nht trong mơ hình Kt qu cho thy tui 810 là tui cho sinh khi v và sinh khi c cây trên 1ha là cao nht. Nu ly trung bình mt đ ca 2 tui này thì ta cĩ mt đ tui ưu là 1062cây/ha. Như vy, mơ hình trng thun, cĩ th trng vi mt đ ban đu là 1100cây/ha (tương đương 3m x 3m) 4.2.3.2 Mơ hình trng xen cà phê T s liu gii tích 30 cây bình quân lâm phn các đ tui khác nhau, các phương trình ưc lưng chiu cao và din tích tán lá theo tui đưc xác đnh như sau: Bng 4. 23: Các mơ hình ưc lưng Ho và St theo A cây Bi li đ trng xen cà phê S th t Mơ hình ưc lưng Ho, St qua A R2 P phương trình Log(Ho) = 0,734489 + 0,610071*log(A) 0,984 0,00 (4.35)
60. 50 Log(St) = 1,61419+ 1,66995*log(A) 0,937 0,00 (4.36) Đi vi mơ hình Bi li trng xen cà phê, nhng năm đu (t tui 26) cây Bi li thưng đưc ta cành 23ln/năm đ khi vưng cành cà phê và đm bo chiu cao vưt tán cà phê phi bng chiu cao ca cây cà phê. Bt đu t năm th 7 tr đi thì hu như khơng cn phi ta cành cây Bi li. Bi li đưc trng xen trong cà phê vi mc đích chính là to đ che bĩng cho cây cà phê vi đ tàn che đm bo t 20 – 30%. Như vy vic xác đnh mt đ trng cây Bi li trong vưn cà phê chính là xác đnh mt đ trng sao cho đ che bĩng ca cây Bi li nm trong khong 20 – 30% T phương trình ưc lưng din tích tán cây Bi li theo tui (phương trình 4.40), suy ra đưc din tích tán theo tui, nhân din tích tán theo tui vi mt đ cây (ly theo mt đ trng thun là 1.100cây/ha), ta cĩ tng din tích tán lá cây Bi li/ha. Kt qu tính tốn c th như sau: Bng 4. 24: Đ tàn che ca Bi li đ trng xen Cà phê Tng din tích tán Đ che bĩng A (năm) Ho (m) Stopt (m2) (m2) (%) 1 1,2 0,2 220 2% 2 2,2 0,6 660 7% 3 3,0 1,2 1320 13% 4 3,8 2,0 2200 22% 5 4,6 2,9 3190 32% 6 5,4 4,0 4400 44% 7 6,1 5,1 5610 56% 8 6,8 6,4 7040 70% 9 7,5 7,8 8580 86% 10 8,1 9,3 1023 102% Như vy, vi mt đ trng ban đu là 1100cây/ha thì đn năm th 4 và th 5 Bi li đã đm bo đ che bĩng cho Cà phê, nhưng sau đĩ đn năm th 6 phi tin
61. 51 hành ta thưa gim mt đ xung cịn 550cây/ha (khong cách 3 x 6m) sau đĩ đn năm th 8 li tin hành ta thưa 50% cịn 275cây/ha (khong cách 6 x 6m) Nu trng Bi li đng thi vi cây Cà phê mà trng vi mt đ ban đu là 1100cây/ha thì nhng năm đu (dưi 4 tui) Bi li li khơng che bĩng đưc cho Cà phê, trong khi đĩ lúc cây Cà phê cịn nh li là giai đon cn che bĩng nht. Trên thc t, nhng vưn cà phê trng ban đu thưng phi cĩ cây che bĩng tm thi (thưng là cây mung hoa vàng), sau 34 năm thì cht b loi cây này. Do đĩ, khơng cn phi trng Bi li vi mt đ ban đu 1100cây/ha mà ch cn trng vi mt đ 550cây/ha (3m x 6m), đn năm th 8 ta thưa xung cịn 275 cây/ha (6m x 6m) 4.2.3.3 Mơ hình trng NLKH Bi li – Sn Theo kt qu nghiên cu v “Ưc lưng năng lc hp thu CO 2 ca Bi li đ trong mơ hình NLKH Bi li đ Sn huyn Mang Yang, tnh Gia Lai” ca Bo Huy và các cng s (năm 2009) thì mt đ Bi li thích hp cho mơ hình này là 1.300cây/ha và s chi/gc đ li sau khi khai thác là 23chi/gc 4.3 Hiu qu kinh t ca các mơ hình trng Bi li 4.3.1 Giá bán cây đng ti vưn Vic xác đnh giá bán cây Bi li da trên vic điu tra ti các cuc mua bán hoc điu tra phng vn ngưi mua, phng vn ngưi bán; trên cơ s giá mua c vưn ri chia cho s thân cây cĩ thc t trong vưn đ tính ra giá mua mt cây. Phn ln trng cây Bi li đu trong các h, các làng là ngưi Đa phương. Trong các làng ngưi Đa phương đu cĩ ngưi làm vic mơi gii mua bán trong làng, vic mua bán bt k loi hàng hĩa gì ca ngưi Đa phương vi ngưi bên ngồi đu do ngưi mơi gii thc hin Tùy theo tng loi hàng hĩa mua bán mà vic tr tin mơi gii do bên bán, do bên mua hoc mi bên chu mt na. Đi vi vic mua bán Bi li thì tr tin mơi gii là do bên mua chi tr.
62. 52 T s liu phng vn 03 ngưi thu mua v Bi li xã Ia Phí – huyn Chư Păh v vic mua vưn cây, kt qu giá thu mua cây đng theo tui và theo chu kỳ tái sinh ca vưn Bi li trng thun đưc tng hp như sau Bng 4. 25: Giá mua cây đng Bi li đ trng thun Tin bán Tui (VNĐ/cây) Chu kỳ 3 4 5 6 7 8 9 10 1 8000 15000 20000 35000 40000 60000 75000 90000 2 7000 13000 18000 30000 35000 55000 70000 80000 3 6000 10000 15000 25000 30000 45000 55000 65000 T s liu phng vn 03 ngưi thu mua v Bi li và 05 h cĩ vưn Bi li đ bán xã Lơ Pang – huyn Mang Yang, ly giá tr trung bình ca giá mua cây đng, kt qu giá thu mua cây đng theo tui và theo chu kỳ tái sinh đưc tng hp như sau Bng 4. 26: Giá mua cây đng Bi li đ trng NLKH xen Sn Tin bán Tui (VNĐ/cây) Chu kỳ 3 4 5 6 7 8 9 10 1 8000 10000 15000 22000 30000 40000 55000 70000 2 7000 9000 13000 20000 25000 35000 50000 65000 3 6000 7000 10000 15000 20000 30000 40000 55000 Trên thc t các nhà vưn đu bán cây đng trong vưn cho các nhà thu mua, cơng vic khai thác, vn chuyn cây trong vưn đu do nhà thu mua thc hin. Vic mua bán ch yu là da vào kinh nghim ưc lưng sn lưng v và s thương tho ca hai bên. T s liu phng vn 10 h đã ta thưa cây Bi li trong vưn xen Cà phê xã Bin H Tp. Pleiku, kt qu giá thu mua cây đng theo tui và theo chu kỳ tái sinh đưc tng hp như sau Bng 4. 27: Giá mua cây đng Bi li đ trng xen Cà phê
63. 53 Tin bán Tui (VNĐ/cây) Chu kỳ 3 4 5 6 7 8 9 10 1 8000 10000 15000 22000 35000 50000 70000 85000 2 7000 9000 13000 20000 30000 45000 65000 80000 3 6000 8000 10000 16000 25000 40000 55000 65000 Nhìn chung giá mua cây đng gn như khơng đi trong năm vì các nhà vưn cũng thưng bán cây đng trong mùa khơ, cịn trong trưng hp cn tin thì nhà vưn bán non vưn cho nhà mua gom. Các nhà mua gom cũng ch tin hành khai thác trong mùa khơ là chính vì vic ch bin Bi li trong mùa mưa là rt khĩ khăn trong c vic khai thác cũng như phơi v Ti các đim nghiên cu khác nhau, giá mua cây đng Bi li cùng mt tui là khác nhau, nhưng nhìn chung giá mua cây đng đu đi theo quy lut chung là cây càng lâu năm thì giá càng cao; chu kỳ tái sinh càng nhiu thì giá mua cây đng càng gim vì vi cây tái sinh càng v nhng chu kỳ sau thì v càng mng và càng nhiu nưc. Trên cơ s vic mua cây theo tui và theo chu kỳ khai thác cĩ th mơ hình hĩa ưc lưng giá bán cây đng ti vưn theo các lp đa trng khác nhau Bng 4. 28: Các mơ hình ưc lưng giá bán cây đng Bi li đ S th t Các mơ hình ưc lưng giá bán cây đng bi li đ ti vưn R2 P phương trình Log(Tien[1]) = 6,75082 + 2,03669*log(tuoi) – 0,275008*(chuky) 0,991 0,00 (4.37) Log(tien[2]) = 6,70883 + 1,89397*log(tuoi) – 0,291353*log(chuky) 0,965 0,00 (4.38) Log(tien[3]) = 6,38523 + 2,12749*log(tuoi) – 0,250823*log(chuky) 0,961 0,00 (4.39) Ghi chú: [1]: trng thun; [2], trng xen cà phê; [3]: trng xen sn Các mơ hình ưc lưng giá bán cây đng đưc s dng vào vic tính tốn giá tr tích lu ca Bi li trong các mơ hình 4.3.2 Giá tr lũy k theo thi gian ca các mơ hình Đánh giá kh năng sn xut ca mơ hình NLKH bng t s tương đương ca đt (LER). Đây là cơng thc đưc vin lúa quc t (IRRI) s dng đ so sánh các
64. 54 cây trng đc canh (mt lồi) vi các cây rng xen canh (kt hp vi lồi khác) ca cùng mt lồi cây nơng nghip. Ch s LER ch ra đưc mi quan h gia nhng yêu cu v nhân t đt đi vi phương thc trng xen nhiu lồi, so sánh vi phương pháp trng đc canh. Trong đĩ: yi : Là sn lưng thành phn lồi th i trong mt din tích trng kt hp yii : Là sn lưng ca chính lồi đĩ trng đc canh trên cùng mt khu vc m : S lưng các thành phn lồi yi = là quan h sn lưng lồi th i yii Trong nơng lâm kt hp, LER đưc Rao và Coe 1992 vn dng mt cách đơn gin hơn. Trong đĩ: Ci : Là sn lưng lồi i trng kt hp Cs: Là sn lưng lồi i trng đc canh Ti : Là sn lưng t cây g trng kt hp Ts : Là sn lưng t cây g trng thun lồi Vic tính giá tr tích lũy ca các mơ hình da trên vic tính thu nhp ca các yu t cu thành nên mơ hình trên 1 din tích nht đnh là 1ha và đng nht s chi Bi li đ/gc. Vic xác đnh đ li bao nhiêu chi tái sinh/gc là ti ưu cĩ th k tha kt qu nghiên cu t đ tài “Ưc lưng năng lc hp th CO 2 ca Bi li đ (Litsea glutinosa ) trong mơ hình nơng lâm kt hp Bi li đ – Sn huyn mang
65. 55 yang, tnh Gia Lai – Tây nguyên, Vit Nam (Bo Huy và các cng s, 2009). Theo đĩ, s chi/gc ti ưu là 23chi. Vi đ tài này, tác gi ly đng nht là 2chi/gc Đ tui cĩ lưng tích lũy sinh khi v và sinh khi c cây cao nht trên mt héc ta trong mơ hình trng Bi li là tui 10 nên cĩ th coi 10 năm là mt chu kỳ kinh doanh. Do đĩ, vi đ tài này tác gi cũng đng nht tính giá tr tích lu ca các mơ hình trng Bi li vi chu kỳ là 10 năm. Giá tr tích lu là tng tồn b giá tr bán đưc hàng năm ca tt c các cây trng trong mơ hình đưc cng lu k cho đn năm cui ca chu kỳ kinh doanh Trong đĩ: x1, x2 là giá tr ca các cây trng trong mơ hình n chu kỳ kinh doanh i). Mơ hình Bi li trng thun Vưn Bi li càng nhiu tui thì giá tr tích lu ca cây Bi li càng cao. S dng mơ hình (4.42) đ ưc lưng giá tr tích lu ca Bi li theo thi gian, kt qu như sau Bng 4. 29 Giá tr tích lũy ca mơ hình Bi li đ trng thun Đvt: Triu đng/ha % đĩng gĩp ca Mt đ Giá tr ca Bi A (năm) S chi/gc Bi li đ trong (N/ha) li mơ hình 1 1100 2 1,6 100% 2 1100 2 6,4 100% 3 1100 2 14,6 100% 4 1100 2 26,2 100% 5 1100 2 41,2 100% 6 1100 2 59,7 100% 7 1100 2 81,8 100%
66. 56 8 1100 2 107,3 100% 9 1100 2 136,5 100% 10 1100 2 169,1 100% Vi mơ hình này, giá tr LER luơn là 1 ii). Mơ hình Bi li trng xen cà phê Đ tính đưc giá tr LER ca mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê, cn phi đánh giá đưc năng sut ca Cà phê theo thi gian và xác đnh đưc nh hưng ca vic che bĩng ti năng sut ca Cà phê Năng sut cây cà phê đưc xác đnh thơng qua vic điu tra phng vn nhĩm h cĩ mơ hình Bi li trng xen cà phê, điu tra trên các vưn cà phê t tui 4 đn tui 10, mi tui vưn phng vn 10h, các s liu điu tra v năng sut đưc quy đi v năng sut nhân/ha. Kt qu điu tra như sau: Bng 4. 30: Năng sut cà phê điu tra trong mơ hình Bi li xen Cà phê Đvt: tn nhân/ha Tui cà phê STT 4 tui 5 tui 6 tui 7 tui 8 tui 9 tui 10 tui 1 0,8 1,5 1,9 2,3 3,3 3,0 3,6 2 1,1 1,3 2,3 2,3 2,9 3,1 3,6 3 1,2 1,6 2,2 2,6 3,1 3,1 3,4 4 0,9 1,6 1,9 2,4 3,0 3,2 3,6 5 0,9 1,4 2,1 2,3 3,2 3,3 3,3 6 0,7 1,7 1,9 2,7 2,9 3,2 3,7 7 0,8 1,4 1,9 2,4 2,8 3,1 3,7 8 1,1 1,2 2,2 2,5 3,1 2,9 3,2 9 0,8 1,3 1,8 2,6 3,2 2,8 3,4 10 1,2 1,6 2,1 2,4 2,9 2,7 3,5 TB 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,0 3,5 Ghi chú: 5,5kg qu tươi = 1kg nhân; 2,5kg qu khơ = 1kg nhân
67. 57 Da vào s liu điu tra năng sut cà phê theo tui, mơ hình quan h gia năng sut cà phê theo tui đưc thit lp: Hình 4. 8: Năng sut cà phê mơ hình xen Bi li C hai mơ hình trên đu cho năng sut ca cà phê giai đon đu (t 4 11tui) gn như trùng nhau. phương trình (4.40) thì năng sut luơn bin thiên tăng theo thi gian, điu này khơng phù hp vi thc t. phương trình (4.41) thì cĩ đnh cc đi đ tui 1216 sau đĩ năng sut gim dn. Điu này hồn tồn phù hp vi din bin năng sut thc t ca cây cà phê hơn. Bng 4. 31: Các mơ hình ưc năng sut Cà phê theo thi gian S th t Các mơ hình ưc lưng năng sut cà phê trong mơ hình R2 P phương Bi li xen Cà phê trình f(NS Caphe/ha) = 2,726*ln(nam) – 2,828 0,986 0,00 (4.40) f(NS Caphe/ha) = 0,029* Nam^2 + 0,827*Nam 1.857 0,987 0,00 (4.41) Do đĩ s dng phương trình (4.41) là hp lý hơn. Phương trình này đưc dùng đ ưc lưng năng sut cà phê đ tính giá tr tích lũy ca cà phê trong mơ hình nghiên cu
68. 58 Bng 4. 32: Giá tr tích lũy ca mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê Đvt: Triu đng/ha Giá tr Tng % đĩng NS cà Giá tr Tng Mt S Giá tr tích lũy giá tr gĩp ca A phê tích lũy giá tr đ chi/ ca ta thưa tích lũy Bi li (năm) nhân ca cà ca mơ (N/ha) gc Bi li ca bi ca bi đ trong (tn /ha) phê hình li li mơ hình 1 550 2 0,5 0 0,5 0,0 0 0,5 100% 2 550 2 2,4 0 2,4 0,0 0 2,4 100% 3 550 2 5,7 0 5,7 0,4 19,2 24,9 23% 4 550 2 10,5 0 10,5 1,0 71,6 82,0 13% 5 550 2 16,8 0 16,8 1,6 153,9 170,7 10% 6 550 2 24,8 24,8 49,6 2,1 263,1 312,7 16% 7 550 2 34,4 24,8 59,2 2,5 396,2 455,4 13% 8 275 2 22,9 47,7 70,5 2,9 550,0 620,6 11% 9 275 2 29,4 47,7 77,0 3,2 721,6 798,6 10% 10 275 2 36,8 47,7 84,4 3,5 907,8 992,2 9% Ghi chú: 1tn cà phê nhân = 53 triu đng Kt qu cho thy, trong mơ hình trng xen cà phê, giá tr tích lu ca Bi li đ khơng nhiu, ch chim 1020% giá tr ca c chu kỳ Vic trng cà phê đưc khuyn cáo là nên cĩ cây che bĩng và chn giĩ đ hn ch vic thốt hơi nưc ca h thng trong mùa khơ (bao gm c thốt hơi nưc qua lá ca cà phê và bc hơi nưc t đt). Theo khuyn cáo ca các nhà nghiên cu v trng cà phê thì vic trng cây che bĩng và chn giĩ cho cây cà phê cĩ th làm tăng năng sut ca cà phê lên t 1020% so vi khơng trng cây che bĩng. Năng sut cà phê tăng lên nhiu hay ít là cịn ph thuc vào lồi cây che bĩng, mt đ trng che bĩng và cây chn giĩ Đ tài này ly giá tr tăng năng sut trung bình ca nhng vưn Cà phê cĩ cây che bĩng là 15% so vi khơng trng cây che bĩng T s LER ca mơ hình Bi li đ xen Cà phê đưc tính c th như sau:
69. 59 Năng sut Bi li mơ hình trng thun đưc tính tốn trên cơ s năng sut ca tng sinh khi t phương trình lý thuyt (4.25) v ưc lưng sinh khi tươi c cây theo tui mơ hình Bi li trng thun nhân vi mt đ trng thun là 1.100cây/ha Năng sut Bi li mơ hình trng xen cà phê đưc tính tốn trên cơ s năng sut tng sinh khi t phương trình lý thuyt (4.30) v ưc lưng sinh khi tươi c cây theo tui mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê nhân vi mt đ tng giai đon tui Bng 4. 33: T s LER ca mơ hình Bi li đ trng xen Cà phê Năng sut Bi Năng sut Bi li/ha trng xen NS cà NS cà phê li/ha trng thun cà phê phê trng A trong MH T s ngồi mơ (năm) (tn LER NS/cây NS/ha NS/cây Mt đ NS/ha hình (tn nhân/ha) (kg/ha) (kg/ha) (kg/ha) cây/ha (kg/ha) nhân/ha) 1 0,7 718 1,2 550 651 0,0 0,0 0,9 2 2,9 3173 3,8 550 2076 0,0 0,0 0,7 3 6,3 6909 6,9 550 3813 0,4 0,3 1,7 4 10,5 11564 10,4 550 5702 1,0 0,9 1,7 5 15,4 16903 13,9 550 7670 1,6 1,4 1,6 6 20,7 22767 17,6 550 9678 2,1 1,8 1,6 7 26,4 29043 21,3 550 11705 2,5 2,1 1,6 8 32,4 35647 25,0 275 6869 2,9 2,5 1,4 9 38,7 42518 28,7 275 7882 3,2 2,7 1,4 10 45,1 49606 32,3 275 8891 3,5 3,0 1,4 Giai đon hai năm đu, t s LER ca mơ hình nh hơn 1 nhưng t năm th 3 tr đi khi cà phê bưc vào kỳ kinh doanh thì t s LER đu ln hơn 1 nghĩa là vic trng kt hp Bi li đ xen Cà phê là cĩ hiu qu iii). Mơ hình Bi li trng xen Sn Năng sut Sn, mt đ Bi li đ trong mơ hình NLKH đưc k tha t đ tài “ưc lưng năng lc hp th CO 2 ca Bi li đ ( Litsea glutinosa ) trong mơ hình
70. 60 nơng lâm kt hp Bi li đ – Sn huyn Mang Yang, tnh Gia Lai – Tây nguyên, Vit Nam (Bo Huy và các cng s, 2009) Theo kt qu nghiên cu ca đ tài này thì phương trình năng sut sn trong mơ hình NLKH Bi li xen Sn là: Log(NS San/ha) = 11,3699 – 0,298601*A (nam) – 1,28345*log(N/ha) (4.42) Năng sut Sn ngồi mơ hình đưc xác đnh thơng qua vic điu tra phng vn nhĩm h ch trng Sn thun cĩ kt hp vi vic điu tra thc t trên nhng din tích thu khác nhau và đưc quy v thành năng sut trên 1ha. Bng 4. 34: Năng sut Sn trng thun Đvt: tn c tươi/ha Chu kỳ trng sn Ln 1 Ln 2 Ln 3 Ln 4 H phng vn 1 9,8 6,5 4,5 3,1 2 9,5 7,1 4,1 2,9 3 9,2 6,3 3,9 3,5 4 8,7 7,4 3,4 3,3 T s liu điu tra trên, cĩ th suy ra mơ hình ưc lưng năng sut Sn trng thun theo thi gian đưc xác đnh là Log(NS San/ha) = 2,30136 – 0,793647*log(nam) (4.43) R2 = 0,920; P = 0,00 S dng các mơ hình ưc lưng năng sut trên và giá bán cây Bi li, suy ra đưc giá tr tích lu ca mơ hình Bng 4. 35: Giá tr tích lũy ca mơ hình NLKH Bi li – Sn Đvt: Triu đng/ha Giá tr Giá tr Tng giá tr % đĩng gĩp A Mt đ S chi/ NS sn ca Bi tích lũy ca mơ ca Bi li đ (năm) (N/ha) gc (tn/ha) li ca Sn hình trong mơ hình 1 1300 2 1,7 6,5 5,2 6,9 25% 2 1300 2 6,5 4,8 9,0 15,5 42%
71. 61 3 1300 2 13,9 3,6 11,9 25,8 54% 4 1300 2 24,1 2,6 14,0 38,1 63% 5 1300 2 36,7 2,0 15,6 52,3 70% 6 1300 2 51,8 1,5 16,7 68,6 76% 7 1300 2 69,4 1,1 17,6 87,0 80% 8 1300 2 89,4 0,8 18,2 107,6 83% 9 1300 2 111,7 0,6 18,7 130,4 86% 10 1300 2 136,4 0,4 19,1 155,5 88% Ghi chú: Giá sn: 800.000đ/tn c tươi Trong mơ hình NLKH Bi li xen Sn thì mt đ ca Bi li là khơng thay đi, mt đ ca Sn cĩ thay đi theo thi gian do Bi li càng ln thì din tích dành cho trng Sn càng ít đi. Do đĩ, giá tr đĩng gĩp ca Bi li trong mơ hình là rt cao và luơn tăng theo thi gian cịn ca Sn thì ngưc li. mơ hình NLKH Bi li xen Sn, Sn ch đưc trng xen vào gia hai hàng Bi li mà khơng làm thay đi mt đ trng Bi li. Do đĩ t s năng sut gia Bi li trng trong và ngồi mơ hình luơn bng 1. Như vy t s LER mơ hình này chính là t s gia năng sut Sn trng trong và ngồi mơ hình cng vi 1. Trên cơ s các phương trình v ưc lưng năng sut Sn trng NLKH (4.42) và năng sut Sn trng thun (4.43), ta cĩ năng sut ca Sn đ tính tốn t s LER như sau Bng 4. 36: T s LER ca mơ hình NLKH T s NS bi NS sn NS sn T s NS Sn A T s li trong và trong MH ngồi trong và ngồi (năm) LER ngồi mơ hình (tn/ha) (tn/ha) mơ mơ hình 1 1 6,5 10,0 0,6 1,6 2 1 4,8 5,8 0,8 1,8 3 1 3,6 4,2 0,9 1,9 4 1 2,6 3,3 0,8 1,8 5 1 2,0 2,8 0,7 1,7 6 1 1,5 2,4 0,6 1,6 7 1 1,1 2,1 0,5 1,5 8 1 0,8 1,9 0,4 1,4