Luận văn Bước đầu nghiên cứu và đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài thú linh trưởng (Primates) tại vườn Quốc gia Chư Yang Sin

pdf

94 trang yendo 5050

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Bước đầu nghiên cứu và đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài thú linh trưởng (Primates) tại vườn Quốc gia Chư Yang Sin", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_buoc_dau_nghien_cuu_va_de_xuat_cac_giai_phap_bao_to.pdf

Nội dung text: Luận văn Bước đầu nghiên cứu và đề xuất các giải pháp bảo tồn các loài thú linh trưởng (Primates) tại vườn Quốc gia Chư Yang Sin

i B GIÁO D C VÀ ÀO T O TR NG I H C TÂY NGUYÊN TR N QU C TO N BC U NGHIÊN C U VÀ XU T CÁC GI I PHÁP BO T N CÁC LOÀI THÚ LINH TR NG (PRIMATES) TI V N QU C GIA CH YANG SIN LU N V N THC S KHOA H C LÂM NGHI P Buôn Ma Thu t, n m 2009
i B GIÁO D C VÀ ÀO T O TR NG I H C TÂY NGUYÊN TR N QU C TO N BC U NGHIÊN C U VÀ XU T CÁC GI I PHÁP BO T N CÁC LOÀI THÚ LINH TR NG (PRIMATES) TI V N QU C GIA CH YANG SIN Chuyên ngành: Lâm h c Mã s : 60.62.60 LU N V N TH C S KHOA H C LÂM NGHI P NG I H NG D N KHOA H C TS. ng Ng c C n Buôn Ma Thu t, n m 2009
ii LI CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các s li u và k t qu nghiên c u nêu trong lu n v n là trung th c, ưc các ng tác gi cho phép s d ng và ch ưa t ng ưc công b trong b t k m t công trình nào khác. Tác gi Tr n Qu c To n
iii LI C M ƠN Trong su t quá trình h c t p và nghiên c u, tôi ã nh n ưc r t nhi u s ng viên và giúp nhi t tình c a nhi u cá nhân và t ch c. Tôi vô cùng bi t ơn t t c ! Tôi xin bày t lòng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i TS. ng Ng c Cn (Vi n sinh thái và Tài nguyên sinh v t Vi n khoa h c và Công ngh Vi t Nam), ng ưi h ưng d n khoa h c t n tình và chu áo trong su t quá trình nghiên c u và hoàn thành lu n v n này. Tôi xin bày t lòng bi t ơn i v i ông L ươ ng V nh Linh giám c VQG Ch ư Yang Sin ã t o iu ki n v th i gian, kinh phí và nh ng thông tin, t ư li u c n thi t trong su t th i gian nghiên c u. Tôi xin g i l i c m ơn chân thành t i ông Lê Tr ng Tr i (Cán b k thu t, t ch c Birdlife) và ông Mai c Vnh (Cán b d án “L ng ghép qu n lý ngu n nưc và a d ng sinh h c t i VQG ch ư Yang Sin”) v s giúp và to iu ki n thu n li cho tôi có ưc nh ng thông tin, t ư li u cn thi t cho nghiên c u Linh tr ưng. Xin g i l i c m ơn trân tr ng i v i: D án “L ng ghép qun lý ngu n nưc và a d ng sinh h c t i VQG ch ư Yang Sin” v nh ng giúp và ng viên c ng nh ư các h tr v kinh phí và thi t b nghiên c u. Tôi xin g i l i c m ơn chân thành t i Nhóm nghiên c u thú Linh tr ưng, Nhóm nghiên c u thú có gu c và Nhóm nghiên c u cây h t tr n ca D án “L ng ghép qu n lý ngu n n ưc và a d ng sinh h c t i VQG ch ư Yang Sin” ã t n tình giúp và tham gia v i tôi trong công tác nghiên c u thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin. Cu i cùng, tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c i v i M , v và gia ình cùng b n bè, v s ân c n, h tr h t lòng và s c m thông i v i công vi c nghiên c u th c a và h c t p c a tôi. Buôn Ma Thu t, tháng 8 n m 2009 Tr n Qu c To n
iv MC L C Trang ph bìa i Li cam oan ii Li c m ơn iii Mc l c iV Danh m c các ký hi u và t t t Vi Danh m c các b ng, bi u Vi Danh m c các s ơ hình v Vi Ch ng 1: M U – GI I THI U TÀI 1 1.1 M u 1 1.2. M c tiêu, th i gian nghiên c u 2 1.3. i tưng, khu v c và ph m vi nghiên c u 3 Ch ng 2: TNG QUAN NGHIÊN C U THÚ LINH TR NG 6 2.1. NGHIÊN C U THÚ LINH TR NG VI T NAM 6 2.1.1. Th i k th nh t tr ưc 1954 6 2.1.2. Th i k th hai 1954-1975 7 2.1.3. Th i k th ba 1975 n nay 8 2.2. NGHIÊN C U THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN 9 Ch ng 3: - IU KI N T NHIÊN KHU V C NGHIÊN C U 11 3.1. IU KI N T NHIÊN 11 3.1.1. V trí a lý 11 3.1.2. a hình 11 3.1.3. Khí h u th y v n 11 3.1.4. a ch t, th nh ưng 12 3.1.5. Th m th c v t 13 3.1.6. H th c v t r ng 21 3.1.7. Khu h ng v t 22 3.2. IU KI N KINH T XÃ H I 22 3.2.1. Dân s , dân t c 22 3.2.2. Tình hình kinh t và i s ng 23 3.2.3. C ơ s h t ng 24 Ch ng 4: N I DUNG VÀ PH Ơ NG PHÁP NGHIÊN C U 26 4.1. NI DUNG NGHIÊN C U 26 4.1.1. c im thú linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin 26 4.1.2. Hi n tr ng và các gi i pháp bo tn 26 4. 2. PH Ơ NG PHÁP NGHIÊN C U 26 4.2.1. Thu th p thông tin, t ư liu nghiên c u 27 4.2.2. Nghiên c u th c a 27 4.2.3. Ph ươ ng pháp ph ng vn 30 4.2.4. Ph ươ ng pháp chuyên gia 31 4.2.5. Ph ươ ng pháp dùng by nh 31 4.2.6. Ph ươ ng pháp x lý s li u 31 Ch ng 5: KT QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 33 5.1. C IM THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN 33 5.1.1. Thành ph n loài thú Linh tr ưng 33
v 5.1.2. M t s c im sinh h c và sinh thái h c 35 5.1.3. S l ưng và phân b c a thú Linh tr ưng 48 5.2. HI N TR NG VÀ CÁC GI I PHÁP B O T N THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN 57 5.2.1. Các tác nhân e d a n Linh tr ưng 57 5.2.2. Hi n tr ng công tác qu n lý b o v r ng 68 5.2.3. M t s gi i pháp b o t n thú Linh tr ưng 71 Ch ng 6: KT LU N VÀ KI N NGH 76 6.1. Kt lu n 76 6.1.1. Thành ph n loài Linh tr ưng 76 6.1.2. S lưng cá th các loìa Linh tr ưng 76 6.1.3. Phân b ca các loài Linh tr ưng 76 6.1.4. Các tác nhân e d a chính i vi Linh tr ưng 77 6.1.5. Các gi i pháp qu n lý bo tn các loài thú Linh tr ưng 77 6.2. Kin ngh 77 TÀI LI U THAM KH O 79 PH L C 86 Ph l c 1. Danh sách các loài thú Linh tr ưng Vi t Nam p1 Ph l c 2. Các v trí ghi nh n thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin p3 Ph l c 3. Nh ng ghi nh n v V ưn en má vàng VQG Ch ư Yang Sin p7 Ph l c 4. Th ng kê các v vi ph m lâm lu t 2006 n tháng 7 n m 2009 p10 Ph l c 5. V trí t 9 b y nh t i ti u khu 1238 p21 Ph l c 6. Danh sách ng ưi ưc ph ng v n P22 Ph l c 7. M t s hình nh ghi nh n ưc trong khi nghiên c u p23
vi DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T KBTTN : Khu b o t n thiên nhiên. VQG : Vưn qu c gia. IUCN: Hi p h i qu c t v b o t n thiên nhiên S NN&PTNT S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn UBND y ban nhân dân DANH M C CÁC B NG BI U Bng 1.1. Th i gian và a im nghiên c u 3 Bng 3.1: Di n tích các ki u th m th c v t 14 Bng 3.2. Thành ph n h th c vt 21 Bng 5.1. Danh sách các loài Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin 33 Bng 5.2. So sánh thành ph n thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin v i khu vc Tây Nguyên và toàn qu c 34 Bng 5.3. S àn và s cá th c a các loài Linh tr ưng 49 Bng 5.4. Phân b s àn các loài Linh tr ưng theo a gi i ti u khu 50 Bng 5.5. Phân b Linh tr ưng theo các sinh c nh, t ng r ng và cao 54 Bng 5.6. Các v vi ph m VQG Ch ư Yang Sin t n m 2004 - 7/2009 60 Bng 5.7. Các tác nhân e d a thú Linh tr ưng và các bi n pháp gi m thi u 67 DANH M C CÁC S Ơ , HÌNH V Sơ 4.1: Mô ph ng v trí im nghe 30 Sơ 5.1: T ch c c a VQG Ch ư Yang Sin 68 Bn 3.1: V trí VQG Ch ư Yang Sin 12 Bn 3.2: Hin tr ng rng VQG Ch ư Yang Sin 15 Bn 4.1: Các tuy n iu tra VQG Ch ư Yang Sin 29 Bn 5.1: Phân b các loài thú Linh tr ưng 53 Bn 5.2: Lán tr i th s n và các ưng b y 59
vii Bn p5: V trí t b y nh ti u khu 1238 p21 Bi u 5.1: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo ti u Khu 52 Bi u 5.2: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo Sinh c nh 55 Bi u 5.3: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo t ng r ng 56 Bi u 5.4: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo cao 57 nh 1: Cu li nh t i nhà Ma Th ươ ng (Buôn Hàng n m xã Yang Mao) 36 nh 2: Kh M t ti u khu 1238 37 nh 3: Phân l n h t c a Kh m t 39 nh 4: Kh uôi dài 40 nh 5: Kh uôi l n t i ti u khu 1238 41 nh 6: Qu nho r ng và phân c a Kh uôi l n có l n h t nho 43 nh 7: Chà vá chân en ti u khu 1364 44 nh 8: V ưn en má vàng c t i ti u khu 1382 46 nh 9: Th s n ng ưi H’mông 63 nh 10: Hi n tr ưng khai thác g 63
1 Ch ng 1: M U - GI I THIU TÀI 1.2. M U Thú hoang dã nói chung và thú Linh tr ưng nói riêng có vai trò quan tr ng trong h sinh thái t nhiên và có ý ngh a to l n i v i i s ng c a con ng ưi. Các loài thú Linh tr ưng không nh ng ưc s d ng làm th c ph m, dưc li u, làm c nh, xu t kh u mà còn ưc s d ng trong nghiên c u sinh hc và y h c th c nghi m góp ph n trong vi c iu tr b nh cho con ng ưi. Vi t Nam ưc các t ch c qu c t công nh n là m t trong 16 qu c gia trên th gi i có tính a d ng sinh h c cao. Theo th ng kê c a các nhà ng v t hc hi n nay Vi t Nam có 298 loài và phân loài thú hoang dã, trong ó có 24 loài và phân loài thú Linh tr ưng ã ưc ghi nh n, v i nhi u loài quý hi m, c h u [6]. Nh m b o t n, phát tri n và s d ng b n v ng tài nguyên sinh vt, trong ó có các loài thú Linh tr ưng, Vi t Nam ã thành l p 30 V ưn qu c gia, 56 khu b o t n thiên nhiên và 37 khu b o v c nh quan [1]. Vưn qu c gia Ch ư Yang Sin thu c Cao nguyên à L t, là m t trong ít khu v c còn l i c a Vi t nam có Nguyên ã ưc ghi nh n là m t trung tâm c h u c a các loài chim và các loài th c v t m c toàn c u. T i ây, các nhà khoa h c ã tìm th y 8 loài chim g m Gà ti n m t , Khưu u en, Khưu u en má xám, Khưu mun, Khưu m dài, Mi núi bà, S h ng vàng, Chích ch ch má xám và 6 loài Linh tr ưng có tên trong Sách Vi t Nam n m 2007 và Danh sách các loài thú có nguy c ơ b di t vong ca Hi p hi b o v thiên nhiên th gi i n m 2008 ó là : Cu li nh Nycticebus pygmaeus , Kh m t Macaca arctoides , Kh uôi dài Macaca fascicularis , Kh uôi l n Macaca leonina , Chà vá chân en Pygathrix nigripes và V ưn en má vàng Nomascus gabriellae. Tuy nhiên trong nh ng n m g n ây vi c phá r ng, khai thác lâm s n cùng v i tình tr ng khai thác, s n b t và buôn bán trái phép ng v t r ng v n
2 còn xy ra VQG Ch ư Yang Sin làm suy gi m v s l ưng c a các loài thú Linh tr ưng, nhi u loài ang ng tr ưc nguy c ơ b tuy t ch ng. Xu t phát t th c ti n trên chúng tôi ã th c hi n tài : “B ước đầ u nghiên c ứu và đề xu ất các gi ải pháp b ảo t ồn các loài thú Linh tr ưởng (Primates) t ại V ườn qu ốc gia Ch ư Yang Sin” 1.2. M C TIÊU, TH I GIAN NGHIÊN C U 1.2.1. M c tiêu tài t ưc mt s mc tiêu sau: Cung c p thông tin v thành ph n loài, m t s c im sinh h c, sinh thái h c và phân b c a các loài thú Linh tr ưng; ưc tính s l ưng àn và cá th c a các loài thú Linh tr ưng; xác nh phân b thú Linh tr ưng theo các a gi i ti u khu, sinh c nh, t ng cây rng và ai cao, lp b n phân b các loài thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin; xác nh các tác nhân e do n thú Linh tr ưng và th c tr ng công tác bo t n VQG Ch ư Yang Sin làm cơ s xu t m t s gi i pháp b o t n thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin. Ý ngh a th c ti n c a lu n v n. Là công trình u tiên nghiên c u v thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin, hy v ng k t qu c a lu n v n b sung thêm t ư li u khoa h c v thú Linh tr ưng c a Vi t Nam, là t ư li u tham kh o cho các công trình nghiên c u ti p theo và góp ph n cung c p c ơ s khoa h c cho vi c xây d ng và th c hi n các k ho ch b o t n nh ng loài thú Linh tr ưng quý hi m VQG Ch ư Yang Sin. 1.2.2. Th i gian nghiên c u - Nghiên c u trên th c a ưc ti n hành t tháng 3 n m 2006 n tháng 5 n m 2009 v i 7 t (t ng s 122 ngày) chi ti t b ng 1.1 - Ngoài ra ã ti n hành iu tra 35 ngày các xã trong vùng m
3 Bng 1.1. Th i gian và a im nghiên c u . t Th i gian a im nghiên c u S nghiên c u ngày I 8 - 28/3/2006 Gm 10 ti u khu: 1222, 1221, 1220, 21 1365, 1338,1365, 1196, 1200, 1211, 1214, 1215. II 10 - 29/4/2007 Gm 8 ti u khu: 1351, 1210, 20 1259,1209,1352, 1203, 1411, 1419 III 1 - 6/2007 Gm 8 ti u khu: 1411, 1365,1179; 20 1201, 1214, 1211, 1350, 1209 IV 1- 8/2008 Gm 8 ti u khu: 1221, 1367, 1227, 18 1359, 1411, 1200, 1342, 1211 V 8/3 - 5/4/2009 Gm 11 ti u khu :1367, 1380, 1376, 29 1364, 1381, 1377, 1382, 1395, 1396, 1398,1418. VI 14 - 25/4/2009 Gm 3 ti u khu:1187; 1195; 1209; 12 VII 3/5 - 4/5/2009 Gm 2 ti u khu: 1186, 1203 2 Tng 122 1.3. I TNG, KHU V C NGHIÊN C U 1.3.1. i t ưng nghiên c u tài ch quan tâm nghiên c u các loài thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin. Mt s c im chung v i tưng nghiên c u nh ư sau: 1.3.1.1. c im chung v sinh h c, sinh thái h c B Linh tr ưng (Primates) hay còn g i là b Kh h u g m các loài thú v c ơ b n thích nghi v i i s ng trên cây. T chi thích nghi v i vi c c m nm và leo trèo. Bàn tay có 5 ngón, có ngón cái i di n v i các ngón khác, xươ ng quay và x ươ ng tr c ng t vào nhau m b o cho c ng l t ng a ca bàn tay. H p s t ươ ng i l n, x ươ ng m t gi m i, m t h ưng v phía tr ưc, não phát tri n có bán c u i não dày. R ng hàm có nhi u m u thích nghi v i th c n t p hay lá qu . [9], [13]. c im khác bi t n i b t c a thú Linh tr ưng so v i các loài thú ho t ng trên cây khác là thú Linh tr ưng leo cây b ng cách dùng tay ôm vào thân cây ho c cành cây (các loài thú khác dùng móng vu t s c b u vào thân cây). Leo cây ki u ôm là m t c im ti n hoá, giúp thú Linh tr ưng leo trèo an toàn h ơn khi leo ra các cành nh và do ó kh n ng ti p c n v i th c n c ng
4 tt h ơn. c im khác nhi u v i các ng v t khác n a là dùng m t phát hi n, nh v con m i và dùng tay b t m i. Linh tr ưng có m t ôi vú ng c, th ưng m t con, ít khi sinh ôi, con non y u c n s ch m sóc m t th i gian c a m . So v i nhi u thú khác, thú Linh tr ưng có xu h ưng kéo dài th i k mang thai và th i k con non ph thu c vào b m , do ó hình thành các nhóm xã h i ph c t p. 1.3.1.2. M t s v n v phân lo i h c b Linh tr ưng Theo h th ng phân lo i c a Wilson and Reeder (2005) và ng Ng c Cn (2008) Vi t Nam có 24 loài và phân loài thu c 3 h là: h Cu li Loridae, h Kh Cercopithecidae và h V ưn Hylobatidae [6], [9], [52]. H Cu li Loridae ch có 1 gi ng Nycticebus vi hai loài cu li là: Cu li ln Nycticebus bengalensis và Cu li nh Nyctiebus pygmaeus . H Kh Cercopithecidae g m 2 phân h , có s loài và phân loài phong phú nht, v i 17 loài và phân loài : Phân h Kh Cercopithecinae ch có 1 gi ng Macaca (có 6 loài và phân loài) còn phân h Vo c Colobinae có 3 gi ng là: gi ng Pygathrix (có 3 loài) , gi ng Trachypithecus (có 7 loài và phân loài) và gi ng Rhinopithecus (có 1 loài). H V ưn Hylobatidae có 1 gi ng Nomascus vi 5 loài và phân loài. Vi t Nam là m t trong nh ng n ưc phân vùng a-ng v t ông Dươ ng, giàu v thành ph n loài Linh tr ưng. So v i châu Á (183 loài và phân loài) thì Vi t Nam có 24 loài và phân loài (chi m 13,11%) và ch ng sau Indonesia (36,07%), Thái Lan (19,13%), n (15,30%), Trung Hoa (14,75%) và Malaysia (14,21%). Khu h Linh tr ưng Vi t Nam có quan h vi các khu h ph c n, trong ó y u t ông D ươ ng là tr i h ơn c (v i 18 loài và phân loài, chi m 75,00%), ti p n là y u t Nam Trung Hoa (v i 10 loài và phân loài, chi m 41,67%), n (chi m 20,83%), Mã Lai (chi m 8,33%) và ít nh t là y u t Himalaya (4,17%). Ngoài ra, khu h Linh tr ưng Vi t Nam c ng có t l cao v y u t c h u (chi m 25,00%) [14], [25], [28].
5 Trong s 24 loài và phân loài thú Linh tr ưng ã ưc ghi nh n Vi t Nam có 6 loài và phân loài là c h u c a Vi t Nam, ó là: Vo c m i h ch Rhinopithecus avunculus , Vo c mông tr ng Trachypithecus delacouri , Vo c cát bà Trachypithecus poliocephalus poliocephalus , Chà vá chân xám Pygathrix nemaeus , Kh uôi dài Côn o Macaca fascicularis condorensis và V ưn en ông b c Nomascus nasutus . (ph l c 1) 1.3.2. Khu v c nghiên c u tài nghiên c u trong khu v c 35 ti u khu ca VQG Ch ư Yang Sin
6 Ch ng 2: T NG QUAN CU THÚ LINH TR NG 2.1. NGHIÊN C U THÚ LINH TR NG VI T NAM Nghiên c u thú Linh tr ưng Vi t Nam luôn g n li n v i nghiên c u thú hoang dã. T xa x ưa, nhân dân ta ã bit khai thác và s d ng các loài ng v t hoang dã làm th c ph m, thu c ch a b nh và trang s c. M t s loài thú Linh tr ưng ã ưc ghi nh n làm thu c trong sách “ Nam d ưc th n hi u” c a danh y Tu T nh t th k XIII. Th c ra trong cu n sách này mi ch nêu ra danh m c các loài thú Linh tr ưng th ưng ưc khai thác s dng lúc b y gi ch ch ưa h có nghiên c u v s phân b a lý c ng nh ư các l nh v c sinh h c. L ch s nghiên c u thú Vi t Nam có th chia làm 3 th i k chính nh ư sau: Tr ưc n m 1954, t n m 1954-1975 và t 1975 n nay [3]. 2.1.1. Th i k th nh t tr ưc 1954 Tr ưc th k XIX vi c nghiên c u thú hoang dã nói chung và thú Linh tr ưng nói riêng còn r t ít. M t s loài thú Linh tr ưng ghi nh n r i rác trong các công trình nghiên c u a lý t nhiên. Ch ng hn trong sách “Vân ài lo i ng ” và “Ph biên t p l c” c a Lê Quý ôn (1724-1784), ti p ó là công trình “i Nam nh t th ng chí” do Qu c s Quán tri u Nguy n (1865-1862) ã mô t m t s loài Linh tr ưng ã g p mt s a ph ươ ng. M c dù ây không ph i là nh ng công trình nghiên c u khoa h c th c s nh ưng nó là tài li u u tiên c p t i nh ng loài thú hoang dã trong ó có m t s loài v ưn và kh ã g p và th ưng ưc s d ng lúc b y gi . Nghiên c u các loài thú Linh tr ưng th c s ưc b t u t u th k XIX do các nhà khoa h c ng ưi n ưc ngoài th c hi n. Có th k n m t s nhà khoa h c sau: George Finlayson (1828), Mine-Edwards (1867-1874), Morice (1904), Brousniche (1887), Billet (1896-1898), Pavie (1879-1898), Boutan (1900-1906), De Pousargues (1904), Menegeaux (1905-1906),
7 Delacour (1928 -1930), H.t Stevens (1923-1924), Kelly Rooservelts (1928- 1929), Bourret (1942, 1944). Có th nói nh ng kt qu nghiên c u v Linh tr ưng tr ưc n m 1954 ch y u do ng ưi n ưc ngoài th c hi n thông qua các cu c iu tra nh m phát hi n, mô t loài m i, phân lo i và th ng kê thành ph n loài, ch ưa có các công trình nghiên c u chuyên sâu v các c im sinh h c, sinh thái và b o t n các loài Linh tr ưng. 2.1.2. Th i k th hai 1954-1975 Nm 1954, hoà bình l p li mi n Bc Vi t Nam, các nghiên c u v khu h ng v t và a d ng sinh v t ưc quan tâm. Th i k này có nhi u công trình nghiên c u do các Nhà khoa h c trong n ưc th c hi n ph c v cho công tác nghiên c u gi ng d y các tr ưng i h c. Các t iu tra nghiên cu ã quan tâm t i thành ph n loài, c im sinh h c, sinh thái c a các loài thú nói chung và các loài Linh tr ưng nói riêng nhi u t nh mi n B c. mi n Nam áng chú ý là các công trình c a Van Peenen et al. (1969) [51]. Các nghiên c u v Linh tr ưng có giá tr khoa h c trong th i gian này ph i k n là các công trình: - Bài báo “Sur une Nouvelle Espece de Nycticebus au Vietnam” c a ào Vn Ti n (1960) ã mô t m t loài Cu li m i - Cu li nh ( Nycticebus intermedius ) Vi t Nam [53]. - Bài báo “Sur les formes de semnopithèque noir Presbytis francoisi (Colobidae, Primates) au Vietnam et description d’une forme nouvelle” c a ào V n Ti n (1970) nghiên c u v các phân loài c a loài Vo c en má tr ng Presbytis francoisi và ã mô t m t phân loài vo c m i - Vo c Hà T nh Presbytis francoisi hatinhensis [54]. - Cu n sách “Thú kinh t mi n B c Vi t Nam, tp 1” c a Lê Hi n Hào (1973) ã cung c p nh ng thông tin v phân b , c im sinh h c và giá tr kinh t ca 9 loài Linh tr ưng mi n B c Vi t Nam [11]
8 2.1.3. Th i k th ba 1975 n nay Các iu tra, nghiên c u và b o t n a d ng sinh v t, c bi t i v i các loài Linh tr ưng ưc quan tâm và tri n khai m nh m trên các vùng c a c n ưc và t ưc r t nhi u k t qu có giá tr . i ng cán b Vi t Nam nghiên c u v Linh tr ưng c ng phát tri n và l n m nh không ng ng. R t nhi u nghiên c u không ch bó h p do các cán b khoa h c Vi t Nam ti n hành mà còn có s h p tác qu c t sâu r ng v i các chuyên gia Linh tr ưng và các t ch c b o t n qu c t . Trong giai on này, có nhi u công trình tiêu bi u nghiên c u v Linh tr ưng Vi t Nam c a nhi u tác gi trong và ngoài n ưc th c hi n [7], [10], [17], [23], [24], [28], [32], [36], [38], [39], [40], [41], [44], [46], [47], [49]. c bi t, trong nh ng n m g n ây, công tác iu tra, nghiên c u, b o tn và phát tri n các loài Linh tr ưng quý hi m ã và ang ưc chú tr ng. Hàng lo t các VQG và KBTTN ã ưc thành l p trên kh p c n ưc b o tn a d ng sinh v t, trong ó có các loài Linh tr ưng quý hi m. M t s ch ươ ng trình nghiên c u v sinh thái và t p tính c a các loài linh tr ưng ã và ang ưc ti n hành nhi u a ph ươ ng. Vì th ã có nhi u công trình nghiên cu v sinh h c, sinh thái các loài Linh tr ưng Vi t Nam ã ưc công b trên các t p chí khoa h c trong n ưc và qu c t . Trên c ơ s k t qu các t iu tra v thú Linh tr ưng Vi t Nam và c bi t các cu c iu tra th c a c a T ch c b o t n ng, thc v t hoang dã Qu c t (FFI) trong khuôn kh d án “ ánh giá tình tr ng b o t n Linh tr ưng Vi t Nam” th c hi n t n m 1999 n 2000, Geissmann T. et al. (2000) ã c p n phân b và hi n tr ng c a các loài V ưn và Nadler T. et al. (2003) c p n phân b và hi n tr ng c a các loài kh n lá Vi t Nam. Trên c ơ s các k t qu và công trình nghiên c u trong n ưc và n ưc ngoài, ng Ng c C n và nnk (2008) ã biên so n cu n sách “Danh l c các loài thú hoang dã Vi t Nam”. Trong cu n sách này các tác gi ã c p n tên g i,
9 phân b , tình tr ng b o t n c a 24 loài và phân loài thú Linh tr ưng ã ưc ghi nh n Vit Nam [6]. 2.2. NGHIÊN C U THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN. Nghiên c u a d ng sinh h c nói chung và thú Linh tr ưng nói riêng VQG Ch ư Yang Sin ưc b t u t n m 1988. T n m 1988-1995 các chuyên gia c a t ch c bo v Chim quc t cùng v i các nhà khoa h c Vi t Nam ã ti n hành kh o sát các khu r ng c d ng Th ưng a Nhim và Ch ư Yang Sin. n n m 1994 Eames và Nguy n C ghi nh n khu v c Thưng a Nhim và Ch ư Yang Sin có 24 loài thú, trong ó có 2 loài thú Linh tr ưng là Chà vá chân en Pygathrix nigripes và V ưn en má vàng Nomascus gabriellae [27]. Vi m c ích nghiên c u a dang sinh h c và xem xét lu n ch ng kh thi KBTTN Ch ư Yang Sin, n m 1996 T ch c b o v chim Qu c t và Vi n iu tra quy ho ch r ng (Birdlife/FIPI VN 0008.2) ã ti n hành kh o sát khu KBTTN Ch ư Yang Sin. Lê Tr ng Tr i và nnk ghi nh n ây có 8 loài thú Linh tr ưng Cu li nh (Nycticebus pygmaeus), Kh m t (Macaca arctoides), Kh uôi dài (Macaca fascicularis), Kh vàng (Macaca mullata), Kh uôi l n Macaca leonina , Vo c b c (Semnopithecus cristatus), Chà vá chân en (Pygathrix nigripes) và V ưn en má vàng (Nomascus gabriellae) [19]. Tuy nhiên trong s 8 loài Linh tr ưng ã ghi nh n có t i 3 loài là Kh vàng, Kh uôi l n và Vo c b c m i ch ưc ghi nh n qua ph ng v n nhân dân a ph ươ ng các xã vùng m. ưư Ch ư Y -ư 12/07/2002. Th i gian t khi thành l p n n m 2004 không có t nghiên c u nào v a d ng sinh v t nói chung và thú Linh tr ưng nói riêng ưc th c hi n VQG Ch ư Yang Sin.
10 Nh ng nghiên c u v thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin ưc quan tâm nhi u h ơn t n m 2005, khi D án “L ng ghép qu n lý ngu n n ưc và a dng sinh h c VQG Ch ư Yang Sin” t ch c các t iu tra giám sát a d ng sinh h c. Nm 2006, ng Ng c C n và nnk ti n hành iu tra nghiên c u phía ông b c VQG Ch ư Yang Sin ghi nh n 5 loài thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin là: Kh m t (Macaca arctoides), Kh uôi dài (Macaca fascicularis) Kh uôi l n (Macaca leonina), Chà vá chân en (Pygathrix nigripes) và V ưn en má vàng (Nomascus gabriellae) Riêng loài Kh uôi ln ch ưc ghi nh n da trên c ơ s mt cá th b nh t nhà dân thu c xã Hoà Phong thu c vùng m c a VQG Ch ư Yang Sin. Ti p theo n m 2007, ng Ng c C n và nnk ti n hành ti n hành nghiên c u phía Tây b c và phía ông nam c a VQG Ch ư Yang Sin ã ghi nh n thêm loài Cu li nh (Nycticebus pygmaeus ) n a ngoài 5 loài ã ghi nh n n m 2006 trên c ơ s quan sát trên th c a [4], [5]. Nhìn chung các t iu tra, nghiên c u ã ưc ti n hành VQG Ch ư Yang Sin tp trung ch y u vào vi c nghiên c u thành ph n loài và ánh giá giá tr a d ng sinh h c c a các loài thú nói chung, ch ưa có nghiên c u chuyên sâu v sinh h c, sinh thái h c, phân b c a các loài thú Linh tr ưng cng nh ư các tác nhân e do n thú Linh tr ưng làm c ơ s cho vi c xây d ng các gi i pháp b o t n chúng VQG Ch ư Yang Sin.
11 Ch ng 3: IU KI N T NHIÊN KHU V C NGHIÊN C U 3.1. IU KI N T NHIÊN 3.1.1. V trí a lý VQG Ch ư Yang Sin n m phía ông Nam thành ph Buôn Ma Thu t, cách trung tâm thành ph 50 km, thu c ph m vi hành chính 2 huy n: Huy n Krông Bông g m các xã: Hoà S ơn, Khuê Ng c in, Hoà L , Hoà Phong, C ư Pui, C ư Dr m, Yang Mao và huy n L k g m các xã: Yang Tao, Bông Krang, c Ph ơi, Krông Knô [19], [22] To a lý: T 12 014’16” n 12 030’58” V B c. 108 017’47” n 108 034’48’’ Kinh ông. 3.1.2. a hình. Ch ư Yang Sin là h th ng núi cao c c Nam Trung B , n m phía Nam vùng tr ng Krông Pach - Lc, ch y dài theo h ưng ông B c - Tây Nam. cao t 450-2.442 m. Bao g m nhi u núi cao trên 1.000m và là dãy núi có nh cao nh t Nam Tr ưng S ơn ó là Ch ư Yang Sin (2.442m). a hình chia c t m nh t o thành nhi u thung l ng nh , h p. Sưn núi phía B c và phía Tây có d c ph bi n t 25 0 - 35 0, m t s n ơi d c > 35 0 . S ưn ông và Nam, a hình tr i dài và ph n l n có d c t 20 0- 25 0 [19], [21]. 3.1.3. Khí h u th y v n. 3.1.3.1. Khí h u. Khu v c VQG Ch ư Yang Sin thu c khí h u Tây Nguyên, nhi t i gió mùa c n xích o, có hai mùa n ng m ưa rõ r t. Mùa m ưa t cu i tháng 4 n u tháng 12, mùa n ng khô t cu i tháng 12 n u tháng 4 n m sau. - Nhi t : Nhi t không khí trung bình n m 22 0C. Nhi t tháng nóng nh t vào tháng 4 (23,7 0c) và tháng l nh nh t là tháng 1 (d ưi 12 0C). Biên nhi t gi a ngày và êm t 10 -11 0C, gi a tháng l nh nh t và tháng nóng nh t là 4 -50C.
12 - Lưng m ưa: T ng l ưng m ưa trung bình n m t 1800 - 220mm, t p trung vào tháng 9 - 11 (chi m 45-60% l ưng m ưa/n m), mùa khô ch chi m 5 - 10% Bn 3.1: V trí VQG Ch ư Yang Sin 3.1.3.2. Thu v n H th ng sông su i dày c. Ph n l n các sông su i ch y quanh n m. Do c im c a a hình, các con su i th ưng nhi u thác gh nh. Phía B c và ông có su i Krông Kmar, k Liêng và các su i nh là th ưng ngu n c a lưu v c sông Ea Krông Ana. Phía Nam và Tây có các su i k Kao, k Pair, Ya Mal, k Gui, k Mé, k Yang Klam, k Knar là th ưng ngu n sông Krông Knô[22]. 3.1.4. a ch t, th nh ưng 3.1.4.1. a ch t á m m u ch t hình thành t khu v c VQG Ch ư Yang Sin g m: Nhóm á Mac ma axit và nhóm á tr m tích có k t c u h t thô
13 3.1.4.2. Th nh ưng VQG Ch ư Yang Sin có các nhóm t chính nh ư sau: + t mùn Alit trên núi cao (Ha) - Di n tích 2770,2 ha, chi m 4,7 % t ng di n tích t nhiên. Phân b tp trung ch y u khu v c xung quanh nh núi Ch ư Yang Sin, ai cao > 1800 m. + t Feralit mùn vàng núi trung bình trên á Macma axit (FHa) - Di n tích 38220,2 ha, chi m 64,8 % di n tích t nhiên. Phân b ch y u trên các ai cao t ( 900-1800m), chi m i a s di n tích trong khu v c VQG Ch ư Yang Sin. + t Feralit mùn vàng nh t núi trung bình trên á cát (FHc) - Di n tích 4231,7 ha, chi m 7,2 % di n tích t nhiên. Phân b ch y u các núi cao nh ư: Ch ư Po Liên (1309m), Ch ư R’Ha ang (1224m), Ch ư Kour Ki (1272m), thu c xã Yang Mao, huy n Krông Bông. + Nhóm t Feralit vàng núi th p trên á Macma axit (Fa) - Di n tích 8898,1ha, chi m 15,1 % di n tích t nhiên. Phân b khu v c núi th p, t p trung phía B c, Tây và phía Tây Nam, ph bi n d c kho ng t 22- 28 0. + Nhóm t Feralit vàng nh t núi th p trên á cát (Fc) - Di n tích 4826,8 ha, chi m 8,2 % di n tích t nhiên. Phân b ai cao < 900m trên ki u a hình núi th p (N 3). T p trung ch y u xã Yang Mao, huy n Krông Bông [22]. 3.1.5. Th m th c v t. 3.1.5.1. Các ki u th m th c v t và di n tích : VQG Ch ư Yang Sin có các th m th c v t r ng v i di n tích ưc th ng kê b ng 3.1 và bn 3.2
14 Bng 3.1. Di n tích các ki u th m th c v t Kí Di n tích Tl Ki u th m hi u (ha) (%) 1 Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i 1.566,02 2,66 1.1 Ki u ph th sinh nhân tác r ng kín th ưng xanh 1.021,53 1.73 mưa m nhi t i ph c h i sau n ươ ng r y 1.2 Ki u ph th sinh tre n a ph c h i sau n ươ ng r y 1.846,21 3,13 1.3 Tr ng c , cây b i, cây g r i rác th sinh 856,21 1,45 2 Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi 29.226,04 49,58 th p 2.1 Ki u ph th sinh nhân tác r ng kín th ưng xanh 3.546,06 6,02 mưa m á nhi t i núi th p ph c h i sau n ươ ng ry 2.2 Ki u ph th sinh tre n a ph c h i sau n ươ ng r y 8.075,15 13,70 2.3 Tr ng c , cây b i, cây g r i rác th sinh 2.552,51 4,33 3 Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi 2.865,70 4,86 cao trung bình 4 Ki u r ng th ưa cây lá kim h ơi khô á nhi t i núi 6.950,51 11,79 th p 5 Th m cây nông nghi p 435,04 0,74 6 H n ưc 6,02 0,01 Tng di n tích 58.947,00 100,0 3.1.5.2. M t s c im c a các kiu th m th c v t r ng + Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i (1) Di n tích: 1.566,02 ha (chi m 2,66% t ng di n tích t nhiên). Phân b ri rác m t s nơi có sông su i. t d ưi tán r ng là t feralit vàng phát tri n trên á Granit có t ng t trung bình n dày. Ki u r ng này ít b tác ng, còn gi ưc tính nguyên sinh ưc th hi n qua t thành th c v t và cu trúc r ng. Th c v t t o r ng khá phong phú, ph bi n là các loài trong h D u Dipterocarpaceae, h Xoan Meliaceae, h B hòn Sapindaceae, h Th u d u Euphorbiacea, h Dâu t m Moraceae, h D Fagaceae, h Long não Lauraceae, h Ng c lan Magnoliaceae, h T vi Lythraceae, h Bàng Combretaceae, h Na Annonaceae, h Trâm Myrtaceae, h Trám Burseraceae, h Th Eberaceae, h B a Clusiaceae.
15 Bn 3.2: Hi n tr ng r ngVQG Ch ư Yang Sin Ki u th m này tán chia thành 4 t ng: Tng ưu th sinh thái (A2): Nhi u loài tham gia và t o thành tán r ng liên t c. Có th k t i là các loài: Làu táu , Táu mu i, Sao en , Du lá bóng, X n m , Tr ưng, ái bò, G i, Lim x t, Mu ng, D, Re, Rè, B i l i, Ch p, Mò, Hu nh ưng, Côm, Ràng ràng, Trâm , vi ưng kính t 25-30 cm, chi u cao t 18-22 m; Tng d ưi tán r ng (A3): Cao dưi 15m, ưng kính bình quân d ưi 20cm bao g m nhi u loài cây g nh và cây con c a t ng trên m c r i rác không t o thành tán r ng liên t c. ó là: Lòng tr ng, Chè, S ng, Ht, th ng m c, Th , Thâu l nh, Máu chó, và nhi u loài khác trong các h Th u d u, Cam, ay, Cà phê; Tng cây b i (B) cao dưi 5m g m các loài om óm, B t ch, B ng b ng g y, Xú h ươ ng, L u, Tr ng a, ôi khí có c tre n a và Tng th m t ươ i (C) cao trên d ưi 1m:
16 Thành ph n loài khá phong phú và ph thu c vào t ng iu ki n c th , bao gm các loài trong ngành D ươ ng x , h Ô rô, h G ng, h C Tái sinh d ưi tán r ng t 5.000-6.000 cây/ha, s cây có chi u cao trên 1,5m t h ơn 2.000 cây/ha. iu này cho th y kh n ng tái t o l i r ng r t t t. + Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p (2) Ki u r ng này có di n tích l n nh t v i 29.226,04 ha (chi m 49,58% tng di n tích), phân b t cao 900 -1800m to thành kh i l n xung quanh núi Ch ư Yang Sin và r i rác m t vài n ơi khác. Rng ít b tác ng, v cơ b n còn gi ưc tính nguyên sinh . tàn che 0,7- 0,8, có lâm ph n tàn che t 0,9. Chi m ưu th là các loài cây lá r ng thu c các h D Fagaceae, h Long não Lauraceae, h Ng c lan Magnoliaceae, h Sau sau Hamamelidaceae, h Tô h p Altingiaceae, h Chè Theaceae, h Trâm Myrtaceae, h Hoa Betulaceae. Ngoài ra còn có m t s loài cây lá kim nh ư Thông nàng (Dacrycarpus imbricatus), Hoàng àn gi (Dacrydium elatum), Kim giao (Nageia wallichiana), Thông 3 lá (Pinus kesiya), Thông à l t (Pinus dalatensis), Thông lá d t (Pinus krempfii), Pơ mu (Fokienia hodginsii) mc r i rác ho c ôi khi chi m m t t l t thành cao nh ư là ki u r ng kín h n h p cây lá r ng cây lá kim m á nhi t i núi th p ho c ki u r ng kín cây lá kim m ôn i m núi v a [21]. Ki u th m này tán chia thành 4 - 5 t ng: Tng v ưt tán (A1): T ng này không liên t c, ch có r t ít cá th c a m t s loài nh ư Thông à l t (Pinus dalatensis) , Thông lá d t (Pinus krempfii) , P ơ mu (Fokienia hodginsii) và m t vài loài cây lá r ng v ươ n lên kh i tán r ng; Tng ưu th sinh thái (A2): T o nên tán r ng t ươ ng i ng u, cao kho ng 20-30m v i a s cây lá r ng: D, S i, S , Gi i, Re, Ch o, Ch p tay, Xoan nh , Tô h p, H ng quang c bi t là các loài D óng vai trò l p qu n r t rõ nét t ng tán này. Nhi u lâm ph n không có t ng v ưt tán mà ch có t ng tán chính, trong ó ch y u là các loài D , Re, Chò xót, H ng quang t o thành mt tán r ng liên t c. Các loài
17 cây g trong tán r ng này có ưng kính trung bình t 22- 24cm. Ngoài ra có mt r t ít cá th c a m t s loài nh ư Thông à l t (Pinus dalatensis) , Thông lá dt (Pinus krempfii) , P ơ mu (Fokienia hodginsii) và m t vài loài cây lá r ng vươ n lên kh i tán r ng; Tng cây g d ưi tán (A3): có chi u cao 8-15m, g m các loài cây còn nh c a t ng A1 và A2. Ngoài ra có các loài cây g nh khác nh ư Súm ( Eurya spp.), Ng li t ( Pentaphylax euryoides), Xáo tam phân (Paramignya trimera), Ngát (Gironniera subaequalis), Thâu l nh (Alphonsea spp.), Chân chim ( Scheflera spp.) , H i núi ( Illicium griffithii), Thích (Acer spp) ; Tng cây b i (B) cao 2-5m th ưng là Mua (Melastoma eberhardtii), Poa lan x (Poilannammia incisa), Chìa vôi (Lasianthus spp.), Tr ng a (Ardisia spp.), Mt c t (Licuala spp.) và n a lâm viên (Schizostachyum langbianensis) cao 1600m tr lên và Tng th m t ươ i (C) khá a d ng v thành ph n loài, ph bi n h ơn c là các loài trong ngành D ươ ng x , Thông t, h Ô rô Acanthaceae, H Lan Orchidaceae, h G ng Zingiberaceae, S ơn linh cao (Sonerila neodriessenioides) . Th c v t ngo i t ng còn có các loài dây leo nh ư Kim cang ( Smilax spp. ), Bù d ( Uvaria spp. ), Móng bò (Bauhinia spp), u mèo (Mucuna spp.), Dây t th ư (Tetrtastigma spp.), Song á (Calamus rudentum), Song lá b c (Plectocomia elongata), h Ráy Araceae và m t s loài cây bì sinh trong h Chùm g i Loranthaceae, h Phong lan Orchidaceae và ngành d ươ ng x . Tái sinh d ưi tán r ng khá t t, t t 3.000 - 4.500 cây/ha. S cây có cao >1,5 m t trên 1.000 cây/ha. Thành ph n cây tái sinh a ph n phù h p v i t ng cây m . iu ó cho th y r ng ang tr ng thái di n th n nh. + Ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình (3) Di n tích 2865,7 ha chi m 4,86% t ng di n tích và phân b t p trung xung quanh nh Ch ư Yang Sin. Nhi t trung bình n m th ưng giao ng 10-15 0C, nhi t trung bình c a tháng l nh nh t d ưi 10 0C, th ưng xuyên có gió m nh và mây mù. Chi u cao cây ph bi n trên d ưi 10m, ưng kính bình
18 quân t 20-25 cm, tuy nhiên v n có th g p m t s cá th có ưng kính ngang ng c trên 50cm thu c v loài Thông à l t (Pinus dalatensis) ho c P ơ mu (Fokienia hodginsii). Thân cây th ưng cong queo, nhi u cành, ph y rêu và a y nên còn ưc g i là “r ng lùn”, “r ng tiên” hay “r ng say”. Hi n tưng này càng g n nh núi càng rõ nét, nh ưng t i nh núi cây th p h n ch kho ng 3-4 m v i các loài trong h quyên (Rhododendron spp., Lyonia spp. và Vaccinium spp.) và m t s h khác m c d y c vì th Thái V n Tr ng g i là “Qu n h l nh vùng cao”[4], [21] Nhóm loài ưu th sinh thái ph bi n là các loài thu c h D , h Re , h Chè , h Sau sau, h Ng c lan và m t vài loài cây lá kim nh ư Thông à l t (Pinus dalatensis), Pơ mu (Fokienia hodginsii). Tán r ng khá liên t c nh ưng m p mô to ra do tán các loài cây lá kim cao h ơn nh ưng không v ưt tr i kh i tán r ng. Dưi tán r ng g m các cây nh c a t ng trên và m t s loài ch u bóng khác nh ư các loài trong h Thích, H i, Chân danh, Hoa h ng, ơn nem, quyên mc r i rác. Ngoài ra t ng này m t s n ơi còn có m t c a loài S t schmid (Sinarundinaria schmidiana) mc khá d y c. Th m t ươ i ch y u là các loài Quy t th c v t, các loài Lan và loài S ơn linh cao . + Ki u r ng th ưa cây lá kim h ơi khô á nhi t i núi th p (4) Ki u r ng th ưa cây lá kim v i loài Thông 3 lá (Pinus kesiya) gn nh ư thu n lo i g p khá ph bi n v i di n tích 6950,51 ha (chi m 11,79%) và phân b thành nh ng gi i h p 2 khu v c phía Tây B c (thung l ng Ea Krông Kmar) và phía ông Nam (thung l ng k Mé). R ng có c u trúc r t c tr ưng c a r ng th ưa cây lá kim, v i m t cây vào kho ng 150-200 cây/ha. Rng có 2 t ng cây g và 1 t ng cây b i th m t ươ i. Tng ưu th sinh thái do cây Thông 3 lá chi m gi cao 18-25m, ưng kính trung bình trên d ưi 30cm, có cây có ưng kính g n 1m. T ng tán không liên t c. Tng d ưi tán là các cây g lá r ng nh ư Ch o r ng c ưa (Engelhardtia spicata), Dâu r ưu (Myrica esculenta) , H ng quang (Rhodoleia
19 championii), Vi thu c (Schima wallichii var. norohae) và các loài D m c r i rác v i kích th ưc nh . Tng cây b i th m t ươ i khá phát tri n c bi t là loài T (Dicranopteris linearis) , ho c Quy t tu (Brainea insignis), ho c C tranh (Imperata cylindrica) mc dày c có r i rác vài cá th Chà h ươ u (Wendlandia grabrata) và S m (Memecylon spp.) khi n cho tình hình tái sinh d ưi tán r ng rt kém, h u nh ư không th y Thông 3 lá tái sinh. + Ki u ph th sinh nhân tác ph c h i sau n ươ ng ry (1.1 và 2.1) Di n tích 4.567,38 ha, chi m 7,75% t ng di n tích, bao g m c ki u ph th sinh nhân tác r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i ph c h i sau n ươ ng ry(1.1) và ki u ph th sinh nhân tác r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p ph c hi sau n ươ ng r y (2.1). M c dù chúng t n t i c 2 vành ai cao khác nhau nh ưng c u trúc c ng nh ư iu ki n hình thành không sai khác nhi u nên g p chung ti n cho vi c nghiên c u. Chúng phân b ch yu phía Nam và ông Nam, nh t là nh ng n ơi ven su i và g n làng b n. Ki u qu n th này u ưc hình thành sau khi n ươ ng r y b hoang. Thành ph n th c v t t o r ng r t khác bi t so v i các vùng khác n ưc ta. Nhìn chung, r ng có tàn che l n th ưng t t i 0,7- 0,8; kích th ưc cây r ng cng nh ư t ng th c a r ng ph thu c vào tu i c a lâm ph n. D ưi ây là t thành th c v t c a ki u ph này. Dưi tán r ng nh t là nh ng lâm ph n có th i gian ph c h i trên 10 n m ã th y xu t hi n m t s loài cây g có giá tr kinh t nh ư: Re , Gi i, G i, D , Sao en, S n m , Thông nàng, tái sinh. Tuy s lưng cá th không nhi u nh ưng c ng cho th y ki u ph này ang ph c h i theo chi u h ưng di n th h i nguyên t ươ ng i t t. ây là i t ưng c n khoanh nuôi phc h i cho công tác b o v r ng c a VQG Ch ư Yang Sin. + Ki u ph th sinh tre n a (1.2 và 2.2) Di n tích l n th 2 sau ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p v i 9.921,36 ha, chi m 16,83% t ng di n tích t nhiên. Phân b ch yu phía Tây Bc và ông Nam. Ki u ph này là k t qu c a quá trình canh
20 tác n ươ ng r y và tàn phá r ng. Ngu n g c c a chúng c ng t ki u r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i và á nhi t i, nh ưng sau nhi u l n phát n ươ ng làm r y, các loài cây g không còn kh n ng tái sinh nhanh nh ư tr ưc n a ã ph i nh ưng l i cho L ô (Bambusa procea), Le (Gigantochloa nigro-ciliata), Na lá nh (Schizostachyum dullooa) và N a lá to (Schizostachyum sp.) . Sau khi xâm nh p, các loài này nhanh chóng lan r ng tr thành r ng kín th ưng xanh thu n loài ho c h n giao v i các loài cây g v i tàn che l n. D ưi các lâm ph n thu n lo i, các loài cây g khác không còn ch tr ng tái sinh. ây cng là m t ki u ph b n v ng tr khi có tác ng c i t o c a con ng ưi. iu tra t i m t s ô tiêu chu n cho th y, N a lá to có ưng kính bình quân 5-7cm, chi u cao bình quân 10-12m, m t 350-400b i/ha và tr l ưng 5.000-6.000 cây/ha. L ô có ưng kính bình quân 3 - 5cm, chi u cao bình quân 8-10 m, mt 400 b i/ha, tr l ưng 4.000-8.000 cây/ha. N a lá nh và Le có ưng kính nh h ơn (2-3 cm), cao t 5- 6 m, m t bình quân trên 10.000 cây/ha. Khi h n giao, các loài cây g th ưng là Th u t u, Chà h ươ u, Ch o, n, Thành ng nh, K ơ nia thu c cây g nh nh ng n ơi khô t x u. Nh ng n ơi t t t các loài cây g m c chung th ưng là các loài cây trong các h D , h Long não, h Chè, v i kích th ưc to l n nh ư trong các ki u r ng kín th ưng xanh ã ưc gi i thi u. + Tr ng c cây b i, cây g r i rác th sinh nhân tác (1.3 và 2.3) Di n tích 3.408,72 ha, chi m 5,78% t ng di n tích, phân b g n các làng b n c . ây c ng là h u qu tr c tip c a quá trình canh tác n ươ ng r y lâu dài và ch n th gia súc, t tr nên b r a trôi m nh, t ng t nông và xươ ng x u ch thích h p i v i các loài cây b i và c nh ư Sim (Rhodomyrtus tomentosa) , Chè vè (Miscanthus floribunda) , S m (Memecylon spp.) , Mua (Melastoma spp.) , om óm (Alchornea tiliaefolia), C tranh (Imperata cylindrica) , Chít (Thysanolaena maxima), C lào (Eupatorium odoratum), Lách (Saccharum spontaneum) . Ngoài ra còn xu t hi n c T gu t
21 (Dicranopteris linearis) . Tuy nhiên vn có m t s loài cây g nh ch u h n tái sinh nh ư: Th u t u (Aporosa dioica), Thành ng nh (Cratoxylon spp.), Sòi (Sapium discolor), và các loài trong h D , h Re, n u ưc b o v t t r t có th ph c h i thành r ng nh ưng ph i có m t th i gian dài. + Th m cây nông nghi p (5) ây là lo i t mà nhân dân quanh vùng ang s d ng canh tác ru ng n ưc và n ươ ng r y. Theo iu tra thì di n tích lo i t này ch có 435,04 ha, chi m 0,74% t ng di n tích khu v c. 3.1.6. H th c v t r ng ã th ng kê ưc 948 loài th c v t b c cao có m ch thu c 591 chi, 155 h. Trong các ngành th c v t ã ghi nh n ưc thì ngành Ng c lan Magnoliophyta chi m a s , sau ó là ngành D ươ ng x Polypodiophyta ri n ngành Thông Pinophyta, ngành Thông t Lycopodiophyta, và ít loài nh t là ngành M c t c. Thành ph n h th c v t VQG Ch ư Yang Sin ưc th ng kê b ng 3.2 Bng 3.2: Thành ph n h th c v t Ngành th c v t S h S chi S loài Thông t Lycopodiophyta 2 4 7 Mc t c Equisetophyta 1 1 1 Dươ ng x Polypodiophyta 13 20 35 Thông Pinophyta 5 10 17 Ng c lan Magnoliophyta 134 476 888 - Lp Ng c lan Magnoliopsida 116 360 644 - Lp H ành Liliopsida 18 118 244 Tng s 155 591 948 Trong s 948 loài th c v t ã th ng kê ưc có 55 loài thu c Sách Vi t Nam (2007) [2], chi m 5,8% t ng s loài c a h th c v t VQG Ch ư Yang Sin, 26 loài thu c Danh l c IUCN (2009) [34] chi m 2,7% và 378 loài c hu c a Vi t Nam và ông d ươ ng (chi m 39,9%), trong ó có nh ng loài c hu r t h p nh ư Thông lá d t (Pinus krempfii), Thông à l t (Pinus dalatensis) [22].
22 3.1.7. Khu h ng v t - Khu h Thú: ã ghi nh n 74 loài thú thu c 27 h và 10 b , trong ó có 14 loài thú có giá tr b o t n cao thu c Danh sách các loài ng v t có nguy c ơ b di t vong c a Hi p h i b o v thiên nhiên th i gi i IUCN (2009) [34] ó là: Chà vá chân en Pygathrix nigripes , V ưn en má vàng Nomascus gabriellae, Sói Cuon alpinus , Kh uôi l n Macaca leonina , Kh m t Macaca arctoides , C y v n b c Chrotogale owstoni , G u chó Helarctos malayanus , Nai Rusa unicolor , Bò tót Bos frontalis , Bò r ng Bos javanicus , Báo l a Catopuma temminckii , C y giông Viverra zibetha , Mang l n Muntiacus vuquangensis , Tê tê Java Manis javanica [4], [5], [7]. - Khu h Chim: ã ghi nh n 220 loài, thu c 33 h và 14 b , v i các loài c tr ưng nh ư: Kh ưu u en má xám Garrulax yersini , Mi núi Bà Crocias langbianis , Gà ti n m t Polyplectron germaini , Tr sao Rheinardia ocellata , Trèo cây m vàng Sitta solangiae , Kh ưu u en Garrulax milleti , Bng chanh r ng Alcedo hercules , H ng hoàng Buceros bicornis và Kh ưu uôi dài Jabouilleia danjoui [4], [22] - Khu h Bò sát, ch nhái: ã ghi nh n 49 loài bò sát, 49 loài ch nhái. Trong s ó có 21 loài thu c Sách Vi t Nam và 5 loài thu c Danh sách các loài ng v t có nguy c ơ b di t vong c a Hi p h i b o v thiên nhiên th i gi i IUCN (2009) [22]. 3.2. IU KI N KINH T XÃ H I. VQG Ch ư Yang Sin, tr ưc ây có m t s thôn b n sinh s ng, hi n nay trong VQG không còn dân sinh s ng. iu ki n dân sinh kinh t ch y u ưc ph n ánh các xã vùng m c a VQG Ch ư Yang Sin [22]. 3.2.1. Dân s , dân t c. 3.2.1.1. Dân s và lao ng Lc l ưng lao ng trong toàn vùng m là 36.764 ng ưi (chi m 55% tng dân s ). Tuy nhiên l c l ưng lao ng ch y u là lao ng làm nông,lâm
23 nghi p, ch t l ưng lao ng còn th p, t l ng ưi lao ng chuyên môn và lao ng có trình cao còn ít. 3.2.1.2. Dân t c Toàn vùng m có 7 dân t c chính cùng sinh s ng ó là Ê ê, M'nông, H'Mông, Nùng, M ưng, Tày, Kinh. Trong ó các dân t c H'Mông, Tày, Thái, Nùng t các t nh phía B c chuy n vào theo con ưng di dân t do. ây ang là m i e d a, áp l c l n n tài nguyên r ng. 3.2.2. Tình hình kinh t và i s ng 3.2.2.1. S n xu t nông nghi p Canh tác lúa là ch y u, ph thu c nhi u vào th i ti t. Vi c u t ư gi ng, phân bón h n ch nên s n l ưng th p, không n nh. N ng su t lúa nươ ng và các cây màu canh tác trên n ươ ng r y th ưng ch cao v u, các v sau th p và b p bênh. Do áp l c v dân s , nhu c u v l ươ ng th c ngày càng tng nên ng ưi dân a ph ươ ng v n còn ti p t c khai phá di n tích r ng tr ng lúa b ng vi c t n ươ ng làm n ươ ng r y. 3.2.2.2. Lâm nghi p + B o v r ng VQG Ch ư Yang Sin th ưng xuyên tham gia h p l ng ghép các thôn, buôn tuyên truy n v n ng và t ch c cho các h ký cam k t tham gia b o v rng, không t n ươ ng làm r y, không s n b n, t b y, không thu hái lâm s n làm nh h ưng n tài nguyên r ng. M t s các h tham gia nh n r ng b o v, di n tích các xã và các gia ình ã nh n là 16.000 ha. S di n tích r ng này ã ưc b o v t ươ ng i t t và i s ng c a bà con nh n khoán c ng ã ưc c i thi n h ơn. 3.2.2.3. i s ng xã h i Nhìn chung thu nh p c a ng ưi dân th p. Thu nh p trung bình t 800.000 /ng ưi/ n m. Nguyên nhân thu nh p th p là do xu t phát im i sng th p, ng ưi dân không có ti n u t ư cho s n xu t, t p quán canh tác l i
24 lc h u, trình dân trí th p. S n xu t theo ki u t cung, t c p, n n s n xu t nh , manh mún. 3.2.3. C ơ s h t ng 3.2.3.1. Giáo d c. Hu h t các xã u có tr ưng c p I và II. M c dù còn nhi u khó kh n và thi u th n v iu ki n h c t p, sách v nh ưng nhìn chung các tr ưng ã kh c ph c ưc tình tr ng h c 3 ca. Các xã u có tr ưng m u giáo và phân hi u tr ưng c p I t i các thôn to iu ki n thu n l i cho hc sinh n tr ưng. 3.2.3.2. Giao thông. Hi n nay các ưng liên xã ã ưc gi i nh a, ưng liên thôn buôn ph n l n còn là ưng t. H th ng c u, c ng còn thi u và xu ng c p. H ơn na do a hình ph c t p, mùa m ưa kéo dài d n n sau mùa m ưa các con ưng này b h ư h ng n ng, th ưng xuyên ph i tu b , s a sang nh h ưng l n n vi c i l i và công s c c a nhân dân. 3.2.3.3. in in th p sáng ã có h u h t các thôn, buôn. T ng s h dùng in trên a bàn t 90% so v i s h trong vùng, in s d ng cho sinh ho t là ch y u, ph c v cho s n xu t còn h n ch . 3.2.3.4. N ưc s ch. H th ng n ưc s ch do d án DANIDA tài tr ã s d ng ưc m t s xã nh ư xã C ư rm, Yang Mao và Hoà L . Hi n t i ang xây d ng m t h th ng n ưc s ch cho th tr n Krông Kmar và xã Khuê Ng c in, còn l i các xã ng ưi dân ch y u s d ng n ưc khoan ho c gi ng kh ơi. Mùa khô tình tr ng thi u n ưc sinh ho t và tr ng tr t x y ra h u h t các xã, c bi t xã c Ph ơi, Yang Tao thi u n ưc tr m tr ng, gây khó kh n cho i s ng và canh tác c a nhân dân. 3.2.3.5. B ưu chính vi n thông.
25 Các xã ã có im b ưu in v n hoá xã, h th ng sóng in tho i, vô tuy n ã phát h u h t các xã trong vùng m, góp ph n cho vi c tuyên truy n và gi i thi u thông tin kinh t xã h i ph c v ng bào vùng sâu xa. 3.2.3.6. Ch . Hu h t các xã u có ch , tuy m i ch là ch t m nh ưng ã góp ph n quan tr ng trong vi c mua bán l ươ ng th c, th c ph m và trao i hàng hoá tiêu dùng.
26 Ch ng 4: N I DUNG VÀ PH Ơ NG PHÁP NGHIÊN C U 4.1. N I DUNG NGHIÊN C U. tài nghiên c u m t s n i dung chính sau: 4.1.1. c im thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin 4.1.1.1. Thành ph n loài thú linh tr ưng khu V ưn qu c gia + Danh sách các loài thú Linh tr ưng VQG Chu Yang Sin. + Phân tích cu trúc thành ph n loài thú Linh tr ưng. + Giá tr b o t n c a các loài thú Linh tr ưng: 4.1.1.2. c im sinh h c và sinh thái h c c a thú Linh tr ưng. + Hình thái, n ơi s ng, c u trúc và s l ưng àn, th c n, sinh s n các t p tính + Tp tính ho t ng ngày êm. + Tp tính b y àn (quan h gi a các cá th trong àn). + Ho t ng ki m n. + Tp tính n. 4.1.1.3. S l ưng và phân b c a các loài thú Linh tr ưng + c tính s l ưng các àn thú Linh tr ưng + Phân b c a thú Linh tr ưng - Phân b theo a gi i ti u khu - Phân b theo sinh c nh - Phân b theo t ng cây r ng - Phân b theo cao so v i mt nưc bi n. 4.1.2. Hin tr ng và các gi i pháp b o t n 4.1.2.1. Các tác nhân e d a n Linh tr ưng + Sn b t và buôn bán các loài thú + Mt sinh c nh s ng 4.1.2.2. Hi n tr ng công tác qu n lý b o v r ng 4.1.2.3. M t s gi i phát b o t n thú Linh tr ưng 4.2. PH Ơ NG PHÁP NGHIÊN C U
27 4.2.1. Thu th p thông tin, t ư li u nghiên c u + Tham kh o các tài li u liên quan n nghiên c u Linh tr ưng và các v n bn pháp lu t v các v n b o t n, a d ng sinh h c. + Tư li u nghiên c u: - Mu v t s ưu t m: 1 m u Chà vá chân en và 40 Chà vá chân en ã s y khô. - Thú b nuôi nh t trong dân: 1 Cu li nh , 10 Kh m t , 2 Kh uôi dài, 1 Kh uôi l n và 1 V ưn en má vàng cái - Quan sát tr c ti p thú trên th c a: 2 Cu li nh , 17 àn Kh m t (97 cá th ), 3 àn Kh uôi dài (22 cá th ), 10 àn Kh uôi l n (60 cá th ), 34 àn Chà vá chân en (225 cá th ) và 15 con V ưn en má vàng - 107 l n nghe V ưn má vàng hót c a 47 àn - Kho ng 200 nh thú và sinh c nh (trong ó có nh ch p t b y nh 40 nh) - 04 b n a hình t l 1:10000 h VN 2000. - Phi u iu tra: 120 phi u iu tra thú Linh tr ưng trên th c a. - S nh t ký th c a: T t c các thông tin thu ưc trong quá trình ph ng v n và s li u thu th p ngoài t nhiên ã ưc ghi chép trong s nh t ký. - Tham kh o tài li u: Tham kh o 54 tài li u trong và ngoài n ưc ã ưc công b liên quan n tài - Ph ng v n 30 th s n và 20 cán b Ki m lâm . 4.2.2. Nghiên c u th c a 4.2.2.1. Ph ươ ng pháp iu tra theo tuy n Chúng tôi ã xác l p m t h th ng tuy n iu tra trên b n tr ưc khi ti n hành iu tra trên th c a khu v c nghiên c u. Các tuy n iu tra ưc thi t l p d a trên các l i mòn có s n ho c các con su i qua các sinh c nh khác nhau. Chi u dài m i tuy n kho ng 3 - 5 km tùy thu c vào a hình c a m i tuy n. (bn 4.1)
28 Hàng ngày i b theo các tuy n iu tra nghe và quan sát các loài thú Linh tr ưng. Th i gian iu tra các loài thú liên t c t 5:00 n 12:00 vào bu i sáng và 13 n 18 gi vào bu i chi u. Riêng i v i loài Cu li nh chúng tôi ùng èn pin i u iu tra vào ban êm. Th i gian iu tra t 19-22 gi . Trong quá trình iu tra theo tuy n, các loài Linh tr ưng ưc nh lo i thông qua vi c quan sát tr c ti p b ng m t th ưng, ng nhòm và ch p nh (n u có th ) ho c nh lo i các d u chân, phân, d u n, v t cào và ti ng kêu nghe ưc. Các thông tin thu ưc nh ư th i gian b t u g p thú và k t thúc, s l ưng cá th , kích th ưc, màu s c c a cá th , kho ng cách nhìn th y thú và a im g p ưc ghi chép vào s tay th c a. a im, cao g p thú ưc ghi l i b ng máy nh v Garmin GPS 76 và ánh d u trên b n a hình 1:10.000. 4.2.2.2. Ph ươ ng pháp theo dõi thú Linh tr ưng Mi khi g p thú, chúng tôi quan sát, theo dõi, thu th p các thông tin v loài nh ư s l ưng cá th trong àn, quan h gi a các cá th trong àn, t p tính n, v n ng, ngh ng ơi, s d ng vùng s ng, sinh c nh ho t ng và ki m n ca thú. Các thông tin thu ưc trong quá trình iu tra ưc ghi chép vào s tay th c a. 4.2.2.3. Ph ươ ng pháp iu tra thành ph n th c n. Quan sát tr c ti p thú ang n trên cây nào s thu m u th c n (lá, hoa, qu ) c a cây ó sau ó ch p nh, x lý s ơ b các m u th c n này b ng c n 70 0, ép và s y khô t m th i t i th c a. Các m u này s ưc x lý nh lo i vi s tr giúp c a chuyên gia th c v t h c. 4.2.2.4. Tính s l ưng àn V ưn. Da trên t p tính hót c a V ưn en má vàng nên trong quá trình nghiên cu ã dùng ph ươ ng pháp nghe tính s l ưng àn. nghe ưc vưn hót ng ưi nghe ph i có m t im nghe t 5:00 n 10:30, tuy nhiên có th
29 theo dõi ưc toàn b ho t ng hót c a v ưn trong ngày ôi khi ng ưi nghe còn im nghe n 15:30. Bn 4.1 Các tuy n iu tra VQG Ch ư Yang Sin
30 Yêu c u chung: M i ngày có it nh t là hai nhóm nghe, ph thu c vào a hình c a khu v c nghiên c u. Trang b cho các nhóm nghe g m có: La bàn, b n (VN 2000, t l 1:10000), ng h , ng nhòm, máy GPS và các phi u iu tra. Các im nghe v ưn (LPs) th ưng ưc ch n nh ho c các tri n núi n ơi có th d dàng nghe ưc nhi u àn v ưn và có th quan sát ưc vưn núi i di n m t cách d dàng. Quan sát v ưn b ng m t th ưng ho c bng ng nhòm khi v ưn xa. Ng ưi nghe n các im nghe ã ưc xác nh trên b n . Kho ng cách gi a các im nghe t 500-700m tu thu c vào a hình. Khi v ưn hót, ng ưi nghe gh to c a im nghe, th i gian b t u hót, dùng la bàn xác nh h ưng v ưn hót và ưc tính kho ng cách t im nghe n n ơi v ưn hót. (Sơ 4.1) Sau m i ngày nghe v ưn hót các im nghe, t t c nh ng ngu i nghe cùng nhau phân tích và th o lu n t ư li u ã thu c trong ngày xác nh s phân b c a các àn v ưn ã nghe ưc trong ngày trên b n . Gg Sơ 4.1. Mô ph ng v trí im nghe Gg L: im nghe. Gg Gg: àn v ưn nghe ưc L L Gg 4.2.3. Ph ươ ng pháp phng v n i t ưng ph ng v n là nhân dân a ph ươ ng và nhân viên các tr m b o v r ng, nh ng ng ưi th ưng xuyên g n bó v i r ng. Ph ng v n bao g m các bưc sau: Nghe nh ng ng ưi ưc ph ng v n mô t v nh ng c im c a loài h g p trong quá trình i ki m tra r ng, i làm r y, thông tin nh ng loài th ưng xuyên g p, tên a ph ươ ng c a nh ng loài ó. Dùng nh màu giúp
31 h nh n di n l i nh ng loài h ã mô t , ã g p hay ã b y b t ưc khu vc nào, vào th i gian nào. Chúng tôi c ng ưa ra các câu h i ki m tra tin cy ngu n thông tin do ng ưi dân a ph ươ ng cung c p. Quan sát xác nh các m u v t thú b nhân dân a ph ươ ng s n b t ang ưc nuôi t i nhà ho c nh ng di v t (x ươ ng, da, lông, móng, ) c a thú các thôn, các m u v t u ưc ch p nh làm t ư li u. Tên các loài thú s d ng trong các cu c ph ng v n là tên a ph ươ ng theo ng Huy Hu nh và nnk, 1994 [12], Lê V Khôi, 2000 [13], ng Ng c Cn và nnk, 2008 [6]. 4.2.4. Ph ươ ng pháp chuyên gia Tham kh o ý ki n và tranh th s giúp c a các chuyên gia ng v t, th c v t, lâm hc, kinh t xã h i, v n hoá dân t c, c a t ch c Birdlife t i Vi t Nam có D án VQG Ch ư Yang Sin. Ngoài ra chúng tôi còn tham kh o ý ki n c a Ban giám c và nhân viên Ki m lâm c a VQG Ch ư Yang Sin v công tác qu n lý b o v r ng. 4.2.5. Ph ươ ng pháp dùng b y nh Dùng 9 by nh k thu t s Cuddback t theo tuy n nh t nh trong rng. 4.2.6. Ph ươ ng pháp x lý s li u 4.2.6.1. nh lo i m u v t Nh n di n các loài thú trên th c a theo sách h ưng d n c a Francis, C.M., 2001[29]; Ph m Nh t, Nguy n Xuân ng, G. Polet, 2001 [16].Các loài thú ưc nh lo i theo các tài li u Corbet & Hill ,1992 [26], Lekagul & McNeely, 1988 [37] và Francis, 2001 [29]. H th ng phân lo i và tên khoa hc các loài thú ưc x p x p theo D.E. Wilson and D.M. Reeder, 2005 [16] và ng Ng c C n và nnk, 2008 [6]. 4.2.6.2. ánh giá giá tr b o t n Giá tr b o t n c a thú Linh tr ưng ưc ánh giá theo các tài liu sau:
32 - Các loài b e d a Vi t Nam theo Sách Vi t Nam (2007) [2]. - Các loài b e d a toàn cu theo Danh l c IUCN (2009) [34]. - Các loài h n ch và c m khai thác theo Ngh nh 32/2006/N -CP [8]. - Các loài c h u Vi t Nam và c h u phân vùng ông Dươ ng theo Sách Vi t Nam (2007) [2]. 4.2.6.3. Các ph ươ ng pháp x lý s li u khác S d ng m t s ph n m m x lý s li u nh ư: - X lý b n : dùng ph n m m Mapinfo, Aview. - X lý s li u: dùng ph n m m Window, Ecexl. - X lý nh: dùng ph n m m VSO, Photoshop.
33 Ch ng 5: KT QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 5.1. C IM THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN 5.1.1. Thành ph n loài thú Linh tr ưng 5.1.1.1. Danh sách các loài thú Linh tr ưng Da trên c ơ s quan sát tr c ti p ngoài th c a, ã xác nh VQG Ch ư Yang Sin có 6 loài và phân loài thú thu c b Linh tr ưng ó là: Cu li nh (Nycticebus pygmaeus), Kh m t (Macaca arctoides), Kh uôi dài (Macaca fascicularis fascicularis), Kh uôi l n (Macaca leonina), Chà vá chân en (Pygathrix nigripes), và V ưn en má vàng (Nomascus gabriellae). Danh sách y các loài ưc trình bày trong b ng 5.1. T a c a các im ã ghi nh n các loài thú Linh tr ưng trong th i gian kh o sát ưc trình bày trong (Ph l c 2). Bng 5.1. Danh sách các loài Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin Giá tr b o t n T Tên ph thông Tên khoa h c SVN IUCN N T (2007) (2009) 32 H Cu li Loridae Gray, 1821 1 Cu li nh Nycticebus pygmaeus Bonhote, 1907 VU VU IB H Kh Cercopithecidae Gray, 1821 2 Kh m t Macaca arctoides (I.Geoffroy, 1831) VU VU IIB 3 Kh uôi dài Macaca fascicularis fascicularis LR/nt LR/lc IIB (Raffles, 1821) 4 Kh uôi l n Macaca leonina (Blyth, 1863) VU VU IIB 5 Chà vá chân en Pygathrix nigripes (Milne-Edwards, EN EN IB 1771) H V ưn Hylobatidae Gray, 1871 6 Vưn en má v àng Nomascus gabriellae Thomas, 1909 EN EN IB Chú thích: H th ng phân lo i theo ng Ng c C n và nnk, 2008 [6] SVN (2007): E = Nguy c p; V = S nguy c p; LR/nt = S p b e d a. IUCN (2009): EN = Nguy c p; VU = S nguy c p; LR.lc = Ít quan tâm; N 32: Ngh nh s 32/2006/N -CP: IB = Nghiêm c m khai thác s d ng, IIB = H n ch khai thác s d ng 5.1.1.2. C u trúc thành ph n loài thú Linh tr ưng. Bng 5.1 cho th y VQG Ch ư Yang Sin có 6 loài và phân loài thu c 3 h và 4 ging. H Cu li Loridae có loài Cu li nh Nycticebus pygmaeus ; H Kh Cercopithecidae có 5 loài g m Kh m t (Macaca arctoides), Kh uôi
34 dài (Macaca f. Fascicularis), Kh uôi l n (Macaca leonina) và Chà vá chân en (Pygathrix nigripes); H V ưn Hylobatidae có loài V ưn en má vàng (Nomascus gabriellae). Vi t Nam ã ghi nh n có 24 loài và phân loài thú Linh tr ưng nh ư vy n u so sánh v i toàn qu c thì VQG Ch ư Yang Sin chi m 25% t ng s loài và phân loài Linh tr ưng toàn qu c . Tây Nguyên ã ghi nh n 10 loài và phân loài thú Linh tr ưng nh ư vy n u so sánh v i khu v c Tây Nguyên thì VQG Ch ư Yang Sin chi m 60% tng s loài và phân loài Linh tr ưng. Vi t nam có 6 gi ng Linh tr ưng v y n u so sánh v gi ng thì VQG Ch ư Yang Sin có 4/6 gi ng chi m 66,66% s gi ng ã ghi nh n trên toàn qu c và chi m 80% (4/5 gi ng) s gi ng Linh tr ưng khu v c Tây Nguyên. Xem bng 5.2 Bng 5.2. So sánh thành ph n thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin v i khu vc Tây Nguyên và toàn qu c TT Khu v c H Gi ng Loài và phân loài 1 VQG Ch ư Yang Sin 3 4 6 2 Tây Nguyên 3 5 10 3 Toàn qu c 3 6 24 Chú thích: S loài theo ng Ng c C n và nnk 2007 [6]. 5.1.1.3. Giá tr b o t n c a thú Linh tr ưng. Bng 5.1 cho th y trong s 6 loài và phân loài ã ghi nh n VQG Ch ư Yang Sin thì có 5 loài quý hi m ph m vi toàn c u, có tên trong Danh L c c a IUCN , 2009 [34], trong ó có 2 là loài nguy c p (EN) là: Chà vá chân en Pygathrix nigripes, Vưn en má vàng Nomascus gabriellae ; 3 loài s nguy cp (VU) ó là Cu li nh (Nycticebus pygmaeus), Kh m t (Macaca arctoides), và Kh uôi l n (Macaca leonina). Riêng phân loài Kh uôi dài (Macaca f. Fascicularis) là thu c di n ít quan tâm (LR/lc), s t n t i c a loài này ph thu c vào công tác b o t n.
35 C 6 loài và phân loài Linh tr ưng u ưc coi là quý hi m ph m vi qu c gia, có tên trong Sách Vi t Nam , 2007 [2], trong ó có 2 là loài nguy cp (EN) ó là: Chà vá chân en (Pygathrix nigripes), V ưn en má vàng (Nomascus gabriellae); 3 loài s nguy c p ó là Cu li nh (Nycticebus pygmaeus) , Kh m t (Macaca arctoides), Kh uôi l n (Macaca leonina) (VU) và Kh uôi dài (Macaca f. Fascicularis) thu c di n s p b e do (LR/ nt). (Xem b ng 5.1). VQG Ch ư Yang Sin có loài Chà vá chân en là loài c h u c a Vi t Nam, Campuchia và loài V ưn en má vàng là loài c h u c a ông Dươ ng. Cn c theo Ngh nh 32/N -CP thì c 6 loài và phân loài u có tên trong ngh nh. Trong ó có 3 loài (Cu li nh , Chà vá chân en và V ưn en má vàng) thu c nhóm nghiêm c m khai thác s d ng (IB) và 3 loài (Kh m t , Kh uôi dài và Kh uôi l n) thu c nhóm h n ch khai thác s d ng (IIB)[8]. 5.1.2. Mt s c im sinh h c và sinh thái h c 5.1.2.1. Cu li nh Nycticebus pygmaeus Bonhote, 1907 Tên a ph ươ ng: Cù l n, Moòng lì (M ưng), Tu lình kè ( Tày) Hình thái : Tr ng lưng 0,45 - 0,65 kg, dài thân 260 - 340 mm, dài bàn chân sau 45 -54 mm, dài uôi 18 - 23mm, cao tai 21 - 28mm. B lông th ưng thay i theo mùa. Mùa hè màu vàng nâu t ươ i và s c en trên l ưng không rõ, mùa ông b lông dày, s i lông m m toàn thân có màu lông hung vàng xen k ít lông tr ng b c và có s c en rõ trên l ưng. Xung quanh m t có vòng tròn lông màu vàng. Có hai d i lông màu nâu x m ch y t nh u xu ng trên hai m t. Quan sát m t Cu li nh (0,62 kg) b b t v nuôi vào ngày 12/5/2009 t i nhà ông Ma Th ươ ng buôn Hàng N m, xã Yang Mao, huy n Krông Bông chúng tôi th y: t hai g c tai c a cu li này có hai v t lông màu nâu ch y lên nh u và n i v i nhau, b ng có màu vàng nh t, d c
36 sng m i có v t tr ng. Các ngón chân có móng, ngón chân th hai c a chân sau móng phát tri n thành vu t dài.( nh s 1) nh 1: Cu li nh t i nhà Ma Th ươ ng (Buôn Hàng N m, xã Yang Mao). Sinh h c sinh thái : Cu li nh th ưng s ng nhi u sinh c nh r ng khác nhau: T r ng g n r ng tre n a [17]. Là loài ho t ng vào ban êm, ngày ng trên các b ng cây ho c b i r m. Th ưng ki m n ơn l ho c theo nh ng nhóm nh . Theo Ph m Nht (2002) thì ph m vi ho t ng ki m n trong m i êm kho ng 20- 30m. [17]. Cu li nh có kh n ng treo thân trên cành cây và dùng hai tay cm n m th c n. Trong iu ki n nuôi nh t cu li có tính xã h i cao và không h có bi u hi n ánh nhau, nhi u con c c ng t ra kích ng gây h n trong mùa sinh s n nh ưng không quá ác li t nh ư các loài thú khác [35]. Trên th c a chúng tôi ã g p 2 cá th : Cá th th nh t vào lúc 21: 02 ngày 23/4/2007 sinh c nh r ng tre n a ph c h i sau n ươ ng r y (t a 108 020’34.2”E-12 026’03.6”N) và cá th th hai vào lúc 20: 12 ngày 3/5/2009 sinh c nh r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i (ta 108 019’39”E- 12 028’44”N). Theo Tan (1994) nghiên c u t p tính n c a Cu li nh trong thiên nhiên t nh Gia Lai thì Cu li nh là loài n t p, th c n là m t s lo i qu m m, nõn cây, nh a cây và các loài côn trùng, tr ng chim, chim non ho c ng v t nh
37 [50]. Quan sát Cu li nh nuôi nh t nhà ông Ma Th ươ ng cho th y Cu li nh n c chu i, d ưa leo, bánh quy và c d mèn. Ch ưa có nghiên c u nào v mùa sinh s n c a cu li trong thiên nhiên. Trong iu ki n nuôi, mùa sinh sn c a Cu li nh t p trung t tháng 10 n tháng 12 và th i gian mang thai t 176 n 188 ngày. M i n m 1 l a, m i la 1 ho c 2 con.[35] 5.1.2.2. Kh m t Macaca arctoides (I. Geoffroy, 1831) Tên a ph ươ ng: Kh c c, ôklôk (M ơ Nông), Krach ch (Êê) Hình thái : Tr ng lưng 8 - 16 kg, dài thân 485 - 700cm, dài bàn chân sau 145 - 177mm , dài uôi 30 - 35mm, cao tai 24 - 45mm. nh 2: Kh m t ti u khu 1238 Kh m t có màu lông t nâu xám n nâu en và en, lông ph n bng màu nh t h ơn, hai bên u lông dài l m x m, da m t tr n màu th m, có chai mông to. uôi ng n và h u nh ư không có lông, ây c ng là c im phân bi t v i các loài kh khác. Con c tr ưng thành th ưng có lông c m phát tri n [2], [3], [9], [15], [17]. Quan sát 17 àn kh M t VQG Ch ư Yang Sin thì trong m t àn th ưng các con kh già h ơn có màu en và các con non có màu nâu en. Sinh h c, sinh thái :
38 Theo các nhà ng v t h c, Kh m t là loài Linh tr ưng s ng r ng sinh c nh, s ng và ki m n các ki u r ng khác nhau, nh ưng không g p rng lá kim.[15], [17] Kh m t ho t ng ki m n ban ngày và th ưng ho t ng theo àn . Trong quá trình nghiên c u, chúng tôi ã quan sát ưc Kh m t 17 l n trong ó có hai l n quan sát 2 cá th c l p, còn 15 l n khác kh ho t ng theo àn. àn nhi u nh t có 12 cá th , các àn còn l i có t 4 n 12 cá th . Kh m t ki m n h u h t các sinh c nh, tuy nhiên t p chung nhi u h ơn sinh c nh r ng kín th ưng xanh mưa m nhi t i, rng kín th ưng xanh mưa m á nhi t i núi th p, cao trung bình. Th i gian ki m n c a Kh m t mt t nhi u h ơn trên cây. Th c n c a Kh m t là m t s lo i lá, qu và m t s loài ng v t khác nh ư chim non, sóc non, tôm cua, ngoé, r n giun, nhông t, ôi khi n c tr ng bò sát, tr ng chim [11], [17]. Quan sát các àn kh VQG Ch ư Yang Sin cho th y chúng th ưng n m t s lo i cây ưa m, nh ư cây lá dong lá sa nhân, qu nho r ng Vitis pentagona và chu i r ng. Ngoài qu và hoa chu i Kh m t còn dùng r ng t ưc l p b ngoài n ph n lõi bên trong cây chu i. C mài, m ng tre, n a, v u c ng là m t lo i th c n ưa thích c a kh . ã nhi u l n chúng tôi th y àn kh ki m n d c theo b su i, m t s con l t nh ng hòn á nh tìm c, sên, nh n và m t s lo i ng v t không x ươ ng sng khác n. Nh ng n ơi kh n n th ưng l i nh ng ph n th c n th a (qu cây, lá, v tr ng ) và phân, n ưc ti u nên nhìn r t tan hoang và có mùi hôi th i. Chính vì th th s n d phát hi n àn kh t xa và kh d b s n b n. Theo dõi nh ng àn kh ang n cho th y trong khi n àn kh r t n ào, tuy nhiên v n có m t con tr ưng thành trên cây làm nhi m v c nh gi i, khi phát hi n ra ng ưi con kh này kêu o c o c báo hi u cho c àn, t t c các con trên cây lao v i xu ng t ch y tr n.
39 Kh m t VQG Ch ư Yang Sin th ưng ng t p trung theo àn. Kh th ưng ch n ch ng êm trên cây cao và r m r p bên c nh su i. Ban êm àn kh a t trên cây xu ng m t t vì th d dàng nh n bi t n ơi ng c a kh qua các bãi phân các t ng á trên su i. Phân c a kh th ưng có nhi u h t cây ( xem nh 3) nh 3: Phân l n h t c a Kh m t . Kh m t sinh s n quanh n m, ch y u t tháng 3 n tháng 8 và t p trung vào các tháng 5, 6 và 7 [11], [15], [17]. Quan sát nh ng àn kh VQG Ch ư Yang Sin vào tháng 6 n tháng 8 cho th y trong àn có nhi u kh con kho ng 1 n 2 tháng tu i. Nh ư v y có th xác nh Kh m t ây ã sinh sn vào tháng 5 n tháng 7. 5.1.2.3. Kh uôi dài Macaca f. fascicularis (Raffles, 1821) Tên a ph ươ ng: Kh n ưc, Kh n cua. Hình thái : Tr ng lưng 3 - 5 kg, dài thân 500 - 850 mm, dài bàn chân sau 110 - 145 mm , dài uôi 440 - 550 mm, cao tai 35 - 50 mm. Kh uôi dài có b lông ng n, dày, màu lông th ưng thay i t xám nh t nâu n nh t, b ng màu xám tr ng. Trên u có lông ng n h ưng ra phía sau t lông mày và có th có mào. Nh ng cá th già có lông r m, dài xung quanh m t [16] Quan sát 3 àn Kh uôi dài ngoài th c a, chúng tôi th y: B lông có màu xám nh t, m t có màu h ng. M t s kh c l n có 2 ch m lông tr ng
40 trên mi ng trông nh ư b ria. Trong các àn có c con m i sinh còn nh màu en. Kh uôi dài non (3-4 tháng tu i) nuôi nh t nhà ông Nghi xã C ư Pui có b lông có màu xám nh t, lông m t r t th ưa. nh 4: Kh uôi dài ti nhà ông D ng thôn 9 xã Hoà L sinh h c, sinh thái: Kh uôi dài Vi t Nam th ưng s ng các khu r ng nguyên sinh và rng th sinh k c r ng r ng lá (r ng kh p) và r ng ng p m n [18]. VQG Ch ư Yang Sin, kh th ưng s ng và ki m n g n su i. Chúng tôi ã g p 3 àn: àn th nh t (6 cá th ) vào ngày 15/03/2006 g n su i k Gui (12°22'27"N, 108°27'56"E) rng th ưng xanh á nhi t i núi th p ph c h i sau n ươ ng r y; àn th hai (6 cá th ) vào ngày 17/4/2007 g n su i Chi oàn (108 022’21,2”E- 12 030’45,9”N) và àn th ba (10 cá th ) vào ngày 8/3/2008 c ng g n su i rng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i. Kh bơi gi i và th ưng nh y xu ng nưc t cành cây [48]
41 Kh ki m n theo àn vào ban ngày. Quan sát các àn kh n VQG Ch ư Yang Sin cho th y các con nh th ưng ùa ngh ch v i nhau trong àn rt náo nhi t, n ào. Th i im ki m n, h ưng di chuy n, c nh gi i b o v àn kh trong àn u b chi ph i b i kh c u àn. Th c n c a kh ch y u là qu , lá, ch i cây và m t s loài côn trùng, ch nhái, cua và giáp xác. Quan sát Kh uôi dài nuôi nhà ông Nghi xã C ư Pui thì th y kh còn n c c ơm. Sinh s n quanh n m, th i gian mang thai 160 - 170 ngày, m i l a mt con [48]. 5.1.2.4. Kh uôi l n Macaca leonina (I.Geoffroy, 1831). Hình thái: Tr ng lưng 7,3 - 14 kg, dài thân 430 - 695 mm, dài bàn chân sau 143 - 175 mm, dài uôi 130 - 253 mm, cao tai 24 - 40 mm. nh 5: Kh uôi l n t i tiu khu 1238 B lông dày và m m, màu lông ph n l ưng màu xám en, phía b ng xám tr ng. con c, lông tr ưc m t m c dài và ng ưc v hai phía t o thành a mt. nh u có ám lông màu en các s i lông xoáy h ưng ra xung quanh trông gi ng nh ư i m . Sau trán có m t m ng lông hình tam giác màu nâu m. uôi m p v ph n g c, th ưng cong v phía sau, lông uôi ng n gi ng uôi l n, má có túi và kh có chai mông l n.[2], [11], [17]
42 Quan sát 10 àn Kh uôi l n trên th c a, chúng tôi th y b lông có màu xám en, nh u có ám lông màu en trông gi ng nh ư cái m , hai bên má lông dài, r m màu xám sáng t o thành a m t. uôi có lông màu en và cong v phía sau, chai mông l n, màu . (Xem nh 5) Sinh h c, sinh thái : Theo mt s nghiên c u Kh uôi l n s ng m t s r ng nguyên sinh ai th p hay r ng th sinh, r ng ng p n ưc và c r ng trên núi á cao t i 1700m [2], [26]. Quan sát Kh uôi l n ngoài th c a, chúng tôi ghi nh n ưc 10 àn nhi u sinh c nh, nh ưng ch y u là r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i núi th p. Kh uôi l n ho t ng theo àn vào ban ngày, ki m n c trên cây và dưi t, tuy th th i gian trên cây nhi u h ơn Kh m t . Theo dõi àn các àn kh n vào ngày 18/3/2009 và 21/3/2009 cho th y khi i n nh ng con kh non r t hay nô ùa v i nhau, m c dù không m b ng Kh m t nh ưng c ng có th phát hi n ưc àn kh ang ki m n t xa. Mt s nghiên c u cho r ng Kh uôi l n khi nhìn th y ng ưi rt thích quan sát các hành vi c a con ng ưi mà không b ch y [17]. Quan sát các àn kh ã g p VQG Ch ư Yang Sin chúng tôi th y khi phát hi n ra ng ưi chúng th ưng r t nhút nhát, ho ng s và ch y ch n ngay. R t có th nh ng àn kh này ã b th s n s n lùng vì th chúng r t s g p ng ưi. Theo Lê Hi n Hào (1973) àn Kh uôi l n có t 15-20 cá th ; ng Huy Hu nh và c ng s (1974) àn kh có t 20-30 cá th [11], [12]. Tuy th VQG Ch ư Yang Sin chúng tôi ch g p các àn có s l ưng t 3-12 cá th , àn ông nh t g p ngày 20/3/2008 có 12 cá th , àn ông th hai g p ngày 16/2/2008 có 10 các th , còn các àn khác ch có 3-8 cá th . Nh ư v y có kh nng chúng tôi g p nh ng àn m i tách àn và c ng không ngo i tr Kh uôi ln ây b gi m s l ưng do s n b n. (Ph bi u 2)
43 Theo m t s nghiên c u Kh uôi l n ch y u n các lo i qu và h t (73,8%), lá cây r ng (5,5%), ch i non và hoa (4,1%), th c n v ng v t chi m (12,2%). [16], [17] Quan sát Kh uôi l n n ngày 14/3/2009 ti u khu 1382 c ng th y chúng n r t nhi u qu nho r ng Vitis pentagona . Phân c a Kh uôi l n c ng có l n h t. (Xem nh 6) nh 6: Qu nho r ng và phân c a Kh uôi l n có l n h t nho Kh uôi l n sinh s n quanh n m, con cái tr ưng thành sinh d c lúc 3 nm tu i, chu k ng d c 30-35 ngày. Th i gian mang thai kho ng 165 -180 ngày. m i l a m t con, th i gian bú m 12 tháng. Tu i th kho ng 26-28 nm [2], [17]. Chúng tôi ã quan sát ưc 4 àn kh có con m i sinh VQG Ch ư Yang Sin vào các ngày 16/2/2008, 20/3/2008, 14/3/2009 và 21/4/2009. Nh ư v y có kh n ng nh ng con non này ưc sinh ra t tháng 1 - tháng 4. 5.1.2.5. Chà vá chân en Pygathrix nigripes (Milne-Edwards, 1771). Hình thái : Tr ng lưng 8-15 kg, dài thân 505-680 mm, dài bàn chân sau 172-215 mm, dài uôi 635-680 mm, cao tai 30-44 mm Chà vá chân en có b lông d y và m m. L ưng và b ng xám nh t, l m tm hoa râm. Trán màu en, u tr ng xám. Hai bên thái d ươ ng có vi n lông màu nâu . Vai màu en. Tay cùng màu vi l ưng nh ưng không có khúc tr ng trên c ng tay. Hai b vai có màu en, t mông n mu bàn chân màu en, mu
44 bàn chân r t en, quanh vùng b n có màu tr ng. con cái ph n ng c có ám tr ng b n, uôi nh thon dài m u tr ng. Vùng háng tr ng b n. G c uôi có mt ám lông hình tam giác ng ưc màu tr ng. Da quanh m t vàng cam. Trán và xung quanh mi ng màu xanh c u long nh t. M i xám nâu. M t màu nâu. nh 7: Chà vá chân en ti u khu 1364 Sinh h c, sinh thái : Chúng tôi quan sát ưc các àn Chà vá chân en ch y u là rng kín th ưng xanh m ưa nhi t i, rng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p và r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình. Theo Ph m Nht và nnk. (2001) Chà vá chân en sng r ng kín th ưng xanh, r ng kín na r ng lá, r ng kín r ng lá và r ng kh p [16], [17]. Kh n ng c nh gi i, t ch c xã h i th p h ơn các loài Linh tr ưng khác trong h Kh . Các quan sát các àn Chà vá vào 16/3/2009 ( àn 8 cá th ) và ngày 21/3/2009 ( àn 15 cá th ) cho th y Chà vá chân en nhút nhát, khi phát hi n ra chúng tôi thì m t s cá th b ch y ngay, m t s cá th khác không ch y d u mình, m t vào lùm cây, ch l nh ng chi c uôi màu tr ng ra ngoài, không chuy n ng n hàng gi . Vì mu n ch p nh nh ng àn này nên chúng tôi ph i rung cây mãi chà vá m i l di n. Có th do nhút nhát nên chà vá r t d b th s n b n ch t. Quan sát chà vá n, chúng tôi th y cách n r t nh n nha, l y tay ng t lá và xem k các lá tr ưc khi n m t cách c n th n.
45 Con non luôn ôm b ng con m trong khi con m v n ng và n. Trong lúc àn chà vá n chúng t ra ít n ào, nh ưng chúng th ưng ra u cành cây n lá non nên làm rung cành vì th chúng d b th s n phát hi n. Theo Lippold (1998) Chà vá chân en hoàn toàn s ng trên cây, không nhìn th y loài này ho t ng trên m t t trong thiên nhiên hoang dã. Tác gi ã ưc tính 75% th c n hàng ngày c a các m u nghiên c u bao g m lá cây non, nh ng th c n khác là các lo i n , qu , h t và hoa [42]. Quan sát Chà vá chân en n trên th c a cho th y chà vá n lá và búp non là ch y u, ch duy nh t nhì th y m t àn chà vá n qu vào ngày 23/4/2009 t i ti u khu 1350, t a 108 020’47”E-12 025’27”N, cao 912 m. Các lá cây chà vá n VQG Ch ư Yang Sin là B a Garcinia oblongifolia , S u Dracontomelum duperreanum , S ơn r ng Drimycarpus racemosus , Côm t ng Elaeocarpus dubius , De lá b i l i Cinamonum polyadelphum , Kháo vàng Machilus bonii , Chu i r ng Musa coccinea , Nh c Polyalthia cerasoides , Trám tr ng canarium album , Tai chua Garcinia cowa , Dâu da t Bacaurea sapinda . [17] Quan sát 4 v trí (v trí th nh t: ti u khu 1376, cao 1184, t a 108 021’55,89”E-12 021’34,94”N; v trí th hai: ti u khu 1389, cao 1089, t a 108 023’21,22”E-12 018’16,44”N; v trí th 3: ti u khu 1359, cao 1098, ta 108 021’16,41”E-12 023’53,359”N; v trí th 4: ti u khu 1351, cao 1019, t a 108 021’26,59”E-12 024’43,91”N.) cho th y a hình r t hi m tr , chia c t m nh, có các thác n ưc và nhi u cây r t to các tán giao nhau. Trên mt t, d ưi nh ng g c cây to mt kho ng tr ng có di n tích kho ng 100 - 200 m 2, có rt nhi u phân c và phân m i, chúng tôi nh n nh ây là phân ca loài Chà vá chân en (phân rát m ng, màu nâu en và không ln h t). Nh ư vy ch ng c a Chà vá chân en là tươ ng i c nh vì l ưng phân r t nhi u, mt àn có s l ưng ông c ng không th m t ho c vài êm th i ra ưc. Dn li u sinh s n c a Chà vá chân en ch ưa ưc nghiên c u. Nh ng quan sát c a chúng tôi cho th y Chà vá chân en mang con non vào giai on
46 t tháng 1 n tháng 5. ây là th i gian khí h u VQG Ch ư Yang Sin m d n và b t u có m ưa, cây b t u ra nhi u lá non là ngu n th c n phong phú cho Chà vá chân en. 5.1.2.6. V ưn en má vàng Nomascus gabriellae (Thomas, 1909) Hình thái : Tr ng lưng 6 - 10 kg, dài thân 350 - 500 mm, dài bàn chân sau 120 - 150 mm, cao tai 20 - 40 mm. Hình 8: V ưn en má vàng c t i ti u khu 1382 Vưn en má vàng có thân hình thon m nh v i cánh tay dài, không có uôi. Con c tr ưng thành có lông màu en và hai bên má có màu ph t vàng ho c màu hung . Con cái có màu vàng, trên nh u có m t v t lông màu en t ươ ng ph n v i ph n lông màu vàng nh t xung quanh. Quan sát nh ng con c tr ưng thành VQG Ch ư Yang Sin cho th y ám lông trên nh u phát tri n t o thành m t cái mào. Xem nh 8 Sinh h c, sinh thái :
47 Vưn ch y u sng trên cây và r t hi m khi xung m t t. Do ó, rng cây t t là iu quy t nh i v i s t n t i c a v ưn. V ưn di chuy n trên cây b ng cách ánh u tay. V ưn th ưng s ng thành gia ình m t v m t ch ng, v i m t con c tr ưng thành, m t con cái tr ưng thành và nh ng con non có nh ng l a tu i khác nhau. Quan sát ba vưn nh ( kho ng 2 n 3 tu i) 3 àn v ưn khác nhau vào các ngày 11/3/2006, 17/3/2009 và 23/4/2999 (Ph l c 2) cho th y các con này ã có th ki m theo àn. Theo Ph m Nh t và nnk. (2001) Vưn en má vàng sinh sn hai n m m t l n, m i l n m t con [16] Ho t ng ki m n c a V ưn en má vàng vào ban ngày, tích c c nh t vào sáng s m và chi u t i. Th c n là các lo i qu , lá non và ôi khi là các lo i côn trùng, tr ng chim và chim non [16], [17]. Quan sát nh ng àn V ưn en má vàng VQG Ch ư Yang Sin cho th y chúng ki m n ng n cây cao. Phân tích thành ph n th c n c a v ưn VQG Ch ư Yang Sin ã xác nh vưn ã n lá và ôi khi c qu mt s cây nh ư: Quéo (Magifera reba), Xoài rng (Mangrifera indica), ùng ình (Caryota urens), Trám (Canarium nigrum), Me (Tamarindus indica), B a (Garcinia oblongifolia), D c (Garcini multiflora), Me r ng (Phulamthus emblica), Dâu da t (Bcaurea sapinra), Gi (Quercus platycalyx), G i tr ng (Anaphamixis grandifolia). V r ng (Ficus variculata), Nho (Vitis vinifera). Ông Ma Giang (Buôn k Tour xã Cư Pui huy n Krông Bông t nh k L k) cho bi t u tháng 3 n m 1990 ông có b n ch t m t v ưn m ang ôm mt con vưn nh kho ng 2 tháng tu i có màu vàng. Sau ó ông này b t v ưn con v nuôi và nuôi s ng b ng chu i và mt s hoa qu khác. Vưn th ưng hót vào bu i sáng s m. Ti ng hót ca v ưn th ưng kéo dài thành tng t, to và t ươ ng i rp khuôn. Nh ng ti ng hót ưc phát ra có nh ng im c thù v gi i tính và loài [30], [31], [33], [43]. Ting hót c a
48 vưn có m t s ch c n ng nh ư bo v lãnh th , tìm bn giao ph i, thu hút b n giao ph i, c ng c m i quan h c p v ch ng [30], [31]. Âm thanh c a con c phát tri n y g m hàng lo t nh ng nt nh c ng t âm và nh ng ti t nh c a hình th . Nh ng n t nh c ng t âm ưc phát ra rt nh vi nh ng kho ng cách không u, b t u v i nh ng on dài có t n xu t gi m sung và sau ó là b n hoà âm c a con cái và các viên khác trong àn. Trên c s phân tích 107 l n v ưn hót c ghi nh n trong th i gian nghiên c u th c a (Ph l c 3) chúng tôi có nh n xét: Vưn en má vàng VQG Ch ư Yang Sin th ưng ch hót vào các bu i sáng tr i it mây, không m a. Ch ưa khi nào nghe th y v ưn hót vào lúc tr i mưa ho c tr i nhi u mây âm u. Th i gian b t u hót c a các àn v ưn là khác nhau. àn v ưn s 37 hót s m nh t vào lúc 05:11 ngày 19 tháng 4 n m 2009 và àn hót mu n nh t vào lúc 8:29 ngày 14 tháng 3 nm 2009 ( àn s 20). Th i gian k t thúc ti ng hót c a các àn trong ngày c ng khác nhau. Ting cu i cùng kt thúc mu n nh t là c a àn s 20 vào lúc 8:29 vào ngày 14 tháng 3 nm 2009. Th i gian hót trung bình c a các àn v ưn là 13,79 phút. àn v ưn s 19 có th i gian hót lâu nh t là 40 phút (t 5:45-6:25). àn s 11 hót vào ngày 14 tháng 4 nm 2007 có thi gian hót ng n nh t ( 4 phút, t 5:38 n 5:42). Cng có tr ưng hp àn vưn hót hai l n trong ngày, ví d àn s 20 hót vào ngày 14 tháng 3 nm 2009 và àn s 39 hót vào ngày 16 tháng 4 nm 2009. Do vưn có t p tính hót nên d b th s n phát hi n b n ch t. 5.1.3. S l ưng và phân b c a thú Linh tr ưng 5.1.3.1. c tính s l ưng các loài thú Linh tr ưng. Da trên vi c quan sát các loài thú Linh tr ưng, các b c nh ã ch p ưc bng vi c s d ng b y nh và trên c ơ s phân tích ti ng hót c a V ưn
49 en má vàng trong quá trình nghiên cu ngoài th c a, chúng tôi ưc tính s lưng àn, s l ưng cá th c a 6 loài Linh tr ưng ã ghi nh n VQG Ch ư Yang Sin ưc trình bày b ng 5.3. Chi ti t v th i gian, a im, s l ưng cá th c a t ng loài ã g p ưc trình bày ph l c 2, 3 Bng 5.3. S àn và s cá th ca các loài Linh tr ưng TT Tên loài S àn S cá th S ti u khu ã ghi nh n 1 Cu li nh 2 2 2 2 Kh m t 19 105 - 113 14 3 Kh uôi dài 3 22 - 24 2 4 Kh uôi l n 12 64 - 66 10 5 Chà vá chân en 34 225 - 230 19 6 Vưn en má vàng 47 89 - 125 22 - Vưn en má vàng: Trên cơ s quan sát ưc v ưn 8 l n (15 cá th ) và nghe ưc 107 l n v ưn hót 52 im nghe trong quá trình nghiên cu chúng tôi ã phân tích và ưc tính có ít nh t 47 àn, kho ng 89 - 125 cá th 22 ti u khu. Nh ng ghi nh n chi ti t v V ưn en má vàng hót ưc trình bày (ph l c 3). - Chà vá chân en: Chúng tôi ã quan sát ưc 34 l n các àn Chà vá chân en và các cá th riêng l . Trong ó g p và quan sát 6 cá th và 28 l n quan sát các àn Chà vá chân en, ưc tính s l ưng có ít nh t 225 - 230 cá th , các v trí quan sát này thu c 19 ti u khu. cao phân b dao ng t 816 m n 1672m. (Xem ph l c 2) - Kh m t : Trong quá trình nghiên c u, chúng tôi ã quan sát ưc 17 l n trong ó có 2 l n quan sát 2 cá th c l p, các àn có t 4 – 12 cá th (àn ông nh t 12 cá th ), ưc tính s cá th Kh m t vào kho ng 97 - 105 cá th . V i h th ng 9 by nh k thu t s Cuddback t ti u khu 1238, chúng tôi ã ghi l i ưc 3 hình nh v 2 àn Kh M t máy s 5 và máy s 8. Nh ư v y s àn Kh m t là 19 àn, 105 - 113 cá th , 14 ti u khu. Xem ph l c 2, 5 và 6 - Kh uôi l n: ã quan sát ưc 10 àn Kh uôi l n 9 ti u khu, ưc lưng s cá th trong àn là 58 - 60 cá th . Kt qu thu ưc t b y nh k
50 thu t s Cuddback t ti u khu 1238 hai àn, 6 cá th máy s 2 và s 9. Nh ư v y ít nh t VQG Ch ư Yang Sin có 12 àn vi 64 - 66 cá th 10 ti u khu. Ph l c 2, ph l c 5 - Kh uôi dài: K t qu quan sát ưc 3 àn v i s cá th ưc l ưng kho ng 22 - 24 cá th , 2 ti u khu s 1179 và ti u khu s 1383 - Cu li nh : K t qu các t i iu tra ban êm ch g p 2 Cu li nh ti u khu 1203 và 1209. Xem ph l c 2. 5.1.3.2. Phân b c a thú Linh tr ưng có c ơ s cho vi c xây d ng k ho ch b o t n các loài thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin, chúng tôi ã nghiên c u phân b các loài thú Linh tr ưng theo a gi i các ti u khu, theo sinh c nh, theo t ng r ng và theo ai cao. + Phân b theo a gi i các ti u khu. Trên c ơ s các loài thú Linh tr ưng ã ưc ghi nh n 35 ti u khu c a VQG Ch ư Yang Sin trong quá trình iu tra, s phân b c a các loài Linh tr ưng theo a gi i các ti u khu ưc trình bày b ng 5.4 và b n s 5.1 Bng 5.4 cho th y, h u h t 35 ti u khu ã ưc kh o sát và t b y nh, u ghi nh n các loài thú Linh tr ưng. Tuy nhiên s loài Linh tr ưng có các ti u khu khác nhau tu thu c vào c im a hình, c u trúc r ng và tác ng c a con ng ưi n r ng c ng nh ư s t n t i c a các loài thú Linh tr ưng trong t ng ti u khu. Ti u khu có s loài l n nh t là ti u khu (1209) có 5 loài, ng th hai là ti u khu (1376) có 4 loài, ti p theo là 7 ti u khu (1210, 1350, 1351, 1359, 1367,1382 và 1383) có 3 loài, 12 ti u khu có phân b 2 loài và có 14 ti u khu còn l i có m t loài phân b . Bng 5.4 Phân b s àn các loài Linh tr ưng theo a gi i ti u khu Ti u CL KM KD KL CVC VMV Loài quan tâm b o t n khu 1179 2 1 KD,CVC 1187 1 1 KL, VMV 1200 1 2 KL, CVC
51 TK CL KM KD KL CVC VMV Loài quan tâm b o t n 1201 2 CVC 1203 1 CL 1209 1 2 1 1 1 CL, KM ,K L,CVC ,V MV 1210 1 1 4 KM , CVC , V MV 1211 2 3 CVC , V MV 1214 1 CVC 1215 2 VMV 1216 1 CVC 1221 1 KM 1227 1 KM 1230 2 CVC 1342 1 1 CVC , V MV 1350 1 2 1 KL, CVC , V MV 1351 2 5 5 KM , CVC , V MV 1359 1 1 1 KM , K L, CVC 1364 1 1 CVC , V MV 1365 2 1 CVC , V MV 1367 2 1 1 KM , CVC , V MV 1376 1 2 4 3 KM ,K L, CVC , VMV 1377 2 2 KM , V MV 1378 1 KM 1380 4 VMV 1381 1 2 KL, V MV 1382 1 3 3 KL, CVC , V MV 1383 1 1 1 KM , K D, V MV 1395 1 1 KM , V MV 1396 2 VMV 1398 1 1 KM , V MV 1402 2 VMV 1411 1 KL 1419 1 2 CVC , V MV 1238 2 2 35 2 14 2 10 19 22 Chú thích: CL= Cu li nh , KM = Kh m t , K D = Kh uôi dài, K L = Kh uôi l n, CVC = Chà vá chân en, V MV = V ưn en má vàng. Xét v phân b c a t ng loài theo a gi i ti u khu thì loài V ưn en má vàng phân b nhi u ti u khu nh t (22 ti u khu chi m 62,86% t ng s ti u khu ã nghiên c u), ti p n là loài Chà vá chân en phân b 19 ti u khu (54,29%), n loài Kh m t phân b 14 ti u khu (40,0%), n loài
52 Kh uôi l n phân b 10 ti u khu (28,57%) còn loài Cu li nh và Kh uôi dài có ph m vi phân b 2 ti u khu (5,71%). So sánh phân b c a các loài Linh tr ưng theo ti u khu ưc minh h a theo bi u 5.1 Bi u 5.1: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo ti u khu S ti u khu 35 30 25 22 20 19 15 14 10 10 5 2 2 0 CL KM KDKL CVC VMV Tên loài Chú thích: CL= Cu li nh , KM = Kh m t , K D = Kh uôi dài, K L = Kh uôi l n, CVC = Chà vá chân en, V MV = V ưn en má vàng . Da trên c ơ s s loài ã ưc ghi nh n, giá tr b o t n c a các loài Linh tr ưng ( c bi t là s có m t c a loài thú c h u, quý hi m ang ưc th gi i quan tâm bo v (có tên trong Danh l c c a IUCN , 2009) là V ưn en má vàng và Chà vá chân en) thì các ti u khu: 1209, 1376, 1383, 1382, 1351, 1350, 1210, 1419, 1377 và 1380 là các ti u khu c n c bi t quan tâm cho vi c b o tn các loài thú Linh tr ưng. Các ti u khu này thu c khu v c Tây bc và Tây nam c a VQG Ch ư Yang Sin, nh ư v y ây là hai khu v c ưc coi là các tr ng im ưu tiên cho công tác b o t n. th hi n rõ s phân b c a các loài Linh tr ưng, trên c ơ s các t a ã ghi nh n v các loài thú Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin, chúng tôi xây d ng b n phân b các loài Linh tr ưng làm c ơ s cho vi c l p k hoch cho vi c giám sát, tu n tra và b o v thú Linh tr ưng. (Xem b n s 5.1)
53 Bn 5.1: Phân b các loài thú Linh trưng VQG Ch ư Yang Sin
54 + Phân b theo sinh c nh. Trên c ơ s nghiên c u ngoài th c a, chúng tôi th y VQG Ch ư Yang Sin có 7 sinh c nh in hình phù h p v i i s ng c a các loài thú Linh tr ưng sau: B ng 5.5 1. R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i. 2. R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i sau n ươ ng r y. 3. R ng tre n a ph c h i sau n ươ ng r y. 4. Tr ng c cây b i, cây g m c r i rác. 5. R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p. 6. R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p ph c hi sau n ươ ng r y. 7. R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình. Bng 5.5 Phân b Linh tr ưng theo các sinh c nh, t ng cây rng và cao Sinh c nh Tng r ng cao Tên loài 1 2 3 4 5 6 7 Gc Gi a Ng n 900 1800 1800 Cu li nh x x x x x x - - x x x - - Nycticebus pygmaeus Kh m t x x x x x x x x - x x - Macaca arctoides Kh uôi d ài x x x x - x x x Macaca f.fascicularis Kh uôi l n x x - - x x x x x - x x - Macaca leonina Chà vá chân en x x - - x x x x x x x - Pygathrix nigripes Vưn en má vàng x - - - x x x x x x x x Nomascus gabriellae Tng 6 5 2 1 6 6 4 3 6 3 6 4 1 Chú thích: Sinh c nh: 1 = R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i; 2 = R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i sau n ươ ng r y; 3 = R ng tre n a ph h i sau n ươ ng r y; 4 = Tr ng c cây b i, cây g mc r i rác; 5 = R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p; 6 = R ng kín th ưng xanh mưa m á nhi t i núi th p ph c h i sau n ươ ng r y; 7 = R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình. Tu m c a d ng v iu ki n s ng m i sinh c nh khác nhau mà thành ph n thú Linh tr ưng có khác nhau. B ng 5.5 cho th y, s a d ng v thành ph n loài theo các sinh c nh gi m d n t r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i, r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p và r ng kín
55 th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p ph c h i sau n ươ ng r y phân b 6 loài Linh tr ưng VQG Ch ư Yang Sin (100%), n r ng kín th ưng xanh mưa m nhi t i ph c h i sau n ươ ng r y 5 loài (83,33%), n r ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình 4 loài (66,67%), n r ng tre n a ph h i sau n ươ ng r y 2 loài (33,33%) và n tr ng c cây b i, cây g mc r i rác 1 loài ( 16,67%). M c a d ng c a các loài thú Linh tr ưng theo sinh cnh ưc minh h a theo bi u 5.2 Bi u 5.2. So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo sinh c nh. 120,00 % s loài 100,00 100,00 100,00 100,00 83,33 80,00 66,67 60,00 40,00 33,33 20,00 16,67 0,00 1 2 3 4 5 6 7 Sinh c nh Chú thích: Sinh c nh: 1 = R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i; 2 = R ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i sau n ươ ng r y; 3 = R ng tre n a ph h i sau n ươ ng r y; 4 = Tr ng c cây b i, cây g mc r i rác; 5 = R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p; 6 = R ng kín th ưng xanh mưa m á nhi t i núi th p ph c h i sau n ươ ng r y; 7 = R ng kín th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình. Bi u 5.2 cho th y các sinh c nh VQG Ch ư Yang Sin u ghi nh n s phân b c a các loài Linh tr ưng. Hu h t các sinh cnh quan sát và nghe ưc vưn hót là nh ng khu rng nguyên sinh có các sinh c nh rng lá r ng th ưng xanh m ưa m nhi t i, rng lá r ng th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi th p, và r ng lá r ng th ưng xanh m ưa m á nhi t i núi cao trung bình. Loài Chà vá chân en, Kh m t và Kh uôi l n c ng phù h p v i sinh c nh c a loài V ưn en má vàng, tuy nhiên loài Kh uôi l n và Kh m t có t n xu t b t g p cao sinh
56 cnh rng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i. Cu li nh và Kh uôi dài th ưng phân b sinh c nh r ng kín th ưng xanh m ưa m nhi t i các ai th p. + Phân b theo t ng cây rng Do c im thích nghi, t p tính c a các loài Linh tr ưng th hi n s ho t ng chuyên hoá các t ng r ng nh t nh. C n c vào k t qu nghiên cu có th chia cao d ưi tán r ng thành ba t ng: t ng g c, t ng gi a và tng ng n (xem b ng 5.5). - t ng g c có nhi u th c n là ng v t, ng v t không x ương s ng phù h p v i Kh m t , Kh uôi dài và Kh uôi l n (50%) - t ng gi a th c n ch y u là lá và qu là môi tr ưng ki m n thu n li vi c 6 loài Linh tr ưng (100%) - Tng ng n ã phân c p rõ s thích nghi có tính chuyên hoá v th c n là lá, búp cây và qu , Tng này có ngu n th c n d i dào cho Cu li nh , Chà vá chân en và V ưn en má vàng (3 loài chi m 50%). S phân b c a các loài thú Linh tr ưng theo t ng r ng ưc minh h a bi u 5.3 Nh ư v y, t ng gi a là th hi n tính a d ng cao nh t v thành ph n các loài thú Linh tr ưng 6 loài (100%), ti p n là t ng ng n và t ng g c 3 loài (50%). Bi u 5.3: Phân b Linh tr ưng theo t ng cây rng 120 % s loài 100 100 80 60 50 50 40 20 0 1 2 3 Tng r ng Chú thích: 1 = T ng g c, 2 = T ng gi a, 3 = T ng ng n
57 + Phân b theo cao so v i m t n ưc bi n Theo b ng 5.5 các loài thú Linh tr ưng th hi n s thích nghi cao cao dưi 900m (100%), s thích nghi ó gi m d n v ai t 900 - 1800m (66,67%) và th p nh t là ai trên 1800m (16,67%). S phân b c a các loài thú Linh tr ưng theo cao ưc minh h a bi u 5.4 Bi u 5.4: So sánh phân b các loài Linh tr ưng theo cao Chú thích: 1 = d ưi 900m, 2 = t 900 – 1800m, 3 = trên 1800 Nh ư v y tính a d ng v thành ph n loài thú Linh tr ưng theo ai cao VQG ch ư Yang Sin càng lên cao càng gi m. Vưn en má vàng VQG Ch ư Yang Sin phân b cao t: 690m; n 1805m (ph l c 3), Cu li nh t 612m n 728 m, Kh m t phân b t 770m n 1292m, Kh uôi dài phân b t 612m n 925, Kh uôi l n phân b t 740m n 1408m và Chà vá chân en phân b t 816m n 1672. i vi Chà vá chân en trong 34 l n ghi nh n ch có 4 ln cao d ưi 1000m, còn l i cao t 1000m n 1400m. Nh ư v y kh n ng b t g p Chà vá chân en VQG Ch ư Yang Sin là ai cao 1000m - 1400m. 5.2. HI N TR NG VÀ CÁC GI I PHÁP B O T N THÚ LINH TR NG VQG CH YANG SIN. 5.2.1. Các tác nhân e d a n thú Linh tr ưng Trong quá trình nghiên c u VQG Ch ư Yang Sin chúng tôi nh n th y hi n nay có mt s tác nhân e do n thú Linh tr ưng nh ư sau:
58 5.2.1.1. S n b t và buôn bán các loài thú. + Sn b n và b y b t: Mi e d a l n nh t i v i các qu n th thú Linh tr ưng c a VQG Ch ư Yang Sin là s n b n. Vi c s n b n và b y b t th ưng t p trung các khu vc xa xôi trong VQG Ch ư Yang Sin nh ư khu v c Yang Mao - k Kao - k Tour và Krông Kmar. ây là nh ng khu v c quan tr ng nh t i v i vi c bo t n các loài Linh tr ưng vì c 6 loài Linh tr ưng u ưc ghi nh n nh ng khu v c này. iu này có th lý gi i là do hai nguyên nhân: th nh t chính là các khu v c này là n ơi c ư trú c a các loài thú có giá tr kinh t và th hai là do chúng quá xa, lc l ưng ki m lâm c a VQG Ch ư Yang Sin khó có th ki m soát m t cách ch t ch . Các lán ca th sn và các tuy n b y th ưng ưc chúng tôi phát hi n các khu v c này. Trong t nghiên c u t i khu v c su i k Kao (g m các ti u khu: 1381; 1376; 1377; 1364; 1382; 1395; 1398 và 1418) vào tháng 3 và tháng 4 n m 2009 chúng tôi ã phát hi n 24 lán th sn c v i nhi u c i nh t thú. V trí các lán th sn và các tuy n by các ti u khu uc trình bày Bn 5.1 Da trên các v t và di v t c a các loài thú các lán th s n có th nh n nh là các th s n ã s ng và ho t ng nh ng lán th s n ó vào n m 2008 và th s n s ti p t c s d ng nh ng lán này ti p tc sn b n, b y bt các loài ng vt hoang dã trong n m 2009 và nh ng nm ti p theo n u nh ư không ưc lc bo v rng th ưng xuyên tu n tra ngn ch n. i tưng by bt ng vt ch yu là nh ng ng ưi nơi khác n và mt s ng ưi dân a ph ươ ng, hình th c by bt bng dây cáp kim lo i i vi tt c nh ng loài ho t ng trên m t t [20]. Theo H t ki m lâm VQG Ch ư Yang Sin thì các i tưng này a s là ng ưi t Qu ng Bình, Khánh Hoà lôi kéo nh ng ng ưi dân a ph ươ ng tham gia s n b t ng vt. Trong quá trình nghiên c u, chúng tôi s dng h th ng by nh k thu t s Cuddback vi mc ích ch p nh các loài thú, nh ưng nh ng hình nh thu v không ch có