Luận văn Nghiên cứu một số yếu tố ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cà phê vối tại Binh đoàn 15 tỉnh Gia Lai
77 trang
4480
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Nghiên cứu một số yếu tố ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cà phê vối tại Binh đoàn 15 tỉnh Gia Lai", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_nghien_cuu_mot_so_yeu_to_anh_huong_den_nang_suat_ch.pdf
Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu một số yếu tố ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cà phê vối tại Binh đoàn 15 tỉnh Gia Lai
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N ĐÌNH SÁNG NGHIÊN C U M T S Y U T NH HƯ NG Đ N NĂNG SU T, CH T LƯ NG CÀ PHÊ V I T I BINH ĐỒN 15 T NH GIA LAI LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C NƠNG NGHI P BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N ĐÌNH SÁNG NGHIÊN C U M T S Y U T NH HƯ NG Đ N NĂNG SU T, CH T LƯ NG CÀ PHÊ V I T I BINH ĐỒN 15 T NH GIA LAI Chuyên ngành: Tr ng tr t Mã s : 60.62.01 LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C NƠNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. TRƯƠNG H NG BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- i L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng đư c ai cơng b trong b t kỳ cơng trình nào khác. Buơn Ma Thu t, tháng 9 năm 2010 Tác gi lu n văn Tr n Đình Sáng
- ii L I C M ƠN Đ hồn thành lu n văn, tơi đã nh n đư c s giúp đ t n tình c a các c p lãnh đ o Trư ng Đ i H c Tây Nguyên, B Tư l nh Binh đồn 15, Cơng ty 715, Cơng ty Bình Dương. Tơi xin chân thành bày t lịng bi t ơn và kính tr ng đ n: TS. Trương H ng ngư i Th y đã nhi t tình giúp đ , hư ng d n và đĩng gĩp ý ki n đ tơi hồn thành lu n văn này. Tơi xin chân thành c m ơn: T p th lãnh đ o, gi ng viên Khoa Nơng lâm Trư ng Đ i h c Tây Nguyên. T p th giáo viên phịng sau Đ i h c Trư ng Đ i h c Tây Nguyên. T p th l p cao h c Tr ng tr t khĩa 2. Phịng Khoa h c k thu t cơng ngh Binh đồn, Ban k thu t cơng ty 715, Ban k thu t Cơng ty Bình dương. Lịng bi t ơn đ n gia đình và b n bè đ ng nghi p đã giúp đ , đ ng viên, khích l đ chúng tơi an tâm h c t p, nghiên c u hồn thành lu n văn này. Buơn Ma Thu t, tháng 9 năm 2010 Tác gi lu n văn Tr n Đình Sáng
- iii M C L C Chương Trang L i cam đoan i L i c m ơn ii M c l c iii Ch vi t t t vi Danh m c các b ng vii Danh m c các đ th viii M Đ U 1 1. Tính c p thi t c a đ tài 1 2. M c tiêu c a đ tài 2 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 2 3.1. Ý nghĩa khoa h c 2 3.2. Ý nghĩa th c ti n 2 4. Ph m vi nghiên c u 2 CHƯƠNG 1. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 3 1.1. Yêu c u sinh thái c a cây cà phê v i 3 1.1.1. Yêu c u khí h u c a cây cà phê v i 3 1.1.2. Đi u ki n đ t đai và ngu n nư c 4 1.2. Tình hình s n xu t cà phê trên th gi i 6 1.3. Tình hình s n xu t cà phê t i Vi t Nam 7 1.4. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam 9 1.4.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i 9 1.4.2. Tình hình nghiên c u trong nư c 11
- iv Chương 2. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 15 2.1. Đ i tư ng nghiên c u 15 2.2. Đ a đi m và th i gian nghiên c u 15 2.2.1. Đ a đi m nghiên c u 15 2.2.2. Th i gian nghiên c u 15 2.3. N i dung nghiên c u 15 2.4. Phương pháp nghiên c u 15 2.4.1. Phương pháp nghiên c u 15 2.4.2. Phương pháp x lý s li u 17 2.5. Các ch tiêu theo dõi 17 2.5.1. Đi u tra, đánh giá m t s y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai 17 2.5.2. Đi u tra, đánh giá m t s y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai 18 2.5.3. Đi u tra tình tình qu n lý thu ho ch và ch bi n cà phê 18 2.6. K thu t s d ng 18 CHƯƠNG 3. K T QU TH O LU N 19 3.1. Tình hình s n xu t cà phê t i Binh đồn 15 19 3.2. Đi u tra đánh giá m t s y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê 20 3.2.1. M t s y u t khí h u 20 3.2.1.1. Nhi t đ 21 3.2.1.2. Lư ng mưa 22 3.2.1.3. Đ m khơng khí 26 3.2.2. Lo i đ t và đ phì đ t 28 3.2.2.1. Lo i đ t tr ng cà phê 28 3.2.2.2. Đ phì đ t 29 3.3. Đi u tra, đánh giá m t s y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê 34
- v 3.3.1. Gi ng v i năng su t, ch t lư ng cà phê 34 3.3.2. Phân bĩn v i năng su t cà phê 35 3.3.3. Tư i nư c v i năng su t cà phê 40 3.3.4. T o hình v i năng su t cà phê 43 3.3.5. B o v th c v t v i năng su t cà phê 46 3.3.6. Cây che bĩng v i năng su t cà phê 49 3.4. Đi u tra tình hình qu n lý thu ho ch và ch bi n cà phê 51 3.4.1. Tình hình thu ho ch cà phê t i các Cơng ty 51 3.4.2. Ch bi n, b o qu n cà phê nguyên li u t i các Cơng ty 54 3.4.3. Ch t lư ng cà phê nhân s ng 55 3.4.4. Ch tiêu l i trong cà phê nhân 58 3.5. Các gi i pháp nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng cà phê t i Binh đồn 15 60 3.5.1. Gi i pháp qu n lý 60 3.5.2. Gi i pháp k thu t 60 K T LU N VÀ KI N NGH 63 1. K t lu n 63 1.1. Các y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t cà phê 63 1.2. Các y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê 63 1.3. Các y u t thu ho ch, ch bi n nh hư ng đ n ch t lư ng cà phê 64 2. Ki n ngh 64 TÀI LI U THAM KH O PH L C
- vi DANH M C CÁC CH VI T T T CEC: Dung tích h p thu . CTV: C ng tác viên. IPM: Qu n lý d ch h i t ng h p KHKT NLN: Khoa h c k thu t nơng lâm nghi p TB: Trung bình. TCVN: Tiêu chu n Vi t Nam TCN: Tiêu chu n ngành WASI: Vi n khoa h c k thu t nơng lâm nghi p Tây Nguyên.
- vii DANH M C CÁC B NG B ng 1.1: S n lư ng cà phê c a các khu v c/vùng trên th gi i 6 B ng 1.2: Di n tích và s n lư ng cà phê Vi t Nam 8 B ng 3.1: T ng h p di n tích và năng su t cà phê t i các Cơng ty 20 B ng 3.2: Di n bi n nhi t đ qua các tháng ( 0C) 21 B ng 3.3: Di n bi n lư ng mưa qua các tháng trong năm (mm) 22 B ng 3.4: M t s y u t th i ti t nh hư ng đ n sinh trư ng cà phê 24 B ng 3.5: nh hư ng c a lư ng mưa lên r ng qu cà phê 25 B ng 3.6: Di n bi n đ m qua các tháng trong năm (%) 26 B ng 3.7: S gi n ng, t c đ giĩ và lư ng b c hơi t i PleiKu 27 B ng 3.8: Đ t tr ng cà phê t i 2 đ a đi m nghiên c u 28 B ng 3.9: K t qu phân tích đ t tr ng cà phê t i các Cơng ty 30 B ng 3.10. Tình hình thi u k m trên vư n cây 32 B ng 3.11. B ng phân c p đ t tr ng cà phê 33 B ng 3.12: M t s đ c đi m v gi ng cà phê t i các Cơng ty 34 B ng 3.13: Lư ng phân bĩn cho cà phê kinh doanh t i các Cơng ty 36 B ng 3.14: Th i đi m và k thu t bĩn phân 39 B ng 3.15: T l phân bĩn t i các Cơng ty 40 B ng 3.16: Tình hình tư i nư c t i các Cơng ty 41 B ng 3.17: Tình hình t o hình t i các cơng 43 B ng 3.18: So sánh năng su t vư n cà phê t o hình t t và khơng t t 46 B ng 3.19: Tình hình sâu b nh h i t i các Cơng ty 47 B ng 3.20: H th ng cây che bĩng t i các Cơng ty 50 B ng 3.21: Tình hình thu ho ch t i các Cơng ty 51 B ng 3.22: Tình hình ch bi n, b o qu n cà phê t i các Cơng ty 54 B ng 3.23: Các ch tiêu phân tích ch t lư ng cà phê 56 B ng 3.24: Kích thư c h t cà phê nhân t i các Cơng ty 57 B ng 3.25: L i trong cà phê nhân t i các Cơng ty 58
- viii DANH M C Đ TH Bi u đ 1: Li u lư ng phân bĩn c a các Cơng ty và quy trình k thu t 38
- 1 M Đ U 1. Tính c p thi t c a đ tài Cà phê là m t trong nh ng m t hàng nơng s n xu t kh u ch l c c a Vi t Nam, đư c tr ng ch y u vùng Tây Nguyên v i di n tích trên 450.000 ha, s n lư ng cà phê nhân xu t kh u hàng năm t 700.000 800.000 t n. Riêng Gia Lai, t nh cĩ di n tích cà phê tương đ i l n. Theo th ng kê năm 2009 tồn t nh cĩ 76.584 ha cà phê, t ng s n lư ng là 139.838 t n, năng su t bình quân th p ch đ t 1,82 t n nhân/ha, ch t lư ng chưa th t đ m b o đ c nh tranh trên th trư ng trong nư c và trên th gi i. Nguyên nhân c a th c tr ng trên là do m t s y u t khách quan và ch quan nh hư ng đ n quá trình s n xu t cà phê. Vi c qu n lý k thu t vư n cây như t o hình, tư i nư c, bĩn phân, phịng tr sâu b nh h i, chưa đ m b o k thu t. Tình tr ng thu hái đ ng lo t c qu xanh, qu non cịn khá ph bi n. Sơ ch , b o qu n chưa đ t yêu c u đã làm cho ch t lư ng cà phê nhân gi m đáng k . Cà phê đư c tr ng trên các lo i đ t khơng đ m b o tiêu chu n, th i ti t khí h u khơng thu n l i cũng là nh ng nguyên nhân làm cho năng su t, ch t lư ng cà phê b h n ch . Binh đồn 15 là đơn v qu c phịng th c hi n ch c năng làm kinh t g n v i an ninh qu c phịng. Đơn v qu n lý di n tích g n 30.000ha, trong đĩ cao su 28.150ha, cà phê 1.495,68 ha. Hi n t i năng su t bình quân cà phê Binh đồn cịn th p ( 1,8 t n nhân/ha) ch t lư ng khơng cao (tr ng lư ng 100 nhân < 13 g, t l R1 < 60 %, qu nh ) d n đ n chi phí đ u tư cao, giá thành s n xu t cao và thu nh p c a ngư i lao đ ng th p, tư tư ng c a ngư i lao đ ng chưa an tâm làm ăn sinh s ng, t đĩ nh hư ng đ n nhi m v kinh t g n v i an ninh qu c phịng c a đơn v . Đ cĩ cơ s khoa h c cũng như th c ti n nh m kh c ph c các t n t i trong s n xu t cà phê t i Binh đồn 15 thì vi c tìm hi u, phân tích, đánh giá các y u t nh hư ng đ n năng su t cũng như ch t lư ng cà phê nhân là v n đ c n thi t
- 2 hi n nay. Xu t phát t cơ s lý lu n và th c ti n trên, chúng tơi th c hi n đ tài “Nghiên c u m t s y u t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê v i t i Binh Đồn 15 t nh Gia Lai” . 2. M c tiêu c a đ tài Xác đ nh đư c m t s y u t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê v i t i Binh đồn 15. Đ xu t các gi i pháp k thu t t ng h p nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng cà phê v i, gĩp ph n nâng cao hi u qu kinh t cho ngư i s n xu t cà phê. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 3.1. Ý nghĩa khoa h c K t qu nghiên c u s cung c p nh ng d n li u khoa h c v quan h các y u t như t nhiên, k thu t đ n năng su t và ch t lư ng cà phê v i trên đ a bàn nghiên c u. 3.2. Ý nghĩa th c ti n K t qu nghiên c u s xác đ nh đư c m t s y u t nh hư ng chính đ n năng su t, ch t lư ng cà phê v i. T đĩ làm cơ s đ xu t các bi n pháp k thu t thâm canh t ng h p nh m tăng năng su t, ch t lư ng s n ph m, gĩp ph n tăng thu nh p, c i thi n đ i s ng cho ngư i tr ng cà phê. K t qu nghiên c u c a đ tài cũng gĩp ph n thi t th c cho s phát tri n b n v ng cây cà phê t i Binh đồn 15 nĩi riêng và t nh Gia Lai nĩi chung. 4. Ph m vi nghiên c u Đ tài nghiên c u trên vư n cây cà phê v i kinh doanh t năm th 7 đ n năm 9, t i 2 Cơng ty s n xu t cà phê c a Binh đồn là Cơng ty Bình Dương (huy n Chư Prơng) và Cơng ty 715 (huy n Ia Grai) t nh Gia Lai. Đ tài đi u tra đánh giá m t s y u t t nhiên, m t s y u t k thu t và tình hình qu n lý, thu ho ch, ch bi n cà phê. Đ tài ch nghiên c u ch t lư ng cà phê nhân s ng theo tiêu chu n 4193 2005.
- 3 Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 1.1. Yêu c u sinh thái c a cây cà phê v i Cà phê là cây cơng nghi p nhi t đ i lâu năm địi h i nh ng đi u ki n sinh thái tương đ i kh t khe. Vì v y c n n m v ng yêu c u sinh thái c a t ng lo i cà phê đ phân vùng quy ho ch cho thích h p nh m khai thác t t nh t đi u ki n t nhiên c a m i vùng. Trong 2 y u t sinh thái chính c a cây cà phê là khí h u và đ t đai thì y u t khí h u đĩng m t vai trị mang tính quy t đ nh. Đ i v i đ t đai ta cĩ th kh c ph c đư c b ng các bi n pháp k thu t canh tác, c i t o đ t, Nhưng đ i v i các y u t khí h u m c dù cĩ áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cũng ch ít nhi u h n ch b t tác h i c a nĩ ch khơng th làm thay đ i đư c. Vì v y, khi quy ho ch vùng tr ng ph i đ c bi t xem xét đ n các y u t khí h u trư c sau đĩ m i đ n các y u t đ t đai. 1.1.1.Yêu c u khí h u c a cây cà phê v i * Nhi t đ : Trong các y u t khí h u, nhi t đ là y u t quan tr ng mang tính gi i h n đ i v i s sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê. Ph m vi nhi t đ thích h p ph thu c vào t ng lồi, t ng gi ng cà phê . Cà phê v i r t thích h p đ i v i đi u ki n khí h u xích đ o đi n hình. Nhi t đ thích h p trung bình t 22 26 oC, ít thay đ i, mưa nhi u và phân b trên 9 tháng trong năm, đ m khơng khí thư ng xuyên g n đ m bão hịa. Cây cà phê v i ch u rét kém so v i cây cà phê chè (Coffea arabica ). Các r i lo n sinh lý xu t hi n ngay t nhi t đ 8 10 oC và cây cà phê ch t trư c đi m đơng giá. Nhi t đ cao cũng gây tác h i đ i v i cây cà phê v i, nh t là khơng khí thi u đ m, làm cho lá r ng, các ng n cành, các ch i héo đi và ch t. * Lư ng mưa: Sau nhi t đ , lư ng mưa là m t trong nh ng y u t khí h u quy t đ nh đ n kh năng sinh trư ng, năng su t và kích thư c c a h t cà phê. Cây cà phê v i thư ng ưa thích v i đi u ki n khí h u nĩng m nh ng vùng cĩ cao đ th p. Lư ng mưa thích h p hàng năm t 1.500 1.800mm và
- 4 phân b tương đ i đ u trong kho ng 9 tháng. Đ i v i cây cà phê v i là cây th ph n chéo b t bu c nên ngồi yêu c u ph i cĩ th i gian khơ h n ít nh t là 2 3 tháng sau giai đo n thu ho ch đ phân hĩa m m hoa thì vào giai đo n lúc cây n hoa yêu c u ph i cĩ th i ti t khơ ráo, khơng cĩ mưa, mưa phùn ho c sương mù nhi u đ quá trình th ph n đư c thu n l i. Khi lư ng mưa dư i m c 800 1.000mm thì dù cĩ đư c phân b t t, ngành tr ng cà phê s tr nên b p bênh, kh năng sinh l i gi m sút. nư c ta nĩi chung và Tây Nguyên nĩi riêng lư ng mưa phân b khơng đ u. Lư ng mưa t p trung kho ng 70 80% vào mùa mưa gây ra hi n tư ng th a nư c. Mùa khơ thư ng kéo dài t 3 5 tháng, nhưng lư ng nư c mưa ch chi m t 20 30%, do v y cĩ nhi u nơi cây cà phê thi u nư c nghiêm tr ng. Đ kh c ph c hi n tư ng này, tư i nư c là bi n pháp hàng đ u trong vi c thâm canh tăng năng su t cà phê. * Đ m: m đ khơng khí cĩ nh hư ng r t l n đ n kh năng sinh trư ng c a cây tr ng vì nĩ liên quan tr c ti p đ n quá trình b c thốt hơi nư c c a cây. m đ khơng khí trên 70% m i thu n l i cho sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê. m đ khơng khí cao s làm gi m s m t hơi nư c c a cây qua quá trình b c thốt hơi nư c. Tuy nhiên, n u m đ khơng khí quá cao l i là đi u ki n thu n l i cho nhi u lo i sâu b nh h i phát tri n. Ngư c l i n u đ m khơng khí quá th p làm cho quá trình b c thốt hơi nư c tăng lên r t m nh s làm cho cây b thi u nư c và héo, đ c bi t là các tháng mùa khơ cĩ nhi t đ cao và t c đ giĩ l n. m đ quá th p cùng v i đi u ki n khơ h n, nhi t đ cao d n t i h u qu làm cho các m m, n hoa b thui, qu non b r ng. Ngồi đ m khơng khí, quá trình b c thốt hơi nư c qua lá cà phê cịn ph thu c vào t c đ giĩ, nhi t đ mơi trư ng, m đ đ t, T i Kenya Wallis (1963); Blore (1966) đo đư c lư ng b c thốt hơi nư c trên các vư n cà phê đã kín tán vào mùa khơ l nh là 75mm/tháng và vào mùa mưa nĩng là 150 mm/tháng [17]. * Ánh sáng: Trong đi u ki n t nhiên, t tiên c a các lồi cà phê đ u sinh s ng dư i
- 5 nh ng tán r ng, vì v y b n ch t c a cây cà phê là cây ưa che bĩng. Tuy nhiên trong quá trình đư c tr ng tr t và ch n l c, nhi u gi ng cà phê đã thích nghi d n v i mơi trư ng m i khơng cĩ cây che bĩng. Cà phê v i là cây thích ánh sáng tr c x y u. Nh ng nơi cĩ ánh sáng tr c x v i cư ng đ m nh thì c n cĩ lư ng cây che bĩng v a ph i đ đi u hịa ánh sáng, đi u hịa quá trình quang h p c a cây. * Giĩ: Cây cà phê xu t x t vùng nhi t đ i nên ưa khí h u nĩng m và tương đ i l ng giĩ. Tuy nhiên, giĩ nh là đi u ki n thu n l i cho s lưu thơng khơng khí, tăng kh năng b c thốt hơi nư c, trao đ i ch t c a cây và quá trình th ph n. Giĩ m nh ho c bão s làm r ng lá, qu , gãy cành và th m chí đ c cây gây thi t h i l n đ n năng su t vư n cây. Nhìn chung, t t c các vùng tr ng cà phê nư c ta đ u b nh hư ng c a giĩ ho c bão. Vì v y, c n ph i cĩ h th ng cây đai r ng ch n giĩ chính và ph , cây che bĩng đ h n ch tác h i c a giĩ. 1.1.2. Đi u ki n đ t đai và ngu n nư c Đ t tr ng cà phê địi h i ph i cĩ t ng canh tác dày trên 0,7 m, tơi x p, cĩ kh năng thốt nư c và gi m t t, thành ph n cơ gi i t trung bình đ n hơi n ng. V hĩa tính cây cà phê cĩ th tr ng trên đ t pH KCl t 4,5 – 6,5, song thích h p nh t là t 4,5 – 5,0. Hàm lư ng mùn và các ch t h u cơ trong đ t là y u t quan tr ng nh hư ng t i ch t lư ng vư n cây, hàm lư ng mùn thích h p trong đ t tr ng cà phê ph i trên 3%, n u hàm lư ng mùn 3,5%, đ m t ng s >2%, lân d tiêu > 6,0 mg/100g đ t và kali d tiêu > 25 mg/100g đ t. Đ t đư c xem cĩ đ phì th p (c p III), nh hư ng đ n sinh trư ng và năng su t cà phê thì hàm lư ng h u cơ trong đ t ch đ t < 2,5%, đ m t ng s < 0,12%, lân d tiêu < 3 mg/100g đ t, kali d tiêu < 10 mg/100g đ t (Đồn Tri u Nh n và c ng tác viên, 1999). Đ t giàu mùn và giàu dinh dư ng thì cà phê sinh trư ng phát
- 6 tri n thu n l i, tuy nhiên đ t cĩ dinh dư ng trung bình nhưng bi t áp d ng các bi n pháp thâm canh phù h p thì cà phê v n cĩ kh năng cho năng su t cao (Trương H ng, 1999). Trong đi u ki n canh tác cà phê Tây Nguyên, ngồi các tiêu chu n v lý hĩa tính đ t thì đi u ki n nư c tư i cũng r t quan tr ng nh hư ng đ n năng su t và ch t lư ng cà phê. Vùng đư c xem là thu n l i là vùng cĩ sơng su i, ao, h khơng b c n ki t mùa khơ và cĩ kho ng cách tư i t ngu n nư c đ n nơi s d ng khơng quá 1.000 m (Đồn Tri u Nh n và ctv, 1999). 1.2. Tình hình s n xu t cà phê trên th gi i B ng 1.1: S n lư ng cà phê c a các khu v c/vùng trên th gi i (Đơn v tri u bao, 1 bao = 60 kg) (* ư c) Khu v c/vùng 2005/2006 2006/2007 2007/2008(*) Vùng Caribe 1,105 1,155 1,200 Trung M 11,734 11,984 12,900 B c M 4,172 4,364 4,671 Nam M 52,260 64,701 54,943 Nam Á 4,651 4,785 4,685 Đơng nam Á 22,966 30,443 27,274 Trung Đơng 0,189 0,288 0,300 Châu Phi 13,946 15,820 15,656 Tồn th gi i 112,291 134,321 122,884 Ngu n : S n xu t và th trư ng s 6+7 t 08 21/02/2008 Cà phê là m t hàng thương m i quan tr ng trong n n kinh t th gi i sau d u m . Giá tr cà phê xu t kh u trên tồn th gi i dao đ ng lên xu ng trong ph m vi khá r ng. Nguyên nhân ch y u khơng ph i vì s n lư ng mà là do giá c . Hi n nay trên th gi i cĩ t i trên 70 nư c tr ng cà phê v i di n tích trên 10 tri u ha và s n lư ng hàng năm đ t kho ng 7 – 8 tri u t n và kim ng ch buơn bán trên 10 t USD. M t s nư c cĩ s n lư ng l n đĩ là Brasil, Colombia,
- 7 Indonexia, B bi n ngà, Riêng Brasil đã chi m t i 25 26% s n lư ng cà phê c a th gi i. Các nư c tr ng cà phê đã thu hút hơn 20 tri u lao đ ng, chưa k hàng tri u lao đ ng khác tham gia trong quá trình ho t đ ng ch bi n và thương m i cà phê. Nhi u nư c châu Phi như Uganda, Burundi, Ruanda, Ethiopia v.v Châu M như Colombia, Salvador, Costa rica v.v cĩ ngu n thu ngo i t ch y u t xu t kh u cà phê. 1.3. Tình hình s n xu t cà phê t i Vi t Nam Cây cà phê l n đ u tiên đư c đưa vào Vi t Nam t năm 1857 và đư c nh p vào đ tr ng Vi t Nam t năm 1888. Giai đo n đ u đư c tr ng th m t s nhà th Ninh Bình, Qu ng Bình, và mãi t i đ u th k 20 m i đư c tr ng các đ n đi n c a ngư i Pháp thu c Ph Quỳ (Ngh An) và m t s nơi Tây Nguyên. Mãi t i năm 1920 cây cà phê m i th c s cĩ di n tích đáng k Đăk Lăk. Các đ n đi n cĩ quy mơ t 200 300ha và năng su t ch đ t 400 600kg/ha. Năm 1930 di n tích cà phê cĩ Vi t Nam là 5.900ha, trong đĩ cĩ 4.700ha cà phê chè, 900ha cà phê mít và 300ha cà phê v i. Giai đo n t 1970 1974 ch cĩ 5.081ha di n tích và s n lư ng là 1.461 t n. Di n tích cà phê Mi n B c khi cao nh t là vào năm 1964 1966 vào kho ng 13.000ha. Song do tr ng cà phê v i khơng phù h p v i đi u ki n khí h u nơi cĩ mùa đơng nhi t đ xu ng quá th p do v y nhi u nơi tr ng xong b sương mu i ho c sinh trư ng kém ph i thanh lý và đ n trư c năm 1975 di n tích cà phê Mi n B c cịn l i kho ng trên 3.000ha và s n lư ng hàng năm trên dư i 2.000 t n. Sau năm 1975 di n tích cà phê c a Vi t Nam cĩ t ng s kho ng 13.000ha và t ng s n lư ng trên 6.000 t n. Cà phê đư c phát tri n m nh các nơng trư ng qu c doanh thơng qua chương trình h p tác tr ng cà phê v i các nư c XHCN cũ như Liên Xơ, Đ c, Bungari, Ba Lan, Đ n 2009, di n tích cà phê Vi t Nam kho ng 529.000 ha v i s n lư ng ư c bình quân 1.200.000 t n nhân/ha/năm, s n lư ng xu t kh u chi m 14% so v i t ng s n lư ng cà phê th gi i. Di n tích cà phê c a nư c ta ch y u là cà phê v i. Di n tích cà phê trong các nơng trư ng qu c doanh ch chi m kho ng 20% cịn l i là cà phê tr ng trong
- 8 khu v c ngồi qu c doanh chi m 80%. Năng su t bình quân đ t 2,4 t n. Hi n nay xu t kh u cà phê c a Vi t Nam ch đ ng sau Brasil. B ng 1.2: Di n tích và s n lư ng cà phê Vi t Nam Năm Di n tích (ha) S n lư ng (t n) 1975 13.400 6.100 1980 22.500 18.388 1985 44.658 12.340 1990 119.314 64.101 1995 175.000 240.000 2000 375.000 420.000 2005 475.000 850.000 2007 500.000 1.200.000 2009* 529.000 1.200.000 Ngu n: T ng C c Th ng kê Vi t Nam Ghi chú : * C c Tr ng tr t, 2010. T i Gia Lai di n tích cà phê c a Gia Lai theo th ng kê năm 2009 là 76.584ha, t ng s n lư ng là 139.838 t n. Cà phê khơng nh ng mang l i hi u qu kinh t cao cho ngư i s n xu t mà cịn là m t hàng xu t kh u mang l i ngu n ngo i t cao cho Gia Lai. Kim ng ch xu t kh u cà phê trong quý I năm 2009 chi m 47,2% t ng kim ng ch xu t kh u c a tồn t nh. Binh đồn 15 là đơn v quân đ i cĩ nhi m v làm kinh t k t h p an ninh qu c phịng trên đ a bàn chi n lư c Tây Nguyên, v nhi m v kinh t Binh đồn ch y u tr ng, chăm sĩc và kinh doanh các lo i cây cơng nghi p dài ngày như cà phê, cao su. Đ n năm 2009 tồn Binh đồn cĩ 1.495,68 ha cà phê v i, năng su t bình quân đ t g n 2 t n cà phê nhân/ha. Vi c s n xu t cà phê khơng nh ng t o cơng ăn vi c làm cho l c lư ng cơng nhân, ngư i dân trong vùng mà cịn đem l i l i nhu n đáng k cho Binh đồn đáp ng yêu c u b o v v ng ch c biên gi i t qu c Vi t Nam xã h i ch nghĩa.
- 9 1.4. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam 1.4.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i * Các y u t t nhiên Theo René Coste thì dư ng như cây cà phê khơng cĩ nh ng yêu c u th t xác đ nh đ i v i b n ch t các lo i đ t. Cà phê cĩ th tr ng trên đ t sét pha cát cĩ ngu n g c đá hoa cương c a vùng h x Cơte d’Ivoire và Cameroon, trên đ t cĩ ngu n g c núi l a (đơlerit, tro, túp, basalt) ho c c trên đ t b i như b bi n phía Đơng Madagaxca. Theo W. Krishnamurthy Rao, P.K. Ramaiah đ t tr ng cà phê n Đ g m đ t phát tri n trên đá di p th ch, gneiss, granit và m t s lo i đ t khác cĩ thành ph n cơ gi i t sét pha đ n sét n ng. K t c u đ t và đ sâu c a đ t cĩ t m quan tr ng r t l n vì cây cà phê cĩ năng l c phát tri n b r r t m nh. Brazil, t i nh ng vùng đ t cĩ đ màu m dư i trung bình, nhưng cĩ lý tính đ c bi t, cây cà phê đã cĩ b r phát tri n m nh. nh ng vùng đ t ch t, bí ho c nơng, r c c b ng n, các r khác ch lan r ng t ng đ t m t và khơng sâu quá 30cm. V pH đ t cà phê, Nguy n Sĩ Ngh , René Coste cho r ng ph m vi thích h p là 4,5 5,0. nh ng lo i đ t ít chua ho c g n trung tính, cây cà phê v n phát tri n t t và cho năng su t cao. Trư ng h p đ t quá chua ho c quá ki m đ u nh hư ng x u đ n kh năng cung c p dinh dư ng c a đ t cho cà phê. Đ t chua thì kh năng di đ ng c a mangan (Mn) cao, n u tr s này trên 100ppm cĩ th gây đ c cho cà phê. K t qu phân tích v tr s pH KCl c a Vi n Nghiên c u Cà phê (Nay là Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên) t 1985 1996 v i trên 15.000 m u đ t tr ng cà phê Tây Nguyên bi n đ ng trong ph m vi t 3,8 4,9 (đ t nâu đ trên basalt) và 4,0 5,7 (đ t xám trên gneiss). * Các y u t k thu t: V gi ng: Ch n l c dịng vơ tính đã đư c th c hi n h u h t các qu c gia s n xu t cà phê v i. Cơng tác ch n t o đ c bi t chú ý đ n các dịng cho năng
- 10 su t cao, kháng b nh g s t và cĩ kích c h t l n. Theo Charrier (1988), B bi n Ngà đã ch n đư c 7 dịng vơ tính cĩ năng su t t 1,7 3,3 t n/ha; Madagasca: 8 dịng đ t năng su t t 2,3 3 t n/ha; Uganda: 10 dịng đ t năng su t t 2,3 5 t n/ha, các dịng vơ tính ch n l c đ u cĩ c h t l n (16 18 g/100 nhân). Đ thay th nh ng cây x u (cây cĩ năng su t th p ho c b nhi m b nh g s t n ng) trong vư n, ngư i ta đã dùng ch i c a các dịng vơ tính ch n l c đ ghép c i t o các vư n cà phê v i tr ng b ng h t. Vào đ u th k 20, t i Indonesia các nhà nghiên c u ngư i Hà Lan ti p t c kiên trì nghiên c u m t s phương pháp ghép đ c vũ cho vi c ph bi n tr ng cà phê chè lên g c ghép liberica cĩ kh năng kháng tuy n trùng ho c tr ng các dịng cà phê v i ch n l c (Caramer , 1934). Hi n nay, k thu t ghép đã đư c s d ng ph bi n Madagasca, Indonesia. K t qu cho th y đã c i thi n rõ r t v đ đ ng đ u vư n cây th hi n qua các m t năng su t qu n th cao, qu chín t p trung, gi m chi phí thu ho ch và h n ch m t đ c qu , c qu và h t ít bi n thiên d t o ra m t hàng thương ph m ch t lư ng cao đ ng nh t. Ghép đ c bi t cĩ ý nghĩa trong chi n lư c đ i phĩ v i các lo i b nh h i r , nh t là do tuy n trùng, thư ng x y ra nghiêm tr ng nh ng vùng tr ng cà phê lâu đ i. các nư c tr ng cà phê n i ti ng thu c Châu M La Tinh đ u cĩ nh ng di n tích ph i tr ng cà phê chè ghép trên cà phê v i. Năm 1993, Ramchadran và c ng s đã nghiên c u ghép ng n thành cơng đ i v i ch ng Cv.Cauvery trên g c ghép cà phê v i và các nghiên c u v ghép ch i Catimor lên g c ghép Robusta và Arabusta. Năm 1999, Anvil Kumar và Srinivasan đã mơ t chi ti t phương pháp ghép n i ng n đ ph c v cho vi c ng d ng trong th c ti n s n xu t. V phân bĩn: Các k t qu nghiên c u v phân bĩn trên th gi i đ u cho th y N và K là hai nguyên t cĩ nh hư ng nhi u nh t đ n năng su t cà phê. Lư ng phân bĩn thay đ i tùy đi u ki n canh tác, gi ng, m t đ tr ng, do v y lư ng phân bĩn khuy n cáo thư ng khác nhau khá nhi u. n Đ , ngư i ta khuy n cáo m c phân: 80 kg N, 60 kg P 2O5, 80 kg K 2O cho 1 ha cà phê cĩ năng su t dư i 1 t n/ha và cho vư n trên 1 t n là 120 kg N, 90 kg P 2O5, 120 kg K 2O,
- 11 lư ng phân bĩn bình quân cho 1 ha cà phê Indonesia là 200 kg N, 100 kg P 2O5, 160 kg K 2O. V k thu t canh tác: Bi n pháp tư i nư c đư c áp d ng r ng rãi Đơng và Trung Phi nơi cĩ lư ng mưa hàng năm kho ng 1.000 mm. Kenya khuy n cáo tư i h n ch nh m kích thích b r ăn sâu, lư ng nư c tư i m c 100 120 mm/l n, Zimbabwe, tư i phun mưa m c 50 65 mm/l n, chu kỳ tư i 2 3 tu n, nhi u đ n đi n cà phê Malawi khi đư c tư i năng su t cĩ th đ t 5 t n/ha v i lư ng nư c tư i 30 40 mm/ha và chu kỳ tư i 10 14 ngày. 1.4.2. Tình hình nghiên c u trong nư c Ngành cà phê Vi t Nam đã cĩ nh ng bư c ti n vư t b c, ch trong vịng 15 20 năm đã đưa s n lư ng c nư c lên hàng trăm l n v i s n lư ng xu t kh u cĩ lúc lên trên 800.000 t n/năm. Vi t Nam đã tr thành nư c xu t kh u th 2 trên th gi i v i năng su t bình quân đ t vào lo i cao nh t th gi i. Nhi u cơng trình nghiên c u cà phê đã đư c th c hi n trong nư c và đã gĩp ph n quan tr ng trong nh ng thành t u c a ngành cà phê Vi t Nam * Các y u t t nhiên Vi t Nam, theo Đồn Tri u Nh n thì cây cà phê cĩ th tr ng trên các lo i đ t cĩ s n ph m phong hĩa c a đá gneiss, granit, phi n sét, đá vơi, basalt. Đi m c t y u c a nh ng lo i đ t này là ph i cĩ t ng đ t sâu, k t c u t t, tơi x p, thống và đ m. Cà phê Vi t Nam đư c tr ng ch y u trên lo i đ t phát tri n trên đá m basalt (kho ng 80% di n tích). Theo Vũ Cao Thái đây là lo i đ t "thiên đư ng" c a cây cà phê và m t s cây cơng nghi p dài ngày khác. S di n tích cịn l i đư c tr ng trên các lo i đ t phát tri n trên đá phi n, gneiss và granite. Theo Nguy n Sĩ Ngh , các lo i đ t cĩ hàm lư ng đ m t ng s t 0,15 0,20%, lân t ng s t 0,08 0,10% (P 2O5), kali t ng s t 0,10 0,15% (K 2O) tương đ i thích h p v i cây cà phê. Tuy nhiên c n xác đ nh hàm lư ng dinh dư ng trên dư i d ng d tiêu vì cĩ hi u l c th c t đ i v i cây tr ng. Trong đi u ki n nhi t đ i m, đa s các lo i đ t hình thành t i ch như
- 12 basalt, gneiss thư ng cĩ đ c tính c đ nh lân r t m nh. Vì v y hàm lư ng lân d tiêu là m t trong nh ng ch tiêu đánh giá đ phì đ t và xác đ nh lư ng phân bĩn. Đánh giá đ phì đ t tr ng cà phê, Vũ Cao Thái đã đưa ra m c dinh dư ng thích h p như sau: pH t 3,5 5,5; cacbon h u cơ >1,62%; đ m t ng s N > 0,10%; lân d tiêu P 2O5 > 5,0mg/100g đ t. Theo Nguy n Tri Chiêm cây cà phê sinh trư ng t t, cho năng su t cao khi hàm lư ng lân d tiêu trong đ t l n hơn 6mg/100g đ t. Nguy n T Siêm, Lương Đ c Loan thì cho r ng ngư ng thích h p v lân d tiêu đ i v i cà phê là 8,00 10,00mg P 2O5 /100 g đ t. * Các y u t k thu t: Gi ng : Cơng tác nghiên c u gi ng cà phê v i trong nh ng năm qua đ c bi t chú tr ng khâu c i thi n ch t lư ng và kích c h t. Ngồi ti m năng cho năng su t cao, b gi ng ch n l c cịn cĩ kích c h t to đáp ng yêu c u ch t lư ng xu t kh u. Giai đo n 2000 2005, Vi n Khoa h c k thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên đã ti n hành ch n l c đư c 9 dịng vơ tính (TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13) cĩ năng su t cao (4 6 t n/ha), tr ng lư ng 100 nhân t 16 21g, trong đĩ cĩ 5 dịng TR4, TR5, TR6, TR7, TR8 đã đư c B Nơng nghi p và Phát tri n Nơng thơn cơng nh n là gi ng qu c gia và cho phép ph bi n r ng rãi trong s n xu t. Các dịng vơ tính TR9, TR11, TR12, TR13 đang đư c khu v c hĩa t i nhi u vùng trên đ a bàn các t nh Tây Nguyên và m t s vùng lân c n. Các gi ng ch n l c ngồi các đ c tính t t như năng su t cao, c h t l n cịn cĩ kh năng kháng cao đ i v i b nh r s t. Đây là ngu n nguyên li u t t đ thay th các gi ng hi n đang cĩ trong s n xu t mà ph n l n do nơng dân t ch n l c. K thu t ghép ch i đ c i t o các cây x u đư c th c hi n thành cơng trong s n xu t và đã đư c cơng nh n là ti n b k thu t (Nguy n Th Tuy t, Ch Th Đa, 2005). K t qu nghiên c u c a Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cũng như th c t s n xu t đã ch ng minh h th ng t o hình đơn thân cĩ hãm ng n cho năng su t cao và n đ nh hơn so v i k thu t t o hình đa
- 13 thân. Các k t qu nghiên c u và đi u tra cho th y các di n tích cà phê khơng cĩ cây che bĩng là nguyên nhân chính khi n các vư n cà phê b ki t s c sau vài năm b i thu. K thu t canh tác: Nhi u cơng trình nghiên c u v phân bĩn cho cây cà phê đã đư c Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên, Trung tâm Nghiên c u đ t Tây Nguyên cơng b . Tơn N Tu n Nam, Trương H ng (1999) khuy n cáo lư ng phân bĩn cho 1 ha cà phê v i tr ng trên đ t bazan Tây Nguyên đ t năng su t 3 t n nhân là 220 250kg N, 80 100 kg P 2O5, 200 230 kg K 2O. Trư ng h p năng su t vư t trên 3 t n nhân ph i bĩn lư ng b sung là 70kg N, 20 kg P 205 và 70 kg K 20 cho 1 t n nhân tăng thêm. H Cơng Tr c và c ng tác viên (2005) đ xu t lư ng phân bĩn hàng năm cho cà phê đ t m c năng su t kho ng 4 t n/ha là: 220 230 kg N, 75 80 Kg P 205, 230 240 kg K 20 bĩn kèm 5 t n phân chu ng, ngồi ra cịn nên b sung thêm 60 70 kg Ca và 30 40 kg Mg. Khi cây cà phê bư c vào giai đo n kinh doanh các y u t trung vi lư ng cũng đư c đ c bi t chú ý. Theo Tơn N Tu n Nam, 1999, cơng th c phân bĩn cho cà phê Tây Nguyên đư c đ ngh ph i cĩ t 60 90kg S/năm đ th a mãn nhu c u lưu huỳnh hàng năm c a cây cà phê. K m và Bor là 2 y u t dinh dư ng vi lư ng cĩ tác đ ng t t trong vi c tăng năng su t cà phê, ngồi ra phun hay bĩn các lo i phân bĩn cĩ k m cĩ th ch a tr đư c b nh xoăn lá r t ng n trên cây cà phê. Nguy n Võ Linh đã trích d n các k t qu thí nghi m c a Vi n Th như ng Nơng hĩa ti n hành trên cà phê v i vùng Tây Nguyên và cà phê chè các t nh mi n núi phía B c đ u cho th y phun hay bĩn các ZnS0 4 và H 3PO 3 đã làm gi m s r ng qu và tăng năng su t cà phê và tăng ph m c p v kích c nhân (Nguy n Võ Linh, 2006). Trong k thu t canh tác cà phê, tư i nư c là bi n pháp k thu t cĩ tác d ng quy t đ nh đ n năng su t cà phê. Theo Tiêu chu n ngành 10TCN v “Quy trình k thu t tr ng và chăm sĩc cà phê v i” ban hành vào tháng 2/2001, lư ng nư c tư i cho cà phê kinh doanh cĩ cây che bĩng t ng cao là 500 600lít/g c m t l n,
- 14 v i chu kỳ tư i t 20 25 ngày và lư ng nư c tư i l n đ u cao hơn đ nh m c trên 10 15%. Các nghiên c u m i đây c a Vi n Khoa h c k thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên h p tác v i trư ng Đ i h c Leuven c a B cho th y, cĩ th tư i nư c ti t ki m hơn mà v n b o đ m năng su t cà phê. Đ i v i cà phê tr ng b ng h t th i kỳ kinh doanh cĩ năng su t bình quân 3,5t n nhân/ha, cơng th c tư i 390 lít/g c v i chu kỳ 22 24 ngày/l n cho hi u qu kinh t cao nh t.
- 15 Chương 2. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. Đ i tư ng nghiên c u Vư n cà phê v i đang kinh doanh t năm th 7 đ n năm th 9. 2.2. Đ a đi m và th i gian nghiên c u 2.2.1. Đ a đi m nghiên c u: Đ a đi m nghiên c u t i 2 Cơng ty s n xu t cà phê c a Binh đồn 15 là Cơng ty Bình Dương (huy n Chư Prơng) và Cơng ty 715 (huy n Ia Grai) t nh Gia Lai. 2.2.2. Th i gian nghiên c u: Th i gian th c hi n: T tháng 9/2009 đ n 9/2010. 2.3. N i dung nghiên c u Đi u tra, đánh giá m t s y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai. Đi u tra, đánh giá các y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng (Tr ng lư ng 100 nhân, t l R1, R2 ) cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai. Đi u tra tình tình qu n lý thu ho ch và ch bi n cà phê. 2.4. Phương pháp nghiên c u 2.4.1. Phương pháp nghiên c u Thu th p s li u sơ c p và th c p theo phương pháp kênh ch l c (KIP). S li u thu th p t các ngu n: tài li u, niên giám th ng kê, các phịng ban chuyên mơn c a Binh đồn 15, c p đ i và ngư i lao đ ng. S li u khí tư ng đư c thu th p t tr m khí tư ng c a vùng. Áp d ng phương pháp đánh giá nhanh nơng thơn RRA, phương pháp đánh giá cĩ s tham gia PRA trong đi u tra thu th p các thơng tin v tình hình canh tác, thu ho ch, ch bi n Cách làm: + L a ch n nhĩm thơng tin viên thích h p 5 7 ngư i (nh ng ngư i cĩ kinh nghi m v canh tác cà phê)
- 16 + Ch n m t đ a đi m thích h p đ nhi u ngư i cĩ th cùng tham gia, th o lu n m t cách tho i mái, t nhiên + Cán b PRA hư ng d n đ ngư i lao đ ng t th o lu n các n i dung. Nh ng thơng tin này đư c vi t nên gi y Ao hay trên b ng đ m i ngư i tham gia cùng b sung. + Trong quá trình th o lu n, cán b PRA cĩ th đ t các câu h i m giúp ngư i lao đ ng nh l i và b sung các n i dung v canh tác cà phê. + Ghi chép l i các thơng tin vào phi u đi u tra. M i cơng ty đi u tra t 3 4 đ i s n xu t, m i đ i đi u tra 20 30 h gia đình s n xu t cà phê. Phân tích đánh giá d li u thu th p theo phương pháp đ i chi u, so sánh v i Tiêu chu n ngành (10TCN 478 2001) Quy trình k thu t tr ng, chăm sĩc và thu ho ch cà phê v i; Tài li u hư ng d n tr ng, chăm sĩc và ch bi n cà phê v i Robusta c a Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên; Tiêu chu n ngành (10 TCN 100 88) cà phê qu tươi yêu c u k thu t. Phân tích đ phì đ t: M i cơng ty thu c Binh đồn 15 ti n hành thu th p 7 9 m u đ t phân tích thành ph n dinh dư ng trong đ t. M u đ t đư c l y trên 5 đi m chéo gĩc c a lơ đi u tra. V trí l y m u theo hình chi u c a tán cây. Đ sâu l y m u t 0 30cm. Các ch tiêu phân tích: pH KCl , h u cơ t ng s , N t ng s , 2+ 2+ P2O5 d tiêu , K 2Od tiêu , CEC, Ca , Mg , Zn d tiêu. Phương pháp phân tích đ t: + pH KCl đư c xác đ nh b ng phương pháp pH meter + Hàm lư ng h u cơ t ng s theo phương pháp Walkley Black. + Đ m t ng s theo phương pháp Keldahl. + Kali d tiêu theo phương pháp quang k ng n l a. + Lân d tiêu theo phương pháp Bray II. + Ca, Mg theo phương pháp Trilon B. + Zn đư c xác đ nh trên máy AAS
- 17 Phân tích các ch tiêu đ phì ch y u nh hư ng tr c ti p đ n sinh trư ng, năng su t cà phê. Quy trình phân tích đ t do Vi n Th như ng Nơng hố biên so n. M u qu : M i Cơng ty l y 06 m u qu , m i m u cĩ tr ng lư ng 3 kg v phân tích các ch tiêu: s lư ng qu /kg, t l tươi nhân, tr ng lư ng 100 nhân, t l R1, R2 (th i đi m l y m u vào th i đi m thu ho ch r ). Phương pháp l y m u qu : theo Tiêu chu n ngành (10TCN 101 88) + T l qu tươi/nhân: Đư c tính t 3kg qu tươi đ cĩ t l nhân tương ng đ m 13% ( m đ cà phê nhân đư c xác đ nh theo tiêu chu n Vi t Nam – TCVN 4193 : 2005). + Kh i lư ng 100 h t (g) đ m 13% + T l h t trịn (%): Tính theo kh i lư ng. + T l h t trên sàng s 18 (7,1 mm) + T l h t trên sàng s 16 (6,3 mm) + T l h t trên sàng s 13 (5,0 mm) + L i cà phê nhân. Phương pháp đánh giá t l c p h t, l i cà phê nhân theo tiêu chu n Vi t Nam 4193 2005. S li u khí tư ng đư c thu th p t i thành ph Pleiku dùng đ phân tích và tham chi u, cĩ v n d ng vào đi u ki n th c t c a vùng nghiên c u. 2.4.2. Phương pháp x lý s li u Ki m tra s li u đi u tra thu th p. X lý s li u theo phương pháp th ng kê mơ t và ph n m m Excel 7.0. 2.5. Các ch tiêu theo dõi 2.5.1. Đi u tra, đánh giá m t s y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai. Lư ng mưa, phân b mưa v i năng su t cà phê Nhi t đ khơng khí v i năng su t cà phê m đ khơng khí v i năng su t cà phê
- 18 Lo i đ t và đ phì đ t (pH KCl , H u cơ t ng s , đ m t ng s , lân d tiêu , kali d tiêu , Can xi trao đ i, Magiê trao đ i, CEC, Zn) v i năng su t cà phê 2.5.2. Đi u tra, đánh giá m t s y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê v i t i Binh đồn 15 t nh Gia Lai. Gi ng v i năng su t, ch t lư ng cà phê (tr ng lư ng nhân, c h t R1, R2, Phân bĩn v i năng su t, ch t lư ng cà phê Tư i nư c v i năng su t cà phê T o hình v i năng su t cà phê B o v th c v t v i năng su t cà phê Cây che bĩng v i năng su t cà phê 2.5.3. Đi u tra tình tình qu n lý thu ho ch và ch bi n cà phê S l n thu ho ch T l qu chín, xanh, t p ch t khi thu ho ch K thu t ch bi n và b o qu n s n ph m trư c ch bi n Ch t lư ng cà phê nhân theo tiêu chu n 4193 2005 2.6. K thu t s d ng So sánh đ i chi u k thu t canh tác c a c a h s n xu t v i quy trình canh tác cà phê do Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên (WASI) biên so n (K thu t tr ng, làm c , tr ng cây che bĩng, cây đai r ng, t o hình, tư i nư c h p lý, bĩn phân cân đ i, qu n lý đ t, phịng tr sâu b nh h i, thu hái, b o qu n nguyên li u ), sau đĩ dùng k thu t tính tốn, phân tích đ rút ra các k t lu n ph c v cho m c tiêu c a đ tài. K thu t canh tác cà phê K thu t thu ho ch, ch bi n cà phê K thu t phân tích đ t Phân tích t l c p h t, phân tích l i theo tiêu chu n 4193 2005.
- 19 CHƯƠNG 3. K T QU TH O LU N 3.1. Tình hình s n xu t cà phê t i Binh đồn 15 Binh đồn 15 là đơn v quân đ i đĩng quân trên đ a bàn t nh Gia Lai. Nhi m v chính c a Binh đồn là gi v ng an ninh qu c phịng và s n xu t kinh t . Binh đồn cĩ các Cơng ty tr c thu c trên đ a bàn t nh Gia Lai và Kon Tum. Trong đĩ, Cơng ty 715 đĩng quân trên đ a bàn xã IaO, huy n IaGrai và Cơng ty Bình Dương đĩng quân trên đ a bàn xã IaTor huy n ChưPrơng t nh Gia Lai. Nhi m v kinh t c a Binh đồn là s n xu t nơng nghi p, tr ng, chăm sĩc và kinh doanh các lo i cây cơng nghi p dài ngày như cao su, cà phê. Trong đĩ, s n xu t cà phê t i các Cơng ty 715 và Cơng ty Bình Dương như sau: * Đ i v i Cơng ty 715: t ng di n tích, tr ng cà phê là 606,27ha, tr ng t năm 1998 2000. Đ t tr ng ch y u là đ t đ bazan cĩ t ng canh tác dày; Đ a hình d c nh (đ d c t 5 10%) r t thu n l i cho quá trình tr ng và chăm sĩc cà phê. Đ i ngũ cơng nhân ch y u là ngư i kinh cĩ trình đ h c v n nên kh năng ti p thu các ti n b k thu t vào s n xu t tương đ i t t. Đây là đi u ki n thu n l i cho vi c áp d ng các ti n b k thu t nh m nâng c p vư n cây. * Đ i v i Cơng ty Bình Dương: T ng di n tích tr ng cà phê c a Cơng ty là 488,27ha, tr ng t năm 1999 2000. Đ t tr ng là đ t đ bazan, đ d c khá l n (đ d c t 5 15%) nên khĩ khăn trong quá trình tr ng, chăm sĩc cà phê và nh t là tình tr ng xĩi mịn, r a trơi đ t vào mùa mưa. Cơng ty cĩ đ i ngũ cơng nhân đ ng lơ ch y u là ngư i đ ng bào dân t c thi u s , cĩ trình đ dân trí th p c ng v i t p quán canh tác b n đ a nên r t khĩ ti p thu các ti n b k thu t m i. Đi u này h n ch r t l n đ n vi c tăng năng su t và ch t lư ng vư n cây.
- 20 B ng 3.1: T ng h p di n tích và năng su t cà phê t i các Cơng ty Năng su t (t n nhân/ha) Đ a đi m Di n tích (ha) T.bình nghiên c u 2005 2006 2007 2008 2009 5 năm Cơng ty 715 606,27 0,86 1,80 1,10 2,17 2,18 1,62 Bình Dương 488,27 0,47 1,89 0,82 2,59 1,34 1,42 Bình quân/ha 0,69 1,84 0,97 2,36 1,81 1,53 Ngu n: Phịng khoa h c k thu t cơng ngh Binh đồn 15 T s li u b ng 3.1 cho th y, năng su t cà phê trung bình qua 5 năm c a các Cơng ty khá th p, ch đ t 1,53 t n nhân/ha; th p hơn so v i năng su t trung bình c a tồn t nh Gia Lai (đ t 1,82 t n nhân/ha). Cơng ty 715 ch đ t 1,62 t n nhân/ha; Cơng ty Bình Dương ch đ t 1,42 t n nhân/ha. Trong đĩ, năm 2005 và 2007 cĩ năng su t th p nh t trung bình đ t 0,69 và 0,97 t n nhân/ha. Trong nh ng năm này do đi u ki n th i ti t khơ h n, mùa khơ đ n s m và kéo dài; h th ng tư i tiêu chưa đ m b o nên d n đ n tình tr ng thi u nư c tư i, nh hư ng đ n năng su t cà phê. T s li u th ng kê b ng cho th y năng su t cà phê t i các Cơng ty năm cao, năm th p th hi n tình tr ng ra trái cách năm (năm đư c mùa, năm m t mùa) ch ng t s n xu t cà phê t i các Cơng ty cịn nhi u b t c p c n h n ch đ nâng cao năng su t và n đ nh qua các năm. 3.2. Đi u tra, đánh giá m t s y u t t nhiên nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê 3.2.1. M t s y u t khí h u Cơng ty 715 và Cơng ty Bình Dương n m v khu v c phía Tây Trư ng Sơn t nh Gia Lai nên cĩ đ c trưng khí h u nhi t đ i giĩ mùa cao nguyên, m t năm cĩ 2 mùa rõ r t. Mùa mưa b t đ u t tháng 5 k t thúc vào tháng 10. Mùa khơ b t đ u t tháng 11 và k t thúc vào tháng 4 năm sau. K t qu theo dõi m t s ch tiêu khí h u c a vùng trong vịng 5 năm (t
- 21 năm 2005 2009) t i Tr m khí tư ng th y văn Thành ph Pleiku đư c ghi nh n như sau: 3.2.1.1. Nhi t đ B ng 3.2: Di n bi n nhi t đ qua các tháng ( 0C) 2005 2006 2007 2008 2009 TB C năm 22,3 22,3 22,1 21,9 22,0 22,1 Tháng 1 18,9 20,1 19,5 21,8 17,8 19,6 Tháng 2 22,1 21,2 21,1 19,8 21,4 21,1 Tháng 3 22,3 22,9 23,3 19,2 23,3 22,2 Tháng 4 24,3 24,2 24,2 21,7 23,8 23,6 Tháng 5 24,9 24,1 23,8 24,5 23,3 24,1 Tháng 6 23,8 24,1 24,0 23,0 23,3 23,6 Tháng 7 22,5 22,1 22,6 23,4 22,4 22,6 Tháng 8 22,2 22,1 22,2 22,8 22,9 22,4 Tháng 9 22,8 22,7 22,9 22,5 22,3 22,6 Tháng 10 22,4 22,1 21,7 22,4 22,1 22,1 Tháng 11 21,7 21,9 19,9 22,4 21,4 21,5 Tháng 12 20,2 20,1 19,8 19,2 19,9 19,8 Ngu n: Tr m khí tư ng th y văn Pleiku t nh Gia Lai năm 2005 2009 Nhi t đ là m t d ng năng lư ng th c p c a năng lư ng m t tr i. Ch đ nhi t vùng nghiên c u th hi n khá đ c trưng c a khí h u nhi t đ i giĩ mùa cao nguyên. Nhi t đ trung bình gi a các tháng giao đ ng t 19,6 24,1 0C. S chênh l ch v nhi t đ gi a tháng cĩ nhi t đ cao nh t và tháng cĩ nhi t đ th p nh t khơng l n l m, giao đ ng kho ng 4 50C. S chênh l ch v nhi t đ gi a các tháng trong năm cũng như biên đ nhi t gi a ngày và đêm cĩ nh hư ng r t l n đ n ch t lư ng, đ c bi t là hương v c a h t cà phê. Nhi t đ trung bình năm (t 2005 2009) c a vùng kho ng 22,1 0C và khơng cĩ tháng nào nhi t đ trung bình dư i 19,5 0C. Tháng cĩ nhi t đ trung bình cao nh t là tháng 5 (24,1 0C) và tháng cĩ nhi t đ th p nh t là tháng 1 (19,6 0C). Theo yêu c u sinh thái c a cây cà phê cho th y: cây cà phê v i yêu c u nhi t đ thích h p t 24 30 0C, thích h p nh t là t 24 26 0C. Cây cà phê v i ch u
- 22 rét kém. nhi t đ 70C cây đã ng ng sinh trư ng và t 50C tr xu ng cây b t đ u b gây h i nghiêm tr ng. So sánh v i nhi t đ trung bình năm c a khu v c nghiên c u (22,1 0C) thì n n nhi t đây th p hơn khơng đáng k so v i yêu c u sinh thái c a cây cà phê, và cĩ th nĩi là tương đ i phù h p cho sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê, b i th c t cho th y nhi u đơn v , cá nhân s n xu t cà phê đã đ t năng su t bình quân trên 3,0 t n nhân/ha, tương đương v i năng su t cà phê m t s vùng c a Đak Lak (Cơng ty Th ng L i, Phư c An, vùng Hịa Thu n thành ph Buơn Ma Thu t ). Tuy nhiên th c t đ a bàn nghiên c u do y u t đ a hình nên nhi t đ ti u vùng đây cĩ cao hơn so v i s li u bình quân thu th p b ng 3.2. Các tháng 2,3,4 thư ng cĩ nhi t đ cao 2 vùng nghiên c u, bình quân là 29 32 0C, đ t bi n lên t i 34 36 0C đã làm cho qu cà phê đang giai đo n đ u đinh b vàng và r ng, và vì v y đã nh hư ng đ n năng su t thu ho ch. Đây là m t trong nh ng nguyên nhân h n ch đ n năng su t 2 đ a bàn nghiên c u. 3.2.1.2. Lư ng mưa B ng 3.3: Di n bi n lư ng mưa qua các tháng trong năm (mm) 2005 2006 2007 2008 2009 TB C năm 1.931,3 2.185,2 2.313,5 1.642,3 2.725,4 2.159,5 Tháng 1 0,0 0,1 0,0 0,5 0,3 0,2 Tháng 2 22,1 0,0 0,0 0,6 5,0 5,5 Tháng 3 22,3 46,3 31,3 2,5 9,6 22,4 Tháng 4 24,3 64,6 48,5 119,2 144,4 80,2 Tháng 5 46,1 151,6 305,7 332,9 266,0 220,5 Tháng 6 182,2 202,2 209,1 68,9 128,5 158,2 Tháng 7 474,9 649,2 443,7 187,1 652,4 481,5 Tháng 8 610,3 525,9 522,2 413,9 566,5 527,8 Tháng 9 313,6 337,5 258,1 288,9 645,3 368,7 Tháng 10 186,6 201,9 327,2 140,1 217,9 214,7 Tháng 11 45,1 2,0 167,7 83,4 89,3 77,5 Tháng 12 3,8 3,9 0,0 4,3 0,2 2,4 Ngu n: Tr m khí tư ng th y văn Pleiku t nh Gia Lai năm 2005 2009
- 23 Lư ng mưa và s phân b mưa là y u t khí h u quy t đ nh đ n kh năng sinh trư ng, năng su t và kích thư c c a h t cà phê. Theo s li u khí tư ng trung bình trong 5 năm (t 2005 2009) cho th y mưa phân b khơng đ u trong năm nên Gia Lai cĩ 2 mùa là mùa mưa và mùa khơ rõ r t. T ng lư ng mưa trung bình hàng năm là 2.159,5mm. Vào mùa mưa, lư ng mưa ch y u t p trung vào các tháng 5 10, chi m t i 91,3% lư ng mưa c năm và đ t c c đ i vào tháng 7 tháng 8 (481,5 527,8mm/tháng). T i th i đi m này mưa l n và t p trung thư ng gây nên tình tr ng xĩi mịn, r a trơi nghiêm tr ng nh t là nh ng vùng tr ng cà phê cĩ đ d c l n và khơng cĩ cây che bĩng. Ngồi ra v i lư ng mưa quá cao như v y đã làm cho đ m đ t cĩ xu hư ng bão hịa, lư ng oxy trong đ t th p đã làm cho hơ h p c a h th ng r cây cà phê b h n ch , và vì v y nh hư ng đ n kh năng hút dinh dư ng c a cây. Giai đo n này, theo quy lu t sinh lý c a cây là giai đo n qu l n nhanh v th tích và hình thành và tích lũy ch t khơ trong nhân. Lúc này cây cà phê c n nhi u dinh dư ng đ nuơi qu , đ ng th i t o h cành th c p cho vi c duy trì năng su t v sau; song do đi u ki n th i ti t b t thu n nên cây khơng hút đư c dinh dư ng thu n l i, qu khơng đư c cung c p dư ng ch t k p th i, nên đã b r ng. K t qu đi u tra nghiên c u cho th y giai đo n này t l r ng qu r t cao (36 39 %, b ng 3.5) so v i các vùng cĩ lư ng mưa th p hơn. Ngồi ra, do t n su t mưa nhi u, cư ng đ mưa l n v i s ngày mưa vào các tháng 7 9 bình quân t 15 17 ngày/tháng nên quá trình xĩi mịn, r a trơi dinh dư ng theo chi u d c, theo chi u th ng đ ng r t m nh nên h s s d ng phân bĩn c a cây b gi m m nh, cây khơng th cung c p đư c dinh dư ng đ cho qu phát tri n t t cũng là nguyên nhân làm tăng t l r ng qu c a cây cà phê vào th i kỳ này. Vào mùa khơ, lư ng mưa trung bình các tháng r t th p, chi m kho ng 8,7% lư ng mưa c năm và đ t c c ti u vào tháng 12 2 năm sau (0,2 5,5 mm/tháng). Do v y ch đ ng nư c tư i là đi u ki n c n thi t đ đ m b o sinh trư ng và năng su t c a nhi u lo i cây tr ng. Đ i v i cây cà phê, giai đo n khơ h n trong năm trùng v i th i kỳ phân hĩa m m hoa và sau đĩ c n nư c đ n hoa. Khơ h n là y u t h n ch nhưng đ ng th i cũng là đi u ki n t t đ cây cà phê ra hoa t p trung khi đư c tư i nư c đ y đ . Tuy nhiên đ a hình vùng
- 24 nghiên c u, vào các tháng mùa khơ, lư ng mưa r t th p t o nên đ m khơng khí th p, nhi t đ khơng khí cao; các tháng mùa mưa thì cĩ s ngày mưa l n, t p trung, bi n đ ng trung bình t 14 18 ngày/tháng; các đã làm cho qu b r ng cũng nhi u hơn so v i các vùng khác như vùng Bàu C n, vùng Bi n H (b ng 3.4, b ng 3.5). T i Cơng ty 715 và Cơng ty Bình Dương ngu n nư c tư i trong mùa khơ đ m b o cho cây sinh trư ng, phát tri n bình thư ng. Ch nh ng năm th i ti t h n n ng m i x y ra tình tr ng thi u nư c tư i cho m t s di n tích tr ng xa ngu n nư c tư i. B ng 3.4: M t s y u t th i ti t nh hư ng đ n sinh trư ng cà phê t i vùng nghiên c u Th i đi m mưa t p trung Th i đi m n ng t p trung Đ a đi m S ngày S ngày M c đ nghiên M c đ Tháng mưa Tháng n ng thi u c u xĩi mịn (ngày/tháng) (ngày/tháng) nư c Cơng ty Trung 7 9 14 16 2 4 27 30 Nh 715 bình Trung Bình 7 9 16 18 bình r t 2 4 27 30 Nh Dương cao Ngu n: Bi u theo dõi th i ti t c a các đ i s n xu t. Ghi chú: Đánh giá m c đ xĩi mịn theo tiêu chu n SCAMP c p 1 và 2 [11] M i quan h gi a t ng lư ng mưa và s phân b mưa trong năm v i năng su t cà phê cũng đư c nhi u tác gi quan tâm nghiên c u (Dean, 1939; Sylvain, 1959; De Castro, 1960; Nguy n S Ngh , 1982). K t qu th y r ng, tuỳ theo đi u ki n khí h u c a m i vùng, nhìn chung s phân b mưa gi a các tháng trong năm cĩ nh hư ng rõ r t đ n kh năng cho năng su t hơn so v i t ng lư ng mưa trong năm. Thơng thư ng nh ng năm trong các tháng mùa khơ lư ng mưa càng ít thì năng su t v thu ho ch t i càng cao v i đi u ki n nhi t đ khơng quá cao. Ho c trong nh ng tháng qu phát tri n v m t th tích cĩ lư ng mưa cao trong
- 25 ph m vi thích h p c a cây cà phê thì năng su t v đĩ cao hơn và kích thư c h t cũng l n hơn (De Castro, 1960; Cannell, 1987; Hồng Thanh Ti m, 1993). Theo yêu c u sinh thái c a cây cà phê c n c n lư ng mưa t 1.500 2.000mm/năm và phân b tương đ i đ u trong kho ng 9 tháng. Cĩ t i thi u 2 3 tháng khơ h n đ phân hĩa m m hoa. So sánh v i lư ng mưa th c t trên đ a bàn nghiên c u cĩ t ng lư ng mưa hàng năm là 2.159,5mm, cao hơn so v i vùng tr ng cà phê Đak Lak, đ c bi t là các tháng 7, 8, 9 cĩ t ng lư ng mưa r t l n đã làm cho t l r ng qu cà phê cao, nh hư ng đ n năng su t thu ho ch. Như v y vào giai đo n này c n ph i b sung dinh dư ng k p th i cho cây cà phê b ng hình th c phun qua lá là v n đ c n quan tâm trong quá trình qu n lý k thu t đ làm gi m t l r ng qu . Vì th gĩp ph n tăng năng su t và c i thi n tr ng lư ng qu . Các k t qu nghiên c u c a Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y trong giai đo n tháng 6 8 (mưa nhi u, nhu c u dinh dư ng nuơi qu l n), áp d ng gi i pháp b sung dinh dư ng qua lá b ng các lo i phân bĩn chuyên dùng như NUCAFE (phun 2 3 l n, cách nhau 20 25 ngày) s làm tăng năng su t trung bình 7 15 %, tăng tr ng lư ng 100 nhân và t l c p h t R1 t 10 15 % (Trương H ng và c ng tác viên, 2002). B ng 3.5: nh hư ng c a lư ng mưa lên r ng qu cà phê Đ a đi m T l r ng qu (%) T ng s nghiên c u Tháng 7 Tháng 8 Tháng 9 Cơng ty 715 10,5 20,7 4,8 36,0 Cơng ty 9,5 20,1 9,6 39,2 Bình Dương TB 10,0 20,4 7,2 37,6 Theo dõi t l r ng qu qua các tháng b ng 3.5 cho th y: t l qu r ng các Cơng ty trong tháng 7 bi n thiên t 9,5 10,5%; trong tháng 8 đ t m c cao nh t, t 20,1 20,7%; trong tháng 9, t l r ng qu gi m đáng k , cịn 4,8 9,6%. T ng t l qu r ng trong 3 tháng (tháng 7,8,9) c a Cơng ty 715 là 36% và c a Cơng ty Bình Dương là 39,2%.
- 26 S r ng qu x y ra tr m tr ng n u cây b h n, thi u dinh dư ng, r ng lá (Browing và Canell 1970, Gropal 1971). Theo Tr nh Đ c Minh và Bùi Minh Nguy t, 1989 thì qu cà phê r ng m nh nh t vào tháng 6, 7 đây là th i kỳ qu tăng trư ng m nh v th tích và tr ng lư ng tươi, hình thành h t. 3.2.1.3. Đ m khơng khí B ng 3.6: Di n bi n đ m qua các tháng trong năm (%) 2005 2006 2007 2008 2009 TB C năm 82,8 83,2 82,9 83,6 83,0 83,1 Tháng 1 77,0 80,0 77,0 77,0 76,0 77,4 Tháng 2 73,0 75,0 70,0 76,0 76,0 74,0 Tháng 3 74,0 77,0 75,0 75,0 72,0 74,6 Tháng 4 75,0 78,0 74,0 76,0 81,0 76,8 Tháng 5 81,0 82,0 84,0 88,0 85,0 84,0 Tháng 6 88,0 86,0 87,0 87,0 89,0 87,4 Tháng 7 92,0 95,0 91,0 89,0 91,0 91,6 Tháng 8 93,0 95,0 93,0 91,0 90,0 92,4 Tháng 9 91,0 89,0 90,0 91,0 92,0 90,6 Tháng 10 86,0 84,0 89,0 89,0 87,0 87,0 Tháng 11 84,0 80,0 85,0 83,0 78,0 82,0 Tháng 12 80,0 77,0 80,0 81,0 79,0 79,4 Ngu n: Tr m khí tư ng th y văn Pleiku t nh Gia Lai năm 2005 2009 Đ m khơng khí cĩ nh hư ng r t l n đ n sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng vì nĩ liên quan tr c ti p đ n quá trình b c thốt hơi nư c c a cây. Đ m khơng khí quá cao, s thốt hơi nư c c a cây tr ng g p khĩ khăn, đ m khí kh ng thu h p l i, lư ng CO 2 xâm nh p vào cây gi m. Theo s li u khí tư ng qua 5 năm (2005 2009) cho th y: Đ m khơng khí trung bình năm đ t 83,10%. Tháng cĩ đ m khơng khí th p nh t là tháng 2 (74%), tháng cĩ đ m khơng khí cao nh t là tháng 8 (92,4%). Đ m khơng khí quá th p, kèm theo nhi t đ cao làm cây tr ng thốt hơi nư c nhi u, cây tr ng g p h n nên sinh trư ng phát tri n kém, đ c bi t 2 vùng nghiên c u. Do đ c đi m đ a hình nên th i đi m tháng 2, 3 thư ng nhi t đ khơng khí cao, kéo theo
- 27 đ m khơng khí th p đã làm nh hư ng đ n s phát tri n c a qu cà phê sau khi th tinh. Đ m khơng khí cao là m t trong nh ng y u t nh hư ng đ n s phát tri n c a n m b nh gây h i làm nh hư ng đ n năng su t cà phê, đ c bi t là n m h ng. B ng 3.7: S gi n ng, t c đ giĩ và lư ng b c hơi t i Plei Ku S gi n ng T c đ giĩ Lư ng b c hơi Tháng (h) (m/s) (mm) 10 165,7 1,9 67 11 185,0 2,5 64 12 210,5 2,6 67 01 218,3 2,3 86 02 252,9 2,1 96 03 250,0 1,9 139 Ngu n: Tr m khí tư ng th y văn thành ph Pleiku K t qu nghiên c u t b ng 3.7 cho th y thành ph Pleiku vào các tháng 2,3 cĩ s gi n ng cao nh t và lư ng b c hơi cũng cao nh t. Đi u này cho th y vào th i gian này, đi u ki n nhi t, m và khơ h n và các y u t cĩ liên quan đ n quá trình đ u qu , r ng qu c a cà phê. Tuy nhiên qua th c t kh o sát t các cán b k thu t c a các đ i, các phịng k thu t c a hai Cơng ty nghiên c u thì vào giai đo n các tháng 2, 3 s gi n ng cĩ th cao hơn, m c đ khơ h n kh c li t hơn so v i các vùng tr ng cà phê khác c a t nh Gia Lai. Trong mùa khơ (t tháng 10 đ n tháng 3 năm sau) n ng nĩng thư ng kéo dài, t c đ giĩ l n kèm theo khơng khí khơ hanh nên làm tăng thêm quá trình b c thốt hơi nư c, d n đ n đ m khơng khí gi m. Th i đi m mùa khơ cũng là giai đo n cây cà phê n hoa n u đ m khơng khí th p, t c đ giĩ l n khơng nh ng làm cho cây b m t nư c nhanh mà cịn gây ra hi n tư ng r ng lá, hoa hàng lo t n u khơng cĩ đai r ng ch n giĩ. T i vùng nghiên c u, th i đi m n ng nĩng t p trung là vào tháng 1,2,3. S
- 28 ngày n ng thư ng giao đ ng t 27 31 ngày, c tháng h u như khơng cĩ mưa. T i th i đi m này, n ng nĩng kéo dài l i k t h p v i giĩ to, t c đ giĩ ư c đ t 8 10m/s làm cho cà phê b r ng lá, trơ cành, nh t là nh ng lơ phía hư ng giĩ. N ng nĩng và giĩ to làm tăng t c đ b c thốt hơi nư c trong khơng khí nên cây b héo r t nhanh m c dù đư c tư i nư c đ y đ . Nh ng năm trư c đây do các cơng ty chưa ch đ ng đư c ngu n nư c tư i và phương ti n tư i nên thư ng x y ra tình tr ng thi u nư c tư i nghiêm tr ng trong mùa khơ, nh t là năm 2005 và 2007. H qu là nh ng năm đĩ năng su t cà phê ch đ t 0,69 và 0,97 t n nhân/ha. Hi n nay, các cơng ty đã xây d ng đư c h ch a nư c nên lư ng nư c tư i cĩ th đ cung c p cho 3 4 đ t tư i. Tuy nhiên, do di n tích l n nên khi tri n khai tư i nư c cho lơ đ u tiên đ n lúc k t thúc lơ cu i cùng c a 1 đ t tư i kho ng 28 30 ngày. Do đĩ, nh ng lơ tư i đ u tiên c a đ t tư i thư ng phân hĩa m m hoa chưa đ y đ (kho ng 20% di n tích) nên nh hư ng đ n t l n hoa t p trung. Cịn l i nh ng lơ tư i cu i cùng c a đ t tư i (kho ng 20% di n tích) s b héo do tư i khơng k p nh hư ng đ n kh năng ra hoa, đ u qu . Đ h n ch tình tr ng tư i khơng k p đ t c n ph i tăng cư ng thêm thi t b máy mĩc đ k p ti n đ tư i. N u áp d ng hình th c tư i phun mưa thì càng t t s t o đư c ti u khí h u mát m cho vư n cây v i đ m phù h p cho cà phê phát tri n. 3.2.2. Lo i đ t và đ phì đ t 3.2.2.1. Lo i đ t tr ng cà phê B ng 3.8: Đ t tr ng cà phê t i 2 đ a đi m nghiên c u Đ dày % di n tích cĩ đ Đ a đi m Lo i đ t t ng đ t d c trung bình nghiên c u (cm) 5 10 % 10 15% Cơng ty 715 Bazan >100 85,0 15,0 Cơng ty Bình Dương Bazan >100 57,1 42,9 Qua b ng 3.8 cho th y, đ t tr ng cà phê t i các Cơng ty là đ t đ bazan cĩ t ng canh tác dày trên 100cm. Đ a hình tr ng cà phê t i Cơng ty 715 tương đ i
- 29 b ng ph ng, đ d c t 5 10% chi m 85,0% di n tích, thích h p cho tr ng và chăm sĩc cà phê. Đ i v i Cơng ty Bình Dương, cĩ 42,9% di n tích cĩ đ d c l n t 10 15%. Nh ng di n tích cĩ đ d c l n cây thư ng phát tri n kém hơn do đ t b xĩi mịn m nh trong mùa mưa và thi u nư c tư i trong mùa khơ, vi c canh tác g p tr ng i và chi phí đ u tư s cao hơn. Đây là cũng nguyên nhân làm cho năng su t cà phê đây th p hơn so v i năng su t cà phê c a Cơng ty 715. Theo Hồng Thanh Ti m, 1999 [17]. Đ t bazan đư c coi là lo i đ t lý tư ng nh t đ tr ng cà phê. Đ t bazan thư ng cĩ c u trúc đồn l p th b n v ng, đ tơi x p cao (60 65%), dung tr ng th p (0,8 1,0), thốt nư c nhanh, thống khí, kh năng gi m t t. M c dù so v i nhi u lo i đ t tr ng khác nhau, hàm lư ng các ch t dinh dư ng khống trong đ t thư ng khơng cao, đ c bi t là lân và kali d tiêu th p. Như v y, xét v khía c nh đ t tr ng cà phê t i 2 Cơng ty nghiên c u là hồn tồn phù h p, đ m b o cho cà phê đ t năng su t và ch t lư ng t t. 3.2.2.2. Đ phì đ t Phân tích đ t là bi n pháp h u hi u nh t đ xác đ nh chính xác tính ch t v t lý, hĩa h c c a đ t, t đĩ cho phép chúng ta đánh giá đư c m t ph n b n ch t c a đ t cĩ liên quan đ n sinh trư ng, phát tri n c a cây cà phê. Thơng qua đĩ xác đ nh đư c ch đ đ u tư h p lý như tư i nư c, bĩn phân, ho c khơng th ti p t c đ u tư, chăm sĩc do kém hi u qu . Trong quá trình đi u tra, thu th p s li u, kh o sát vư n cây chúng tơi ti n hành l y m u đ t phân tích các ch tiêu hĩa tính đ làm cơ s cho vi c đánh giá m c đ nh hư ng c a đ t đ n năng su t và ch t lư ng cà phê. K t qu phân tích đ t tr ng cà phê c a Cơng ty 715 và Cơng ty Bình Dương đư c trình bày qua b ng 3.9.
- 30 B ng 3.9: K t qu phân tích đ t tr ng cà phê t i các Cơng ty Hĩa tính đ t Đ a D tiêu Hàm đi m T ng s Trao đ i (mg/100g lư ng nghiên pH (%) (lđl/100g đ t) KCl đ t) Zn c u 2+ 2+ HC N P2O5 K2O (ppm) Ca Mg CEC Cơng ty 4,32 3,85 0,17 6,52 10,96 2,55 1,13 1,05 7,8 715 Bình 3,98 2,91 0,14 2,21 25,62 2,83 1,74 0,90 8,60 Dương TB 4,15 3,38 0,15 4,23 18,29 2,69 1,43 0,97 8,20 Ngu n: Phịng Nơng hĩa th như ng, Vi n KHKT NLN Tây Nguyên, năm 2010 T k t qu b ng 3.9 cho th y: Đ chua c a đ t (pH KCl ) là m t y u t ch th đ đánh giá đ phì th c t c a đ t, nĩ nh hư ng tr c ti p đ n tính ch t hĩa h c và sinh h c c a đ t. Đ pH KCl trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty 715 (đ t 4,32) và Cơng ty Bình Dương (đ t 3,98), ch ng t đ t cĩ ph n ng chua đ n r t chua. Theo Vũ Cao Thái (1985), cây cà phê r t thích h p v i đ t chua nh , trong ph m vi pH t 4,5 5,5 gi i h n dư i c a cây là 3,5 gi i h n trên là 6,5. Các đi u tra nghiên c u c a Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y h u h t các m u đ t l y t các vư n cà phê vùng Tây Nguyên đ u hơi chua, đ pH KCl ph bi n n m trong kho ng 4,0 5,5. Khi pH KCl n m trong ph m vi này thì tương quan gi a pH KCl và sinh trư ng vư n cây cũng như năng su t là m i tương quan thu n nhưng khơng cĩ ý nghĩa [13]. Như v y, so v i yêu c u c a cây cà phê v đ pH KCl thì đ t tr ng cà phê t i các Cơng ty cĩ đ pH KCl tương đ i th p. Đ t chua s làm tăng đ đ c nhơm c a đ t, làm nh hư ng đ n s h p thu dinh dư ng, hút nư c c a h r tơ. Ngồi ra đ t chua s làm tăng quá trình r a trơi các cation ki m và ki m th , làm gi m dung tích h p thu c a đ t và do v y làm cho ch t lư ng đ t ngày càng gi m sút, h qu là làm h s s d ng phân bĩn gi m, tăng chi phí đ u tư s n xu t. Ch t h u cơ cĩ m t vai trị r t l n đ i v i đ phì nhiêu c a đ t. Ch t h u cơ là ngu n cung c p dinh dư ng, đ c bi t là ngu n đ m và cĩ nh hư ng nhi u
- 31 đ n các đ c tính khác c a đ t. Đ t giàu ch t h u cơ thư ng tơi x p, th m và gi nư c t t, cĩ kh năng h p thu và trao đ i Cation cao. Hàm lư ng h u cơ trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty 715 đ t m c giàu (3,85%). Hàm lư ng h u cơ trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty Bình Dương ch đ t m c trung bình (2,91%). Theo nghiên c u c a Vũ Cao Thái, hàm lư ng h u cơ thích h p trong đ t tr ng cà phê ph i > 3%. Cĩ gi i h n v a đ i v i cây cà phê khi hàm lư ng h u trong đ t t 2 3% và gi i h n nghiêm ng t khi hàm lư ng h u cơ trong đ t < 2%. K t qu nghiên c u cho th y khi hàm lư ng mùn <3% v n cĩ th tr ng đư c cà phê nhưng sinh trư ng và năng su t đã b nh hư ng x u. M i quan h gi a h u cơ và ch t lư ng vư n cây là m i quan h thu n r t ch t [13]. Như v y, hàm lư ng h u cơ trong đ t tr ng cà phê c a các Cơng ty đ m b o cho cây sinh trư ng, phát tri n n đ nh. Hàm lư ng đ m t ng s trong đ t bi u hi n ph n nào kh năng cung c p đ m cho cây. Hàm lư ng đ m t ng s trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty Bình Dương và Cơng ty 715 m c trung bình, giao đ ng t 0,14 0,17%. Hàm lư ng lân d tiêu trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty 715 đ t m c giàu, giá tr P2O5 đ t 6,52 mg/100g đ t. Hàm lư ng lân d tiêu trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty Bình Dương m c nghèo, tr s P2O5 ch đ t 2,21 mg/100g đ t. Như v y Cơng ty Bình Dương c n ph i lưu ý bĩn thêm phân lân cho cà phê trên cơ s v a cung c p đ dinh dư ng cho cây, v a đ m b o duy trì và c i thi n đ phì nhiêu cho đ t. Kali d tiêu trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty 715 m c trung bình, tr s K2O đ t 10,96 mg/100g đ t. Kali d tiêu trong đ t tr ng cà phê c a Cơng ty Bình Dương thu c lo i giàu, tr s K2O đ t 25,62 mg/100g đ t. K m là nguyên t vi lư ng trong đ t, tuy r t th p nhưng nĩ đĩng vai trị quan tr ng trong dinh dư ng cây tr ng. Cây ch hút m t lư ng nh các nguyên t này. K m làm tăng tính ch u h n, ch u nĩng, thúc đ y vi c s d ng và chuy n hĩa đ m, lân trong cây. K m đĩng vai trị quan tr ng trong quá trình phân hĩa m m hoa, th ph n, th tinh và hình thành qu . Hàm lư ng k m d tiêu trong đ t
- 32 c a Cơng ty 715 và Cơng ty Bình Dương m c th p, bi n đ ng t 2,55 2,83 ppm. Hàm lư ng k m trong đ t th p nên cây thư ng b thi u k m. K t qu đi u tra cho th y t l cây b thi u k m t i 2 Cơng ty bi n đ ng t 14,7 15,3 % (b ng 3.10) đã nh hư ng đ n năng su t cà phê. B ng 3.10. Tình hình thi u k m trên vư n cây Đ a đi m M c đ thi u k m (% theo lơ đi u tra) nghiên c u Nh Trung bình N ng Cơng ty 715 6,2 5,4 3,7 Bình Dương 4,3 6,3 4,1 Ghi chú: M c đ nh : cây cĩ t l lá b b nh 30 %, đ t ng n l i, m t s cành b khơ, năng su t gi m > 20 % . Các Cation trao đ i trong đ t tr ng cà phê c a c 2 Cơng ty m c th p (Cơng ty 715: Ca 2+ đ t 1,13lđl/100g đ t; Mg 2+ đ t 1,05 lđl/100g đ t; Cơng ty Bình Dương: Ca 2+ : 1,74 lđl/100g đ t; Mg 2+ : 0,90 lđl/100g đ t) làm cho đ t b chua. Hàm lư ng cation trao đ i (Ca và Mg) th p ch ng t r ng CEC trong đ t s khơng cao. Dung tích h p thu (CEC) là m t trong nh ng y u t cĩ nh hư ng l n đ n đ phì nhiêu c a đ t, là ch tiêu đánh giá ch t lư ng đ t. Dung tích h p thu c a đ t nh thì kh năng trao đ i c a đ t th p, kh năng gi dinh dư ng b h n ch , nghèo dinh dư ng, năng su t cây tr ng gi m. Dung tích h p thu trong đ t tr ng cà phê c a 2 Cơng ty m c th p, CEC ch đ t 7,8 và 8,6 lđl/100g đ t, ch ng t quá trình m t cation đã và đang x y ra m nh m . Đây cũng là m t trong nh ng y u t h n ch nh hư ng gián ti p đ n năng su t cà phê vùng nghiên c u. CEC th p thì kh năng trao đ i các cation
- 33 ki m và ki m th th p, vì v y kh năng gi dinh dư ng trong ph c h h p thu c a đ t th p làm tăng kh năng m t dinh dư ng do các quá trình r a trơi và xĩi mịn đ t, nên kh năng cung c p dinh dư ng cho cây b h n ch . Đi u này cĩ nghĩa là h s s d ng phân bĩn cho cà phê trên đ t vùng nghiên c u th p, làm tăng chi phí đ u tư phân bĩn cho 1 t n s n ph m đ t đư c. Bĩn phân h u cơ k t h p v i bĩn vơi là gi i pháp k thu t truy n th ng gĩp ph n c i thi n CEC trong đ t, t đĩ làm tăng hi u qu s d ng phân bĩn, tăng năng su t cà phê. * So sánh m t s ch tiêu đ phì đ t t i các Cơng ty v i b ng phân c p đ t tr ng cà phê c a Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y, đ t t i các Cơng ty cĩ đ phì tương đ i phù h p cho cà phê sinh trư ng, phát tri n. B ng 3.11: B ng phân c p đ t tr ng cà phê C p Ch tiêu I II III Ch t h u cơ (%) > 3,50 2,50 3,50 0,20 0,12 0,20 6,00 4,00 6,00 15,00 10,00 15,00 < 10,00 Ghi chú: C p I: đ m b o cho cà phê sinh trư ng và phát tri n t t. C p II: đ m b o cho cà phê sinh trư ng và phát tri n trung bình. C p III: cà phê sinh trư ng và phát tri n h n ch . T i 2 đ a đi m nghiên c u, đ phì đ t c a Cơng ty Bình Dương cĩ xu hư ng th p hơn Cơng ty 715. Đây cũng là m t trong nh ng nguyên nhân làm cho năng su t cà phê c a Cơng ty Bình Dương th p hơn so v i Cơng ty 715. Như v y xét v các đi u ki n t nhiên vùng nghiên c u thì nhi t đ vào các tháng 2, 3; lư ng mưa các tháng 7, 8, 9; ch t lư ng đ t (pH KCl , CEC) là các y u t nh hư ng đ n năng su t cà phê vùng nghiên c u nĩi riêng. Riêng Cơng ty Bình Dương, đ d c đ t, lân d tiêu trong đ t cũng là y u t dinh dư ng h n ch đ n năng su t cà phê.
- 34 3.3. Đi u tra, đánh giá m t s y u t k thu t nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng cà phê 3.3.1. Gi ng v i năng su t, ch t lư ng cà phê Trong s n xu t nơng nghi p nĩi chung và s n xu t cà phê nĩi riêng. Gi ng là y u t hàng đ u trong vi c tăng năng su t và ch t lư ng cây tr ng. N u đ u tư thâm canh đ m b o quy trình k thu t nhưng ngu n gi ng khơng t t s mang l i hi u qu khơng cao. B ng 3.12: M t s đ c đi m v gi ng cà phê t i các Cơng ty Cơng ty TT Đ c đi m Cơng ty 715 Bình Dương 1 Năm tr ng 1998 2000 1999 2000 Cây gi ng (%) : Cây th c sinh 90,5 95,0 2 Cây ghép Ghép c i t o gi ng 9,5 5,0 3 Cây khơng đ t yêu c u (%) : 18,8 17,0 Cây qu nh 3,7 2,2 Cây sum suê ít qu 4,2 4,1 Cây b r s t n ng 6,2 4,4 Cây khuy t tán n ng 4,7 6,3 4 Năng su t (t n nhân/ha): 1,62 1,42 5 Ch t lư ng cà phê nhân s ng : Tr ng lư ng 100 h t (g) 13,7 15,2 H t trên sàng 16 (% theo m u) 60,9 65,8 H t trên sàng 13 (% theo m u) 39,0 34,2 Ghi chú: (%) tính theo di n tích đi u tra Các Cơng ty tr ng cây gi ng cà phê v i th c sinh. Ngu n g c gi ng ch y u là t s n xu t và l y t các nơng trư ng, xí nghi p cĩ tr ng cà phê. Gi ng đư c ch n l c khơng k , đây chính là m t trong nh ng nguyên nhân d n đ n vư n cây khơng đ ng đ u, năng su t th p, ch t lư ng khơng cao. Trong năm 2006, các Cơng ty đã ti n hành ghép c i t o thí đi m 5% di n tích b ng các dịng vơ tính TR4, TR5, TR6, TR7, TR8 tuy nhiên do trình đ k thu t c a cơng nhân
- 35 cịn h n ch nên sau năm thu bĩi cây b khơ cành, khuy t tán n ng. T l cây khơng đ t yêu c u trên vư n khá cao (t 17,0 18,8%) như: cây qu nh , dai khi thu ho ch; cây tán sum suê ít qu ; cây b r s t n ng, cây b khuy t tán n ng khơng cĩ kh năng ph c h i, Chính t l cây khơng đ t yêu c u cao nên đã làm h n ch đ n năng su t và ch t lư ng cà phê. Đ i v i cây cà phê v i cĩ đ c tính giao ph n chéo b t bu c, do đĩ nh ng vư n tr ng b ng cây th c sinh s khơng đ ng đ u và cĩ t l phân ly t đĩ s nh hư ng đ n năng su t và ch t lư ng s n ph m. Năng su t trung bình trong 5 năm th p t 1,42 1,62 t n nhân/ha. Ch t lư ng cà phê nhân c a các Cơng ty chưa cao. Tr ng lư ng 100 nhân đ t t 13,7 15,2g; t l h t trên sàng 16 th p, giao đ ng t 60,9 65,8 %. M t trong nh ng như c đi m c a cà phê v i thương ph m Vi t Nam hi n nay là c h t cịn khá nh , kh i lư ng 100 h t ch 12 – 14g (Tơn N Tu n Nam, 1995), t l h t trên sàng 6,3 mm ch kho ng 20 30% m c dù trong h th ng thâm canh khá cao đã đưa năng su t lên hàng đ u th gi i. Qua thâm canh, c h t khơng gia tăng m y trong khi năng su t tăng m nh, ch ng t rào c n chính đây là b n ch t di truy n c a gi ng đi vào tr ng tr t. So v i các gi ng vơ tính hi n nay như TR4, TR5, TR6, TR7, TR8 cĩ năng su t đ t trên 3 t n nhân/ha; tr ng lư ng 100 h t > 17g và t l h t R1 > 70% [4]. Như v y, r t c n cĩ bi n pháp c i t o vư n cây và thâm canh t ng h p nh m tăng năng su t và ch t lư ng vư n cây. Như v y, qua đi u tra, phân tích, so sánh cho th y y u t gi ng là m t trong nh ng y u t quan tr ng cĩ nh hư ng đ n năng su t và ch t lư ng cà phê t i các Cơng ty thu c Binh đồn 15. 3.3.2. Phân bĩn v i năng su t cà phê 3.3.2.1. Li u lư ng phân bĩn: Cà phê là cây cĩ nhu c u dinh dư ng cao, địi h i ph i bĩn phân cân đ i h p lý đ cho năng su t cao, n đ nh và h n ch hi n tư ng ra trái cách năm. Trong các chi phí đ u tư thì phân bĩn, nư c tư i chi m m t t l tương đ i l n
- 36 và quy t đ nh đ n hi u qu s n xu t. Vì v y, phân bĩn là m t ph n đ u tư b t bu c trong s n xu t cà phê. B ng 3.13: Lư ng phân bĩn cho cà phê kinh doanh t i các Cơng ty Đ a Năng Kg nguyên ch t/ha/năm Phân đi m Phân h u cơ su t (t n nghiên bĩn lá nhân/ha) N P2O5 K2O NUCAFE c u 715 1,62 267 133 246 700 4 Bình 1,42 241 60 236 2.000 9 Dương Quy 220 trình k 3,0 80 100 200 230 1.000 2.000 8 10 250 thu t Ghi chú: Phân h u cơ vi sinh bĩn hàng năm S li u đi u tra v tình hình s d ng phân bĩn t i các cơng ty cho th y: Lư ng phân h u cơ: các Cơng ty s d ng phân h u cơ vi sinh 1 3 1 bĩn cho vư n cây. Cơng ty 715 cĩ lư ng bĩn 700kg/ha/năm, th p hơn quy trình. Cơng ty Bình Dương cĩ lư ng bĩn 2.000kg/ha/năm, tương đương v i m c khuy n cáo cao nh t c a quy trình. Ngồi lư ng phân vi sinh đã đ u tư như trên, hàng năm các cơng ty cịn ti n hành đào rãnh ép xanh b sung ch t h u cơ cho đ t. Kích thư c rãnh: r ng 25 30cm, sâu 30cm, dài b ng 1 c nh c a b n; kh i lư ng ch t h u cơ (cành, lá, xác bã th c v t, ) cho m i rãnh t 5 10kg/rãnh. Phân bĩn lá: các Cơng ty s d ng phân bĩn lá chuyên dùng cho cà phê NUCAFE. Cơng ty 715 phun 1 l n vào tháng 7. Cơng ty Bình Dương phun 2 l n, l n 1 vào mùa khơ sau khi c t cành và l n 2 vào tháng 7, n ng đ theo hư ng d n c a nhà s n xu t. K t qu đi u tra cho th y hi n tư ng thi u k m đ i v i cà phê vùng nghiên c u đã và đang x y ra 3 c p đ làm gi m năng su t và ch t lư ng cà phê, song trong th c t hi n nay 2 Cơng ty 715 và Bình Dương chưa chú tr ng đ n vi c bĩn k m đ b sung vào đ t.
- 37 Theo Tơn N Tu n Nam, 2003 [23] s d ng phân bĩn lá NUCAFE 3 l n/năm h n ch t l cây b r t ng n, lá non nh do thi u k m và tăng năng su t cà phê. Bĩn qua lá cĩ hi u l c nhanh và cây s d ng đư c dinh dư ng nhi u hơn bĩn vào đ t, nâng cao h s s d ng phân bĩn. Trong phân bĩn lá chuyên dùng cho cà phê cĩ b sung các nguyên t đa, trung và vi lư ng giúp cho cây sinh trư ng, phát tri n t t, tăng năng su t cây tr ng và tăng kích c nhân cà phê, tăng ch t lư ng cà phê. T i 2 đ a đi m nghiên c u, các cơng ty cũng đã dùng NUCAFE đ phun cho cà phê vào trong mùa mưa, song tình tr ng thi u k m đ i v i cà phê v n ch m đư c kh c ph c và khơng b n v ng, cĩ hi n tư ng cây ph c h i năm nay nhưng năm t i l i b tái di n. Cĩ l nguyên nhân ch y u là đ t b thi u k m n ng nên khơng th đáp ng đư c yêu c u c a cây trong su t quá trình sinh trư ng và phát tri n. Vi c b sung Zn thơng qua phân bĩn lá NUCAFE (m c dù cĩ hàm lư ng Zn trong phân cao), song m c đ kh c ph c cịn th p, mang tính ch t là gi i pháp tình th trong đi u ki n đ t đai t i vùng nghiên c u. Vì v y gi i pháp lâu dài và mang tính b n v ng là ph i b sung Zn vào đ t theo chu kỳ và đ t s là kho d tr đ cung c p k m m t cách t t cho cây trong su t quá trình sinh trư ng và phát tri n. Đi u đáng quan tâm là v i lư ng phân hĩa h c mà các Cơng ty bĩn cho cà phê, xét v m t lý lu n thì năng su t ph i đ t ít nh t là 2,5 t n nhân/ha, song th c t ch đ t kho ng 60%. Đi u này ch ng t r ng hi u qu s d ng phân bĩn đ i v i cây cà phê 2 đ a đi m nghiên c u cịn th p. V n đ c n ph i lưu ý là ph i áp d ng đ ng b các gi i pháp k thu t như thay gi ng cũ, c i thi n CEC trong đ t, h n ch m t dinh dư ng đ t trong mùa mưa b ng cách bĩn theo tán cĩ l p, và cĩ th chia nh bĩn thành nhi u l n trong mùa mưa đ tăng hi u qu s d ng phân hĩa h c. Đ nh kỳ nên bĩn m t lư ng phân chu ng ch t lư ng t t (15 20 t n/ha) đ c i thi n lý hĩa tính đ t thay cho phân h u cơ vi sinh hàng năm. Phân vi lư ng Zn là v n đ c n ph i đư c quan tâm trong th i gian t i đ kh c ph c tình tr ng thi u k m c a cây cà phê và t o ti n đ cho vi c tăng năng su t và ch t
- 38 lư ng cà phê. 300 250 267 241 246 235 236 200 215 150 133 100 90 50 60 0 Đ m Lân Kali CT.715 Qui trình KT CT. Bình Dương Bi u đ 1: Li u lư ng phân bĩn c a các Cơng ty và quy trình k thu t T bi u đ 1 cho th y: Cơng ty 715 đ u tư phân bĩn hĩa h c cao hơn so v i quy trình k thu t, c th là phân lân cao hơn quy trình kho ng t 30 40 %. Cơng ty Bình Dương đ u tư đ m và kali m c tương đương v i quy trình k thu t. Riêng đ i v i lân ch đ t 60kg P 2O5, th p hơn so v i quy trình k thu t Ngành. K t qu phân tích cũng cho th y là hàm lư ng lân d tiêu trong đ t đây thu c lo i nghèo (2,21 mg P 2O5/100 gam đ t). Vì v y, đ đ m b o cho sinh trư ng và phát tri n c a cà phê, Cơng ty c n đ u tư thêm phân lân t 20 30 kg P2O5/ha/năm. Nhìn chung, lư ng phân hĩa h c các Cơng ty đ u tư cho vư n cây m c tương đương quy trình đ t 3 t n nhân/ha. Nhưng th c t cho th y, năng su t cà phê c a các cơng ty ch đ t 47 54% ch ng t r ng đã cĩ các y u t làm gi m h s s d ng phân bĩn và h n ch năng su t cà phê.
- 39 3.3.2.2. Th i đi m bĩn phân, k thu t bĩn phân: B ng 3.14: Th i đi m và k thu t bĩn phân Cơng ty Quy trình Ch tiêu Cơng ty 715 Bình k thu t Dương S đ t bĩn (đ t/năm) 5 4 4 Th i đi m bĩn (tháng) 1, 2, 6, 8, 9 2, 6, 8, 10 1 2, 4 5, 6 7, 8 10 K thu t bĩn qua đ t: R i trên m t b n (%) 100 100 0 R ch rãnh, l p đ t đ sâu 0 0 100 5 10cm (%) K thu t bĩn qua lá: Phun vào lúc tr i mát (%) 100 100 100 Phun k m t dư i tán lá (%) 100 100 100 Ghi chú: (%) so v i di n tích đi u tra c a các cơng ty Qua s li u đi u tra cho th y, s đ t bĩn và th i đi m bĩn c a các cơng ty tương đương v i khuy n cáo c a quy trình k thu t. Lư ng phân bĩn đư c chia thành các đ t bĩn vào nhi u l n trong năm đ cung c p dinh dư ng cho cà phê sinh trư ng, phát tri n t t. Cơng ty 715 vào tháng 1, 2 bĩn 2 l n đ m, m c dù t ng lư ng bĩn theo khuy n cáo vào giai đo n này là khơng đ i (kho ng 15 % lư ng đ m so v i c năm), song do bĩn nhi u l n nên cĩ th đã làm tăng hi u qu s d ng phân đ m, gi m th t thĩat và giúp cho cây cà phê sinh trư ng t t hơn, cĩ th vì v y năng su t cũng khá hơn so v i Cơng ty Bình Dương. Phương pháp bĩn: phân lân bĩn rãi trên m t b n, bĩn 1 l n vào đ u mùa mưa. Phân đ m và phân kali tr n l n v i nhau bĩn r i trên m t b n. Riêng k thu t bĩn phân t i các Cơng ty cịn cĩ b t c p. Theo k t qu đi u tra cho th y, phân đư c bĩn sau khi tr i mưa và bĩn r i trên m t b n theo hình chi u c a tán lá và khơng l p theo khuy n cáo. Bĩn phân sau khi mưa cĩ ưu đi m là phân bĩn khơng b r a trơi do nư c. Tuy nhiên, n u g p th i ti t b t thu n như n ng to s d n đ n hi n tư ng m t phân do b c hơi. Đ h n ch tình tr ng này nên ti n hành x rãnh theo mép tán lá, đ sâu kho ng 5cm, bĩn phân xu ng và l p đ t l i đ gi m và h n ch m t đ m do b c hơi.
- 40 Đ t cĩ ch t lư ng th p (CEC th p) cùng v i vi c bĩn phân khơng đúng k thu t (khơng l p) s làm hi u qu s d ng phân bĩn, do v y nh hư ng đ n năng su t cũng như sinh trư ng và phát tri n c a cây cà phê vùng nghiên c u. * T l phân bĩn: B ng 3.15: T l phân bĩn t i các cơng ty Cơng ty 715 Cơng ty Bình Dương Quy trình k thu t T l Đ m Lân Kali Đ m Lân Kali Đ m Lân Kali L n 1 7,5 15 15 L n 2 7,5 25 100 30 25 100 30 L n 3 25 100 30 30 35 30 35 L n 4 30 35 30 35 30 35 L n 5 30 35 Th i v và t l phân bĩn các đ t c a các Cơng ty khá phù h p v i quy trình k thu t. Trong đĩ: Cơng ty 715 chia lư ng phân bĩn ra làm 5 l n. Trong mùa khơ, bĩn 2 l n phân đ m, lư ng bĩn m i đ t là 7,5% so v i lư ng đ m bĩn c năm k t h p v i tư i nư c đ t 1 và đ t 2. Trong mùa mưa, bĩn 3 đ t phân, lư ng phân bĩn theo khuy n cáo c a quy trình k thu t. Cơng ty Bình Dương cĩ s l n bĩn và t l phân bĩn theo quy trình k thu t. Như v y, so v i quy trình k thu t ngành, th i đi m bĩn phân t i các Cơng ty là khá phù h p. Nh n xét chung: Lư ng phân bĩn, th i v và t l bĩn phân 2 đơn v áp d ng cho cà phê là tương đương v i quy trình (năng su t đ t đư c kho ng 3 t n nhân/ha), song th c t năng su t cà phê 2 đơn v đ t đư c ch b ng 47 54 %. Đi u này ch ng t r ng h s s d ng phân bĩn đây khơng cao, c n ph i cĩ các gi i pháp k thu t t ng h p nh m c i thi n v n đ này. 3.3.3. Tư i nư c v i năng su t cà phê nh ng vùng tr ng cà phê cĩ mùa khơ h n kéo dài trên 3 4 tháng thì vi c
- 41 tư i nư c mang ý nghĩa quy t đ nh đ n kh năng sinh trư ng và năng su t cà phê. Tư i nư c cĩ tác d ng duy trì sinh trư ng c a cây cà phê, đ ng th i là đi u ki n đ cây ra hoa. Trong giai đo n n hoa, cây c n 1 lư ng nư c l n hơn nhi u so v i các giai đo n khác, vì lúc này quá trình hơ h p x y ra r t m nh. Thi u nư c tr m tr ng trong giai đo n này cĩ th khi n cho hoa khơ th m chí ch t cành. Đ i v i khu v c nghiên c u cĩ mùa khơ h n kéo dài nên bi n pháp tư i nư c đã tr thành bi n pháp k thu t b t bu c. Sau đây là tình hình tư i nư c cho cà phê t i các cơng ty: Ngu n nư c tư i cho cà phê đư c l y t ao h , su i. Ngu n nư c đ cung c p cho cà phê sinh trư ng, phát tri n t t trong mùa khơ (tr m t s di n tích xa, đ d c > 15%). Đ i v i nh ng năm h n hán như cu i năm 2005, năm 2007 m t s di n tích cà phê c a Cơng ty cĩ tình tr ng b thi u nư c tư i trong các đ t tư i cu i mùa khơ. Lúc này nhi u h ch a nư c, sơng su i b c n ki t, Thi u nư c tư i đã làm khơ cành, khơ hoa và gi m năng su t cà phê đáng k . Năng su t trung bình t i 2 Cơng ty trong nh ng năm này ch đ t 1,62 và 1,42 t n nhân/ha. Thi u nư c tư i cũng đã làm nh hư ng đ n năng su t v sau do h th ng cành b khơ, cây b m t s c s n xu t, cành d tr cho v sau khơng phát tri n k p. B ng 3.16: Tình hình tư i nư c t i các cơng ty Cơng ty Bình Quy trình Ch tiêu Cơng ty 715 Dương k thu t Xác đ nh th i đi m tư i theo đ 25 26 25 26 25 26 m đ t (%) Lư ng nư c tư i (lít/g c) 600 600 500 600 Chu kỳ tư i (ngày) 25 30 25 30 20 25 S đ t tư i (đ t) 3 4 3 4 3 4 Năng su t cà phê 1,62 1,42 3 Qua s li u t ng h p t i b ng 3.16 cho th y, bi n pháp tư i nư c cho cà phê trong mùa khơ đã đư c các cơng ty áp d ng theo quy trình k thu t.
- 42 Đ i v i xác đ nh th i đi m tư i: Vi c xác đ nh đúng th i đi m tư i l n đ u c a v tư i (tư i đ u v ) là r t quan tr ng, tư i quá mu n (b t đ u quá gi i h n đ m cho phép 25 25%) làm cho cà phê khĩ ph c h i tr ng thái khơ héo đ phát tri n bình thư ng, th m chí khơng ph c h i đư c. N u tư i s m khi m m hoa chưa phân hĩa đ y đ s làm cho hoa n khơng t p trung, nh hư ng đ n năng su t và qu chín khơng đ ng đ u. Nh ng năm trư c đây, vi c xác đ nh th i đi m tư i nư c l n đ u cho cà phê đư c d a vào kinh nghi m khi m m hoa đã phân hĩa đ y đ các đ t trên cành và quan sát đ héo lá c a cây. Trong năm 2008, các Cơng ty đã s d ng thi t b đo đ m đ t (xác đ nh nhanh đ m đ t) do Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên thi t k nên vi c xác đ nh th i đi m tư i nư c r t t t nên t l hoa n t p trung. K thu t tư i: Áp d ng k thu t tư i g c. Các Cơng ty trang b h th ng máy mĩc, thi t b tư i nư c đ y đ , đáp ng đ nhu c u nư c tư i c a cây cà phê trong mùa khơ. Đ i v i lư ng nư c tư i: Lư ng nư c tư i áp d ng cho đ t tư i đ u tiên là 700 lít/g c/l n, nh ng đ t ti p theo kho ng 600 lít/g c/l n. So v i quy trình k thu t thì lư ng nư c tư i c a các cơng ty đ m b o cho cây cà phê sinh trư ng, phát tri n t t trong mùa khơ. Hi n nay đã cĩ các cơng trình nghiên c u v lư ng nư c tư i thích h p cho cà phê v i kho ng 520 lít/g c/l n [2], th p hơn lư ng nư c tư i mà đa s ngư i tr ng cà phê đang áp d ng nhưng khơng nh hư ng đ n năng su t, ch t lư ng, ti t ki m đư c chi phí đ u tư, nâng cao hi u qu s n xu t và đ c bi t là ti t ki m đư c ngu n tài nguyên nư c đang ngày càng c n ki t. Đ i v i s đ t tư i và chu kỳ tư i cịn tùy thu c vào đi u ki n th i ti t hàng năm. Nh ng năm th i ti t b t thu n như n ng to, giĩ to, h n hán kéo dài thì s đ t tư i tăng lên và chu kỳ tư i rút ng n l i. Theo nh n xét c a cán b k thu t và cơng nhân đ ng lơ thì nh ng năm g n đây tình hình tư i nư c cho cà phê đư c th c hi n t t, ít nh hư ng đ n năng su t cà phê. Như v y, theo quy trình k thu t thì tư i nư c cho cà phê t i các Cơng ty là
- 43 phù h p cho cà phê sinh trư ng, phát tri n t t, cho năng su t cao và n đ nh. Tuy nhiên, th c t s n xu t cho th y, năng su t vư n cây th p so v i m c đ u tư, nguyên nhân m t ph n là do t l r ng qu trong mùa khơ do đi u ki n nhi t và m, khơng khí khơ, nĩng t i vùng nghiên c u. Do đĩ c n cĩ các bi n pháp k thu t t ng h p đ nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu kinh t c a vư n cây. 3.3.4. T o hình v i năng su t cà phê Trong ngh tr ng cà phê, v n đ t o hình đư c xem như m t bi n pháp k thu t b t bu c v i m c đích t o cho cây b tán cân đ i, khai thác tri t đ khơng gian riêng c a m i cây, t o s cân b ng gi a sinh trư ng, ra hoa và đ u qu , đ ng th i n đ nh s n lư ng và h n ch sâu b nh h i phát tri n. Hi n t i cơng tác t o hình đang là v n đ k thu t khĩ khăn đ i v i cơng nhân đ ng lơ (nh t là cơng nhân ngư i đ ng bào), đa s cơng nhân chưa n m v ng k thu t t o hình do đĩ qua nhi u năm canh tác đã làm cho nhi u cây b khuy t tán nghiêm tr ng khĩ cĩ kh năng ph c h i ho c cây cĩ b tán um tùm khơng cân đ i. K thu t t o hình t i các Cơng ty như sau: B ng 3.17: Tình hình t o hình t i các Cơng ty Ch tiêu Cơng ty 715 Cơng ty Bình Quy trình Dương k thu t T o hình đơn thân (%) 1 2 thân/h 68,3 59,5 100 3 5 thân/h 31,7 40,5 0 Đ cao hãm ng n l n đ u (m) 1,6 1,7 1,6 1,7 1,2 1,3 Đánh ch i vư t (l n/năm) 10 10 C t cành (l n/năm) 2 2 2 Th i đi m c t cành (tháng) 12 1, 6 7 12 1, 6 7 12 1, 6 7 B tán (%) Tán cân đ i, thơng thống 49,8 50,0 100 Tán khuy t 15,3 18,7 Tán khuy t n ng 4,7 6,3 Tán r m 30,2 25,0 Ghi chú: (%) theo di n tích đi u tra Các cơng ty áp d ng h th ng t o hình đơn thân cĩ hãm ng n. Ưu đi m c a phương pháp này là cây sinh trư ng đ ng đ u và d thu ho ch do cĩ chi u
- 44 cao v a t m hái. Tuy nhiên, như c đi m c a phương pháp này là t n nhi u cơng c t cành, địi h i cơng nhân ph i cĩ k thu t cao. M t khi đã th c hi n k thu t t o hình đơn thân thì ph i c t thư ng xuyên n u khơng cây s nhanh chĩng suy tàn và tr nên r m r p. Trong quá trình canh tác cơng nhân đ ng lơ chưa n m v ng k thu t t o hình, c t cành nên đã làm cho tán cây b khuy t n ng, cơng nhân ti n hành nuơi ch i b sung thân nhưng th c hi n khơng t t nên d n đ n tình tr ng đa thân. Hi n nay cĩ 31,7 40,5% di n tích cà phê t i các Cơng ty cĩ t 3 5 thân/h . Đây cũng là v n đ làm nh hư ng đ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t cà phê c n ph i lưu ý xem xét đ cĩ nh ng gi i pháp x lý hi u qu . So sánh v i quy trình k thu t thì h th ng t o hình đơn thân nên cĩ t 1 2 thân/h đ hình thành nên b khung tán cân đ i v i các cành cơ b n kho , kh năng phát sinh các cành th c p (c p 2, 3, 4, ) nhi u, h th ng cành luơn luơn m i s tăng kh năng ra hoa, đ u qu , tăng năng su t và h n ch sâu b nh h i. Hãm ng n cĩ tác d ng h n ch sinh trư ng theo chi u cao do đĩ ch t dinh dư ng đư c t p trung vào thân và các cành cơ b n. Đ cao hãm ng n l n đ u cho cà phê t i các Cơng ty khá cao, t 1,6 1,7m đã nh hư ng đ n kh năng phát cành th c p và n đ nh b khung tán. So v i quy trình k thu t, đ cao hãm ng n l n đ u theo khuy n cáo là 1,2 1,3m. Hãm ng n th p cĩ tác d ng giúp cho h th ng cành cơ b n phát tri n m nh, kh năng phát cành th c p cao, h n ch hi n tư ng ch t cành, khuy t tán. Theo đ c tính c a cây cà phê cĩ ưu th ng n nên ch t dinh dư ng cĩ xu hư ng t p trung lên cao, nh ng cành phía trên s nh n đư c nhi u ch t dinh dư ng hơn nh ng cành phía dư i. Vì v y hãm ng n cao khi b khung tán chưa n đ nh s làm cho các cành cơ b n phía dư i b ch t nên cây b tán dù. Th c t hi n nay trên vư n cây đã xu t hi n hi n tư ng dù, khuy t tán, c n ph i cĩ gi i pháp kh c ph c trong th i gian t i. Đánh ch i vư t: theo k ho ch hàng tháng c a cơng ty là đánh t a ch i vư t. Tuy nhiên, cơng nhân thư ng tri n khai khơng k p th i v nên ch i vư t
- 45 phát tri n nhanh, c nh tranh dinh dư ng v i các cành mang qu , cây cà phê sinh trư ng b nh hư ng, qu r ng và cành d tr cho v sau ít và y u s nh hư ng đ n ra hoa, đ u qu năm sau. N u ch i vư t nhi u thì các cành cơ b n d b ch t làm cho tán b dù. C t cành: Do đ c đi m c a cây cà phê v i là khơng ra l i hoa trên nh ng đ t đã mang qu năm trư c nên m c đích c a vi c c t cành là lo i b các đo n cành già c i, cành vơ hi u, kích thích s phát tri n các cành tơ, đ ng th i tránh hi n tư ng ra qu quá nhi u đ duy trì s cân b ng gi a s phát tri n c a qu và lá. Th i đi m c t cành r t quan tr ng. Sau khi thu ho ch c n ti n hành c t các cành vơ hi u. N u c t cành quá s m s làm m t s m m ng phát tri n thành cành th c p thay vì phát tri n thành hoa. N u c t cành quá mu n khi qu đã hình thành thư ng kích thích phát sinh nhi u cành vơ hi u, tiêu hao nhi u dinh dư ng mà đáng l đ cung c p cho h t. Các cơng ty đã tri n khai cơng tác t o hình theo quy trình k thu t. Hàng năm ti n hành 2 l n c t cành. L n th nh t ngay sau khi thu ho ch xong. L n th 2 vào gi a mùa mưa (tháng 6, tháng 7). + C t cành sau thu ho ch: Th i đi m này cơng nhân ti n hành c t các cành b khơ, cành vịi voi, cành vơ hi u, l n c t cành này nhi u cơng nhân chưa n m v ng k thu t c t cành và đ c tính sinh lý c a cây cà phê là khơng m c l i cành cơ b n nên th y cành cơ b n cĩ bi u hi n y u, khơ là c t. H u qu làm cho tán cây b khuy t, theo đi u tra cho th y cĩ t i 15,3 18,7% di n tích cà phê b khuy t tán và cĩ t i 4,7 6,3% cây b khuy t tán n ng khĩ cĩ kh năng ph c h i. Nh ng cây này cho năng su t r t th p, nh hư ng đ n s n lư ng vư n cây. + C t cành l n 2 vào tháng 6, 7: th i đi m này cơng nhân ti n hành t a thưa các cành th c p, t o hình thơng thống và đ nh cành d tr cho niên v sau. Nhưng vì trình đ k thu t chưa cao, chưa n m v ng các cành th c p m c các v trí khơng thu n l i (cành n m sâu trong tán lá, cành m c th ng đ ng, m c chen chúc nhi u cành trên 1 đ t, ) c n ph i đư c t a b nên k t qu là b tán r m, cĩ t i 25 30,2% di n tích t a tán khơng đ t yêu c u d n t i hi n tư ng
- 46 c nh tranh dinh dư ng, ánh sáng gi a cành vơ hi u và cành mang qu s làm cho qu b r ng, nh hư ng đ n năng su t. Bên c nh đĩ, tán r m cịn t o đi u ki n cho n m b nh phát tri n gây t n h i vư n cây. Theo khuy n cáo c a quy trình c n ph i t o hình ng khĩi, thơng thống, đ nh cành d tr h p lý nh m tăng di n tích lá ti p xúc v i ánh sáng m t tr i nhi u nh t đ tăng kh năng quang h p t o năng su t cao. T o hình thơng thống h n ch đư c s m ư t bên trong tán cây h n ch sâu b nh phát tri n. Tĩm l i: T o hình đ m b o k thu t s làm cho cây cĩ b tán cân đ i, thơng thống h n ch đư c hi n tư ng ra qu cách năm, gi m nguy cơ khơ cành, khơ qu và ngăn ch n đư c s phát tri n c a sâu b nh h i. Qua đi u tra phân tích cho th y, k thu t t o hình, c t cành đang là bi n pháp k thu t nh hư ng đ n sinh trư ng và năng su t vư n cây. B ng 3.18: So sánh năng su t vư n cà phê t o hình t t và khơng t t Năng su t bình quân 3 Tính n đ nh v năng T o hình 4 v (t n nhân/ha) su t T t 3,6 T t Kém 2,5 Khơng t t, cĩ hi n tư ng cách năm r t rõ Ghi chú: T o hình t t: đ m b o theo quy trình T o hình kém: khơng đ m b o theo quy trình 3.3.5. B o v th c v t Cà phê là lo i cây cơng nghi p cĩ nhi u lo i sâu b nh phá h i, m t s sâu b nh gây t n th t l n v năng su t và ch t lư ng cà phê. Trong đi u ki n thâm canh cao thì nguy cơ xu t hi n s phá h i c a sâu b nh càng nhi u n u khơng cĩ các bi n pháp qu n lý t ng h p v sâu b nh h i trên cây cà phê. Tình hình sâu b nh h i t i các cơng ty như sau:
- 47 B ng 3.19: Tình hình sâu b nh h i t i các Cơng ty Cơng ty 715 Cơng ty Bình Dương T n su t T n su t Sâu b nh h i M c đ gây xu t hi n M c đ gây h i xu t hi n h i (%) (%) Các lo i sâu h i: r p < 5 Nh < 5 Nh v y xanh, v y nâu, r p sáp h i qu , B nh n m h ng < 5 Nh < 5 Nh B nh th i n t thân < 5 Nh trung bình < 5 Nh trung bình B nh r s t nh TB 10 15 Nh trung bình 10 15 Nh trung B nh r s t n ng 6,2 N ng 4,4 bình N ng Ghi chú:Kh o sát b nh r s t trên đ ng ru ng theo phương pháp đi u tra đánh giá b nh c a Phan Qu c S ng (1987) C p b nh Di n tích lá b b nh 0 Hồn tồn khơng cĩ v t b nh 0,25 T 1 – 7% di n tích lá b b nh 0,5 T 7 – 15% di n tích lá b b nh 1 T 15 – 25% di n tích lá b b nh 2 T 25 – 50% di n tích lá b b nh 3 T 50 – 75% di n tích lá b b nh 4 T 75 – 100% di n tích lá b b nh Qua đi u tra cho th y, cơng tác phịng tr sâu b nh h i t i các Cơng ty th c hi n r t t t. Cơng nhân đ ng lơ ph i h p v i cán b đ i và cán b k thu t Cơng ty thư ng xuyên theo dõi di n bi n sâu b nh h i trên vư n đ cĩ các bi n pháp k thu t ngăn ch n k p th i. Cơng nhân đ ng lơ đư c t p hu n v b o v th c v t nên r t cĩ kinh nghi m trong vi c nh n di n các lo i sâu b nh h i và s d ng thu c b o v th c v t. Cơng tác phịng tr đư c th c hi n t t, đúng th i đi m, đúng lo i thu c và đ n ngư ng gây h i nên sâu b nh h i ít nh hư ng đ n sinh trư ng, phát tri n c a vư n cây ngo i tr b nh r s t. Các lo i sâu h i chính thư ng g p trên vư n cây c a các Cơng ty như:
- 48 các lo i r p như r p v y xanh v y nâu, r p sáp h i qu , m t đ c cành, cĩ t n su t xu t hi n th p <5% và m c đ gây h i nh . Các Cơng ty thư ng tri n khai phun phịng tr r p 1 l n/năm vào tháng 4 ho c tháng 7, tháng 8. Các lo i thu c thư ng dùng là Nitox 30EC, phun theo n ng đ khuy n cáo c a nhà s n xu t. Tuy nhiên, khơng nên l m d ng thu c b o v th c v t khi sâu b nh chưa đ n ngư ng gây h i và khơng nên phun tồn b di n tích s d n đ n ơ nhi m mơi trư ng và đ l i dư lư ng thu c trong s n ph m. Các lo i b nh thư ng g p trên vư n cây như b nh n m h ng, b nh th i n t thân, b nh g s t, Trong đĩ: + B nh n m h ng xu t hi n v i t n su t <5% và gây h i m c đ nh . Khi cơng nhân phát hi n th y cành b nhi m n m b nh s c t, mang ra kh i lơ tiêu hu nên h n ch đư c tình tr ng lây lan. + B nh th i n t thân xu t hi n v i t n su t <5%, m c đ gây h i t nh đ n trung bình. Khi trên lơ xu t hi n cây b th i n t thân, cơng nhân đ ng lơ tri n khai c o ph n v b b nh và quét thu c VibenC n ng đ theo khuy n cáo. Hi n nay b nh th i n t thân ít nh hư ng đ n sinh trư ng c a vư n cây. + B nh r s t do n m Hemileia vastatrix Berk và Br. là m t trong nh ng b nh gây tác h i nghiêm tr ng nh t đ i v i t t c các nư c tr ng cà phê trên th gi i. B nh đư c phát hi n đ u tiên Sri Lanka vào năm 1861 và đ n năm 1868 đã tàn phá nghiêm tr ng ngành cà phê Ceylan (Sri Lanka), làm gi m năng su t trong 2 năm t 570 kg/ha xu ng cịn 374 kg/ha (Lê Quang Hưng, 1999; Đồn Tri u Nh n và ctv, 1999). Vi t Nam, b nh r s t đư c phát hi n l n đ u tiên vào năm 1888 và đã gây nhi u thi t h i cho ngành cà phê c a nư c ta. Vi c thành l p Trung tâm Nghiên c u B nh r s t h i Cà phê Oeiras – B Đào Nha năm 1995 là m i quan tâm h p tác c a các nư c tr ng cà phê trên th gi i trư c nguy cơ gây h i c a b nh r s t. Hi n t i vư n cây c a các cơng ty cĩ t n su t xu t hi n b nh r s t khá l n t 10 15% m c đ gây h i nh và 4,4 6,2% m c đ gây h i n ng. Nh ng cây cĩ bi u hi n b nh n ng, r ng lá, r ng qu , khơ cành, nh hư ng đ n sinh
- 49 trư ng và năng su t cà phê. M c dù các Cơng ty đã tri n khai phun các lo i thu c như Tilt, Anvil đ phịng tr b nh r s t nhưng hi u qu khơng cao. M c đ nhi m b nh r s t khác nhau gi a các cá th trong cùng m t vư n liên quan đ n b n ch t di truy n và kh năng kháng b nh c a t ng cá th do đĩ s d ng thu c hố h c ch mang tính ch t phịng tr t m th i. Bi n pháp hi u qu nh t hi n nay là cưa ghép c i t o nh ng cây nhi m b nh r s t n ng (cĩ b r kho ) b ng các dịng vơ tính cà phê cĩ năng su t, ch t lư ng cao và kháng cao v i b nh r s t. Như v y, v i cơng tác b o v th c v t t t, nên ngo i tr b nh g s t gây nh hư ng l n đ n sinh trư ng và năng su t, các lo i sâu b nh khác gây h i khơng đáng k . Đ gĩp ph n c i thi n năng su t và ch t lư ng vư n cà phê c a 2 Cơng ty trong th i gian t i c n lưu ý ghép thay gi ng đ i v i các cây b b nh r s t n ng và trung bình b ng các gi ng cà phê v i TR4, TR5, TR6, TR7, TR8. 3.3.6. Cây che bĩng v i năng su t cà phê Ngu n g c c a các lồi cà phê đ u dư i tán r ng ho c ven r ng nên cây cà phê địi h i ph i đư c che bĩng. Đ c bi t là nh ng vùng n ng nĩng cĩ nhi t đ cao. Cây che bĩng cĩ tác d ng t o ti u khí h u vư n cây, đi u ti t ánh sáng, nhi t đ , đ m, h n ch tình tr ng ra hoa và qu quá đ d n đ n tình tr ng cây b suy ki t do đĩ nâng cao tu i th vư n cây. Bên c nh đĩ, cây che bĩng cịn cĩ tác d ng nâng cao đ phì nhiêu c a đ t nh các ch t h u cơ khơng b thiêu đ t, lá cây r ng xu ng làm giàu h u cơ cho đ t, h n ch xĩi mịn, r a trơi, Các Cơng ty đã bi t đư c t m quan tr ng c a cây che bĩng nên trong quá trình thi t k vư n cây đã chú tr ng đ n h th ng cây che bĩng, ch n giĩ trên vư n cà phê. Nhìn chung, h th ng cây che bĩng, ch n giĩ đ m b o. H th ng cây che bĩng t i các Cơng ty như sau:
- 50 B ng 3.20: H th ng cây che bĩng t i các Cơng ty Cơng ty Bình Quy trình k Ch tiêu Cơng ty 715 Dương thu t Di n tích cĩ cây che 90,5 84,9 100 bĩng (%) Mu ng đen Mu ng đen Mu ng đen Lo i cây (Cassia siamea ) (Cassia siamea ) (Cassia siamea ) Kho ng cách (m) 12 x 24 12 x 24 12 x 24 Đ cao rong t a cách 4 6 4 6 4 6 m t đ t (m) Ghi chú: (%) tính theo di n tích đi u tra Qua đi u tra v h th ng cây che bĩng trên vư n cây cho th y các Cơng ty th c hi n t t theo quy trình k thu t. Di n tích cĩ tr ng cây che bĩng chi m 84,9 90,5%. Đây chính là y u t đ phát tri n s n xu t cà phê theo hư ng b n v ng, n đ nh. Lo i cây che bĩng: Mu ng đen ( Cassia siamea ) đây là lo i cây che bĩng t ng cao đáp ng đư c các yêu c u như: Tán thưa, lá kép, phân b ánh sáng đ u; Khơng r ng lá vào mùa khơ, kh năng tái sinh cao, ch u đư c ch t t a; R ăn sâu khơng tranh ch p dinh dư ng và nư c tư i v i cây cà phê. V i kho ng cách tr ng: 12 x 24m, tương đương v i m t đ 35 cây/ha. M t đ tr ng phù h p v i khuy n cáo c a quy trình k thu t. Đ cao rong t a cây che bĩng vào mùa mưa cách m t đ t 4 6m. Vi c rong t a đư c th c hi n đúng k thu t nên h n ch đ che r p c a cây che bĩng. Cành lá sau khi rong đư c s d ng làm nguyên li u ép xanh cung c p ch t h u cơ cho đ t. Như v y, đ i chi u h th ng cây che bĩng trên vư n cây c a các cơng ty v i quy trình k thu t cho th y: H th ng cây che bĩng trên vư n cây r t t t, đ m b o cho cà phê sinh trư ng, phát tri n và cho năng su t n đ nh. Xét v các y u t k thu t cho th y y u t v gi ng, qu n lý t o hình, phân bĩn (k thu t bĩn phân, phân vi lư ng k m) là nh ng y u t h n ch đ n năng su t cà phê 2 vùng nghiên c u.
- 51 3.4. Đi u tra tình hình qu n lý thu ho ch và ch bi n cà phê Thu ho ch và ch bi n cà phê là giai đo n cu i cùng c a quá trình s n xu t cà phê và cũng là giai đo n quan tr ng nh t quy t đ nh ch t lư ng c a cà phê nhân. Thu ho ch và ch bi n khơng th làm tăng ch t lư ng v n cĩ c a cà phê đã đư c hình thành trong quá trình tr ng tr t t gi ng, phân bĩn, chăm sĩc, nhưng n u thu ho ch đúng t m chín và ch bi n t t thì ch t lư ng s đư c đ m b o, n u thu ho ch khơng t t và ch bi n t i thì ch t lư ng s n ph m s b gi m sút và hư h ng. 3.4.1. Tình hình thu ho ch cà phê t i các Cơng ty Ch t lư ng qu thu ho ch xác đ nh ph n l n ch t lư ng cà phê nhân sau này. Thư ng các qu chín đ y đ luơn luơn cho ch t lư ng t t nh t. Các lo i qu xanh, qu chín n u, qu khơ trên cây và r ng dư i đ t thư ng cho ch t lư ng th p. Gi qu tươi trong m t th i gian dài sau thu ho ch khơng k p ch bi n cĩ th d n t i gi m ch t lư ng cà phê nhân và cà phê tách. B ng 3.21: Tình hình thu ho ch t i các Cơng ty Cơng ty Cơng ty Bình Quy trình k Ch tiêu 715 Dương thu t Th i v thu ho ch (tháng) 11 12 11 12 11 1 S đ t thu ho ch (đ t) 2 2 3 4 K thu t thu hái Tu t cành Tu t cành Hái l a T l s n lư ng gi a các l n thu ho ch (%) L n 1 (đ u v ) 15,1 19,7 10 15 L n 2 (gi a v ) 84,9 80,3 60 70 L n 3 (cu i v ) 10 15 L n 4 (t n thu) 10 Thành ph n qu thu ho ch theo đ chín (%) T l qu chín 74,9 70,4 > 90 T l qu xanh 25,1 29,6 10 T p ch t (%) 1,5 1,5 0,5 Ghi chú: (%) so v i s n lư ng thu ho ch Qua s li u b ng 3.21 cho th y tình hình thu ho ch cà phê t i các Cơng ty như sau:
- 52 Th i v thu ho ch cà phê t i các Cơng ty đư c b t đ u t tháng 11 hàng năm. Đây là th i đi m mùa khơ, n ng ráo, thu n l i cho thu ho ch. S đ t thu ho ch: Các Cơng ty ti n hành thu ho ch làm 2 đ t. Đ t 1 ch y u hái bĩi v i lư ng qu khơng đáng k . Thu ho ch ch y u t p trung vào đ t 2, thu h t t t c s n ph m trên cây. Hái t p trung vào 1 đ t thư ng là t l qu xanh cao và tăng áp l c v di n tích sân phơi, tăng th i gian lưu tr qu trong bao, ch bi n khơng k p th i, d n t i ch t lư ng s n ph m gi m. Theo quy lu t c a quá trình ra hoa, đ u qu cà phê, Tây Nguyên c n hái 3 4 đ t, m i đ t cách nhau kho ng 3 tu n là h p lý, đ m b o c v s n lư ng, ch t lư ng và gi m áp l c v sân phơi. K thu t thu hái: Vi c thu hái l a các qu chín và hái t ng qu m t s là m t trong các y u t đ m b o cà phê cĩ ch t lư ng cao nhưng đi u này địi h i s lư ng lao đ ng thu hái l n hơn nhi u do đĩ các Cơng ty áp d ng ki u hái ph bi n là hái “tu t cành”. S n ph m thu ho ch g m h n h p qu cĩ đ chín khác nhau làm cho ch t lư ng qu kém và cà phê nhân thư ng khơng đ ng đ u v màu s c. V i cách hái này đã nh hư ng đáng k đ n sinh trư ng c a cây cà phê do m t s cành b gãy, r ng lá, r ng n làm gi m năng su t v sau. T l s n lư ng gi a các l n thu ho ch: Trong 1 v thu ho ch các Cơng ty ch hái 2 đ t, đ t 1 t l s n lư ng th p, chi m kho ng 15,1 19,7% t ng s n lư ng qu . Thu ho ch đ t 2 thu h t tồn b s n ph m trên cây v i t l t 80,3 84,9% t ng s n lư ng qu tồn v . Thu ho ch v i t l l n, khơng l a ch n s cho nhi u thành ph n qu trong s n ph m như qu chín, chín n u, qu xanh, qu non, qu khơ, làm gi m ch t lư ng cà phê nhân. T l qu chín: Thu ho ch qu chín s làm tăng năng su t và ch t lư ng cà phê. Tuy nhiên, các Cơng ty ch thu ho ch 2 đ t/v nên t l qu chín th p chi m 70,4 – 74,9% t ng s n lư ng qu . Theo yêu c u k thu t c a quy trình thì t l qu chín ph i đ t trên 90% t ng s n lư ng thu ho ch thì m i đ m b o đư c ch t lư ng h t cà phê nhân sau ch bi n
- 53 T l qu xanh: Khi hái qu quá xanh, s làm gi m ch t lư ng cà phê nhân do nhân b xanh non, h t nhăn làm tăng tr s l i trong m u cà phê so v i thu hái chín. Bên c nh đĩ cịn b gi m v s n lư ng cà phê do nhân nh hơn, h t chưa tích lu đ y đ ch t khơ. N u thu ho ch theo khuy n cáo c a quy trình đ t > 90% qu chín thì khơng nh ng tăng đư c ch t lư ng mà cịn tăng s n lư ng cà phê. K t qu nghiên c u c a Ch Th Đa, Vi n Khoa h c K thu t Nơng lâm nghi p Tây Nguyên cho th y khi thu hái qu xanh v i t l 30% s n lư ng b gi m 5%, n u thu hái xanh v i t l 50% s n lư ng gi m trên 8% tính theo t l qu tươi [3]. Tác gi này cũng ch ra r ng các m u thu hái xanh cĩ ch t lư ng cà phê nhân xơ kém hơn h n các m u đư c thu v i t l chín cao hơn, đi u này th hi n s l i cao hơn. M t phép tính đơn gi n cĩ th cho th y s m t mát s n lư ng cà phê c a các Cơng ty do thu hái xanh. Di n tích cà phê kinh doanh c a 2 Cơng ty là 1.094,54ha v i năng su t bình quân là 7,06 t n qu /ha thì s n lư ng đ t đư c kho ng 7.730 t n qu tươi. N u thu hái v i t l qu xanh 30% thì s n lư ng m t đi do thu hái qu xanh s ư c tính kho ng 385 t n qu tươi. Đây qu là m t s thi t h i l n v kinh t cho ngư i lao đ ng và cho các Cơng ty. M t khía c nh b t l i khác c a vi c thu hái qu xanh trong nhi u năm s làm thay đ i chu kỳ th c v t h c c a cây cà phê. Thu ho ch xong s m ngư i tr ng cà phê thư ng cĩ khuynh hư ng tư i s m hơn và k t qu là v thu ho ch s đ n s m hơn (tháng 10, 11). Vào lúc này đi u ki n th i ti t khơng thu n l i cho thu ho ch và ch bi n vì mùa mưa chưa ch m d t. Th c t s n xu t cà phê Tây Nguyên cho th y mùa v thu ho ch cà phê ngày nay s m so v i 15 20 năm trư c đây đ n s m hơn 1 tháng. Nguyên nhân d n đ n vi c thu ho ch khi t l qu chín th p, t l qu xanh cao là do thi u nhân cơng và tình tr ng m t tr m s n ph m khi vào mùa thu ho ch. T p ch t khi thu ho ch (cành lá, đ t, ) 2 đ a đi m nghiên c u 1,5% cao hơn so v i quy trình.
