Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (Bệnh tai xanh - PRRS) trên đàn heo nuôi tại tỉnh Đăk Lăk

pdf

81 trang yendo 6120

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (Bệnh tai xanh - PRRS) trên đàn heo nuôi tại tỉnh Đăk Lăk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_nghien_cuu_mot_so_dac_diem_dich_te_hoc_danh_gia_thi.pdf

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp (Bệnh tai xanh - PRRS) trên đàn heo nuôi tại tỉnh Đăk Lăk

B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN ĐÀO XUÂN QUỲNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, ĐÁNH GIÁ THIT HI VÀ Đ XUT BIN PHÁP PHỊNG HI CHNG RI LON SINH SN VÀ HƠ HP (BNH TAI XANH PRRS) TRÊN ĐÀN HEO NUƠI TI TNH ĐĂK LĂK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP ĐĂK LĂK, NĂM 2011
B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN ĐÀO XUÂN QUỲNH NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, ĐÁNH GIÁ THIT HI VÀ Đ XUT BIN PHÁP PHỊNG HI CHNG RI LON SINH SN VÀ HƠ HP (BNH TAI XANH PRRS) TRÊN ĐÀN HEO NUƠI TI TNH ĐĂK LĂK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. NGUYN TN VUI Đăk Lăk, tháng 12 năm 2011
LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu lun văn Thc sĩ ngành Thú y ca tơi. Các s liu, kt qu cĩ trong lun văn này là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Ngưi cam đoan Đào Xuân Quỳnh i
LI CM ƠN Đ hồn thành đ tài này, tơi xin chân thành cm ơn: Lãnh Đo Trưng Đi hc Tây Nguyên, Lãnh Đo Phịng Đào to Sau Đi hc Trưng Đi Hc Tây Nguyên. Lãnh Đo Khoa Chăn nuơi Thú y, cùng các thy cơ trong khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên. Trm thú y, phịng thng kê TP.BMT, huyn Buơn Đơn, huyn Eakar tnh Đăk Lăk. Phịng chn đốn, xét nghim Cơng ty Nam Lâm – TP.HCM, K thut viên phịng thí nghim B mơn thú y Chuyên ngành và B mơn Cơ s thú y đã to điu kin giúp đ to điu kin thun li nht cho tơi thc hin đ tài này. Tơi xin bày t lịng chân thành cm ơn ti s giúp đ hưng dn tn tình ca thy Tin sĩ Nguyn Tn Vui, Tin sĩ Cao Văn Hng đã giúp đ tơi trong sut quá trình thc hin đ tài. Cui cùng tơi xin cm ơn gia đình, ngưi thân cùng bn bè (Th.S Nguyn Như Trung, BSTY Nguyn Văn Nho, BSTY Nguyn Hồi Bo, ) đã giúp đ đng viên tơi trong sut quá trình hc và thc hin đ tài. Xin trân trng cm ơn! Đăk Lăk, ngày tháng 12 năm 2011 Đào Xuân Quỳnh ii
MC LC NI DUNG Trang Li cam đoan i Li cm ơn ii Mc lc iii Danh sách các t vit tt vii Danh mc bng biu viii Danh mc biu đ sơ đ và hình ix M ĐU 1 1. Đt vn đ 1 2. Mc tiêu ca đ tài 2 3. Ý nghĩa ca đ tài 2 3.1. Ý nghĩa khoa hc 2 3.2. Ý nghĩa thc tin 2 4. Gii hn ca đ tài 2 CHƯƠNG 1 3 TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Sơ lưc v PRRS 3 1.2. Nhng nghiên cu v PRRS 3 1.2.1. Nhng nghiên cu v PRRS trên th gii 3 1.2.2. Nhng nghiên cu v PRRS trong nưc 5 1.2.3. Sơ lưc v tình hình dch PRRS trong nhng năm qua ti 7 1.3. Căn bnh hc 8 1.3.1. Phân loi 8 1.3.2. Mt s đc đim v hình thái và cu trúc 8 1.3.3. Đc đim nuơi cy 10 1.3.4. Cơ ch sinh bnh 12 iii
1.3.5. Sc đ kháng ca PRRSV 14 1.4. Dch t hc PRRS 15 1.4.1. Lồi mc bnh 15 1.4.2. Phương thc lây lan 15 1.4.3. Đưng xâm nhp 16 1.5.Triu chng PRRS 17 1.6. Bnh tích 19 1.6.1. Bnh tích đi th 19 1.6.2. Bnh tích vi th 20 1.7. Chn đốn 21 1.7.1. Chn đốn lâm sàng 21 1.7.2. Chun đốn huyt thanh hc 21 CHƯƠNG 2 26 ĐI TƯƠNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 26 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim nghiên cu 26 2.1.1. Đi tưng nghiên cu 26 2.1.2. Đa đim nghiên cu 26 2.1.3. Thi gian nghiên cu 26 2.2. Ni dung nghiên cu 26 2.2.1. mt s đc đim t nhiên kinh t xã hi 26 2.2.2. Nghiên cu mt s đc đim dch t hc PRRS 26 2.2.3. Nghiên cu phân lp bng phn ng ELISA 26 2.2.4. Nghiên cu đánh giá thit hi do PRRS gây ra 26 2.2.5. Đ xut bin pháp phịng PRRS 26 2.3. Phương pháp nghiên cu 26 2.3.1. Nghiên cu dch t hc 26 2.3.2. Phương pháp thu thp s liu 27 iv
2.3.3. Phương pháp chn mu 27 2.3.4. Phương pháp đánh giá s tn tht do dch bnh 27 2.3.5. Các phương pháp chn đốn bnh 27 2.4. Phương pháp tính tốn s liu 28 2.4.1. Mt s t l tính tốn 28 2.4.2. X lý s liu 28 CHƯƠNG 3 29 KT QU VÀ THO LUÂN 29 3.1. Đc đim t nhiên, kinh t xã hi ca 29 3.1.1. Đc đim t nhiên 29 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi 30 3.1.3. Kt qu điu tra tnh hình chăn nuơi heo và cơng tác thú y ti 32 3.2. Kt qu nghiên cu trên đàn heo mc bnh 37 3.2.1. T l mc PRRS ti đa đim điu tra 37 3.2.1.1. Kt qu nghiên cu xác đnh t l mc PRRS 37 3.2.1.2. Kt qu xác đnh tc đ mi mc ca PRRS 39 3.2.1.3. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo la tui 41 3.2.1.4. Kt qu xác đnh t l cht và t l t vong theo la tui 43 3.2.1.5. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo ging 44 3.2.1.6. Xác đnh triu chng PRRS trên heo 46 3.2.1.7. Xác đnh bnh tích PRRS trên heo 50 3.2.1.8. Kt qu xét nghim ELISA 52 3.2.2. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo khơng gian 53 3.3. Kt qu nghiên cu xác đnh thit hi do PRRS ti đa đim 56 3.3.1. Đánh giá thit hi trc tip 56 3.3.2. Đánh giá thit hi gián tip 57 3.4. Đ xut bin pháp phịng tr 58 v
3.4.1. Phịng bnh 59 3.4.1.1. Khi chưa cĩ dch 59 3.4.1.2. Khi cĩ dch sy ra 59 3.4.2. Tr bnh 60 KT LUN Đ NGH 62 Kt lun 62 Đ ngh 63 TÀI LIU THAM KHO 64 vi
DANH SÁCH CÁC T VIT TT ARN : Acid ribonucleic BHK21 : Baby Hamster Kidney line 21 CFE : Case fatality rate CL2621 : Cell line 2621 CRFK : Crandall Rees feline kidney ELISA : Enzyn linked immuno sorbent assay FA : Florescent antibody staining FACCT : Fluorescent antibody cell culture technique FATST : Fuorescent antibody tissue section technique FITC : Fluorescein isothiocynate HRPO : Horseradish peroxidase HS : Heparan sulfate IFA : Indirect Immunhofloresence Assay IHC : Immunohistochemistry staining IPMA : Immuno peroxidase Monolayer Assay MARC145 : Macrophages African monkey kidney cell line 145 ORFs : Open reading frames PAM : Porcine Alveolar Macrophage PCR : Polymerasa chain reaction PRRS : Porcine Reproductive and Respiratory Sydrom PRRSV : Porcine Reproductive and Respiratory Sydrom Virus PEARS : Porcine Epidemic Abortion and Respiratory Syndrome SIRD : Swine Infertility and Respiratory Disease SIRD : Swine Infertility and Respiratory Disease SN : Serum Neutralizing Sn : Sialoadhesin S/P : Sample/Position TCID 50 : Tissue Culture Infectious Dose 50 Tp.BMT : Thành Ph Buơn Ma Thut Tp.HCM : Thành Ph H Chí Minh WRL : World Referrence Laboratory vii
DANH MC BNG BIU Bng 3.1. Tng đàn heo nuơi t 2006 đn 2011 32 Bng 3.2. Kt qu điu tra mng lưi thú y 34 Bng 3.3. Tình hình và thit hi do PRRS heo năm2010 36 Bng 3.4. Kt qu xác đnh t l mc PRRS năm 2010 37 Bng 3.5. Kt qu nghiên cu xác đnh tc đ mc mi ca PRRS 39 Bng 3.6. T l mc PRRS theo la tui heo 41 Bng 3.7. T l cht và t l t vong do PRRS theo la tui 43 Bng 3.8. T l mc PRRS trên heo theo ging 45 Bng 3.9. Kt qu xác đnh biu hin triu chng PRRS trên heo 47 Bng 3.10. T l biu hin bnh tích PRRS trên heo 50 Bng 3.11. Bng kt qu xét nghim ELISA trên heo nghi PRRS 52 Bng 3.12. Thit hi trc tip do PRRS gây ra đa bàn điu tra 56 Bng 3.13. Thit hi gián tip do PRRS gây ra đa bàn điu tra 57 Bng 3.14. Tham kho mt s kháng sinh tr ph nhim 61 viii
DANH MC BIU Đ, BN Đ, SƠ Đ VÀ HÌNH Biu đ 1. Kt qu xác đnh t l mc PRRS ti TP.BMT, huyn 38 Biu đ 2. T l mc bnh theo la tui 42 Biu đ 3. T l cht, t l t vong do PRRS theo la tui 44 Biu đ 4. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo ging 45 Bn đ 3.1. bn đ dch t PRRS ca Tp. BMT 53 Bn đ 3.2 . bn đ dch t PRRS ca huyên Ea Kar 54 Bn đ 3.3. bn đ dch t PRRS ca huyn Buơn Đơn 55 Sơ đ 1. Sơ đ cơ ch sinh bnh ca virus PRRS 14 Hình 1.1. Mơ hình cu trúc ca PRRSV 9 Hình 1.2. PRRSV gây bênh trên đi thc bào 14 Hình 1.3(a,b,c,d). Triu chng heo b PRRS 19 Hình 1.4(a,b,c). Bnh tích phi do PRRS 20 Hình 1.5. Bnh tích trên biu mơ phi 21 Hình 1.6. Bnh tích trên t bào nuơi cây 21 Hình 3.1(a,b). Triu chng PRRS trên heo con. 49 Hình 3.2(a,b). Triu chng PRRS trên heo tht 49 Hình 3.3. Triu chng tai chuyn xanh trên heo b PRRS 49 Hình 3.4(a,b). Triu chng PRRS trên heo nái. 50 Hình 3.5(a,b). M khám kim tra bnh tích trên heo b PRRS 51 Hình 3.6(a,b). Kim tra bnh tích trên heo b PRRS. 52 ix
1 M ĐU 1. ĐT VN Đ Trong bi cnh hi nhp kinh t, nn nơng nghip Vit Nam nĩi chung và ngành chăn nuơi nĩi riêng cĩ nhiu chuyn bin và thách thc mi, đ theo kp vi nhng nưc cĩ nn chăn nuơi phát trin trong khu vc và trên th gii. Nhng năm gn đây do nhu cu phát trin ca th trưng, ngành chăn nuơi cĩ nhng chuyn bin v mt cht lưng như con ging, cht lưng tht và năng xut chăn nuơi. Song song vi s phát trin đĩ thì bnh trên gia súc ngày càng nhiu và là mi quan tâm ca các nhà chăn nuơi cũng như nhng ngưi làm cơng tác thú y. Mt trong nhng bnh cĩ kh năng lây lan nhanh và gây thit hi nhiu cho chăn nuơi heo đĩ là hi chng ri lon sinh sn và hơ hp (Porcine Reproductive and Respiratory Sydrome PRRS) hay bnh tai xanh heo. Bnh làm nh hưng trc tip đn kh năng sinh sn heo nái gây sy thai hoc đ sm, heo con sơ sinh yu, cht thai, th khĩ đơi khi cĩ triu chng thn kinh, t l cht cao, heo tht st gim ăn, sút cân, heo đc cht lưng tinh gim, T 2007 2010 PRRS đã phát trin mnh và gây thành dch nưc ta gây thit hi ln cho nn chăn nuơi trong nưc [39]. Riêng tnh Đăk Lăk năm 2010 dch đã xy ra 14/15 huyn và thành ph gây thit hi hơn 70 t đng. Nhng vn đ trên cho thy vic nghiên cu dch t bnh PRRS đàn heo nuơi là vic làm rt cn thit. Xut phát t yêu cu thc tin ca ngưi chăn nuơi đng thi b sung thêm nhng tư liu nghiên cu v PRRS chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc, đánh giá thit hi và đ xut bin pháp phịng hi chng ri lon sinh sn và hơ hp (Bnh tai xanh PRRS) trên đàn heo nuơi ti tnh Đăk Lăk”. 1
2 2. MC TIÊU CA Đ TÀI Xác đnh mt s đc đim dch t hc ca hi chng ri lon sinh sn và hơ hp trên đàn heo nuơi ti tnh Đăk Lăk. Xác đnh s cĩ mt ca virus PRRS trên đàn heo nuơi trong khu vc bng phương pháp ELISA. Đánh giá thit hi do PRRS gây ra trên heo nuơi ti tnh Đăk Lăk. Đ xut mt s phác đ phịng hi chng ri lon sinh sn và hơ hp. 3. Ý NGHĨA CA Đ TÀI 3.1. Ý nghĩa khoa hc Kt qu nghiên cu PRRS và mt s yu t lên quan đn s phát trin bnh trên heo là cơ s khoa hc quan trng đ nghiên cu các phác đ phịng tr, ng dng trong chăn nuơi heo trên đa bàn. 3.2. Ý nghĩa thc tin Nghiên cu dch t ca PRRS, sơ b đánh giá thit hi do PRRS gây ra, đưa ra mt s phác đ phịng PRRS, khuyn cáo cho ngưi dân gim thit hi trong chăn nuơi heo, n đnh kinh t h gia đình và chăn nuơi trang tri. 4. Gii hn ca đ tài Đánh giá nh hưng ca PRRS, mt s yu t liên quan đn s phát trin ca PRRS trên heo, đánh giá thit hi ti mt s khu vc nghiên cu và đ xut bin pháp phịng PRRS. 2
3 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. SƠ LƯC V PRRS Trong nhng năm gn đây mt trong nhng bnh mi xut hin đưc nhc đn nhiu đĩ là hi chng ri lon sinh sn hơ hp trên heo (Porcine reproductive and respiratory syndrome PRRS). Bnh xut hin ln đu tiên Bc M vào đu nhng năm 1980, sau đĩ bnh xut hin Châu Âu, Châu Á. Bnh đưc xác đnh là do mt loi virus thuc h Arteriviridae , cĩ kh năng xâm nhim vào đi thc bào và mơ bào (Bùi Quang Anh, Nguyn Văn Long 2007) [01], thơng thưng đi thc bào s tiêu dit tt c vi khun, virus xâm nhp vào cơ th. Nhưng đi vi virus PRRS cĩ th nhân lên trong đi thc bào, sau đĩ phá hu và git cht đi thc bào (ti 40%). Đi thc bào b git s làm gim chc năng ca h thng bo v cơ th và làm tăng nguy cơ b nhim các bnh k phát. Điu này cĩ th thy rõ nhng đàn heo v béo hoc chun b git tht cĩ s tăng đt bin v t l viêm phi. PRRSV là mt virus RNA cĩ v bc, gây thit hi v sinh sn trong đàn heo ging và hơ hp trong đàn heo tht. Khi mc PRRS heo nái thưng cĩ biu hin st, kém ăn, th khĩ, sy thai. Đc bit là cui kỳ mang thai làm tăng s lưng con cht khi đ hoc vo chân, yu và xy ra t vong heo con. heo nuơi tht, mc đ bnh hơ hp tăng lên, thưng kt hp vi các bnh khác (Thành Thun, 2002) [19]. dch cp tính, ưc tính gim sn lưng đàn 5 20%, heo nái đ gim t 1 3,8 heo con/nái/năm, thit hi khong 100 155$/nái/năm (Hồng Văn Năm,2002) [12]. Th mãn tính làm cho heo tht chm ln, tăng chi phí thuc đ điu tr các bnh k phát. 1.2. NHNG NGHIÊN CU V PRRS 1.2.1. Nhng nghiên cu v PRRS trên th gii Năm 1987, bnh đưc phát hin ln đu tiên M vi tên gi “bnh thn 3
4 bí trên heo” (Mystery Swine Disease MSD), [42]. Tháng 11 năm 1990, dch PRRS đu tiên xy ra Đc và lan tràn nhanh chĩng sang các quc gia khác Châu Âu. Mùa đơng năm 1990 1991, ln lưt các quc gia Châu Âu như Hà Lan, B, Pháp và Tây Ban Nha đã báo cáo v hi chng này vi nhiu tên gi khác nhau: “Bnh tai xanh” (Blueeared Pig Disease), “Hi chng hơ hp và sy thai trên heo” (PEARS), hay “Hi chng hơ hp và vơ sinh” (SIRD), (T. Stadejek 1, A. Stankevicius b,1 ). Năm 1991, ln đu tiên Wenvoort và cng s đã phân lp đưc căn bnh Vin thú y trung ương Lelytad – Hà Lan đã phân lp đưc căn bnh và đt tên cho loi virus này là “Lelystad”, (Nguyn Văn Thanh 2008). Năm 1992, Collins và cng s M cũng báo cáo v vic phân lp đưc virus gây bnh và s dng tên gi VR2332 đ ch các chng phân lp Bc M [23], cũng trong năm 1992, hi ngh quc t và t chc dch t th gii (OIE) đã nht trí đt tên cho bnh này là “Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp trên heo” (porcine reproductive and respiratory syndrome PRRS) [44]. Morison và ctv (1990) kim tra 396 đàn, trong đĩ 141 đàn cĩ heo dương tính vi virus PRRS (dn liu ca William và Han, 1994) [36]. Theo điu tra ca Straw và ctv (1999), 100% đàn heo đưc kim tra B (n = 50) cĩ heo dương tính vi virus PRRS vi t l nhim là 96% (dn liu ca Benfield D.A., Collins J.E, ) [23]. Vài nghiên cu v t bào trong dch phi đã đưc tin hành trên heo, bị, nga và gà nhm kho sát các t bào bo v đưng hơ hp và s bin đng khi cĩ viêm nhim. Theo kho sát ca Escobar và ctv (2006) [24] cĩ s gia tăng tng s bch cu trong máu heo sau 14 ngày nhim virus PRRS. Trong đĩ, t l bch cu lympho và trung tính đu tăng cĩ ý nghĩa. Ngồi ra, s lưng bch cu trong khí 4
5 qun, ph qun ca heo b nhim PRRSV tăng cĩ ý nghĩa. Cũng theo tác gi này, hàm lưng Interferon và hàm lưng Interleukin 1β trên heo sau 7 ngày gây nhim virus PRRS đu tăng . 1.2.2. Nhng nghiên cu v PRRS trong nưc Vit Nam, bnh đưc phát hin vào năm 1997 trên đàn heo nhp t M (10/51 con cĩ huyt thanh dương tính) [38]. Các nghiên cu v bnh trên nhng tri heo ging ti các tnh phía Nam cho thy t l heo cĩ huyt thanh dương tính vi bnh là khác nhau, t 1,3% cho ti 68,29%. các nưc khác, t l đàn trong vùng bnh cĩ huyt thanh dương tính cao hơn như: 60 75% Anh, M là 36% . Năm 1997, Trung tâm thú y Tp.HCM s dng phương pháp ELISA phát hin kháng th virus PRRS mt s đàn heo nhp vào Vit Nam, kt qu này đã đưc cơng b ti hi ngh khoa hc Hu tháng 6/1999. T tháng 1/1999 đn tháng 6/2000, Trung Tâm Thú Y Tp.HCM đã xét nghim tìm kháng th kháng virus PRRS ca 17 tri heo cơng nghip thuc tnh Đng Nai, Bình Dương, Tp.HCM, Tin Giang và Vĩnh Long. Kt qu xét nghim cĩ 596 mu dương tính trên 2.308 heo nái, t l 25,82%. Theo Trn Th Bích Liên và Trn Th Dân (2003) [06], t l nhim PRRSV ti mt tri chăn nuơi là 7,5% trên heo nái và 4% trên heo con, ngồi ra mt s biu hin lâm sàng cũng đưc ghi nhn như: heo nái dương tính vi virus PRRS cĩ biu hin sy thai trưc khi sinh 1 2 tun, nhiu thai cht khơ và heo sơ sinh cht tươi. Heo con 4 7 ngày sau khi sinh cĩ triu chng th khĩ, t l cht cao. Trng lưng bình quân heo con dương tính (17,5 kg) kém hơn heo con âm tính (22 kg). Heo 4050 ngày tui cĩ biu hin ho, m cịi, xù lơng. Theo Trn Th Bích Liên và ctv (2005) [07] đã cĩ mt s đánh giá khi kháng th m truyn bnh tích phi đi th và vi th trên heo m đưc git m. Tác gi nhn thy kh năng nhim virus PRRS cĩ th xy ra giai đon sau cai 5
6 sa, s t tp bch cu trong lịng ng ph nang và xâm nhim ca đi thc bào vách ph nang và xâm nhim ca đi thc bào vách ph nang trên heo nhim virus PRRS. Ngồi ra cĩ s tăng sinh t bào lympho quanh tiu ph qun trên heo nhim mycoplasma. Trn Th Dân và ctv (2005), kho sát ba tri chăn nuơi, thơng báo t l nhim Mycoplasma là 74,36% và virus PRRS là 29,69% (n = 433) trong đĩ riêng nhĩm heo tht cĩ 87,96% nhim Mycoplasma và 18,52% nhim virus PRRS[03]. H Th Nga (2006) [13] b sung 80 và 120 ppm betaglucan cĩ th làm gim t l dương tính virus PRRS trên heo nuơi tht, b sung betaglucan cĩ th giúp hn ch s con bnh và mc đ hư hi phi, hàm lưng 120 ppm ci thin tình trng hơ hp (ho, th th bng) trên heo thí nghim. Kt qu nghiên cu phi hp thc hin ti Phịng Thí Nghim Thú Y Quc gia Hoa Kỳ: Kt qu chn đốn, phân lp virút và vi khun t 10 mu bnh phm Vit Nam mang sang cho thy: Cĩ 9/10 mu bnh phm phân lp đưc virus PRRS trong đĩ cĩ 10/10 mu dương tính vi Escherichia coli và Streptococcus equi , cĩ 6/10 mu phát hin cĩ Circovirus và 1/10 mu dương tính vi Streptococcus suis , như vy cĩ th thy khi heo mc PRRS thì s bi nhim là rt cao. Kt qu nghiên cu gii trình t b gen ca virus PRRS phân lp t mu bnh phm ca Vit Nam đưc so sánh vi database nucleotide hồn chnh ca Ngân hàng Gen khng đnh sn phm PCR cĩ mc đ tương đng 77% so vi chng VR2332 và 71% so vi chng MN184 (đây là 2 chng virút ca Bc M) nhưng đc bit cĩ mc đ tương đng t 98,6 99,6% so vi các chng virus th đc lc cao ca Trung Quc như HUN4, JX0612, JXA1, HUB2, HUB1, HUN, HEB1 [37]. Qua mt s đ tài nghiên cu trong và ngồi nưc đã nêu trên, cho thy t l nhim bnh đưng hơ hp do virus PRRS trên heo nưc ta cũng như trên 6
7 th gii hin nay là cao và luơn là vn đ quan tâm trong nghiên cu cũng như thc t. 1.2.3. Sơ lưc v tình hình dch PRRS trong nhng năm qua ti đa bàn tnh Đăk Lăk Theo thng kê ca Chi cc Thú y tnh thì t 2005 tr li đây trên đa bàn tnh Đăk Lăk xy ra hai đt dch PRRS là vào năm 2009 và 2010 Năm 2009: Dch xy ra t ngày 26/6/2009 ti mt s tri chăn nuơi ca trung đồn 95, thuc xã Cư Bao, sau đĩ lây lan sang mt tri chăn nuơi khác ca trung đồn thuc đa bàn xã Bình Thun, cùng thi gian UBND tnh đã ban hành quyt đnh cơng b dch s1721/QĐUBND ngày 7/7/2009 v vic cơng b dch hi chng ri lon sinh sn và hơ hp heo (bnh tai xanh) và quyt đnh s 2369/QĐUBND ngày 07/9/ 2009 v cơng b ht dch tai xanh. Tng s heo m cht và thiêu hy: cht 66 con, thiêu hy 147 con (3.471kg), git m bt buc tiêu hy ti ch 100 con. Năm 2010: t ngày 20/7/2010 hin tưng heo m cht đã xy ra mt s đa phương như xã Cư Ebur, thành ph Buơn Ma Thut, xã Ea Kly, xã Ea Phê huyn Krơng Păk và nhiu xã huyn EaKar. Do các trm thú y huyn nghi ng heo b ghép gia phĩ thương hàn vi t huyt trùng và dch t nên đã khơng báo vi chi cc Thú Y. Đn ngày 29/7/2010 bnh phát trin nhanh, s heo bnh và cht nhiu các trm thú y mi báo cho Chi cc thú y. Ngày 4/8/2010 Phân vin thú y min Trung tr li kt qu xét nghim s 43/BPĐLPVTYPCĐ đã phát hiên vi rút PRRS trên các mu gi chn đốn xét nghim. Ngày 05/08/2011 UBND tnh ra quyt đnh s: 1970/QĐ UBND v vic cơng b dch hi chng ri lon sinh sn và hơ hp trên heo (bnh tai xanh) các đa phương: huyn Krơng Păk, huyn Eakar và thành ph Buơn Ma Thut. Ngày 12/8/2010 UBND tnh ra quyt đnh 2028/QĐUBND v vic cơng 7
8 b dch hi chng ri lon sinh sn và hơ hp trên heo (bnh tai xanh) các đa bàn tnh Đăk Lăk Do dch tai xanh bùng phát trên din rng nên lây lan rt nhanh. Tồn tnh cĩ 1/9/184 xã, phưng ca 14 huyn, th xã và thành ph cĩ dch heo tai xanh (ch riêng huyn Lăk là khơng cĩ dch xy ra) vi tng s 106.103 con mc bnh, trong đĩ cht và thiêu hy là 49.830 con vi tng trng lưng thiêu hy lên ti 2.017.926 kg (S NN&PT Nơng Thơn Tnh Đăk Lăk, năm 2011) [02]. 1.3. CĂN BNH HC 1.3.1. Phân loi Virus PRRS thuc: B Nidovirales, H Arteriviridae, Ging Arterivirus , 1.3.2. Mt s đc đim v hình thái và cu trúc Virus PRRS cĩ cu trúc RNA mch đơn, cĩ đưng kính 4070 nm, cĩ v bc, kích thưc genome dài 14,5 kb mã hố cho vic tái to virus (JeongKi Kim và cs, 2005) [34]. Chui h gen đy đ ca virut PRRS đưc xác lp vào năm 1993, nĩ cĩ kích thưc khong 15,1 đn 15,5 kb và cha ít nht 8 khoang đc m (ORF s) đ mã hĩa 20 protein đã đnh sn ca virus. Tuy nhiên ch cĩ 3 khung ORFs cĩ ý nghĩa quan trng trong đnh danh virus, đĩ là ORFs 7,6 và 5 quy đnh tng hp các protein tương ng: nucleocapsid (N) 15kDa, matrix (M) 19kDa và glycoproteins envelope (protein GP5) 25kDa. Đây là nhng protein cu trúc quan trng nht, chúng chim 90 95% lưng protein cu trúc ca virus. Protein N là mt protein nhân capsit nh (15 kDa) và cĩ tính kim cao, điu này cĩ th giúp nĩ tương tác d dàng hơn vi b gen RNA. Protein N hin din mc đ cao trong nhng t bào b nhim virus PRRS và chim t 20 8
9 40% lưng protein ca phân t virus. Hin nay protein N đưc dùng như là mt kháng nguyên đ phát hin kháng th trong huyt thanh ca heo. Protein M cĩ trng lưng phân t khong 18 kDa. Mc dù chc năng ca nĩ đưc bit rt ít nhưng nĩ đưc xem như cĩ vai trị trong s kt hp vi th th trên t bào đích, vì protein M kt hp GP5 to phc hp MGP5 đ kt hp vi th th trên t bào đích (Delputte và cs, 2001) [31]. Protein GP5 cĩ trng lưng phân t khong 25 kDA, là nguyên nhân gây ra hin tưng apoptosis và đĩng vai trị quan trng trong vic nhn din th th trên t bào đích (Nathalie và cs, 2003). Các Protein này đu đưc dch t mt 39 UTR đưc đnh v c đnh trên các b gen ARN thơng tin (sgmRNAs) (dn liu Grebennikova Tv va cs, 2004) [25]. Hình 1.1. Mơ hình cu trúc ca PRRSV, ngun trích [41] V mt di truyn, khi phân tích gene ca các dịng virus PRRS gây bnh khác nhau, ngưi ta xác đnh đưc 2 dịng virus riêng bit: dịng Châu Âu (Lelystad) và dịng Châu M (VR2332), hai dịng virus này khơng nhng khác bit v đc tính gây bnh mà khác nhau v mc đ nht đnh v kiu gene (Allende Rvà cs) [20]. Qua phân tích gene và theo dõi s thay đi trình t Nucleotit ca các dịng PRRS, ngưi ta đã xác đnh rng dịng Châu M, các ORFs 7 và 6 cĩ tính n đnh rt cao, chúng gn như khơng thay đi trong sut 9
10 quá trình tin hố ca dịng virus này. Tuy nhiên, s khác bit gia dịng virus Châu Âu và Châu M 2 khung đc m này là rt rõ, chng hn s tương đng v trình t axit amin ca ORFs 7 gia 2 dịng virus này ch vào khong 57 59% và ca ORFs 6 là 70 81%. Trong khi đĩ, khung đc m ORFs 5 li bin đi nhiu gia các chng trong cùng 1 dịng Châu M và ch tương đng vi dịng Châu Âu khong 51 59%. S tương đng v trình t axit amin quy đnh do các khung đc m ORFs 2, 3 và 4 gia các dịng Châu M và Châu Âu tương ng ch t 63,58% và 68%. Phân tích trình t cho thy các virus đang tin hố do đt bin ngu nhiên và tái t hp trong gen. S khác bit v kiu gene đương nhiên s liên quan đn s khác bit v kiu hình và như vy cĩ th da vào đc đim gene đ chn đốn dịng virus và ngưc li. Như vy, trên cơ s v kiu gene, dch t hc phân t cho phép xác đnh chính xác bn đ dch t ca mt căn bnh, quá trình xut hin, s phát trin ca virus PRRS (Nguyn Ngc Hi, 2007) [04]. Nghiên cu virus mc đ phân t cịn cho phép xác đnh đưc kh năng sn xut và s dng virus nhưc đc đ làm vaccin. Ngưi ta đã ghi nhn nhiu trưng hp hi chng PRRS tr nên trm trng hơn sau khi đàn heo đưc tiêm vaccin virus PRRS nhưc đc vì cu trúc gene ca virus nhưc đc thay th glycine bng arginine v trí 151 ca ORFs 5 s hồn nguyên rt nhanh b gene ca chúng so vi b gene ca virus nguyên thu ngay sau khi xâm nhp vào cơ th vt ch, và như th đc lc ca chúng cũng đưc phc hi (Thomas Blaha và cs) [36]. 1.3.3. Đc đim nuơi cy Mơi trưng t bào trong phịng thí nghim PRRSV là virus cĩ tính hưng t bào cao c invivo và invitro. PRRSV ưu tiên gây nhim vào dịng t bào đi thc bào đc bit là đi thc bào ph nang (PAM) ca heo. Bình thưng đi thc bào s tiêu dit tt c vi khun, virus 10
11 xâm nhp vào cơ th. Riêng đi vi virus PRRS, virus cĩ th nhân lên trong đi thc bào, sau đĩ phá hu và git cht đi thc bào (ti 40%) [40]. Các dịng t bào thưng đưc chn đ nuơi cy PRRSV là dịng t bào MA104; MARC145; t bào PAM hoc dịng t bào BHK21 và CRFK, Trên mơi trưng nuơi cy phi cĩ s h tr ca vimentin thì virus mi cm nhim vi t bào nuơi cy. Vimentin là mt yu t quan trng trong vic làm n đnh cu trúc ca t bào cht trong nhiu loi t bào khác nhau. Kháng th kháng vimentin ngăn cn s gây nhim ca virus dịng t bào MARC145, khi chuyn vimentin tái t hp vào 2 dịng t bào BHK21 và CRFK khơng nhy cm vi virus PRRS thì 2 dịng t bào này tr nên nhy cm vi PRRSV (Hồng Thanh Hi, 2005), [05]. Virus đt đnh cao lúc 24 48 gi và cĩ th duy trì ti 60 70 gi sau nuơi cy (Meng và cs, 1996). Theo Kim và cs (1993) [27], trong quá trình nhân lên ca virus PRRS trên mơi trưng t bào MA104; MARC145, hiu giá virus cĩ th đt ti đa 108,5 TCID 50/0 , 1 ml sau 48 72 gi nuơi cy. Trên mơi trưng t bào, hu ht các chng virus PRRS đu gây bnh tích t bào nhưng vn cĩ mt s chng virus PRRS thì khơng (Võ Th Đan Thanh, 2006), [15], (Kim H.S., Kwang J.và cs, 1993) [27]. Bnh tích t bào do PRRSV gây ra là: t bào co trịn, tp trung li, sau đĩ dày lên, nhân co li và cui cùng là tách ra khi b mt nuơi cy . Benfield và cs (1992) [23] cũng mơ t bnh tích t bào do virus PRRS gây ra như: các t bào co trịn, tr nên thối hố (nhân kt đc li) và tách khi t bào mt lp sau 2 4 ngày nuơi cy. Tồn b lp t bào bong ra sau 6 ngày. Kt qu cũng tương t trên dịng t bào PAM khi gây nhim virus PRRS; Pol và Wagenaar, (1992); Wensvoort, (1992); [32]. Các dịng PRRSV ca Bc M phát trin khá tt trên MARC145 trong khi các dịng PRRSV ca Châu Âu phát trin nhanh hơn trên PAM. Nhiu phịng thí nghim Hàn Quc và Bc M ch s dng MARC145 vì khĩ khăn khi phi nuơi 11
12 cy PAM; (dn liu HanKook Chung và cs, 2002) [26]. 1.3.4. Cơ ch sinh bnh Virus xâm nhp vào t bào bng con đưng nhp ni bào (endocytosis) qua trung gian receptor. Ngưi ta đã xác đnh HS và Sn là th th (receptor) thc s ca virus ca đi thc bào ph nang (PAM), theo Delputte và cs, 2001; Nathalie và cs, (2003) [34]. Sau khi xâm nhp vào cơ th, virus nhân lên trong đi thc bào tiu ph nang và trong t bào ni mơ ca h thng lưi võng ni. T bào biu mơ đưng hơ hp trên cũng là nơi thích hp cho s nhân lên ca virus PRRS. Quá trình virus nhân lên và phá hy đi thc bào gây ra bnh tích thành mch, làm thy thũng t bào ni mơ ca tĩnh mch, gim hàm lưng protein huyt tương đn các mơ và to các cc huyt khi gây nhiu hu qu bnh lý khác nhau. Nhng biu hin khác nhau ca bnh tuỳ thuc vào kh năng nhân lên hay phá hy, tiu ph nang, t bào ni mơ và t bào lympho (dn liu Trn Thanh Phong, 1996) [14]. Tác đng phá hu đi thc bào ph nang, đc bit trên heo con, làm gim kh năng đ kháng ca vt ch chng li vi khun k phát hoc xâm nhp ca các virus khác. Hu ht s nhim k phát đưc quan sát sau dch PRRS là bnh đưng hơ hp. Rõ ràng là nu nhng t bào bo v đu tiên như PAM b phá hu thì nĩ s nh hưng rt ln đn kh năng ca vt ch chng li vi khun và virus gây bnh ( dn liu Hồng Văn Năm, 2002)[12]. Theo Trn Thanh Phong (1996) [14], do gây suy gim min dch, bnh PRRS m đưng cho nhng vi sinh vt cơ hi như: Pasteurella multosida, Haemophilus parasuis, Streptococcus suis, A. pleuropneumoniae, Chlamydia psittaci, Leptospira interrogans , virus gi di, virus cúm, Enterovirus, Parvovirus, Trên nái mang thai, virus dng t do hay kt hp vi các t bào bch cu, 12
13 t bào đơn nhân trong dịng máu đ đn cơ quan sinh sn. Cm nhim cĩ th xy ra bt c giai đon nào ca quá trình mang thai nhưng biu hin lâm sàng ph thuc phn ln vào giai đon nhim trùng ca bào thai và đc lc ca chng virus gây bnh. Nhim trùng giai đon đu và giai đon gia ca kỳ mang thai khơng cĩ hay ch cĩ tác đng nh so vi cm nhim giai đon sau. Cm nhim xy ra trong thi kỳ phơi thưng cĩ mc đ biu hin bnh rt thp vì t bào phơi chưa bit hố, khơng thích hp cho s nhân lên ca virus. Mt khác, lúc này trng th tinh chưa gn cht ch vi ni mc t cung nên s truyn virus t m sang phơi b hn ch. Trong khi giai đon sau ca kỳ cĩ mang, nhau thai và mch máu nuơi thai rt phát trin, nhau thai tr thành b phn trao đi cht cn thit, đng thi là cu ni truyn virus và kháng th chng virus t m sang thai. Virus cĩ th qua nhau dng t do hay kt hp vi các t bào khác ca heo m. Nhim trùng giai đon này to ra nhiu vt bong trĩc nh trên t bào biu mơ nhau thai và bnh tích hoi t đng mch cung rn, t đĩ làm cho bào thai b thiu dưng cht, thiu O 2, gây sy thai kỳ cui, heo con sinh ra yu t, d tt và tăng t l thai cht khi sinh; Prieto và cs, (2000). Nhim bnh dai dng cũng là mt đc trưng ca Arterivirus , s tn ti dai dng gây ra nhim bnh âm , virus hin din mc đ thp trong cơ th thú và gim dn theo thi gian. Theo R.Allende và cs (2000) [21] vào ngày 150 sau gây nhim thc nghim khơng phân lp đưc virus bng nuơi cy t bào và khơng phát hin đưc RNA ca virus bng phương pháp RTPCR. 13
14 Sơ đ 1.1. Sơ đ cơ ch sinh bnh ca virus PRRS. Ngun trích Rosssow; (1998) PRRSV gây bnh tích trên đi thc bào Hình 1.2. PRRSV gây bênh trên đi thc bào, ngun trích [41] 1.3.5. Sc đ kháng ca PRRSV Virus PRRS khơng bn vi nhit đ và pH, virus PRRS ch tn ti đưc trong thi gian dài hơn 4 tháng âm 70 0C đn âm 20 0C, cĩ khong 90% kh 14
15 năng gây nhim ca virus b mt trong vịng 1 tun 4 0C. Kh năng hi phc ca virus kéo dài 20 phút 56 0C, 24 gi 37 0C và 6 ngày 21 0C. Virus bn vng pH t 6,5 7,5 nhưng cht nhanh khi pH 7,65; Benfield và cs, (1999) [23]. Ngồi ra, virus d b dit bi cht sát trùng và tia cc tím; dn liu Trn Thanh Phong, (1996) [14]. Các cht ty u cĩ tác dng làm gim kh năng lây nhim ca virus và các cht tan du m như chloroform và eter đc bit hu hiu trong vic phá v cu trúc v ngồi ca virus và làm ngng s tái sn. Trong các đt dch PRRS, nưc vơi đc 10 20%, vơi bt hoc NaOH 2%, formol 2%, Crezin 5%, Virkou, Bencocid, Biokide, cĩ tác dng tt trong phịng chng bnh, tuy nhiên chưa cĩ đưc nghiên cu và đánh giá chính xác hàm lưng và thi gian s dung. 1.4. Dch t hc PRRS 1.4.1. Lồi mc bnh Trong t nhiên lồi heo mi la tui, c heo nhà ln heo rng đưc cho là lồi mc bnh duy nht, bnh khơng lây lan sang ngưi [43]. Tuy nhiên, vt tri bài thi virus qua phân khi gây nhim thc nghim vi virus PRRS bng nưc ung, chng t vt tri cũng mn cm vi virus PRRS (dn liu Ausvetplan, 2004) [22]. Trong phịng thí nghim ngưi ta s dng heo đ gây bnh thc nghim. Các lồi khác như chut bch, chut lang, th, b câu, khơng đưc s dng và cũng chưa thy cơng trình nghiên cu nào cơng b. 1.4.2. Phương thc lây lan * Lây lan trc tip: Vic tip xúc trc tip gia heo bnh và heo khe bng con đưng hơ hp trên, qua giao phi hoc truyn qua bào thai là con đưng truyn lây ph bin [14]. 15
16 heo m mc bnh hoc mang trùng, virus s đưc truyn cho heo con qua t cung, cũng t heo m virus cĩ th lây nhim cho bào thai giai đon gia thai kỳ tr đi và virus đưc bài thi qua nưc bt và sa [43]. Heo ln cĩ th bài thi virus trong vịng 14 ngày trong khi đĩ heo con và heo choai cĩ th bài thi virus trong 1 2 tháng cĩ khi đn 157 ngày (Theo JeongKi Kim và cs, 2005) [34]. * Lây lan gián tip: Heo cĩ th mc bnh qua cht bài tit như dch mũi, phân hoc qua khơng khí (cĩ th đi xa 3 km) mơi trng xung quanh mt cách hiu qu đc bit khi m đ cao, nhit đ thp và tc đ giĩ mnh (Thomas Blaha và ctv )[36]. Ngồi vic vn chuyn heo bnh vào đàn cm nhim và lây lan qua khơng khí thì ít cĩ bng chng nĩi v cách truyn lây khác. Tuy nhiên, ngưi ta cịn thy vic lây lan trong đàn ging cịn theo con đưng truyn tinh dch (th tinh nhân tao). nhng heo đc ging nhim bnh, tinh dch cĩ th gây bnh cho đàn chưa cĩ min dch vi mc đ biu hin tuỳ thuc vào kích c đàn, mt đ nuơi và tình trng v sinh. Cĩ tài liu cho thy virus cĩ th tn ti trong tinh dch ca đc ging đn 93 ngày sau cm nhim. Như vy, heo đc ging cũng là đi tưng truyn lây virus quan trng trong đàn. Qua dng c chăn nuơi và dng c bo h lao đng virus cĩ th lây truyn bnh cho nhng heo khe mnh khác. Heo rng hoc thm chí là mt s lồi chim hoang dã (vt tri), các lồi cơn trùng như mui (Aedes vexans) và rui (Musca domestica) cũng cĩ th bài tiêt virus ra mơi trưng (Tơ Long Thành 2007) [18], (JeongKi Kim và cs, 2005) [34]. 1.4.3. Đưng xâm nhp Sau khi virus xâm nhp vào cơ th heo bng các con đưng hơ hp, phi ging, tiêu hố, Mt đc trưng ca Arterivirus là phương pháp và v trí ca sao bn sơ cp, chúng sinh sn trong bào cht quanh nhân ca các t bào ch. 16
17 Nhng virion mi đưc gii phĩng bi exocytosis t b mt ca t bào. T bào đích sơ cp ca virus là đi thc bào túi phơi ca heo. Virus rt thích hp vi đi thc bào đc bit là đi thc bào hot đng vùng phi (dn liu Trn Thanh Phong 1996), [14]. Bình thưng, đi thc bào s tiêu dit tt c vi khun, virus xâm nhp vào cơ th, riêng đi vi vi rút PRRS, virus cĩ th nhân lên trong đi thc bào, sau đĩ phá hu và git cht đi thc bào (ti 40%). Do vy, khi đã xut hin trong đàn, chúng thưng cĩ xu hưng duy trì s tn ti và hot đng âm thm. Đi thc bào b git s làm gim chc năng ca h thng bo v cơ th và làm tăng nguy cơ b nhim các bnh k phát. Điu này cĩ th thy rõ nhng đàn v béo hoc chun b git tht cĩ s tăng đt bin v t l viêm phi [42]. 1.5. TRIU CHNG PRRS Heo mc bnh tai xanh thì s bin đi lâm sàng đu tiên là st cao, heo mang bnh nhưng vn cịn béo và mnh kho hoc biu hin m và suy nhưc, cĩ triu chng sy thai, cht lưu, heo con đ ra yu, co git cĩ triu chng khp khnh và phát ban đ tai hoc triu chng ni mn nht và xut huyt da. Triu chng bnh th hin cũng rt khác nhau, theo ưc tính, c 3 đàn ln đu tiên tip xúc vi mm bnh thì mt đàn khơng cĩ biu hin, mt đàn cĩ biu hin mc đ va và đàn cịn li cĩ biu hin bnh mc đ nng. Lý do cho vic này vn chưa cĩ li gii, tuy nhiên, vi nhng đàn kho mnh thì mc đ bnh cũng gim nh hơn, và cũng cĩ th do vi rút to nhiu bin chng vi đc lc khác nhau. Thc t, nhiu đàn cĩ huyt thanh dương tính nhưng khơng cĩ du hiu lâm sàng. * Nhng biu hin triu chng thưng gp trên heo nái Heo nái giai đon mang thai: Trong tháng đu tiên khi b nhim virus, heo bing ăn t 7 14 ngày (10 15% đàn), st 39 40 0C, sy thai thưng vào giai đon cui thai kỳ (1 6%), tai 17
18 chuyn màu xanh trong khong thi gian ngn (2%), đ non (10 15%), đng đc gi (3 5 tun sau khi th tinh), đình dc hoc chm đng dc tr li sau khi đ, ho và cĩ du hiu ca viêm phi. Heo nái giai đon đ và nuơi con: Bing ăn, lưi ung nưc, mt sa và viêm vú (triu chng đin hình), đ sm khong 2 3 ngày, da bin màu, l đ hoc hơn mê, thai g (khong 10 15% thai cht trong 3 4 tun cui ca thai kỳ), heo con cht ngay sau khi sinh (khong 30%), heo con yu, tai chuyn màu xanh (khong dưi 5%) và duy trì trong vài gi, nhng trưng hp này đưc xem là cp tính và kéo dài trong đàn ti 6 tun, đin hình là đ non, tăng t l thai cht hoc yu, tăng s thai g, cht lưu trong giai đon 3 tun cui trưc khi sinh, mt vài đàn con s này cĩ th ti 30% tng s heo con sinh ra. T l cht đàn con cĩ th ti 70% tun th 3 4 sau khi xut hin triu chng. Ri lon sinh sn cĩ th kéo dài 4 8 tháng trưc khi tr li bình thưng. nh hưng dài lâu ca PRRS ti vic sinh sn rt khĩ đánh giá, đc bit vi nhng đàn cĩ tình trng sc kho kém. Mt vài đàn cĩ biu hin tăng s ln phi ging li, sy thai. nh hưng ca PRRS ti sn xut như sau: T l sinh gim khong 10 15% (90% đàn tr li bình thưng), gim s lưng con sng sĩt sau sinh, tăng lưng con cht khi sinh, heo hu b cĩ th sinh sn kém, đ sm, tăng t l sy thai (2 3%), b ăn giai đon sinh con. * Nhng biu hin triu chng thưng gp trên heo con theo m Heo con theo m khi b nhim bnh th trng gy yu, nhanh chĩng rơi vào trng thái tt đưng huyt do khơng bú đưc, mt cĩ d (ghè mt) màu nâu, trên da cĩ vt phng rp, tiêu chy nhiu, gim s heo con sng sĩt, tăng nguy cơ mc các bnh v hơ hp, chân chỗi ra, đi run ry, * Nhng biu hin triu chng thưng gp trên heo sau cai sa và heo tht Heo con cai sa và heo tht triu chng rõ nht là chán ăn, ho nh, lơng xác 18
19 xơ, tuy nhiên, mt s đàn cĩ th khơng cĩ triu chng. Ngồi ra, trong trưng hp ghép vi bnh khác cĩ th thy viêm phi lan to cp tính, th trng gy yu, da xanh, tiêu chy, ht hơi, chy nưc mt, th nhanh, t l cht trong đàn mc cĩ th ti 15% (Phm S Lăng, Phan Đăng Kỳ, 2007) [09]. * Nhng biu hin triu chng thưng gp trên heo đc ging: Heo đc ging thưng b ăn, st, đ đn hoc hơn mê, gim hưng phn hoc mt tính dc, lưng tinh dch ít, cht lưng tinh kém và cho heo con sinh ra nh. Hình 1.3(a,b,c,d). Triu chng heo b PRRS (ngun trích, [42] ). 1.6. BNH TÍCH 1.6.1. Bnh tích đi th PRRS nh hưng nghiêm trng đn nhng heo mc bnh và đ li nhiu bnh tích trên các b phn như: Da cĩ th xut huyt, thâm tím do chy máu trong mơ, lách nhi máu, hĩa g và giãn n to nhiu bt khí [42]. Thn cĩ nhiu đm máu, tim cĩ nhiu dch màng bao, gan hoi t, chy 19
20 dch màu trng ngà. Các mch máu não mm và mng, hch não r máu. Hch bch huyt cĩ nhng đm xut huyt. phi xut huyt, phù thũng, viêm phi hoi t và thâm nhim đc trưng bi nhng đám chc, đc trên các thuỳ phi. Thuỳ b bnh cĩ màu xám đ, cĩ m và đc chc (nhc hố). Trên mt ct ngang ca thuỳ bnh li ra, khơ. Nhiu trưng hp viêm ph qun phi hố m mt dưi thuỳ đnh (dn liu Trn Thanh Phong, 1996) [14]. heo nái cĩ nhng hoi t trên nhau thai. Hình 1.4(a,b,c). Bnh tích phi do PRRS 1.6.2. Bnh tích vi th Trên bnh phm ca heo mc PRRS, thưng thy dch thm xut và hin tưng thâm nhim, trong ph nang cha đy dch viêm và đi thc bào, mt s trưng hp hình thành t bào khng l nhiu nhân. Mt bnh tích vi th đc trưng na ca PRRS là s thâm nhim ca t bào ph nang loi II (Pneumocyte) làm cho ph nang nhăn li, thưng bt gp đi thc bào b phân hu trong ph nang đc bit là tiu ph nang. 20
21 Trên mơi trng nuơi cy PRRSV cũng th hin bnh tích bng s phá v các t chc t bào nuơi cây. Hình 1.5. Bnh tích trên biu mơ phi Hình 1.6. Bnh tích trên t bào nuơi cây 1.7. CHN ĐỐN 1.7.1. Chn đốn lâm sàng Theo Benfiled (1999), khi trong đàn heo cĩ du hiu ri lon hơ hp trên các la tui, sinh sn bt n và năng sut đàn gim hơn bình thưng thì cĩ th nghi ng bnh do virus PRRS. Mt khác, theo Taylor (1995) và dn liu ca Hồng Văn Năm (2001) [11] cĩ cơ s nghi ng bnh khi: t l cht lúc sinh >20%, t l sy thai >8%, t l heo con cht trưc khi cai sa >26%, t l heo con cht trong tun đu tiên vưt quá 25%,. Tuy nhiên, đ xác đnh đúng căn bnh cn thc hin các phương pháp chn đốn phi lâm sàng khác. 1.7.2. Chn đốn huyt thanh hc 1.7.2.1. Phn ng IPMA (Immuno peroxidase Monolayer Assay) Đây là phn ng đu tiên đưc s dng đ phát hin kháng th kháng virus PRRS đưc gi là k thut min dch peroxidase mt lp. K thut này cĩ th thc hin trên các dịng t bào PAM, CL2621, MARC145. T bào sau khi nuơi cy 24 gi s đưc gây nhim vi PRRSV và đưc 37 0C trong 24 gi. Sau 21
22 đĩ t bào đưc gây nhim s đưc c đnh và tác dng vi huyt thanh mu, khong 1 gi 37 0C và đưc cho tác dng tip tc vi kháng kháng th heo cng hp HRPO. Nu mu huyt thanh cĩ cha kháng th kháng virus thì 30 50% t bào s cĩ màu đ khi cho lp t bào tác dng vi dung dch chromogen trong 30 phút. Khơng cĩ s thay đi màu ca t bào khi kt qu là âm tính. IPMA đưc s dng nhiu châu âu. Trong chn đốn phát hin thú nhim sm, ngưi ta thưng s dng IPMA vì xét nghim này cho phép xác đnh thú nhim sau 7 15 ngày và cĩ th phát hin kháng th đn 3 tháng sau khi nhim PRRSV. Nhưc đim ca phương pháp này là khơng th xác đnh trc tip hàm lưng kháng th bo v (Nguyn Ngc Hi, 2007) [04]. 1.7.2.2. Phn ng IFA (Indirect Immunhofloresence Assay) Ging như trong k thut IPMA, k thut IFA (k thut min dch huỳnh quang gián tip) cũng s dng nuơi cy t bào. Quá tŕnh thc hin IFA cũng ging vi IPMA, ch khác là kháng kháng th heo s dng khơng cng hp vi HRPO mà cng hp vi cht phát huỳnh quang FITC. Vic đc kt qu cn phi cĩ kính hin vi huỳnh quang. S hin din ca màu huỳnh quang trong mu xét nghim chng t mu cĩ kháng th kháng virus. Phn ng cĩ đ đc hiu cao 99,5% và cho phép phát hin kháng th kháng virus đn 3 tháng sau khi nhim [04]. Nhưc đim ca IFA và IPMA là khơng th làm t đng nên khĩ thc hin vi quy mơ ln. 1.7.2.3. Phn ng SN (Serum Neutralizing) Đây là phn ng trung hịa virus, phn ng này cĩ đ đc hiu cao nht, đưc s dng đ phát hin và đnh hiu giá kháng th kháng virus. Nhưc đim ca phn ng này là đt tin, khĩ thc hin và tn thi gian vì kháng th trung hồ xut hin chm (1 2 tháng sau khi nhim). Tuy nhiên đây là phn ng rt tt đ xác đnh min dch bo h. 22
23 1.7.2.4. Phn ng ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent Assay) Xét nghim ELISA (xét nghim min dch hp ph gn kt enzyme) cĩ đ nhy và đ đc hiu cao và thc hin đơn gin hơn so vi IFA và IPMA, cĩ th phát hin kháng th trong vịng 3 tun sau khi nhim bnh. Tuy nhiên hn ch ln nht ca phương pháp này là d cho kt qu dương tính gi. T s S/P ≥ 0,4 thì kt qu đưc ghi nhn là dương tính. Các phn ng IFA, SN, ELISA đưc s dng nhiu trong các phịng thí nghim min Nam nưc M (Nguyn Ngc Hi, 2007) [04]. 1.7.3. Chn đốn phi lâm sàng khác 1.7.3.1. Các phương pháp phát hin kháng nguyên Phương pháp FA và IHC cĩ th đưc s dng đ phát hin kháng nguyên virus trong mu mơ. Phương pháp FA cĩ th thc hin trc tip trên các mu đơng lnh, phương pháp này cho kt qu nhanh và chi phí thp, tuy nhiên li cĩ đ nhy và đ đc hiu khơng cao đ đm bo kt qu chn đốn, mu cn đưc ly và làm lnh nhanh. Phương pháp IHC cũng đưc thc hin trên mu mơ ct lát, tuy nhiên phương pháp này cĩ th thc hin vi các mu mơ đã đưc c đnh bng formol, điu này là khá quan trng vì rt thun li trong vic bo qun mu bnh phm. IHC cĩ đ nhy cao hơn so vi FA nhưng mt nhiu thi gian và tn chi phí hơn (Nguyn Ngc Hi, 2007) [04]. 1.7.3.2. Phát hin gen ca virus PRRS K thut PCR đưc phát trin đ phát hin RNA ca virus PRRS trong các mu bnh phm. K thut này khơng nhng cĩ đ đc hiu và đ nhy cao mà thi gian cn thit thc hin xét nghim cũng ngn hơn so vi phương pháp nuơi cy t bào vì th nĩ đưc s dng khá rng rãi trong chn đốn phát hin virus. Nhiu dng khác nhau ca PCR đưc s dng, hu ht chúng đưc s dng đ 23
24 phát hin các vùng ORFs 7, ORFs 6 hay ORFs 1b ca virus. Đ gia tăng đ nhy trong chn đốn PRRSV, nht là đ phân bit 2 dịng virus thì HanKook Chung và cs (2002) [26] đã s dng phương pháp multiplex reverse transcriptionnested PCR (RTnPCR). Fun in wang (1994) đã s dng k thut RTPCR trc tip đ phát hin s tn ti ca virus PRRS trong xác heo thương phm và trong tinh dch con đc. Tuy nhiên kt qu chn đốn chưa đ làm cơ s đ kt lun bnh mà ch cho phép xác đnh tình trng nhim ca đàn và k thut này địi hi k thut viên phi cĩ trình đ k thut cao. Các quy trình thu nhn và tr mu, quy trình chit tách và tinh sch RNA phi đưc thc hin mt cách nghiêm ngt. Do đĩ kt qu ca phn ng PCR gia các phịng thí nghim khác nhau cĩ th s khác nhau. 1.7.3.3. Phân lp virus trên mơi trưng t bào Trong phân lp virus, cũng như các phương pháp chn đốn khác, khâu đu tiên và quan trng nht đĩ là cách ly mu và bo qun mu. Mu xét nghim cĩ th là huyt thanh, dch tràn bng, dch ph nang, dch mu mơ (hch, phi, lách). Trong s đĩ thì dch ph nang và huyt thanh đưc đánh giá là mu tt nht cho vic phân lp virus khi dch bùng phát. PRRSV tn ti trong huyt thanh lâu hơn trong mơ, nhưng đi vi heo già thì li cĩ nhiu PRRSV trong mơ hơn trong máu. Đi vi các trưng hp sy thai thi kỳ cui hay sinh sm thì nên ly mu nhng heo con sinh ra yu, trưc khi cho bú hơn là thai khơ, thai cht lưu. Vic phân lp virus đi vi nhng heo nhim bnh mãn tính thì hch amidan, dch ra khí qun là nhng mu cĩ kh năng nuơi cy tt hơn so vi mu huyt thanh và phi. Mt đim quan trng khác cn chú ý là nhit đ bo qun mu trong quá trình vn chuyn và phân lp virus. Các mu bnh phm cn phi đưc bo qun 4 0C hay thp hơn trong quá trình vn chuyn mu đn 24
25 phịng thí nghim và thi gian gi mu nhit đ này tt nht là khơng quá 48 gi. Nhng mu bnh phm lưu gi trong mt thi gian dài bt buc phi đưc bo qun âm 70 0C, khơng đưc đơng và rã đơng mu nhiu ln. Vic phân lp virus gp nhiu khĩ khăn vì virus ch cĩ th nhân lên trên hai loi t bào, đĩ là: đi thc bào ph nang heo PAM và t bào thn kh (MARC145, CL2621). Tuy nhiên theo (Benfield D.A., Collins J.E và cs, 1999) [23] thì khơng phi tt c virus PRRS đu phát trin c hai loi t bào này mà PAM nhy cm vi virus hơn so vi CL2621, đc bit khi mu đưc dùng là huyt thanh. Cịn HanKook Chung và cs (2002) [26] cho rng PRRSV chng Châu M phát trin tt hơn trên MARC145, ngưc li PRRSV chng Châu Âu li phát trin nhanh hơn trên PAM. 25
26 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐI TƯNG, THI GIAN VÀ ĐA ĐIM NGHIÊN CU 2.1.1. Đi tưng nghiên cu Heo con ≤ 2 tháng tui (là nhng heo đang theo m, tp ăn và cai sa), Heo tht > 2 tháng tui (heo t sau cai sa đn xut chng), Heo nái (gm nái hu b, nái cha và nái đang nuơi con). các ging ni, ngoi và lai. 2.1.2. Đa đim nghiên cu Đ tài đưc thc hin ti TP Buơn Ma Thut, huyn Buơn Đơn và huyn Ea Kar tnh Đăk Lăk. 2.1.3. Thi gian nghiên cu Đ tài đưc thc hin t tháng 12 năm 2010 đn tháng 12 năm 2011. 2.2. NI DUNG NGHIÊN CU 2.2.1 . Mt s đc đim t nhiên, kinh t xã hi ca đa bàn nghiên cu cĩ nh hưng ti dch PRRS . 2.2.2 . Nghiên cu mt s đc đim dch t hc PRRS heo ti TP Buơn Ma Thut, huyn Buơn Đơn và huyn Ea Kar tnh Đăk Lăk. Nghiên cu đàn heo mc bnh qua các ch tiêu (T l mc chung, t l mc theo la tui, t l mc theo ging, t l cht, t l t vong, triu chng, bnh tích ) Nghiên cu tình hình PRRS theo khơng gian 2.2.3. Nghiên cu chun đốn virus bng phn ng ELISA 2.2.4. Nghiên cu đánh giá thit hi do PRRS gây ra 2.2.5. Đ xut bin pháp phịng PRRS 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.3.1. Nghiên cu dch t hc (Nguyn Như Thanh, 2001) [16]. Dch t hc mơ t: Nghiên cu đưc tin hành theo phương pháp nghiên 26
27 cu hi cu và ct ngang. Dch t hc phân tích (Nguyn Như Thanh, 2001) [16]. 2.3.2. Phương pháp thu thp s liu S dng s liu lưu tr ti Chi cc Thú y Đăk Lăk và Trm Thú y huyn, thành ph điu tra. và s liu thu đưc trong quá trình nghiên cu điu tra. 2.3.3. Phương pháp chn mu Chn mu theo phương pháp ngu nhiên phân tng (Nguyn Như Thanh, 2001) [16]. 2.3.4. Phương pháp đánh giá s tn tht do dch bnh 2.3.4.1. Thit hi trc tip Nhng thit hi trc tip do dch bnh gây ra là: Gia súc cht phi hu b đi. Do phi git m bt buc vt nuơi bnh, nhim bnh. Chi phí cho vic chơn, đt, git m bt buc. Chi phí hố cht sát trùng tiêu đc. Chi phí cho vic tiêm phịng. Chi phí cho cha bnh, chn đốn, cơng tác kim dch, cơng tác t chc tuyên truyn, hi hp, đi li phịng chng dch và các chi phí trong khi thc hin lnh cơng b dch bnh. Chi phí cho tiêu tn thc ăn so vi khi khơng cĩ dch. Thit hi v gim năng sut chăn nuơi 2.3.4.2. Thit hi gián tip Thit hi do gim giá tr ca các sn phm chăn nuơi trên th thưng. Thit hi do mt các hp đng buơn bán gia súc, sn phm gia súc đã ký hoc sp ký kt trong sn phm kinh doanh. Thit hi do khơng xut khu đưc sn phm chăn nuơi. Thit hi sa sút ca ngành chăn nuơi, s mt cơng ăn vic làm ca nhiu ngưi làm cơng tác chăn nuơi, ch bin sn phm gia súc, git m, vn chuyn. 2.3.5. Các phương pháp chn đốn bnh Chn đốn qua triu chng lâm sàng, bnh tích. Xét nghim s cĩ mt ca virus PRRS bng k thut ELISA gián tip (b kít do cơng ty IDEXX sn xut). Ly 30 mu máu tĩnh mch ca heo thuc đi tưng nghiên cu nghi nhim PRRSV đưc bo qun lnh và gi v phịng thí 27
28 nghim đ làm phn ng ELISA. 2.4. PHƯƠNG PHÁP TÍNH TỐN S LIU 2.4.1. Mt s t l tính tốn Số con mắc Tính t l mc (%) = × 100 Số con điều tra Số con chết Tính t l cht (%) = ×100 Số con điều tra T l t vong hay t l cht ca ca bnh (CFE) Số con chết CFE = ×100 Tổng số mắc bệnh Tc đ mi mc Tỷ lệ mới mắc trong thời kỳ nghiên cứu = Đơn vị thời gian nghiên cứu (ngày, tuần, tháng, quý, năm) 2.4.2. X lý s liu Các s liu điu tra và thu thp đưc x lý trên Excel 2007. V bn đ dch t bng ng dng piant ca Windows. 28
29 CHƯƠNG 3 KT QU THO LUN 3.1. ĐC ĐIM T NHIÊN, KINH T XÃ HI TP. BUƠN MA THUT, HUYN BUƠN ĐƠN VÀ EA KAR CĨ NH HƯNG ĐN DCH T PRRS 3.1.1. Đc đim t nhiên 3.1.1.1. Buơn Ma Thut + V trí đa lý: Phía Đơng giáp huyên Krơng Păk, phía Tây giáp huyn Buơn Đơn và huyn Cư Jút (Đăk Nơng), phía Nam giáp huyn Cư Kuin và Huyn Krơng Ana, phía Bc giáp huyn Cư M’Gar. Vi tng din tích t nhiên là 177,88 km 2, gm 13 phưng và 8 xã, nm trên cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao 536 m so vi mc nưc bin. + Khí hu: Nhit đ trung bình năm 25 0C, nhit đ cao nht là 39 0C, thp nht là 7 0C, chênh lch nhit đ gia các mùa khơng cao, biên đ dao đng ngày và đêm khá ln (9 10 0C). Khí hu cĩ hai mùa rõ rt, mùa mưa và mùa khơ, lưng mưa trung bình hàng năm 1.600 1.800 mm. Mùa mưa: T tháng 5 10 hàng năm, lưng mưa chim 80 85% lưng mưa c năm. Nhit đ trung bình khong 23 25 0C, đ m trung bình cao 87 90%. Mùa mưa rt thun li cho thm thc vt như c và các loi rau to điu kin khá tt cho chăn nuơi phát trin mùa này và đây cũng là điu kin tt cho mt s dch bnh phát sinh. Mùa khơ: Bt đu t tháng 11 cho đn tháng 4 năm sau, lưng mưa tương đi ít chim 15 20% lưng mưa c năm, khí hu mùa này khơ hn và nĩng nên các loi thc vt, rau, ca qu, phát trin kém nh hưng ti ngun thc ăn chăn nuơi năng sut cũng gim, ngun nưc khan him làm nh hưng nhiu ti s phát trin cũng như sc khe đàn gia súc, gia cm. 3.1.1.2. Huyn Buơn Đơn Nm phía Bc ca tnh Đăk Lăk, trên trc tnh l 1, vi tng din tích t 29
30 nhiên là 1.410,40 km 2, gm 1 th trn và 7 xã. + V trí đa lý: Phía Đơng giáp huyn Cư M’gar và Tp. Buơn Ma Thơt, phía Tây giáp biên gii Campuchia, phía Nam giáp huyn Cư Jút (Đăk Nơng), phía Bc giáp huyn Ea Suop. Nm trên cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao trung bình 500 m so vi mc nưc bin. + Khí hu: nhit đ trung bình năm t 23 0C 24 0C. Trong đĩ nhit đ cao nht trung bình năm khong 29,5 0C thp nht là 16,6 0C và nhit đ cao tuyt đi là 37,9 0C, nhit đ thp tuyt đi là 8,6 0C. Lưng mưa trung bình khong 1.400 1.600 mm, cao nht 2.334 mm, thp nht 1.166 mm. Mùa khơ cĩ lưng mưa chim 4 5% lưng nưc c năm, mùa mưa lưng nưc chim 90% lưng nưc c năm. 3.1.1.3. Huyn Ea Kar + V trí đa lý: Nm phía Đơng Nam tnh, trên trc quc l 26. Phía Đơng giáp huyn M’Đrk, phía Tây giáp Krơng Pk, phía Nam giáp huyn Krơng Bơng, phía Bc giáp tnh Gia Lai, Phú Yên và huyn Krơng Năng. Huyn gm 2 th trn và 14 xã. Vi tng din tích t nhiên là 1.037,47 km 2, gm 2 th trn và 13 xã, nm trên cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao 500 m so vi mc nưc bin. + Khí hu cĩ hai mùa như TP Buơn Ma Thut và huyn Buơn Đơn. 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi 3.1.2.1. Buơn Ma Thut Là trung tâm hành chính ca tnh, vi tng dân s năm 2009 là 321.370 ngưi, mt đ dân cư 852,03 ngưi/km 2, thành phn dân tc đa dng. Đa bàn tương đi bng phng, cĩ quc l 14, 26, 27 đi qua, cĩ nhiu h thng kênh rch và h nưc ln nên thun li cho vic chăn nuơi gia súc cũng như giao thương trao đi vi bên ngồi. Do nm trên đa bàn trung tâm nên ngưi chăn nuơi cũng đưc tip xúc vi nhng tin b khoa hc và áp dng nhy bén hơn, Ngồi nhng nn kinh t mũi nhn, chăn nuơi cũng là th mnh và đem li thu nhp 30
31 cao cho ngưi dân đc bit là các xã phưng lân cn trung tâm. 3.1.2.2. Huyn Buơn Đơn Tính đn năm 2009, tồn huyn cĩ tng dân s 59.266 ngưi, mt đ đân cư 42,02 ngưi/km 2, huyn cĩ nhiu dân tc chung sng, Là mt huyn cĩ mt đ dân cư thưa, thành phn dân tc đa dng vi nhng tp quán sinh hot đc trưng khác nhau, nên vic tip thu nhng tin b k thut cho chăn nn nuơi thú y cịn nhiu hn ch. Huyn vn cịn ph thuc nhiu vào ngun con ging bên ngồi, hàng năm ngưi chăn nuơi trong huyn vn nhp mt s lưng ln ging vt nuơi, vic này nh hưng ti cơng tác phịng chng mt s bnh cho đàn gia súc và thc t đã xy ra mt s dch ln như LMLM, PRRS, Trên đa bàn huyn cĩ dịng sơng Serepơk chy ct ngang theo hưng Đơng Nam Tây Bc và cĩ vưn Quc Gia Yok Đơn cĩ nhiu loi đng vt rng sinh sng trong đĩ cĩ heo rng, đĩ cũng là đng vt cm nhim vi PRRS, huyn cũng cĩ th manh v du lch, tuy nhiên vic du khách qua li thưng xuyên nht là đn t nhng vùng cĩ dch s là mi nguy him cho đàn heo nuơi trong huyn. 3.1.2.3. Huyn Ea Kar Theo thng kê đn năm 2009, huyn cĩ 148.118 ngưi, mt đ dân cư 136,99 ngưi/km 2, phn đơng dân s ca huyn đưc di cư t các tnh phía Bc vào, Ea Kar khơng phi là mt huyn cĩ tim năng v đt hay cây cơng nghip nhưng li rt mnh v cơng nghip ch bin, nn chăn nuơi phát trin nên các trang tri chăn nuơi ln ca tnh đưc xây dng và phát trin nhiu huyn. Huyn cĩ tuyn quc l 26 đi qua và cĩ 2 th trn trung tâm nên rt thun li cho vic giao thương trao đ vi bên ngồi. Huyn cĩ din tích đt rng và cĩ khu bo tn thiên nhiên Ea Sơ vi 27.000 ha, cĩ nhiu loi đng vt rng sinh sng, tuy chưa chng minh nhưng cũng th nhn thy đây là mt ngun lưu chuyn mm bnh ngồi thiên nhiên. 31
32 3.1.3. Kt qu điu tra tình hình chăn nuơi heo và cơng tác thú y ti Tp. Buơn Ma Thuơt huyn Buơn Đơn và Ea Kar 3.1.3.1. Tình hình chăn nuơi heo Kt qu nghiên cu xác đnh tng đàn heo nuơi ca các đa đim điu tra đưc trình bày bng 3.1. Bng 3.1. Tng đàn heo nuơi t 2006 đn năm 2011 Năm 2007 2008 2009 2010 2011 Đa đim TP.BMT 58.888 81.843 91.597 87.254 37.518 H. Buơn Đơn 19.922 28.604 30.642 33.673 14.480 H. Ea Kar 87.764 68.540 78.498 68.293 34.148 Cng 166.574 178.987 200.737 189.220 86.145 Qua bng 3.1 cho thy: Tng đàn heo nuơi 03 khu vc điu tra trong hơn bn năm qua cĩ s tăng gim đàn rõ rt, cao nht năm 2009 tng đàn là 200.737 con và thp nht năm 2007 tng đàn 166.574 con. C th trong 3 năm t 2007 đn 2009 tc đ tăng đàn heo nuơi ca c 3 đơn v điu tra, đc bit là TP. Buơn Ma Thut và Buơn Đơn t 58.888 lên 91.597 con và t 19.922 lên 30.642 con, vi huyn Ea Kar tc đ tăng đàn khơng n đnh. Riêng năm 2010 c 3 khu vc trên đu cĩ s gim s lưng đàn heo rõ rt. Theo chúng tơi, nguyên nhân ca s gim đàn heo là do đây cũng là mt h ly do dch bnh khơng kim sốt đưc trên đàn heo trong thi gian qua như dch PRRS, LMLM, đã nh hưng ti ngun con ging và gây thit hi ln ti ngưi chăn nuơi nên s đu tư cho chăn nuơi và tăng đàn khơng n đnh. 32
33 3.1.3.2. Kt qu điu tra v mng lưi thú y huyn Buơn Đơn, TP. Buơn Ma Thut và huyn Ea Kar Mng lưi thú y cơ s nên đưc hiu là nhng thú y viên cp xã/phưng/th trn (gi tt là thú y xã) và thú y thơn/bn/p (gi tt là thú y thơn) đưc cơ quan cĩ thm quyn hp đng đ làm cơng tác thú y. Mng lưi thú y cơ s này cĩ vai trị ht sc quan trng đi vi vic bo v s phát trin ca đàn vt nuơi, h là nhng ngưi trc tip phịng, chng và khai báo dch bnh. Nhim v thú y cơ s bao gm : + Dch v cơng : Dch v cơng là nhng vic nm trong phm trù qun lý nhà nưc chuyên ngành như kim dch đng vt, giám sát dch t, khai báo dch t, kim sốt sát sinh vv Nhân viên thú y cơ s đưc cơ quan qun lý nhà nưc y nhim thc hin các dch v cơng và s đưc hưng tin ph cp t ngân sách nhà nưc. Nhng ngưi này phi cĩ chc danh do UBND xã và Trm thú y huyn hp đng thng nht tuyn chn và qun lý. + Dch v kinh t : Dch v kinh t là nhng vic khám, cha bnh, thin hon, dn tinh cho vt nuơi, tư vn thú y cho các ch trang tri, bán thuc thú y cho ngưi chăn nuơi Đ đánh giá v hot đng ca thú y, trong thi gian thc hin đ tài, chúng tơi tin hành nghiên cu v mng lưi thú y cơ s, kt qu đưc trình bày bng 3.2. 33
34 Bng 3.2. Kt qu điu tra mng lưi thú y Cán b Thú y Trình đ chuyên mơn Đơn v Cao Đi Cao Trun Sơ Trm Cơ s hc hc đng g cp cp TP.Buơn Ma Thut 6 25 1 12 2 15 1 Buơn Đơn 4 14 0 4 0 8 6 Ea Kar 5 41 0 5 0 24 17 Tng 15 80 1 21 2 47 24 T l (%) 15,79 84,21 1,05 22,10 2,11 49,47 25,26 Kt qu bng 3.2 cho thy: Đi ngũ nhng ngưi làm cơng tác thú y ca 3 đa đim nghiên cu khơng đng đu v s lưng cũng như cht lưng. Tng s cán b thú y là 95 ngưi trong đĩ làm cơng tác ti các trm thú y 15 ngưi, chim t l 15,79%. S cán b thú y thuc cơ quan qun lý nhà nưc (cơng tác ti các Trm Thú y) là chưa cao v s ngưi ln trình đ chuyên mơn. H thưng xuyên cĩ s lưng ngưi mng, phi thc hin nhiu cơng vic (v sinh phịng tr bnh, kim dch, kim sốt git m, tp hun v k thut, ) tt yu s nh hưng đn kt qu phịng chng dch bnh, bo v sc khe cho đàn gia súc gia cm trên đa bàn. S cán b làm cơng tác thú y cơ s 80 ngưi, t l 84,21%. Đây là mt h thng thú y hot đng trc tip trong sn xut chăn nuơi trang tri, phưng xã. Nhim v chc năng ca h là bo v an tồn dch bnh, bo v sc kho cho đng vt nuơi làm tăng li ích kinh t trc tip cho ch vt nuơi, bo đm sn phm chăn nuơi sch, an tồn v sinh thc phm và bo v mơi trưng khi b ơ nhim bi cht thi chăn nuơi theo nghĩa rng. V tính cht hot đng, h là nhng ngưi hành ngh t do nên nhiu 34
35 nưc gi h là nhng nhà thú y t do (Veterinaires libres). Mi hot đng ca h đưc nhà nưc qun lý theo lut ngh nghip và các lut cơ bn chung ca xã hi. Nhng ngưi làm thú y t do này khơng hưng lương t ngân sách nhà nưc, ngun thu nhp ca h là t vic làm dch v chuyên mơn bao gm dch v kinh t và dch v cơng. Dch v kinh t là nhng vic khám, cha bnh cho vt nuơi, thin hon, gieo tinh, tư vn, thú y chăn nuơi cho các trang tri, bán thuc thú y, thc ăn chăn nuơi cho ngưi s dng. Ngưi s dng dch v tr cơng dch v cho ngưi làm dch v, nhng nưc cĩ t chc qun lý tt, tin dch v đưc tính theo tiêu chun do Hi ngh nghip qui đnh và giám sát. Dch v cơng là nhng vic nm trong phm trù qun lý nhà nưc chuyên ngành như kim dch đng vt, giám sát dch t, khai báo dch t, kim sốt sát sinh v.v ngưi thú y t do đưc cơ quan qun lý nhà nưc u nhim thc hin các dch v cơng này s đưc hưng tin dch v cơng t ngân sách nhà nưc chi tr. Do tính đc thù ca màng lưi thú y cơ s (Thú y thc hành, thú y t do) nên nhng ngưi thú y này đưc coi như là con mt, bàn tay ca ngành. Thc vy mi s giám sát, giám sát dch t, kim dch vn chuyn, tăng gim đàn đa phương, vic git m s lý c th đa phương đu khơng th qua con mt ca màng lưi này đưc. Vic giám sát dch bnh, thơng báo dch do đĩ ch cĩ đưc thc hin t cơ s do màng lưi này hot đng thì mi kp thi, cht ch và thơng sut đưc. Mi hot đng nghip v t tiêm phịng, chn đốn, cha tr, tư vn thú y v.v đu do nhng ngưi thú y cơ s mi đưc thc hin. Vi kt qu điu tra cho thy, t l cán b thú y cĩ trình đ t cao đng tr lên chưa cao, chim t l dưi 26%. Yêu cu phát trin ca sn xut chăn nuơi, ngưi hành ngh thú y t do cũng cn đưc nâng cao kin thc khoa hc và tay ngh thưng xuyên. Thc t hàng năm vn cĩ mt s dch bnh xy ra trên gia súc gia cm như LMLM, PRRS, Cúm gia cm, xut hin trên đàn vt nuơi là 35
36 điu khơng th tránh khi. Đ nâng cao hiu qu ca cơng tác thú y cơ s, cn phi cĩ đưc s quan tâm ca nhà nưc đn vic t chc, đào to và cĩ chính sách đãi ng thích hp khuyn khích ngưi làm thú y. 3.1.3.2. Tình hình dch PRRS ti Đăk Lăk năm 2010 Chúng tơi tin hành nghiên cu xác đnh tình hình dch PRRS ti tnh Đăk Lăk trong năm 2010. Kt qu đưc trình bày bng 3.3. Bng 3.3. Tình hình và thit hi do PRRS heo năm 2010 STT Ni dung Kt qu 1 Tng đàn heo (con) 658.031 2 S con mc bnh 106.103 3 T l mc bnh (%) 16,12 4 S tiêu hy (con) 49.830 5 Trng lưng (kg) 2.017.926 6 Đơn giá (đ) 25.000 7 Thit hi ưc tính do tiêu hy (đ) 50.448.150.000 Kt qu bng 3.3 cho thy: PRRS heo ti Đăk Lăk đã xy ra gây thit hi khơng nh cho chăn nuơi heo ca tnh. Trong năm 2010 cĩ 106.103 heo mc bnh chim t l 16,12%. Trong đĩ phi tiêu hy bt buc 49.830 con vi tng trng lưng tiêu hy là 2.017.926 kg. Thit hi ưc tính ch do tiêu hy heo là 50.448.150.000 đng. Mc tính thit hi mi ch tính là mt phn kinh phí Nhà nưc h tr cho ngưi chăn nuơi đ khng ch dch bnh, trên thc t nĩ chưa đánh giá ht đưc nhng thit hi to ln do dch gây ra mà ngưi chăn nuơi phi gánh chu. Ngồi ra cn phi tính đn nhng thit hi do thi gian nuơi kéo dài, chi phí thêm v thc ăn, cơng chăm sĩc do khơng xut chung đưc, chi phí trên chưa tính đn cơng chng dch, thuc thú y 36
37 3.2. MT S KT QU NGHIÊN CU DCH T HC PRRS TI TP.BUƠN MA THUT, HUYN BUƠN ĐƠN VÀ EA KAR 3.2.1. Kt qu nghiên cu trên đàn heo mc bnh 3.2.1.1. Kt qu nghiên cu xác đnh t l mc PRRS Đ xác đnh t l mc PRRS trên heo, chúng tơi tin hành điu tra trên 1.000 h chăn nuơi trên 3 đa đim TP. Buơn Ma Thut, huyn Buơn Đơn và Ea Kar, kt qu đưc th hin bng 3.4. Bng 3.4. Kt qu xác đnh t l mc PRRS năm 2010 S Tng đàn S S mc T l Đa đim TT (con) dch bnh (con) (%) 1 TP. Buơn Ma Thut 87.254 19 10.438 11,96 2 Huyên Buơn Đơn 33.673 07 1.327 3,94 3 Huyn Ea Kar 68.293 16 31.744 46,48 4 Cng 189.220 42 43.509 22,99 Qua bng 3.4 và biu đ 3.1 cho thy: Trong năm 2010, PRRS xy ra mnh ti các đa đim nghiên cu. Trong s 198.220 heo nuơi cĩ 43.509 con mc bnh, t l mc bnh 22,99%. S heo mc bnh ti TP BMT, huyn Buơn Đơn và Ea Kar chim 41,01% s heo mc PRRS ti tnh Đăk Lăk. T l mc bnh Ea Kar 46,48% là cao nht gp 11,80 ln s heo mc PRRS ti huyn Buơn Đơn và gp 3,89 ln s heo mc bnh ti tp. Buơn Ma Thut. Ti tp. Buơn Ma Thut, trong s 87.254 heo nuơi cĩ 10.438 heo mc PRRS chim t l 11,96%. Ti huyn Buơn Đơn, trong s 33.673 heo nuơi, cĩ 1.327 heo mc bnh, t 37
38 l mc 3,94% là thp nht. Kt qu nghiên cu cho thy, năm 2010 trên các đa đim nghiên cu đu xut hin PRRS. Tuy nhiên t l mc xy ra các mc đ khác nhau và phù hp vi cơng b dch năm 2010 ca tnh Đăk Lăk. 46,48 50,00 40,00 30,00 11,96 20,00 3,94 10,00 0,00 Tp. BMT Buơn Đơn Ea Kar Biu đ 3.1. Kt qu xác đnh t l mc PRRS ti TP. BMT, huyn Buơn Đơn và Ea Kar năm 2010 Kt qu nghiên cu cịn cho thy, trong năm 2010, ti 3 đa phương đã xy ra 42 dch PRRS trung bình trong mt dch PRRS cĩ 1.036 heo mc bnh. Tính riêng tng đa phương năm 2010 cho thy: Ti TP Buơn Ma Thut xy ra 19 dch PRRS, trung bình cĩ 549,4 heo mc bnh trong mt dch. Ti huyn Buơn Đơn xy ra 07 dch PRRS, trung bình cĩ 190 heo mc bnh trong mt dch. Ti huyn Ea Kar cĩ 16 dch PRRS, trung bình cĩ 1.984 heo mc bnh trong mt dch. Theo chúng tơi, s dĩ cĩ s chênh lch gia t l mc các đa đim điu tra là do nhng nguyên nhân sau: Do đc đim đa lý khác nhau, s phân b dân 38
39 cư cũng như mt đ chăn nuơi heo các đa đim khơng đng đu, tp quán sinh hot đa dng các vùng nên phương thc chăn nuơi ca mi vùng khác nhau ch yu chăn nuơi theo hình thc h gia đnh mang tính cht t phát, to điu kin thun li cho mm bnh phát trin. Đi vi huyn Buơn Đơn, mt đ chăn nuơi thp, s lưng heo nuơi khơng nhiu vic giao thương vi bên ngồi con hn ch (khơng thun li v mt giao thơng so vi TP. Buơn Ma Thut và huyn Ea Kar) nên khi cĩ dch, mc đ lây lan thp hơn. 3.2.1.2. Kt qu xác đnh tc đ mi mc ca PRRS PRRS là mt trong nhng bnh cĩ t l lây lan nhanh, mnh đàn heo gây thit hi ln cho chăn nuơi. Đ đánh giá mc đ lây lan dch, chúng tơi tin hành nghiên cu đánh giá tc đ mi mc ca PRRS ti 03 đa đim nghiên cu trong năm 2010. Kt qu đưc trình bày bng 3.5 Bng 3.5. Kt qu nghiên cu xác đnh tc đ mi mc ca PRRS Tng s Tng S con T l Tc đ Huyn cĩ Thi gian ngày đàn d mi mi mc mi dch nghiên cu nghiên mc mc (%) mc/ngày cu 01/7 đn Ea Kar 168 68.293 31.744 46,48 0,277 15/12/2010 Buơn 16/8 đn 71 33.673 1.327 3,94 0,055 Đơn 25/10/2010 20/7 đn TP. BMT 126 87.254 10.438 11,96 0,095 23/11/2010 01/7 đn Cng 168 189.220 43.509 22,99 0,137 15/12/2010 39
40 Qua bng 3.5 cho thy: Ti 3 đa phương nghiên cu, trong năm 2010 cĩ 168 ngày dch PRRS, tc đ mi mc 0,137 con/ngày. Như vy trong 100 con heo ti 3 đa phương nghiên cu cĩ 0,137 con heo mc PRRS trong mt ngày. Hay c 10.000 heo, trong mt ngày ti 3 đa đim nghiên cu trung bình cĩ 137 con mc bnh PRRS. Ti huyn Ea Kar, dch PRRS xy ra t ngày 01 tháng 7 đn ngày 15 tháng 12 năm 2010. Trong thi gian 168 ngày cĩ 31.744 con heo mc bnh, t l mi mc 46,48%, tc đ mi mc 0,277 con/ngày. Kt qu cho thy trong 100 con heo cĩ 0,277 con con mc PRRS trong mt ngày. Hay c 10.000 con heo, trong mt ngày cĩ 277 con mc bnh PRRS. Ti huyn Buơn Đơn, thi gian cĩ dch 71 ngày t 16/8 đn 25/10/2010 vi 1.327 con heo mc bnh PRRS, t l mi mc 3,94%, tc đ mi mc 0,055 con/ngày. Như vy c 100 con heo cĩ 0,055 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. Hay c 10.000 heo cĩ 55 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. Ti TP. Buơn Ma Thut, dch xy ra t ngày 27 tháng 7 đn 23 tháng 11 năm 2010, cĩ 10.438 con heo mc bnh, t l mi mc 11,96%; tc đ mi mc 0,095 con/ngày. Trong 100 con heo cĩ 0,095 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. Hay c 10.000 heo cĩ 95 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. Tc đ mi mc trong ngày thành ph Buơn Ma Thut là cao nht. Kt qu cịn cho thy: Tc đ lây lan ca bnh PRRS trong năm 2010 huyn Ea Kar gp 2,92 ln tc đ lây lan PRRS heo nuơi ti TP. Buơn Ma Thut và nhanh hơn tc đ lây lan huyn Buơn Đơn là 5,04 ln. Theo chúng tơi tc đ lây lan PRRS mi đa phương khác nhau là do khu vc đa lý khác nhau, mt đ chăn nuơi khác nhau. Ti huyn Ea Kar và TP. Buơn Ma Thut, là trung tâm kinh t chính tr ca tnh, cĩ dân s cao, nhu cu thc phm cao, là nơi tp trung nhiu cơ s git m gia súc, gia cm, nơi gia súc các huyn đưc đưa v git m, và cũng t đây gia súc đưc vn chuyn đi 40
41 các tnh khác do đĩ cĩ tc đ lây lan dch PRRS nhanh hơn huyn Buơn Đơn. 3.2.1.3. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo la tui Chúng tơi tin hành nghiên cu t l mc bnh cùa đàn heo nuơi ti ba đa đim theo la tui. Da vào đc đim chăn nuơi, đc tính sinh lý ca heo và tính cht ca bnh PRRS chúng tơi chia đ tui ca heo thành các nhĩm: Heo ≤ 2 tháng tui, Heo >2 10 tháng tui và heo > 10 tháng tui đ nghiên cu. Qua điu tra thu thp s liu t 70 thơn thuc 14 xã phưng ca 3 đơn v nghiên cu, kt qu đưc trình bày bng 3.6. Bng 3.6. T l mc PRRS theo la tui heo ≤ 2 tháng > 2 10 tháng > 10 tháng Tu i S S S S S S mc T T T điu điu mc điu mc Đa bnh l l l tra Tra bnh tra bnh đim (con) (%) (%) (%) (con) (con) (con) (con) (con) BMT 2136 994 46,54 2145 763 35,57 524 361 68,89 Buơn Đơn 1657 136 8,21 2657 75 2,82 489 25 5,11 Ea Kar 1399 348 24,87 1416 189 13,35 568 115 20,25 Tng 5192 1478 28,47 6218 1027 16,52 1581 501 31,69 Qua bng 3.6 và biu đ 3.2 cho thy: La tui heo khác nhau, t l mc PRRS khác nhau. Heo các la trên 10 tháng tui và heo con dưi 2 tháng tui cĩ t l mc bnh cao hơn heo la tui t 2 10 tháng. Heo la tui > 10 tháng, t l mc bnh là 31,69% là cao nht. Tip theo là heo la tui ≤ 2 tháng cĩ 1478 con mc bnh trong tng s 5.192 điu tra chim t l 28,47%. Thp nht là heo la tui >2 10 tháng t l mc là 41
42 16,52%. Tính riêng tng đa đim nghiên cu, ti Buơn Ma Thut, t l mc bnh la tui trên 10 tháng là cao nht (68,89%), tip theo là heo dưi 2 tháng tui (46,54%) thp nht là heo t 2 10 tháng tui (35,57%). Ti Buơn Đơn cĩ t l mc tương ng tng la tui là 8,21%; 2,82% và 5,11%. Ti huyn Ea Kar, heo la tui dưi 2 tháng cĩ t l mc bnh cao nht (24,87%), tip theo là heo trên 10 tháng tui (20,25%), thp nht là heo la tui t 2 10 tháng. 40 28,47 31,69 30 16,52 20 T l 10 0 ≤ 2 tháng > 2 10 tháng > 10 tháng Tui Biu đ 3.2. T l mc bnh theo la tui Kt qu nghiên cu cho thy, heo các la tui đu cĩ th cm nhim virus. Các cơ s chăn nuơi cơng nghip vi quy mơ ln, bnh thưng lây lan rng tn ti lâu dài trong đàn nái, rt khĩ thanh tốn. Heo nái thưng truyn mm bnh cho bào thai. Heo rng các la tui khác nhau đu cĩ th cm nhim virus, cĩ th phát bnh, nhưng thưng khơng cĩ triu chng lâm sàng và tr thành ngun tàng tr mm bnh trong t nhiên. Đi vi heo > 2 10 tháng cĩ t l mc thp là do đ tui này đang trong thi gian tăng trưng, sc đ kháng vi các bnh nĩi chung cao nên kh năng mc bnh thp. 42
43 Vi heo con ≤ 2 tháng tui và heo trên 10 tháng tui cĩ t l mc bnh cao theo chúng tơi do heo con sc đ kháng vi các mm bnh ngồi mơi trưng kém, h hơ hp vn đang phát trin nên d b tn thương bi các yu t gây bnh, bên cnh đĩ virus PRRS cĩ tính đnh hưng t bào cao như t bào ph nang nên khi cĩ mm bnh xâm nhp thì đ tui này s là mơi trưng thun li cho mm bnh phát trin và gây bnh. Vi heo trên 10 tháng tui th nguyên nhân cũng t tính cht ca virus PRRS là cĩ tính đnh hưng t bào cao c t bào t cung nên chúng gây bnh cũng tp trung trên heo nái cao. 3.2.1.4. Kt qu xác đnh t l cht và t l t vong theo la tui Chúng tơi tin hành nghiên cu xác đnh t l cht và t l t vong do bnh tai xanh các đa đim nghiên cu. Kt qu đưc trình bày bng 3.7 và biu đ 3.3. Bng 3.7. T l cht và t l t vong do PRRS theo la tui S nghiên T l T l t Tui heo S mc S cht cu cht vong (tháng) (con) (con) (con) (%) (%) ≤ 2 5192 1478 1357 26,14 91,81 > 2 10 6218 1027 367 5,90 35,74 > 10 1581 501 15 0,95 2,99 Qua bng 3.6 và biu đ 3.3 cho thy: T l cht và t l t vong cao nht heo dưi 2 tháng tui (26,14% và 91,18%). đây cũng là đ tui cĩ t l mc cao nht, như vy cho thy mc đ nguy him ca PRRSV đi vi đ tui này là cao. Tip theo là heo t 2 đn 10 tháng tui t l cht (5,90%) và t l t vong (35,74%). Heo la tui trên 10 tháng cĩ t l cht (0,95%) và t l t 43
44 vong (2,99%) là thp nht. 91,81 100 90 80 T l cht 70 60 50 35,74 T l t vong 40 26,14 30 20 5,9 0,95 2,99 10 T l T 0 ≤ 2 tháng > 2 10 tháng > 10 tháng Biu đ 3.3. T l cht, t l t vong do PRRS theo la tui Theo chúng tơi, t l cht và t l t vong heo trên 10 tháng tui thp là do bnh mà khơng cht chúng cĩ th truyn bnh cho heo con trong thi gian mang thai ( nhng cá th đang mang thai và sinh sn bình thưng) hoc trong thi gian nuơi con. Hồng Văn Năm (2001) [11] cho bit heo con cĩ t l cht do PRRS là cao nht. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi v t l t vong do PRRS heo là tương đương vi các tác gi trên. 3.2.1.5. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo ging Chúng tơi tin hành nghiên cu t l mc PRRS theo ging heo. Các ging nghiên cu là heo ni, heo ngoi và heo lai (con lai tuy chưa đưc coi là mt ging nhưng đ phù hp chúng tơi đưa vào tiêu chí đ xác đnh vì đi tưng này cũng cĩ s khác bit vi 2 ging trên), kt qu đưc trình bày ti bng 3.8 và biu đ 3.4. 44
45 Bng 3.8. T l mc PRRS trên heo theo ging S điu tra S mc T l Ging heo (con) (con) (%) Heo ni 1.405 97 6,90 Heo ngoi 4.689 1.575 33,59 Heo lai 6.897 1.334 19,34 Tng cng 12.991 3.006 23,14 T l mc PRRS theo ging 40,00 33,59 30,00 19,78 20,00 T % l 4,77 10,00 0,00 Heo ni Heo ngoi Heo lai Biu đ 3.4. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo ging Qua bng 3.8 và biu đ 3.4, cho thy: Các ging heo khác nhau thì t l mc cũng khác nhau. Heo ni cĩ 97 con mc bnh trong tng s 1.405 con điu tra, t l mc 45
46 bnh 4,77% là thp nht. Tip theo là heo lai cĩ t l mc bnh 19,78%. Heo ngoi cĩ t l mc bnh 33,59% là cao nht. T l mc PRRS ca heo ngoi cao gp 7,04 ln t l mc bnh ca heo ni và gp 1,7 ln t l mc PRRS heo lai. PRRS ch yu gp heo ngoi và heo lai, trong quá trình nghiên cu chúng tơi cĩ c heo ni mc PRRS. Theo chúng tơi, s dĩ cĩ hin tưng trên là do phn ln heo ni là các ging heo đa phương thích hp vi điu kin t nhiên ca bn đa, sc đ kháng cao vi mm bnh, hình thc chăn nuơi đơn gin khơng tp trung do đĩ ít b nh hưng các yu t xâm nhp ca mm bnh nên t l mc ca ging này thp. Nhng heo ni mc PRRS thưng thy nhng đàn heo ni nuơi gn vi heo ngoi. Vi heo ging ngoi, s lưng tuy chưa nhiu ch yu là heo nái hoc đc ging nhưng mc đ chăn nuơi tp trung cao, con ging phi nhp t nhiu cơ s t nơi khác v mà khơng th đm bo v đ an tồn sch bnh, điu kin mơi trưng sinh sng khơng phù hp khi cĩ mm bênh lây lan trên tồn đàn thì t l mc bnh ca ging này là s cao. Do PRRS là bnh xut hin t các ging heo ngoi vì vy t l mc nhĩm heo này cao là hp lý. Vi heo lai chim t l nhiu trong cơ cu đàn heo, heo đưc nuơi tp trung cao, s lưng nuơi nht nhiu, con lai cũng là đi tưng cĩ nhng tính cht di truyn khơng n đnh nên sc đ kháng vi mm bnh cũng khơng cao do đĩ khi mm bnh tn cơng thì t l mc cao. Do thi gian nghiên cu ngn, bnh mi xut hin, do đĩ cn cĩ các nghiên cu k hơn v tình hình bnh trên các ging heo. 3.2.1.6. Xác đnh triu chng ca PRRS trên heo Đ cĩ th xác đnh bnh vic nghiên cu triu chng và bnh tích ca 46
47 bnh cĩ ý nghĩa ln trong chn đốn lâm sàng, giúp cho vic xác đnh bnh nhanh, chính xác đ đưa ra nhng bin pháp khng ch bnh kp thi. Chúng tơi tin hành điu tra nghiên cu trên 3.006 con heo cĩ triu chng ca bnh 3 la tui khác nhau. Kt qu đưc trình bày bng 3.9. Bng 3.9. Kt qu xác đnh biu hin triu chng PRRS trên heo Tui heo S theo S biu T l Triu chng biu hin (tháng) dõi (con) hin (con) (%) St, chán ăn, lơng xù, nm chng 1.018 68,88 lên nhau, ngi th ≤ 2 1.478 Heo cht ngay sau khi sinh 830 56,16 Tiêu chy 979 66,24 Tai chuyn t đ sang tím xanh 574 38,84 Sưng mí mt, kt mc 989 66,91 St, l đ, b ăn 1.017 99,03 Vt rũ, viêm phi làm vt th 621 60,47 nhanh và khĩ > 2 10 1.027 Ho nh, lơng xác xơ 371 36,12 Tai chuyn t đ sang tím xanh 480 46,74 Lơng cng và gim tăng trng 780 75,95 St, ho, b ăn 403 80,44 Sy thai vào giai đon cui, đ 94 18,76 > 10 501 non heo nái cha Viêm vú 387 77,25 Lên ging gi 36 7,19 Qua bng 3.9 cho thy: la tui ≤ 2 tháng, heo cĩ các biu hin các triu chng như st 39 40 oC, chán ăn, lơng xù, nm chng lên nhau, ngi th cĩ t l 68,88%. T l heo con cht ngay sau khi sinh là 56,16%. Heo b tiêu chy khơng th điu tr đưc cĩ t l 66,24%. S heo cĩ triu chng tai cĩ màu tím xanh chim t l 38,84%. Mt triu chng ca heo con khi mc PRRS thưng gp là sưng mí mt, kt mc 47
48 chim t l 66,91%. heo > 2 10 tháng tui cũng cĩ các triu chng st 39 40 oC, l đ, b ăn chim t l 99,03%. Vt rũ, viêm phi làm vt th nhanh và khĩ t l 60,47%. T l heo cĩ triu chng ho nh, lơng xác xơ là 36,12%. Heo cĩ triu chng lơng cng và gim tăng trng chim 75,95%. t l heo cĩ biu hin tai xanh là 46,74%. heo < 10 tháng tui, triu chng st st 39 40 oC, ho, b ăn chim t l 80,44%. Heo nái cha sy thai vào giai đon cui, đ non cĩ t l 18,76%. Heo nái giai đon đ và nuơi con cĩ biu hin bing ăn, lưi ung nưc, mt sa và viêm vú (77,25%), đ sm khong 23 ngày, da bin màu, l đ hoc hơn mê, thai g (thai cht trong 34 tun cui ca thai kỳ). Nguyên nhân sy thai do thiu oxy nên gây ri lon chuyn hĩa ca thai, thai b suy dinh dưng và gây cht thai, xy thai. Heo cha kỳ cui thì nhu cu oxy tăng cao vì phi nuơi thai, thi kỳ cui thai tăng trưng rt nhanh nên nhu cu v oxy tăng gp bi, vì vy lưng thiu ht oxy càng nghiêm trng, nên thai hay xy vào kỳ cui. Sau xy thai t bào ni mc t cung b thối hĩa, hoi t nên làm chm các quá trình sinh lý khác. Theo giáo trình bnh truyn nhim cho bit pha cp tính này kéo dài trong đàn ti 6 tun, đin hình là đ non, tăng t l thai cht hoc yu, tăng s thai g, cht lưu trong giai đon 3 tun cui trưc khi sinh, mt vài đàn con s này cĩ th ti 30% tng s ln con sinh ra. Ri lon sinh sn cĩ th kéo dài 48 tháng trưc khi tr li bình thưng. nh hưng dài lâu ca PRRS ti vic sinh sn rt khĩ đánh giá, đc bit vi nhng đàn cĩ tình trng sc kho kém. Mt vài đàn cĩ biu hin tăng s ln phi ging li, sy thai. nh hưng ca PRRS ti sn xut là làm gim t l sinh 1015% (90% đàn tr li bình thưng), gim s lưng con sng sĩt sau sinh, tăng lưng con cht khi sinh, ln hu b cĩ th sinh sn kém, đ sm, tăng t l sy thai (23%), b ăn giai đon sinh con. Phi chc đc chính là nguyên nhân gây khĩ th và gây hin tưng xanh tím nhiu vùng da ca cơ 48
49 th, ph bin nht là mm tai, âm mơn và các vùng da mng, các vùng da cĩ nhiu mch qun. Vì vy heo bnh cĩ biu hin xanh tai. Kêt qu nghiên cu v triu chng ca bnh cho thy ti các đa đim nghiên cu khi heo mc PRRS cĩ triu chng đin hình ca bnh. 49
50 3.2.1.7. Xác đnh bnh tích PRRS trên heo Qua m khám đ kim tra bnh tích trên 30 heo cĩ nhng triu chng PRRS, kt qu thu đưc ti bng 3.10. Bng 3.10. T l biu hin bnh tích PRRS trên heo S S con Bnh tích theo dõi T l (%) mu biu hin Hch lâm ba sưng xut huyêt 30 100 Phi xut huyt phù thng viêm hoi t 30 100 Da xut huyt, thâm tim 26 86,67 30 Lách nhi máu 17 56,67 Thân xut huyt 15 50,00 Gan hoi t 12 40,00 Tích nưc xoang bao tim 11 36,67 50
51 Qua bng 3.10 cho thy: Khi m khám 30 heo bnh cĩ t l biu hin bnh tích các cơ quan là cĩ s khác nhau. Biu hin hch lâm ba sưng xut huyt và phi xut huyt phù thũng viêm phi hoi t và thâm nhim đc trưng bi nhng đám chc, đc trên các thuỳ phi. Thuỳ phi b bnh cĩ màu xám đ, cĩ m và đc chc (nhc hố). Trên mt ct ngang ca thuỳ bnh li ra, khơ. Nhiu trưng hp viêm ph qun phi hố m mt dưi thuỳ đnh. Trong ph nang cha đy dch viêm. T l gp bnh tích này là 100%. Da xut huyt, thâm tím cũng là bnh tích khá đin hình mà chúng tơi thu đưc vi t l 86,67%. Các bnh tích lách nhi máu và thn xut huyt cĩ t l biu hin tương ng là 56,67% và 50%. Cĩ 12/30 heo gan sưng, t huyt và hoi t chim t l 40,00%. S heo cĩ biu hin tích nưc xoang bao tim chim 36,67%. Theo chúng tơi, vi bnh PRRS bnh tích tp trung hch lâm ba và phi là cĩ cơ s vì virus cĩ tính hưng t bào cao đc bit là PAM. 51
52 Kt qu nghiên cu cho thy biu hin bnh tích ca bnh trên đàn heo nuơi ti TP. Buơn Ma Thut, huyn Buơn Đơn và huyn Ea Kar cĩ bnh tích đc trưng ca PRRS như các tài liu kinh đin đã nêu. 3.2.1.8. Kt qu xét nghim ELISA tìm PRRS Virus Đ khng đnh PRRS đàn heo, chúng tơi tin hành xác đnh s cĩ mt ca mm bnh trong nhng heo cĩ triu chng, chúng tơi tin hành ly 30 mu t nhng heo cĩ triu chng và bnh tích rõ ca PRRS đem xét nghim. Kt qu chn đốn xét nghim bng k thut ELISA trình bày bng 3.11. Bng 3.11. Bng kt qu xét nghim ELISA trên heo nghi PRRS S mu kim S mu T l Heo tra dương tính (%) Heo ≤ 2 tháng 10 8 80.00 Heo > 2 – 10 tháng 10 6 60,00 Heo > 10 tháng 10 7 70,00 Cng 30 21 70,00 Qua bng 3.11 cho thy: Trong s 30 mu xét nghim cĩ 21 mu cho kt qu dương tính, t l 52
53 70%. Đi vi tng la tui cho t l dương tính dao đng trong khong 60 80%. la tui heo ≤ 2 tháng cĩ t l dương tính là 80%. Heo la tui > 2 10 tháng cĩ t l dương tính 60%. Heo la tui > 10 tháng cĩ t l dương tính là 70%. 3.2.2. Kt qu xác đnh t l mc PRRS theo khơng gian Đ xác đnh t l mc prrs theo khơng gian chúng tơi tin hành xây dng bn đ dch t PRRS trên đa bàn nghiên cu. Kt qu lp bn đ dch t ca TP Buơn Ma Thut, huyn Ea Kar và huyn Buơn Đơn đưc trình bày bn đ 3.1, 3.2, 3.3 và 3.4. Trong bn đ dch t các xã cĩ dch đưc ký hiu bng du bng . Bn đ 3.1. Bn đ dch t PRRS ca Tp. BMT 53
54 Ti thành ph Buơn Ma Thut, năm 2010, dch PRRS đã xy ra tt c 19 xã phưng (100%). Thi gian cĩ dch xy ra t ngày 27 tháng 7 đn 23 tháng 11 năm 2010, cĩ 10.438 con heo mc bnh. Trong s đĩ phi x lý tiêu hy 6.316 con heo. Bn đ 3.2. Bn đ dch t PRRS ca huyn Ea Kar Ti huyn Ea Kar, dch PRRS xy ra t tháng 8 đn tháng 12 năm 2010. Tng s xã cĩ dch là 16/16 xã ca huyn. S thơn, buơn xy ra dch PRRS là 54
55 202/238. S h phi tiêu hy heo là 1.298. Tng s heo cĩ bnh là 31.307 con, s phi tiêu hy 9.082 con. Đ chng dch huyn thành lp Ban chng dch và lp 3 cht kim dch vi s lưng 30 ngưi. Bn đ 3.3. Bn đ dch t PRRS ca Huyn Buơn Đơn Ti huyn Buơn Đơn cĩ 7/7 xã th trn cĩ dch. Tng s heo mc bnh là 1.327 con, trung bình cĩ 190 mc bnh trong mt dch. Tng s heo phi tiêu hy là 310 con (trng lưng 19.875,5kg). Thi gian cĩ dch 70 ngày t 16/8 đn 25/10/2010 vi 1.327 con heo mc bnh PRRS, t l mi mc 3,94%, tc đ mi mc 0,056 con/ngày. Như vy c 100 55
56 con heo cĩ 0,056 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. Hay c 10.000 heo cĩ 56 con heo mc bnh PRRS trong mt ngày. 3.3. KT QU NGHIÊN CU XÁC ĐNH THIT HI DO PRRS TI ĐA ĐIM ĐIU TRA Đ đánh giá thit hi, chúng tơi da trên nhng tiêu chí đánh giá thit hi v kinh t trong dch t hc thú y và trên các văn bn báo cáo ca Chi Cc Thú y tnh. T nhng s liu thu thp đưc trong quá trình thc hin đ tài chúng tơi đánh giá đưc mc thit hi trc tip và gián tip v dch PRRS. 3.3.1. Đánh giá thit hi trc tip Bng 3.12. Thit hi trc tip do PRRS gây ra đa bàn điu tra Đơn S Đơn Thành tin Stt Ni dung v lưng giá (Đ) (Đ) tính Chi phí h tr mua gia 1 Kg 674023 25000 16.850.575.000,00 súc tiêu hy Chi phí cơng tiêu hy heo 2 cơng 200 50000 10.000.000,00 bnh Chi phí cơng kim dch, 3 cơng 6500 50000 325.000.000,00 sát trùng, tiêm phịng Chi phí thú y điu tr cho 4 Con 4975 65000 323.375.000,00 heo b bnh trong dch Cơng chăm sĩc heo bnh 5 Ngày 480 75000 36.000.000,00 (4.975 con) Thc ăn cho heo bi bnh 6 Kg 31343 11000 344.773.000,00 chêt 7 Thuc sát trùng lit 4568 20000 91.360.000,00 Chi phí khác (hp, làm t 8 100.000.000,00 rơi, ) Tng 18.081.083.000,00 Qua bng 3.12 cho thy: Thit hi trc tip do PRRS ti 3 đa phương ưc tính là 18.081.083.000 đ (mưi tám t khơng trăm tám mt triu tám ba ngàn đng). 56
57 3.3.2. Đánh giá thit hi gián tip Đánh giá thit hi gián tip do PRRS gây ra cho đàn heo ti khu vc nghiên cu giúp làm rõ nhng thit hi v kinh t do bnh gây ra cho ngưi chăn nuơi, kt qu đánh giá đưc trình bày bng 3.13. Bng 3.13. Thit hi gián tip do PRRS gây ra đa bàn điu tra Đơn Nhng tiêu chí đánh S lưng Đơn giá Thành tin Stt v giá thit hi (vnđ) (vnđ) tính Thit hi v tăng trng ca 2.747 heo con và 1 % 30.914 33.000 1.019.823.750 heo tht khi bnh (15%) Thit hi v giá tr sinh sn ca 678 nái sng 2 con 2.034 120.000 244.080.000 sau dch (30% theo điu tra) Lãi xut ngân hàng 3 phi tr cho vn vay vnđ 5.055.000.000 1,6% 80.880.000 đu tư (1,6%) Thit hi do mt vic làm ca ngưi chăn 4 cơng 600 75.000 45.000.000 nuơi trên la heo (137/1.000 h điu tra) Tng thit hi gián tip 1.389.783.750 Qua bng 3.11 cho thy: 57
58 Thit hi v tăng trng ca 2.747 heo con và heo tht khi bnh; S sng sau dch (4.032 – 1.285 = 2.747) vi th trng bình quân 75kg/con khi xut chung, tính gim tăng trng 15% mc hao ht là 2.034kg và theo giá chung 33.000 đ/kg thì thit hi lên đn 1.019.823.750 đ Thit hi v giá tr sinh sn ca 678 nái sng sau dch (30% theo điu tra gm 5% lên ging gi, 12,22% đ non, 13,27% sy thai giai đon cui) tính theo năng sut sinh sn mt nái bình quân sinh 10 con/la ta cĩ 2.034 x 120.000 = 244.080.000 đ. Lãi xut ngân hàng phi tr cho vn vay đu tư mc (16%); s tin vay 5.055.000.000 đ mc lãi xut phi tr là 80.880.000 đ. Thit hi do mt vic làm ca ngưi chăn nuơi ca 137/1.000 h điu tra; (con s bình quân mt h nuơi 9 heo đưc 1.233 con và thi gian nuơi là 120 ngày), tính tốn theo cách sau: mt cơng chăm sĩc tương đương vi 250 heo vi 1.233 heo mt 5 cơng nu tính trên chu kỳ nuơi mt la ta cĩ 120 x 5 = 600 cơng, theo giá tin ngày cơng 75.000 đ/ngày thì mc thit hi là 45.000.000 đ. Như vy, tng thit hi gián tip do PRRS gây ra là 1.389.783.750 (mt t ba trăm tám chín triu by trăm tám ba ngàn by trăm năm mươi đng). Tng s thit hi do PRRS gây là: 18.081.083.000 đ + 1.389.783.750 đ = 19.470.866.750 đ Đây qu là con s khơng nh. 3.4. Đ XUT BIN PHÁP PHỊNG TR PRRS Trong quá trình nghiên cu v dch t hc, đánh giá thit hi do PRRS gây ra chúng tơi thy: PRRSV gây suy gim min dch trên heo to điu kin thun li cho các virus, vi khun k phát phát trin gây thit hi. Da trên nhng yu t trên chúng tơi đ xut mt s biên pháp phịng bnh PRRSV 3.4.1. Phịng bnh 58
59 3.4.1.1. Khi chưa cĩ dch Ch đng phịng bnh bng cách áp dng các bin pháp: Qun lý: Thưng xuyên kim tra phát hin nhng du hiu ca bnh, kim sốt cht khâu bán heo, nhp ging t nhng cơ s đm bo, thc hin “cùng nhp, cùng xut” heo, thit lp h thng chung nuơi cách ly heo bnh, hn ch khách tham quan, s dng bo h lao đng, khơng mưn dng c chăn nuơi ca các tri khác, ly mu máu đi xét nghim đnh kỳ. V sinh sát trùng: thưng xuyên tiêu đc, kh trùng chung nuơi, an tồn sinh hc, ch yu là v sinh đnh kỳ và chăm sĩc tt, chung tri phi thống mát v mùa hè, m vào mùa đơng. Tăng sc đ kháng: Nhng tri cĩ nguy cơ nhim PRRS cn tăng cưng cung cp dinh dưng nhm nâng cao kh năng đ kháng cho heo, Cĩ th kt hp tiêm vaccin vi Interferon α theo liu: 1ml/100kg th trng, đng thi s dng vitamin C kt hp vi Beta Glucan trưc và sau khi tiêm phịng đ tăng hiu qu phịng bnh ca vaccin Tiêm phịng vaccin: đ an tồn và phịng bnh cĩ hiu qu là tiêm phịng vaccin, hin nay vaccin nhưc đc dùng cho heo con sau cai sa, heo nái khơng mang thai, heo hu b và vaccin cht dùng cho heo đc ging [08]. 3.4.1.2. Khi cĩ dch xy ra Cơng b và khoanh vùng dch, qui đnh vùng dch và vùng b uy hip an tồn đ áp dng các bin pháp thú y cn thit. Đình ch git m, mua bán vn chuyn heo tht ra ngồi vùng dch, cĩ các trm kim dch đ kim tra. Tng v sinh chng tri, cơ s chăn nuơi, git m, sát trùng ty u, chơn hoc đt xác cht. Ch cơng b ht dch khi con cht hoc khi bnh sau 21 ngày [40]. 59
60 3.4.2. Tr bnh PRRS là do virus gây ra nên khơng cĩ thuc điu tr đc hiu, đi vi heo đã nhim bnh hoc cĩ triu chng bnh cn đưc cách ly đ điu tr nhng triu chng bng cách s dng mt s thuc tăng cưng sc đ kháng và ngăn nga nhim bnh k phát. Mt s bin pháp nhm hn ch thit hi do PRRS Cách ly tồn b heo nuơi đã mc bnh và cĩ triu chng bnh đ tránh ly lan và tin cho vic chăn sĩc và điu tr. Đm bo chung tri luơn khơ thống và sch s, đng thi gi m cho heo. Điu tr triu chng bng cách s dng các ch phm như: St (FeB12) đ tăng cưng tái to hng cu, Canxi (Ca) đ điu hịa canxi huyt, compho (bromhexine) giãn ph qun giúp gim ho, anagin hoc paracetamol đ gim st, b sung các cht khống vi lưng (Oresol) đ chng mt nưc khi heo b tiêu chy. Phc hi h vi sinh vt đưng rut bng các ch phm men vi sinh, đng thi giúp kh năng tiêu hĩa bng cách s dng h enzym đưng rut. S dng liu trình trong sut thi gian heo mc bnh. Tăng kh năng đ kháng và kích thích tính thèm ăn bng cách b sung các vitamin nhĩm C, nhĩm B và acid amin, S dng mt s loi kháng sinh tr ph nhim. Tuỳ theo mc đ ph nhim ca bnh mà chn kháng sinh cho phù hp cĩ th chia các đi tưng ph nhim thành nhng kiu dng sau: 60
61 Bng 3.14. Tham kho mt s kháng sinh tr ph nhim Thuc Nhĩm thuc Tên kháng sinh Bnh ghép Macrolide, Erythromycin,Timicoscine, Tylosin, Bnh phi βLactam Spiramycin, Lincomycin, Amoxillin, Flumequin, Norfloxacin, Enrofloxacin, Bnh đưng Quinolon Pefloxacin, Rosoxacin, Tiêu hĩa Ciprofloxacin, 61
62 KT LUN VÀ Đ NGH KT LUN 1. Mng lưi thú y ca 3 đa phương cịn quá mng v s lưng, cht lưng cịn chưa cao. 2. Kt qu nghiên cu dch t hc cho thy: 2.1. Trong năm 2010, PRRS xy ra mnh ti các đa đim nghiên cu. T l mc PRRS là 22,99%. S heo mc bnh ti TP BMT, huyn Buơn Đơn và Ea Kar chim 41,01% s heo mc PRRS ti tnh Đăk Lăk. T l mc bnh huyn Ea Kar 46,48% là cao nht gp 11,80 ln s heo mc PRRS ti huyn Buơn Đơn và gp 3,89 ln s heo mc bnh ti TP BMT. Ti TP BMT t l mc PRRS là 11,96%. Ti huyn Buơn Đơn t l mc 3,94% là thp nht. 2.2. Ti 3 đa phương nghiên cu, trong năm 2010 cĩ 168 ngày dch PRRS, tc đ mi mc 0,137 con/ngày. Tc đ lây lan ca bnh PRRS trong năm 2010 huyn Ea Kar gp 2,92 ln tc đ lây lan PRRS heo nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut và 5,04 ln tc đ lây lan PRRS heo nuơi ti huyn Buơn Đơn. 2.3. T l mc bnh cao nht là heo nái > 10 tháng tui là 31,69%. Tip theo là heo la tui ≤ 2 tháng chim t l 28,47%. Thp nht là heo la tui >2 10 tháng t l mc là 16,52%. 2.4. Các ging heo khác nhau thì t l mc cũng khác nhau. Heo ni cĩ t l mc bnh 4,77% là thp nht. Tip theo là heo lai cĩ t l mc bnh 19,78%. Heo ngoi cĩ t l mc bnh 33,59% là cao nht. 3. Tng s thit hi do PRRS gây là 19.470.866.750 đ (mưi chín t bn trăm by mươi triu tám trăm sáu mươi sáu ngàn by trăm năm chc đng. 62
63 Đ NGH 1. Tip tc nghiên cu sâu hơn v đnh chng, type virus PRRS. 2. Nghiên cu sâu v các loi vaccin PRRS 3. Nghiên cu các ni dung trên phm vi rng các tnh đ cĩ cơ s to bn đ dch t v PRRS. 4. Thc hin các bin pháp phịng chng dch theo quy đnh ca Cc Thú y. 63
64 TÀI LIU THAM KHO [01]. Bùi Quang Anh, Nguyn Văn Long, “ Mt s đc đim dch t ca hi chng ri lon sinh sn và hơ hp ln (bnh tai xanh) và tình hình dch ti Vit Nam ”. Din đàn khuyn nơng và cơng ngh B NN & PTNT tháng 8/2007. [02]. Báo cáo cơng tác phịng chng dch bnh gia súc, gia cm năm 2010. S NN&PT Nơng Thơn Tnh Đăk Lăk, năm 2011. [03]. Trn Th Dân, Trn Th Bích Liên, Nguyn Th Phưc Ninh, Nguyn Ngc Tuân, Đ Tin Duy, Nguyn Ngc Hi, Nguyn Văn Khanh (2005). ‘‘Xác đnh tui nhim và các phương pháp phát hin Mycoplasma hyopneumoniae , virus PRRS tri chăn nuơi heo ”. Tp chí khoa hoc k thut Nơng Lâm nghip s 2 và 3, trang 257 – 260. ĐHNL TP.HCM. [04]. Nguyn Ngc Hi (2007), “Cơng ngh sinh hc trong thú y” , NXB Nơng Nghip Tp.HCM. [05]. Hồng Thanh Hi (2005), “Th nghim nuơi cy t bào MARC145, ng dng k thut ELISA và nuơi cy t bào đ chn đốn bnh do vius PRRS trên heo” , Lun văn tt nghip Đi Hc, Khoa Chăn Nuơi Thú Y, Trưng Đi Hc Nơng Lâm Tp. HCM. [06]. Trn Th Bích Liên, Trn Th Dân (2003) ‘‘T l nhim PRRS và mt s biu hin lâm sàng v ri lon sinh sn hơ hp trên heo ti mt tri chăn nuơi’’ Tp chí khoa hc k thut thú y, tp X, s 4 – 2003, trang 89 91. [07]. Trn Th Bích Liên, Nguyn Th Kiu Anh, Trn Th Dân, Nguyn Th Phưc Ninh, Nguyn Ngc Tuân(2005) ‘‘Kho sát s bin đng ca kháng th m truyn trên heo con ca nái nhim virut PRRS’’ Tp chí khoa hc k thut thú y tp XV, S 3 – 2008, trang 15 20. [08]. Hi thú y Vit Nam. “Gii thiu mt s loi vacxin PRRS” . Tp chí khoa hc k thut thú y tp XIV s 3 – 2007. 64
65 [09]. Phm S Lăng, Phan Đăng Kỳ, “ Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp ln” . Dn đàn khuyn nơng và cơng ngh B Nơng Nghip và Phát Trin Nơng Thơn, tháng 8/2007. [10]. Trn Đc Minh (2006), “Virus gây hi chng ri lon sinh sn và hơ hp lơn” , bài dch t bài báo Intenational Pig Health Conference – Bangkok 3/2001. Tp chí khoa hc k thut thú y s 1 – 2002, Trang 76. [11]. Hồng Văn Năm (2001) “Hi chng sinh sn và hơ hp ln” . Bn dch tng hp, Tp chí khoa hc k thut thú y s 1 – 2001, trang 74 84. [12]. Hồng Văn Năm (2002) “Hi chng sinh sn và hơ hp ln” . Bn dch tng hp, Tp chí khoa hc k thut thú y s 2 – 2002, trang 65 75. [13]. H Th Nga, Trn Th Dân (2006) ‘‘Kho sát sinh lý sinh hĩa trên heo nuơi tht nhim virut gây ri lon hơ hp và sinh sn đưc b sung bêta – Glucan trong khu phn’’ [14]. Trn Thanh Phong (1996), “Giáo trình bênh truyn nhim do virus trên heo” , Trưng Đi Hc Nơng Lâm, Tp. HCM. [15]. Võ Th Đan Thanh (2006), “Phân lp virus PRRS trên mơi trưng t bào MARC145, và xác đnh bng k thut RT PCR” , Lun văn tt nghip Đi Hc, Khoa Chăn Nuơi Thú Y, Trưng Đi Hc Nơng Lâm Tp. HCM. [16]. Nguyn Như Thanh (2001), “Dch t hc Thú y” , NXB Nơng Nghip HN. [17]. Nguyn Văn Thanh, “Mt s quá trình bnh lý cơ quan sinh dc gia súc cái ” Tài liu dùng cho cao hc chuyên ngành thú y, ĐH NN HN, 2008. [18]. Tơ Long Thành, “Hi chng ri lon sinh sn và hơ hp ln” . Tp chí khoa hc k thut Thú y, tp XIV, s 3/2007. [19]. Thành Thun (2002), “Bnh hơ hp ca lơn” , bài dch t bài báo Intenational Pig Health Conference – Bangkok 3/2001. Tp chí khoa hc k thut thú y s 1 – 2002, Trang 76. 65
66 [20]. Allende R, Lewis TL, Lu Z, Rock DL, Kutish GF, et al. “North American and European porcine reproductive and respiratory syndrome viruses differ in nonstructural protein coding regions” . J Gen Virol. 1999;80(Pt 2):307–315. [21]. R.Allende, W.W.Laegreid, G.F.Kutish, J.A.Galeota, R.W.Wills and F.A.Osorio, 2000. “ Porcine Reproductive And Respiratory Syndrome Virus: Description Of Persistence In Individual Pigs Upon Experimental Infection”. Journal of Virology. p. 10834 – 10837. [22]. Ausvetplan. (2004), “ Disease stratery porcine reproductive and respiratory syndrome” AUSVETPLAN Animal Health Australia. [23]. Benfield D.A., Collins J.E., Dee S.A., Halbur P.G., Joo H.S., Lager K.M., Mengelling W.L., Murtaugh M.P., Rossow K.D., Stevenson G.W., and Zimmerman J.J., (1999) “Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome ” In disease of swine, 8 th edition. Ed.Straw E.B., D’Alleire S.D., Mengeling W.L., Taylor D.J., Iowa State University Press. Ames – Iowa, USA. P.201 – 220. [24]. Escobar, Jeffery, William G. Van Alstine, David H. Baker, and Rodney W. Johnson (2007) “ Behaviour of pigs with viral and bacterial pneumonia” Department of Animal Sciences, University of Illinois, Urbana 61801, United States & Animal Disease and Diagnostic Laboratory, Purdue University. [25]. Grebennikova TV, Clouser DF, Vorwald AC, Musienko MI, Mengeling WL, et al. “Genomic characterization of virulent, attenuated, and revertant passages of a North American porcine reproductive and respiratory syndrome virus strain ”. Virology. 2004;321:383–390. [26]. HanKook Chung, Changsun Choi, Junghyun Kim, Chanhee Chae, 2002. Detection and differentiation of North American and European genotypes 66
67 of porcine reproductive and respiratory syndrome virus in formalinfixed, paraffinembedded tissues by multiplex reverse transcriptionnested PCR. p59 [27]. Kim H.S., Kwang J., Yoom I.J., Joo H.S., Frey M.L., (1993) “Enhanced replication of porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) virrus a homogenous subpopulation of MA – 140 cell line”. Arche. Virol.113 p.477 – 483. [28]. Meulenberg JJ, Hulst MM, de Meijer EJ, Moonen PL, den Besten A, et al. “Lelystad virus, the causative agent of porcine epidemic abortion and respiratory syndrome (PEARS), is related to LDV and EAV”. Virology. 1992;1993: 62–72. [29]. Nelsen CJ, Murtaugh MP, Faaberg KS. “Porcine reproductive and respiratory syndrome virus comparison: divergent evolution on two continents”. J Virol. 1999;73:270–280. [30]. Nelson EA, ChristopherHennings J, Benfield DA. “Structural proteins of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV)”. Adv Exp Med Biol. 1995;380:321–323. [31]. Phani B. Das (2010) “The glycoproteins of porcine reproductive and respiratory syndrome virus and their role in infection and immunity” University of NebraskaLincoln. [32]. Pol, JM, Wagenaar, F., Reus, JE, (1997). “Changes of leukocyte phenotype and function in the bronchoalveolar lavage fluid of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus: a role for CD8M cells” Journal of General Virology (2000), P497–505 [33]. T. Stadejek 1, A. Stankevicius b,1 , T. Storgaard c,2 , M. B. Oleksiewicz d,2 , S. Belák 3, T. W. Drew 4 and Z. Pejsak 1 .“Identification of radically different variants of porcine reproductive and respiratory syndrome virus in 67