Luận văn Ứng dụng công nghệ tích hợp tư liệu viễn thám và gis thành lập bản đồ biến động sử dụng đất giai đoạn 2004-2009 trên địa bàn huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk

Nội dung text: Luận văn Ứng dụng công nghệ tích hợp tư liệu viễn thám và gis thành lập bản đồ biến động sử dụng đất giai đoạn 2004-2009 trên địa bàn huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC NÔNG NGHIP HÀ NI o0o ®ç tiÕn thuÊn NG DNG CÔNG NGH TÍCH HP TƯ LIU VIN THÁM VÀ GIS THÀNH LP BN Đ BIN ĐNG S DNG ĐT GIAI ĐON 20042009 TRÊN ĐA BÀN HUYN BUÔN ĐÔN, TNH ĐK LK LUN VĂN THC SĨ NÔNG NGHIP HÀ NI 2010
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC NÔNG NGHIP HÀ NI o0o ®ç tiÕn thuÊn NG DNG CÔNG NGH TÍCH HP TƯ LIU VIN THÁM VÀ GIS THÀNH LP BN Đ BIN ĐNG S DNG ĐT GIAI ĐON 20042009 TRÊN ĐA BÀN HUYN BUÔN ĐÔN, TNH ĐK LK LUN VĂN THC SĨ NÔNG NGHIP Chuyên ngành : QUN LÝ ĐT ĐAI Mã s : 60.62.16 Ngưi hưng dn khoa hc : PGS.TS. NguyÔn kh¾c Thêi HÀ NI 2010
3. LI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là kt qu nghiên cu ca tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn này là trung thc và chưa tng ñưc ai công b trong bt kỳ công trình nào. Tôi xin cam ñoan rng mi s giúp ñ trong quá trình thc hin lun văn ñã ñưc cám ơn, các thông tin trích dn ñã ñưc ch rõ ngun gc. Hà Ni, ngày 12 tháng 12 năm 2010 Tác gi lun văn Đ Tin Thun i
4. LI CM ƠN §Ó hon thnh ®−îc b¶n luËn v¨n ny, t«i ® nhËn ®−îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña PGS.TS. NguyÔn Kh¾c Thêi – Phã chñ nhiÖm khoa Ti nguyªn v M«i tr−êng, sù quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn cña Phßng Ti nguyªn v M«i tr−êng huyÖn Bu«n §«n, ViÖn ®o t¹o sau ®¹i häc, Ban chñ nhiÖm Khoa Ti nguyªn v M«i tr−êng, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp H Néi ® t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i häc tËp v gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò ti. T«i xin göi tíi gia ®×nh, b¹n bÌ, nh÷ng ng−êi th©n v ®ång nghiÖp n¬i t«i ®ang c«ng t¸c ® gióp ®ì, ®éng viªn t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp v thùc hiÖn ®Ò ti. Tù ®¸y lßng m×nh, t«i xin ch©n thnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh v quý b¸u ®ã! H Néi, ngy 12 th¸ng 12 n¨m 2010 T¸c gi¶ §ç TiÕn ThuÊn ii
5. MC LC Trang PHN 1. M ĐU 1 1.1 TÍNH CP THIT CA Đ TÀI 1 1.2 MC ĐÍCH NGHIÊN CU 2 1.3 YÊU CU 3 1.4 PHM VI NGHIÊN CU 3 1.5 Ý NGHĨA KHOA HC VÀ THC TIN 3 PHN 2: TNG QUAN V VN Đ NGHIÊN CU 4 2.1 TNG QUAN V VIN THÁM 4 2.1.1 Khái nim v vin thám 4 2.1.2 V tinh s dng trong vin thám 6 2.1.3 Tư liu s dng trong vin thám 8 2.1.4 Đc trưng phn x ph ca các ñi tưng t nhiên 9 2.1.5 Gii ñoán nh vin thám 13 2.2 TNG QUAN V H THNG THÔNG TIN ĐA LÝ 17 2.2.1 Đnh nghĩa v h thng thông tin ña lý 17 2.2.2 Các thành phn chính ca h thng thông tin ña lý 18 2.2.3 ng dng ca GIS trong qun lý tài nguyên thiên nhiên và môi trưng 19 2.3 TÍCH HP TƯ LIU VIN THÁM VÀ GIS 20 2.3.1 Khái nim 20 2.3.2 Ti sao phi tích hp 20 2.3.3 Kh năng ng dng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS 24 2.3.4 Mt s ng dng ca vin thám và GIS Vit Nam 25 2.4 KHÁI QUÁT V BN Đ BIN ĐNG S DNG ĐT 26 2.4.1 Bn ñ bin ñng s dng ñt và các phương pháp thành lp 26 2.4.2 Tình hình thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt 37 2.4.3 Tình hình s dng ñt Vit Nam trong nhng năm gn ñây 41 PHN 3: ĐI TƯNG, ĐA ĐIM, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 42 3.1 ĐI TƯNG VÀ ĐA ĐIM NGHIÊN CU 42 3.1.1 Đi tưng nghiên cu 42 3.1.2 Đa ñim nghiên cu 42 3.2. NI DUNG NGHIÊN CU 42 3.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 42 3.3.1 Phương pháp ñiu tra, kho sát, thu thp tài liu, s liu 42 3.2.2 Phương pháp xây dng bn ñ t nh vin thám 43 3.2.3 Phương pháp chng ghép bn ñ 43 PHN 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 44 4.1 ĐIU KIN T NHIÊN, KINH TXÃ HI 44 4.1.1 Điu kin t nhiên 44 4.1.2 Thc trng phát trin kinh txã hi 49 4.2 TÌNH HÌNH S DNG ĐT KHU VC NGHIÊN CU 51 iii
6. 4.2.1 Hin trng s dng ñt 51 4.2.2 Bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 53 4.3 GII ĐOÁN NH V TINH, THÀNH LP BN Đ HIN TRNG S DNG ĐT NĂM 2004 VÀ NĂM 2009 55 4.3.1 Thu thp tư liu 56 4.3.2 Nhp nh 57 4.3.3 Tăng cưng cht lưng nh 57 4.3.4 Nn chnh tư liu nh, ct nh 57 4.3.5 Phân loi nh 63 4.3.6 Thành lp bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và 2009 74 4.4 THÀNH LP BN Đ BIN ĐNG S DNG ĐT GIAI ĐON 20042009 78 4.5 NHN XÉT V KT QU 81 PHN 5. KT LUN VÀ KIN NGH 83 5.1 KT LUN 83 5.2 KIN NGH 84 TÀI LIU THAM KHO 85 iv
7. DANH MC BNG Tên bng Trang Bng 2.1 Kênh ph ca MSS 6 Bng 2.2 Kênh ph ca TM 6 Bng 2.3. Các thông s nh ca v tinh SPOT3 7 Bng 2.4 Bin ñng s dng ñt Vit Nam giai ñon 20052007 41 Bng 4.1 Tng GTSX và cơ cu kinh t thi kỳ 20002009 huyn Buôn Đôn 49 Bng 4.2 Hin trng s dng ñt nông nghip huyn Buôn Đôn 52 Bng 4.3 Hin trng s dng ñt phi nông nghip huyn Buôn Đôn 53 Bng 4.4 Bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 huyn Buôn Đôn 54 Bng 4.5 Mô t các loi ñt 64 Bng 4.6 Mu gii ñoán nh v tinh 65 Bng 4.7 Ma trn sai s phân loi nh năm 2004 70 Bng 4.8 Bng ñánh giá ñ chính xác phân loi nh năm 2004 70 Bng 4.9 Ma trn sai s phân loi nh năm 2009 71 Bng 4.10 Bng ñánh giá kt qu phân loi năm 2009 71 Bng 4.11 Thng kê din tích ñt gii ñoán năm 2004 76 Bng 4.12 Thng kê din tích ñt gii ñoán năm 2009 76 Bng 4.13 So sánh gia din tích gii ñoán và thng kê năm 2009 77 Bng 4.14 Bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 huyn Buôn Đôn 79 Bng 4.15 Din tích bin ñng tng loi ñt giai ñon 2004 2009 79 Bng 4.16 So sánh s thay ñi din tích các loi ñt t 20042009 80 v
8. DANH MC HÌNH Tên hình Trang Hình 2.1 Các kênh s dng trong vin thám 5 Hình 2.2 Nguyên lý thu nhn hình nh trong vin thám 5 Hình 2.3 Đc ñim phn x ph trên các kênh nh SPOT 9 Hình 2.4 Kh năng phn x và hp th ca nưc 11 Hình 2.5 Đc tính phn x ph ca th nhưng 12 Hình 2.6 Mt bn ñ GIS s là tng hp ca rt nhiu lp thông tin khác nhau 18 Hình 2.7 Các thành phn chính ca GIS 18 Hình 2.8 Vai trò ca vin thám trong vic xây dng và cp nht 21 Hình 2.9 Đ chính xác ca nh v tinh và yêu cu cp nht d liu 22 Hình 2.10 Vai trò ca GIS và vin thám trong vic h tr ra quyt ñnh 23 Hình 2.11 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp 29 Hình 2.12 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp 29 phân loi trc tip nh ña thi gian 29 Hình 2.13 Vector thay ñi ph 30 Hình 2.14 Thut toán phân tích thay ñi ph 31 Hình 2.15 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp 34 Hình 2.16 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp 35 Hình 4.1 Sơ ñ v trí huyn Buôn Đôn 44 Hình 4.2 Trình t gii ñoán nh v tinh, thành lp bn ñ hin trng s dng ñt và bn ñ bin ñng s dng ñt 55 Hình 4.3 nh SPOT5 ca huyn Buôn Đôn năm 2004 56 Hình 4.4 nh SPOT5 ca huyn Buôn Đôn năm 2009 56 Hình 4.5 Thc hin nn nh theo các ñim GPS trên ENVI 59 Hình 4.6 La chn thông s ñ nn nh trên ENVI 59 Hình 4.7 Bng nhp to ñ các ñim khng ch ñ nn nh 59 Hình 4.8 Ta ñ và sai s ca ñim khng ch nn nh năm 2004 60 Hình 4.9 La chn phương pháp tái chia mu 60 Hình 4.10 To ñ và sai s các ñim khng ch ñ nn nh 2009 61 Hình 4.11 nh 2004 ñã ñưc ct theo ranh gii huyn Buôn Đôn 62 Hình 4.12 nh 2009 ñã ñưc ct theo ranh gii huyn Buôn Đôn 62 Hình 4.13 Ly mu cho các loi hình s dng ñt năm 2004 66 Hình 4.14 Ly mu cho các loi hình s dng ñt năm 2009 66 vi
9. Hình 4.15 S khác bit gia các mu gii ñoán nh 2004 67 Hình 4.16 S khác bit gia các mu gii ñoán nh 2009 67 Hình 4.17 Kt qu phân loi nh 2004 ñã ñưc lc nhiu 68 Hình 4.18 Kt qu phân loi nh 2009 ñã ñưc lc nhiu 68 Hình 4.19 Kt qu phân loi nh 2004 ñưc xut sang dng Vector 73 Hình 4.20 Kt qu phân loi nh 2009 ñưc xut sang dng Vector 73 Hình 4.21 Sơ ñ hin trng s dng ñt năm 2004 thành lp trên ArcView 74 Hình 4.22 Sơ ñ hin trng s dng ñt năm 2009 thành lp trên ArcView 75 Hình 4.23 Sơ ñ bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 ñưc thành lp trên ArcView 78 Hình 4.24 S bin ñng các loi ñt giai ñon 2004 2009 81 vii
10. PHN 1. M ĐU 1.1 TÍNH CP THIT CA Đ TÀI Đt ñai là tư liu sn xut ñc bit, không th thay th trong nông nghip, là thành phn quan trng hàng ñu ca môi trưng sng, là ña bàn phân b các khu dân cư, xây dng các cơ s kinh t, văn hóa, xã hi, an ninh và quc phòng. S nghip công nghip hóa, hin ñi hóa ñt nưc ca Đng và Nhà nưc ta trong nhng năm qua ñã ñưa nn kinh t nưc ta phát trin mnh m, ñi sng nhân dân ñã và ñang tng bưc ñưc ci thin, h tng xã hi cũng như h tng k thut ñưc thay ñi to ra b mt mi cho ñt nưc và thu hp dn khong cách ñi vi các nưc phát trin. Song hành vi s nghip công nghip hóa, hin ñi hóa là s gia tăng mnh ca nhu cu s dng ñt, ñc bit là ñt phi nông nghip trong khi qu ñt li có hn. Điu này làm cho din tích ñt nông nghip liên tc gim xung do vy cn phi qun lý cht ch toàn b qu ñt, ñm bo ñt ñai ñưc s dng tit kim, hiu qu và bn vng. Đ qun lý cht ch qu ñt ñang ngày càng hn ch này ngoài vic nm chc ñưc các s liu bin ñng v ñt ñai gia các thi kỳ thông qua s liu thng kê, kim kê ñt ñai thì vic xây dng bn ñ bin ñng s dng ñt cũng rt cn thit. Bn ñ bin ñng s dng ñt có th ñưc thành lp t bn ñ hin trng s dng ñt hin có song bn ñ hin trng s dng ñt ch ñưc thành lp 5 năm mt ln vào năm kim kê ñt ñai nên khó có th thành lp ñưc bn ñ bin ñng s dng ñt cho mt giai ñon bt kỳ, thêm vào ñó cht lưng ca bn ñ hin trng s dng ñt ñưc thành lp trong các kỳ kim kê ñt ñai hin nay là chưa cao. Hin nay nh v tinh ñang ñưc s dng khá rng rãi nưc ta trong các nghiên cu tài nguyênmôi trưng. nh v tinh là ngun thông tin có tính thi s rt cao và nu có nh v tinh các thi ñim khác nhau thì chúng ta còn có th thành lp ñưc bn ñ bin ñng s dng ñt và xác ñnh mt cách khách quan ñưc tình hình bin ñng s dng ñt cho bt c giai ñon nào. Nhưng vic nghiên cu bin ñng s dng ñt cũng như thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt thông qua nh v tinh còn ñt ra mt s vn ñ: 1
11. Mc ñ chi tit ca vic thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt t nh v tinh? Nu ch s dng nh v tinh kt hp vi ñiu tra thc ña mà không kt hp vi H thng thông tin ña lý (GIS) thì có th thành lp ñưc bn ñ bin ñng s dng ñt không? Qui trình công ngh lp nào là ti ưu cho vic lp bn ñ bin ñng s dng ñt t tư liu vin thám? Huyn Buôn Đôn cách thành ph Buôn Ma Thut 27 km v phía Tây Bc, là huyn có din tích ñt lâm nghip có rng ln nht tnh Đk Lk. Trong mt vài năm gn ñây ñt ñai trên ña bàn huyn Buôn Đôn có s bin ñng rt mnh, ñt sn xut nông nghip, ñt , ñt chuyên dùng tăng nhanh trong khi rng b tàn phá mnh. Song trên s liu thng kê thì ñt ñai không có s bin ñng ñáng k. Do vy cn thit phi xây dng bn ñ bin ñng s dng ñt trên ña bàn huyn ñ có cái nhìn ñúng ñn v s bin ñng này t ñó có các bin pháp kiên quyt gi din tích rng còn sót li ca huyn Buôn Đôn nói riêng, ca tnh Đk Lk nói chung. Xut phát t nhng vn ñ trên, tôi tin hành nghiên cu ñ tài: “ng dng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 trên ña bàn huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk”. 1.2 MC ĐÍCH NGHIÊN CU Thành lp ñưc bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và năm 2009 bng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS; Xây dng ñưc bn ñ bin ñng ñng thi xác ñnh ñưc s liu bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 huyn Buôn Đôn trên c s bn ñ hin trng s dng ñt xây dng ñưc; Giúp các cơ quan có liên quan huyn Buôn Đôn có cái nhìn xác thc nht v bin ñng s dng ñt trên ña bàn Huyn t ñó ñưa ra các chính sách thích hp v s dng ñt huyn Buôn Đôn. 2
12. 1.3 YÊU CU Nm vng công ngh gii ñoán nh vin thám, tích hp tư liu vin thám và GIS; Nm ñưc tình hình s dng và bin ñng ñt ñai trên ña bàn Huyn giai ñon 20042009; Din gii ñưc s bin ñng s dng ñt trên ña bàn huyn; Các s liu ñiu tra phi ñưc thu thp chính xác, ñy ñ và phi phn ánh ñưc mt cách trung thc, khách quan. 1.4 PHM VI NGHIÊN CU Đ tài ch tp trung nghiên cu toàn b qu ñt trên ña bàn huyn Buôn Đôn bng nh v tinh SPOT 5 hai thi ñim năm 2004 và 2009. 1.5 Ý NGHĨA KHOA HC VÀ THC TIN Kt qu nghiên cu góp phn khng tính ưu vit ca phương pháp tích hp tư liu vin thám và GIS trong công tác thành lp bn ñ hin trng s dng ñt; thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt. Đánh giá bin ñng mt cách nhanh chóng, thun tin nhưng vn ñm bo ñ chính xác cn thit trên mt phm vi rng ln. Kt qu nghiên cu ca lun văn ñưa ra s liu v bin ñng s dng ñt và bn ñ bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 góp phn ch ra chiu hưng, din tích và v trí không gian bin ñng s dng ñt ca huyn Buôn Đôn vì vy ñây s là mt tài liu hu ích cho công tác quy hoch s dng ñt ca Buôn Đôn giai ñon 20112020, góp phn ñưa ñt ñai ngày càng ñưc s dng hp lý, tit kim, hiu qu, bn vng và bo v môi trưng. 3
13. PHN 2: TNG QUAN V VN Đ NGHIÊN CU 2.1 TNG QUAN V VIN THÁM 2.1.1 Khái nim v vin thám Vin thám ñưc ñnh nghĩa như là mt khoa hc công ngh mà nh nó các tính cht ca vt th quan sát ñưc xác ñnh, ño ñc hoc phân tích mà không cn tip xúc trc tip vi chúng. Sóng ñin t hoc ñưc phn x hoc ñưc bc x t vt th thưng là ngun tài liu ch yu trong vin thám. Nhng năng lưng t trưng, trng trưng cũng có th ñưc s dng. Thit b dùng ñ cm nhn sóng ñin t phn x hay bc x t vt th ñưc gi là b cm. Phương tin dùng ñ mang các b cm ñưc gi là vt mang, gm khí cu, máy bay, v tinh nhân to, tàu vũ tr. S phát trin ca vin thám gn lin vi s phát trin ca phương pháp chp nh và thu nhn thông tin các ñi tưng trên mt ñt. T năm 1858 ngưi ta ñã bt ñu s dng khinh khí cu ñ chp nh nhm mc ñích thành lp bn ñ ña hình. Nhng bc nh hàng không ñu tiên chp t máy bay ñưc Wilbur Wright thc hin năm 1909 trên vùng Centocalli, Italia. T ñó ñn nay, phương pháp s dng nh hàng không là phương pháp ñưc s dng rng rãi nht. Trên th gii, vic phân tích nh hàng không ñã góp phn ñáng k trong vic phát hin nhiu m du và khoáng sn trm tích. Vào gia nhng năm 1930, ngưi ta ñã có th chp nh mu và ñng thi thc hin nhiu cuc nghiên cu nhm to ra các lp cm quang nhy vi bc x gn hng ngoi có tác dng hu hiu trong vic loi b nh hưng tán x và mù ca khí quyn. T năm 1960, s tin b ca khoa hc k thut cho phép thu ñưc hình nh các di sóng khác nhau bao gm c di sóng hng ngoi và sóng cc ngn. Sau ñó s thành công trong vic ch to các b cm bin và các tàu vũ tr, các v tinh nhân to ñã cung cp kh năng thu nhn hình nh ca trái ñt t trên qu ño góp phn hu ích cho vic nghiên cu lp ph thc vt, bin ñng s dng ñt, cu trúc ña mo, nhit ñ, gió trên b mt ñi dương Vin thám có th phân loi làm 3 loi cơ bn theo bưc sóng s dng: 4
14. Vin thám trong di sóng nhìn thy và hng ngoi. Vin thám hng ngoi nhit Vin thám siêu cao tn Hình 2.1 Các kênh s dng trong vin thám Ngun năng lưng chính s dng trong nhóm th nht là bc x mt tri. Mt tri cung cp mt bc x có bưc sóng ưu th 500 m. Tư liu vin thám thu ñưc trong di sóng nhìn thy ph thuc ch yu vào s phn x t b mt vt th và b mt trái ñt. Vì vy, các thông tin v vt th có th ñưc xác ñnh t các ph phn x. Tuy nhiên, radar s dng tia laser là trưng hp ngoi l không s dng năng lưng mt tri. Ngun năng lưng s dng trong nhóm th hai là bc x nhit do chính vt th sn sinh ra. Mi vt th trong nhit ñ bình thưng ñu phát ra mt bc x có ñnh ti bưc sóng 10.000 m. Mt tr i V tinh Bc x mt tri Hp th mt tri Khí quy n Nhà Rng Nư c C Đt Đư ng Hình 2.2 Nguyên lý thu nhn hình nh trong vin thám 5
15. Trong vin thám siêu cao tn ngưi ta thưng s dng hai loi k thut ch ñng và b ñng. Trong vin thám siêu cao tn b ñng thì bc x siêu cao tn do chính vt th phát ra ñưc ghi li, còn trong vin thám siêu cao tn ch ñng li thu nhng bc x tán x hoc phn x t vt th [2]. 2.1.2 V tinh s dng trong vin thám 2.1.2.1 V tinh Landsat V tinh Landsat là v tinh tài nguyên ca Hoa Kỳ ñưc phóng lên qu ño ln ñu tiên vào năm 1972, cho ñn nay ñã có 7 th h v tinh Landsat ñưc phóng lên qu ño. Đ cao bay 705 km, góc nghiêng mt phng qu ño 98 0, qu ño ñng b mt tri, chu kỳ lp 18 ngày, b rng tuyn chp 185km. Hai b cm ca v tinh Landsat ñu là máy quét quang cơ: MSS (Multispectral scanner) và TM (Thematic mapper). B cm MSS hot ñng di ph nhìn thy và hng ngoi. Đc ñim ca MSS là s dng 4 băng ph, mi băng ph có trang b 6 b thu s dng si quang hc. Đ phân gii mt ñt t 40m ñn 80m, ñ rng ñưng quét 185km. B cm TM s dng vùng ph nhìn thy, hng ngoi gn và hng ngoi nhit. Đc ñim ca TM là có ñ rng ñưng quét 185km và có ñ phân gii mt ñt 30m. Bng 2.1 Kênh ph ca MSS Kênh ph Dng phn x ph Chiu dài sóng ( m) 1 Nhìn thyxanh 0,50,6 2 Nhìn thyñ 0,60,7 3 Hng ngoi 0,70,8 4 Hng ngoi 0,81,1 Bng 2.2 Kênh ph ca TM Kênh ph Bưc sóng ( m) 1 0,450,52 2 0,520,60 3 0,630,69 4 0,760,90 5 1,551,75 6 10,412,5 7 2,082,35 6
16. 2.1.2.2 V tinh SPOT V tinh SPOT ñưc Pháp phóng lên qu ño năm 1986. Mi v tinh ñưc trang b mt máy quét ña ph HRV. V tinh SPOT bay ñ cao 830km, góc nghiêng mt phng qu ño 98 07, chu kỳ lp 26 ngày. B cm HRV là máy quét ñin t CCDHRV có th thay ñi góc quan sát nh mt gương ñnh hưng. Gương này cho phép thay ñi hưng quan sát ±27 0 so vi trc thng ñng nên d dàng thu ñưc nh lp th. Bng 2.3. Các thông s nh ca v tinh SPOT3 Các ñc trưng ca HRV Dng ña ph Dng toàn sc 0,500,59 m Kênh 0,610,68 m 0,510,73 m 0,790,89 m Trưng nhìn 4013 4013 Đ phân gii 20m x 20m 10m x 10m S pixel trên mt hàng 3000 6000 Đ rng ñưng quét 60km 60km 2.1.2.3 V tinh Cosmos nh v tinh Cosmos ca Nga có hai loi: nh có ñ phân gii cao và nh có ñ phân gii trung bình. nh v tinh ñ phân gii cao có kích thưc nh 30x30cm, ñ phân gii mt ñt 67m, ñ ph dc >60%. nh Cosmos ñ phân gii trung bình có kích thưc nh 18x18cm, ñ phân gii mt ñt 30m, ñ ph dc >60%. Hin nay tư liu nh v tinh Landsat, SPOT, Cosmos ñưc s dng rng rãi trên th gii và Vit nam. 2.1.2.4 V tinh Quickbird Quickbird ñánh du mt bưc quan trng ca dng tư liu vin thám phân gii cao ñưc thương mi hoá. Ln ñu tiên phóng vào năm 2000 và b tht bi, ln th hai ñưc phóng lên vi ñ phân gii cao (nh PAN0,6m và nh ña ph 2,4m) vào 18/10/2001. V tinh ñưc phóng lên qu ño ñng b mt tri, ñ cao 450km, ñ nghiêng mt phng qu ño 98 0. Các kênh ph ca v tinh là xanh chàm 450520m, xanh lc 520600m, ñ 630690m và hng ngoi gn 760900m [2]. 7
17. 2.1.3 Tư liu s dng trong vin thám 2.1.3.1 nh tương t nh tương t là nh chp trên cơ s ca lp cm quang halogen bc, nh tương t thu ñưc t các b cm tương t dùng phim ch không s dng các h thng quang ñin t. Nhng tư liu này có ñ phân gii không gian cao nhưng kém v ñ phân gii ph. V tinh Cosmos ca Nga thưng s dng b cm tương t. 2.1.3.2 nh s nh s là dng tư liu nh không lưu tr trên giy nh hoc phim. nh s ñưc chia thành nhiu phn t nh gi là pixel. Mi pixel tương ng vi mt ñơn v không gian. Quá trình chia mi nh tương t thành các pixel ñưc gi là chia mu và quá trình chia các ñ xám liên tc thành mt s nguyên hu hn gi là lưng t hóa. nh s ñưc ñc trưng bi mt s thông s cơ bn v hình hc, bc x như trưng nhìn không ñi, góc nhìn ti ña, ñ phân gii mt ñt. 2.1.3.3 S liu mt ñt S liu mt ñt là tp hp các quan sát mô t, ño ñc v các ñiu kin thc t trên mt ñt ca các ña vt cn nghiên cu nhm xác ñnh mi tương quan gia tín hiu thu ñưc và bn thân các ñi tưng. Các s liu ñó bao gm thông tin tng quan v ñi tưng nghiên cu như chng loi, trng thái, tính cht phn x, hp th ph, nhit ñ và thông tin v môi trưng xung quanh như góc chiu, ñ cao mt tri, cưng ñ chiu sáng, trng thái khí quyn, nhit ñ, ñ m không khí, hưng và tc ñ gió Đ phc v mc ñích thit k các b cm, kim ñnh các thông s k thut ca b cm, thu thp thông tin b tr cho quá trình phân tích và hiu chnh s liu, các s liu mt ñt phi ñưc thu thp ñng thi vi s liu v tinh hoc trong mt khong thi gian sao cho s thay ñi ca các ñi tưng nghiên cu trong thi gian ñó không nh hưng ti vic xác ñnh mi quan h cn tìm. 2.1.3.4 S liu ñnh v mt ñt Đ thu thp s liu ñnh v mt ñt hin nay chúng ta thưng s dng H thng ñnh v toàn cu (GPS). Nhng ñim ñnh v mt ñt phc v quá 8
18. trình hiu chnh hình hc nh v tinh thưng ñưc b trí ti nhng nơi mà v trí ca nó có th thy ñưc d dàng trên nh v tinh và bn ñ. 2.1.3.5 Bn ñ và s liu ña hình Đ phc v cho mc ñích nghiên cu ca vin thám ngoài nhng tư liu trên cn phi có các tài liu ña hình và chuyên ñ như bn ñ ña hình, bn ñ chuyên ñ s dng ñt, rng, ña cht, bn ñ kinh t xã hi, mô hình s ña hình [2] 2.1.4 Đc trưng phn x ph ca các ñi tưng t nhiên Đc trưng phn x ph ca các ñi tưng trên b mt trái ñt là thông s quan trng nht trong vin thám. Do các thông tin vin thám có liên quan trc tip ñn năng lưng phn x t các ñi tưng nên vic nghiên cu các ñc trưng phn x ph ca các ñi tưng t nhiên ñóng vai trò ht sc quan trng ñi vi vic ng dng hiu qu phương pháp vin thám. Trong lĩnh vc vin thám, kt qu gii ñoán các thông tin ph thuc rt nhiu vào s hiu bit mi tương quan gia các ñc trưng phn x ph vi bn cht và trng thái các ñi tưng t nhiên. Đng thi ñó cũng là cơ s d liu ñ phân tích các tính cht ca ñi tưng tin ti phân loi ñi tưng ñó. Đc trưng phn x ph ca các ñi tưng t nhiên là hàm ca nhiu yu t. Các ñc tính này ph thuc vào ñiu kin chiu sáng, môi trưng khí quyn, b mt ñi tưng cũng như bn thân ñi tưng. Tuyt Thc vt Cát Nưc m Hình 2.3 Đc ñim phn x ph trên các kênh nh SPOT 9
19. Kh năng phn x ph ca các ñi tưng ph thuc vào bn cht vt cht ca các ñi tưng, ph thuc vào trng thái và ñ nhn b mt ca các ñi tưng, ph thuc vào màu sc ca ñi tưng, ph thuc vào ñ cao mt tri trên ñưng chân tri và hưng chiu sáng. Kh năng phn x ph ca các ñi tưng ñưc chp nh còn ph thuc vào trng thái khí quyn và các mùa trong năm [7]. 2.1.4.1 Đc trưng phn x ph ca thc vt Thc vt khe mnh cha nhiu dip lc t phn x rt mnh ánh sáng có bưc sóng t 0,450,67 m (tương ng vi di sóng màu lc) vì vy ta nhìn thy chúng có màu xanh lc. Khi dip lc t gim ñi thc vt chuyn sang có kh năng phn x ánh sáng màu ñ tri hơn dn ñn lá cây có màu vàng ñ (do t hp màu lc và ñ) hoc màu ñ. vùng hng ngoi, thc vt có kh năng phn x rt mnh. Khi sang vùng hng ngoi nhit và vi sóng mt s ñim cc tr vùng sóng dài làm tăng kh năng hp th ánh sáng ca nưc trong lá, kh năng phn x ca chúng gim ñi rõ rt và ngưc li kh năng hp th ánh sáng li tăng lên. Kh năng phn x ph ca mi loi thc vt khác nhau không như nhau và ñc tính chung nht v kh năng phn x ph ca thc vt là: vùng ánh sáng nhìn thy, cn hng ngoi và hng ngoi kh năng phn x ph khác bit rõ rt. vùng ánh sáng nhìn thy phn ln năng lưng hp th bi dip lc t trong lá cây, mt phn nh thu qua lá còn li phn x. vùng cn hng ngoi cu trúc lá nh hưng ln ñn kh năng phn x ph ca lá, ñây kh năng phn x ph tăng lên rõ rt. vùng hng ngoi nhân t nh hưng ln ñn kh năng phn x ph ca lá là hàm lưng nưc. Khi ñ m trong lá cao thì năng lưng hp th là cc ñi. Thc vt nói chung kh năng phn x ca chúng ph thuc vào ging loi, giai ñon sinh trưng và trng thái phát trin ca cây [7]. 2.1.4.2 Đc trưng phn x ph ca nưc Đc tính chung nht ca nưc là kh năng phn x ph ca nưc gim dn theo chiu dài bưc sóng. Trên hình 2.4 dn ra hai ñưng cong th hin 10
20. kh năng phn x ph ca nưc gim dn theo chiu dài bưc sóng. Kh năng phn x ph ca nưc thay ñi theo bưc sóng ca bc x chiu ti và thành phn vt cht có trong nưc. Kh năng phn x ph còn ph thuc vào b mt nưc và trng thái ca nưc. Trên kênh hng ngoi và cn hng ngoi ñưng b nưc ñưc phát hin ra rt d dàng, còn mt s ñc tính ca nưc cn phi s dng di sóng nhìn thy ñ nhn bit. Trong ñiu kin t nhiên mt nưc s hp th rt mnh năng lưng di cn hng ngoi và hng ngoi, do vy năng lưng phn x s rt ít. Vì kh năng phn x ph ca nưc di sóng dài khá nh, nên vic s dng các kênh sóng dài ñ chp cho ta kh năng ñoán ñc thy văn, ao h r% 50 40 1 1. HÊp thô 30 2. Ph¶n x¹ 20 10 2 λ(m) 0.4 0.5 0.6 0.7 Hình 2.4 Kh năng phn x và hp th ca nưc di sóng nhìn thy, kh năng phn x ph ca nưc tương ñi phc tp. Tuy nhiên, nưc trong ñiu kin t nhiên không phi lúc nào cũng lý tưng như nưc ct. Thông thưng nưc cha nhiu tp cht hu cơ và vô cơ, vì vy kh năng phn x ph ca nưc ph thuc vào thành phn và trng thái ca nưc. Các nghiên cu cho thy nưc ñc có kh năng phn x ph cao hơn nưc trong, nht là nhng di sóng dài. Vi ñ sâu ti thiu là 30m, nng ñ tp cht gây ñc là 10mg/l thì kh năng phn x ph lúc ñó là hàm s ca thành phn nưc ch không còn là nh hưng ca cht ñáy. Ngưi ta ñã chng minh ñưc rng kh năng phn x ph ca nưc ph thuc rt nhiu vào ñ ñc ca nưc, di sóng 0,60,7 m thì ñ ñc ca nưc 11
21. và kh năng phn x ph có mi liên h tuyn tính. Hàm lưng dip lc t trong nưc cũng là mt yu t nh hưng ñn kh năng phn x ph ca nưc bưc sóng ngn và làm tăng kh năng phn x ph ca nưc bưc sóng có màu xanh lá cây. Ngoài ra, mt s yu t khác có nh hưng ln ñn kh năng phn x ph ca nưc nhưng cũng có nhiu ñc tính quan trng khác ca nưc không th hin ñưc rõ qua s khác bit v ph như ñ mn ca nưc bin, hàm lưng khí mêtan, ôxi, nitơ, cacbonic [7]. 2.1.4.3 Đc trưng phn x ph ca th nhưng Đc tính chung nht ca th nhưng là kh năng phn x ph tăng theo ñ dài bưc sóng, s khác nhau v kh năng phn x ph thy rõ nht khong ph hp màu ñ. Trên hình 2.5 ch ra kh năng phn x ph ca 3 loi ñt khô là ñt mùn, ñt bi và ñt cát. r% 1 80 1. §Êt mïn 60 2. §Êt c¸t 2 3. §Êt bôi 40 3 20 λ(m) 0.5 0.9 1.3 1.7 Hình2.1 2.5 2.5 Đc tính phn x ph ca th nhưng Th nhưng ch có năng lưng hp th và năng lưng phn x mà không có năng lưng thu quang. Các loi ñt có thành phn cu to, các cht hu cơ và vô cơ khác nhau thì kh năng phn x ph s khác nhau. Các yu t ch yu nh hưng ñn kh năng phn x ph ca ñt là cu trúc b mt ca ñt, ñ m ca ñt, hp cht hu cơ, hp cht vô cơ. Vi ñt ht mn thì khong cách gia các ht nh vì chúng sít nhau hơn. Vi ht ln khong cách gia chúng ln hơn do vy kh năng vn chuyn không khí và ñ m cũng d dàng hơn. Khi m ưt trên mi ht cát s bc mt 12
22. màng mng nưc do vy ñ m và lưng nưc trong trong loi ñt này s cao hơn và do ñó nh hưng ln ñn kh năng phn x ph ca chúng. Khi ñ m tăng, kh năng phn x ph cũng s b gim do vy khi ht nưc rơi vào cát khô ta s thy cát b thm hơn. Tuy nhiên cát ñã m thì nu ht nưc rơi vào cũng không có s khác bit nhiu. Mt yu t na nh hưng ñn kh năng phn x ph là hp cht hu cơ trong ñt. Vi hàm lưng hu cơ t 0,5 – 5,0% ñt có màu nâu xm. Nu hàm lưng hu cơ thp hơn ñt s có màu nâu sáng. Ô xít st cũng nh hưng ti kh năng phn x ph ca ñt. Kh năng phn x ph tăng khi hàm lưng ô xít st gim xung nht là vùng ph nhìn thy (có th làm gim ti 40% kh năng phn x ph khi hàm lưng ô xít st tăng lên). Khi loi b ô xít st ra khi ñt thì kh năng phn x ph ca ñt tăng lên rõ rt di sóng t 0,51,4 m. Các vùng phn x và bc x ph có th s dng ghi nhn thông tin v ñt, còn hình nh hai vùng này là du hiu ñ ñoán ñc các ñc tính ca ñt [7]. 2.1.5 Gii ñoán nh vin thám Gii ñoán nh là quá trình chit tách các thông tin ñnh tính cũng như ñnh lưng t nh. Có hai phương pháp gii ñoán nh vin thám ñó là thc hin bng mt và bng x lý s. 2.1.5.1 Gii ñoán nh bng mt Trong vic x lý thông tin vin thám thì ñoán ñc bng mt là công vic ñu tiên, ph bin nht và có th áp dng trong mi ñiu kin trang thit b t ñơn gin ñn phc tp và có th áp dng trong nhiu lĩnh vc nghiên cu khác nhau như ña lý, ña cht, nông nghip, thy văn, môi trưng Đoán ñc bng mt là s dng mt thưng có s tr giúp ca các dng c quang hc như kính lúp, kính lp th, máy tng hp màu Cơ s ñ ñoán ñc là các chun ñoán ñc v và mu ñoán ñc. Các chun ñoán ñc bao gm: Chun kích thưc: Kích thưc ca mt ñi tưng ñưc xác ñnh theo t l nh và kích thưc ño ñưc trên nh. Da vào thông tin này cũng có th 13
23. phân bit ñưc các ñi tưng trên nh. Chun hình dng: Hình dng là nhng ñc trưng bên ngoài tiêu biu cho tng ñi tưng vì vy nó có ý nghĩa quan trng trong ñoán ñc. Ví d h hình móng nga là các khúc sông ct, dng chi sáng màu là các cn cát Chun bóng: Bóng ca vt th có th d dàng nhn thy khi khi ngun sáng không nm chính xác ñnh ñu hoc trưng hp chp nh xiên. Da vào bóng ca vt th có th xác ñnh ñưc chiu cao ca ñi tưng. Chun ñ ñen: Đ ñen là mt chun quan trng ñ xác ñnh tính cht ca ñi tưng. Cát khô phn x rt mnh ánh sáng nên bao gi cũng có màu trng, trong khi ñó cát ưt có màu ti hơn trên nh ñen trng. Trên nh hng ngoi ñen trng, cây lá nhn phn x mnh tia hng ngoi nên có màu trng còn nưc li hp th hu ht bc x trong di sóng này nên bao gi cũng có màu ñen. Chun màu sc: Màu sc giúp cho ngưi ñoán ñc d dàng xác ñnh ñưc các ñi tưng trên nh là thc vt, nưc, ñt trng, ñt ñô th, hoc xác ñnh ñưc ngay ñó là kiu loài thc vt gì. Chun cu trúc: Cu trúc là tp hp ca nhiu ñc tính rt rõ ràng trên nh, ví d mt bãi c không b ln các loài cây khác cho mt cu trúc mn trên nh, ngưc li rng hn giao cho mt cu trúc sn sùi Chun phân b: Là tp hp ca nhiu hình dng nh phân b theo mt quy lut nht ñnh trên toàn cnh và trong mi quan h tương h vi ñi tưng cn nghiên cu. Hình nh ca các dãy nhà, rung lúa nưc, ñi chè to ra nhng hình mu riêng ñc trưng cho các ñi tưng. Chun mi quan h tương h: Mt tng th các chun ñoán ñc, môi trưng xung quanh hoc mi liên quan ca các ñi tưng cung cp thông tin ñoán ñc quan trng. Đ tr giúp cho công tác ñoán ñc ngưi ta thành lp các mu ñoán ñc. Tt c các chun ñoán ñc cùng vi các thông tin v thi gian chp, mùa chp, t l nh ñu phi ñưa vào mu ñoán ñc. Mt b mu ñoán ñc không ch gm phn nh mà còn mô t bng li. 2.1.5.2 Đoán ñc bng x lý s Các tư liu nh trong vin thám phn ln ñu dng s nên vn ñ 14
24. ñoán ñc bng x lý s là vn ñ quan trng. Quá trình ñoán ñc bng x lý s gm các giai ñon: Nhp s liu, khôi phc và hiu chnh nh, bin ñi nh, phân loi nh và xut kt qu. Nhp s liu: Có hai ngun tư liu chính là nh s và nh tương t. nh tương t ñưc chuyn thành dng s thông qua các máy quét. Khôi phc và hiu chnh nh: Đây là giai ñon mà các tín hiu s ñưc hiu chnh h thng nhm to ra mt tư liu nh có th s dng ñưc. Nó bao gm các bưc sau: + Hiu chnh bc x: Tt c các tư liu s hu như bao gi cũng chu mt mc ñ nhiu x nht ñnh. Nhm loi tr các nhiu kiu này cn phi thc hin mt s phép tin x lý. Khi thu các bc x t mt ñt trên các vt mang trong vũ tr, ngưi ta thy chúng có mt s s khác bit so vi trưng hp quan sát cùng ñi tưng ñó khong cách gn. Điu này chng t nhng khong cách xa như vy tn ti mt lưng nhiu nht ñnh gây bi nh hưng ca góc nghiêng và ñ cao mt tri, mt s ñiu kin quang hc khí quyn như s hp th, tán x, ñ mù Chính vì vy, ñ bo ñm ñưc s tương ñng nht ñnh v mt bc x cn thit phi thc hin vic hiu chnh bc x. + Hiu chnh khí quyn: Bc x mt tri trên ñưng truyn xung mt ñt b hp th, tán x mt lưng nht ñnh trưc khi ti ñưc mt ñt và bc x phn x t vt th cũng b hp th hoc tán x trưc khi ti ñưc b cm. Do vy, bc x mà b cm thu ñưc cha ñng không phi ch riêng năng lưng hu ích mà còn nhiu thành phn nhiu khác. Hiu chnh khí quyn là mt công ñon tin x lý nhm loi tr nhng thành phn bc x không mang thông tin hu ích. + Hiu chnh hình hc: Méo hình hình hc ñưc hiu như s sai lch v trí gia ta ñ nh thc t ño ñưc và ta ñ nh lý tưng ñưc to bi mt b cm có thit k hình hc lý tưng và trong các ñiu kin thu nhn lý tưng. Bn cht ca hiu chnh hình hc là xây dng ñưc mi tương quan gia h to ñ nh ño và h to ñ quy chiu chun. H to ñ quy chiu chun có th là h to ñ mt ñt (h ta ñ vuông góc hoc h ta ñ ña lý) hoc h to ñ nh khác. Bin ñi nh: Bao gm các quá trình x lý như tăng cưng cht lưng 15
25. nh, bin ñi tuyn tính. + Tăng cưng cht lưng nh và chit tách ñc tính Tăng cưng cht lưng có th ñưc ñnh nghĩa như mt thao tác chuyn ñi nhm th hin nh vi cưng ñ, ñ tương phn phù hp vi thit b hin th nh. Chit tách ñc tính là mt thao tác nhm phân loi, sp xp các thông tin có sn trong nh theo các yêu cu hoc ch tiêu ñưa ra dưi dng các hàm s. Nhng phép tăng cưng cht lưng cơ bn thưng ñưc s dng là bin ñi cp ñ xám, bin ñi histogram, t hp màu, chuyn ñi màu gia hai h RGB và HSI Sau khi tăng cưng cht lưng nh, mt trong nhng ưu ñim ca phương pháp x lý nh s là có th chn các t hp màu tuỳ ý. T hp màu có nghĩa là gán 3 màu cơ bn ñ, lc, chàm cho ba kênh ph nào ñó. Nu ta gán màu chàm cho kênh 1 (kênh chàm), màu lc cho kênh 2 (kênh lc), màu ñ cho kênh 3 (kênh ñ) thì t hp màu như vy gi là t hp màu tht. Nu ta gán màu ñ cho kênh hng ngoi, màu lc cho kênh ñ, màu chàm cho kênh lc thì t hp màu như vy gi là t hp màu gi. Trong t hp màu này, thc vt có màu ñ, ñt trng thưng có cưng ñ rt cao nên có màu trng, nưc có màu xanh là t hp ca hai màu chàm và màu lc. Phân loi nh: Mc ñích ca quá trình phân loi là t ñng phân loi tt c các pixel trong nh thành các lp ph ñi tưng. Có hai phương pháp phân loi cơ bn là phân loi không kim ñnh và phân loi có kim ñnh. + Phân loi có kim ñnh: Đưc dùng ñ phân loi các ñi tưng theo yêu cu ca ngưi s dng. Trong phân loi có kim ñnh ngưi gii ñoán kim tra quá trình phân loi pixel bng vic quy ñnh c th theo thut toán máy tính các mô t bng s các loi lp ph mt ñt gi là d liu mu. Đ có kt qu phân loi ñúng d liu mu cn phi va ñc trưng va ñy ñ. Vic phân loi thưng dùng ba thut toán: thut toán phân loi theo xác sut cc ñi, thut toán phân loi theo khong cách ngn nht, thut toán phân loi hình hp. + Trong phân loi không kim ñnh không s dng d liu mu làm cơ s ñ phân loi mà dùng các thut toán ñ xem xét các pixel chưa bit trên mt 16
26. nh và kt hp chúng thành mt s loi da trên các nhóm t nhiên hoc các loi t nhiên có trên nh. Xut kt qu: Sau khi hoàn thành tt c các quá trình x lý cn phi xut kt qu. Có th la chn không hn ch các sn phm ñu ra, ñó là sn phm bn ñ ñ ha, các s liu thng kê hay các file d liu s [5]. 2.2 TNG QUAN V H THNG THÔNG TIN ĐA LÝ 2.2.1 Đnh nghĩa v h thng thông tin ña lý H thng thông tin ña lý (GIS) là mt tp công c ñ thu thp, lưu tr, tìm kim, bin ñi và hin th các d liu không gian t th gii thc nhm phc v thc hin mc ñích c th. Đó là h thng th hin các ñi tưng t th gii thc thông qua: V trí ña lý ca ñi tưng thông qua mt h to ñ. Các thuc tính ca chúng mà không ph thuc vào v trí. Các quan h không gian gia các ñi tưng (quan h topo). Mt s ñnh nghĩa v GIS: H thng thông tin Đa lý là mt h thng bao gm các phn mm, phn cng máy tính và mt cơ s d liu ñ ln, có các chc năng thu thp, cp nht, qun tr và phân tích, biu din d liu ña lý phc v gii quyt lp rng ln các bài toán ng dng có liên quan ti v trí ña lý trên b mt trái ñt. H thng thông tin ña lý là mt tp hp nhng nguyên lý, phương pháp, công c và d liu không gian ñưc s dng ñ qun lý, duy trì, chuyn ñi, phân tích, mô hình hoá, mô phng, làm bn ñ nhng hin tưng và quá trình phân b trong không gian ña lý Nhng kh năng này phân bit GIS vi các h thng thông tin khác và khin cho GIS có phm vi ng dng rng trong nhiu lĩnh vc khác nhau (phân tích các s kin, d ñoán tác ñng và hoch ñnh chin lưc). GIS lưu gi thông tin v th gii thc dưi dng tp hp các lp chuyên ñ có th liên kt vi nhau nh các ñc ñim ña lý [6]. 17
27. Hình 2.6 Mt bn ñ GIS s là tng hp ca rt nhiu lp thông tin khác nhau 2.2.2 Các thành phn chính ca h thng thông tin ña lý Mt h thng thông tin ña lý ñưc kt hp bi 5 thành phn chính là: Hình 2.7 Các thành phn chính ca GIS Phn cng: 18
28. Phn cng ca mt h GIS gm máy vi tính, cu hình và mng công vic ca máy tính, các thit b ngoi vi nhp xut d liu và lưu tr d liu. Ngày nay, phn mm GIS có kh năng chy trên rt nhiu dng phn cng, t máy ch trung tâm ñn các máy trm hot ñng ñc lp hoc liên kt mng. Phn mm: Phn mm GIS cung cp các chc năng và các công c cn thit ñ lưu gi phân tích và hin th thông tin ña lý. Các thành phn chính trong phn mm GIS là: Công c nhp và thao tác trên các thông tin ña lý; H qun tr cơ s d liu (DBMS); Công c h tr hi ñáp, phân tích và hin th ña lý; Giao din ñ ho ngưimáy ñ truy cp các công c d dàng. D liu: Có th coi thành phn quan trng nht trong mt h GIS là d liu. Các d liu ña lý và d liu thuc tính liên quan có th ñưc ngưi s dng t tp hp hoc mua t nhà cung cp d liu thương mi. H GIS s kt hp d liu không gian vi các ngun d liu khác, thm chí có th s dng H qun tr cơ s d liu (DBMS) ñ t chc lưu tr và qun lý d liu. Con ngưi: Công ngh GIS s b hn ch nu không có con ngưi tham gia qun lý h thng và phát trin nhng ng dng ca GIS trong thc t. Ngưi s dng GIS có th là nhng chuyên gia k thut, ngưi thit k và duy trì h thng hoc nhng ngưi dùng GIS ñ gii quyt các vn ñ trong công vic. Phương pháp: Mi d án GIS ch thành công khi nó ñưc qun lý tt và ngưi s dng h thng phi có k năng tt, nghĩa là phi có s phi hp tt gia công tác qun lý và công ngh GIS [6]. 2.2.3 ng dng ca GIS trong qun lý tài nguyên thiên nhiên và môi trưng Ngày nay, GIS là mt công c tr giúp quyt ñnh s thành công trong nhiu hot ñng kinh txã hi, quc phòng ca nhiu quc gia trên th gii. H thng thông tin ña lý có kh năng ñánh giá hin trng ca quá trình, các thc th ca t nhiên, kinh txã hi thông qua chc năng thu thp, qun lý, truy vn, phân tích và tích hp các thông tin ñưc gn vi nn hình hc (bn 19
29. ñ) nht quán trên cơ s ta ñ ca các d liu ñu vào. Do ñó, vic ng dng h thng thông tin ña lý là rt cn thit, phù hp vi xu th tin hc hóa xã hi và yêu cu phát trin kinh txã hi ca tt c các quc gia. Nh nhng kh năng phân tích và x lý ña dng, k thut GIS hin nay ñưc ng dng ph bin trong nhiu lĩnh vc, ñưc xem là công c h tr quyt ñnh ñc bit là trong qun lý tài nguyên thiên nhiên và môi trưng. GIS ñưc ng dng ñ qun lý các tài nguyên như: Tài nguyên ñt; Tài nguyên nưc; Tài nguyên rng; Tài nguyên sinh vt; Tài nguyên kháng sn [6]. 2.3 TÍCH HP TƯ LIU VIN THÁM VÀ GIS 2.3.1 Khái nim Tích hp ting Anh là integration có nghĩa là hp thành mt th thng nht, b sung thành mt th thng nht, hp nht. Như vy, tích hp tư liu vin thám và GIS là vic hp nht các ưu ñim ca hai loi tư liu vin thám và GIS thành mt th thng nht, ñng thi tìm cách hn ch các yu ñim ca hai loi tư liu nói trên. 2.3.2 Ti sao phi tích hp Ngưi ta phi tích hp tư liu vin thám và GIS vì nhng lý do sau: Vin thám là mt trong nhng công ngh thu thp d liu quan trng và hiu qu nht cho vic cp nht và xây dng cơ s d liu GIS. Ngun cung cp thông tin ña lý là s liu trc ñabn ñ, nh hàng không, nh vin thám, s liu ñiu tra, thng kê hu hiu cho vic thu thp d liu ñ cp nht cho GIS, nhưng nhng d liu sn có ñưc lưu tr trong GIS cũng là ngun thông tin b tr rt tt cho vic phân loi và x lý nh vin thám. Gii pháp x lý tích hp vin thám và GIS là phi hp ưu th ca hai công ngh trong vic thu thp, lưu tr, phân tích và x lý d liu ña lý ñ nâng cao năng sut trong vic xây dng và cp nht d liu không gian (xem hình 2.8). 20
30. Vin thám/ nh hàng không nh không Bn ñ giy nh s D liu GIS Mô hình thc ña s ñ cao Mô hình Đo ñc v toán h c trí ñim Đa lý kinh t xã hi Hình 2.8 Vai trò ca vin thám trong vic xây dng và cp nht cơ s d liu GIS Tích hp tư liu vin thám và GIS nhm to ra công ngh cung cp d liu ña lý cn thit cho GIS, nhm ñáp ng nhu cu ña dng trong công tác qun lý tài nguyên thiên nhiên và giám sát môi trưng Công ngh vin thám là mt trong nhng công ngh thu thp d liu không gian quan trng và hiu qu nht. S tích hp tư liu vin thám và GIS da trên tư liu raster rt kh thi vì cu trúc d liu ging nhau, hơn na có s tương ñng gia k thut x lý nh vin thám và GIS, c hai k thut này ñu x lý d liu không gian và có th thành lp bn ñ s, ñc bit là có cùng mt s thut toán x lý d liu không gian s. Khi nh v tinh ñã ñưc x lý và cung cp dưi dng tương thích vi GIS, nhng chc năng phân tích ca GIS có th áp dng hiu qu ñi vi tư liu vin thám. Do ñó, công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS không ch s dng nh vin thám phi hp vi d liu vector ca GIS (ranh gii, ta ñ, ñ cao ), phi hp các chc năng sn có ca hai công ngh mà còn có th khai thác ti ña d liu thuc tính nhm ñt hiu qu cao nht trong vic cung cp thông tin ñáp ng nhanh các nhu cu trong quy hoch, theo dõi 21
31. bin ñng s dng ñt và thành lp bn ñ chuyên ñ nh s v tinh sau khi ñưc gii ñoán hoc phân tích, x lý ñ to ra d liu có t l thích hp theo yêu cu ng dng, hoc ñưc s dng ñ xây dng mô hình s ñ cao (DEM), hay thành lp bn ñ hin trng s dng ñt, bn ñ hin trng lp ph thc vt, s là ngun cung cp thông tin quan trng cho GIS. + Vi kh năng cung cp nh s ñ phân gii cao và chu kỳ lp ngn (cp nht thông tin trong vài ngày), tư liu vin thám ñã góp phn nâng cao hiu qu ng dng GIS trong qun lý, quy hoch và phát trin ñô th (xem hình 2.9). Ngoài ra, tư liu vin thám ña thi gian là công c hu hiu cho phép chng lp bn ñ và phân tích bin ñng ñáp ng các yêu cu ca ngưi s dng. Th i gian c p nht (năm) Đa hình Quy hoch s dng ñt 5 Dch Dch v nghip nghip 3 Công trình công công cng Qun lý lâm nghip, nông Đa Đa hình 1 nh IKONOS SPOT LANDSAT AVHRR 0.5 0.01 0.1 1 10 25 50 100 Đ chính xác không gi an (m) Hình 2.9 Đ chính xác ca nh v tinh và yêu cu cp nht d liu + Vic s dng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS cho phép cp nht, xây dng d liu và phân tích bin ñng hiu qu và ñóng vai trò khá quan trng cho vic h tr ra quyt ñnh nhanh, trên phm vi rng vi giá thành r (xem hình 2.10). Vi chc năng tích hp, GIS thc hin vic chng xp nhng lp thông tin khác nhau thông qua vic s dng ngun d liu ña dng ñưc xây dng trên mt h quy chiu thng nht. 22
32. Chính sách ñnh hưng; Tác ñng ca con ngưi; Dân s, giáo dc và y t, văn hoá xã hi; Đô th hoá, công nghip hoá; Kinh t, công ngh, Phát trin xây dng. Thng kê Hot ñng ca con ngưi Thông báo cho công chúng Quyt ñnh thc thi; Chuyn ñi môi trưng; Lp k hoch, chính sách; Bin ñng s dng ñt, thay ñi khí hu; Bin pháp qun lý. Ô nhim môi trưng, st l ñt, lũ lt, phá rng, thay ñi tp quán, Cơ s d liu Phân tích, ñánh giá bng GIS Giám sát bng Vin thám Hình 2.10 Vai trò ca GIS và vin thám trong vic h tr ra quyt ñnh Công ngh vin thám cho phép thành lp bn ñ t ñng trên mt phm vi rng ln và cp nht nhanh d liu. Các thông tin chuyên ñ to ra dng s t công ngh vin thám d dàng ñưc t chc thành các lp thông tin hp lý cho vic lưu tr, qun lý, phân tích và hin th trong môi trưng GIS. Ngưc li, ngun d liu sn có trong GIS luôn ñưc cp nht ñ ñm bo tính hin thi nhm phn ánh chính xác th gii thc s là ngun thông tin b tr rt tt cho vic nn chnh hình hc, to d liu mu, phân loi và ñánh giá cht lưng sau khi x lý nh trong GIS như ñim khng ch mt ñt rt cn thit cho nn chnh hình hc, lp vùng v ranh gii hành chính, loi hình s dng ñt quan trng cho công tác gii ñoán nh. Công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS s cp nht hay xây dng cơ s d liu GIS trên din rng và tit kim nhiu công sc và thi gian thc hin. Mc dù, tư liu vin thám có tr lưng thông tin khá ln (ñ phân gii không gian, ñ phân gii thi gian và ñ phân gii ph ln) song khi gii ñoán chúng, ñôi khi ta gp phi trưng hp khó gii ñoán hoc không gii ñoán ñưc. Nhng trưng hp như vy, nu có tư liu GIS h tr thì vic gii ñoán chúng s d dàng và chính xác hơn rt nhiu.Ví d, khi gii ñoán vùng trng ngô và vùng trng mía: c hai loi cây trng này ñu có ñiu kin sinh trưng, chiu cao cây, kh năng phn x ph, gn như nhau nên rt khó phân bit, th nhưng nu bit ñưc phong tc, tp quán canh tác ca cư dân vùng ñó thì 23
33. s có câu tr li chính xác cho vic phân loi cây trng vùng nói trên (Ví d, vùng núi Hà Giang, Cao Bng ñng bào Mèo thưng ăn mèn mén, ung rưu ngô nên cây lương thc ch yu ca h là cây ngô, nu bit ñưc tp quán canh tác ca h thì chúng ta s gii ñoán chính xác loi cây trng này). Mt khác, trong mt s bài toán phân loi nh vin thám, GIS là công c h tr ñc lc cho các chuyên gia vin thám trong vic cung cp thông tin b tr như ranh gii, ñ cao, ñ dc [5]. 2.3.3 Kh năng ng dng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS nh vin thám sau khi phân loi s th hin s phân b ca các ñi tưng theo không gian và thi gian. Do ñó, kt qu x lý mt nh vin thám s ch ra hin trng s dng ñt ti thi ñim chp nh và vi nh ña thi gian cho phép thành lp các lp chuyên ñ s dng ñt trên vùng ñt c th nhưng các thi ñim khác nhau. Bng chc năng chng xp và phân tích, GIS cho phép tích hp t các kt qu phân loi ca nhiu thi ñim chp ñ thành lp nhanh và chính xác bn ñ bin ñng s dng ñt ca khu vc. Vi chc năng t ñng cung cp thông tin v s thay ñi gia các loi hình s dng ñt theo tng thi ñim yêu cu hoc theo ñơn v hành chính, GIS cho phép ngưi s dng giám sát quá trình bin ñng s dng ñt theo bt kỳ loi hình nào và bt kỳ khong thi gian nào. Gii pháp truyn thng là so sánh bn ñ hin trng s dng ñt ñã thành lp ti hai thi ñim yêu cu, nhng khu vc thay ñi s ñưc th hin trên t bn ñ th ba gi là bn ñ bin ñng ñt cho ta thy nhng thay ñi ca các loi hình s dng ñt. Tuy nhiên, khu vc mà loi hình s dng ñt thay ñi nhanh thì gii pháp này không ñáp ng ñưc yêu cu. Đ chính xác và tính hin thi ca bn ñ b gim vì phi mt nhiu thi gian ñ xây dng bn ñ hin trng s dng ñt bng phương pháp tng hp. Ngoài ra, bn ñ bin ñng ñt loi này thưng cha nhiu sai sót vì hai bn ñ hin trng s dng ñt ñã thành lp ti hai thi ñim không cùng thng nht v chi tit ni dung và ñ chính xác yêu cu. Nu s dng công ngh tích hp tư liu vin thám và GIS thì s ñm bo ñưc tính hin thi ca thông tin, d dàng kim tra mc ñ chi tit và tính thng nht ca d liu, cũng như không b nh hưng do t l và phép chiu ca bn ñ gây ra. 24
34. Vic tích hp tư liu vin thám và GIS cũng rt có hiu qu trong vic thành lp bn ñ bin ñng lp ph thc vt, bn ñ bin ñng môi trưng v.v [5]. 2.3.4 Mt s ng dng ca vin thám và GIS Vit Nam Vic ng dng vin thám và h thng thông tin ña lý GIS phc v theo dõi, qun lý ngun tài nguyên thiên nhiên, bo v môi trưng ñã ñưc mt s nưc trên th gii ng dng t nhng năm 1970. Tuy nhiên, Vit Nam do thiu kinh phí, các trang thit b thu phát v tinh nên vin thám và GIS ch mi ñưc ñưa vào ng dng trong thp k va qua. Mt s nghiên cu ca các nhà khoa hc ñã khng ñnh ñưc vai trò ca vin thám và GIS. Sau ñây là mt s ng dng ca vin thám và GIS Vit Nam. ng dng tư liu vin thám ñ phân gii trung bình phc v giám sát và qun lý tài nguyên thiên nhiên và môi trưng khu vc Tây Nguyên và Đông Nam B (2002) ca Nguyn Đình Dương, Vin Đa lýTrung tâm khoa hc t nhiên và công ngh Quc gia (s dng nh v tinh MODIS). Xây dng h thng thông tin theo dõi mùa v, phân b lúa, din bin lũ ñng bng Sông cu Long năm 1999, 2000 ca Phm Văn C, Trung tâm vin thám và Geomatic, Vin Đa cht (s dng nh v tinh Radarsat). S dng tư liu vin thám và h thng thông tin ña lý (GIS) trong ñánh giá bin ñng lp ph và s dng ñt lưu vc sông Serepok, Tây Nguyên (1995) ca Nguyn Thanh Xuân, Trung tâm Vin thámVin ñiu tra Quy hoch nông nghip (S dng nh hàng không, nh v tinh SPOT, nh v tinh Landsat). ng dng tư liu vin thám thành lp b bn ñ phc v qun lý di ven bin ca Nguyn Đình Tho và các cng s, Trung tâm vin thámB Tài nguyên và Môi trưng. Xây dng bn ñ din bin rng t l 1/100 000 Lâm Đng, Ngh An, Lai Châu (1998)Trung tâm tư vn Thông tin Lâm nghip (CFIC), Vin Điu tra Quy hoch rng (s dng nh v tinh Landsat). X lý nh v tinh s Landsat TM phc v chnh lý, xây dng bn ñ rng t l 1/25000 tnh Thanh Hoá, tnh Đng Nai (1999). Trung tâm tư vn 25
35. Thông tin Lâm nghip (CFIC), Vin Điu tra Quy hoch rng. Thit lp vn hành trm thu nh v tinh vin thám NOAA phc v phân tích din bin rng, theo dõi cháy rng, xây dng cơ s d liu trưng nhit mt bin (1999), ñ tài nhà nưc KHCN0111Trung tâm tư vn Thông tin Lâm nghip (CFIC), Vin Điu tra Quy hoch rng. Phi hp nh Landsat TM và nh SAR thành lp bn ñ khu vc ñô th ca Nguyn Đình Dương, Vin Đa lýTrung tâm khoa hc t nhiên và công ngh Quc gia. ng dng vin thám và GIS nghiên cu s thay ñi s dng ñt vùng thưng ngun lưu vc sông C giai ñon 19921998, (2001) ca Trn Đc Viên và các cng s, Trung tâm sinh thái Nông nghip, Trưng Đi hc Nông nghip I Hà Ni. ng dng vin thám và GIS nghiên cu s thay ñi s dng ñt huyn Yên ChâuTnh Sơn La giai ñon 19892000, (2001) ca Lê Th Giang, Khoa Đt và Môi trưng, Trưng Đi hc Nông nghip IHà Ni [11]. 2.4 KHÁI QUÁT V BN Đ BIN ĐNG S DNG ĐT 2.4.1 Bn ñ bin ñng s dng ñt và các phương pháp thành lp 2.4.1.1 Nhng vn ñ chung v bn ñ bin ñng s dng ñt Bin ñng là s bin ñi, thay ñi, thay th trng thái này bng mt trng thái khác liên tc ca s vt, hin tưng tn ti trong môi trưng t nhiên cũng như môi trưng xã hi. Phát hin bin ñng là quá trình nhn dng s bin ñi, s khác bit v trng thái ca s vt, hin tưng bng cách quan sát chúng ti các thi ñim khác nhau. Đ nghiên cu bin ñng s dng ñt ngưi ta có th s dng nhiu phương pháp t nhiu ngun tài liu khác nhau như: s liu thng kê hàng năm, s liu kiêm kê hoc t các cuc ñiu tra. Các phương pháp này có ñ chính xác không cao, tn nhiu thi gian và kinh phí, ñng thi chúng không th hin ñưc s thay ñi s dng ñt t loi ñt này sang loi ñt khác và v trí không gian ca s thay ñi ñó. Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt t tư liu vin thám ña thi gian s khc phc ñưc nhng nhưc ñim trên. 26
36. Bn ñ bin ñng s dng ñt ngoài các yu t ni dung cơ bn ca các bn ñ chuyên ñ như: ña hình, ña vt, giao thông, thy văn phi th hin ñưc s bin ñng v s dng ñt theo thi gian. Các thông tin v tình hình s dng ñt, bin ñng s dng ñt kt hp vi các thông tin có liên quan là yu t quan trng phc v công tác quy hoch, k hoch và qun lý ñt ñai ñ ñm bo s dng ñt bn vng, hiu qu, thân thin môi trưng và quan trng nht là ñm bo an ninh lương thc. Các s liu ñiu tra v tình hình bin ñng s dng ñt có th ñã ñưc phân tích và thng kê tng hp dưi dng bng biu nhưng chưa phân tích hay trình bày s liu này dưi dng không gian ña lý hoc làm chúng d tip cn hơn ñi vi các nhà nghiên cu hoc các nhà hoch ñnh chính sách. Tim năng ca h thng thông tin ña lý hin ñi trong vic phân tích d liu không gian ñ thành lp bn ñ vn chưa ñưc ng dng rng rãi. Vic th hin s bin ñng ca s liu theo không gian ña lý làm tăng giá tr ca s liu lên rt nhiu ñc bit ñi vi nưc ta, mt nưc có lãnh th tri dài trên 3000km, hai vùng ñng bng châu th rng ln tương phn vi các vùng min núi bao la. S ña dng v ñc ñim kinh t xã hi và vic s dng ñt ñưc ñánh giá rõ hơn dưi dng bn ñ. Ưu ñim ca bn ñ bin ñng s dng ñt là th hin ñưc rõ s bin ñng theo không gian và theo thi gian. Din tích bin ñng ñưc th hin rõ ràng trên bn ñ, ñng thi cho chúng ta bit có bin ñng hay không bin ñng, hay bin ñng t loi ñt nào sang loi ñt nào. Nó có th ñưc kt hp vi nhiu ngun d liu tham chiu khác ñ phc v có hiu qu cho rt nhiu mc ñích khác nhau như qun lý tài nguyên, môi trưng, thng kê, kim kê ñt ñai. V cơ bn, bn ñ bin ñng s dng ñt ñưc thành lp trên cơ s hai bn ñ hin trng s dng ñt ti hai thi ñim nghiên cu vì vy ñ chính xác ca bn ñ này ph thuc vào ñ chính xác ca các bn ñ hin trng s dng ñt ti hai thi ñim nghiên cu. 2.4.1.2 Các phương pháp thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt và bin ñng lp ph b mt Tin ñ cơ bn ñ s dng d liu vin thám nghiên cu bin ñng là nhng thay ñi lp ph trên b mt ñt phi ñưa ñn s thay ñi v giá tr bc 27
37. x và nhng s thay ñi v bc x do s thay ñi lp ph phi ln hơn so vi nhng thay ñi v bc x gây ra bi các yu t khác. Nhng yu t khác bao gm s khác bit v ñiu kin khí quyn, s khác bit v góc chiu tia mt tri, s khác bit v ñ m ca ñt. nh hưng ca các yu t này có th ñưc gim tng phn bng cách chn d liu thích hp. Vic la chn phương pháp nghiên cu bin ñng rt quan trng. Trưc tiên, chúng ta phi xác ñnh ñưc phương pháp phân loi nh ñưc s dng. Sau ñó cn xác ñnh rõ yêu cu nghiên cu có cn bit chính xác thông tin v ngun gc ca s bin ñng hay không. T ñó có s la chn phương pháp thích hp. Tuy nhiên tt c các nghiên cu ñu cho thy rng, các kt qu v bin ñng ñu phi ñưc th hin trên bn ñ bin ñng và các bng tng hp. Các phương pháp nghiên cu bin ñng khác nhau s cho nhng bn ñ bin ñng khác nhau. Có nhiu phương pháp nghiên cu bin ñng thưng ñưc s dng. Dưi ñây là mt s phương pháp ñưc s dng rng rãi ñ nghiên cu bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng. * Phương pháp so sánh sau phân loi Bn cht ca phương pháp này là t kt qu phân loi nh hai thi ñim khác nhau ta thành lp ñưc bn ñ hin trng s dng ñt ti hai thi ñim ñó. Sau ñó chng ghép hai bn ñ hin trng ñ xây dng bn ñ bin ñng. Các bn ñ hin trng s dng ñt có th thc hin dưi dng bn ñ raster. Phương pháp so sánh sau phân loi ñưc s dng rng rãi nht, ñơn gin, d hiu và d thc hin. Sau khi nh v tinh ñưc nn chnh hình hc s tin hành phân loi ñc lp ñ to thành hai bn ñ. Hai bn ñ này ñưc so sánh bng cách so sánh pixel to thành ma trn bin ñng. Ưu ñim ca phương pháp này cho bit s thay ñi t loi ñt gì sang loi ñt gì và chúng ta cũng có th s dng các bn ñ hin trng s dng ñt ñã ñưc thành lp trưc ñó. Nhưc ñim ca phương pháp này là phi phân loi ñc lp các nh vin thám nên ñ chính xác ph thuc vào ñ chính xác ca tng phép phân loi và thưng ñ chính xác không cao vì các sai sót trong quá trình phân loi ca tng nh vn ñưc gi nguyên trong bn ñ bin ñng [2]. 28
38. Bn ñ nh 1 Phân loi hin trng 1 Bn ñ bin ñng Bn ñ Phân loi nh 2 hin trng 2 Hình 2.11 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp so sánh sau phân loi * Phương pháp phân loi trc tip nh ña thi gian Phương pháp này thc cht là chng xp hai nh vi nhau ñ to thành nh bin ñng. Sau ñó da vào nh bin ñng ta tin hành phân loi và thành lp bn ñ (hình 2.12). Kênh 2 Kênh 3 Kênh 4 nh thi ñim 2 Kênh 2 Kênh 3 nh thi ñim 1 Kênh 4 nh bin ñng Phân loi Bn ñ bin ñng Hình 2.12 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp phân loi trc tip nh ña thi gian Ưu ñim ca phương pháp này là ch phi phân loi mt ln. Nhưng nhưc ñim ln nht ca nó là rt phc tp trong ly mu vì phi ly tt c các mu bin ñng và không bin ñng. Hơn na, nh hưng ca s thay ñi theo thi gian (các mùa trong năm) và nh hưng ca khí quyn ca các nh các 29
39. thi ñim khác nhau cũng không d ñưc loi tr, do ñó nh hưng ñn ñ chính xác ca phương pháp. Thêm vào ñó bn ñ bin ñng s dng ñt ñưc thành lp theo phương pháp này ch cho ta bit ñưc ch bin ñng và ch không bin ñng ch không cho bit ñưc bin ñng theo xu hưng nào [2]. * Phương pháp phân tích véctơ thay ñi ph Khi trong khu vc nghiên cu có bin ñng xy ra thì nó ñưc th hin bng s khác bit v ph gia hai thi ñim trưc và sau bin ñng. Gi s xác ñnh ñưc giá tr ph trên hai kênh x và y ti hai thi ñim trưc và sau bin ñng như trên hình 2.13. Kênh y 2 θ 1 Kênh x Hình 2.13 Vector thay ñi ph Đim 1 biu th giá tr ph ti thi ñim trưc khi xy ra bin ñng, ñim 2 biu th giá tr ph ti thi ñim sau khi xy ra bin ñng. Khi ñó Vector 12 chính là Vector thay ñi ph, và ñưc biu th bi giá tr (khong cách t 1 ñn 2) và hưng thay ñi (góc θ ). Giá tr ca Vector thay ñi ph tính trên toàn cnh theo công thc: n 2 CM pixel = ∑[]BVi,, j k )1( − BV i,, j k )2( k =1 Trong ñó: CM pixel là giá tr ca Vector thay ñi ph, BV i,j,k (1), BV i,j,k (2) là giá tr ph ca pixel ij, kênh k ca nh trưc và sau khi xy ra bin ñng. Vic phân tích Vector thay ñi ñưc ghi li thành hai tp d liu: mt tp cha các mã ca khu vc, mt tp cha ñ ln ca các Vector thay ñi ph. Thông tin v s thay ñi ñưc to ra t hai tp d liu ñó và ñưc th hin bng màu sc ca các pixel tương ng vi các mã ñã quy ñnh. Trên nh ña 30
40. ph thay ñi này s kt hp c hưng và giá tr ca Vector thay ñi ph. S thay ñi có xy ra hay không ñưc quyt ñnh bi Vector thay ñi ph có vưt ra khi ngưng quy ñnh hay không. Giá tr ngưng ñưc xác ñnh t kt qu thc nghim da vào các mu bin ñng và không bin ñng. Kênh y Kênh y Kênh y Không thay ñi Thay ñi Thi Thay ñi hoc thay ñinh ñim2 Thi ñim2 Th i Thi Thi Thi ñim1 Ngưng ñim1 ñim2 ñim1 Kênh x Kênh x Kênh x b. a. c. Hình 2.14 Thut toán phân tích thay ñi ph Trưng hp a, không xy ra bin ñng hoc bin ñng nh vì Vector thay ñi ph không vưt khi giá tr ngưng, trưng hp b, c có xy ra bin ñng và hưng ca Vector thay ñi ph th hin tính cht ca bin ñng trong trưng hp b khác trưng hp c, ví d trưng hp b có th xy ra s bin mt ca thc vt, còn trong trưng hp c ch là s khác bit giai ñon tăng trưng ca cây trng. Sau ñó lp thông tin th hin s thay ñi hay không thay ñi s ñưc ñt lên trên tm nh ñ thành lp bn ñ bin ñng. Phương pháp phân tích Vector thay ñi ph ñưc ng dng hiu qu trong nghiên cu bin ñng rng nht là bin ñng h sinh thái rng ngp mn. Nhưng nhưc ñim ca phương pháp này là khó xác ñnh ngưng ca s bin ñng [2]. * Phương pháp s hc Đây là phương pháp ñơn gin ñ xác ñnh mc ñ bin ñng gia hai thi ñim bng cách s dng t s gia các nh trên cùng mt kênh hoc s khác nhau trên cùng mt kênh ca các thi ñim nh. Trưc tiên các nh ñưc nn v cùng mt h ta ñ. Sau ñó dùng phép các bin ñi s hc ñ to ra các nh thay ñi. Phép tr và phép chia s hc 31
41. ñưc s dng trong trưng hp này. Nu nh thay ñi là kt qu ca phép tr s hc thì khi ñó giá tr ñ xám ca các pixel trên nh thay ñi là mt dãy s âm và dương. Các kt qu âm và dương biu th mc ñ bin ñi ca các vùng, còn giá tr 0 th hin s không thay ñi. Vi giá tr ñ xám t 0 ñn 255 thì giá tr pixel thay ñi trong khong t 255 ñn + 255. Thông thưng ñ tránh kt qu mang giá tr âm ngưi ta cng thêm mt hng s không ñi. Công thc toán hc ñ biu din là Dijk = BVijk (1) BVijk (2) + c Trong ñó: Dijk: giá tr ñ xám ca pixel thay ñi BVijk (1): giá tr ñ xám ca nh thi ñim 1 BVijk (2): giá tr ñ xám ca nh thi ñim 2 c: là mt hng s (c = 127) i: ch s dòng; j: ch s ct k: Kênh nh (ví d kênh 4 trên nh Landsat TM). nh thay ñi ñưc to ra bng cách t hp giá tr ñ xám theo lut phân b chun Gauss. V trí nào có pixel không thay ñi, ñ xám biu din xung quanh giá tr trung bình, v trí có pixel thay ñi ñưc biu din phn biên ca ñưng phân b. Cũng tương t như vy, nu nh thay ñi ñưc to ra t phép chia s hc thì giá tr ca các pixel trên nh là mt t s chng t ñó có s thay ñi, nu bng 1 thì không có s thay ñi. Giá tr gii hn trên nh thay ñi (to ra bi phép tr s hc) và nh t s kênh s quyt ñnh ngưng gia ranh gii s thay ñikhông thay ñi, và ñưc biu th bng biu ñ ñ xám ca nh thay ñi. Thông thưng ñ lch chun s ñưc la chn và kim tra theo kinh nghim. Nhưng ngưc li, hu ht các nhà phân tích ñu s dng phương pháp th nghim nhiu hơn phương pháp kinh nghim. Giá tr ngưng ca s thay ñi s ñưc xác ñnh khi bt gp giá tr thay ñi trên thc t. Vì vy, ñ xác ñnh ñưc ta cn phi hiu rõ v khu vc nghiên cu, thm 32
42. chí phi la chn mt s vùng bin ñng và ghi li ñ hin th trên vùng nghiên cu mà ngưi la chn bit rõ. Tuy nhiên k thut này có th kt hp vi các k thut khác ñ nghiên cu bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng hiu qu [2]. * Phương pháp s dng mng nh phân Đây là mt phương pháp xác ñnh bin ñng rt hiu qu. Đu tiên tin hành la chn ñ phân tích nh th nht ti thi ñim n. nh th 2 có th sm hơn nh th nht (n1) hoc mun hơn (n+1). Các nh ñu ñưc nn chnh v cùng mt h ta ñ. Tin hành phân loi nh th nht theo phương pháp phân loi thông thưng. Tip theo ln lưt chn 1 trong các kênh (ví d kênh 3) t hai nh ñ to ra các tp d liu mi. Các tp d liu này s ñưc phân tích bng các phép bin ñi s hc (như t s kênh, các phép cng , tr, nhân, chia ñ to s khác nhau ca nh hoc phương pháp phân tích thành phn chính) ñ tính toán các ch s và to ra mt nh mi. Sau ñó s dng k thut phân ngưng ñ xác ñnh các vùng thay ñi và không thay ñi trên nh mi này theo phương pháp s hc ñã trình bày trên. nh thay ñi s ñưc ghi li trên mt tp "mng nh phân" ch có hai giá tr "thay ñi" và "không thay ñi". Và phi ht sc cn thn trong vic thành lp mng lưi này. Sau ñó mng nh phân này ñưc chng ph lên nh th hai ñ phân tích và ch ra các pixel thay ñi. Khi ñó ch có các pixel ñưc xác ñnh là có s thay ñi ñưc phân loi trên nh th hai này. Sau ñó, phương pháp so sánh sau phân loi truyn thng ñưc ng dng ñ tìm ra thông tin v bin ñng. Ưu ñim ca phương pháp này là gim ñưc sai s xác ñnh bin ñng do b sót hoc cng thêm vào và cung cp c th thông tin v s bin ñng t loi gì sang loi gì. Phương pháp này có th phân tích ñưc s lưng nh các vùng thay ñi gia hai thi ñim. hu ht các vùng nghiên cu, trong giai ñon t 15 năm thì din tích bin ñng thưng không ln quá 10% din tích toàn b vùng nghiên cu, vì vy phương pháp này khá thích hp ñ thành lp bn ñ nhng vùng có bin ñng nh. Nhưng bt li ln nht ca phương pháp này là rt phc tp, ñi hi mt 33
43. s bưc thc hin và kt qu cui cùng ph thuc vào cht lưng ca mng nh phân ñã ñưc s dng ñ phân tích. Tuy nhiên ñ nghiên cu bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng thì ñây là mt phương pháp rt hu dng [2]. Kênh 2 Kênh 3 nh 1 Kênh 4 nh 1 sau phân lo i Kênh 3 nh 1 Kênh 3 nh 2 Phép bin Phát hin pixel thay ñi s hc ñi to ra mng nh phân Kênh 2 nh 2 Kênh 3 Kênh 4 nh 2 sau phân loi nh 1 sau phân loi Bn ñ bin ñng Hình 2.15 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp mng nh phân * Phương pháp chng xp nh phân loi lên bn ñ ñã có Trong mt s trưng hp mà khu vc nghiên cu ñã có bn ñ hin trng s dng ñt ñưc thành lp t nh vin thám (ví d nh hàng không) hoc ñã có bn ñ ñưc s hóa thì thay vì s dng nh vin thám thi ñim mt chúng ta s dng các ngun d liu ñã sn có. Tin hành phân loi nh thi ñim th hai, sau ñó tin hành so sánh các pixel tương t như phương pháp so sánh sau phân loi ñ tìm ra bin ñng và thông tin bin ñng. Ưu ñim ca phương pháp này là s dng ñưc ngun d liu ñã bit, gim ñưc ngun sai s do b sót hay tng quát và bit ñưc thông tin chi tit 34
44. v s bin ñng. Hơn na ch cn phân loi ñc lp nh thi ñim 2. Tuy nhiên phương pháp này cũng có nhưc ñim là d liu s hóa có th không ñ ñ chính xác hoc d liu bn ñ không tương thích vi h thng phân loi [2]. * Phương pháp cng màu trên mt kênh nh Trong phương pháp này ta chn mt kênh nh nht ñnh (ví d kênh 1) sau ñó ghi tng nh các thi ñim lên mt băng t ñc bit ca h thng x lý nh s. Khi ñó màu sc ca d liu nh chng xp s cho thy s bin ñng hay không bin ñng theo nguyên lý t hp màu. Ví d có hai nh Landsat TM năm 1992 và năm 1998. Gán màu lc cho kênh 1 ca nh năm 1992, gán màu ñ cho kênh 1 ca nh năm 1998, gán màu chàm cho mt kênh 1 ca nh trng. Khi ñó tt c các vùng không có s thay ñi gia hai thi ñim s có màu vàng (theo nguyên lý cng màu, t hp màu chàm và màu ñ to thành màu vàng). Như vy căn c vào màu sc ta có th ñnh lưng ñưc s thay ñi. nh màu ñ nh 1 Kênh n nh màu lc nh 2 Kênh n nh màu chàm nh 3 Kênh n nh bin ñng Bn ñ bin ñng Hình 2.16 Thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt bng phương pháp cng màu Ưu ñim ca phương pháp này có th xác ñnh ñưc bin ñng ca hai thm chí ba thi ñim nh cùng mt ln x lý nh. Tuy nhiên k thut x lý nh theo phương pháp này không cung cp ñưc s liu c th v din tích bin ñng t loi ñt này sang loi ñt khác. Tuy vy ñây là phương pháp ti ưu ñ nghiên cu bin ñng trên phm vi rng ln như vùng hoc lãnh th [2]. * Phương pháp kt hp Thc cht vic thành lp bn ñ bin ñng bng phương pháp này là 35
45. Vector hóa nhng vùng bin ñng t tư liu nh có ñ phân gii cao như nh SPOT Pan 10x10m hoc nh hàng không. Nu d liu nh ti mt thi ñim có ñ phân gii thp hơn ta tin hành phân loi nh ñó theo phương pháp phân loi không kim ñnh. T nh phân loi không kim ñnh to ra ñưc bn ñ hin trng s dng ñt ti thi ñim ñó. Tip theo chng xp bn ñ lên trên nh có ñ phân gii cao ñ phát hin bin ñng. Sau ñó tin hành Vector hóa nhng vùng bin ñng. Vic khoanh v nhng vùng xy ra bin ñng trên nh ñưc thc hin d dàng nh phương pháp gii ñoán bng mt da vào các chun ñoán ñc như chun hình dng, chun cu trúc, chun kích thưc Chính vì vy, phương pháp này rt thông dng khi ngưi x lý s dng phương pháp gii ñoán bng mt nh hàng không ca c hai thi ñim. Quá trình x lý ñưc thc hin d dàng hơn nu tha mãn hai yu t: Nu hai nh ñưc hin th trên màn hình cùng lúc, bên cnh nhau. Các tính cht hình hc ca nh là như nhau, ñưc ñnh hưng như nhau thì khi v mt ñi tưng trên mt nh thì trên nh kia ñi tưng ñó có cùng kích thưc, hình dng. ng dng hiu qu nht ca phương pháp này là nghiên cu bin ñng sau thiên tai. Ưu ñim ca phương pháp này là ñ chính xác cao và cung cp ñy ñ thông tin v bin ñng tuy nhiên phương pháp này ch thc hin trên nh ñ phân gii cao [2]. 2.4.1.3 So sánh các phương pháp thành lp bn ñ bin ñng T các kt qu thc nghim ca các nghiên cu ñã công b cho thy: Các phương pháp thành lp bn ñ bin ñng tr các phương pháp liên quan ñn phép phân loi thông thưng, các phương pháp còn li ñu phi xác ñnh ngưng phân chia bng thc nghim ñ tách các pixel bin ñng và không bin ñng. Trên thc t, vic xác ñnh ngưng chính xác là vn ñ không ñơn gin. Các phương pháp như phân loi trc tip nh ña thi gian, phương pháp s hc, phương pháp mng nh phân, phương pháp cng màu ñu rt ñòi 36
46. hi ngưi x lý phi có trình ñ và hiu bit nht ñnh v k thut x lý nh. Vì vy khó thc hin vi nhng ngưi không phi thuc cơ quan chuyên môn. Thêm vào ñó, ñ phát hin bin ñng thc s, các phương pháp này ñòi hi nhng tư liu vin thám phi ñưc thu thp cùng thi ñim trong các năm. Tuy nhiên, rt khó ñ có th thu nhn ñưc d liu vin thám trong cùng mt thi ñim ca các năm, ñc bit là vùng nhit ñi, nơi mà mây che ph ph bin nhiu ngày trong năm. Đng thi cũng phi lưu ý ti ñ m ca ñt và lưng nưc còn trên thm thc vt trong trưng hp thi tit lâu ngày không mưa và va mi mưa xong ti thi ñim thu nhn nh. Phương pháp so sánh sau phân loi là mt trong s các phương pháp ñưc s dng rng rãi nht. Bn ñ bin ñng ñưc thành lp t kt qu phân loi có kim ñnh ñt ñ chính xác cao nht. Trong phương pháp so sánh sau phân loi, nh ca tng thi ñim ñưc phân loi ñc lp nên tránh ñưc nhiu vn ñ như không phi chun hóa nh hưng ca khí quyn và b cm ng ñin t trên nh chp ti các thi ñim khác nhau, không phi ly mu li kích thưc pixel trong trưng hp d liu ña thi gian không cùng ñ phân gii không gian. Ngoài ra, phương pháp này cũng là phương pháp phù hp cho vic chuyn kt qu phân loi v h thông tin ña lý GIS ñ phân tích bin ñng sau phân loi. Phương pháp này ñưc cho là ít nhy cm vi nhng thay ñi ph ca ñi tưng do s khác nhau ca ñ m ñt và ch s thc vt. Tuy nhiên phương pháp này có hn ch là ph thuc vào ñ chính xác ca tng nh phân loi và tn kém khá nhiu thi gian. 2.4.2 Tình hình thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt Bin ñng s dng ñt và s thay ñi lp ph thc vt là vn ñ quan trng trong mt lot các vn ñ nghiên cu v bin ñi môi trưng toàn cu. Nguyên nhân chính ca s bin ñng ñó là do các hot ñng ca con ngưi dn ñn nguy cơ mt an ninh lương thc và suy gim kh năng chng ñ và tái sn xut ca h thng lp ph thc vt và rng. Vic nghiên cu bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt ñã ñưc thc hin nhiu quc gia. Trong ñó phương pháp ñưc s dng hiu 37
47. qu nht là kt hp tư liu nh vin thám và GIS. * Malaysia Malaysia, ñ thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt ca huyn Rawang tnh Selangor, Trung tâm vin thám Kalaysian ñã s dng tư liu nh v tinh Landsat TM chp năm 1988 và năm 1995 trên khu vc nghiên cu rng 441km 2. nh chp năm 1988 ñưc nn chnh hình hc theo bn ñ ña hình, sau ñó nh chp năm 1995 ñưc nn theo nh năm 1988 theo phương pháp nn nh v nh vi sai s trung phương nh hơn 0,5 pixel. S dng tt c các kênh ñ t hp màu gi. Dùng phương pháp phân loi trc tip nh ña thi gian và thành lp bn ñ lp ph. Đ tìm ra thông tin v s dng ñt t các lp ph, tác gi ñã kt hp vi d liu bn ñ và các tri thc cơ s sau ñó biu din chúng theo ñúng quy phm. Cui cùng kt hp bn ñ hin trng s dng ñt, các hiu bit v lp ph thc vt ñ thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt. * Iran Iran, vic nghiên cu bin ñng s dng ñt bng tư liu vin thám ñưc áp dng ngay t nhng năm 90 ca th k trưc. Năm 1996 ñã thành lp ñưc bn ñ bin ñng s dng ñt ca tnh Gillan bng tư liu vin thám. Bn ñ bin ñng s dng ñt ca thành ph Mashhad ñưc thành lp bng tư liu nh Landsat theo phương pháp phân loi Fuzzy. Mt tác gi trưng Đi hc Zanjan ñã kt hp k thut vin thám và công ngh GIS ñ thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt ca thành ph Bonab và Maraghen. Da trên tư liu thu thp ñưc là nh v tinh Landsat năm 1989 và năm 1998, bn ñ ña hình t l 1:25.000 và 1:50.000 khu vc nghiên cu. Trưc tiên hai nh v tinh ñưc nn chnh hình hc theo bn ñ ña hình. Tin hành phân loi ñc lp hai nh ñó ñ thành lp bn ñ hin trng s dng ñt năm 1989 và 1998. Sau ñó s dng chc năng ca phn mm GIS ñ xác ñnh bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt. * Hy Lp Hy Lp, vic thành lp bn ñ bin ñng lp ph và bn ñ bin ñng s 38
48. dng ñt t l ln t tư liu nh vin thám ñã ñưc nghiên cu thc nghim trên khu vc ño Lesvos thuc vùng bin Đa Trung Hi. Khu vc nghiên cu rng 163000ha, tư liu nh thu thp ñưc gm 6 thi ñim kéo dài trong 27 năm. Gm nh Landsat MSS 1975, TM 1987, TM 1995, TM 1999, ETM 2000, ETM 2001. Các nh v tinh ñưc phân loi ñc lp theo phương pháp xác sut cc ñi da trên các vùng mu ñưc la chn t s liu mt ñt, t nh hàng không và nh v tinh ñ phân gii cao như Ikonos, Quickbird. D liu nh sau phân loi ñưc x lý da trên mng xác sut ñiu kin gm các nút th hin s thay ñi ngu nhiên và các cnh th hin s ph thuc vào các ñiu kin gi ñnh. Sau ñó s dng phương pháp so sánh ñ thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt các thi ñim t mng ñó. Khi ñó ñ chính xác ca bn ñ bin ñng s dng ñt ph thuc vào ñ chính xác ca nh sau nn chnh, ñ chính xác phân loi và ñ chính xác ca bn ñ bin ñng s dng ñt. * Thái Lan Đ nghiên cu nh hưng ca các hot ñng con ngưi ñn s thay ñi s dng ñt và lp ph thc vt, các nhà nghiên cu ñã chn thc nghim 5 vùng nghiên cu trên toàn b lãnh th phía Bc (huyn Mae Chaem thành ph Chiang Mai), phía Tây (Kanchanaburi), phía Nam (The Ao Sawi Area), phía Đông (The Eastern Sea Board) phía Đông Bc (Phusithan, Sakol Nakorn Nakorn Phanom). Tư liu nghiên cu là nh v tinh Landsat năm 1990, 1999. Phương pháp nghiên cu là phương pháp ñưc s dng rng rãi. Đu tiên tin hành phân loi ñc lp hai nh v tinh sau ñó s dng chc năng phân tích không gian ca GIS ñ tính toán bin ñng và thành lp bn ñ bin ñng. * Belarus Quá trình ñô th hóa dn ñn s thay ñi nhanh chóng ca lp ph thc vt và s dng ñt. Đ xác ñnh thay ñi s dng ñt ñô th và vùng ngoi ô ca hai thành ph Polost và Novopolost, ngưi ta ñã s dng tư liu nh v tinh SPOT. Tư liu vin thám ca khu vc nghiên cu là nh SPOT 3 chp ngày 24/6/1994 ñ phân gii 20m (kênh toàn sc 10m) và nh SPOT 5 chp ngày 19/6/2002 ñ phân gii 10m. Các nh ñưc nn chnh hình hc v lưi chiu 39
49. UTM84. Các kt qu phân tích thc hin bng phn mm PCI Geomatic. Nghiên cu ñưc thc hin theo hai phương pháp ñó là phương pháp phân loi nh ña thi gian và phương pháp so sánh sau phân loi. nh ña thi gian năm 19992002 ñưc to ra trên 3 kênh nh XS1, XS2, XS3. nh năm 2002 ñưc tái chia mu theo phương pháp ngưi láng ging gn nht ñ có cùng ñ phân gii vi nh năm 1994. Và dùng phép bin ñi histogram ñ chuyn t h RGB sang h HIS. Phương pháp này không cn hiu chnh khí quyn nhưng cn thn trng trong quá trình la chn vùng bin ñng và không bin ñng. Đi vi phương pháp so sánh sau phân loi tác gi ñã phân loi bng nhiu phương pháp khác nhau ñ chn ra phương pháp có ñ chính xác cao nht như phân loi không kim ñnh, phân loi có kim ñnh theo xác sut cc ñi, phương pháp s dng trí tu nhân to. Kt qu thc nghim ñt ñưc như sau: Phương pháp th nht: Có ba nh khác nhau ñưc to ra t ba kênh nh, tuy nhiên bn ñ bin ñng cui cùng ñưc to ra t hai kênh XS1 và XS2. nh ca kênh XS3 tương t như kênh XS2. Giá tr ca các pixel bin ñng ñưc th hin biên ca biu ñ phân b, giá tr pixel không thay ñi dao ñng xung quanh giá tr trung bình. Đ chính xác ca lp thay ñi tương ñi thp ch ñt 64,3%, ñ chính xác vùng không thay ñi ñt 94,8%, ñ chính xác toàn b 85,8%, h s Kappa 0,63. Phương pháp th hai: Ba phương pháp phân loi ñưc thc hin trên nh 1994 và 2002, ñ chính xác toàn b t 75% ñn 86,3%. Phương pháp phân loi có kim ñnh theo xác sut cc ñi và phương pháp trí tu nhân to ñt ñ chính xác t 83,1% ñn 86,3%. Tuy nhiên, ma trn sai s ñưc to ra cho thy kt qu ñ chính xác toàn b ca bn ñ bin ñng tương ng là 71% và 69%, thp hơn so vi phương pháp phân loi trc tip t nh ña thi gian. S nhm ln gia các lp phân loi như ñt nông nghip và ñt trng c, ñt xây dng và ñt giao thông là nguyên nhân dn ñn sai sót trong kt qu phân loi, do ñó nh hưng ñn kt qu bin ñng [2]. 40
50. 2.4.3 Tình hình s dng ñt Vit Nam trong nhng năm gn ñây Tri qua hơn 20 năm ñi mi và phát trin, nn kinh txã hi Vit Nam ñã có nhng thay ñi sâu sc. Cơ cu kinh t chuyn dch theo hưng tích cc và có li cho quc k dân sinh, các thành phn kinh t ñu phát trin. Ngành công nghip ñã ñt ñưc bưc phát trin mnh m theo hưng công nghip, hóa hin ñi hóa. Bng 2.4 Bin ñng s dng ñt Vit Nam giai ñon 20052007 So vi năm 2005 Th Din tích MC ĐÍCH S DNG ĐT Mã Din tích Tăng (+) t năm 2007 năm 2005 Gim () (1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4)(5) Tng din tích t nhiên 33121,2 33121,2 1 Đt nông nghip NNP 24696 24822,6 126,6 1.1 Đt sn xut nông nghip SXN 9436,2 9415,6 20,6 1.1.1 Đt trng cây hàng năm CHN 6348,2 6348,2 1.1.1.1 Đt trng lúa LUA 4130,9 7326,4 3195,5 1.1.2 Đt trng cây lâu năm CLN 3088 3088 1.2 Đt lâm nghip LNP 14514,2 14677,4 163,2 1.3 Đt nuôi trng thu sn NTS 715,1 700 15,1 1.4 Đt làm mui LMU 14,1 14075 14060,9 1.5 Đt nông nghip khác NKH 16,5 15447 15430,5 2 Đt phi nông nghip PNN 3309,1 3232,2 76,9 2.1 Đt OTC 611,9 598,4 13,5 2.2 Đt chuyên dùng CDG 1433,5 1383,8 49,7 2.3 Đt tôn giáo, tín ngưng TTN 12,9 12804 12791,1 2.4 Đt nghĩa trang, nghĩa ña NTD 97,2 97052 96954,8 2.5 Đt sông sui và mt nưc chuyên dùng SMN 1150,3 1137,4 12,9 2.6 Đt phi nông nghip khác PNK 3,4 3221 3217,6 3 Đt chưa s dng CSD 5116 5065,9 50,1 3.1 Đt bng chưa s dng BCS 340,3 360,8 20,5 3.2 Đt ñi núi chưa s dng DCS 4396 4314,4 81,6 3.3 Núi ñá không có rng cây NCS 379,7 390,7 11 41
51. PHN 3: ĐI TƯNG, ĐA ĐIM, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.1 ĐI TƯNG VÀ ĐA ĐIM NGHIÊN CU 3.1.1 Đi tưng nghiên cu nh vin thám SPOT 5 huyn Buôn Đôn năm 2004 và năm 2009. Hin trng s dng các loi ñt trên ña bàn huyn Buôn Đôn năm 2004, 2009 và s bin ñng ca chúng trong giai ñon 20042009. 3.1.2 Đa ñim nghiên cu Đa ñim nghiên cu ca ñ tài là huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk, là huyn có din tích ñt có rng ln nht tnh Đk Lk ñng thi là huyn có ñt ñai b bin ñng khá mnh trong mt vài năm gn ñây. 3.2. NI DUNG NGHIÊN CU Nghiên cu ñiu kin t nhiên, kinh t, xã hi ca huyn Buôn Đôn có nh hưng ñn bin ñng s dng ñt. Khái quát chung v tình hình s dng ñt trên ña bàn. Gii ñoán nh v tinh theo phương pháp s kt hp vi s dng các tư liu GIS có sn như bn ñ hin trng s dng ñt, bn ñ ña hình, bn ñ ña chính ñ thành lp bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và năm 2009. S dng các chc năng phân tích không gian ca GIS ñ chng xp bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và năm 2009 thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt và tính toán bin ñng. Đánh giá ñ chính xác ca bn ñ bin ñng s dng ñt ñã thành lp ñưc. 3.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.3.1 Phương pháp ñiu tra, kho sát, thu thp tài liu, s liu 3.3.1.1 Phương pháp thu thp s liu th cp Thu thp nh v tinh SPOT 5 ca khu vc nghiên cu 2 thi ñim (nh năm 2004 có ñ phân gii 5m, nh năm 2009 có ñ phân gii 2,5m). Điu tra tình hình cơ bn v ñiu kin t, nhiên kinh t và xã hi huyn Buôn Đôn như tài liu v v trí ña lý, ña hình, ñt ñai, khí hu, thu văn v thc trng phát trin kinh txã hi. Thu thp các loi bn ñ ca vùng nghiên cu như bn ñ ña hình, bn ñ 42
52. ña chính, bn ñ hin trng s dng ñt năm 2005 và năm 2010, bn ñ th nhưng, bn ñ hin trng rng năm 2007 và mt s bn ñ chuyên ñ khác. Thu thp các s liu thng kê, kim kê ñt ñai, s liu báo cáo tình hình s dng ñt ñai trên ña bàn huyn. 3.3.1.2 Phương pháp ñiu tra, kho sát, thu thp s liu sơ cp Đây là phương pháp ñưc tin hành ngoài thc ña nhm kim tra li các thông tin, s liu thu thp ñưc trong quá trình ñiu tra ni nghip, ñng thi b sung nhng thông tin còn thiu ñ hoàn chnh thông tin s liu: Phng vn trc tip cán b ña chính cp huyn, cp xã ca vùng nghiên cu v hin trng s dng ñt và s bin ñng s dng ñt trong thi kỳ 20042009. S dng GPS cm tay ñi thc ña chn mu các loi hình s dng ñt (chp nh thc ña, xác ñnh to ñ bng GPS ñ thành lp khóa gii ñoán nh), V trí chn mu ñưc xác ñnh thông qua vic phng vn ngưi dân, nhng v trí này không có s bin ñng v loi hình s dng ñt. 3.2.2 Phương pháp xây dng bn ñ t nh vin thám D liu nh v tinh SPOT 5 năm 2004 và 2009 thu thp ñưc chưa ñăng ký ta ñ, do vy cn phi gán ta ñ cho nh ñ ñưa nh v cùng h ta ñ bn ñ (nn nh). Tăng cưng cht lưng nh ñ làm rõ các ñi tưng cn quan tâm và gim nh hưng ca ña hình trên nh, cui cùng to ra nh t hp màu ñ ñưa vào phân loi. Xây dng khoá gii ñoán nh da trên kt qu ñiu tra thc ña ñng thi tin hành gii ñoán nh 2004 và nh 2009. Kt qu gii ñoán nh trên phn mm ENVI ñưc xut qua phn mm ArcView, kt hp vi các loi tư liu GIS hin có ñ biên tp thành bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và năm 2009. 3.2.3 Phương pháp chng ghép bn ñ Dùng các chc năng phân tích không gian ca ArcView chng ghép bn ñ hin trng s dng ñt năm 2004 và năm 2009 ñ thành lp bn ñ bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 ñng thi s dng các chc năng x lý s liu ca phn mm ArcView tìm ra s thay ñi s dng ñt. 43
53. PHN 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 4.1 ĐIU KIN T NHIÊN, KINH TXÃ HI 4.1.1 Điu kin t nhiên 4.1.1.1 V trí ña lý Huyn Buôn Đôn có tng din tích t nhiên 141040,0 ha, trung tâm huyn cách thành ph Buôn Ma Thut khong 30 km v phía Tây Bc. Hình 4.1 Sơ ñ v trí huyn Buôn Đôn Vi ta ñ ña lý: + T 12 038’42 ñn 13 006’07 ñ vĩ Bc; + T 107 027’59 ñn 108 0 02’36 ñ kinh Đông. Đa gii hành chính ca huyn: + Phía Bc giáp huyn Ea Súp; 44
54. + Phía Nam giáp thành ph Buôn Ma Thut và huyn Cư Jút, tnh Đăk Nông; + Phía Đông giáp huyn Cư M’gar; + Phía Tây giáp Vương quc Campuchia. Là huyn có ñưng biên gii chung vi nưc Campuchia dài 38,3km, có quc l 14C dài 36km chy dc theo biên gii hai nưc nên rt thun li cho vic bo v an ninh quc phòng. Huyn Buôn Đôn ñưc thành lp năm 1995 nhưng ñn nay chưa có th trn huyn l, các cơ quan hành chính, kinh t chính tr ca huyn nm trên 2 xã Tân Hòa và Ea Wer nên có phn hn ch trong vic ñu tư xây dng cơ s h tng, qun lý ñt ñai. Trong tương lai, vic nâng cp m rng ñưng quc l 14C, thành lp th trn huyn l và ngành du lch Buôn Đôn phát trin s là ñng lc thúc ñy nn kinh t ca huyn phát trin. 4.1.1.2 Đa hình, ña mo Phn ln din tích Buôn Đôn nm trong vùng bán bình nguyên Ea Súp, ña hình ña dng và ñưc phân làm 3 dng chính: ñi và núi thp, cao nguyên núi la và thung lũng ven sông. Đa hình ñi và núi thp Din tích 122.200,0ha, chim 86,52% din tích t nhiên, phân b ch yu phía Tây Bc ca huyn gm bán bình nguyên vi các ñi thoi và các dãy núi nhô lên như Chư M'Lanh un lưn bt ñu t biên gii Vit NamCampuchia ti gn huyn l Buôn Đôn vi ñnh cao nht là Chư M'Lanh (502m) và các ñnh 498m, 496m , ñim gia dãy là ñnh Chư Minh (384m) và cui dãy là ñnh Chư Ket giáp xã Ea MDRoh huyn Cư M’gar có ñ cao 500m. Phía Tây ca huyn là ngn núi thp Yokda (466m), phía Bc là dãy núi thp Yokdon vi ñnh cao nht 482m và phía Đông Bc có ngn núi thp Chư Bur (552,3m). Dng ña hình này có ñ cao trung bình t 200250m so vi mc nưc bin. Đa hình cao nguyên núi la Din tích 17,901,0ha, chim 12,67% din tích t nhiên, phân b phía Đông và Đông Nam ca huyn, có ñ chia ct nh ñn trung bình to thành nhng dãy ñi lưn sóng, ñ dc t 815 0, ñ cao trung bình t 250300m so 45
55. vi mc nưc bin. Đa hình có xu hưng thp dn t Đông bc xung Tây nam. Đt dng ña hình này có ngun gc phun trào bazan hoc trm tích vi ñt nâu ñ hoc ñt ñ vàng thích hp ñ b trí các loi cây công nghip dài ngày có giá tr kinh t như: cà phê, cao su, h tiêu, ñiu Dng ña hình trũng thp Phân b dc theo các sông, sui ln trên ña bàn huyn thuc lưu vc sông Serepok to nên nhng vùng tương ñi bng phng, có ñ dc 030, v mùa mưa thưng ngp úng. Din tích ña hình này khong 1,146,0ha, chim 0,81% din tích t nhiên, thun li cho vic phát trin cây lúa nưc [18]. 4.1.1.3 Khí hu Theo s liu ca Trung tâm d báo khí tưng thy văn tnh Đk Lk, khí hu huyn Buôn Đôn ngoài nh hưng chung ca khí hu nhit ñi gió mùa, hàng năm có 2 mùa rõ rt: mùa khô và mùa mưa, còn mang nét ñc thù ca vùng bán bình nguyên Ea Súp. Do nm sâu trong lc ña, ñ cao thp, lp thc vt ch yu là rng khp nên khí hu ñây rt khc nghit. Nhit ñ + Nhit ñ trung bình trong năm: 24,6 0C + Nhit ñ cao nht trung bình năm: 29,7 0C + Nhit ñ thp nht trung bình năm: 21,3 0C + Nhit ñ cao nht tuyt ñi: 38,9 0C + Nhit ñ thp nht tuyt ñi: 9,8 0C Đ m + Đ m tương ñi trung bình hàng năm: 81% + Đ m thp nht năm: 47% Lưng mưa Lưng mưa phân b không ñng ñu trong năm. Mùa mưa tp trung t tháng 4 ñn ht tháng 10, chim khong 92,5% lưng mưa hàng năm; mùa khô bt ñu t tháng 11 ñn tháng 3 năm sau, chim 7,5% hàng năm. + Lưng mưa trung bình năm: 1,614,4mm + Lưng mưa tháng ln nht: 256,3mm + S ngày mưa trung bình năm: 125 ngày 46
56. Bc hơi Lưng bc hơi trung bình năm: 1,689,4mm Như vy ñiu ñc bit ñây là lưng bc hơi ln hơn lưng mưa, ñây là yu t gây khô hn nghiêm trng trong khu vc. Ch ñ gió: Có hai hưng gió chính: + Gió Đông Bc xut hin vào các tháng mùa khô vi tc ñ trung bình 5m/s, tc ñ ln nht vào tháng 2 là 18m/s. + Gió Tây Nam xut hin vào các tháng mùa mưa vi tc ñ trung bình 2m/s, tc ñ ln nht vào các tháng 4, 6, 9 là 14m/s. Vào mùa khô, gió Đông Bc hot ñng mnh thưng gây khô nóng, lưng bc hơi nưc b mt ln làm khô hn ñt, nh hưng rt ln ñn cây trng và vt nuôi [18]. 4.1.1.4 Thu văn Buôn Đôn nm trong lưu vc sông Serepok, có mng lưi sông sui dày ñc, t 0,40,6km/km 2. Các sui trong vùng bt ngun t phía ĐôngĐông Bc; mt s sui nh bt ngun t phía Tây Nam ñ vào sông Serepok. Serepok là sông ln nht Tây Nguyên, bt ngun t các dãy núi cao Chư Yang Sin, chy theo hưng Đông NamTây Bc qua Campuchia ri ñ vào sông Mê Kông. Phn sông chy qua ña bàn huyn dài 89,3km, mùa khô sâu t 23m, mùa mưa lũ có th sâu ti 510m. Lòng sông rng t 100150m, lưu lưng dòng chy bình quân khong 260300m 3/s, có nhiu thác gnh. Mùa mưa nưc sông dâng cao thưng gây lũ lt mt s vùng như: Ea Huar, Krông Na, Ea Wer. Ngoài sông Serepok nêu trên, Buôn Đôn còn có nhiu sui ln như: Đăk Klau, Đăk Kin, Đăk Na, Ea Tul, Ea Drai, Ea Mró, Ea Kmam, Đăk Minh và mt s sui nh khác thưng b cn kit nưc vào mùa khô [18]. 4.1.1.5 Cnh quan môi trưng Buôn Đôn ñưc thiên nhiên ban tng núi rng trùng ñip như Chư M'Lanh, Yok Đôn, Chư Minh, Chư Ket và thơ mng vi nhiu thác ghnh hùng vĩ như thác Ba nhánh, By nhánh, c ño trên sông Serepok cùng vi khu bo tn thiên nhiên hoang dã vi nhng loài ñng thc vt quí him ñã to nên cnh quan nơi ñây rt hoàn m. Ngoài cnh núi rng sông sui, Buôn Đôn còn có h nhân to Đc Minh 47
57. ñưc bao bc bi các dãy núi Chư Keh, Chư Mar to nên cnh quan hp dn. Ti ñây ñang xây dng khu du lch sinh thái, khu vui chơi gii trí, du lch trên h bng thuyn ñc mc ngm nhìn các khu rng nhit ñi nguyên sinh vi nhiu loi ñng, thc vt quý him, môi trưng sinh thái trong lành kt hp vi các làng văn hoá truyn thng bn ña là nhng ñiu kin rt thun li cho vic phát trin du lch sinh thái trong tương lai. 4.1.1.6 Nhn xét chung v ñiu kin t nhiên tài nguyên thiên nhiên * Thun li Buôn Đôn là huyn nm phía Tây tnh Đk Lk, có ñưng tnh l 1 chy qua ni lin gia trung tâm huyn, thành ph Buôn Ma Thut. Đưng quc l 14C ni lin gia huyn Buôn Đôn, Ea Súp và huyn Cư Jút, cùng vi h thng giao thông nông thôn tương ñi hoàn thin là ñiu kin tt ñ vn chuyn trao ñi hàng hóa và phát trin ngành du lch Buôn Đôn nói riêng và Đk Lk nói chung. Đt ñai rng ln, ña hình tương ñi bng phng và khí hu ña dng ñã to ra nhng vùng sinh thái nông nghip thích hp vi nhiu loi cây trng. Là huyn có ngun tài nguyên rng rt ln gm nhiu loi thc vt có giá tr kinh t, cũng như trong công tác nghiên cu khoa hc. Dưi tán rng là h ñng vt phong phú và ña dng, nhiu loài quí him nm trong sách ñ Vit Nam. Mt ñ sông sui cao kt hp vi ña hình nhiu nơi có th xây dng các công trình thy ñin, thy li va và nh ñc bit là dc sông Serepok. Tài nguyên nhân văn phong phú vi nhiu dân tc anh em sinh sng ñã hình thành nên nhng phong tc tp quán ñc ñáo và nhiu di tích lch s văn hoá có giá tr. Ngoài ra, Buôn Đôn có nhiu thng cnh ñp ni ting thun li cho phát trin kinh t du lch. * Khó khăn Nm trong vùng khí hu, thu văn phc tp, lưng mưa tp trung ñn 92% trong mùa mưa nên nh hưng ln ñn sn xut và sinh hot ca ngưi dân nơi ñây. Hu ht ñt sn xut nông nghip trên ña bàn huyn nm h ngun lưu vc sông Serepok nên hàng năm thưng b lũ lt vào mùa mưa, trong khi ñó do lưng bc hơi vào mùa khô rt ln kt hp vi ngun nưc ngm b hn ch vào mùa khô li thêm kh năng gi nưc ca các sông sui, h thp nên hn hán vào 48
58. mùa khô thưng din ra kéo dài, nh hưng nghiêm trng ñn sn xut. Đt ñai ch yu có tng ñt mng, thành phn dinh dưng thp, do ñó quá trình sn xut nông nghip ca mt h dân cn có din tích ln hơn các vùng khác dn ñn phá rng. 4.1.2 Thc trng phát trin kinh txã hi 4.1.2.1 Tăng trưng và chuyn dch cơ cu kinh t Thc hin ñưng li ñi mi ca Đng, ngh quyt ñi hi Đng b huyn, trong nhng năm qua kinh t huyn Buôn Đôn ñã có nhng bưc chuyn bin tích cc. Trong giai ñon 20002009, tc ñ tăng trưng bình quân ñt khá cao (16,65%/năm) cao hơn mc tăng chung ca tnh (10,5%/năm). Bng 4.1 Tng giá tr sn xut và cơ cu kinh t thi kỳ 20002009 huyn Buôn Đôn Nhp ñ tăng Năm trưng (%) STT Ch tiêu Đơn v 2000 2005 2000 2000 2005 2009 2005 2009 2009 I Tng GTXH (giá hh ) T ñng 234,13 569,56 936,66 19,46 13,16 16,65 1 Nông LâmNgư T ñng 173,04 397,55 580,87 18,10 9,92 14,41 2 Công nghipxây dng T ñng 24,554 52,59 184,91 16,47 36,97 25,15 3 Thương miDch v T ñng 36,55 119,42 170,88 26,72 9,35 18,71 4 Dân s Ngưi 50311 56684 59706 Thu nhp BQ 5 Tr,ñng 4,65 10,05 15,69 Ngưi/Năm II Cơ cu KT % 100 100 100 Tăng/Gim 1 Nông LâmNgư % 73,91 69,80 62,02 4,11 7,78 11,89 2 Công nghipxây dng % 10,49 9,23 19,74 1,25 10,51 9,25 3 Thương miDch v % 15,61 20,97 18,24 5,36 2,72 2,63 (Ngun:Niên giám thng kê huyn Buôn Đôn, 2009) Ngành nônglâm nghip là ngành kinh t mũi nhn, t trng chim trên 62% tng giá tr sn xut, tc ñ tăng trưng bình quân ñt 14,41%/năm. Ngành công nghipxây dng chim t trng thp trong cơ cu kinh t, giá tr sn xut năm 2009 ưc ñt 184,91 t ñng, tc ñ tăng trưng bình quân ñt 25,15%/năm. 49
59. Ngành thương mi và dch v tăng tương ñi nhanh, vi mc tăng bình quân 18,71%/năm, song s dch chuyn trong cơ cu kinh t còn chm (t 15,61% năm 2000 lên 18,24% năm 2009). 4.1.2.2 Dân s và lao ñng, vic làm và thu nhp * Dân s Tính ñn năm 2009, dân s toàn huyn Buôn Đôn 59.706 ngưi. Dân s phân b không ñu gia các ñơn v trong huyn, các xã phía Đông Nam ca huyn như: Ea Bar, Cuôr Knia, Tân Hòa, Ea Nuôl có mt ñ cao, cao nht là xã Ea Bar 646,8 ngưi/km2. Các xã phía Tây Bc có mt ñ dân s thp, thp nht là xã Krông Na 4,0 ngưi/km 2 là do trên ña bàn có Vưn quc gia Yok Đôn vi din tích khá ln nhưng con ngưi không ñưc tác ñng vào. So sánh bin ñng dân s t năm 20052009 cho thy: dân s t 56.684 ngưi, t l tăng dân s t nhiên 1,75% năm 2005, tăng lên 59.706 ngưi t l tăng dân s t nhiên 1,64% năm 2009. * Lao ñng Năm 2009, huyn Buôn Đôn có 33.355 lao ñng, trong ñó s ngưi có kh năng lao ñng trong ñ tui lao ñng là 31.806 ngưi, s ngưi ngoài ñ tui tham gia lao ñng là 3.305 ngưi. S lao ñng ñang làm vic trong các ngành kinh t 28.252 ngưi, trong ñó lao ñng nônglâmngư nghip 23.535 ngưi. Qua s liu phân tích 10 năm (20002009) cho thy, lc lưng lao ñng ca huyn tăng khá nhanh, song chưa có s chuyn bin tích cc trong cơ cu lao ñng. Lao ñng nông, lâm nghip vn chim t l cao khong 70,56%, trong khi ñó lao ñng dch v thương mi, công nghiptiu th công nghip và lao ñng khác ch chim khong 29,44%. 4.1.2.3 Thc trng phát trin ñô th và các khu dân cư nông thôn Toàn huyn Buôn Đôn ñưc phân thành 7 xã bao gm: Krông Na, Tân Hòa, Ea Wer, Ea Hoar, Cuôr Knia, Ea Nuôl, Ea Bar. Hin nay huyn chưa thành lp ñưc th trn, Buôn Đôn là huyn có rt nhiu dân tc sinh sng trong ñó có các dân tc bn ña nên ngoài vic các khu dân cư ñưc phân b dc theo Tnh l 1 và ven các ñưng giao thông ln thì các khu dân cư còn ñưc phân b thành các buôn sng ri rác trong rng. Nhìn chung do dân cư phân b không tp trung 50
60. nên rt khó b trí cơ s h tng phc v ñi sng ca nhân dân. 4.1.2.4 Đánh giá chung v thc trng phát trin kinh txã hi Qua phân tích ñánh giá thc trng phát trin kinh txã hi huyn Buôn Đôn cho thy: Huyn Buôn Đôn ñã ñưc hình thành 2 vùng kinh t rõ rt, 3 xã phía Bc có khí hu khc nghit, ñt ñai ch yu là ñt xám tng mng ít phù hp vi các loi cây trng, nên ñi sng ca nhân dân có phn khó khăn hơn các xã phía Nam. Nhân dân ñây thưng phi phá rng làm ry, phá rng ñ ly cái ăn ñã làm cho din tích rng ngày càng b thu hp. Các xã phía Nam có ñt ñai phn ln là ñt ñ bazan màu m thích hp nhiu loi cây trng có giá tr kinh t, khí hu ít khc nghit hơn nên mc sng nhân dân cao hơn. Din tích ñt xây dng ñây có xu hưng tăng lên. Cơ s h tng, các công trình phúc li song do ñiu kin ca ña phương còn hn hp nên vic xây dng còn hn ch, các công trình chưa ñng b, ñy ñ, h thng cơ s vt cht thiu ht, mt s xung cp chưa ñáp ng kp thi nhu cu phát trin kinh txã hi ña phương. Sn xut công nghiptiu th công nghip có chiu hưng phát trin nhưng quy mô sn xut nh, giá tr kinh t còn thp, t trng các ngành sn xut công nghip xây dng thp. Vic xây dng các công trình thy ñin mt mt khai thác ñưc li th v thy ñin song mt khác làm ngp rt nhiu rng ñc dng, làm cho ñt rng ngày càng gim. 4.2 TÌNH HÌNH S DNG ĐT KHU VC NGHIÊN CU 4.2.1 Hin trng s dng ñt Tng din tích t nhiên theo ranh gii hành chính là 141040,00 ha, cơ cu din tích các loi ñt như sau: Đt nông nghip 121841,87 ha, chim 86,39% din tích t nhiên. Đt phi nông nghip 6504,9 ha, chim 4,61% din tích t nhiên. Đt chưa s dng 12693,23 ha, chim 9,00% din tích t nhiên. 51
61. 4.2.1.1 Đt nông nghip Bng 4.2 Hin trng s dng ñt nông nghip huyn Buôn Đôn Hin trng năm Cơ cu Th t Mc ñích s dng ñt Mã 2009 (ha) (%) (1) (2) (3) (4) (5) Tng din tích t nhiên 141040,00 100,00 1 Đt nông nghip NNP 121841,87 86,39 1.1 Đt sn xut nông nghip SXN 22253,22 15,78 1.1.1 Đt trng cây hàng năm CHN 13341,80 9,46 1.1.1.1 Đt trng lúa LUA 2315,64 1,64 1.1.1.2 Đt trng cây hàng năm khác HNK 11026,16 7,82 1.1.2 Đt trng cây lâu năm CLN 8911,42 6,32 1.2 Đt lâm nghip LNP 99531,90 70,57 1.2.1 Đt rng sn xut RSX 353,71 0,25 1.2.2 Đt rng phòng h RPH 4710,97 3,34 1.2.3 Đt rng ñc dng RDD 94467,22 66,98 1.3 Đt nuôi trng thu sn NTS 56,75 0,04 (Ngun: Phòng Tài nguyên và Môi trưng huyn Buôn Đôn) Trong ñt nông nghip thì ñt lâm nghip có din tích ln nht (99531,9ha chim 70,57% din tích t nhiên toàn huyn) và ch yu là rng ñc dng vi 94467,22ha là din tích ca Vưn Quc gia Yok Đôn. Đt sn xut nông nghip có din tích 22253,22 ha, chim 15,78% din tích t nhiên trong ñó ch yu là các cây trng cn hàng năm như ñ, ngô, sn Đt trng cây lâu năm ñây ch yu là ñt trng cây công nghip lâu năm vi các loi: ñiu, tiêu, cà phê. 4.2.1.2 Đt phi nông nghip Trong ñt phi nông nghip thì ñt chuyên dùng có din tích ln nht (4511,93ha chim 3,2% din tích t nhiên toàn huyn) và ch yu là ñt giao thông và ñt công trình năng lưng (các h thy ñin, thy li). Đt có din tích 540,54 ha, chim 0,38% din tích t nhiên. 52
62. Bng 4.3 Hin trng s dng ñt phi nông nghip huyn Buôn Đôn Năm 2009 Cơ cu Th t MC ĐÍCH S DNG ĐT Mã (ha) (%) (1) (2) (3) (4) (5) Tng din tích t nhiên 141040,00 100,00 2 Đt phi nông nghip PNN 6504,90 4,61 2.1 Đt OTC 540,54 0,38 2.1.1 Đt ti nông thôn ONT 540,54 0,38 2.2 Đt chuyên dùng CDG 4511,93 3,20 2.2.1 Đt tr s cơ quan, công trình s nghip CTS 16,78 0,01 2.2.2 Đt quc phòng CQP 592,16 0,42 2.2.3 Đt an ninh CAN 1,34 0,00 2.2.4 Đt sn xut, kinh doanh phi nông nghip CSK 71,06 0,05 2.2.5 Đt có mc ñích công cng CCC 3830,59 2,72 2.3 Đt tôn giáo, tín ngưng TTN 1,62 0,00 2.4 Đt nghĩa trang, nghĩa ña NTD 61,38 0,04 2.5 Đt sông sui và mt nưc chuyên dùng SMN 1389,43 0,99 (Ngun: Phòng Tài nguyên và Môi trưng huyn Buôn Đôn) 4.2.2 Bin ñng s dng ñt giai ñon 20042009 Nhìn chung trong giai ñon t năm 2004 ñn 2009 din tích các loi ñt trên ña bàn huyn có nhiu bin ñng. Din tích ñt nông nghip gim 747,72ha, din tích ñt phi nông nghip tăng 1851,75 ha. Điu này cho thy c s h tng ñưc quan tâm ñu tư, ñưng xá ñưc m rng, m mi nhiu ñon, nhiu trưng mi ñưc m, v cơ bn ñã ñáp ng ñưc nhu cu ñi li, chăm sóc sc khe, hc tp ca nhân dân trên ña bàn huyn. Đt chưa s dng trong nhng năm qua cũng ñưc khai thác s dng cho các mc ñích nông nghip và phi nông nghip, tuy nhiên din tích khai thác ñ ñưa vào s dng li không nhiu do vn ñu tư vào vic khai thác ñt chưa s dng chưa ñưc quan tâm ñúng mc. 53