Luận văn Xác định các nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến phân bố, tái sinh tự nhiên loài pơ mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas) tại vườn Quốc gia Chư Yang Sin, tỉnh Đắk Lắk

Nội dung text: Luận văn Xác định các nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến phân bố, tái sinh tự nhiên loài pơ mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas) tại vườn Quốc gia Chư Yang Sin, tỉnh Đắk Lắk

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN  ĐNG HÙNG PHI XÁC ĐNH CÁC NHÂN T SINH THÁI NH HƯNG ĐN PHÂN B, TÁI SINH T NHIÊN LỒI PƠ MU (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas ) TI VƯN QUC GIA CHƯ YANG SIN, TNH ĐK LK . LUN VĂN THC S LÂM NGHIP  BUƠN MA THUT, NĂM 2010
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN  ĐNG HÙNG PHI XÁC ĐNH CÁC NHÂN T SINH THÁI NH HƯNG ĐN PHÂN B, TÁI SINH T NHIÊN LỒI PƠ MU (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas ) TI VƯN QUC GIA CHƯ YANG SIN, TNH ĐK LK. Chuyên ngành: LÂM HC Mã s: 60. 62. 60 LUN VĂN THC S LÂM NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: PGS.TS. BO HUY  BUƠN MA THUT, NĂM 2010
3. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Hc viên Đng Hùng Phi
4. LI CM ƠN Đ hồn thành chương trình đào to Thc sĩ chuyên ngành lâm hc, h chính quy, ti trưng Đi hc Tây Nguyên, tơi xin chân thành cm ơn đn: Quý thy cơ giáo trưng Đi hc Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm nghip, Phịng Đào to Sau đi hc, Ban giám hiu nhà trưng đã tn tình ging dy và to điu kin thun li cho tơi trong sut thi gian khố hc. Ban lãnh đo VQG Chư Yang Sin đã to điu kin thun li v vt cht ln tinh thn trong sut quá trình hc tp đ tơi đt đưc kt qu này. Tp th cán b kim lâm các trm: 1, 2, 3, 4, 6 và 8 đã to điu kin thun li cho tơi trong quá trình điu tra hin trưng, thu thp s liu phc v cho quá trình nghiên cu. Đc bit, tơi xin trân trng cm ơn PGS.TS. Bo Huy đã dành nhiu thi gian quý báu, tn tình hưng dn tơi trong sut thi gian thc tp và hồn thành lun văn này. Cám ơn gia đình và nhng ngưi thân, bn bè đã giúp đ v mi mt đ tơi hồn thành đưc khố hc này. Do thi gian cĩ hn, trình đ chuyên mơn cịn hn ch và bn thân mi bưc đu làm quen vi cơng tác nghiên cu khoa hc, nên đ tài khơng tránh khi nhng thiu sĩt. Kính mong quý thy, cơ giáo và bn bè đng nghip quan tâm gĩp ý đ đ tài đưc hồn thin hơn. Xin chân thành cm ơn! Buơn Ma Thut, tháng 09 năm 2010 Hc viên Đng Hùng Phi
5. MC LC Trang LI CM ƠN .iv DANH MC CÁC CH VIT TT viii DANH MC CÁC BNG ix ĐT VN Đ 1 Chương 1: TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 5 1.1. Các nghiên cu ngồi nưc 5 1.1.1. Nghiên cu v sinh hc, sinh thái lồi Pơ Mu 5 1.1.2. Nghiên cu v nhân ging lồi Pơ Mu 6 1.1.3. Nghiên cu ng dng cơng ngh GIS trong nghiên cu sinh thái lồi 7 1.2. Các nghiên cu trong nưc 8 1.2.1. Nghiên cu v sinh hc, sinh thái lồi Pơ Mu 8 1.2.2. Nghiên cu v nhân ging lồi Pơ Mu 13 1.2.3. Các ng dng cơng ngh GIS trong nghiên cu sinh thái và bo tn lồi 14 1.3. Tho lun 17 Chương 2: ĐA ĐIM, ĐI TƯNG VÀ ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 19 2.1. Đa đim, đi tưng và phm vi nghiên cu 19 2.1.1. Đa đim và đi tưng nghiên cu 19 2.1.2. Phm vi nghiên cu 21 2.2. Đc đim khu vc nghiên cu 21 2.2.1. Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu 21 2.2.2. Điu kin kinh t xã hi, văn hĩa khu vc nghiên cu 31
6. Chương 3: MC TIÊU NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 34 3.1. Mc tiêu nghiên cu 34 3.1.1. Mc tiêu tng quát : 34 3.1.2. Mc tiêu c th: 34 3.2. Ni dung nghiên cu 34 3.3. Phương pháp nghiên cu 34 3.3.1. Phương pháp lun nghiên cu : 34 3.3.2. Phương pháp nghiên cu c th 35 Chương 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 45 4.1. Đc đim cu trúc lâm phn và quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong t thành 45 4.1.1. Cu trúc t thành lâm phn và lồi Pơ Mu 45 4.1.2. Quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong cu trúc t thành rng 50 4.1.3. Cu trúc phân b s cây theo cp kính (N/D) ca lồi Pơ Mu và tng th 52 4.1.4 Phân b s cây theo cp chiu cao (N/H) ca Pơ Mu và lâm phn 55 4.1.5. Cu trúc mt bng lâm phn nghiên cu 58 4.2. Đc đim tái sinh ca lồi Pơ Mu 59 4.3. Các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b và tái sinh lồi Pơ Mu . 67 4.4. Qun lý cơ s d liu sinh thái nh hưng đn mt đ phân b lồi Pơ Mu trong GIS 77 4.4.1. Thit lp cơ s d liu các nhân t sinh thái liên quan đn phân b và tái sinh Pơ Mu trong GIS: 77 4.4.2. Xây dng bn đ mt đ phân b Pơ Mu 80
7. 4.4.3. Xây dng bn đ v mc đ tác đng đn lồi Pơ Mu 83 4.5 Mt s gii pháp bo tn lồi Pơ Mu VQG Chư Yang Sin 85 KT LUN – TN TI VÀ KIN NGH 86 Kt lun 86 Tn ti 88 Kin ngh 88 TÀI LIU THAM KHO 89
8. DANH MC CÁC CH VIT TT T vit tt Nguyên nghĩa CHXHCN Cng hịa Xã hi Ch nghĩa Vit Nam CSDL Cơ s d liu GIS H thng thơng tin đa lý (Geographic Information System) GPS H thng đnh v tồn cu (Global Positioning System) GEF Qu mơi trưng tồn cu (Global Environment Facility) HTTTĐL H thng thơng tin đa lý IUCN Hip hi Quc t v bo tn thiên nhiên Npomu Mt đ phân b lồi Pơ Mu Ntspomu Mt đ phân b tái sinh lồi Pơ Mu NTFPRC Trung tâm Nghiên cu Lâm sn Ngồi g UBND y ban nhân dân UTM H lưi chiu (Universal Transverse Mercator) VQG Vưn Quc gia WRI Vin Tài nguyên Th gii (World Resouce Institute)
9. DANH MC CÁC BNG Trang Bng 2.1. Din tích các kiu thm thc vt VQG Chư Yang Sin 28 Bng 2.2. Thành phn h thc vt ca VQG Chư Yang Sin 30 Bng 3.1. Tng hp các ơ tiêu chun điu tra 36 Bng 3.2. Tng hp các tuyn điu tra 42 Bng 4.1. Cu trúc t thành các lâm phn cĩ Pơ Mu phân b nhiu 46 Bng 4.2. Cu trúc t thành các lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình 47 Bng 4.3. Cu trúc t thành các lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b ít 49 Bng 4.4. Quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong cu trúc t thành rng 51 Bng 4.5. Hình thái phân b cu trúc mt bng rng và Pơ Mu 58 Bng 4.6. Cu trúc t thành cây tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu 61 Bng 4.7. Cu trúc t thành cây tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình 62 Bng 4.8. Cu trúc t thành cây tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b ít 63 Bng 4.9. Cht lưng và ngun gc tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu 65 Bng 4.10. Cht lưng và ngun gc tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình 66 Bng 4.11. Bng mã hố các nhân t sinh thái liên quan đn mt đ phân b và tái sinh cây Pơ Mu 69 Bng 4.12. D báo thay đi mt đ phân b Pơ Mu /ha theo 2 nhân t: Đ cao và kiu rng 73 Bng 4.13. D báo thay đi mt đ tái sinh Pơ Mu /ha theo 2 nhân t Đ cao và Ưu hp 76
10. DANH MC CÁC HÌNH Trang Hình 2.1. Bn đ v trí ca Vưn Quc gia Chư Yang Sin 20 Hình 2.2. Bn đ đa hình Vưn Quc gia Chư Yang Sin 23 Hình 2.3. Bn đ thm thc vt Vưn Quc gia Chư Yang Sin 29 Hình 3.1. Nhĩm nghiên cu lp ơ tiêu chun và dng c đo đm ngồi thc đa 37 Hình 4.1. Qun th Pơ Mu (Fokienia hodginsii) già ci 45 Hình 4.2. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu 52 Hình 4.3. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình 53 Hình 4.4. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b ít 54 Hình 4.5. Phân b N/D Pơ Mu 3 lâm phn cĩ s xut hin khác nhau 54 Hình 4.6. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu 55 Hình 4.7. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình 56 Hình 4.8. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b ít 57 Hình 4.9. Phân b N/H ca Pơ Mu 3 lâm phn cĩ s xut hin khác nhau 57 Hình 4.10. Pơ Mu (Fokienia hodginsii) tái sinh dưi tán rng 59 Hình 4.11. Phân b N/H ca cây tái sinh Pơ Mu – nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu, trung bình và phân b ít 60 Hình 4.12. Lá non, cành lá già, nĩn ht chín và tng vưt tán cây Pơ Mu (Fokienia hodginsii) 68 Hình 4.13. Đ th th hin bin s 1/exp(Npomu) thay đi theo t hp bin đ cao^ kiu rng 72 Hình 4.14. Trích bng cơ s d liu sinh thái, nhân tác cây Pơ Mu trong Mapinfo 79 Hình 4.15. Chc năng xây dng bn đ chuyên đ dng Grid đ lp bn đ mt đ phân b lồi trong Mapinfo 80 Hình 4.16. Bn đ mt đ phân b Pơ Mu 82 Hình 4.17. Bn đ mc đ tác đng đn lồi Pơ Mu 84
11. 1 ĐT VN Đ Cùng vi s phát trin kinh t xã hi thì s mt mát v đa dng sinh hc cũng đã din ra, đc bit là các lồi cây quý him cĩ nhiu giá tr như lồi Pơ Mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas ) thuc h Hồng đàn (Cupressaceae) cũng đang đng trưc nguy cơ đĩ.Trong tin trình phát trin tip theo địi hi chúng ta cĩ nhn thc và hành đng đy đ hơn đ đt đưc s bn vng, trong đĩ cĩ nhu cu nghiên cu đ bo tn các lồi đc hu, quý him cĩ nguy cơ tuyt chng và cĩ nhiu giá tr khơng ch v sinh hc, sinh thái mơi trưng mà cịn cho đi sng xã hi, trong đĩ cĩ lồi Pơ Mu. Rng là yu t cơ bn ca mơi trưng, luơn gi vai trị quan trng khơng gì thay th đưc đi vi vic phịng h, duy trì cân bng sinh thái, bo v tính đa dng sinh hc, bo tn ngun gen, cung cp nhiu loi lâm sn quý phc v cho nhu cu cuc sng ca hàng triu đng bào min núi đáp ng nhng nhu cu cơ bn ngày càng cao ca con ngưi. Tuy nhiên, khi xã hi ngày càng phát trin, s gia tăng dân s càng khơng th thay th đưc trong vic duy trì cân bng sinh thái, bo v mơi trưng, rng ngày càng b thu hp v din tích, gim sút v cht lưng. Nguyên nhân ch yu ca mt rng là s can thip thiu hiu bit ca con ngưi. Vi đi sng khĩ khăn, nghèo đĩi thì con ngưi đã tác đng vào rng mt cách quá kh năng phc hi ca nĩ. Ngồi ra, cũng cĩ nhng nguyên nhân liên quan ti tính khơng hp lý ca các bin pháp k thut lâm sinh, hoc nhng bin pháp v kinh t xã hi thiu khoa hc đã làm gia tăng nhng tác đng tiêu cc đn rng. Rng Cao nguyên Đà Lt nĩi chung và Vưn Quc gia Chư Yang Sin nĩi riêng khơng th tránh tình trng nĩi trên. Tình trng xâm hi trái phép ngun tài nguyên rng Vưn Quc gia Chư Yang Sin din ra ngày càng phc tp như lâm tc lén vào vưn săn bn và khai thác ba bãi dn đn nhiu lồi cây g cĩ giá tr kinh t cao hoc quý him, đc hu dn mt đi như: Pơ Mu (Fokienia hodginsii ), Thơng lá dt ( Pinus krempffii ), Du sam ( Keteleeria evelyniana Master ), Bách xanh ( Calocedrus macrolepis Kurz ), Gõ đ ( Cà te) (Afzelia
12. 2 xylocarpa ) và thay vào đĩ là các lồi cây ít giá tr. Đây là mi nguy hi ln nht mà Vưn Quc gia Chư Yang Sin đã và đang đi mt vi mc tiêu bo tn đa dng sinh hc nĩi chung và bo tn lồi Pơ Mu nĩi riêng đây. K hoch Hành đng Đa dng Sinh hc ca Vit Nam đã xác đnh Chư Yang Sin là mt trong 12 khu vc ưu tiên cho cơng tác bo tn đa dng sinh hc ca Quc gia (Chính ph CHXHCN Vit Nam/GEF 1994) . Do đĩ, trong năm 1997, Ban Qun lý Khu Bo tn thiên nhiên Chư Yang Sin đưc thành lp và trc thuc S Nơng nghip và phát trin nơng thơn tnh Đk Lk. Năm 2002, khu bo tn thiên nhiên này đã đưc chuyn hng thành Vưn Quc gia Chư Yang Sin theo Quyt đnh s 92/2002/QĐTTg ca Th tưng Chính ph ngày 12/07/2002. Theo quyt đnh trên, tng din tích ca vưn là 58.947 ha, trong đĩ phân khu bo v nghiêm ngt là 19.401 ha, phân khu phc hi sinh thái là 39.526 ha và phân khu hành chính, dch v cĩ din tích 20 ha. Cnh quan sinh thái trong Vưn Quc gia Chư Yang Sin bao gm nhng din tích ln các vùng rng bán thưng xanh đt thp, rng thưng xanh đt thp và rng thưng xanh trên núi cao. Nhim v ca Vưn Quc gia Chư Yang Sin ch yu là bo v nguyên vn h sinh thái rng, ngồi ra cịn cĩ vai trị tích cc trong vic bo tn ngun gen các lồi cây rng, đc bit là các lồi cây cĩ giá tr kinh t cao, quý him và đc hu là nhng lồi cây đang đng trưc nguy cơ b tuyt chng cao. Vic bo tn các lồi thc vt quý him và cĩ nguy cơ b đe do gi mt v trí quan trng đc bit khơng ch v mt khoa hc mà cịn liên quan tồn din, lâu dài đn s tn ti và phát trin ca các khu bo tn, Vưn Quc gia. Nhng s liu thng kê chưa đy đ ca nhiu ln kho sát đa dng sinh hc Vưn Quc gia Chư Yang Sin t 1994 đn nay cho thy, riêng v h thc vt bc cao cĩ mch, đã thng kê đưc 948 lồi, thuc 591 chi và 155 h thc vt, trong đĩ cĩ 55 lồi trong sách đ vit Nam, 26 lồi trong sách đ th gii, 337 lồi cho g, 300 lồi dùng làm dưc liu, 97 lồi cĩ th làm thc phm, 288
13. 3 lồi làm cây cnh [24]. Đc bit, cĩ 11 lồi thuc h Thơng đã đưc ghi nhn, chim 33% tng s lồi Thơng trong c nưc và cĩ tng s 18 lồi thc vt ht trn đã đưc ghi nhn ti VQG Chư Yang Sin. Nhng lồi cây g thuc h Thơng đĩng vai trị to ln trong s hình thành cu trúc các kiu thm thc vt rng Chư Yang Sin. Trong nhng kiu thm thc vt này, Pơ Mu (Fokienia hodginsii ) là mt trong nhng lồi cây g ln, tham gia hình thành nhng qun xã thc vt rng cĩ tng th cao, cĩ giá tr cao v kinh t, cn ưu tiên bo tn và phát trin hàng đu Vit Nam. Đk Lk, lồi cây này ch phân b khu vc Chư Yang Sin, g ca chúng nh, cĩ nha và hương thơm, chng cơn trùng, thưng đưc khai thác đ làm đ g trang trí ni tht cao cp và c mc đích y hc, đưc ngưi giàu và quan chc coi vic s dng các sn phm t g Pơ Mu như s thích và đng cp. Vì th, trên th trưng loi cây này cĩ giá tr kinh t rt cao, đây là lý do chính dn đn mc đ khai thác trái phép loi g này ngày càng cao. Vic s dng rng rãi g Pơ Mu Đk Lk cho thy lồi Pơ Mu Chư Yang Sin đang gánh chu mi đe do ln hơn ngưi ta tưng. Nu tình hình khai thác, buơn bán g và sn phm t g Pơ Mu trên đa bàn khơng đưc kim sốt cht ch thì nguy cơ b tuyt chng lồi này ti VQG Chư Yang Sin là rt ln. Pơ Mu đang đng trưc nguy cơ suy thối mnh, ngồi cơng tác bo v theo pháp lut thì đ bo tn hiu qu lồi này cn cĩ nhng nghiên cu sâu v đc tính sinh thái ca chúng. Đ hồn thành tt nhim v đĩ, phi cĩ nhng hiu bit đy đ v bn cht các quy lut sng ca nĩ, trưc ht là phi bit chúng phân b đâu? Sng trong điu kin nào? Quá trình sinh trưng và phát trin ca chúng cĩ nhng yu t sinh thái nào chi phi? Đây là đnh hưng đ đ tài tin hành nghiên cu mt s qun xã trong thm thc vt thưng xanh á nhit đi thuc VQG Chư Yang Sin, trong đĩ cĩ phân b lồi Pơ Mu. Cho ti nay, mc dù đã cĩ nhiu cơng trình điu tra, nghiên cu v các lồi cây lá kim Vưn Quc gia Chư Yang Sin, nhưng chưa cĩ mt nghiên cu
14. 4 chi tit v đc tính sinh thái hc nào cĩ h thng v cây Pơ Mu . Vì vy, cn cĩ mt nghiên cu nh hưng ca các nhân t sinh thái đn lồi nghiên cu là cn thit cho cơng tác bo tn Vưn Quc gia Chư Yang Sin. Vi ý nghĩa đĩ, chúng tơi tin hành thc hin đ tài: “Xác đnh các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b, tái sinh t nhiên lồi Pơ Mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas) ti Vưn Quc gia Chư Yang Sin, tnh Đk Lk”.
15. 5 Chương 1: TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 1.1. Các nghiên cu ngồi nưc 1.1.1. Nghiên cu v sinh hc, sinh thái lồi Pơ Mu Cây Pơ Mu đã đưc nghiên cu khá k lưng v mt phân loi thc vt và phân b trên th gii: Chi Pơ Mu (danh pháp khoa hc: Fokienia) là mt chi trong h Hồng đàn (Cupressaceae). Trong các đc trưng ca nĩ, chi Fokienia là trung gian gia hai chi Chamaecyparis và Calocedrus, mc dù v mt di truyn hc thì nĩ gn gũi hơn vi chi th nht. Chi này ch cĩ mt lồi cịn sng là cây Pơ Mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A.Henry & H.H.Thomas ), trong các tài liu bng ting nưc ngồi như trong ting Anh gi là Fujian cypress (tm dch là Bách Phúc Kin) và mt lồi ch cịn dng hĩa thch là Fokienia ravenscragensis[23]. Lồi hĩa thch Fokienia ravenscragensis đã đưc miêu t là cĩ t thi kỳ đu ca th Paleocen (6065 Ma) . Lồi này cĩ min Tây Nam Saskatchewan và vùng ph cn Alberta, Canada[23]. V phân b sinh thái, yêu cu nơi sng (Habitat) ca cây Pơ Mu cho thy Fokienia hodginsii là lồi cây cĩ ngun gc thc vt t Đơng Nam Trung Quc đn Bc Vit Nam (Hà Bc, Hà Giang, Hà Tĩnh, Hịa Bình, Sơn La, Ngh An, Lào Cai, Lai Châu, Thanh Hố, Tuyên Quang, Yên Bái và Vĩnh Phú), đn Tây Nguyên (Đăk Lk, Gia Lai, Lâm Đng) và Bc Lào[28]. Đây là lồi cây khơng cn bĩng che, sng trong điu kin lưng mưa cao trong năm. Xut hin trên đt mùn trên núi, đĩ là habitat ca Pơ Mu . Vit Nam, Pơ Mu xut hin trên đt hình thành trên đá limestone hoc granite đ cao trên 900 m so vi mt nưc bin[28]. V yêu cu sinh thái trong gieo trng cây Pơ Mu cũng đưc nghiên cu Trung Quc, cây con yêu cu ch đ nhit m khá khơ vào mùa xuân, cn bĩng che giai đon non. Trong gây trng nu tưi quá nhiu cây s cht. Cây cao 12m trong điu kin t nhiên khi trng vi mt đ 2x1,8m trong 10 năm đu[27].
16. 6 V nghiên cu h sinh thái rng và các mi quan h sinh thái gia các lồi cho thy h sinh thái rng là mt tng hp phc tp các mi quan h ln nhau ca các quá trình, trong đĩ s trao đi vt cht và năng lưng vi mơi trưng là quá trình cơ bn nht. Nhiu nhà khoa hc đã dày cơng nghiên cu v sinh thái, đc bit là mi quan h gia các lồi thc vt, các qun th đi vi rng mưa nhit đi, trong đĩ đáng chú ý là cơng trình cu trúc rng mưa đã mang li kt qu cĩ giá tr như Baur G.N (1964)[3] đã nghiên cu các vn đ v sinh thái trong kinh doanh rng mưa, phc hi và qun lý rng mưa nhit đi. Odum E.P (1971)[35] đã nghiên cu các vn đ v sinh thái nĩi chung và sinh thái trong rng mưa nhit đi làm cơ s khoa hc cho vic nghiên cu sinh thái lồi và cu trúc rng. Nghiên cu tái sinh t nhiên rng nhit đi châu Á, Catinot (1965)[4] cho thy dưi tán rng nhit đi nhìn chung cĩ đ s lưng cây tái sinh. Tuy nhiên, nhng nghiên cu v tái sinh này ch chú trng đn các phương thc tác đng vào tái sinh nhm thúc đy quá trình tái sinh rng đi vi nhng lồi cây cĩ giá tr kinh t chưa chú trng đn các đi tưng và mc tiêu bo tn. Chưa tìm thy cơng trình nào nghiên cu v sinh thái qun th cĩ phân b Pơ Mu và mi quan h v phân b, tái sinh ca nĩ vi các nhân t sinh thái. 1.1.2. Nghiên cu v nhân ging lồi Pơ Mu Các lồi cây lá kim đưc nhiu nưc trên th gii tp trung nghiên cu, ng dng giâm hom nhm phc v cho các chương trình trng rng dịng vơ tính đã đưc tuyn chn. Riêng hai nưc Australia và Newzeland sn xut hàng năm trên 10 triu cây hom P.ridiata, Canada sn xut hàng năm trên 3 triu cây hom Vân sam đen (Picea mariana) , Vân sam (Picea sitchensis) đưc 3 nưc trên to ra gn 4 triu cây hom mi năm. Năm 1989, Nht bn sn xut 31,4 triu cây hom Liu sam (Crytomeris japonica) . Vân sam Na Uy (Picea abies) là lồi cây lá kim cũng thu đưc nhng thành cơng trong vic nhân ging bng hom vi s lưng ln phc v cơng tác trng rng dịng vơ tính, nht là châu Âu. Ch tính riêng mt s cơ s giâm hom chính ca 11 nưc mà hàng năm đã sn xut gn 11 triu cây hom. Qua trên 10 năm kho nghim M, mi đưa vào sn xut đi trà cây Thơng Noel (P. attenuata x P. radiata) vi các đc tính tt ca cây trang trí, sinh trưng nhanh, chu lnh, chu hn (dn theo Nguyn Hồng Nghĩa, 2001).
17. 7 1.1.3. Nghiên cu ng dng cơng ngh GIS trong nghiên cu sinh thái lồi H thng thơng tin đa lý (HTTTĐL) đu tiên trên th gii đưc xây dng vào đu nhng năm 60 ca th k XX ti Canada vi tên gi CGIS (Canadian Geographic Infomational System) và đã đưc ng dng rt nhiu lĩnh vc khác nhau trên tồn th gii. Cùng vi Canada hàng lot các trưng đi hc M cũng tin hành nghiên cu và xây dng các HTTTĐL ca mình. Tuy nhiên, rt nhiu trong s đĩ đã khơng tn ti đưc lâu, t đây cĩ khái nim v GIS như sau: Theo Ducker (1979) đnh nghĩa: “GIS là trưng hp đc bit ca h thng thơng tin đĩ cơ s d liu bao gm s quan sát các đc trưng phân b khơng gian, các hot đng s kin cĩ th đưc xác đnh trong khong khơng như đưng, đim, vùng”[17]. Trong GIS khơng qun lý các hình nh c th mà nĩ qun lý mt cơ s d liu, thưng cơ s d liu ca GIS là cơ s d liu quan h tp trung đưc to lp bi các d liu khơng gian đi kèm theo thơng tin thuc tính ca chúng. Hin nay, trên th gii cơng ngh GIS đang đưc phát trin mnh trên các lĩnh vc qun lý tài nguyên như: Vin Tài nguyên Th gii (World Resouce Institute –WRI) đã s dng GIS đ đánh giá nh hưng ca phá rng vi các quc gia và ngưi dân trên tồn th gii. ng dng GIS đ kim sốt din tích rng trên tồn cu. Ngồi ra, GIS cịn h tr phân tích so sánh din tích rng hin nay vi din tích rng trong quá kh, cho thy xu hưng thu hp ngày càng nhanh ca các din tích này và tc đ thu hp các vùng khác nhau. Vi phn mm GIS, các d báo cĩ th đưc phân tích dưi dng bn đ hoc biu đ. Ti Malaysia, cơng ngh GIS đã đưc coi như là mt nhim v quan trng cho các ngành cơng nghip liên quan đn du khí, qun lý thiên tai, GIS cũng rt hu ích cho Chính ph và các đn đin ln nhm n lc hơn trong vic hưng ti mc tiêu thân thin mơi trưng. Nhiu cơng ty Malaysia đang to ra li nhun t các gii pháp cơng ngh lp bn đ trên máy tính s dng h thng đnh v tồn cu (GPS) và h thng thơng tin đa lý GIS trong hot đng như: Xác đnh các cây trng phù hp theo tng đa phương và theo mùa, ti ưu hĩa
18. 8 phân bĩn và s lưng thuc tr sâu, tính tốn chính xác năng sut cho tng loi cây trng. Bng quá trình đnh danh đa hình, v trí đa lý, k thut xây dng, GIS cĩ th giúp d báo thi gian và đa đim cĩ th xy ra các s c như đng đt, núi la, cũng như hu qu cĩ th cĩ. Cơ quan kim sốt s c đa chn ca Portland, bang Oregon, Hoa Kỳ đã s dng các phn mm ARC/INFO, ArcView GIS và Map Objects đ tr giúp d báo và chun b đi phĩ vi các s c. Ơ nhim khơng khí cĩ th phát tán rt xa t ngun thi, gây tác hi đi vi sc kho và mơi trưng trong phm vi tồn cu. Cơng ngh GIS đã h tr rt nhiu trong vic kim sốt ơ nhim khơng khí. Cơ quan bo v mơi trưng M (EPA) đã s dng phn mm ARC/INFO đ nghiên cu nhng nh hưng ca ơ nhim khơng khí đi vi s phát trin ca cây con và hu qu lâu dài ca khĩi đi vi rng. GIS cĩ th đưc dùng đ giám sát s phân b và đnh lưng nhng cht gây ơ nhim nưc khác nhau mt khu vc. B mơn K thut Nơng nghip ca Trưng Đi hc Natal dùng các ch s xĩi l đt, mc đ Photpho, ch s s dng đt và lưng vi khun E.coli, làm các thơng s thành phn ca mơ hình cht lưng nưc cho vùng châu th Mgeni. Vi nhng ng dng rng rãi, GIS đã tr thành cơng ngh quan trng. Nĩ tham gia vào hu ht các lĩnh vc trong cuc sng con ngưi và ngày càng đưc qung bá rng rãi. Hơn na vi xu th phát trin hin nay, GIS khơng ch dng li mt quc gia đơn l mà ngày càng mang tính tồn cu hĩa. Đng thi GIS gn vi v trí đa lý và các d liu liên quan, do đĩ nĩ cĩ kh năng rt ln trong phân tích, qun lý các h sinh thái, phân b, tái sinh lồi, . 1.2. Các nghiên cu trong nưc 1.2.1. Nghiên cu v sinh hc, sinh thái lồi Pơ Mu Nghiên cu v cây Pơ Mu trong nưc trong thi gian qua ch yu tp trung vào mơ t, phân loi thc vt; mơ t phân b sinh thái; phân tích giá tr cơng dng ca nĩ v dưc liu và trong đi sng; và mi đây là mt s nghiên cu th trưng lồi Pơ Mu , c th:
19. 9 Trong quyn sách “Cây c Vit Nam”[11] trong đĩ cĩ gii thiu v cây Pơ Mu (Fokienia hodginsii ) là cây đi mc cao 20 m; nhánh dp. Lá nhánh tr là vy dp, mng, đu nhn, lá nhánh già nh hơn, cong vào thân. Chùy trịn, to 1,5 – 2,2 cm, vy hình khiên; ht 2, vàng rơm sm, cao 6 mm, hai cánh mt to, mt nh. Chùy cái cn 2 năm mi chín. Rng cĩ đ cao đ 900 1.700 m; G làm hịm, đ m ngh. Trn Hp (2002) trong quyn sách “Tài nguyên cây g Vit Nam” ca tác gi đã mơ t cây Pơ Mu (Fokienia hodginsii ) cao ti 30 – 35 m, đưng kính 1m. Thân thng, cĩ bnh to. V màu xám xanh, bong thành mnh. Mùi thơm du. Cành nh dt. Lá hình vy, cây non hay cành khơng mang nĩn cĩ lá to, hai bên xịe rng, cịn cành già hay cành mang nĩn lá nh hơn, mt dưi lá màu trng xanh. Nĩn đc mc nách lá dài 1cm. Nĩn cái mc đu cành cĩ đ mp nh. Nĩn hình cu, khi chín nt, màu nâu đ. Ht hình trng trịn, cĩ hai cánh khơng đu nhau. Hai lá mn hình di, lá mi sinh gn đi, 4 lá sau mc vịng[10]. V mơ t thc vt trong tài liu Vưn Quc gia Bi Đúp núi Bà[25] cho thy Pơ Mu (Fokienia hodginsii ) là cây g ln, h Hồng đàn (Cupressaceae). Thân thng, cao 25 30 m, khơng bnh vè. Tán hình tháp. V nâu xám. Cành non khơng mang qu. Lá to hình mác, dài 0,7 cm, rng 0,4 cm. Nĩn đc hình trng hay bu dc, nĩn cái hình cu. Qu màu nâu, ht cĩ cánh. Là lồi cây đc hu Nam Trung Quc, Vit Nam, Lào. Vit Nam, cây mc t nhiên Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Sơn La, Lai Châu, Hồ Bình, Ngh An, Hà Tĩnh, Qung Bình, Qung Tr, Tha Thiên Hu, Gia Lai, Kon Tum, Đc Lc, Lâm Đng. Thưng mc tng di thun lồi theo các dơng núi hay mc hn lồi trong rng rm mưa mùa cn nhit đi, đ cao 1.000 2.000 m. Kh năng tái sinh kém, sinh trưng chm. G màu nâu vàng, nh, th thng mn, vân đ cĩ mùi thơm, g tt. Dùng đ làm cu, xây dng, ct tinh du làm hương liu và làm dưc liu. Là lồi cây g cĩ giá tr, nên đã đưc xp vào loi g quý Vit Nam. Đu năm 2009, nhà khoa hc ngưi M Brendan Buckley Phịng thí nghim Vịng cây (Tree ring Laboratory) ca cơ quan ni ting LamontDoherty Earth Observatory đã cùng mt đng nghip Vit Nam tìm đưc trong rng quc gia Bidoup Núi Bà gn Đà Lt tnh Lâm Đng nhiu cây thơng đã sng cách
20. 10 đây gn ngàn năm. Các cây thơng này thuc mt lồi cây thơng him cĩ nguy cơ tuyt chng (ghi trong Sách Đ) gi là Fokienia hodginsii (cây Pơ Mu ). T các mu ly thân cây Pơ Mu , ơng Buckley đã tái to li thi tit giĩ mùa lc đa Á châu trong quá kh đn tn th k 14 và t đĩ chng minh là nn văn minh Khmer rc r Angkor đã sp đ vì nn hn hán và mơi trưng thy li. Đây là mt khám phá quan trng trong lch s khí hu giĩ mùa và hin tưng El Nino Đơng Nam Á[29]. Mơ t thc vt hc và phân b cây Pơ Mu cho thy cây mc đng, thân thng vi tán trịn, cao ti 30 m và đưng kính ngang ngc ti 1,5 m hoc hơn. Đây là lồi duy nht ca chi này và rt bin đng v dng lá tuỳ theo tui ca cây và ca cành. Pơ Mu gp thành các khu rng gn như thun lồi trên các dơng núi đá vơi hoc núi đt, cĩ khi mc tng cá th hoc thành các đám nh ri rác trên các sưn núi và thung lũng trong rng nguyên sinh rm thưng xanh cây lá rng nhit đi giĩ mùa núi thp và núi trung bình (nhit đ trung bình năm 13 20 0C, lưng mưa trên 1800 mm) vi các lồi ưu th thuc h D (Fagaceae) , Re (Lauraceae) và Ngc lan (Magnoliaceae) (Kuznetsov, 2001). các tnh phía Nam lồi này mc cùng Hồng đàn gi ( Dacrydium elatum ), Thơng Đà Lt (Pinus dalatensis ) và Thơng lá dt ( P. krempfii ), các tnh min Bc và min Trung lồi này gp cùng vi Sa mc du ( Cunninghamia konishii ), Bách Đài Loan ( Taiwania cryptomerioides ) và Thơng Pà Cị ( Pinus kwangtungensis ). Trên các vùng núi đá vơi min Bc Vit Nam (Hà Giang, Bc Kn và Hồ Bình) lồi Pơ Mu đơi khi hình thành các khu rng thun lồi trên dơng núi đá vơi đ cao 900 1400 m so mt nưc bin[9]. Vit Nam Pơ Mu gp Đin Biên, Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Yên Bái, Hà Giang, Bc Kn, Phú Th, Hồ Bình, Ngh An, Hà Tĩnh, Tha Thiên Hu, Kon Tum, Gia Lai, Đc Lc, Lâm Đng, Ninh Thun và Khánh Hồ. Thơng tin v s cĩ mt ca Pơ Mu Tuyên Quang cn đưc kim tra. Trên th gii lồi cĩ t cc Nam Trung Quc sang ti Lào. tt c các nưc này phm vi ca các khu rng cịn li đu khơng đưc xác đnh. Điu này làm cho vic ưc lưng t l các qun th Vit Nam so vi quc t tr nên khĩ khăn[9]. Hin trng bo tn quc t thì cây Pơ Mu mc gn b tuyt chng theo tiêu chí IUCN, 1994[32]. Vit Nam lồi này đã đưc xp mc đang b tuyt
21. 11 chng (Nguyn Đc T Lưu & Thomas, 2004)[18] da trên mc suy gim nơi sng do phát trin ca các hot đng khai thác. Theo các ch tiêu mi (IUCN, 2001)[33] lồi này cĩ th đáp ng ch tiêu A2cd cho mc đang b tuyt chng do mc đ khai thác mnh. V đc đim sinh hc sinh thái, hin trng và phương án bo tn lồi cây Pơ Mu Vit Nam cũng đã đưc Nguyn Hồng Nghĩa (2004) đ cp khá đy đ. Đc bit, tác gi cho rng, cây Pơ Mu mc vi mt đ thưa, tái sinh t nhiên kém, thiu hn th h trung gian đ cĩ th thay th nhng cây già ci. Đng thi cũng khng đnh cây Pơ Mu cĩ th nhân ging bng hom vi t l ra r cao, cĩ th gĩp phn đc lc vào cơng tác nhân ging phc v trng rng[19]. Trung tâm Nghiên cu Lâm sn Ngồi g (NTFPRC) (Than Van Canh 2002), thuc Vin Khoa hc Lâm nghip đã xây dng mt trm thc nghim trng rng Lâm Đng vi 1000 cây Pơmu con đ bo tn ngun gen bng vic sn xut ht (Nguyn Hồng Nghĩa 2000). Nghiên cu đưc thc hin đây và mt s nơi khác (như Sa Pa) cho thy rng hin vn cĩ sn thơng tin v truyn ging và trng lồi cây này (k c thơng tin v bo qun ht, thu hái ht, k thut làm đt và trng) và t l thành cơng cao v sn xut cây con cĩ th thc hin ngoi vi, cây con trng Lâm Đng năm 1997 đn năm 2003 đã cao 6 m. Kt qu cho thy rng thành cơng v trng cây con cĩ t l sng cao nhng vùng thơng thống hơn nhng vùng b che bĩng. Gn đây, lồi Pơ Mu cũng đưc nghiên cu ti Khu Bo tn Thiên nhiên Xuân Liên, đưc Bùi Th Huyn (2010) khng đnh: Cây Pơ Mu phân b ri rác đ cao trên 800 m so mc nưc bin và thưng mc cùng vi các lồi Bách xanh ( Calocedrus macrolepis ), Vù hương ( Cinnamomum balansae ), D tùng sc trng ( Amentotaxus argotaenia ), Cho tía ( Engelhardtia chrysolepis ), Phân mã (Archidendron balasae ) và Sơn ta ( Toxicodendron succedanea ). Lồi Pơ Mu tái sinh kém ngồi t nhiên, mt đ tái sinh rt thp, ch vi 178 cây/ ha[15]. Vi D án “Lng ghép qun lý ngun nưc và đa dng sinh hc ti Vưn Quc gia Chư Yang Sin, tnh Đk Lk”, Lê Văn Chm (2007)[8] đã nghiên cu thành phn cây Ht trn (Gymnospermae) trong các qun xã thc vt Vưn Quc gia Chư Yang Sin, t đây đã ch ra vùng phân b lồi Pơ Mu ti VQG Chư Yang Sin, đim thp nht (1379m) bt gp cây Pơ Mu tái sinh nhưng đn đ cao
22. 12 1445m mi gp cây trưng thành và mc tp trung hơn c t 1.500m đn 1800m. Cu trúc t thành lồi cây Pơ Mu ti VQG Chư Yang Sin và các cây khác trong qun th: Chúng mc hn giao vi nhiu lồi cây lá rng thuc h D (Fagaceae), h Re (Lauraceae) , h Chè (Theaceae) , h Ngc lan (Magnoliaceae) , h Ngũ gia bì (Araliaceae), h Ngũ lit (Pentaphylacaceae), h Sau sau (Hamamelidaceae), h H đào (Juglandaceae), h Trâm (Myrtaceae), h Đ Quyên (Ericaceae), h Thích (Aceraceae), h Hi (Illiciaceae) và mt s lồi khác trong lp Thơng (Pinopsida) vi mt đ thp, gn như chúng khơng chim t l t thành cao đ to thành qun th thun lồi như mt vài vùng khác. Vic thu thp s liu cho lồi Pơ Mu ti VQG Chư Yang Sin da trên 2 phương pháp sau: Phương pháp 1: Phương pháp ghi chép áp dng đi vi nhng cá th mc đơn l hoc vài cá th khơng thành qun th, đưc ghi chép v to đ, đ cao, điu kin t nhiên, kiu rng, đ tàn che, các lồi mc chung, đưng kính 1,3m (D 1.3 ), chiu cao (H), tng rng mà chúng tham gia, tình hình tái sinh (s lưng và cht lưng) ca lồi đĩ, thu mu vt và chp nh. Phương pháp 2: Phương pháp điu tra theo tuyn áp dng đi vi nhng nơi tp trung nhiu cá th nhưng đa hình khơng cho phép m ơ tiêu chun. Tuyn điu tra ph thuc vào điu kin c th mà dài khơng quá 100m và rng 10m, là phương pháp thu thp s liu ch yu[8]. V mt thương mi và s dng cây Pơ Mu Vit Nam đã đưc Nguyn Phi Truyn và Thomas Osborn nghiên cu (2006, [36]); kt qu đã phn nh nhu cu s dng cây Pơ Mu ca các cng đng bn đa Lào Cai và Sơn La trong đi sng, tp quán; ngồi ra cịn đ cp đn yu t thương mi ca nĩ trong giao dch mua bán lồi cây này vùng núi phía bc trong thi gian qua. V mt dưc liu ca cây Pơ Mu cũng đưc nghiên cu[26]: Pơ Mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas), thuc h Hồng đàn (Cupressaceae) b phn dùng là Du (Oleum Fokieniae Hodginsii). Thành phn hĩa hc: G và nht là r cha tinh du, t 2 3%. Tinh du đc sc bi mt t l rt cao ca 1 rưu sesquiterpenic đơn vịng gi là fokienol, nĩ cĩ mùi thơm rt d chu. V g Pơmu cĩ vân mn khơng mi mt, dùng làm đ m ngh, làm cu, xây dng, làm áo quan.
23. 13 V cơng dng cây Pơ Mu cũng đưc mơ t: Ngưi Lào và ngưi Dao dùng g cây Pơ Mu đ làm nĩc nhà hay vách ngăn phịng. Trưc đây, g Pơ Mu cịn đưc s dng đ làm quan tài. Ti Vit Nam, nĩ đưc coi là mt loi g quý do mùi thơm đc trưng, vân g đp cũng như trng lưng khác thưng ca nĩ và đc tính khơng b mi mt phá hoi; vì th nĩ đưc s dng đ làm các đ to tác mĩ thut, các loi đ g gia dng, cũng như trng lưng khác thưng ca nĩ cĩ đ ta nhit cao. Nĩ là lồi nguy cp ti Vit Nam và đưc đưa vào Sách đ Vit Nam năm 1996. Sn phm chưng ct, đc bit là t r Pơ Mu , là tinh du đưc dùng trong hĩa m phm và y hc. Các tên gi khác ca Pơ Mu trong ting Vit là Đinh Hương, Tơ Hp Hương, My Vc (ngưi thiu s Lào Cai) , My Long Lanh (ngưi Thái min Tây Bc và Thanh Hĩa), Khơ Mu (Hà Tĩnh) , Hịng He (ngưi Ba Na Gia Lai và Kon Tum) [26]. V nghiên cu tinh du trong r cây Pơ Mu Vit Nam đã đưc Dominique Lesueur, Ninh Khac Ban, Ange Bighelli, Alain Muselli và Joseph Casanova (2005,[31]) nghiên cu. Cây cũng là ngun tinh du cĩ giá tr. Ht đưc bit là cĩ th dùng làm thuc (Perry, 1980)[35]. Du Pơ Mu đưc s dng làm hương liu nưc hoa. Cĩ mùi hương nng nàn m áp rt d chu. Dùng đ pha ch nưc hoa cao cp. Du Pơ Mu cũng dùng làm thuc sát trùng cha sưng ty, cĩ tác dng sát khun và gim đau. Trong tr liu massage hoc xơng hơi tinh du Pomu giúp tăng cưng sinh lc, làm khe mnh gân ct và làm gim s viêm da. Khi xơng hương giúp dit khun làm thanh lc khơng khí, ty u. Cĩ tác dng đui mui và cơn trùng[30]. 1.2.2. Nghiên cu v nhân ging lồi Pơ Mu Đa s các lồi cây bn đa quí him cĩ phân b ri rác, s lưng cá th m ít, khĩ thu hái ht, mùa hoa qu khơng n đnh và năng xut thp. Do đĩ, vic nhân ging bng phương pháp giâm hom là gii pháp tích cc nhm phc v cho bo tn và m rng qui mơ trng rng khơi phc li ngun tài nguyên quí him này. Nghiên cu nhân ging Pơ Mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas) bng hom trong Các lồi cây lá kim Vit Nam ca Nguyn Hồng
24. 14 Nghĩa (2004)[19]: Cành ca cây con 1 năm tui đưc dùng cho nhân ging hom trên cát mn trong nhà kính ti Đà Lt. Sau hai tháng giâm, tt c các cơng thc x lý đu ra r, ch riêng đi chng mi ra mơ so. Trong thí nghim này, ANA cho t l ra r cao nht, đt 80 90 %, trong khi đi chng vn chưa ra r. Ngồi ra, ABT và các thuc khác cũng cĩ mt vài cơng thc cho t l ra r đt 70 80%. S r trên hom bin đi song khơng tuân theo mt quy lut nht đnh. Chng hn AIA, nng đ càng tăng thì s r cũng tăng lên, cịn AIB thì ti tuân theo quy lut ngưc li. Riêng đi vi ABT và ANA thì các nng đ thp và cao cho s r thp. ANA cho s r thp nht trong s các thuc thí nghim. Tĩm li, lồi Pơ Mu cĩ th nhân ging bng hom vi t l ra r cao, cĩ th gĩp phn đc lc vào cơng tác nhân ging phc v trng rng. 1.2.3. Các ng dng cơng ngh GIS trong nghiên cu sinh thái và bo tn lồi Ti Vit Nam, mc dù đưc bit đn t khá sm, nhưng mãi phi đn sau năm 2000, tc sau khi cĩ đưc nhng kt qu đu tiên v vic tng kt chương trình GIS Quc gia Vit Nam, GIS mi thc s đưc chú ý đn và bưc đu phát trin. T đĩ, cĩ nhng quan đim v GIS như sau: Bo Huy (2009) H thng thơng tin đa lý (Geographic Information System GIS) là mt nhánh ca cơng ngh thơng tin và ngày càng đưc phát trin rng ri. GIS ngày nay là cơng c tr giúp quyt đnh trong nhiu hot đng kinh t xã hi, qun lý mơi trưng ca nhiu quc gia trên th gii. GIS cĩ kh năng tr giúp các cơ quan chính ph, các nhà qun lý, nhà nghiên cu, các doanh nghip, các cá nhân đánh giá đưc hin trng ca các quá trình, các hin tưng t nhiên, kinh t xã hi thơng qua các chc năng thu thp, qun lý, truy vn, phân tích và tích hp các thơng tin đưc gn vi mt nn đa lý nht quán và ca các cơ s d liu đu vào[14]. GIS là mt h thng qun lý thơng tin d liu khơng gian đa dng, đưc phát trin da trên cơ s cơng ngh máy tính, phn mm, nh vin thám vi mc đích lưu tr, cp nht, qun lý, hp nht, tng hp, mơ hình hĩa, phân tích và
25. 15 đưa ra các gii pháp nhiu lĩnh vc, cp đ khác nhau tùy theo mc tiêu ca ngưi s dng[14]. Nguyn Kim Li (2006), h thng thơng tin đa lý (GIS) đưc đnh nghĩa như là mt h thng thơng tin mà nĩ s dng d liu đu vào, các thao tác phân tích, cơ s d liu đu ra liên quan v mt đa lý khơng gian (Geographically or Geospatial) , nhm h tr vic thu nhn, lưu tr, qun lý, x lý, phân tích và hin th các thơng tin khơng gian t th gii thc đ gii quyt các vn đ tng hp thơng tin cho các mc đích ca con ngưi đt ra, chng hn như: Đ h tr vic ra các quyt đnh cho vic quy hoch (Planning) và qun lý s dng đt (Land use) , tài nguyên thiên nhiên (Natural resoures) , mơi trưng (Environment), giao thơng (Transportation) , d dàng trong vic quy hoch phát trin đơ th và nhng vic lưu tr d liu hành chính[17]. Ti Vit Nam cơng ngh GIS đưc thí đim khá sm và đn nay đưc ng dng trong khá nhiu ngành như quy hoch nơng lâm nghip, qun lý rng, lưu gi tư liu đa cht, đo đc bn đ, đa chính, qun lý đơ th đã mang li hiu qu bưc đu cho hot đng phát trin kinh t xã hi và an ninh quc phịng ca nưc ta và đang cĩ nhiu trin vng phát trin nhanh trong thi gian sp ti. Hàng lot chương trình, d án GIS vi s tham gia ca các trưng đi hc, các vin nghiên cu, các chuyên gia trong và ngồi nưc đã đưc trin khai cĩ th k đn như: Nghiên cu hin trng lp ph th nhưng và hin trng s dng đt là nhng ng dng ph bin nht. Trong sut thp niên cui ca th k 20, các d liu vin thám đã đưc s dng rng rãi trong nhiu lĩnh vc khác nhau như: nghiên cu đa cht, lũ lt, nghiên cu phân b lúa và cháy rng, bo tn các vùng đt ngp nưc, qun lý tng hp đi b, quan trc các vùng đơ th m rng mt cách t phát, D án ca Chương trình phát trin Liên Hip quc (United Nation Development Programme – UNDP) ng dng vin thám Vit Nam là nâng cao năng lc v thng kê rng vin Điu tra Quy hoch rng vào nhng năm 80. Sau đĩ, UNDP tip tc tài tr d án th hai mà đi tưng chính là các nhà khoa hc thuc Vin Khoa hc và Cơng ngh Vit Nam trong vài năm. Vào nhng năm 90, Vit Nam đã thu hút mt s ln các d án quc t trong lĩnh vc nâng
26. 16 cao năng lc qun lý mơi trưng và tài nguyên trong đĩ GIS luơn là hp phn quan trng. Các d án GIS đã và đang phát trin mnh các tnh trong nhiu lĩnh vc khác nhau như: D án qun lý nưc sch Hà Nam, D án qun lý nưc Hồ Bình, D án th nghim trong qun lý khách du lch Đng Phong Nha, D án tng th xây dng h thng thơng tin đa lý tnh Bà Ra – Vũng Tàu, D án qun lý đt đai qun Hai Bà Trưng – Hà Ni, D án ng dng cơng ngh GIS trong qun lý đt đai Lâm Đng, . . . Ngồi các d án đưc đu tư theo các chương trình d án, trong nhng năm gn đây các nhà khoa hc Vit Nam cũng đã cĩ nhng đ tài nghiên cu ng dng GIS liên quan đn qun lý tài nguyên và sinh thái rng: ng dng phương pháp vin thám và GIS đ giám sát, đánh giá nhanh s thay đi lp ph thc vt rng khu vc din tích rng mi m rng huyn Nam Đơng, tnh Tha Thiên Hu ca Vưn Quc gia Bch Mã[16] Bùi Quang Trung (2007) nghiên cu tích hp cơng ngh nh v tinh, cơng ngh GIS và cơng ngh GPS đ thành lp bn đ đa chính cơ s t l 1/10 000 và 1/5 000; Chu Hi Tùng (2007) nghiên cu kh năng ng dng kt hp nh v tinh radar và quang hc đ thành lp mt s lp thơng tin v lp ph mt đt[39]. Nguyn Trưng Sơn (2007) nghiên cu s dng nh v tinh và cơng ngh GIS trong vic giám sát hin trng tài nguyên rng, th nghim ti 1 khu vc c th; Nghiêm Văn Tun (2009) nghiên cu ng dng tư liu nh v tinh đ phân gii cao và các mơ hình lý thuyt đ thành lp bn đ các vùng cĩ nguy cơ trưt l đt khu vc min núi[38]. Phm Ngc Tùng (2009) ng dng cơng ngh GIS trong điu ch rng ti Cơng ty Lâm nghip Nam Tây Nguyên, tnh Đăk Nơng[22]. Nguyn Văn Sinh (2009) nghiên cu s bin đng lp ph thc vt bng nh v tinh đa thi gian và nh hưng ca nĩ ti s đa dng sinh hc các khu vc bo tn thiên nhiên Nam B[40]. Ngồi ra, mt s đa phương như Lào Cai, Lng Sơn, Qung Ninh, Bình Đnh, Đng Nai, Vĩnh Phúc cũng đã áp dng cơng ngh Vin thám và GIS đ
27. 17 cp nht bn đ hin trng rng cp xã t l 1/25.000 theo ch th s 32/2000/CTBNNKL v vic t chc theo dõi din bin rng và đt lâm nghip trên c nưc. Nhìn chung, vin thám và GIS đã bt đu đưc ng dng khá nhiu trong lĩnh vc qun lý tài nguyên thiên nhiên, tuy nhiên đ ng dng trong cơng tác bo tn như qun lý d liu sinh thái nh hưng đn phân b, tái sinh lồi, xây dng bn đ d báo mt đ phân b lồi cịn hn ch, trong khi đĩ đây là cơng ngh thích hp và cĩ hiu qu đ giám sát lồi và t chc qun lý bo tn. 1.3. Tho lun T tng quan nghiên cu trong và ngồi nưc cĩ liên quan đn ni dung ca đ tài cho thy cây Pơ Mu đã đưc nghiên cu khá nhiu mt; bao gm t mơ t hình thái thc vt đn yêu cu sinh thái, habitat, gây trng, cơng dng, giá tr và th trưng thương mi. Riêng Vưn Quc gia Chư Yang Sin, nĩ cũng đã đưc nghiên cu v vùng phân b, t thành lồi mc chung trong các qun xã thc vt núi cao đây. Tuy nhiên, đ bo tn và phát trin mt lồi cây cĩ giá tr cao và cĩ nguy cơ tuyt chng Vưn Quc gia Chư Yang Sin cũng như trong c nưc, thì các vn đ sau cịn cn đưc nghiên cu làm rõ: Mi quan h gia phân b cây Pơ Mu vi các nhân t sinh thái nh hưng tng hp, làm cơ s quy hoch vùng bo tn ni vi (Insitu) lồi này. Mi quan h gia các yu t sinh thái, tiu hồn cnh rng đn kh năng tái sinh Pơ Mu làm cơ s bo tn ni vi (Insitu) và bo tn ngoi vi (Exsitu). Quy trình k thut gieo ươm, điu kin và k thut gây trng Pơ Mu trong tng điu kin c th. Thành phn hĩa dưc và cơng dng ca nĩ v dưc hc. Th trưng tiêu th g và các sn phm t cây Pơ Mu . ng dng cơng ngh GIS trong bo tn lồi v mt sinh thái. Do đĩ, cn cĩ các nghiên cu tip theo v nhiu mt đ bo tn cũng như phát trin cây Pơ Mu , trưc ht là ngăn chn đà dit chng ca lồi này, sau đĩ là cung cp sn phm ca nĩ cho đi sng nhiu mt ca con ngưi.
28. 18 Vì vy, đ tài nghiên cu này đưc tin hành vi mong mun gĩp thêm mt phn cơ s d liu, thơng tin khoa hc v mt lồi cây cĩ giá tr Vit Nam.
29. 19 Chương 2: ĐA ĐIM, ĐI TƯNG VÀ ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 2.1. Đa đim, đi tưng và phm vi nghiên cu 2.1.1. Đa đim và đi tưng nghiên cu Đa đim nghiên cu ti Vưn Quc gia Chư Yang Sin, tnh Đk Lk. VQG Chư Yang Sin nm phía Đơng Nam thành ph Buơn Ma Thut, cách trung tâm thành ph 50 km, thuc phm vi hành chính 2 huyn: Huyn Krơng Bơng gm các xã: Hồ Sơn, Khuê Ngc Đin, Hồ L, Hồ Phong, Cư Pui, Cư Drăm, Yang Mao và huyn Lăk gm các xã: Yang Tao, Bơng Krang, Đk Phơi, Krơng Knơ[20],[24]. To đ đa lý: T 12 014’16” đn 12 030’58” Vĩ đ Bc. 108 017’47” đn 108 034’48’’ Kinh đ Đơng.
30. 20 Hình 2.1. Bn đ v trí ca Vưn Quc gia Chư Yang Sin[1]
31. 21 Đi tưng nghiên cu bao gm: Các qun xã thc vt cĩ phân b lồi Pơ Mu (Fokienia hodginsii) và khơng cĩ đ đi chng. Lồi nghiên cu là Pơ Mu (Fokienia hodginsii. 2.1.2. Phm vi nghiên cu V nhân t sinh thái nh hưng đn lồi nghiên cu: Đ tài tin hành nghiên cu 5 nhĩm nhân t sinh thái theo Thái Văn Trng[21] cĩ nh hưng đn phân b, tái sinh t nhiên lồi nghiên cu: Nhĩm nhân t đa lý đa hình: To đ UTM, v trí (khe, chân, sưn, đnh), đ cao, đ dc, chiu dài dc, hưng phơi và tin hành lp bn đ phân b và xây dng cơ s d liu sinh thái lồi Pơ Mu bng cơng ngh GIS. Nhĩm nhân t khí hu thu văn: Lưng mưa trung bình năm, nhit đ, đ m khơng khí, ánh sáng (Lux) và c ly đn sơng sui gn nht. Nhĩm nhân t đá m th nhưng: Loi đt, màu sc đt, đ dày tng đt, đ xp đt, đ m đt, pH đt, t l kt von, đá ni. Nhĩm nhân t khu h thc vt: Kiu rng, trng thái, đ tàn che, tng tit din ngang, cu trúc tng tán, cu trúc t thành lồi, lồi tre le, t l che ph ca tre le, lồi thm thc bì, t l che ph ca thc bì. Nhĩm nhân t sinh vt Con ngưi tham gia vào quá trình phát sinh nhng kiu ph nhân tác, trong đĩ nhân t con ngưi là quan trng nht. V bo tn lồi : Đ tài ch đ xut mt s gii pháp, bin pháp k thut lâm sinh nhm bo tn, phc hi và phát trin lồi Pơ Mu ti Vưn Quc gia Chư Yang Sin theo hưng Insitu. Các gii pháp kinh t xã hi khơng thuc phm vi nghiên cu ca đ tài này. 2.2. Đc đim khu vc nghiên cu 2.2.1. Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu Đa hình: Chư Yang Sin là h thng núi cao cc Nam Trung B, nm v phía Nam vùng trũng Krơng Pach Lăc, chy dài theo hưng Đơng Bc Tây Nam. Bao gm các núi Chư Ba nak ( 1.858m ), Chư Hae’le (1.204m), Chư Pan phan (1.885m), Chư Đrung Yang (1.812m), Chư Yang Siêng (1.128m), Yang
32. 22 Klinh (1.271m), Chư Yang Saone (1.176m), Chư Hrang Kreou (1.071m) và là dãy cĩ đnh cao nht Nam Trưng Sơn đĩ là Chư Yang Sin (2.442m). Đa hình chia ct mnh to thành nhiu thung lũng nh, hp, tuy nhiên cũng cĩ mt s ít thung lũng bng phng dc theo các trin sơng, sui. Đ cao dao đng trong khong t 450m 2.442. Đ chia ct sâu >500m, đ chia ct ngang t 2 2,4km / km 2 (Atlas Đăk Lăk 1985). Đa hình sưn phía Bc và phía Tây cĩ đ dc ph bin t 25 0 35 0, thm chí mt s nơi đ dc > 35 0. Sưn Đơng và Nam, đa hình tri dài và đưc nâng lên t t, phn ln cĩ đ dc t 20 0 25 0 [20],[24].
33. 23 Hình 2.2. Bn đ đa hình Vưn Quc gia Chư Yang Sin[1]
34. 24 Khí hu: Khu vc VQG Chư Yang Sin thuc khí hu Tây Nguyên, nhit đi giĩ mùa cn xích đo, cĩ hai mùa nng mưa rõ rt. Mùa mưa t cui tháng 4 đn đu tháng 12, mùa nng khơ t cui tháng 12 đn đu tháng 4 năm sau. Nhit đ: Nhit đ khơng khí trung bình năm 22 0C, trên đai cao nhit đ trung bình năm dao đng t 14 20 0C. Nhit đ tháng nĩng nht vào tháng 4 là 23,7 0C và tháng lnh nht là tháng 1 dưi 12 0C. Đc đim ni bt trong ch đ nhit ca khu vc này là biên đ nhit gia ngày và đêm dao đng t 10 11 0C, biên đ nhit gia tháng lnh nht và tháng nĩng nht dao đng trong khong 4 50C. Như vy ch đ nhit trong khu vc khá điu hồ, ít khi thy nhit đ vưt quá 39 0C. Lưng bc hơi: Trong khu vc cĩ tng bc x thc t và bc x hp th tương đi ln, trung bình năm tng bc x dao đng t 150 160 Kcal/cm 2, chênh lch gia các tháng nh, cc đi vào các tháng 3,4, cc tiu vào tháng 9. Cán cân bc x cĩ giá tr ln nht vào mùa khơ, và cĩ th nĩi tồn b nhit do mt tri cung cp trong thi gian này đưc dùng đ đt nĩng mt đt và lp khơng khí bên trên, và đây cũng là thi kỳ bc hơi mnh nht trong năm, gây nên hin tưng khơ nĩng khc nghit. Lưng bc hơi ph bin t 1000 1200mm/năm. Lưng mưa: Đây là khu vc cĩ lưng mưa tương đi ln. Tng lưng mưa trung bình năm dao đng t 1800 2000mm. Trong đĩ lưng mưa tp trung vào mùa mưa là ch yu. Mưa liên tc t tháng 9 đn tháng 11 trong năm, chim 45 60% lưng mưa/ năm, vào mùa khơ lưng mưa ch chim t 510% tng lưng mưa/năm. S ngày mưa t 50mm tr lên trung bình t 6 8 ngày/ tháng. S ngày mưa trung bình trong năm t 180 ngày tr lên. Đc đim ni bt trong khu vc này là s ngày mưa trong năm tp chung ch yu vào các tháng mùa mưa. Cĩ s bin đng khá ln v lưng mưa t năm này qua năm khác, lưng mưa năm nhiu nht cĩ th gp 2 ln lưng mưa năm ít nht. Đ m tương đi trung bình năm là 84%[24]. Thu văn: Vưn Quc gia Chư Yang Sin cĩ h thng nưc mt khá phong phú vi mng lưi sơng sui dày đc c sưn Bc và sưn Nam. Mt đ sơng, sui trong khu vc, khong 0,35km/ km 2. Phn ln các sơng sui trong VQG Chư Yang Sin cĩ dịng chy quanh năm, cht lưng nưc mt khá tt,
35. 25 thưng cĩ đ khống hố nh, pH trung tính. Do đc đim ca đa hình, các con sui thưng cĩ lm thác nhiu ghnh, to nên nhng phong cnh tuyt đp, rt hp dn đi vi khách du lch. Phía Bc và Đơng cĩ sui Krơng Kmap, Đăk Liêng và các sui nh như Đăk Kliên, Đăk Vil, Đăk St, Đăk Trop Tai, Ea K’Tour, Ya Tong, Ya Sobla, Ya R’mau, Ya Knoa, Ya Bro, Ya Korko. Các sui này đu là thưng ngun ca lưu vc sơng Ea Krơng Ana. Phía Nam và Tây cĩ các sui Đăk Kao, Đăk Pair, Ya Mal, Đăk Gui, Đăk Mé, Đăk Yang Klam, Đăk Knar. Các sui này đu là lưu vc thưng ngun ca sơng Krơng Knơ. Sơng Krơng Knơ là ranh gii phía nam ca Vưn Quc gia, dài khong 42 km và cũng là ranh gii gia 2 tnh Lâm Đng và Đăk Lăk. C 2 sơng Krơng Knơ và Ea Krơng Ana cùng chy v sơng Sêrêpơk, hồ nhp vào h thng sơng Mê Kơng Vương Quc Căm Phu Chia[24]. Đa cht: Kt qu điu tra, kho sát đa cht Vưn Quc gia Chư Yang Sin cho thy yu t kin to đa cht thuc min un np Mê Zơ Zơi Nam B, bao gm ba phc h ch yu : Phc h un np thành to lc nguyên bin màu xám (h Jura 12). Phc h to núi thành to ngun núi la màu đ (h Creta K). Phc h Ankroet Đnh Quán chim phn ln din tích t nhiên, v phía Bc và phía Tây Vưn Quc gia, to thành đá Granit, núi đá nhiu kim, tui Mê Zơ Zơi mun (h J3 K1). Đá m mu cht hình thành đt khu vc Vưn Quc gia Chư Yang Sin, phân b thành vùng khá rõ như sau: Nhĩm đá Mac ma axit (a) : Bao gm các loi đá Granit, Riolit, Riolitđaxit, Granit biotit màu hng, Granoxienit và alaskit. Trong đĩ đá Granit chim phn ln din tích trong vùng cĩ kin trúc ht mu trng, xám, hng hoc hng nht. Khống vt chính là Fenspat chim t 60 65%, Thch anh chim t 3035%. Phân b vùng phía Bc, Đơng Bc và Tây khu vc Vưn Quc gia bao gm các xã Hồ Sơn, Khuê Ngc Đin, Hồ L, Hồ Phong, Cư Pui, Cư Drăm
36. 26 và mt phn din tích xã Yang Mao, Bơng Krang, Krơng Knơ, là ch yu. Các loi đá khác phân b trên mt phn din tích các xã Yang Mao, Bơng Krang và Krơng Knơ. Nhĩm đá trm tích cĩ kt cu ht thơ như : Bao gm các loi Đá cát, bt cát, Sa Thch, Kolomerat. Phân b tp trung ch yu xã Yang Mao v phía Đơng và Nam ca Vưn Quc gia[24]. Th nhưng [24]: Kt qu điu tra thc đa xây dng bn đ lp đa cp II, Vưn Quc gia Chư Yang Sin cĩ các nhĩm đt chính như sau: Đt mùn Alit trên núi cao (Ha) Din tích: 2770,2 ha, chim 4,7 % tng din tích t nhiên. Phân b: Loi đt này phân b tp trung ch yu khu vc xung quanh đnh núi Chư Yang Sin, đai cao trên 1800m. Đc đim: Đt cĩ màu xám, rt m, thành phn cp ht cát li mon, đ dày tng thm mc trung bình 20 30cm. T l mùn bin đng t khá đn giu (6 10%), phn ng ca đt đu chua. Hàm lưng mùn, đm, kali tng s giàu. Thm thc vt là kiu rng lùn trên núi vi thc vt thưng là các lồi cây h Đ Quyên (Rhododendron spp., Lyonia spp. và Vaccinium spp.), h hoa Hng (Rosaceae), h D (Fagaceae), h Re (Lauraceae), Trúc pht trn và mt s lồi cây lá kim, thân lùn, cĩ đa y và dây leo trên thân cây. Đt Feralit mùn vàng đ núi trung bình trên đá Macma axit (FHa) Din tích: 38.220,2 ha, chim 64,8 % din tích t nhiên. Phân b: Phân b ch yu trên các đai cao t 9001.800m, chim đi đa s din tích trong khu vc Vưn Quc gia. Đc đim: Điu kin lnh và m ca vùng núi trung bình đã làm cho quá trình Feralit yu dn nhưng ch cho quá trình mùn hố mc đ tích lu Al > Fe. Tng đt trung bình < 100cm, tng thm mc dày t 2030cm, t l hu cơ trong đt cao, giàu mùn (5 8%).
37. 27 Đt cĩ màu vàng đ, cĩ phn ng chua PH KCl = 4,0 5,0. Hàm lưng đm và ka li khá giu. Đt cĩ đ phì nhiêu vào loi khá, cĩ kh năng thm, gi nưc tt. Do đa hình dc cao, chia ct mnh nên đt d b xĩi mịn, trưt l. Đt Feralit mùn vàng nht núi trung bình trên đá cát (FHc) Din tích: 4.231,7 ha, chim 7,2 % din tích t nhiên. Phân b: Tp trung ch yu các núi cao như Chư Po Liên (1.309m), Chư R’Ha Đang (1.224m), Chư Kour Ki (1.272m), thuc xã Yang Mao, huyn Krơng Bơng. Đc đim: Quá trình phát sinh, hình thành đt trên nn đá cát trong điu kin nhit đ bình quân năm t 1520 0C, hơi lnh, m và đa hình cao dc. Tng thm mc dày t 20 35cm, tng đt t mng đn dy, cĩ nhiu đá ln trong tng đt. Đt cĩ màu sc đc trưng là vàng nht, cĩ phn ng chua: PH KCl < 4,0. Đt cĩ đ phì nhiêu cao, phn ln din tích chưa b tác đng ca con ngưi, nên vn cịn nhiu din tích đt chưa b thối hố. Tuy nhiên thành phn cơ gii nh (thơ), kt cu ri rc, tơi xp nên d b xĩi mịn ra trơi nu mt lp che ph rng. Nhĩm đt Feralit đ vàng núi thp trên đá Macma axit (Fa) Din tích: 8.898,1ha, chim 15,1 % din tích t nhiên. Phân b: Thuc khu vc núi thp Vưn Quc gia Chư Yang Sin, chu nh hưng sâu sc các điu kin nhit m ca khí hu nhit đi giĩ mùa gn xích đo, tp trung phía Bc, Tây và phía Tây Nam Vưn Quc gia, ph bin cp đ dc III và cp IV, trong khong t 22 28 0. Đc đim: Quá trình Feralit đưc thc hin trong điu kin nn nhit m cao ca khí hu nhit đi và á nhit đi. Đt cĩ màu đ vàng, khá cht, chua PH KCl < 4,5, t l cht hu cơ đt bình quân t 3 4 %, nhng din tích cịn rng t l cht hu cơ cịn cao hơn. Đ phì nhiêu t nhiên khá đi vi din tích cịn rng, trung bình và kém đi vi din tích mt rng. Nhĩm đt này d b ra trơi, xĩi mịn, vì vy trong quá trình s dng phi ht sc lưu ý phịng h cho đt. Nhĩm đt Feralit vàng nht núi thp trên đá cát (Fc) Din tích: 4.826,8 ha, chim 8,2 % din tích t nhiên.
38. 28 Phân b: Phân b đai cao < 900m, trên kiu đa hình núi thp (N3). Tp trung ch yu xã Yang Mao huyn Krơng Bơng. Đc đim: Quá trình phong hố mnh nên các khống nguyên sinh hu như khơng cịn. Các ba zơ, k c ba zơ kim th, đu b ra trơi mnh. Thành phn cơ gii nh, rt d b ra trơi xĩi mịn, đt cht, t l đá ln cao t 20 40%. Đt cĩ màu vàng nht, cĩ phn ng chua. Hàm lưng mùn đt mt t nghèo đn trung bình đt 1,8 2,8 %, các tng dưi nghèo. Thm thc vt rng: VQG Chư Yang Sin cĩ các thm thc vt rng vi din tích đưc thng kê bng 2.1. Bng 2.1. Din tích các kiu thm thc vt VQG Chư Yang Sin[24] Kí Din tích T l Kiu thm hiu (ha) (%) 1 Kiu rng kín thưng xanh mưa m nhit đi 1.566,02 2,66 Kiu ph th sinh nhân tác rng kín thưng xanh 1.1 mưa m nhit đi phc hi sau nương ry 1.021,53 1,73 1.2 Kiu ph th sinh tre na phc hi sau nương ry 1.846,21 3,13 1.3 Trng c, cây bi, cây g ri rác th sinh 856,21 1,45 Kiu rng kín thưng xanh mưa m á nhit đi 2 núi thp 29.226,04 49,58 Kiu ph th sinh nhân tác rng kín thưng xanh 2.1 mưa m á nhit đi núi thp phc hi sau nương ry 3.546,06 6,02 2.2 Kiu ph th sinh tre na phc hi sau nương ry 8.075,15 13,70 2.3 Trng c, cây bi, cây g ri rác th sinh 2.552,51 4,33 Kiu rng kín thưng xanh mưa m á nhit đi 3 núi cao trung bình 2.865,70 4,86 Kiu rng thưa cây lá kim hơi khơ á nhit đi núi 4 thp 6.950,51 11,79 5 Thm cây nơng nghip 435,04 0,74 6 H nưc 6,02 0,01 Tng din tích 58.947,0 100
39. 29 Hình 2.3. Bn đ thm thc vt Vưn Quc gia Chư Yang Sin[1] H thc vt rng Đã thng kê đưc 948 lồi thc vt bc cao cĩ mch thuc 591 chi, 155 h.Trong các ngành thc vt đã ghi nhn đưc thì ngành Ngc lan (Magnoliophyta) chim đa s, sau đĩ là ngành Dương x (Polypodiophyta) ri đn ngành Thơng (Pinophyta), ngành Thơng đt (Lycopodiophyta), và ít lồi nht là ngành Mc tc (Equicetophyta). Thành phn h thc vt VQG Chư Yang Sin đưc thng kê bng 2.2.
40. 30 Bng 2.2. Thành phn h thc vt ca VQG Chư Yang Sin [24] Ngành thc vt S h S chi S lồi Thơng đt (Lycopodiophyta) 2 4 7 Mc tc (Equicetophyta) 1 1 1 Dương x (Polypodiophyta) 13 20 35 Thơng (Pinophyta) 5 10 17 Ngc lan (Magnoliophyta) 134 476 888 Lp Ngc lan (Magnoliopsida) 116 360 644 Lp Hành (Liliopsida) 18 118 244 Tng s 155 591 948 Trong s 948 lồi thc vt đã thng kê đưc cĩ 55 lồi thuc Sách Đ Vit Nam (2007)[2], chim 5,8% tng s lồi ca h thc vt VQG Chư Yang Sin, 26 lồi thuc danh lc đ IUCN (2009)[34] chim 2,7% và 378 lồi đc hu ca Vit Nam và Đơng dương (chim 39,9%), trong đĩ cĩ nhng lồi đc hu rt hp như Thơng lá dt (Pinus krempfii), Thơng đà lt (Pinus dalatensis) [24]. H đng vt rng Khu h thú : Đã ghi nhn 74 lồi thú thuc 27 h và 10 b, trong đĩ cĩ 14 lồi thú cĩ giá tr bo tn cao thuc danh sách các lồi đng vt cĩ nguy cơ b dit vong ca Hip hi bo v thiên nhiên thi gii IUCN (2009)[34] đĩ là: Chà vá chân đen (Pygathrix nigripes), Vưn đen má vàng (Nomascus gabriellae), Sĩi đ (Cuon alpinus), Kh đuơi ln (Macaca leonina), Kh mt đ (Macaca arctoides), Cy vn bc (Chrotogale owstoni), Gu chĩ (Helarctos malayanus), Nai (Rusa unicolor), Bị tĩt (Bos frontalis), Bị rng (Bos javanicus), Báo la (Catopuma temminckii), Cy giơng (Viverra zibetha), Mang ln (Muntiacus vuquangensis), Tê tê Java (Manis javanica)[5],[5],[7]. Khu h chim : Đã ghi nhn 220 lồi, thuc 33 h và 14 b, vi các lồi đc trưng như: Khưu đu đen má xám (Garrulax yersini), Mi núi Bà (Crocias langbianis), Gà tin mt đ (Polyplectron germaini), Trĩ sao (Rheinardia ocellata), Trèo cây m vàng (Sitta solangiae), Khưu đu đen (Garrulax
41. 31 milleti), Bng chanh rng (Alcedo hercules), Hng hồng (Buceros bicornis) và Khưu đuơi dài (Jabouilleia danjoui)[5], [24]. Khu h bị sát, ch nhái : Đã ghi nhn 49 lồi bị sát, 49 lồi ch nhái. Trong s đĩ cĩ 21 lồi thuc Sách đ Vit Nam và 5 lồi thuc Danh sách các lồi đng vt cĩ nguy cơ b dit vong ca Hip hi bo v thiên nhiên thi gii IUCN (2009)[24]. 2.2.2. Điu kin kinh t xã hi, văn hĩa khu vc nghiên cu Vưn Quc gia Chư Yang Sin, trưc đây cĩ mt s thơn buơn sinh sng, hin nay theo yêu cu ca cơng tác bo v, bo tn ca VQG, các h dân cư đã chuyn ht ra ngồi, trong VQG khơng cịn dân sinh sng. Điu kin kinh t xã hi trong lun văn này, ch yu thc hin và phn ánh các xã vùng đm VQG Chư Yang Sin[24]. Dân s và lao đng Lc lưng lao đng trong tồn vùng đm là 36.764 ngưi (chim 55% tng dân s), ch yu là lao đng làm nơng, lâm nghip, cht lưng lao đng cịn thp, t l ngưi lao đng chuyên mơn và lao đng cĩ trình đ cao cịn ít. Dân tc Tồn vùng đm cĩ 7 dân tc chính cùng sinh sng đĩ là Ê đê, M'nơng, H'Mơng, Nùng, Mưng, Tày, Kinh. Trong đĩ các dân tc H'Mơng, Tày, Thái, Nùng t các tnh phía Bc chuyn vào theo con đưng di dân t do. Đây đang là mi đe da, áp lc ln đn tài nguyên rng. Sn xut nơng nghip Canh tác lúa là ch yu, ph thuc nhiu vào thi tit. Vic đu tư ging, phân bĩn hn ch nên sn lưng thp, khơng n đnh. Năng sut lúa nương và các cây màu canh tác trên nương ry thưng ch cao v đu, các v sau thp và bp bênh. Do áp lc v dân s, nhu cu v lương thc ngày càng tăng nên ngưi
42. 32 dân đa phương vn cịn tip tc khai phá din tích rng trng lúa bng vic đt nương làm nương ry. Lâm nghip VQG Chư Yang Sin thưng xuyên tham gia hp lng ghép các thơn, buơn tuyên truyn vn đng và t chc cho các h ký cam kt tham gia bo v rng, khơng đt nương làm ry, khơng săn bn, đt by, khơng thu hái lâm sn làm nh hưng đn tài nguyên rng. Mt s các h tham gia nhn rng đ bo v, din tích các xã và các gia đình đã nhn là 16.000 ha. S din tích rng này đã đưc bo v tương đi tt và đi sng ca bà con nhn khốn cũng đã đưc ci thin hơn. Đi sng xã hi Nhìn chung thu nhp ca ngưi dân thp. Thu nhp trung bình đt 800.000đ/ ngưi/ năm. Nguyên nhân thu nhp thp là do xut phát đim đi sng thp, ngưi dân khơng cĩ tin đu tư cho sn xut, tp quán canh tác li lc hu, trình đ dân trí thp. Sn xut theo kiu t cung, t cp, nn sn xut nh, manh mún. Giáo dc. Hu ht các xã đu cĩ trưng cp I và II. Mc dù cịn nhiu khĩ khăn và thiu thn v điu kin hc tp, sách v nhưng nhìn chung các trưng đã khc phc đưc tình trng hc 3 ca. Các xã đu cĩ trưng mu giáo và phân hiu trưng tiu hc ti các thơn, to điu kin thun li cho hc sinh đn trưng. Giao thơng. Hin nay các đưng liên xã đã đưc ri nha, đưng liên thơn buơn phn ln cịn là đưng đt. H thng cu, cng cịn thiu và xung cp. Hơn na do đa hình phc tp, mùa mưa kéo dài làm đưng sá b hư hng nng, thưng xuyên phi tu b, sa sang nh hưng ln đn vic đi li và cơng sc ca nhân dân.
43. 33 Đin Đin thp sáng đã cĩ hu ht các thơn, buơn. Tng s h dùng đin trên đa bàn đt 90% so vi s h trong vùng, đin s dng cho sinh hot là ch yu, phc v cho sn xut cịn hn ch. Nưc sch. H thng nưc sch do d án DANIDA tài tr đã s dng đưc mt s xã như xã Cư Đrăm, Yang Mao và Hồ L. Hin ti đang xây dng mt h thng nưc sch cho th trn Krơng Kmar và xã Khuê Ngc Đin, cịn li các xã ngưi dân ch yu s dng nưc khoan hoc ging khơi. Mùa khơ tình trng thiu nưc sinh hot và trng trt xy ra hu ht các xã, đc bit xã Đc Phơi, Yang Tao thiu nưc trm trng, gây khĩ khăn cho đi sng và canh tác ca nhân dân. Bưu chính vin thơng. Các xã đã cĩ đim bưu đin văn hố xã, h thng sĩng đin thoi, vơ tuyn đã phát hu ht các xã trong vùng đm, gĩp phn cho vic tuyên truyn và gii thiu thơng tin kinh t xã hi phc v đng bào vùng sâu xa. Ch. Hu ht các xã đu cĩ ch, tuy mi ch là ch tm nhưng đã gĩp phn quan trng trong vic mua bán lương thc, thc phm và trao đi hàng hố tiêu dùng.
44. 34 Chương 3: MC TIÊU NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.1. Mc tiêu nghiên cu 3.1.1. Mc tiêu tng quát: Gĩp phn xây dng cơ s d liu khoa hc đ bo tn và phát trin các lồi cây lá kim khu vc Tây Nguyên. 3.1.2. Mc tiêu c th: i) Cung cp cơ s d liu v sinh thái, GIS đ bo tn và phát trin lồi Pơ Mu ; ii) Đ xut gii pháp bo tn lồi Pơ Mu ti Vưn Quc gia Chư Yang Sin. 3.2. Ni dung nghiên cu Đ đt đưc nhng mc tiêu đ ra, đ tài nghiên cu theo các ni dung sau: i) Nghiên cu đc đim cu trúc ca lâm phn và quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong t thành. ii) Phân tích các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b và tái sinh lồi Pơ Mu . iii) Lp cơ s d liu sinh thái bng GIS v phân b và tái sinh lồi Pơ Mu . iv) Đánh giá v thc trng phân b, cu trúc, tái sinh t nhiên, yêu cu sinh thái ca lồi Pơ Mu Vưn Quc gia Chư Yang Sin, đ đ xut các gii pháp lâm sinh nhm phc hi và phát trin hp lý qun th Pơ Mu đáp ng mc tiêu bo tn. 3.3. Phương pháp nghiên cu 3.3.1. Phương pháp lun nghiên cu:
45. 35 Phân b và tái sinh mt lồi cây rng ph thuc vào s nh hưng ca các nhân t sinh thái tng hp, ngồi các nhân t sinh thái cĩ tính khu vc như khí hu, đt đai; thì nĩ cịn b s nh hưng ca các nhân t tiu hồn cnh rng như đa hình, ánh sáng dưi tán rng, nhit đ trong rng, quan h t thành lồi, đai cao, dinh dưng, đ m đt, thc bì, thm mc . và các nhân t này li cĩ mi quan h qua li cht ch ; do vy nghiên cu các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b, tái sinh cây rng phi da trên quan đim tng hp, khơng tách ri tng nhân t. Phương pháp tip cn vn đ này ca đ tài s da vào thu thp s liu sinh thái tng hp liên quan đn phân b, tái sinh lồi trên hin trưng, s dng cơng c phân tích thng kê hi quy đa bin đ phát hin, đnh lưng đưc các nhân t sinh thái nh hưng tng hp, khc phc đưc nhưc đim ca phương pháp nghiên cu truyn thng là mơ t các nhân t sinh thái nhưng khơng ch ra đưc mi quan h gia chúng và mt s ch tiêu là đnh tính. Đng thi vic ng dng cơng ngh GIS nhm h tr trong vic chng lp các nhân t sinh thái nh hưng, to lp cơ s d liu sinh thái phc v quy hoch bo tn và phát trin lồi nghiên cu. 3.3.2. Phương pháp nghiên cu c th i) Phương pháp nghiên cu cu trúc rng và quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong t thành Phương pháp điu tra trên ơ tiêu chun (ƠTC) đin hình dng di: Đ nghiên cu đt đim cu trúc rng và quan h sinh thái lồi nghiên cu, đ tài s dng phương pháp điu tra trên ơ tiêu chun đin hình dng di, đã lp 6 ơ tiêu chun đin hình 3 điu kin sinh thái tương đi đi din v: i) Phân b tp trung lồi Pơ Mu , ii) Phân b trung bình và iii) Phân b ít cây Pơ Mu cho hai trưng hp là phân b cây g hoc cây tái sinh Pơ Mu . Mi ơ tiêu chun cĩ din tích 1.000 m 2 (50 x 20m), đt theo hưng dc, chia thành 10 ơ th cp (10 m x 10 m). Lâm phn nghiên cu chia làm 3 nhĩm cĩ phân b Pơ Mu khác nhau da vào các tiêu chí: i) Lâm phn phân b nhiu Pơ Mu : Pơ Mu là cây ưu th sinh
46. 36 thái, là mt trong 3 lồi cây cĩ h s t thành cao nht trong lâm phn vi t l t thành trên 15%; ii) ) Lâm phn phân b Pơ Mu trung bình: Pơ Mu cũng là cây ưu th sinh thái, là mt trong 5 lồi cây cĩ h s t thành cao nht trong lâm phn, vi t l t thành t 5 15%; iii) Lâm phn phân b ít/him Pơ Mu : Pơ Mu khơng chim ưu th sinh thái, cĩ xut hin trong lâm phn vi t l t thành thp hơn 5%. Bng 3.1. Tng hp các ơ tiêu chun điu tra TT Tiu To đ UTM Mt đ Pơ Mu phát hin (Cây/ơ) ƠTC khu X Y Cây g Cây tái sinh 1 1195 0215527 1379498 4 0 2 1195 0216167 1379434 7 4 3 1396 0218486 1364536 11 15 4 1382 0217717 1365428 4 12 5 1214 0226513 1375167 2 0 6 1211 0220750 1374802 0 0 Phương pháp điu tra thu thp s liu sinh thái và tng cây g trong ƠTC Trong ơ tiêu chun thu thp các ch tiêu đưc thit k sn mu biu. (Ph biu 2, 2a ). Bao gm: Ti các ƠTC tin hành điu tra mơ t các ch tiêu sinh thái cn thit phc v cho các ni dung nghiên cu ca đ tài như đ dc mt đt, hưng phơi, đ cao, đt đai, khơng khí Sau đĩ, xác đnh thành phn lồi, s lưng cây ca tng cây g bng cách đánh s th t, đnh danh h, chi và đn lồi (nu đưc) ca các cây g cĩ đưng kính ngang ngc t 6 cm tr lên và các ch tiêu sinh trưng ca tng cây g[10],[11]. Đưng kính thân cây (D 1,3 , cm≥ 6cm) đưc đo bng thưc đo đưng kính. Chiu cao vút ngn (H VN , 0,1m) đưc đo bng Sunnto vi đ chính xác đn 0.1m. H VN ca cây rng đưc xác đnh t gc cây đn đnh sinh trưng ca cây rng.
47. 37 Hình 3.1. Nhĩm nghiên cu lp ơ tiêu chun và dng c đo đm ngồi thc đa Đưng kính tán lá (D T, 0,1m) và c ly cây gn nht đưc đo bng thưc dây cĩ đ chính xác đn 0,1m, đo hình chiu tán lá trên mt bng ngang theo bn hưng Đơng, Tây, Nam và Bc. Đo tit din ngang (m 2/ha): Đo bng thưc Bitterlich. Đ che ph và đ tàn che đưc xác đnh bng phương pháp ưc lưng. Đ cao đa hình, ta đ: Xác đnh bng máy đnh v GPS hiu Etrex Garmin. Hưng phơi: Theo đ Bc bng đa bàn cm tay. Đ dc: Đo bng Sunnto. Đo ánh sáng: Máy EXTECH Light meter 401025.
48. 38 Đo đ dc: Máy Sunnto. Máy đo đ m đt và pH đt: Máy KELWAY SOIL TESTER. Đo đ m khơng khí và nhit đ: Máy EXTECH 45258 Mini Thermo – Anemometer+ (Units mode). Phương pháp điu tra thu thp s liu cây tái sinh (D 1.3 < 6cm, H ≥≥≥ 1,3 m) Cây tái sinh là nhng cây g cịn non, sng dưi tán rng t giai đon cây m cho đn khi chúng bt đu tham gia vào tán rng. Cây tái sinh đưc điu tra trong 4 ơ th cp dng bn vi din tích mi ơ là 100 m 2 (10m x 10 m) ti v trí 4 gĩc ƠTC đin hình dng di. Cĩ 24 ơ dng bn đưc điu tra, các ch tiêu điu tra ghi theo các ni dung thng nht đã đưc thit k sn mu biu (Ph biu 2b). Cây tái sinh đưc xác đnh thành phn lồi, s lưng cây bng cách đánh s th t, đnh danh h, chi và đn lồi (nu đưc) ca tt c cây tái sinh cĩ D 1.3 < 6cm, H ≥ 1,3 m[10],[11]. Đo chiu cao cây tái sinh bng sào khc vch cĩ đ chính xác đn 0,1m. Phân cp cht lưng cây theo 3 cp: + Cây tt (A): là cây cĩ tán lá phát trin đu đn, xanh bic, thân trịn thng, khơng b khuyt tt, khơng b sâu bnh. + Cây trung bình (B): là nhng cây khơng lch tán, phm cht cây trung bình, khơng cĩ hoc cĩ ít khuyt tt. + Cây su (C): là nhng cây cong queo, ct ngn hay tán lá lch, sinh trưng kém, khuyt tt nhiu, b sâu bnh. Xác đnh ngun gc cây tái sinh t ht hay chi. Phương pháp nghiên cu cu trúc t thành rng Đ xác đnh h s t thành các lồi cây g trong khu vc nghiên cu thơng qua ch s IV% (Curtis Mc Intosh, 1951), tin hành như sau: Ch s IV% ca tng lồi: IV% = (F(%) + N(%) + G(%))/3. (3.1)
49. 39 Trong đĩ: F(%) = (S ơ cĩ lồi xut hin x 100)/ (Tng s ơ xut hin ca các lồi). N(%) = (Mt đ ca lồi x 100)/ (Mt đ chung ca lâm phn). G(%) = (Tng tit din ngang ca lồi x 100)/(Tng tit din ngang ca các lồi trong lâm phn). Riêng đi vi t thành cây tái sinh, đ tài ch tính theo %N. Nghiên cu cu trúc phân b s cây theo cp kính (N/D), theo cp chiu cao (N/H) ca lồi Pơ Mu và tng th Chia làm 3 nhĩm lâm phn: Cĩ phân b Pơ Mu nhiu, trung bình và khơng cĩ. Sp xp s cây theo cp kính 10 cm và cp chiu cao 4m (đi vi cây g) và cp chiu cao 0,5m (đi vi cây tái sinh). Trong đĩ, bao gm cu trúc phân b đưc nghiên cu theo tng th lâm phn và riêng cây Pơ Mu đ so sánh, đánh giá s n đnh ca lồi nghiên cu trong lâm phn. Nghiên cu cu trúc mt bng cây rng Phương pháp nghiên cu cu trúc mt bng rng (Bo Huy, 1993). Cu trúc mt bng th hin s phân b và s dng khơng gian dinh dưng trên mt đt rng, kiu dng phân b thưng đưc chia thành ba kiu: ngu nhiên, cm hoc đu. Phương pháp áp dng là phân b khong cách t mt cây chn ngu nhiên đn cây gn nht, vi dung lưng mu n > 30 (s khong cách đo) tính theo tiêu chun U. _ ( x λ − 0 , 5 ) × n U = (3.2) 0 , 26136 Trong đĩ: x: Khong cách bình quân gia các cây (Ly tng khong cách chia cho s ln đo là n). λ: S cây trên mt m 2 din tích đt rng. Nu : U ≤ 1 , 96 : Cây rng phân b ngu nhiên trên mt đt rng. U > ,1 96 : Cây rng phân b cách đu trên mt đt rng. U < − 1 ,96 : Cây rng phân b cm trên mt đt rng.
50. 40 Phương pháp nghiên cu quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong t thành Trong rng hn lồi, các lồi ch s IV % > 3 % đưc xem là lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12]. Cách tính tốn xác đnh mi quan h sinh thái lồi gia lồi Pơ Mu vi các lồi trong lâm phn và cùng tng th đưc da vào phương pháp nghiên cu mi quan h sinh thái lồi trong rng mưa nhit đi da vào tiêu chun χ2 (Bo Huy, 1997). Rng hn lồi nhit đi bao gm nhiu lồi cây cùng tn ti, thi gian cùng tn ti ca mt s lồi trong đĩ ph thuc vào mc đ phù hp hay đi kháng gia chúng vi nhau trong quá trình li dng nhng yu t mơi trưng. Cĩ th phân ra làm 3 trưng hp: Liên kt dương là trưng hp nhng lồi cây cĩ th cùng tn ti sut quá trình sinh trưng, giũa chúng khơng cĩ s cnh tranh v ánh sáng, v các cht dinh dưng trong đt và khơng làm hi nhau thơng qua các cht hoc sinh vt trung gian khác. Liên kt âm là trưng hp nhng lồi cây khơng th tn ti lâu dài bên cnh nhau đưc do cĩ nhng đi kháng quyt lit trong quá trình li dng các yu t mơi trưng (ánh sáng, cht dinh dưng trong đt, nưc ), cĩ khi loi tr ln nhau thơng qua nhiu yu t như: đc t lá cây, các tinh du hoc sinh vt trung gian Quan h ngu nhiên là trưng hp nhng lồi cây tn ti tương đi đc lp vi nhau, nu cĩ cùng chung sng vi nhau thì khơng nh hung ln nhau. S dng các ch tiêu sau đ đánh giá mi quan h theo tng cp lồi: p: H s tương quan gia 2 lồi A và B. P( AB) − P( A).P(B) (3.3) ρ = P( A).(1 − P( A)).P(B).(1 − P(B)) Nu ρ = 0 : 2 lồi A và B đc lp nhau (quan h ngu nhiên). 0 < ρ ≤ 1 : 2 lồi A và B liên kt dương (quan h h tr nhau). 1 ≤ ρ < 0 : 2 lồi A và B liên kt âm (bài xích nhau).
51. 41 Trong đĩ xác sut xut hin lồi đưc tính: P(AB): Xác sut xut hin đng thi ca 2 lồi A và B. P(A): Xác sut xut hin lồi A. P(B): Xác sut xut hin l ồi B. P(AB) = nAB/n, P(A) = (nA + nAB)/n; P(B) = (nB + nAB)/n. Vi: nA : S ơ tiêu chun ch xut hin lồi A. nB: S ơ tiêu chun ch xut hin lồi B. nAB: S ơ tiêu chun xut hin đng thi c 2 lồi A và B. n: Tng s ơ quan sát ngu nhiên. ρ nĩi lên chiu hưng liên h và mc đ liên kt gia 2 lồi. ρ 0: 2 lồi liên kt dương và | ρ| càng ln thì mc đ liên kt càng cao. Trong trưng hp | ρ| xp x = 0, thì chưa th bit gia 2 lồi cĩ thc s quan h vi nhau hay khơng, lúc này cn s dng thêm phương pháp kim tra tính đc lp bng tiêu chun χ2. 2 χ t = ((adbc – 0,5)^2. n)/[(a+ b).(c + d).(a + c).(b + d)] (3.4) Trong đĩ: c = nA: Là s ƠTC ch xut hin lồi A. b = nB: Là s ƠTC ch xut hin lồi B. a = nAB: Là s ƠTC xut hin đng thi c lồi A và lồi B. d: là s ƠTC khơng cha c hai lồi A và B. N : là s ơ quan sát. 2 2 χ t tính đưc so sánh vi χ (0,05; k = 1) = 3.84 2 2 Nu χ t ≤ χ = 3,84 thì mi quan h gia 2 lồi là ngu nhiên. 2 2 Nu χ t > χ = 3,84 thì gia hai lồi cĩ quan h vi nhau. Trong đĩ, ơ nghiên cu quan h sinh thái lồi là ơ th cp 10x10m.
52. 42 ii) Phương pháp nghiên cu các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b và tái sinh lồi Pơ Mu Phương pháp thu thp s liu: Phương pháp đim điu tra theo tuyn đ nghiên cu xác đnh các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b và tái sinh lồi Pơ Mu . Da vào bn đ đa hình, bn đ thm thc vt, cĩ 07 tuyn điu tra vi 100 đim đo Haga đưc lp, mi tuyn dài 5 10 km đi qua các trng thái rng, thm thc vt và các dng đa hình khác nhau trong khu vc nghiên cu cĩ phân b và khơng phân b lồi Pơ Mu . Trên mi tuyn c 500m b trí mt đim đo Haga (hình trịn) bán kính R = 12.62 m vi din tích ơ 500 m2 đ xác đnh các nhĩm nhân t sinh thái ng vi lồi nghiên cu cĩ mt hay khơng, mt đ ca chúng và phân chia ra cây g (D 1.3 ≥ 6cm) hay cây tái sinh (D 1.3 1,3 m). Mi đim đo Haga trên thc đa đưc thu thp theo các ni dung thng nht đã đưc thit k sn mu biu. (Ph biu 1, 1a và 1b). Bng 3.2. Tng hp các tuyn điu tra Tuyn Ta đ X Ta đ Y Đ cao (m) S đim trên tuyn Đim đu 212344 1380172 825 1 19 Đim cui 219907 1379467 998 Đim đu 224524 1377545 951 2 9 Đim cui 226513 1375167 1661 Đim đu 224301 1377706 885 3 13 Đim cui 221304 1373087 2180 Đim đu 230292 1376774 1551 4 11 Đim cui 223840 1372795 1736 Đim đu 211279 1377620 858 5 20 Đim cui 213249 1368435 1749 Đim đu 210928 1380833 583 6 14 Đim cui 206667 1376707 1610 Đim đu 217070 1361947 1022 7 14 Đim cui 215962 1364770 1103
53. 43 Phương pháp phân tích mi quan h gia mt đ phân b, tái sinh cây Pơ Mu vi các nhân t sinh thái Tp hp d liu các đim, ơ mu nghiên cu, cĩ đưc cơ s d liu mt đ cây Pơ Mu tng cây g và tái sinh theo các nhân t sinh thái. Tin hành mã hĩa các nhân t sinh thái đnh tính và phân tích mi quan h đa bin gia mt đ cây g Pơ Mu và tái sinh (yi) = f(xi), trong đĩ xi là các nhân t sinh thái tng hp. S dng mơ hình hi quy đa bin đ phân tích, lc và phát hin nhân t nh hưng đn mt đ phân b và tái sinh lồi Pơ Mu ; các bưc tin hành bao gm: Kim tra phân b chun ca các bin s yi và xi bng ch tiêu chun hĩa đ lch, đ nhn trong phn mm Statgraphics Centurion XV, bin s chun khi giá tr chun hĩa đ lch và đ nhn nm trong phm vi 2 và + 2. Nu bin s chưa chun thì tin hành đi bin s đ chun hĩa như 1/x, Log(x), sqrt(x), exp(x), Xác đnh các nhân t sinh thái nh hưng đn phân b mt đ Pơ Mu : Trên cơ s chun hĩa, s dng ma trn phân tích mi quan h gia các bin s đ phát hin các nhân t sinh thái nh hưng trong phn mm Statgraphics Centurion XV. Xây dng mơ hình quan h gia mt đ Pơ Mu , cây tái sinh yi = f(xi): Trên cơ s các nhân t sinh thái cĩ nh hưng đn yi trong bưc trên, tin hành phân tích mơ hình hi quy đa bin phi tuyn tính bng cách đi bin s, t hp bin đ đưa các nhân t sinh thái nh hưng vào trong mơ hình. Tìm hàm ti ưu trong Statgraphics Centurion XV. Mơ hình cĩ h s xác đnh R 2 tn ti mc P < 0,05 và các tham s gn bin s sinh thái đưc kim tra bng tiêu chun t tn ti mc P < 0,10. iii) Phương pháp xây dng cơ s d liu sinh thái lồi Pơ Mu bng GIS Trên cơ s d liu ta đ phân b Pơ Mu , các ch tiêu điu tra v mt đ, nhân t sinh thái, nhân tác trên 100 đim điu tra, tin hành lp cơ s d liu GIS bao gm: Lp bn đ và cơ s d liu mt đ phân b cây Pơ Mu : Da vào cơ s d liu 100 đim vi các ta đ c th, lp cơ s d liu và nhp vào phn mm
54. 44 Mapinfo. Trên cơ s đĩ, s dng chc năng phân tích chuyên đ v mt đ phân b Grid ca Mapinfo xây dng bn đ vùng phân b Pơ Mu 4 cp: Nhiu, trung bình, ít và khơng cĩ. Đng thi các ch tiêu sinh thái liên quan đn phân b Pơ Mu đưc lưu tr và d dàng cp nht trong phn mm này và làm cơ s đ theo dõi bin đng qun th Pơ Mu lâu dài Vưn Quc gia Chư Yang Sin. Lp bn đ nguy cơ tác đng đn Pơ Mu : Cũng trên cơ s d liu 100 đim, trong đĩ cĩ đánh giá v nguy cơ b tác đng, lp bn đ chuyên đ GIS phân chia làm 3 cp nguy cơ: Tác đng cao, trung bình và thp trong phn mm chuyên đ ca Mapinfo.
55. 45 Chương 4: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 4.1. Đc đim cu trúc lâm phn và quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong t thành Trên cơ s d liu thu thp đưc t 6.000 m2/ 6 ơ tiêu chun đin hình dng di 1.000m 2 (20 x 50m) và đưc sp xp quy thành 60 ơ th cp vi din tích 100 m 2 (10 x 10m) và phân 3 nhĩm lâm phn cĩ thay đi mt Pơ Mu : Phân b nhiu, phân b trung bình và phân b ít đ nghiên cu cu trúc lâm phn và quan h sinh thái lồi. Hình 4.1. Qun th Pơ Mu (Fokienia hodginsii) già ci 4.1.1. Cu trúc t thành lâm phn và lồi Pơ Mu Cu trúc t thành các lâm phn Pơ Mu phân b nhiu: Qua sp xp, x lý thng kê theo cơng thc tính (3.1) xác đnh đưc cu trúc t thành các lâm phn cĩ Pơ Mu phân b nhiu thơng qua bng 4.1. cho thy, nơi đây xut hin khong 25 lồi chính. Trong s 25 lồi cây xut hin thì Pơ Mu là lồi chim t l cao nht vi IV% = 15,6%. Mt s lồi luơn xut hin trong các ơ điu tra như D, Hi, Trâm, Long não và cĩ 10 lồi cĩ IV% > 3 % đưc xem là nhng lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12].
56. 46 Bng 4.1. Cu trúc t thành các lâm phn cĩ Pơ Mu phân b nhiu STT Lồi F F% N N% G G% IV% 1 Pơ Mu 13 8,074534 18 7,14 31462,0700 31,6007 15,6060 2 D 16 9,937888 43 17,06 15135,2553 15,2019 14,0678 3 Hi 17 10,55901 34 13,49 8330,9067 8,3676 10,8062 4 Trâm 14 8,695652 25 9,92 6747,7344 6,7775 8,4646 5 Long não 13 8,074534 20 7,94 3318,7916 3,3334 6,4482 6 Si đá 10 6,21118 12 4,76 3612,8369 3,6288 4,8673 7 Hng quang 8 4,968944 14 5,56 2373,5653 2,3840 4,3028 8 Gii xanh 7 4,347826 9 3,57 3332,1209 3,3468 3,7554 9 Hồng đàn gi 4 2,484472 6 2,38 5789,3515 5,8149 3,5601 10 Ba 8 4,968944 9 3,57 1853,7147 1,8619 3,4674 11 Thơng tre 7 4,347826 7 2,78 495,1309 0,4973 2,5410 12 Thơng 5 lá 4 2,484472 5 1,98 2604,5201 2,6160 2,3615 13 Sn 5 3,10559 7 2,78 1023,1376 1,0276 2,3037 14 Qu rng 5 3,10559 7 2,78 790,0319 0,7935 2,2256 15 Đ quyên 2 1,242236 3 1,19 4218,8177 4,2374 2,2234 16 M 4 2,484472 5 1,98 1770,5911 1,7784 2,0823 17 Dung mc 4 2,484472 4 1,59 1557,9267 1,5648 1,8789 18 Xăng mã 4 2,484472 5 1,98 741,4796 0,7447 1,7378 19 Bn xe 3 1,863354 4 1,59 1348,3631 1,3543 1,6017 20 Cng 3 1,863354 4 1,59 788,2499 0,7917 1,4141 21 Xoan đào 3 1,863354 3 1,19 1123,1466 1,1281 1,3940 22 Sp1 2 1,242236 2 0,79 400,5463 0,4023 0,8127 23 Cơm 2 1,242236 2 0,79 290,6463 0,2919 0,7759 24 Nhc 2 1,242236 2 0,79 166,5770 0,1673 0,7344 25 Chị sĩt 1 0,621118 2 0,79 285,7793 0,2870 0,5673 Tng 161 100 252 100 99561,2914 100,0 100,0 Cơng thc t thành lồi lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu: 15,6 Pơ Mu + 14,1 D + 10,8 Hi + 8,5 Trâm + 6,4 Long não + 4,9 Si đá + 4,3 Hng quang + 3,8 Gii xanh + 3,5 Hồng đàn gi + 3,5 Ba + 24,7 LK (15 lồi khác).
57. 47 Cu trúc t thành các lâm phn Pơ Mu phân b trung bình: Qua sp xp, x lý thng kê theo cơng thc tính (3.1) xác đnh đưc cu trúc t thành lâm phn nghiên cu nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình thơng qua bng 4.2. Bng 4.2. Cu trúc t thành các lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình STT Lồi F F% N N% G G% IV% 1 D 13 11,607 27 17,76 6837,2872 13,0690 14,1464 2 Pơ Mu 8 7,143 8 5,26 12945,8040 24,7450 12,3837 3 Trâm 12 10,714 20 13,16 4440,6665 8,4880 10,7867 4 Thơng 2 lá dt 6 5,357 6 3,95 10513,3245 20,0955 9,8000 5 Hi 10 8,929 17 11,18 3448,8112 6,5922 8,9016 6 Si đá 7 6,250 8 5,26 1796,6766 3,4342 4,9825 7 Xăng mã 6 5,357 7 4,61 1625,7978 3,1076 4,3567 8 Ba 6 5,357 8 5,26 835,3578 1,5967 4,0723 9 Hng quang 6 5,357 7 4,61 807,2469 1,5430 3,8351 10 Long não 5 4,464 7 4,61 1156,2658 2,2101 3,7599 11 Hồng đàn gi 4 3,571 4 2,63 1776,7533 3,3961 3,1997 12 Sn 5 4,464 5 3,29 785,6437 1,5017 3,0852 13 Chp tay 3 2,679 4 2,63 1170,2702 2,2369 2,5157 14 Đ quyên 3 2,679 3 1,97 1313,3443 2,5104 2,3875 15 Cơm 3 2,679 4 2,63 593,9232 1,1352 2,1485 16 Lịng trng 3 2,679 4 2,63 331,9687 0,6345 1,9816 17 Thơng tre 3 2,679 3 1,97 459,7667 0,8788 1,8437 18 Sp1 2 1,786 2 1,32 591,2699 1,1302 1,4106 19 Cho 2 1,786 2 1,32 395,2789 0,7555 1,2857 20 Dung mc 2 1,786 2 1,32 193,0551 0,3690 1,1568 21 Qu rng 2 1,786 2 1,32 156,5290 0,2992 1,1336 22 H Chè 1 0,893 2 1,32 141,8024 0,2710 0,8266 Tng 112 100 152 100 52316,8432 100 100 Qua bng 4.2. cho thy, lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình xut hin khong 22 lồi chính. Trong s 22 lồi cây xut hin thì Pơ Mu là lồi chim t l cao th 2 sau D vi IV% = 12,4%. Mt s lồi luơn xut hin trong
58. 48 các ơ điu tra như D, Pơ Mu , Trâm, Thơng 2 lá dt, Hi và cĩ 12 lồi cĩ IV% > 3% đưc coi là nhng lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12]. Cơng thc t thành lồi lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình : 14,1 D + 12,4 Pơ Mu + 10,8 Trâm + 9,8 Thơng 2 lá dt + 8,9 Hi + 4,9 Si đá + 4,4 Xăng mã + 4,1 Ba + 3,8 Hng quang + 3,8 Long não + 3,2 Hồng đàn gi + 3,1 Sn + 16,7 LK (10 lồi khác) Cu trúc t thành các lâm phn Pơ Mu phân b ít: Qua sp xp, x lý thng kê theo cơng thc tính (3.1) xác đnh đưc cu trúc t thành lâm phn nghiên cu nơi cĩ Pơ Mu phân b ít thơng qua bng 4.3. cho thy, nơi đây xut hin khong 29 lồi. Trong s 29 lồi cây xut hin thì Pơ Mu là lồi chim t l cao th 6 sau D, Gii, Hi, Trâm, Ba vi IV%= 3,4%. Mt s lồi luơn xut hin trong các ơ điu tra như D, Gii, Hi, Trâm và cĩ 9 lồi cĩ IV% > 3% đưc coi là nhng lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12]. Cơng thc t thành lồi lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b ít: 28,4 D + 12,3 Gii thơm + 7,7 Hi + 7,0 Trâm + 4,9 Ba + 3,4 Pơ Mu + 3,4 Hng quang + 3,4 Hồng đàn gi + 3,0 Cơm + 26,5 LK (20 lồi khác).
59. 49 Bng 4.3. Cu trúc t thành các lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b ít TT Lồi F F% N N% G G% IV% 1 D 16 15,094 51 33,33 30154,9822 36,7280 28,3852 2 Gii thơm 9 8,491 10 6,54 17927,8536 21,8357 12,2874 3 Hi 11 10,377 15 9,80 2266,8759 2,7610 7,6474 4 Trâm 10 9,434 12 7,84 3168,1109 3,8587 7,0453 5 Ba 8 7,547 9 5,88 968,9962 1,1802 4,8699 6 Pơ Mu 2 1,887 2 1,31 5838,673 7,1113 3,4351 7 Hng quang 5 4,717 5 3,27 1804,0321 2,1973 3,3941 8 Hồng đàn gi 4 3,774 4 2,61 3097,7435 3,7730 3,3870 9 Cơm 4 3,774 5 3,27 1652,5349 2,0127 3,0181 10 Xá x 3 2,830 4 2,61 2307,6959 2,8107 2,7518 11 Si đá 4 3,774 4 2,61 1141,0211 1,3897 2,5926 12 Qu rng 4 3,774 4 2,61 876,3426 1,0674 2,4851 13 Sn 2 1,887 3 1,96 2026,9093 2,4687 2,1054 14 Long não 3 2,830 3 1,96 1059,0906 1,2899 2,0270 15 Cng 3 2,830 3 1,96 890,7631 1,0849 1,9586 16 Xăng mã 2 1,887 2 1,31 1165,9213 1,4201 1,5380 17 Tơ hp 1 0,943 1 0,65 1986,1207 2,4190 1,3387 18 Thơng tre 2 1,887 2 1,31 339,0337 0,4129 1,2023 19 Đ quyên 2 1,887 2 1,31 333,5387 0,4062 1,2001 20 Th rng 2 1,887 2 1,31 282,5137 0,3441 1,1794 21 Thơng 2 lá dt 1 0,943 1 0,65 1256,0000 1,5298 1,0423 22 Ngũ gia bì 1 0,943 2 1,31 269,0980 0,3278 0,8594 23 Dung mc 1 0,943 1 0,65 471,1963 0,5739 0,7236 24 Sp. 1 0,943 1 0,65 369,6487 0,4502 0,6824 25 Sp1 1 0,943 1 0,65 186,1706 0,2268 0,6079 26 Bn xe 1 0,943 1 0,65 126,6127 0,1542 0,5837 27 Kháo 1 0,943 1 0,65 60,7904 0,0740 0,5570 28 Kim giao 1 0,943 1 0,65 44,1563 0,0538 0,5503 29 Lưi nai 1 0,943 1 0,65 31,1567 0,0379 0,5450 Tng 106 100 153 100 82103,5827 100 100
60. 50 T kt qu nghiên cu cu trúc t thành các lâm phn cĩ t l phân b Pơ Mu khác nhau cho thy: Trong mt s điu kin sinh thái phù hp, cây Pơ Mu chim ưu th sinh thái rõ rt, là lồi cây cĩ t l t thành đng 13 lồi cao nht. Trong điu kin sinh thái hn ch thì Pơ Mu xut hin vi t l thp ( 3% đưc xem là nhng lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12]. Do đĩ, đ tài chn nhng lồi cĩ ch s IV% > 3% đ xem xét quan h sinh thái gia chúng vi nhau và đc bit là vi lồi Pơ Mu , làm cơ s cho vic bo tn và phát trin các lâm phn hn giao cĩ Pơ Mu . Qua sp xp, x lý thng kê theo cơng thc tính (3.1) xác đnh đưc cu trúc t thành lâm phn nghiên cu thơng qua (Ph biu 3) cho thy cĩ 39 lồi xut hin trong qun xã thc vt, trong đĩ cĩ 10 lồi: D, Pơ Mu , Hi, Trâm, Long não, Si đá, Ba, Gii thơm, Hng quang, Hồng đàn gi cĩ ch s IV% > 3%; là nhng lồi đĩng vai trị quan trng trong hình thành sinh thái rng[12]. T các cơng thc (3.3), (3.4) đ tài tin hành kim tra quan h sinh thái cho tng cp lồi ưu th theo tiêu chun ρ và χ2. Kt qu cho thy (Ph biu 4) và bng 4.4 tp trung trình bày mi quan h gia lồi Pơ Mu vi các lồi ưu th.
61. 51 Bng 4.4. Quan h sinh thái lồi Pơ Mu vi các lồi khác trong cu trúc t thành rng S Lồi Lồi nA nB nAB nAB P P P p χ2 Quan h TT A B (c) (b) (a) (d) (A) (B) (AB) 1 Pơ Ngu D 5 27 18 10 0,4 0,8 0,3 0,1 0,2 Mu nhiên 2 Pơ Ngu Hi 5 20 18 17 0,4 0,6 0,3 0,2 3,6 Mu nhiên 3 Pơ Trâm 6 19 17 18 0,4 0,6 0,3 0,2 3,0 Ngu Mu nhiên 4 Pơ Long 11 9 12 28 0,4 0,4 0,2 0,3 4,8 H tr Mu não 5 Pơ Ngu Si đá 14 12 9 25 0,4 0,4 0,2 0,1 0,3 Mu nhiên 6 Pơ Ba 15 14 8 23 0,4 0,4 0,1 0,0 0,1 Ngu Mu nhiên Gii 7 Pơ 23 9 0 28 0,4 0,2 0,0 0,3 6,6 Bài xích Mu thơm 8 Pơ Hng Ngu 13 9 10 28 0,4 0,3 0,2 0,2 2,4 Mu quang nhiên 9 Pơ Hồng Ngu 19 7 4 30 0,4 0,2 0,1 0,0 0,0 Mu đàn gi nhiên Qua bng 4.4. cho thy, quan h sinh thái gia lồi Pơ Mu vi các lồi ưu th như sau: 2 2 Vi χ t χ bng = 3,84 mc ý nghĩa 0,05 và ρ = 0,3 χ bng = 3,84 mc ý nghĩa 0,05 và ρ = 0,3 > 0 cho thy Pơ Mu cĩ quan h h tr vi Long não. Do đĩ, nên chn chúng đ trng hn giao, hoc làm giàu rng vi lồi Pơ Mu .
62. 52 4.1.3. Cu trúc phân b s cây theo cp kính (N/D) ca lồi Pơ Mu và tng th Đ tài đã thng kê phân b N/D đi vi tng th lâm phn và riêng lồi Pơ Mu cho 3 trưng hp cĩ cây Pơ Mu phân b nhiu, phân b trung bình hoc phân b ít. 700 600 500 400 300 N (Cây/ha) N 200 100 0 15 25 35 45 55 65 75 N (Cây/ha) lâm phn 665 345 125 55 30 30 10 N (Cây/ha) Pơ mu 5 15 15 10 5 30 10 Cp D1.3 (cm) (Gia) Hình 4.2. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu Qua hình 4.2. cho thy, mt đ lâm phn phân b cĩ dng gim theo cp kính. Đi vi phân b N/D cây Pơ Mu nơi cĩ phân b nhiu, cho thy chúng cĩ phân b hu ht các cp kính, như vy trong điu kin sinh thái thích hp thì chúng cĩ kh năng tái sinh liên tc và duy trì các th h; tuy nhiên phân b cĩ dng 1 – 2 đnh, tp trung nhiu D 1.3 = 65 cm, vi mt đ là 30 cây/ha, trong khi đĩ D 1.3 = 15 cm ch cĩ 5 cây/ha. Chng t, Pơ Mu đây quá thành thc và già ci, trong khi đĩ s cá th trung niên và non ít hơn, cho thy kh năng n đnh và phát trin Pơ Mu là cĩ khĩ khăn.
63. 53 500 400 300 200 N (Cây/ha) N 100 0 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 N (Cây/ha) lâm phn 45519080 5 20 0 0 5 0 5 N (Cây/ha) Pơ mu 155 5 0100 0 0 0 5 Cp D1.3 (cm) (Gia) Hình 4.3. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình Qua hình 4.3. cho thy, mt đ theo cp kính ca lâm phn phân b cĩ dng gim. Phân b Pơ Mu nơi trung bình ch yu là cá th non, trung niên, mt s ít cây quá thành thc; mt đ theo cp kính ca Pơ Mu phân b khơng đng đu, đây cĩ xut hin nhiu cây cĩ cp kính D1.3 = 15 cm, vi mt đ là 15 cây/ha, gim các cp kính D 1.3 = 25 – 45 cm ch cĩ 5 cây/ha. Sau đĩ li tăng cp kính D 1.3 = 55 cm vi cĩ 10 cây/ha. Vi phân b như vy thì kh năng thay th cá th Pơ Mu già ci là thc t, tuy nhiên dãy phân b là ri rc chng t cĩ khĩ khăn trong quá trình tái sinh cũng như cnh tranh lồi trong điu kin sinh thái khơng hồn tồn thích hp vi Pơ Mu . Qua hình 4.4. cho thy, mt đ lâm phn nơi cĩ Pơ Mu phân b ít phân b cĩ dng gim theo cp kính. Trong khi đĩ mt đ phân b ca Pơ Mu rt ri rc, cĩ tính ngu nhiên, xut hin ít vi D 1.3 = 25 cm, vi mt đ là 5 cây/ha, D 1.3 = 85 cm vi 5 cây/ha. các lâm phn này, kh năng tái sinh, phát trin Pơ Mu là rt hn ch và kh năng phát trin qun th vi cây Pơ Mu ưu th là khĩ xy ra.
64. 54 350 300 250 200 150 N (Cây/ha) 100 50 0 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 N (Cây/ha) lâm phn 315230125 50 20 0 15 5 0 0 5 N (Cây/ha) Pơ mu 05000005000 Cp D1.3 (cm) (Gia) Hình 4.4. Phân b N/D ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b ít 35 30 25 20 15 10 N (Cây/ha) N 5 0 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 Phân b nhiu 5 15 15 10 5 30 10 0 0 0 Phân b trung bình 155 5 0100 0 0 0 5 Phân b ít 0 5 0 0 0 0 0 5 0 0 Cp D1.3 (cm) Hình 4.5. Phân b N/D Pơ Mu 3 lâm phn cĩ s xut hin khác nhau T đc trưng phân b N/D ca lâm phn cũng như riêng lồi Pơ Mu cho thy: Cu trúc N/D ca lâm phn phân b cĩ dng gim khá n đnh, phn nh s n đnh ca lâm phn qua các th h.
65. 55 Cu trúc N/D ca Pơ Mu cho thy mt kh năng tt là nơi cĩ điu kin sinh thái thích hp thì Pơ Mu cĩ kh năng tái sinh và duy trì các th h khác nhau, tuy nhiên nhìn chung cu trúc lồi khơng n đnh 3 kiu lâm phn phân b nhiu, trung bình và ít; thưng tp trung nhiu cp kính D 1.3 = 65 cm vi 30 cây/ha là nhng cây quá thành thc, già ci, rng rut và thiu ht các lp cây k cn cĩ D1.3 = 15 55cm. T đây cho thy s khá nguy cp cho s tn ti ca lồi Pơ Mu trong mơi trưng t nhiên, nu khơng cĩ bin pháp thích hp đ tác đng như xúc tin tái sinh t nhiên, trng dm đ điu chnh cu trúc N/D ca Pơ Mu cho phù hp vi cu trúc dng chun, bo đm s n đnh các th h Pơ Mu mt cách lâu dài. 4.1.4 Phân b s cây theo cp chiu cao (N/H) ca Pơ Mu và lâm phn Đ tài đã lp phân b N/H đi vi tng th lâm phn và riêng lồi Pơ Mu cho 3 trưng hp cĩ Pơ Mu phân b nhiu, phân b trung bình và phân b ít. 600 400 200 N (Cây/ha) 0 6 10 14 18 22 26 30 34 N (Cây/ha) lâm phn 10 225 540 300 115 65 0 5 N (Cây/ha) Pơ mu 0 0 15 10 20 40 0 5 Cp H (m) Hình 4.6. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu Qua hình 4.6. cho thy, cu trúc N/H ca lâm phn cĩ Pơ Mu phân b nhiu cĩ đnh lch trái, đây là kiu dng ph bin ca kiu rng t nhiên khác
66. 56 tui Vit Nam, nhìn chung lâm phn cĩ mt tng tích t tán. Riêng đi vi lồi Pơ Mu cĩ đnh lch phi, cĩ s cây tp trung nhiu c chiu cao 26m, đây là tng ưu th sinh thái ca rng, cho thy Pơ Mu trong điu kin thích hp thưng chim tng trên ca rng. 250 200 150 100 N (Cây/ha) N 50 0 6 10 14 18 22 26 N (Cây/ha) lâm phn 40 225 200 190 90 15 N (Cây/ha) Pơ mu 10 5 0 10 10 5 Cp H (m) Hình 4.7. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b trung bình Qua hình 4.7. cho thy, cu trúc N/H ca lâm phn cĩ Pơ Mu phân b trung bình cũng cĩ chung kiu dng vi lâm phn cĩ phân b Pơ Mu nhiu, cĩ nghĩa là cĩ đnh lch trái. Riêng Pơ Mu phân b tương đi ri đu các cp chiu cao, như vy đi vi kiu lâm phn này Pơ Mu khơng chim ưu th sinh thái nhưng cĩ s k tc gia các tng rng.
67. 57 400 300 200 N (Cây/ha) N 100 0 6 10 14 18 22 26 N (Cây/ha) lâm phn 15 115 215 295 90 35 N (Cây/ha) Pơ mu 0 0 0 5 0 5 Cp H (m) Hình 4.8. Phân b N/H ca lâm phn và Pơ Mu nơi cĩ Pơ Mu phân b ít Qua hình 4.8. cho thy, cu trúc N/H ca lâm phn nơi Pơ Mu phân b ít cũng theo quy lut chung ca rng t nhiên, tuy nhiên cĩ đnh hơi lch phi, cho thy qun th khá thành thc. Riêng lồi Pơ Mu thì phân b ri rc và khơng cĩ quy lut rõ rt, chng t s khơng phù hp c v sinh thái đa lý và sinh thái qun th các lâm phn này. 50 40 30 N (Cây/ha) N 20 10 0 6 10 14 18 22 26 30 34 Phân b nhiu 0 0 15 10 20 40 0 5 Phân b trung bình 10 5 0 10 10 5 Phân b ít 0 0 0 5 0 5 Cp H (m) Hình 4.9. Phân b N/H ca Pơ Mu 3 lâm phn cĩ s xut hin khác nhau T hình 4.9. cho thy, phân b N/H ca các lâm phn cĩ phân b Pơ Mu các mc đ khác nhau đu cĩ quy lut chung ca rng hn lồi, riêng phân b
68. 58 Pơ Mu theo tng thì đc trưng ch yu nơi thích hp vi nĩ là Pơ Mu thưng vươn lên chim tng ưu th sinh thái, ngồi ra nĩ cịn xut hin ri rác các tng dưi, cho thy tim năng k tc ca các th h tip theo, tuy nhiên s cá th các tng dưi ca Pơ Mu thưng khơng bo đm, do vy gii pháp m tán, xúc tin tái sinh nơi thích hp vi Pơ Mu là cn thit. 4.1.5. Cu trúc mt bng lâm phn nghiên cu T s liu đo khong cách t mt cây chn ngu nhiên đn cây gn nht, kt qu nghiên cu cu trúc mt bng ca lâm phn và riêng Pơ Mu đ tài áp dng cơng thc (3.2). Kt qu th hin qua bng 4.5. Bng 4.5. Hình thái phân b cu trúc mt bng rng và Pơ Mu X (m) λ Hình Đi tưng U thái (Khong cách Tb gia các cây) s cây trên 1m 2 phân b din tích đt rng Ngu Cho lâm phn 1,671 0,093 0,832 nhiên Lồi Pơ Mu 2,104 0,004 6,877 Cm Qua bng 4.5. cho thy: Đi vi lâm phn nghiên cu: Cĩ U = 0,832 < 1,96. Chng t rng VQG Chư Yang Sin các lâm phn rng t nhiên nĩi chung và lâm phn cĩ phân b Pơ Mu tương đi n đnh, ít b tác đng, loi hình phân b dng ngu nhiên. Đi vi Pơ Mu : Cĩ U = 6,877 < 1.96, cĩ nghĩa là các cá th cây Pơ Mu cĩ phân b cm trong lâm phn, hay nĩi khác đi qun th Pơ Mu mt là già ci khơng cĩ nhiu th h thay th và phân b cm, ngồi ra điu kin tiu hồn cnh đã chi phi mnh đn s phân b, tái sinh lồi này, do đĩ ch cĩ nhng điu kin tht thun li mi cĩ s xut hin ca lồi và to nên phân b cm. T kt qu nghiên cu này cho thy tìm hiu các điu kin đ m rng s tái sinh, phân b trên mt bng ca cây Pơ Mu là quan trng trong bo tn và phát trin lồi này. Trong đĩ cn cĩ các gii pháp như quy hoch đưc vùng phân
69. 59 b đ qun lý, xúc tin tái sinh t nhiên hoc làm giàu rng Pơ Mu theo vùng. 4.2. Đc đim tái sinh ca lồi Pơ Mu Trên cơ s d liu thu thp đưc t 24 ơ tiêu chun th cp điu tra cây tái sinh vi din tích 100m 2 (10 x 10m), đ tài nghiên cu phân b tái sinh 3 nhĩm lâm phn cĩ phân b Pơ Mu nhiu, phân b trung bình và ít đ xác đnh mc đ phân b s cây theo cp chiu cao (N/H), cu trúc t thành lồi, mt đ, cht lưng và ngun gc cây tái sinh Pơ Mu . Hình 4.10. Pơ Mu (Fokienia hodginsii) tái sinh dưi tán rng
70. 60 4.2.1. Phân b s cây tái sinh Pơ Mu theo cp chiu cao T s liu thu thp đưc trên 24 ơ tiêu chun, đ tài đã thng kê, tng hp đưc mt đ ca cây tái sinh phân theo các cp chiu cao như sau: 120 100 N (Cây/ha) N 80 60 40 20 0 1.3 1.8 2.3 2.8 3.3 3.8 4.3 4.8 5.3 Lâm phn phân b Pơ mu nhiu 13 100 50 38 25 13 13 13 25 Lâm phn phân b Pơ mu TB 0 13 13 0 25 Lâm phn phân b ít Pơ mu Cp chiu cao (m) ( gia) Hình 4.11. Phân b N/H ca cây tái sinh Pơ Mu – nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu, trung bình và phân b ít Qua hình 4.11. cho thy nơi cĩ mt đ phân b Pơ Mu nhiu thì s cây tái sinh cĩ mt các cp chiu cao và quy lut phân b N/H ca Pơ Mu khá n đnh và cĩ th k tha nhau đ vươn lên tng trên; trong khi đĩ nơi cĩ Pơ Mu trung bình thì tái sinh khơng tuân theo quy lut này, mà cĩ nhng cp khơng cĩ cây tái sinh. Điu này chng t rng, tái sinh ca lồi Pơ Mu đã b nh hưng bi các nhân t sinh thái. Vì vy, cn phi cĩ nhng bin pháp k thut lâm sinh phù hp đ to điu kin cho lồi Pơ Mu tái sinh đưc sinh trưng và phát trin tt nơi cĩ mt đ tái sinh thp. T kt qu này cho thy mt đ cây tái sinh cĩ xu hưng gim dn theo chiu cao cây, điu này lý gii là do trong giai đon nh chu bĩng, sau ưu sáng mnh, hoc do tác đng tiêu cc ca điu kin ngoi cnh dn đn s cây gim dn theo thi gian và mt s cp chiu cao khơng cĩ cây tái sinh. Đây cũng là cơ s đ tác đng các bin pháp k thut lâm sinh phù hp đ thúc đy lồi Pơ Mu tái sinh sinh trưng và phát trin tt như phát lung dây leo, cây bi, loi b cây cong queo kém giá tr, m tán, điu tit cây tái sinh.
71. 61 4.2.2. Cu trúc t thành cây tái sinh Bng 4.6. Cu trúc t thành cây tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu STT Lồi Mt đ (cây/ ha) N % H s t thành 1 D 350 14,4 1,4 2 Pơ Mu 288 11,8 1,2 3 Hi 250 10,3 1,0 4 Long não 225 9,2 0,9 5 Trâm 163 6,7 0,7 6 Đ quyên 163 6,7 0,7 7 Sp1 150 6,2 0,6 8 Ba 138 5,6 0,6 9 Sp2 88 3,6 0,4 10 Hng quang 75 3,1 0,3 11 Qu 63 2,6 0,3 12 Ngũ gia bì 63 2,6 0,3 13 Thơng 5 lá 63 2,6 0,3 14 Thơng nàng 63 2,6 0,3 15 Thơng tre 50 2,1 0,2 16 Cho tía 50 2,1 0,2 17 Kim giao 38 1,5 0,2 18 Hồng đàn gi 38 1,5 0,2 19 Xăng mã 38 1,5 0,2 20 Dung mc 38 1,5 0,2 21 Thơng 2 lá dt 25 1,0 0,1 22 S 25 1,0 0,1 Tng 2438 100 10 Qua bng 4.6. cho thy, cĩ 22 lồi tái sinh xut hin nơi lâm phn cĩ mt đ Pơ Mu phân b nhiu, đây là các lồi cây tái sinh ca tng cây g tng trên, trong đĩ cây Pơ Mu tái sinh chim t l khá cao trong t thành lồi tái sinh. Đc bit, cĩ xut hin các lồi cây lá kim như Thơng 5 lá, Thơng lá dt, Hồng đàn gi, Thơng nàng, Thơng tre và kim giao vi mt đ thp. Cơng thc t thành lồi cây tái sinh nơi cĩ Pơ Mu phân b nhiu: