Luận văn Ứng dụng chất điều hòa sinh trưởng góp phần làm quả cà phê vối chín tập trung tại GiaLai

Nội dung text: Luận văn Ứng dụng chất điều hòa sinh trưởng góp phần làm quả cà phê vối chín tập trung tại GiaLai

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN 0O0 VÕ NHƯ PHÚC “NG DNG CHT ĐIU HÒA SINH TRƯNG GÓP PHN LÀM QU CÀ PHÊ VI CHÍN TP TRUNG TI GIALAI” LUN VĂN THC SĨ NÔNG HC BUÔN MA THUT, 12/2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN 0O0 VÕ NHƯ PHÚC “NG DNG CHT ĐIU HÒA SINH TRƯNG GÓP PHN LÀM QU CÀ PHÊ VI CHÍN TP TRUNG TI GIA LAI” . Chuyên ngành: Trng trt Mã s: 60 62 01 LUN VĂN THC SĨ NÔNG HC Cán b hưng dn Hi ñng chm Lun văn TS. GVC. PHAN VĂN TÂN BUÔN MA THUT 12/ 2011
3. i LI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa ñưc ai công b trong bt kỳ mt công trình nào khác. Ngưi cam ñoan Võ Như Phúc
4. ii LI CM ƠN Xin chân thành cm ơn: Ban Giám hiu, Khoa Nông Lâm nghip, Phòng Đào to Sau Đi hc, quí Thy, Cô và Cán b nhân viên Ký túc xá Lào Trưng Đi hc Tây Nguyên ñã tn tình ging dy và to mi ñiu kin thun li ñ tôi hoàn thành nhim v trong sut thi gian hc tp. TS. GVC. Phan Văn Tân, Phó Ch nhim Khoa Nông Lâm nghip, Trưng Đi hc Tây Nguyên ñã tn tình hưng dn, giúp ñ tôi trong sut quá trình thc hin lun văn. TS. Trnh Đc Minh – Phó Giám ñc S KHCN tnh Đk Lk. TS. Lâm Th Bích L, TS. Nguyn Văn Sanh Khoa Nông Lâm nghip, Trưng Đi hc Tây Nguyên ñã xem xét và góp ý cho tôi trong quá trình vit và chnh sa lun văn. Cán b Công nhân viên Trung tâm nghiên cu thc nghim thy li Nông lâm nghip Gialai (WASI_GL), S Khoa hc và Công ngh Gia Lai, S Nông nghip và Phát trin nông thôn Gia Lai, Trm khuyn nông huyn Chư Sê, Phòng Kinh t thành ph Pleiku, UBND th trn Chư Sê (Chư Sê), xã Trà Đa (Pleiku) ñã giúp ñ tôi trong sut quá trình t chc các Thí nghim phc v cho ñ tài này. Các ñng nghip, bn bè và gia ñình ñã to ñiu kin, giúp ñ, ñng viên tôi thc hin ñ tài. Các ông, bà: Nguyn Văn Thin (xã Trà Đa, Pleiku), Lê Th Tươi (Th trn Chư Sê), tnh Gia Lai ñã cùng tham gia và hp tác tích cc vi chúng tôi trong sut quá trình b trí, thc hin và quan trc các ch tiêu trên ñng rung trong sut quá trình thc hin ñ tài. Pleiku, ngày tháng năm 2011 Tác gi lun văn Võ Như Phúc
5. iii MC LC M ñu 1. S cn thit thc hin ñ tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2. Mc tiêu ca ñ tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca ñ tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 4. Gii hn ñ tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 1.1 Tng quan v cây cà phê Robusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.2 Sinh lý ra hoa, ñu qu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.3 Quá trình hình thành qu và ht cà phê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.4 Cht ñiu hòa sinh trưng (hormone thc vt) có liên quan ñn vic ra hoa và chín ca cà phê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 1.5 Ging cà phê và vn ñ chín tp trung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.6 K thut canh tác nh hưng ñn chín tp trung . . . . . . . . . . . . . 15 1.7 Các nghiên cu trong nưc v ra hoa. ñu qu. s chín ca qu cà phê vi 16 Chương 2. ĐI TƯNG. VT LIU. NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng. vt liu. ña ñim nghiên cu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.2 Ni dung nghiên cu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.3 Phương pháp nghiên cu và ch tiêu theo dõi . . . . . . . . . . . . 23 2.3.1 Điu tra hin trng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 2.3.2 Thí nghim1: Xác ñnh nng ñ Ethrel kt hp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.3.3 Thí nghim2: xác ñnh thi ñim phun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.4 X lý s liu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2.5 K thut s dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
6. iv Chương 3. KT QU NGHIÊN CU VÀ BÀN LUN 3.1 Hin trng 27 3.2 Kt qu thí nghim nng ñ phun cht ñiu hòa sinh trưng 42 3.2.1 V hàm lưng dinh dưng trong ñt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.2.2 Thi gian t phun ñn khi thu hoch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3.2.3 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l chín . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 3.2.4 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng lá . . . . . . . . . . . . . . .48 3.2.5 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng qu. . . . . . . . . . . . . . . . .49 3.2.6 Tác dng phi hp ca αNAA ñn hn ch t l rng lá . . . . . . . . . . . 50 3.2.7 nh hưng ca nng ñ phun ñn năng sut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 3.2.8 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn phm cp cà phê nhân . . . . . . . . . . 53 3.3 Kt qu thí nghim thi ñim phun cht ñiu hòa sinh trưng 54 3.3.1 Thi gian t phun ñn khi thu hoch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 3.3.2 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l chín . . . . . . . . . . . . . . . . 55 3.3.3 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng lá . . . . . . . . . .56 3.3.4 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng qu . . . . . . . . . . . . .57 3.3.5 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut . . . . . . . . . . . . . . . 58 3.3.6 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn phm cp cà phê nhân. . . . .59 KT LUN VÀ KIN NGH 4.1 Kt lun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.2 Kin ngh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 PH LC Mu phiu ñiu tra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .P1 Cách pha Ethrel và αNAA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .P5 Các bng x lý thng kê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .P6
7. v DANH SÁCH CÁC T VIT TT ABA Abscisic Acid CT Công thc. IAA Indole 3 Acetic Acid KHKT Khoa hc k thut KTST Kích thích sinh trưng. KIP : Kênh thông tin ch lc (Key Information Panel ) NAA Napthalene Acetic Acid NLN Nông lâm nghip NNvà PTNT Nông nghip và phát trin nông thôn. PPM Parts Per Milion PRA : Điu tra nông thôn có s tham gia ( Participated Rural Appraisal) RCBD Randomized Complete Block Design: Khi ngu nhiên hoàn toàn. RRA : Đánh giá nhanh nông thôn ( Rapid Rural Appraisal ) Split – Plot Ô chính – Ô ph . SWOT Strengh : Đim mnh; Weakness : Đim yu; Opportunities : Cơ hi; Threats : Thách thc. TN Thí nghim Hip hi Cà phê Ca cao Vit nam ( Vietnam Coffea and VICOFA Cocoa Association ) Vin Khoa hc k thut Nông lâm nghip Tây Nguyên (The WASI Western highlands AgroForestry Science and technical Institute).
8. vi DANH MC BNG, BIU I. CÁC BNG Bng 3.1 Mt s ñc ñim vưn cà phê ti vùng ñiu tra 27 Bng 3.2 Ngun lc con ngưi ca các h trng cà phê 29 Bng 3.3 K thut tưi nưc cho cà phê 30 Bng 3.4 Tình hình s dng thuc BVTV 35 Bng 3.5 Tình hình s dng phân hu cơ 35 Bng 3.6 Liu lưng phân hoá hc s dng 38 Bng 3.7 Thu hoch cà phê 39 Bng 3.8 Tình hình sơ ch và tiêu th sn phm 41 Bng 3.9 Mt s ch tiêu hoá tính ñt trưc, sau khi phun Ethrel ti Chư Sê 43 Bng 3.10 Mt s ch tiêu hoá tính ñt trưc, sau khi phun Ethrel ti Pleiku 44 Bng 3.11 Thi gian t phun ñn thu hoch 45 Bng 3.12 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l chín ca cà phê 46 Bng 3.13 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng lá 48 Bng 3.14 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng qu 49 Bng 3.15 nh hưng ca Ethrel và αNAA ñn t l rng lá 50 Bng 3.16 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn phm cp cà phê nhân 53 Bng 3.17 Thi gian t phun ñn thu hoch 54 Bng 3.18 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l chín 55 Bng 3.19 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng lá 56 Bng 3.20 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng qu 57 Bng 3.21 nh hưng ca thi ñim Ethrel ñn phm cp cà phê nhân 59 II. CÁC BIU Đ Biu ñ 3.1 Tình hình s dng ngun nưc tưi ti vùng ñiu tra 31 Biu ñ 3.2 Hin trng ngun nưc tưi 32
9. vii Biu ñ 3.3 Thi ñim tưi nưc ln ñu 32 Biu ñ 3.4 Căn c tưi nưc ca các h ti vùng ñiu tra 33 Biu ñ 3.5 S ln tưi 34 Biu ñ 3.6 Thc trng s dng v cà phê làm phân bón 36 Biu ñ 3.7 Phương pháp s dng v cà phê 37 Biu ñ 3.8 Tình hình s dng phân hóa hc 37 Biu ñ 3.9 Năng sut trung bình (tn nhân/ha) 42 Biu ñ 3.10a nh hưng ca nng ñ phun Ethrel ñn năng sut ti Trà Đa, Pleiku 51 Biu ñ 3.10b nh hưng ca nng ñ phun Ethrel ñn năng sut ti Chư Sê 52 Biu ñ 3.11a nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Pleiku 58 Biu ñ 3.11b nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Chư Sê 58
10. 1 M ĐU 1. S cn thit thc hin ñ tài Cà phê là mt trong nhng mt hàng nông sn xut khu ch lc ca Vit Nam. Năm 2010 nưc ta ñã xut khu ñt kim ngch xp x 1,8 t USD, năm 2011 d kin xut khu 1,3 triu tn và ñt kim ngch 3 t USD [36]. Theo ñánh giá ca các chuyên gia ca ngành cà phê Vit Nam và Cc Trng trt (B Nông nghip và phát trin nông thôn): kim ngch xut khu cà phê ca Vit Nam mc dù tăng v s lưng, song vn ñ cht lưng chưa tht ñm bo ñ cnh tranh trên th trưng th gii. Tính ñn tháng 3/2007 trong tng s cà phê b thi loi trên th gii do không ñm bo cht lưng, thì có ti 88 % cà phê b thi loi là có ngun gc t Vit Nam. Đây là vn ñ cn phi ñưc quan tâm trong bi cnh hi nhp kinh t quc t. Vit Nam ñã thành công trong vn ñ tăng năng sut và sn lưng cà phê nhưng v mt cht lưng li chưa ñáp ng ñưc yêu cu ca th trưng th gii. Các ñiu tra ca Vin Khoa hc K thut Nông Lâm nghip Tây Nguyên cho thy: mt trong nhng nguyên nhân quan trng nh hưng ñn cht lưng cà phê nhân khi xut khu là nm khâu thu hái và sơ ch. Ti Tây Nguyên, các kt qu ñiu tra cho thy: có ñn 15,5 % nông h ch thu hoch cà phê 1 ln duy nht vi t l qu xanh rt cao, mà nguyên nhân ch yu là do công tác bo v gp nhiu khó khăn vì din tích cà phê ca nông h thưng xa nơi cư trú và không ñm bo v an ninh, thưng xuyên xy ra mt trm. Phn ln nông h thu hoch cà phê 2 ñt: Mt ñt thu bói vào ñu v và 1 ñt thu hái ñng lot khi t l qu chín tương ñi (thông thưng ch ñt 4050%). Nghiên cu trên toàn vùng Tây Nguyên cũng ch ra rng có 12,5 % nông h ñưc ñiu tra thu hoch ñt t l qu chín > 71 %; 45,7 % nông h thu hoch có t l qu chín < 50 % và 41,8 % h nông dân thu hoch có t l qu chín t 51 70 % [1]. Vi 76.584ha cà phê [11], Gia Lai là mt trong nhng vùng trng ñim sn
11. 2 xut cà phê vi ti Tây Nguyên (ch ñng sau Đăk Lăk và Lâm Đng), vi năng sut trung bình ñt khong 2 tn nhân/ha, ging trng ch yu là ging thc sinh (ñây là yu t hn ch ñn hiu qu ñu tư và thâm canh cho ngưi trng cà phê trên toàn tnh), cùng vi s tăng trưng ca ngành cà phê là s phát trin t phát trong vic m rng din tích. Ngưi trng cà phê ñã tin hành m rng din tích trng mà không chú ý ñn các yêu cu v k thut như ging, ñt ñai, phân bón . Điu này ñã dn ñn mt hu qu tt yu là: ña s các vưn cà phê sinh trưng và phát trin không ñng ñu trên c hai phương din năng sut và cht lưng. Năng sut vưn cà phê không có s ñng ñu qua các năm, kích c ht bé, trng lưng tươi/nhân cao ; Thêm vào ñó ñã thy có s bùng n ca nhiu loi dch bnh gây hi cây cà phê. V thu hái: theo ñánh giá ca S Nông nghip và Phát trin Nông thôn Gia Lai: t l nông dân thu hái cà phê qu xanh chim khong 80 % (s h này thu hái có khi ti 80 90% qu cà phê xanh). Hàng năm c t khong tháng 11 ñn tháng 12 là hu ht các vùng chuyên canh cà phê Tây Nguyên bưc vào v thu hoch, vic nghiên cu các bin pháp k thut nhm kích thích qu chín ñu, ñng lot trong thi gian ngn mà không làm nh hưng xu ñn phm cht ca ht cà phê, không nhng to ñưc giá tr ca ht cà phê thương phm mà còn tit kim ñưc rt nhiu chi phí bo v vưn cây, chi phí thu hái cho ngưi nông dân và các Công ty, Nông trưng Hin nay các nghiên cu v dùng cht ñiu hòa sinh trưng kích thích cho qu cà phê vi chín tp trung mi dng li nhng nghiên cu ban ñu, do ñó cũng chưa có s liu hay kt lun c th nào v vn ñ này ñưc ñưa ra nhm khuyn cáo áp dng hay không. Vì vy, cn có nhiu hơn na các ñ tài, các công trình nghiên cu chuyên sâu vào vn ñ ci thin cht lưng ht cà phê, trong ñó vic nghiên cu kích thích qu cà phê chín ñng lot cũng là mt hưng gii pháp ñáng quan tâm. Hơn na, s lưng, chi phí nhân công cho thu hoch ngày càng chim t trng ln trong cơ cu giá thành và ngun nhân công phc v cho công tác thu
12. 3 hái thiu ht ngày càng trâm trng. Do ñó, cn phi gây chín tp trung ñ cơ gii hóa thu hoch hoc nâng cao năng sut thu hoch bng tay. Chính vì nhng lí do trên, chúng tôi ñi vào nghiên cu vn ñ này vi ñ tài: “ng dng cht ñiu hòa sinh trưng góp phn làm qu cà phê vi chín tp trung ti Gia Lai”. 2. Mc tiêu ca ñ tài Đánh giá hin trng sn xut cà phê vi ca tnh Gia Lai, qua ñó ñ xut nhng gii pháp v qun lý, ch ño nhm không ngng nâng cao năng sut, cht lưng và góp phn tăng tính bn vng trong sn xut cà phê vi. Tìm bin pháp gây chín qu cà phê bng Ethrel góp phn nâng cao kh năng cnh tranh ca ht cà phê trên th trưng th gii nhưng không làm nh hưng ñn cht lưng ht cà phê nhân thành phm và các quá trình sinh lý cũng như không làm rng lá cây cà phê (hoc lá rng t l cho phép, không làm nh hưng ñn sinh trưng và năng sut các v sau). Góp phn gii quyt tình hình khan him lao ñng trong mùa thu hoch hin nay, gim giá thành sn phm do gim ñưc s ln thu hoch và s lưng nhân công khi thu hái. 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca ñ tài * V khoa hc Cung cp nhng lun c khoa hc v nh hưng ca các cht ñiu hòa sinh trưng thc vt ñn quá trình chín ca qu cà phê vi. Cung cp nhng nghiên cu và kt qu v s dng cht ñiu hòa sinh trưng thc vt (Phytohormone) làm qu cà phê vi chín tp trung. * V thc tin Xác ñnh ñưc nng ñ và thi ñim thích hp phun Ethrel, Auxin kích thích qu cà phê chín tp trung.
13. 4 Xây dng ñưc tài liu hưng dn ng dng các Hormone thc vt tác ñng ñn quá trình chín ca qu cà phê. Gim ñưc s ln thu hoch qua ñó gim s lưng nhân công, góp phn gii quyt tình trng khan him nhân công trong mùa thu hoch (tháng 11 tháng 12 hàng năm) và gi gìn an ninh trt t trên ña bàn. Có nhng khuyn cáo ñn các cơ quan, ban ngành trên ña bàn tnh Gia Lai ñ ñ ra nhng chính sách, hưng dn phù hp giúp ngành cà phê ca tnh phát trin bn vng hơn trong thi gian ñn. 4. Gii hn ca Đ tài Đ tài ch tp trung nghiên cu nh hưng ca các cht ñiu hòa sinh trưng (Ethrel, α NAA) ñn quá trình chín tp trung ca qu cà phê vi, nên xin ñưc phép không ñ cp ñn các nguyên nhân khác như ging, k thut canh tác, ñiu kin khí hu thi tit, ñt ñai, nht là liu lưng và thi ñim tưi ln ñu. Đ tài ch mi thc hin cho 1 vùng trng cà phê vi, nhưng có th nhân rng cho nhiu vùng trng cà phê Gia Lai.
14. 5 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1 Tng quan v cây cà phê Robusta Cây cà phê có ngun gc t vùng Trung Phi, phân b ri rác dưi tán rng thưa, thp thuc vùng châu th sông Congo. Cà phê vi (Coffea canephora Pierre ex Prochuer var. Robusta (Lind ex Willd Chev) là loài cà phê ñưc trng ph bin, chim gn 30% tng din tích cà phê trên th gii. Cây cà phê vi là loi cây nh, trong t nhiên cao t 812m, có kh năng phát sinh chi vưt mnh, vì vy kh năng cho nhiu thân rt cao; Cành cơ bn to, khe, vươn dài, tùy tng ging mà kh năng phát sinh cành th cp khác nhau; Phin lá to, hình bu dc hoc hình mũi mác, có màu xanh sáng hoc ñm, ñuôi lá nhn, mép lá thưng gn sóng. Hoa mc trên nách lá các cành ngang thành tng cm, tràng hoa màu trng, lúc n có mùi thơm. Qu hình tròn hoc hình trng. Ht dng hình bu tròn, ngn, có màu xanh xám ñc hoc vàng ngà tùy thuc vào phương pháp ch bin và ñiu kin bo qun, cà phê vi là cây giao phn bt buc [9]. Coffea canephora var Robusta là ging cà phê vi (dưi ñây ñưc gi là cà phê) ñưc trng ph bin nht ti các nưc Châu Phi, Indonesia, n Đ và Vit Nam chim trên 90% tng din tích trng cà phê vi ca th gii [9]; Ngoài Robusta còn có Varitae Quiliu có din tích không ln. Vit Nam hin nay là nưc có din tích và sn lưng cà phê vi xut khu nhiu nht gii vi khong trên 500.000 ha và sn lưng hàng năm t 1,0 – 1,3 triu tn. V tình hình thu hoch, ch bin cà phê hin nay ca Vit Nam còn nhiu bt cp dn ñn cht lưng sn phm không cao. Hu ht các ging cà phê vi trong sn xut ñu ñưc thu hoch t cùng thi ñim và ch kéo dài t 1 – 2 tháng, cùng vi tp quán thu hoch qu xanh quá nhiu gây nên tình trng áp lc
15. 6 ln v công lao ñng, h thng sân phơi dn ñn cht lưng cà phê gim thp. Theo các nhà chuyên gia thì vic thay ñi cách thc thu hái và ch bin cà phê, không thu hái cà phê qu xanh, non quá nhiu, t chc hái t 23 ñt trên mt v s mang li li nhun mi năm khong 100 triu USD. Đ va tit kim nhân công, thu hoch ñưc ñúng ñ chín, gim din tích sân phơi cn b sung mt b ging chín mun, mt cơ cu ging mi phù hp cho tng vùng ñ ri v, chín tp trung, thun li trong vic thu hoch nhm nâng cao cht lưng sn phm, h giá thành. 1.2 Sinh lý ra hoa, ñu qu Mm hoa cà phê hình thành vào các thi ñim khác nhau và n hoa n ñng thi vào các ñt n hoa r theo các cơ ch ñã ñưc nghiên cu k, mà gn ñây Alvim (1973), Browning (1975) và Barros & ctv, (1978)[24],[25],[27] ñã tng hp. Có th xác ñnh 4 giai ñon k tip nhau ca s phát trn mm hoa t lúc tưng ra cho ñn lúc n như sau: S phát trin tính ng Sau khi xut hin, mm hoa phát trin qua vài tháng ti ñ dài trung bình 4 6 mm, ri sau ñó ngng phát trin. Lúc này n hoa trng thái ng ti ña và ñưc nghĩ là ng thc th, kèm vi mc Abcisic acid (ABA) ni sinh cao (Browning, 1973a) [25], ñó không ch là trng thái ng do môi trưng to ra (Gopal và Vasudeva, 1973) [25], các tiu bào t ñã phát trin ñy ñ, nhưng phân chia gim nhim chưa xy ra (Mes, 1957; Dublin, 1960 )[27], các mch g ni n hoa vi cành m kém phát trin (Mes, 1957) [27]. S phá v trng thái ng Tính ng ca n hoa b phá v, hoc nói ñúng hơn là gim dn dn, trong sut giai ñon sinh trưng mà mt thưng không th nhn ra (thưng 14 tháng), nh tim th nưc thp liên tc (khng hong nưc). Giai ñon khng hong nưc càng dài thì càng d kích thích n hoa tái tăng trưng (Poteres, 1964; Alvim, 1960; Capot, 1964; Browning, 1975b) [25]. Khng hong nưc dưng
16. 7 như làm gim mc ABA ni sinh trong n hoa, khng hong nưc gây hai hiu qu sau: + Làm gim tính thm nưc ca t bào (mt hiu ng ñã ñưc bit là do ABA; Browning, 1973a) [25] trong n hoa ln trong r, mà như ñã nói trên, tính thm nưc ca t bào r trong sut các giai ñan khô hn (Browning & Fisher, 1975) [25]. + Làm hình thành Gibberellic Acid (GA) liên kt bên trong n hoa, khng hong nưc dưng như là ñiu kin bt buc ñ cho n hoa phát trin bình thưng: nu n hoa không tri qua khng hong nưc chúng phát trin bt thưng hoc không phát trin gì c. T vn ñ trên cho thy nu có gii pháp k thut tác ñng giúp n hoa cà phê b khng hong nưc có kim soát ñn giai ñon nào là phù hp làm cho hoa cà phê kích thích s tái tăng trưng và n hoa ñng lot. Trong sn xut ñây chính là giai ñon ép nưc (ñ cây thiu nưc ñn mt giai ñon nht ñnh, làm mm hoa phân hóa hoàn toàn) trưc khi tưi ñ hoa n ñng lot. Kích thích s tái tăng trưng Sau vài tun khng hong nưc, n hoa không còn ng hoàn toàn na, chúng cn mt kích thích ñc bit trưc khi chúng s tái tăng trưng. Kích thích này ñã ñưc xác ñnh là: gim ñt ngt nưc (hoc tái cp nưc) trong chính các n hoa và hoc gim ñt ngt nhit ñ, vào khong 40C/gi (Barros và ctv, 1978) [27]; Ngoài ñng rung, c hai du hiu này thưng ñưc xy ra chung vi nhau nh cái ngưi ta gi là: “các trn mưa rào cho n hoa” vào cui mùa khô (Rees, 1964; Browning, 1975b;Magalhaes & Angelocci, 1976; Reddy, 1979) [25]. Tưi, phun mù, nhúng hoa vào nưc, nhúng ñuôi cành mang hoa vào nưc, phun nưc lên mm hoa, hoc nhit ñ gim ñt ngt trong nhà kính khô, ñu có th to kích thích cho s tái tăng trưng (Mes, 1957; Went, 1957; Alvim, 1958; Mathew & Chokkanna, 1961; Rees, 1964) [1]. Như vy, ñi vi cà phê nưc là mt yu t cc kỳ quan trng trong quá trình hình thành và phát trin ca hoa cà phê. Sau khi thu hoch cây cn mt
17. 8 thi gian khô hn nht ñnh ñ hình thành và phân hóa mm hoa, thi gian này là ñiu kin ñ cây phân hóa mm hoa càng nhiu và hoàn toàn. Tuy nhiên, nu c kéo dài mãi s khô hn s làm nh hưng ñn kh năng sinh trưng và phát trin ca cây, chúng cn mt lưng nưc nht ñnh ñ phá v tính ng ngh (kích thích cho hoa n). Vì vy vic xác ñnh ñưc thi ñim cung cp nưc cho cây cà phê sau khi thu hoch là vn ñ rt quan trng ñi vi vic ra hoa và chín tp trung ca cây cà phê. N hoa và tung phn Trong sut 6 12 ngày k ñn n hoa tăng trưng rt nhanh v trng lưng tươi ln khô, lưng Cytokinin trong hoa tăng (Browning, 1973b) [25], tc ñ trao ñi cht ca hoa tăng (Janardhan, Raju & Gopal, 1977) [27], hoa tăng ñ dài lên gp 3 4 ln, phát trin ti giai ñon n hoa và tung phn mnh và do ñó thi khong ca s tái tăng trưng này tuỳ thuc vào nhit ñ (Mes, 1957; Barros và ctv, 1978) [27] và hình như xy ra nhanh hơn nu có lá hin din ti các ñt hoa (Raju và ctv, 1975; Magalhaes & Angelocci, 1976) [27]. 1.3 Quá trình hình thành qu và ht cà phê Sau khi ñưc th tinh qu cà phê tip tc phát trin qua nhiu giai ñon và cui cùng là hình thành ht cà phê vào lúc qu chín, ñưc chia thành 4 giai ñon như sau: + Giai ñon ñu ñinh: trong 3 4 tháng ñu sau khi th tinh bu noãn cà phê vn phân chia t bào, nhưng kích thưc bên ngoài ca qu hu như không tăng lên và có hình dng như chic ñinh nên ñưc gi là giai ñon “ñu ñinh”, Tình trng này rõ ràng là tình trng ng thc th, cũng ging như tình trng ng ca n hoa, ñi kèm vi ABA ni sinh lên cao và GA hot ñng xung thp (Opile, 1979) [26]. + Giai ñon qu tăng nhanh v th tích: t tháng 3 – 5 sau n hoa, qu tăng nhanh v th tích và trng lưng, ch yu do s tăng trưng ca v ngoài qu. Trong sut giai ñon này t bào tăng nhanh v s lưng và th tích, có hàm lưng nưc cao (80 90%), ñiu quan trng nht là hai khoang qu v sau s cha ht,
18. 9 phát trin ti kích thưc hoàn chnh, v trong qu (v thóc) bao quanh khoang qu hoá g, do ñó trong giai ñon này th tích ti ña ca ht nhân ñã ñưc quyt ñnh. Khoang qu ln ra ti kích thưc ln hay nh tuỳ thuc vào nhiu yu t, trong ñó ging và cung cp ñy ñ, cân ñi dinh dưng là nhng yu t quan trng nht. Nhng qu tăng th tích trong mùa mưa m s tr nên ln hơn, khoang qu to hơn, do ñó ht v sau s to hơn, so vi nhng qu tăng th tích trong mùa khô nóng. Ti Kenya, kích thưc nhân ñưc quyt ñnh ch yu bi lưng mưa trong sut giai ñon qu phát trin th tích (Cannell, 1974) [28], lưng mưa các giai ñon khác ít có nh hưng lên c ht, và c ht thì không b nh hưng nhiu ca mc năng sut, rng lá hoc các bin pháp k thut canh tác tr tưi nưc (Abruna, Silva và Vicente Chadler, 1966; Cannell, 1974) [28]. + Giai ñon tích lu cht khô và hình thành ht: t tháng th 6 – 8 sau n hoa thì ht mi hình thành; ñó là nhng ni nhũ ca ht. Vào giai ñon này GA ni sinh tăng rõ (Opile, 1979) [26], nhưng tc ñ tăng kích thưc ca qu gim và dng hn li, khi mà ht lp ñy khoang qu ri thì chúng bt ñu ñóng vai trò như là mt bn cha ưu tiên thu hút các cht ñng hoá và cht khoáng, ht tăng nhanh trng lưng khô, còn kích thưc qu gn như không tăng. + Quá trình qu chín Sau 8 – 10 tháng k t lúc hoa n, ht ñã hóa cng, phôi nhũ ñã phát trin ñy ñ. Lúc ñó s tng hp Etylen tăng lên mnh m, dip lc trong v qu b phân hy. S cân bng gia Auxin/Etylen ñiu chnh s chín ca qu, hàm lưng Auxin cao thì qu chưa chín còn khi hàm lưng Etylen cao trong qu quá trình chuyn hoá, tích lu cht ñưc thúc ñy nhanh hơn và qu chín. Trong quá trình chín, v ngoài ca qu tăng mnh v trng lưng và th tích, giai ñon này xy ra quá trình chuyn hoá t ni nh non thành ht cà phê khi gp ñiu kin thun li, ngưc li khi gp ñiu kin bt thun chúng s teo nh ñi và chuyn sang màu ñen, lúc ñó khoang cha ht hình thành mt khoang trng mà ta thưng gi là nhân lép [7].
19. 10 Mc khác, ngoài các yu t v ñt ñai, ging, k thut canh tác Nưc là yu t không th thiu ñi vi tt c các loi cây trng nói chung và cây cà phê nói riêng, nưc không ch cn thit cho vic tái tăng trưng ca cây (tc làm cho hoa n) mà còn rt quan trng trong vic hình thành cht lưng ca ht cà phê sau này, cn phi có mt lưng nưc ti thiu ñ hoa n bình thưng. Sau khi hình thành qu, ngoài nh hưng ca các yu t khác thì vic cung cp nưc có ñ hay không s quyt ñnh kích thưc ca ht sau này, nu cung cp nưc ñy ñ trong thi kỳ cây ñã ñu qu thì ht s to và ngưc li. Vì vy, vic xác ñnh lưng nưc cung cp cho cây tng giai ñon va ñáp ng ñưc lưng nưc cho cây ñm bo cht lưng ht mà li không lãng phí ngun nưc là vic làm rt cn thit. 1.4 Cht ñiu hòa sinh trưng (hormone thc vt) có liên quan ñn vic ra hoa và chín ca cà phê Quá trình sinh trưng và phát trin ca thc vt luôn luôn gn lin vi các hormone. Chúng tác ñng ñn quá trình sinh tng hp, chuyn v và bin dưng. Có 5 nhóm hormone thc vt tác ñng chính ñn s sinh trưng và phát trin ca thc vt nói chung và cây cà phê nói riêng, bao gm: Auxin, Cytokinin, Etylen, Gibberellin và Abscisin. Các hormone thc vt này là các hp cht hu cơ quan trng trong ñi sng cây trng (Audus, 1963) [23], mi mt hormone thc vt có mt tác dng riêng bit, cũng có khi hormone này là tin ñ cho s sn sinh ra các hormone thc vt khác. Tuy nhiên ñây ch ñ cp ñn 3 nhóm hormone thc vt có tác ñng ñn s ra hoa và chín tp trung ca qu cà phê: Auxin, Gibberellin và Etylen. Auxin: là hormone thc vt ñưc phát hin ñu tiên. Công thc cu to ca Auxin:
20. 11 S trao ñi cht thưng xuyên trong cây bao gm s tng hp mi, s phân gii làm mt hot tính và chuyn hóa thun nghch gia các dng Auxin t do và dng Auxin liên kt. Quá trình bin ñi thun nghch gia dng t do và dng liên kt rt quan trng trong ñi sng ca cây, Indole 3 Acetic Acid (IAA) có th tn ti dưi 2 dng: t do và liên kt, IAA t do gây ra hot tính sinh lý trong cây. Tuy nhiên, trong t bào dng t do chim t l rt ít (< 5%) so vi tng s IAA ca cây, IAA liên kt trong cây là dng ch yu, nhưng chúng không có hot tính sinh lý hoc có hot tính sinh lý rt thp. S tng hp Auxin din ra thưng xuyên và mnh m trong cây, quá trình này ñưc xúc tác bi hàng lot các enzim ñc hiu. Cht tin thân là Axit Amin (Tryptophan) và tng hp IAA din ra theo hưng chung cho tt c thc vt, Auxin có tác dng sinh lý rt nhiu mt lên các quá trình sinh trưng ca t bào như: s hình thành r, hin tưng ưu th ngn, tính hưng ca thc vt, s sinh trưng ca qu và to qu không ht và kìm hãm s rng lá, hoa, qu. Auxin là hormone cơ bn ñiu chnh s rng ca lá và qu vì nó c ch hình thành tng ri cung lá, hoa qu vn ñưc cm ng bi các cht c ch sinh trưng. Do ñó khi phun Auxin ngoi sinh có th làm gim s rng lá, tăng s ñu qu và hn ch rng n, qu non, làm tăng năng sut. Trong lá xanh, Auxin ñưc tng hp mi trong phin lá và vn chuyn qua cung lá, ngăn cn s hình thành tng ri. Nhưng khi lá già thì s tng hp, vn chuyn Auxin gim sút, to ñiu kin cho tng ri xut hin, trong qu thì Auxin ñưc to nên trong phôi và ht, khi Auxin trong qu thp thì tng ri s ñưc hình thành. Gibberellin (GA): là hormone thc vt ñưc phát hin ra sau Auxin, hiu qu sinh lý rõ rt nht ca GA là s kéo dài ca thân, lóng; GA kích thích s ny mm ca ht và c, to qu không ht và trong nhiu trưng hp thì GA kích thích s ra hoa rõ rt, GA 3 có kh năng làm gim rng lá, hoa, qu
21. 12 Công thc cu to ca GA 3: Etylen: là mt cht khí ñơn gin, công thc hoá hc là C 2H4. Các nhà khoa hc ñã phát hin ra Etylen kích thích s chín ca qu t rt lâu. T năm 19331937 nhiu nghiên cu khng ñnh nó ñưc to thành t mt s nguyên liu thc vt ñc bit là trong tht qu, năm 1935 Crocker và cng s ñ ngh xem Etylen như hormone ca s chín, sau ñó bng các phân tích ngưi ta ñã phát hin ra Etylen trong tt c các mô ca cây, nó là sn phm t nhiên ca quá trình trao ñi cht. + Vai trò sinh lý ca Etylen: Etylen và s chín ca qu : khi phát hin Etylen, các nhà khoa hc ñã khng ñnh Etylen là hormone ca s chín, s gây chín qu bi Etylen ñưc chng minh hơn 50 năm qua, nhưng cũng có mt s ý kin cho rng nó là sn phm ca s chín ch không phi gây nên s chín ca qu. Nhiu nghiên cu cho thy Etylen gây nên hai hiu qu sinh hóa trong quá trình chín ca qu: gây nên s bin ñi tính thm ca màng t bào dn ñn s gii phóng các enzim liên quan ñn quá trình chín như enzim hô hp, bin ñi ñ chua, ñ mm ca qu , gây hiu qu quan trng hơn là kích thích s tng hp các protein enzim gây nên các bin ñi sinh hóa trong các quá trình chín ca qu. Etylen và s rng lá, hoa, qu : Etylen hot hóa s hình thành tng ri cung lá, hoa qu qua vic kích thích s tng hp các enzim phân hy thành t bào và kim tra s gii phóng các xenluloze ca thành t bào, Etylen ch có tác dng ñc trưng lên nhóm t bào hình thành tng ri, nó ñi kháng vi Auxin. Vì vy, s rng ca lá, qu ph thuc vào t l Auxin/Etylen, nu t l này cao thì s ngăn nga s rng và ngưc li.
22. 13 + Trong thc t sn xut nông nghip Etylen ñưc áp dng rng rãi trong vic x lý chín mt s loi trái cây như nho, da, chui Nhưng Etylen tn ti dưi dng cht khí, có tc ñ khuych tán cao, rt khó có kh năng s dng trc tip Etylen vào vic dm chín các loi qu, thay vào ñó ngưi ta s dng Ethrel. + Ethrel (ethephon hay axit 2 clorotyl photphonit): là mt cht hoá hc dng lng, khi phun vào cây s ñưc cây vn chuyn, hp th và sn sinh ra khí Etylen (CH 2=CH 2) theo các phn ng hoá hc, vì vy Ethrel cũng ñưc coi như là mt hormone thc vt. Các tác ñng sinh lý ca Ethrel: + Ethrel tác ñng ñn s chín ca qu: nó ñưc sn sinh mnh trong quá trình chín và xúc tin nhanh quá trình chín ca qu. + Ethrel làm gia tăng tc ñ già ca lá, vì vy khi hàm lưng Ethrel ñưc gia tăng trong cây s gây rng lá. Công thc cu to ca Ethrel : C 2H6O3PCl Căn c vào các ñc ñim sinh lý và cơ ch tác ñng ca các hormone thc vt mà trên th gii ñã có mt s th nghim tác ñng ñn quá trình ra hoa và chín tp trung ca cà phê như: * M, R, SonDahl và M,Petracco [30] tin hành thí nghim phun Ethrel trên cà phê Arabica min Nam Brazin trưc khi thu hoch 40 ngày nhm kích thích qu cà phê chín tp trung ñã mang li hiu qu rõ rt trong ñiu kin không có cây che bóng vi nng ñ t 500 – 1000 ppm. * Sabah Softwoods Sdn, Bhd,, Tawau, Sabah (Malaysia) [31] cũng cho bit ñi vi cà phê Robusta sau khi phun Ethrel vi nng ñ 200ppm thì t l cà phê chín tp trung là cao nht. Sau khi x lý 13 ngày thì t l chín ñt 7295% so vi
23. 14 ñi chng không x lý là 29%. Tuy nhiên, khi phun vi nng ñ trên 800ppm thì có hin tưng cây b rng lá hàng lot. * Năm 1973, Browing [25] ñã dùng GA 3 x lý trc tip vào hoa cà phê, gây c ch ABA, làm cho hoa cà phê n ñng lot sau 23 tun x lý. * Năm 1971, Cannel [27] phun GA 3 ti Kenya cho cà phê t 10100ppm v tháng 1011ñã làm tăng năng sut 91%. Mùa cà phê thu hoch ri rác t 23 tháng, vì vy công lao ñng rt tn kém, ñ giúp qa cà phê chín tp trung, Claude (1976) và Snoeck (1977) [26] ñã tin hành thí nghim gây chín tp trung bng hormone thc vt (Ethrel). * Côte d’Ivoire [30] x lý Ethrel sau 12 ngày gây chín 97% so vi ñi chng là 34% trên cà phê Robusta, Cannel (1970) [25] Kenya phun 1400ppm Ethrel trên cà phê Arabica, gây chín 64% so vi ñi chng 20%. * Ti Vin Nghiên cu Cà phê n Đ [30] công b liu lưng x lý cà phê chín tp trung cho cà phê chè Arabica là 0,25 – 0,30ml Ethephon/500ml nưc/cây và cho cà phê Robusta là 0,15 – 0,20 ml Ethephon/750ml nưc/cây. * Kenya, ngưi ta phun dung dch Ethrel vi nng ñ 7001.400ppm làm cho qu cà phê chín sm hơn 24 tun so vi không x lý [30], Abeles & Rubinstein (1964) [23] ñã chng minh ñưc s to ra Ethylen có liên h cht ch vi nng ñ Auxin. + Quá trình gây rng lá ca Ethrel cũng như ABA: ngoài ñng rung hormone cây trng ñiu hòa s rng lá, s liên h tương h phc tp ca chúng vi nhau nht là s cân bng Ethrel và Auxin rt quan trng. Gi thit v tng ri là mt hiu qu ca Ethrel ñưc Abeles (1971) trình bày như sau: S rng do Ethrel tùy thuc vào sinh tng RNA và protein, vic thêm vào ActinomycinD cho kt qu làm kh năng rng do c ch sinh tng hp RNA, Horton và Osborne (1967) [25] cho là Ethrel làm tăng cellulase, sinh tng hp cellulase b c ch bi IAA, Cytokinin, actinomycinD và CO 2. Ethrel và Acid abxicic là hai hormone có tác dng ñi kháng vi Auxin
24. 15 trong s rng ca lá và qu, ABA và Ethrel kích thích s to nên các enzim phân hy thành t bào ca tng ri làm tng ri nhanh chóng xut hin gây hin tưng rng lá và qu. Trong qu non s cân bng này nghiêng v phía Auxin và kìm hãm s phát trin tng ri, Auxin là phytohormone quan trng ñiu chnh s rng mà vai trò chính ca nó là kim hãm s rng, trong qu Auxin ñưc tng hp trong ht còn trong lá Auxin ñơc vn chuyn t chi non và lá non ñn. Chính vì vy, mun kim hãm s rng lá, qu ta cn ñiu chnh s cân bng gia Auxin/ABA hay Ethrel. Đ ngăn chn s hình thành tng ri thì phi b sung thêm Auxin ngoi sinh vi mc ñích ngăn chn s rng lá sau thu hoch. 1.5 Ging cà phê và vn ñ chín tp trung Công tác chn lc dòng vô tính ñã ñưc thc hin nhiu quc gia sn xut cà phê vi. Công tác chn to ñc bit chú ý ñn các dòng cho năng sut cao, kháng bnh g st và có kích c ht ln, theo Charrier (1988) [27], B bin Ngà ñã chn ñưc 7 dòng vô tính có năng sut t 1,7 3,3 tn/ha; Madagasca: 8 dòng ñt năng sut t 2,3 3 tn/ha; Uganda: 10 dòng ñt năng sut t 2,35 tn/ha, các dòng vô tính chn lc ñu có c ht ln (16 18g/100 nhân). Trong công tác chn ging, ngoài các ch tiêu v năng sut cao, chng chu các loi sâu bnh, thì ch tiêu v chín tp trung cũng ñưc các nhà chn to ging xem như là mt tiêu chí bt buc ñ to ñưc các ging cà phê chín tp trung to thun li cho vic thu hái. Hin nay, k thut ghép ñã ñưc s dng ph bin Madagasca, Indonesia ñ thay th dn các ging mi tuyn chn vào sn xut. Kt qu cho thy ñã ci thin rõ rt v ñ ñng ñu vưn cây th hin qua các mt năng sut qun th cao, qu chín tp trung, gim chi phí thu hoch và hn ch mt ñc qu, c qu và ht ít bin thiên d to ra mt hàng thương phm cht lưng cao ñng nht. 1.6 K thut canh tác nh hưng ñn chín tp trung Bin pháp tưi nưc ñưc áp dng rng rãi Đông và Trung Phi nơi có lưng mưa hàng năm khong 1.000 mm, Kenya khuyn cáo tưi hn ch nhm
25. 16 kích thích b r ăn sâu, lưng nưc tưi mc 100 120 mm/ln; Zimbabwe, tưi phun mưa mc 50 65 mm/ln, chu kỳ tưi 2 3 tun, nhiu ñn ñin cà phê Malawi khi ñưc tưi năng sut có th ñt 5 tn/ha vi lưng nưc tưi 30 40 mm/ha và chu kỳ tưi 10 14 ngày. Ti các nưc trng cà phê Châu Phi ñã khuyn cáo v gii pháp nâng cao cht lưng cà phê da vào nghiên cu v liên kt các nhóm nông h có t chc trong qun lý k thut, thu hoch, ch bin ñ nâng cao cht lưng cà phê; T khi khuyn cáo áp dng kt qu nghiên cu, năng sut, ñc bit là cht lưng cà phê ca các nưc Châu Phi tăng rõ rt, ñin hình là Kenya (CAB International Africa Regional Center (CABI AKO), Nairobi, Kenya, 2001)[30]. Trong các bin pháp k thut canh tác, các kt qu nghiên cu ñu ch ra rng: vic xác ñnh thi ñim tưi thích hp có vai trò rt quan trng trong vic giúp cho hoa ra ñng lot ñ qu chín tp trung. 1.7 Các nghiên cu trong nưc v ra hoa, ñu qu, s chín ca qu cà phê vi Hoa cà phê vi ra trên cành ngang mt năm tui hai nách lá ñi nhau trên mi ñt, lưng hoa trên mi cm mi nách lá rt nhiu có khi lên ti 80100 hoa, trên mi cm các hoa cũng không phát trin cùng mt lúc vì vy mà ngay trên mt nách lá hoa n thành nhiu ñt khác nhau. Cũng như các loi cà phê khác cà phê vi ra hoa ñnh kỳ rt rõ rt, nht là vùng có 2 mùa khô và mùa mưa phân bit nhau rõ rt như Tây Nguyên. Hoa cà phê cn ít nht 20 ngày khô hn hoàn toàn ñ phân hóa mm hoa, khong 1 tun sau khi tưi hoc mưa ñ ñ m (ngưng mưa n hoa ch cn 3 –10 mm), nhưng ñ hoa n bình thưng cn lưng mưa ti thiu là 25 – 30mm [7] hoa s n r và kéo dài 23 ngày, phn ln hoa n trong ngày th nht. Thi gian khô hn càng lâu hoa n càng tp trung trong ln ñu tiên và sau ñó có vài ln n ph theo chu kỳ tưi hoc mưa. Do ngh trng cà phê vi Vit Nam có tưi nưc trong mùa khô nên hoa n t 23 ln sau khi tưi nên s có 23 ñt qu chín trong thi gian thu hoch. Hoa cà phê thưng bt ñu n v khuya và hoàn thành vào lúc sáng sm, t lúc
26. 17 búp hoa bt ñu n cho ñn lúc tràng hoa xoè ra hoàn toàn kéo dài 4 – 5 gi, sau ñó ht phn ñưc phát tán vào lúc sáng sm. Điu kin thun li ñ cho hoa n là nhit ñ t 24 25 0 C và m ñ không khí là 94 97% [7]. Các kt qu nghiên cu ti Vit Nam v tác ñng ca các bin pháp k thut (nht là nưc tưi) ñn s ra hoa tp trung dn ñn chín ñng lot ñã có nhng kt qu c th [2]. Các kt qu nghiên cu ca Lê Quang Hưng [7] v phun Phytohormone ñ giúp hoa cà phê vi n tp trung và có t l ñu qu cao cho thy: vic phun GA 3 nng ñ 100ppm ñã tăng t l ny mm lên 78,33% so vi ñi chng không phun là 21,66% và chiu dài ht phn tăng lên tương ng: 95,37 m và 30,60 m. V s dng ch phm Ethephon phun cho cây cà phê khi qu ñã già, kt qu ñ tài “Nghiên cu th nghim làm chín qu cà phê trên cây bng ch phm Ethephon” ca Nguyn Văn Hoà (Lun văn tt nghip 2008, Trưng Đi hc Tây Nguyên) cho thy: có th s dng ch phm Ethephon HPC 97 HXN ca Vin Sinh hc nhit ñi, nng ñ 10% kt hp vi cht ñiu hòa sinh trưng Auxin: αnapthyl acetic acid (αNAA) pha vi nng ñ: Ethephon t 150 ppm – 170 ppm, Auxin: αnapthyl acetic acid (αNAA) nng ñ 50 ppm ñ kích thích cho qu cà phê chín nhanh và chín ñng lot. * Cơ s khoa hc ca vic tưi nưc nh hưng ñn quá trình ra hoa tp trung ca cà phê: Tưi nưc cho cà phê là mt bin pháp k thut ñc bit và là bt buc, có tác dng rt ln ñn vic tăng năng sut trong ñiu kin khí hu khô hn như vùng Tây Nguyên. Tưi nưc cho cà phê là mt bin pháp ñòi hi trình ñ k thut cao, tưi nưc ñúng cho năng sut cao, hiu qu ln; Ngưc li tưi sai không nhng làm gim năng sut mà còn gây lãng phí và xói mòn ñt. Tưi nưc cho cà phê phi căn c vào yêu cu sinh lý sinh thái ca cây qua tng giai ñon, ñiu kin khí hu, ñc tính th nhưng và ñng thái m ca các tng ñt. Theo các nhà khoa hc, do
27. 18 ñc ñim sinh hc ca cây cà phê, phn ln lưng r tp trung ch yu tng ñt mt, ch sâu vào lòng ñt t 0 ñn 30 cm chim hơn 80 % tng lưng r, ñ trùm ca r bin ñng t 0 ñn 50 cm, nên có nhu cu nưc cao, chi phí tưi nưc cho cà phê khá tn kém, chim t 25 ñn 30% tng chi phí. Theo Lê Ngc Báu (Vin Khoa hc k thut nông lâm nghip Tây Nguyên), vic xác ñnh ñúng thi ñim tưi nưc ln ñu ca v tưi (tưi ñu v) là rt quan trng, tưi quá mun (bt ñu quá gii hn chu m cho phép 25 26%) làm cho cây cà phê khó phc hi ñ phát trin bình thưng, thm chí không phc hi ñưc [2]. Tưi nưc không nhng ñáp ng nhu cu sinh trưng ca cây mà quan trng hơn là ñáp ng yêu cu ca cây qua các thi kỳ phát dc. Quá trình n hoa ñòi hi mt năng lưng ln và tp trung, cây hô hp mnh, nhu cu nưc trong thi kỳ này tăng gp 67 ln so vi mc trung bình. Nu thiu nưc trong thi kỳ này không nhng làm cho cà phê b hoa chanh, thui hoa, không th phn ñưc mà còn làm cht tng ñon cành tơ mang hoa nhiu. Tưi nưc cho cà phê không nhng ñáp ng yêu cu hoa n tp trung, ñu qu mà trưc ht bo v và kéo dài tui th ca lá làm cơ s cho vic ra hoa kt qu và cho năng sut cao. Trong ñiu kin chăm sóc ñy ñ tui th ca lá cà phê kéo dài t 1218 tháng, cho ti khi các mm ng nách lá chuyn thành hoa, thành qu và qu ln lá mi bt ñu chuyn sang vàng ri rng. Trong trưng hp thiu nưc, thiu dinh dưng lá ch tn ti 810 tháng (thm chí ít hơn), do ñó tác dng to hoa, qu gim rõ rt. * Tình hình thu hoch cà phê hin nay là vn ñ cn quan tâm ñ có ñnh hưng làm th nào giúp cà phê chín tp trung, ch thu hái 1 2 ln thì cht lưng cà phê nhân ca Vit Nam ci thin Theo các ñiu tra ca Vin Khoa hc K thut Nông lâm nghip Tây Nguyên cho thy: mt trong nhng nguyên nhân quan trng nh hưng ñn cht lưng cà phê nhân khi xut khu là thu hái và ch bin. Ti Đăk Lăk, Lê Ngc Báu (2007) ñiu tra và phát hin có ñn 15,5 % nông h ch thu hoch cà phê 1
28. 19 ln duy nht, và trong ñó t l qu xanh thu hái chim rt cao (trên 50%, thm chí có h thu hoch 100% qu xanh), nguyên nhân chính là do giá thu hái nhân công cao và công tác bo v gp nhiu khó khăn vì din tích cà phê ca nông h thưng xa nơi cư trú và không ñm bo an ninh và trt t xã hi, Điu tra trên toàn vùng Tây Nguyên cho thy: Ch có 12,5 % nông h thu hoch khi t l qu chín > 71 %; 45,7 % nông h thu hoch có t l qu chín < 50 % và 41,8 % h nông dân thu hoch có t l qu chín t 51 70 %. Ti Gia Lai, theo ñánh giá ca S Nông nghip và Phát trin Nông thôn thì t l nông dân thu hái cà phê qu xanh chim khong 80 % (s h này thu hái có khi ti 80 % qu cà phê xanh). Theo ông Huỳnh Quc Thích, Trưng phòng Trng Trt S Nông nghip và Phát trin Nông thôn tnh Đăk Lăk cho bit: Ti Đăk Lăk hin nay 80% din tích trng cà phê là do nhân dân qun lý, Trong khi ñó vic thu hái xanh vn còn là mt thói quen ca ngưi trng cà phê, t l qu chín khi thu hoch ch ñt 65%. Ngoài ra, ông Thích còn cho bit vic hái qu xanh như hin nay là li bt cp hi, không nhng cht lưng cà phê kém ñi mà còn làm gim năng sut (TTXVN) , 2008. Theo ñiu tra ca Cafe Control (2004): v thu hoch 2003 các vùng cà phê Đăk Lăk cho thy ch có 11,5 % nông h hái chn qu chín và ñn 88,5 % nông h hái tut nguyên cây vi t l qu chín 68,2 %; qu xanh là 31,8 %. Theo ông Đoàn Triu Nhn (Phó Ch tch thưng trc Vifoca, Trưng ban k thut cht lưng cà phê) cho bit: tham gia hi ngh cà phê các nưc, các quc gia khác ñu công nhn tm quan trng ca cà phê Robusta Vit Nam có v trí nht nhì th gii nhưng nói ñn cà phê cht lưng thp thì ngưi ta ch ñích danh Vit Nam. Đó là nguyên nhân làm mt hàng triu USD cho ngành cà phê Vit Nam; Chính vì vy, ñ ci thin cht lưng cà phê thì nông dân là ngưi quyt ñnh, tuy nhiên, ngưi trng cà phê vn gi thói quen thu hoch theo kiu thy qu chín là tut sch xung ñt k c khi qu còn xanh. “Thc cht cà phê Robusta ca nưc ta không h
29. 20 xu, nu hưng dn bà con không thu hái xanh, không phơi sân ñt, không ñng trưc khi phơi thì cht lưng s ñưc ci thin ñáng k” (Dip Knh Tn, Th trưng B Nông nghip và Phát trin Nông thôn) [4]. Theo tính toán ca các nhà chuyên môn do hái xanh và ch bin lc hu mà mi v nông dân Đăk Lăk ñã t mình làm mt trên 100 triu USD vì sn phm kém cht lưng [4]. Vi k thut thu hái như trên, trong ñiu kin các khâu ch bin và phơi sy tt cũng ñã làm nh hưng ñn cht lưng cà phê nhân xut khu, nhiu công trình nghiên cu ñã chng minh có mi quan h gia t l qu cà phê xanh thu hái và s li tăng sau khi ch bin và sn lưng li b gim 5 % nu thu hoch có t l qu xanh là 30 %; nu t l này 50 % thì sn lưng gim là 8 % [9]. Như vy, gii pháp làm cho qu cà phê chín tp trung s giúp cho vic thu hái cà phê ñm bo t l qu chín cao, sau ch bin s ñm bo ñưc cht lung cà phê nhân xut khu, làm tăng giá tr hàng hoá và góp phn gim giá thành sn xut, tăng tính cnh tranh trên th trưng th gii. * Ging cà phê và vn ñ chín tp trung Công tác nghiên cu ging cà phê vi trong nhng năm qua ñc bit chú trng khâu ci thin cht lưng và kích c ht, ngoài tim năng cho năng sut cao, b ging chn lc còn có kích c ht to ñáp ng yêu cu cht lưng xut khu. Giai ñon 2000 2005, Vin Khoa hc k thut Nông Lâm nghip Tây Nguyên (trưc ñây là Vin nghiên cu cà phê EaKmat) ñã tin hành chn lc ñưc 9 dòng vô tính (TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13) có năng sut cao (4 6 tn/ha), khi lưng 100 nhân t 16 – 21g, trong ñó có 5 dòng TR4, TR5, TR6, TR7, TR8 ñã ñưc B Nông nghip và phát trin nông thôn công nhn là ging quc gia và cho phép ph bin rng rãi trong sn xut, Các dòng vô tính TR9, TR11, TR12, TR13 ñang ñưc khu vc hóa ti nhiu vùng trên ña bàn các tnh Tây Nguyên và mt s vùng lân cn. Các ging chn lc ngoài các ñc tính tt như năng sut cao, c ht ln, kháng cao ñi vi bnh
30. 21 g st, và có kh năng chín tp trung, giúp vic thu hái thun li hơn, ñây là ngun vt liu tt ñ thay th các ging hin ñang có trong sn xut mà phn ln do nông dân t chn lc. Trong nhng năm ti, khi mà vic trng li cà phê vào chu kỳ 2 thì cn xác ñnh b ging chín tp trung, ñng lot s là mt trong nhng gii pháp cơ bn ci thin tính trng hái xanh như hin nay. * V s dng hormone làm chín qu cà phê: Vit Nam, các kt qu nghiên cu v s dng hormone thc vt ñ kích thích, ñiu khin quá trình sinh trưng, ra r, hoa, ñu qu, làm qu chín trên các loi cây trng khá nhiu, nht là trên các cây rau và cây ăn qu. Nhiu ñơn v nghiên cu, trong ñó có B môn Bo qun ch bin – Vin nghiên cu rau qu cũng ñã tin hành nghiên cu ng dng th nghim hot cht này ñ dm chín qu hng và qu chui và ñã cho kt qu rt tt. Có th khng ñnh rng hot cht chính ca “Hoa qu thúc chín t” là Etylen, ngoài ra còn hot cht gì khác na hay không thì chúng tôi chưa có ñ ñiu kin ñ phân tích, ñánh giá (Ngun: VnExpress.net). Mt s nghiên cu v Ethephon nói chung và Etylen nói riêng ca các tác gi: Các nghiên cu kích thích qu chín ca Công ty bo v thc vt Sài Gòn. Nghiên cu bo qun bưi bng Ethephon ca Trưng Đi hc Nông Lâm Thành ph H Chí Minh. Nghiên cu kích thích ra m cao su bng ch phm Ethephon ca Vin k thut nông nghip min Nam, (Ngun: agroviet.gov.vn). Nghiên cu ca ThS. Phan Nht Ái, Phó giám ñc S NN&PTNT Vĩnh Long (do S NN&PTNT Vĩnh Long và Vin nghiên cu cây ăn qu min Nam ñng thc hin). Đ tài v s dng Ethephon và các cht ñiu hoà sinh trưng kích thích s phát trin ca t bào to ging cây sch bnh. Riêng ñi vi cây cà phê vi, có l nghiên cu ñu tiên là ca Phó Giáo sư, Tin s Lê Quang Hưng [7] (Khoa Nông hc, Trưng Đi hc Nông Lâm Tp, H Chí Minh): năm 1987 ti Lâm Đng khi x lý GA 3 nng ñ 150ppm làm
31. 22 hoa cà phê vi n 65,09% sau 15 ngày so vi ñi chng là 9,89%, Các thí nghim năm 1991 ti Đng Nai và Lâm Đng (cùng tác gi trên) cũng cho kt qu kh quan: khi phun GA 3 100ppm ñã làm t l ny mm ca ht phn là 78,33% (ñi chng: 21,66%), chiu dài ht phn tăng lên rõ rt 95,37m (ĐC:30,6 m) và ñc bit là t l ht tròn (mt nhân, caracoli) gim rõ rt: 6,41% (ĐC: 31,06%). V s dng Etylen (Ethrel, Ethephon) giúp qu cà phê chín ñng lot cũng ñã có nhiu nghiên cu, thc nghim và ñã có nhng kt qu ban ñu như v 1986/1987 phun Ethephon 250 – 500ppm vào giai ñon qu già làm chín 73,6% s qu sau 15 ngày so vi ñi chng không phun là 8,73%. T tháng 09/2008 ñn 06/2009 Nguyn Văn Hòa (Đ tài tt nghip Đi hc Tây Nguyên) ñã thí nghiêm s dng Ethephon và NAA ñ làm qu cà phê vi chín tp trung ti Buôn Ma Thut và huyn Krông Ana (Đăk Lăk) ñã cho kt qu ban ñu là khi s dng Ethephon 150 – 170ppm kt hp vi NAA 50ppm giúp qu chín ñng lot và gim ñưc hin tưng rng lá. Tuy nhiên, vn ñ này cũng còn nhiu ý kin khác nhau, và hu ht trong các ñ ngh ca các tác gi nghiên cu v ni dung này cũng ñu ñ ngh tip tc nghiên cu thêm ñ có nhng kt lun c th hơn.
32. 23 Chương 2 ĐI TƯNG, VT LIU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng, vt liu, ña ñim nghiên cu * Đi tưng nghiên cu: vưn cà phê vi trng bng ging thc sinh, thi kỳ kinh doanh n ñnh (năm th 78), khong cách trng 3 x 3m, 1 cây/h, mt ñ 1.110 cây/ha. Năng sut 3 năm gn ñây ñt loi khá (t 3 4 tn nhân/ha). * Đa ñim: xã Trà Đa, Tp. Pleiku và Th trn Chư Sê, huyn Chư Sê, tnh Gia Lai. * Vt liu s dng: Ethrel 40% (Trung Quc), α NAA (Merck – Đc). 2.2 Ni dung nghiên cu Điu tra hin trng sn xut cà phê ti tnh Gia Lai, tp trung khâu thu hoch, sơ ch và s dng cht kích thích làm chín qu. Nghiên cu nng ñ phun Ethrel và kt hp vi α NAA ñn s chín ca qu, năng sut và phm cp ht cà phê. Nghiên cu thi ñim x lý Ethrel ñn s chín ca qu, năng sut và phm cp ht cà phê. 2.3 Phương pháp nghiên cu và ch tiêu theo dõi 2.3.1 Điu tra hin trng 2.3.1.1 Đa ñim Điu tra 5 huyn trng cà phê trng ñim ca tnh Gia Lai. • Huyn Kbang: ñiu tra Xã Đông, Sơ pai, Sơn Lan. • Huyn Ia Grai: ñiu tra xã ABá, Ia Sao, Ia Hrung. • Huyn Chư Sê: ñiu tra xã Dun, Ia Hlop, Th trn Chư sê. • Huyn Đăk Đoa: xã Nam Giang, Tân Bình, Th trn Đăk Đoa. • Tp, Pleiku: xã Trà Đa, Bin H, An Phú và mt s phưng khác.
33. 24 2.3.1.2 Quy mô ñiu tra Mi xã ñiu tra 30 h trng cà phê (h tham gia cung cp s liu là nhng nông dân nòng ct, có nhng kin thc nht ñnh v k thut trng cà phê, din tích: t 0,5 ha tr lên), tng s s h ñiu tra là 450 h. 2.3.1.3 Ni dung ñiu tra Điu tra v k thut canh tác cà phê. Kho sát h thng thu mua, sơ ch. Kho sát tình hình s dng hóa cht ñ kích thích cà phê chín tp trung. 2.3.1.4 Phương pháp ñiu tra Phng vn và ghi vào phiu ñiu tra các thông tin (kt hp hưng dn và kim tra hin trng vưn cà phê). Phương pháp ñiu tra nhanh nông thôn (RRA: Rapid Rural Appraisal). ñiu tra nhóm cung cp thông tin ch lc (KIP: Key Infomation Panel), ñiu tra nông h ñi din theo phương pháp ñánh giá nông thôn có s tham gia ca ngưi dân (PRA: Participatory Rural Appraisal). 2.3.2 Thí nghim 1 Xác ñnh nng ñ Ethrel kt hp α NAA Thí nghim b trí theo kiu ô chính, ô ph (Split Plot); 2 yu t; 3 ln lp, mi ô cơ s: 12 cây (4x3 cây). Tng s cây thí nghim: 288 cây, din tích thí nghim: 4.720 m 2. Yu t chính: các nng ñ Ethrel: 300, 500,700 ppm; phun khi qu chín trên cây ñt t 10 20 %; liu lưng phun: 0,5 lít dung dch/cây. Yu t ph: có và không có phun α NAA vi nng ñ 50ppm. Thi ñim phun: sau khi phun Ethrel 3 ngày. Quy cách vưn thí nghim: + Cà phê vi kinh doanh n ñnh, sinh trưng khá, vưn cây ñng ñu. + Không cây che bóng hoc có che bóng vi mt ñ thưa (< 20 cây che bóng/ha).
34. 25 + K thut phun: phun vào lúc tri râm mát. + Các bin pháp chăm sóc: thc hin theo tiêu chun ngành: 10 TCVN 478 2002. Ch tiêu nghiên cu: + Thi gian t phun ñn thu hoch (ngày). + T l qu chín khi hái = ( Σ s qu chín khi hái r/ Σ s qu thu hái x 100). * Cách ñm: trên cây quan trc chn 4 cành theo 4 hưng, mi cành chn 5 ñt gia, mi ln nhc/công thc chn 5 cây ñm qu chín và qu xanh khi thu hái. Tng s cây ñm 60 cây. + T l lá rng sau khi phun Ethrel = ( Σ lá rng/ Σ s lá) x100. Tương t như quan sát t l qu chín. Đm tng s lá (xanh) trưc và sau khi phun Ethrel. + T l qu rng sau khi phun Ethrel = ( Σ qu rng/ Σ qu) x100. Tương t như t l rng lá; ñm tng s qu trưc khi phun và khi thu hoch. + Năng sut (tn qu tươi/ha): t năng sut cà phê tươi thc thu trên ô thí nghim quy ra năng sut cà phê qu tươi/ha. + Phm cp cà phê nhân theo TCVN 41932005: P.100ht, t l các cp ht: R1, R2 : trên mi công thc trưc khi thu hoch 1 ngày tin hành thu hái toàn b s qu ñã ñưc ñnh v bng dây (c 3 ln lp li/công thc), trn ñu và ly ra 2kg cà phê qu tươi ñ tin hành xác ñnh các ch tiêu phm cp. 2.3.3 Thí nghim 2 Xác ñnh thi ñim phun Ethrel Thí nghim tin hành trên vưn cà phê kinh doanh n ñnh. Nng ñ Ethrel 300ppm (k tha t TN1 năm 2009, vì ñây là nng ñ cho kt qu v rng lá, rng qu ít nht). Thí nghim b trí theo kiu khi ngu nhiên hoàn toàn RCBD, gm 4 công thc, 3 ln lp, mi ô cơ s 20 cây/ô (4x5 cây). Tng s cây thí nghim: 240 cây, din tích thí nghim: 3.591 m 2. + Các bin pháp chăm sóc: thc hin theo tiêu chun ngành 10 TCVN 478 2002. Các công thc thí nghim:
35. 26 CT1: ñi chng, không phun Ethrel. CT2: phun Ethrel khi có 10 15 % qu chín trên cây. CT3: phun Ethrel khi có 16 20% s qu chín trên cây. CT4: phun Ethrel khi có 21 25% s qu chín trên cây. Các ch tiêu nghiên cu: như thí nghim 1. 2.4 X lý s liu * Các bưc x lý thông tin Kim tra s liu quan trc, thu thp. Mã hóa d liu. X lý s liu theo phương pháp thng kê mô t. X lý s liu thí nghim: dùng phn mm Microsoft Excel. X lý s liu ñiu tra: dùng phn mm SPSS. * Phương pháp nghiên cu + Phương pháp tài liu hoá: tng hp tài liu trong, ngoài nưc và các kt qu nghiên cu v cây cà phê Vit Nam ñ xác ñnh cơ s khoa hc ca vic s dng các cht ñiu hòa sinh trưng làm cà phê chín ñng lot. + Phương pháp ñiu tra theo vùng ñi din cho mi xã, huyn nghiên cu, áp dng phương pháp ñánh giá nhanh nông thôn (RRA) nhm thu thp thông tin v ña bàn sn xut mt cách nhanh chóng thông qua quan sát, tho lun, trao ñi và phng vn. + Phương pháp ñánh giá có s tham gia ca cng ñng (PRA). + Phương pháp hi tho, chuyên gia. 2.5 K thut s dng K thut trng, chăm sóc: theo tiêu chun ngành: 10 TCN 478-2002 . Phân tích mt s ch tiêu hóa tính ñt ti Vin Khoa hc K thut Nông Lâm nghip Tây Nguyên. K thut phân tích cht lưng ht cà phê nhân theo tiêu chun TCVN 4193 1998. K thut pha ch hóa cht theo nguyên tc không làm gim hiu lc ca thuc. S dng công ngh thông tin trong x lý s liu ñiu tra, quan trc thí nghim.
36. 27 Chương 3 KT QU NGHIÊN CU VÀ BÀN LUN 3.1 Hin trng sn xut cà phê tnh Gia Lai 3.1.1 Mt s ñc ñim ca vưn cà phê ti vùng nghiên cu Sau khi t chc ñiu tra thc t ti các vùng trng cà phê trng ñim ca tnh, chúng tôi tin hành tng hp, x lý s liu. Kt qu ñiu tra th hin qua các bng sau: Bng 3.1 Mt s ñc ñim vưn cà phê ti vùng ñiu tra (ĐVT:%) Đa bàn ñiu tra Đc ñim ĐăkĐoa Chư Sê KBang Ia Grai Pleiku 1. Đa hình Bng phng 45,6 35,6 23,1 33,3 30 Dc nh 37,8 40 57,1 38,9 42,2 Dc va 12,2 24,4 19,8 25,5 25,6 Dc 4,4 0 0 2,2 2,2 2. Din tích (ha) 10 .766 11 .193 2.699 16 .449 3.202 So vi DT ca tnh 14,5 15,1 3,6 22,2 4,2 3. Ging Cây thc sinh 97,8 97,8 100 100 98,9 Cây ghép 2,2 2,2 0 0 1,1 4. Hình thc trng Trng thun 100 100 100 98,9 100 Không che bóng 90 62,2 92,3 58,9 71,1 Có che bóng 10 37,8 7,7 41,1 28,9 Trng xen 0 0 0 1,1 0 Ghi chú: V ñ dc: Bng phng: 0 <5%; Dc nh: 5 – <10%; Dc va: 10 <15%; Dc: ≥ 15%.
37. 28 Bng 3.1 cho thy: hu ht din tích trng cà phê ca tnh ñưc trng trên ñt có ñ dc thích hp, t bng phng dc nh (chim 71 – 93%). V ging: hu ht cà phê Gia Lai ñưc trng bng cây thc sinh và không rõ ngun gc ging (chim t 97,8 100%), ging cà phê ñưc trng ch yu vn là do ngưi dân t sn xut (53,16%) hoc mua t do ngoài th trưng (46,40%). Hin nay, ña s vưn cây ñã già ci, năng sut thp, phm cp ht nhân thp, sâu bnh nhiu ; mt s din tích bt ñu ñào b ñ trng li (tái canh), vn ñ ñưc ưu tiên hàng ñu là cn thit phi s dng các ging mi ñã ñưc chn to nhm loi b nhng tn ti v ging trưc ñây. Mt ñc ñim ñáng chú ý là: 99,78% din tích trng cà phê ñưc ñiu tra là trng thun, trong ñó ña s là trng thun không có cây che bóng (74,90%), ch có 25,1% có cây che bóng. Cây che bóng ñưc trng ch yu là cây mung ñen, keo ñu và mt s ít loi cây ăn qu. Đây là mt thc t ñáng báo ñng vì vic không s dng cây che bóng, chn gió s làm gim tui th ca vưn cây rt nhanh, ra qu cách năm 3.1.2 Ngun lc con ngưi cho sn xut cà phê ti các ña ñim ñiu tra Qua bng 3.2 cho thy: ñ tui trung bình ca ch h sn xut chuyên canh cà phê là 45 tui. S khu trên mi h sn xut là tương ñi cao (5 ngưi/h). Thêm vào ñó s ngưi ñ tưi lao ñng (>18 tui) trong các h này li thp (2 ngưi/h). Vì nhng lý do này nên t l ngưi sng ph thuc là khá cao (>50%). V trình ñ hc vn: phn ln ch h sn xut chuyên canh cà phê tt c các ñim ñiu tra có trình ñ hc vn cp 2 và cp 3 (92,68 %). Đây chính là ñim mnh ñ ng dng các tin b KHKT vào sn xut cà phê trêm ña bàn tnh Gia Lai.
38. 29 Bng 3.2 Ngun lc con ngưi ca các h trng cà phê Đa bàn ñiu tra Ngun lc con ngưi Đăk Đoa Chư Sê KBang Ia Grai Pleiku Tui ch h 47,88 44,19 43,29 43,03 45,77 S khu 5,13 4,63 4,76 4,67 4,78 Lao ñng 2,61 2,40 2,41 2,43 2,44 T l ph thuc (%) 50,87 51,80 50,58 52,14 51,16 Trình ñ hc vn (%) Không ñi hc 0 0 0 0 0 Cp 1 10,00 5,56 6,59 12,22 2,22 Cp 2 65,56 38,89 57,14 46,67 44,44 Cp 3 24 ,44 55 ,56 36 ,26 41 ,11 53 ,33 3.1.3 Tưi nưc cho cà phê * Tưi nưc Bng 3.3 cho thy: ti huyn KBang có 1,1% h không tưi nưc cho cà phê, ñây ch là mt phn nh trong toàn b din tích ca huyn không tưi nưc hoc tưi rt ít, ñiu này là do vùng này nh hưng 2 vùng khí hu: khí hu Tây Nguyên và Duyên hi Nam Trung b. Mt khác, phn ln din tích ca vùng này ch yu nm ven rng nên khí hu không khc nghit như các vùng khác, chính do nh hưng ca khí hu như vy nên cà phê vùng này ra hoa hu như quanh năm, cà phê chín ri rác, năng sut không cao. * V lưng nưc tưi: các h sn xut cà phê các vùng ñiu tra có xu hưng tưi nưc cho cà phê vi lưng nưc rt cao (tưi ñy bn: 800 – 1.000 lít/bn/ln ) chim ñn 84,42%, h nghĩ rng càng tưi nưc nhiu thì năng sut càng tăng, song nhng kt qu nghiên cu cho thy ñn ngưng nht ñnh năng sut không tăng lên, mt khác lưng nưc quá tha s gây nên hin tưng ra trôi dinh dưng theo chiu sâu va làm gim ñ phì ñt va tăng chi phí tưi nưc, và tt yu là li nhun s gim tương ng. Hơn na, vi lưng nưc tưi
39. 30 cho cà phê quá cao s làm lãng phí ngun tài nguyên nưc vn dĩ ñã khan him vùng Tây Nguyên. S h tưi nưc có kim soát chim t l rt thp, trong các huyn ñiu tra thì huyn Chư Sê có t l h tưi nưc có kim soát chim cao nht (20%). * V phương pháp tưi: phương pháp tưi gc (dí) là chính (87,80%), ưu ñim ca k thut tưi gc là chi phí mua trang thit b thp, tn tht nưc trong quá trình tưi không ñáng k nên tit kim ñưc lưng nưc. Bng 3.3 K thut tưi nưc cho cà phê (ĐVT: %) Các bin pháp Đa bàn ñiu tra k thut Ia Grai Kbang Đăk Đoa Chư Sê PleiKu Tưi nưc Không 0 1,10 0 0 0 Có 100 98,90 100 100 100 K thut tưi Dí 78,9 85,6 95,6 91,1 87,8 Bét 13,3 5,6 3,3 4,4 3,3 Tràn 7,8 8,9 1,1 4,4 8,0 Lưng nưc tưi Đy bn (8001.000 lít ) 91,1 94,4 94,4 54,4 87,8 700 lít 2,2 0 3,3 11,1 1,1 Chu kỳ tưi 30 ngày 12,1 8,9 6,7 1,1 8,9
40. 31 + Tưi phun mưa: ch mt din tích rt nh (dưi 6%) ñưc tưi bét (phun mưa), ñây là phương pháp tưi tiên tin, tuy nhiên chưa ñưc s dng ph bin do giá thành cao, lp ñt và vn hành khá phc tp, + Tưi tràn: s h còn s dng bin pháp tưi tràn chim 6,04%, các h này ch yu các vùng trng cà phê tp trung ti huyn Ia Grai, ñây là phương pháp tưi không ñưc khuyn cáo vì gây xói mòn ñt, ni r cà phê và ñc bit lây lan bnh rt nhanh, nht là bnh r, * Chu kỳ tưi Tùy vào ñiu kin thi tit tng năm các vưn cây ñưc tưi trung bình vi chu kỳ t 20 25 ngày chim 39,78%, chu kỳ 25 – 30 ngày chim 44,88%, nhìn chung s chênh lch gia chu kỳ 20 – 25 ngày và 25 – 30 ngày không nhiu, Điu này chng t chu kỳ tưi ph bin nht là nm trong khong t 20 ñn 30 ngày và ph thuc rt nhiu vào các ñiu kin ngoi cnh (tui cây, ch ñ che bóng, vùng khí hu, ñt ñai ). * Ngun nưc tưi 24% 43% Ging Ao h Sông sui 33% Biu ñ 3.1 Tình hình s dng ngun nưc ti vùng ñiu tra Biu ñ 3.1 cho thy: ngun sông, sui chim t l rt cao (43%), k ñn là s dng ao h (t nhiên hoc nhân to, chim 33%), s h ñào ging ñ tưi chim 24%, ñây là thc trng ñáng báo ñng khi mà ngun nưc mt và nưc
41. 32 ngm ngày càng cn kit vì vic s dng ngun nưc ngm ñ phc v cho vic tưi cà phê và trong tương lai không xa s xut hin nhng ñt hn khc lit gây tn tht ln cho cây trng, ngun nưc này thưng không ñm bo, hay xy ra tình trng thiu nưc tưi. 37% Thiu nưc Đ nưc 63% Biu ñ 3.2 Hin trng ngun nưc tưi Biu ñ 3.2 cho thy: có ñn 1/3 (37%) din tích cà phê ti các vùng ñiu tra thiu nưc tưi. Nguyên nhân là do vic tưi nưc quá lãng phí ca các h, ñc bit là các h phía ñu ngun làm cho các h phía dưi thiu nưc tưi, hơn na vic phá b các ñai rng chn gió, h thng cây che bóng trong vưn cà phê góp phn cho vic thiu nưc tưi ngày càng trm trng hơn. * V thi ñim tưi 1% 23% Tháng 1112 Tháng 12 Tháng 3 76% Biu ñ 3.3 Thi ñim tưi nưc ln ñu
42. 33 Biu ñ 3.3 cho thy: thi ñim tưi nưc ln tp trung ch yu vào tháng 12 (trưc Tt âm lch, t 61,11% 95,56%), tưi ln ñu vào tháng 1112 (chim 23%). Riêng huyn KBang do có khí hu ñc bit như trên ñã nêu nên tưi nưc ln ñu chm hơn các vùng khác, tháng 1112 ch có 1,11% s h tưi nưc, tháng 12 chim 95,56%, ti huyn này có h ñn tháng 3 mi tưi nưc ln ñu cho cà phê (3,33%). Biu ñ 3.4 Căn c tưi nưc ca các h ti vùng ñiu tra T biu ñ 3.4 cho thy hu ht các h xác ñnh thi ñim tưi ln ñu ñu da vào kinh nghim (chim 67%), các h ch nhìn cây cà phê héo là tin hành tưi nưc mà chưa quan tâm ñn vic cây ñã phân hóa mm hoa ñy ñ chưa, lưng nưc còn trong ñt có ñm bo cho cây hay không và hoàn toàn cm tính không da trên mt cơ s khoa hc nào, ch có 14% là có tham kho ý kin ca cán b có chuyên môn mà c th là cán b khuyn nông trên ña bàn. * S ln tưi S ln tưi nưc ph thuc rt ln vào ñiu kin thi tit, tình hình che bóng, chn gió ca vưn cà phê.
43. 34 5 4 3,24 2,97 2,88 2,96 3 1,95 2 1 0 Ia Grai KBang Đak Đoa Chư Sê PleiKu Biu ñ 3.5 S ln tưi T biu ñ 3.5 cho thy: s ln tưi bin ñng t 1 4 ln, s ln tưi trung bình dao ñng t 1,953,24 ln; ti huyn Chư Sê có 25 h (chim 27,78%) tưi nưc 4 ln cho cà phê, huyn Đăk Đoa và Tp. Pleiku có 10 h (chim 11,11%), riêng huyn KBang có 30 h ch tưi 1 ln (chim 33,33%). 3.1.4 Tình hình s dng thuc BVTV Kt qu ñiu tra ti bng 3.4 cho thy: gn 100% s h ñưc ñiu tra ñu tr li là hng năm phi s dng thuc bo v thc vt ñ phòng tr các loài sâu, bnh hi chính như rp sáp, mt ñc cành, bnh g st Hu ht các h ñu phun toàn b din tích khi có sâu bnh ch không thc hin phun cc b như khuyên cáo ca các cơ quan chuyên môn. S ln phun bin ñng t 1 3 ln, riêng huyn Kbang bin ñng nhiu hơn: 1 – 5 ln. Đây cũng là mt thc t ñáng báo ñng khi mà ngưi sn xut cà phê lm dng thuc tr sâu hoá hc trên ñng rung, không nhhng làm tăng chi phí ñu tư, phá v cân bng sinh thái (tiêu dit luôn các loi côn trùng có ích), ñ li dư lưng trên nông sn, hu hoi môi trưng. V s dng các loi cht kích thích gây chín tp trung: Kt qu ñiu tra cũng cho thy không có h nào s dng cht kích thích sinh trưng ñ phun cho qu cà phê chín tp trung.
44. 35 Bng 3.4 Tình hình s dng thuc BVTV (ĐVT: %) Đa bàn ñiu tra Tình hình s dng Đăk Chư Thuc BVTV Ia Grai KBang PleiKu Đoa Sê S dng thuc hóa hc 100,0 98,9 91,1 97,8 100,0 Cách phun Phun phòng 55,6 30,3 19,5 27,3 47,8 Phun toàn b khi có sâu bnh 22,2 41,6 58,5 45,5 42,2 Phun cc b 22,2 28,1 22,0 27,3 10,0 S ln phun 1,8 1,9 1,4 1,5 1,8 Bin ñng s ln phun 14 15 13 13 13 S dng KTST làm chín cà phê Có 0 0 0 0 0 Không 100 100 100 100 100 3.1.5 V s dng phân bón * Phân hu cơ Bng 3.5 Tình hình s dng phân hu cơ (ĐVT: %) Tình hình s dng phân Đa bàn ñiu tra hu cơ Ia Grai Kbang Đăk Đoa Chư Sê PleiKu S dng phân chung Không 36,7 56,0 14,4 12,2 30,0 Có 63,3 44,0 85,6 87,8 70,0 S lưng (tn/ha) 20 22,8 5,0 14,3 8,9 7,9 Chu kỳ bón (ln/năm) 12 năm 84,2 90,0 87,0 83,5 84,1 > 2 năm 15,8 10,0 13,0 16,5 15,9
45. 36 Bng 3.5 cho thy: có 30% s h không s dng phân hu cơ, lưng bón/ha mc 1020 tn chim t l cao (61,7%), s h s dng thp hơn 10 tn phân/ha chim 26,5%, phn ln tp trung huyn KBang và các h ñng bào dân tc thiu s. Chu kỳ bón ch yu là 12 năm bón mt ln (chim 85,8%) ñiu này rt tt cho cà phê sinh trưng và phát trin. Tuy nhiên, do chăn nuôi ít phát trin và din tích cà phê ca tnh quá ln nên áp lc thiu phân chung thưng xuyên xy ra trên ña bàn toàn tnh. Đ khc phc s thiu ht này nhiu h dân ñã tn dng ph ph phm sn có trên lô có ñ bón, ñc bit là vic s dng v cà phê làm phân bón ñang ñưc m rng. Biu ñ 3.6 Thc trng s dng v cà phê làm phân bón Biu ñ 3.6 cho thy: s h s dng v cà phê làm phân bón li chim t l chưa cao (40%), các h trng cà phê ti huyn KBang ch yu bán cà phê qu tươi nên không có v ñ bón, theo ñiu tra cho thy ch có 2 h có dùng v cà phê chim 2,2% trong tng s h ñiu tra ca huyn. Ti huyn Ia Grai, Đăk Đoa có trên 50% s h có s dng v cà phê làm phân bón. Đ s dng v cà phê bón li cho vưn tt nht là phi cho v hoai mc trưc khi bón cho cây.
46. 37 Biu ñ 3.7 Phương pháp s dng v cà phê Tuy nhiên, kt qu ñiu tra qua biu ñ 3.7 cho thy: 64% s h dùng v cà phê bón trc tip trên lô mà không . Đây là ñiu mà các ngành chc năng cn có bin pháp khuyn cáo các h nên tin hành dùng vôi, phân lân, phân chung, ch phm sinh hc, ñ cho v cà phê hoai mc trưc khi bón vì va hn ch kh năng lây lan ngun bnh va tăng hàm lưng dinh dưng ca phân khi bón cho cây cà phê. * Phân vô cơ S liu ñiu tra qua biu ñ 3.8 cho thy có hơn 99% din tích cà phê ñưc các nông h s dng NPK hn hp, hoc bón kt hp phân hn hp vi phân ñơn, ch có 1% s dng phân ñơn bón cho cà phê. 2% 1% S dng phân ñơn 97% S dng phân hn hp S dng kt hp(phân ñơn + hn hp) Biu ñ 3.8 Tình hình s dng phân hóa hc
47. 38 Bng 3.6 Liu lưng phân hóa hc (kg/ha/năm) Đa bàn ñiu tra Liu lưng Ia Grai Kbang Đak Đoa Chư Sê PleiKu Phân SA 277,53 317,91 300,62 475,32 373,94 Phân Ure 379,6 371,76 371,5 504,38 395,75 Phân lân 675,53 561,63 588,6 706,84 585,07 Phân KCl 282,59 263,52 280,75 508,55 348,48 Phân NPK 456,06 383,83 631,33 727,22 731,58 V lưng phân vô cơ s dng, kt qu ñiu tra qua bng 3.6 cho thy: lưng phân bón trung bình ca các h trng cà phê trên ña bàn 5 huyn là: 349,06 kg SA + 404,6 kg Ure + 623,53 kg lân + 336,78 kg kali và 586 kg NPK. Như vy, bình quân hơn 2 tn phân hóa hc/ha, ñây là con s rt cao so vi khuyn cáo ca Vin KHKT NLN Tây Nguyên (Urê: 400450, SA: 200250, Lân nung chy: 450550, Kali Clorua: 350400 kg/ha/năm). Như vy, có th khng ñnh vi ñiu kin v ñt ñai, thi tit khí hu, các ch ñ chăm sóc nêu trên, vi năng sut bình quân như phn tng quan ñã ñưa ra, vi nhng phân tích trên ñã ch ra rng: Vic s dng phân hóa hc bón cho cà phê là hoàn toàn cm tính không da trên mt cơ s khoa hc nào v lý, hóa tính ñt, yêu cu ca cây, năng sut sn lưng, v ñm bo các yu t v môi trưng Lưng phân bón va tha va mt cân ñi, ch tp trung bón các loi phân ña lưng (N,P,K) mà ít chú ý ñn phân trung và vi lưng: Canxi, Mangie, Km, Bo
48. 39 3.1.6 Tình hình thu hoch và ch bin cà phê ti các nông h Bng 3.7 Thu hoch cà phê (ĐVT: % s h ñiu tra) Đa bàn nghiên cu Ch tiêu Ia Grai KBang Đak Đoa Chư Sê Pleiku 1. S ñt thu hoch 1 ñt 16,67 23,08 13,33 1,11 3,33 2 ñt 57,78 38,46 50,00 23,33 65,56 3 ñt 25,56 36,26 36,67 75,56 31,11 4 ñt 2,20 2. T l trái chín 70 % 10,00 0,00 11,11 4,44 2,22 * V s ln thu hoch Qua bng 3.7 cho thy: bin ñng t 1 4 ñt, ñt 1 hái bói vi lưng qu không ñáng k, ch yu tp trung thu hoch ñt 2 và ñt 3 vào tháng 1112. S h thu hoch 1 ñt (chim 11,5%) vi lý do thun tin cho vic bo v sn phm và gim chi phí thu hái. S h thu hái 2 ñt chim t l cao (47,03%) gm mt ñt bói và sau ñó ñi t l qu chín trên cây trên 50% tin hành hái tut toàn b c lô. S h thu hoch 3 ñt (chim 41,03%) và ch có 2,2% trong tng s h thu hái 4 ñt (huyn KBang). Đa phương có t l thu hoch 2 ñt cao nht là Pleiku (chim 65,56%) và Chư Sê là huyn có t l thu hoch 3 ñt cao nht (75,56%). Nhìn chung, các s liu thu thp cho thy bc tranh tng th s ln thu hoch ch yu ph thuc vào kh năng bo v sn phm, kh năng huy ñng ngun nhân công phc v thu hoch mà hu như ít chú trng ñn vic ñm bo năng sut, cht lưng ca cà phê khi thu hái.
49. 40 * V t l qu chín Ch có 5,56% nông h thu hoch vi t l qu chín > 70% và 28,84% nông h thu hoch vi t l qu chín dưi 50%. Nguyên nhân: giá bán cà phê nhân ñưc ch bin t cà phê qu xanh không thp hơn so vi cà phê nhân ch bin t cà phê qu chín; thu xanh ñ bo v sn phm trên lô, tránh trm cp. Khi hái qu quá xanh, ngoài vic gim cht lưng cà phê nhân do nhân b xanh non, ht nhăn, còn b gim v năng sut cà phê do nhân nh hơn, chưa tích lu ñy ñ cht khô. Theo nghiên cu ca Ch Th Đa (Vin KHKT Nông Lâm nghip Tây Nguyên) cho thy: khi thu hái qu xanh vi t l 30% năng sut gim 5%, nu thu hái xanh vi t l 50% năng sut gim trên 8% tính theo t l qu tươi. Hu ht nông dân ñu nhn bit ñưc s hao ht sn lưng do hái xanh nhưng vn tip tc hái xanh ngày càng nhiu do vn ñ bo v sn phm khó khăn và chưa ñưc hưng li trong chênh lch giá cà phê nhân gia thu xanh và thu chín. Mt khác, vic thu qu xanh trong nhiu năm liên tc s làm thay ñi chu kỳ ra hoa ca cây cà phê. Thu hoch xong sm, các nông h có khuynh hưng tưi sm hơn và kt qu là v thu hoch s ñn sm hơn (tháng 10, 11 hàng năm), lúc này ñiu kin thi tit nhiu năm không thun li cho thu hoch và ch bin do mùa mưa chưa kt thúc. Đây cũng là mt vn ñ ñáng báo ñng, tuy các cơ quan qun lý, các cơ quan tham mưu (nghiên cu khoa hc, khuyn nông ) ñã nhiu năm qua khuyn cáo, ban hành các ch trương, ch th ñ tăng t l qu chín khi thu hoch nhưng nhìn chung vn ñ thu hoch qu xanh, non vn còn xy ra khá ph bin trên ña bàn toàn tnh.
50. 41 * Sơ ch Bng 3.8 Tình hình sơ ch và tiêu th sn phm (ĐVT: %) Đa bàn nghiên cu Ch tiêu Ia Grai Kbang Đak Đoa Chư Sê PleiKu Tình hình sơ ch Phơi khô, bán 5,56 2,20 40,00 2,22 6,67 Phơi khô, xay nhân 45,56 5,49 58,89 87,78 43,33 Bán qu tươi 48,89 92,31 1,11 10,00 50,00 Nơi bán sn phm Ti nh à 65 ,56 98 ,90 83 ,33 100 100 Đi lý 26,67 1,10 15,56 Ký gi 7,78 1,11 Đ ñt hiu qu kinh t ti ưu trong quá trình sn xut cà phê các h có nhiu kinh nghim thưng phơi khô, xay thành nhân mi bán. Kt qu ñiu tra cho thy t l này còn khiêm tn (ch ñt xp x 50%), trong ñó cao nht là ti huyn Chư Sê và thp nht là huyn KBang (do không phơi ñưc). Điu này cho thy trong chui giá tr cà phê ngưi nông dân còn chu nhng thit thòi không ñáng có. Sơ ñ tiêu th sn phm cà phê ñưc th hin như sau: Nông h trng cà phê
    Ngưi thu gom (nhân xô, v khô, tươi)
    Đi lý thu mua, ch bin (nhân xô ñã phân loi)
    Đi lý thu mua, ch bin, xut khu (phân loi)
    Nhà xut khu.
51. 42 3.1.7 Năng sut Năng sut (tn nhân/ha) 5 4 3,7 3,4 3,1 2,9 3 2,3 2 1 0 Ia Grai KBang Đăk Đoa Chư Sê Pleiku Biu ñ 3.9 Năng sut trung bình (tn nhân/ha) Năng sut là ch tiêu cui cùng ca quá trình sn xut, nh hưng trc tip ñn hiu qu kinh t. Qua biu ñ 3.9 cho thy: năng sut ñt cao nht là huyn Chư Sê (3,7tn nhân/ha), k ñn là huyn Đăk Đoa (3,4 tn nhân/ha) và thp nht là huyn KBang (ch ñt 2,3 tn nhân/ha). Ti Chư Sê năng sut trung bình cao nht toàn tnh là do ñây là ña phương ñưc tip cn sm nht và trên din rng các tin b v KHKT trong canh tác cà phê thông qua các D án, Đ tài nghiên cu khoa hc ñã giúp ngưi sn xut cà phê nâng cao năng sut. Còn ti KBang, năng sut trung bình thp nht toàn tnh ngoài yu t khách quan là do ñiu kin khí hu ti ñây chu nh hưng ca c 2 vùng (min núi và ñng bng), mùa mưa ñn sm hơn khi mà mm hoa chưa phân hoá hoàn toàn dn ñn hoa ra ri rác, thu hoch làm nhiu ñt (4 ñt), và còn do là ña phương xa trung tâm, giao thông khó khăn nên vic tip cn các tin b KHKT còn hn ch. 3.2 Kt qu nghiên cu nng ñ phun cht ñiu hòa sinh trưng 3.2.1 Hàm lưng dinh dưng trong ñt Đ ñánh giá vic phun cht ñiu hoà sinh trưng có tác ñng như th nào ñn hàm lưng các yu t dinh dưng trên các vưn thí nghim, chúng tôi tin
52. 43 hành ly mu ñt trưc khi phun cht ñiu hòa sinh trưng và ly trưc khi thu hoch. Mu ñt ñưc phân tích ti Vin KHKT NLN Tây Nguyên. Bng 3.9 Mt s ch tiêu hóa tính ñt trưc và sau khi phun Ethrel ti huyn Chư sê (trưc thu hoch) P2O5 d tiêu K2O d tiêu pH KCl HC % N % Công thc (mg/100g ñ t ) (mg/100g ñ t) Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau CT1 (ĐC) 3,73 3,77 4,71 4,74 0,15 0,14 11,93 10,90 21,89 20,88 CT2 (300ppm) 3,64 3,60 3,50 3,55 0,18 0,17 10,24 9,21 35,87 32,77 CT3 (500ppm) 3,76 3,75 3,61 3,58 0,11 0,10 8,78 8,45 32,95 29,12 CT4 (700ppm) 4,00 4,05 2,85 2,81 0,09 0,10 9,20 9,00 22,95 20,55 Bng 3.9 cho thy: + pH KCl thp, ñt vưn thí nghim chua, dao ñng trong khong t 3,64 4,05; Trưc và sau thí nghim bin ñng không nhiu gia các công thc (0,04 0,05). + Hàm lưng hu cơ tng s trong ñt bin ñng t trung bình ñn giàu, trong ñó công thc 1, 3 (không phun và phun Ethrel nng ñ 500ppm) hàm lưng hu cơ giàu, hai công thc còn li mc trung bình. S bin ñng trưc và sau thí nghim cũng không cao (0,03 0,05%). + Đm tng s mc rt nghèo ñn trung bình, bin ñng t 0,090,18%, công thc 2 ñt trung bình, công thc 4 có hàm lưng ñm tng s rt nghèo. Theo chúng tôi, nguyên nhân chính ñây là do ñ ñng ñu v ñ phì ñt ch không phi nguyên nhân tác ñng ca thí nghim. S chênh lch ch tiêu này ca các công thc trưc và sau thí nghim cũng rt ít (ch 0,01%). + Lân d tiêu trong ñt mc giàu. Hàm lưng lân d tiêu trong ñt rt cao, bin ñng t 8,78 11,93 mg/100g, chênh lch trưc và sau thí nghim cũng không nhiu.
53. 44 + Kali d tiêu trong ñt mc ñ trung bình ñn khá, bin ñng t 21,89 35,87 mg/100g ñt. Như vy, vưn cà phê thí nghim có ñ phì không cao, ch có 2 ch tiêu là hu cơ và lân d tiêu là ñt tr s giàu, còn các ch tiêu khác ñu mc trung bình ñn nghèo. Đ ñt ñưc năng sut cao ch h cn chú trng ñu tư thêm phân hu cơ ñ ci thin ñ chua ca ñt và tăng cưng b sung thêm phân bón. Trưc và sau thí nghim mt s ch tiêu hoá tính ñt chênh lch không ñáng k. Như vy vic phun Ethrel cho cà phê không nh hưng ñn ñ phì ñt. Bng 3.10 Mt s ch tiêu hóa tính ñt trưc và sau khi phun Ethrel ti Tp. Pleiku (trưc thu hoch) P2O5 d K2O d tiêu pH HC % N % tiêu Công thc KCl (mg/100g ñt) (mg/100g ñ t) Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau Trưc Sau CT1 (ĐC) 3,96 4,01 4,38 4,32 0,15 0,17 6,57 6,21 12,58 12,88 CT2 (300ppm) 3,87 3,92 4,93 4,78 0,18 0,16 6,75 4,25 6,37 6,45 11,1 CT3 (500ppm) 3,92 3,89 5,25 5,16 0,22 0,20 13,14 20,34 19,12 0 CT4 (700ppm) 3,89 3,80 4,49 4,41 0,17 0,16 3,00 3,17 7,92 7,52 * Đ phì ca ñt trưc khi thí nghim Đt rt chua, pH KCl bin ñng t 3,87 3,96. Hu cơ tng s trong ñt mc giàu, bin ñng t 4,38 5,25%. Hàm lưng ñm tng s mc trung bình ñn trung bình khá. Lân d tiêu mc giàu, bin ñng t 3,00 13,14 mg/100g ñt. Kali d tiêu mc ñ rt nghèo (công thc 2, 4) ñn trung bình. Xp loi ñ phì ñt thí nghim mc trung bình. * Đ phì ca ñt sau khi thí nghim (trưc thu hoch) Đ phì ca ñt sau khi phun Ethrel chênh lch vi trưc thí nghim không ñáng k.
54. 45 Nhn xét chung: qua kt qu phân tích mt s ch tiêu hoá tính ñt ti c hai ña ñim nghiên cu cho thy hàm lưng dinh dưng ñu mc trung bình. Tuy ñây ch là ch tiêu mang tính cht thăm dò vì thi gian t khi phun ñn thu hoch ngn (trên 20 ngày), lúc này s hút dinh dưng t ñt lên cây gim hn mà tp trung ch yu vào s chuyn hoá các cht ñã tích lu trong qu ñ chuyn sang giai ñon chín. Nhưng qua kt qu phân tích ñt ñã chng minh rng: vic phun và không phun Ethrel không làm nh hưng ñn hàm lưng dinh dưng trong ñt làm thí nghim. 3.2.2 Thi gian t phun ñn khi thu hoch Bng 3.11 Thi gian t phun ñn thu hoch (ngày) Ch tiêu Chư Sê Pleiku Th i gian Th i gian Th i gian t Th i gian Th i gian Th i gian t phun thu hoch phun ñn phun thu hoch phun ñn Công thc thu hoch thu hoch CT1 (ĐC) 23/11/10 15/12/10 22 26/11/10 20/12/10 24 CT2 (300ppm) 23/11/10 15/12/10 22 26/11/10 20/12/10 24 CT3 (500ppm) 2311/10 15/12/10 22 26/11/10 20/12/10 24 CT4 (700ppm) 23/11/10 15/12/10 22 26/11/10 20/12/10 24 Sau khi qu cà phê ñã tích lu ñy ñ cht khô (bung cha nhân ñã ñy, nhân ñã cng) và có khong 10 15% s qu trên cây ñã chín, chúng tôi tin hành phun Ethrel theo các công thc như trên. Kt qu theo dõi th hin ti bng 3.11. V thi ñim thu hoch, mc dù nhóm thc hin ñ tài ñng viên 2 h tham gia ñ qu cà phê ti CT4 (700ppm) ñt t l 95% mi tin hành thu hoch nhưng do công tác bo v sn phm ca din tích tham gia thí nghim chưa tht s ñm bo nên ch h ñã tin hành cho thu hái. Thi gian t phun ñn thu hoch ñưc tính t lúc phun cht ñiu hòa sinh trưng ñn lúc thu hoch cà phê. Thi gian t khi phun ñn khi thu hoch ti huyn Chư Sê là 22 ngày, ti Tp. Pleiku là 24 ngày. Nhìn chung, thi gian t khi
55. 46 phun ñn thu hoch 2 ña ñim thí nghim chênh lch không nhiu (khong 2 ngày). Nguyên nhân ch yu ca vic thu hoch sm hơn Chư Sê là do công tác bo v ti khu vc này không ñm bo, vưn thí nghim xa khu dân cư và các vưn xung quanh ñã tin hành thu hoch xong. 3.2.3 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l chín Bng 3.12 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l chín ca cà phê (%) Chư Sê Pleiku Chênh Công thc T l Chênh lch T l lch so vi Chín so vi Đ/C Chín Đ/C CT1 (ĐC) 61,25 a 69,10 a CT2 (300ppm) 85,54 bc 24,29 93,90 b 24,80 CT3 (500ppm) 81,06 b 19,81 92,51 b 23,41 CT4 (700ppm) 87,18 c 25,93 93,36 b 24,26 LSD 0,05 5,84 7,60 * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 Đc tính quan trng nht ca Etylen là kh năng kích thích quá trình chín ca các loi hoa qu. Dm chín qu bng Etylen có ưu ñim là quá trình chín din ra nhanh (khong 2 4 ngày) và có ñ chín ñng ñu cao hơn rt nhiu so vi các phương pháp truyn thng khác khác (ñt ñèn, lá xoan ) Đ dm chín qu, ch cn cho qu tip xúc vi khí Etylen nng ñ 100 150 ppm trong thi gian 24 gi, sau ñó ñ ñiu kin bình thưng qu s t chín trong vòng 2 4 ngày. Tuy nhiên, nhưc ñim ca vic s dng Etylen là vn ñ an toàn cháy n khi nng ñ cao (trên 2,7%). Nu s dng Etylen trc tip t các bình cha khí thông thưng mà không kim soát ñưc nng ñ thì s gây nguy cơ cháy n rt nguy him. Đ khc phc nhưc ñim này, các nưc tiên tin (M, Anh, Australia ) ngưi ta không s dng khí Etylen trc tip t bình khí mà s dng các thit b
56. 47 sinh Etylen vi các tên thương mi như EasyRipe ® Generator (ca hãng Catalytic Generators). Các thit b này s sinh ra mt lưng khí Etylen nht ñnh ñưc kim soát nng ñ cho phù hp vi tng loi qu. Tuy nhiên, các thit b này ch phù hp vi ñiu kin sn xut ln, kho phi có kích thưc ti thiu là 42,5m 3 và như vy s không phù hp trong ñiu kin sn xut và buôn bán nh nưc ta hin nay [8]. Đ có th ng dng ñưc Etylen mt cách an toàn trong ñiu kin sn xut nh, ngưi ta ñã nghiên cu sn xut các ch phm mà khi hòa tan vào nưc s gii phóng ra mt lưng nh khí Etylen ñ làm chín qu như Ethrel, Ethephon Trong thí nghim này chúng tôi dùng Ethrel ngoi sinh ñ phun vào cây khi qu ñã già và có t l chín t 10 20% các nng ñ 300, 500 và 700ppm. Kt qu ñưc th hin qua bng 3.12. Bng 3.12 cho thy: t l qu chín 3 công thc phun Ethrel ti 2 ña ñim ñu cao hơn hn so vi ñi chng không phun (t 19,81 25,93%). Ti huyn Chư Sê các công thc có phun Ethrel khác bit có ý nghĩa thng kê vi công thc ñi chng. Công thc phun Ethrel vi nng ñ 500, 700ppm sai khác có ý nghĩa thng kê nhưng không có ý nghĩa thng kê vi công thc phun Ethrel 300ppm. Trong ñó, công thc 4 (phun Ethrel vi nng ñ 700ppm) có t l chín cao nht (87,18%). Ti Tp. Pleiku các công thc có phun Ethrel ñu sai khác không có ý nghĩa thng kê nhưng có ý nghĩa thng kê vi ñi chng (CT1không phun). Trong ñó, công thc 2 (phun Ethrel vi nng ñ 300ppm) có t l chín cao nht (93,90%). Kt qu này cũng phù hp vi các thí nghim ca Nguyn Văn Hoà, (2009) ti huyn Krông Ana và Tp Buôn Ma Thut, tnh Đăk Lăk [6]. Qua ñó cho thy: vic phun Ethrel vi các nng ñ 300, 500, 700 ppm ñã làm qu cà phê chín tăng lên t 19,81% ñn 25,93% so vi không phun Ethrel.
57. 48 3.2.4 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng lá Bng 3.13 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng lá (%) Chư Sê Pleiku Chênh Công thc T l Chênh lch T l lch so vi Rng lá so vi Đ/C Rng lá Đ/C CT1 (ĐC) 10,49 a 8,89 a CT2 (300ppm) 20,31 b 9,82 20,11 b 11,23 CT3 (500ppm) 24,30 bc 13,81 27,11 c 18,22 CT4 (700ppm) 25,17 c 14,68 29,38 c 20,49 LSD 0,05 4,51 6,73 * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 Etylen là loi Hormone ni sinh trong quá trình chín ca qu, thúc ñy nhanh quá trình tích lũy cht khô, chuyn hoá và làm ñi màu cho qu khi chín, song song vi tác ñng làm qu chín, chúng ñng thi cũng hình thành tng ri làm rng lá và qu. Đ thúc ñy quá trình chín nhanh hơn chúng ta cn cung cp thêm 1 lưng thích hp Etylen ngoi sinh (do ñây là cht khí nên trong sn xut ngưi ta thưng dùng Ethrel, Ethepon là cht lng ñ thay th), tt yu là t l rng lá và qu s tăng lên, nhưng xác ñnh ñưc nng ñ Ethrel ngoi sinh thích hp phun vào cây ñ giúp qu chín tp trung hơn, ñng thi lá và qu có rng nhưng ngưng cho phép không làm nh hưng ñn sinh trưng và năng sut là mc tiêu chính ca thí nghim này. Bng 3.13 cho thy: t l rng lá sau khi phun Ethrel tăng t l thun vi nng ñ Ethrel, tăng t 9,82% lên 20,49% so vi ñi chng (ñi chng phun nưc có t l rng là 8,89% ti Tp. Pleiku và 10,49% ti huyn Chư Sê). Kt qu x lý thng kê cho thy: t l rng lá gia các công thc là có ý nghĩa thng kê ñ tin cy 95%, riêng công thc 4 (phun Ethrel vi nng ñ
58. 49 700ppm) có t l rng lá cao nht c 2 ña ñim nghiên cu. Như vy, khi tăng nng ñ phun Ethrel thì t l rng lá cũng tăng theo. Đây là t l rng lá theo ñánh giá ca chúng tôi là chp nhn ñưc, vì trong thc t sn xut trong quá trình thu hoch th công bng tay, ngưi lao ñng thưng hái bng cách tut cành nên lá thưng b tut theo, mt khác hàng năm vào mùa thu hoch cũng là lúc gió mùa Đông – Bc thi mnh làm các vưn cà phê (nht là nhng vưn không ñưc trng cây che bóng, chn gió ñm bo) rng lá rt nhiu, thm chí trông như va qua mt trn bão. Tuy nhiên, năng sut và sn lưng các v sau không b gim sút nhiu. 3.2.5 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng qu Bng 3.14 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn t l rng qu (% ) Pleiku Chư Sê Chênh Chênh Công thc T l T l lch so vi lch so vi Rng qu Rng qu Đ/C Đ/C CT1 (ĐC) 6,70 4,12 a CT2 (300ppm) 8,42 1,73 6,77 a 2,65 CT3 (500ppm) 7,95 1,25 5,74 a 1,62 CT4 (700ppm) 8,45 1,76 7,81 b 3,69 LSD 0,05 NS 3,62 * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 Như trên ñã trình bày, khi phun Ethrel ngoi sinh s thúc ñy quá trình chín ca qu (do chuyn hoá thành Etylen), nhưng cũng thúc ñy quá trình hình thành tng ri gây rng lá, rng qu. Tuy nhiên, vn ñ ñây là dù không phun Ethrel ngoi sinh thì song song vi quá trình chín ca qu cũng dn ñn quá trình rng qu, rng lá do nguyên nhân sinh lý. Qua bng 3.14 cho thy: khi tăng nng ñ phun Ethrel t 300 lên 700ppm,
59. 50 t l rng qu cũng tăng theo chiu t l thun. Tuy nhiên, t l rng qu không nhiu so vi ñi chng (tăng lên so vi ñi chng: 1,25 3,69%). Kt qu x lý thng kê cho thy: ti Tp. Pleiku t l rng qu gia các công thc không có ý nghĩa thng kê, nhưng ti huyn Chư Sê công thc phun Ethrel vi nng ñ 700ppm sai khác có ý nghĩa vi các công thc ñ tin cy 95%. Qua phân tích t l rng qu, ngoài nguyên nhân do tác ñng ca Ethrel, theo chúng tôi t l rng qu còn b nh hưng do nguyên nhân t nhiên (qu chín nu cũng t rng do cung qu b teo và khô ñi). Như vy, khi tăng nng ñ phun Ethrel lên thì t l qu rng tt c các công thc 2 ña ñim ñu tăng lên, nhưng nhìn chung t l rt thp và gn như không nh hưng nhiu ñn năng sut thc thu. 3.2.6 Tác dng phi hp ca αNAA ñn hn ch t l rng lá Đ xác ñnh kh năng phi hp ca αNAA ñn vic h tr gim t l rng lá, chúng tôi tin hành phun αNAA vi nng ñ 50ppm sau khi phun Ethrel 3 ngày. Bng 3.15 nh hưng ca Ethrel và αNAA ñn t l rng lá (%) Pleiku Công thc Không phun Phun αNAA αNAA CT2 (300ppm) 17,19 17,46 CT3 (500ppm) 18,09 20,07 CT4 (700ppm) 20,50 18,21 Kt qu quan trc và x lý thng kê ti bng 3.15 cho thy: t l rng lá bin ñng t 17,19% ñn 20,50% và không tuân theo quy lut nào gia các công thc có phun hoc không phun b sung αNAA.
60. 51 X lý tương quan 2 nhân t gia các công thc có phun và không phun α NAA cho thy: s sai khác này không có ý nghĩa thng kê ñ tin cy 95% [Ph lc P12]. Qua ñó, có th phát biu rng: vic phun b sung αNAA vi nng ñ 50ppm sau khi phun Ethrel 3 ngày chưa thy có tác ñng rõ rt ñn vic làm gim t l rng lá. 3.2.7 nh hưng ca nng ñ phun Ethrel ñn năng sut cà phê (tn qu tươi/ha) 21,00 20,46 20,50 20,00 19,36 19,50 CT1 19,00 CT2 18,37 18,50 CT3 18,00 17,82 CT4 17,50 17,00 16,50 Pleiku Biu ñ 3.10a nh hưng ca nng ñ phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Trà Đa, Pleiku.
61. 52 18,00 15,95 16,00 14,85 13,53 14,00 12,43 12,00 CT1 10,00 CT2 8,00 CT3 6,00 CT4 4,00 2,00 0,00 Chư Sê Biu ñ 3.10b nh hưng ca nng ñ phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Chư Sê Biu ñ 3.10a và b cho thy: năng sut cà phê qu tươi có s bin ñng khá rõ gia các công thc (ti huyn Chư Sê: t 12,43 15,95 tn qu tươi/ha; ti Tp. Pleiku: 17,82 20,46 tn qu tươi/ha) và chưa phát hin tuân theo quy lut nào. Điu này theo chúng tôi có th là do các yu t cu thành năng sut ca các ô thí nghim ñã cơ bn hoàn thành t trưc khi phun Ethrel nên khi phun Ethrel không có tác dng nhiu ñn vic làm tăng hay gim năng sut cà phê.
62. 53 3.2.8 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn phm cp cà phê nhân Bng 3.16 nh hưng ca nng ñ Ethrel ñn phm cp nhân cà phê nhân Pleiku Công thc P.100 ht C ht (%) Ht R1 (g) Sg.18 Sg.16 Sg.13 < Sg.13 % CT1 (ĐC) 14,71 23,41 32,94 42,18 1,47 46,35 CT2 (300ppm) 17,51 39,59 38,81 21,04 0,55 78,40 CT3 (500ppm) 14,81 24,49 32,77 32,19 0,55 57,26 CT4 (700ppm) 16,87 23,34 54,50 21,95 0,20 77,85 Chư Sê CT1 (ĐC) 13,75 1,49 28,60 68,76 1,16 30,08 CT2 (300ppm) 14,68 19,42 35,36 45,22 0,00 54,78 CT3 (500ppm) 13,09 6,96 38,41 54,24 0,39 45,36 CT4 (700ppm) 13,37 2,52 40,27 56,67 0,54 42,79 * Ghi chú : Các thông s Sg.18, Sg.16, Sg.13 là t l các cp ht trên sàng 18 (7,14mm), sàng 16 (6,3mm) và sàng 13 (5,16mm). Đ ñánh giá nh hưng ca vic phun Ethrel ñn phm cp cà phê nhân, chúng tôi tin hành thu thp và phân tích các ch tiêu. Kt qu th hin bng 3.16. Bng 3.16 cho thy: các ch tiêu (trng lưng 100 ht, t l các cp ht, t l ht R1 ) ca cà phê nhân có bin ñng gia các công thc trên c 2 ña ñim nghiên cu. Trong ñó, trng lưng 100 nhân bin ñng t 13,09 14,68 gam ti Chư Sê và t 14,7117,51gam ti Pleiku, tuy không ñưc x lý thng kê (do khi thu mu qu trên 3 ln lp chúng tôi trn ñu và chn ra 2kg qu tươi ñ phân tích phm cp) nhưng kt qu trên cũng cho thy s tương quan rt rõ gia năng sut qu tươi và trng lưng 100 ht. Ti Pleiku, công thc 2 cho năng sut qu tươi cao nht (20,46 tn qu tươi/ha) cũng có trng lưng 100 ht cao nht (17,51) và ngưc li CT ñi chng. Ti Chư Sê quy lut này cũng th hin rt rõ.
63. 54 V các ch tiêu khác: t l các cp ht Sg. 18, Sg. 16, Sg 13, R1 (trên sàng 16), các kt qu phân tích cũng cho thy mi quan h mt thit gia năng sut qu tươi vi các ch tiêu này, th hin qua vic các s liu cho thy năng sut qu tươi càng cao thì các c ht trên sàng 18, 16 (R1) cũng cao tương ng. Qua phân tích các s liu trên, chúng tôi cũng chưa phát hin ñưc quy lut ca s bin ñng gia các ch tiêu này vi các công thc thí nghim. Điu này theo chúng tôi, cũng ging như ch tiêu năng sut, khi phun Ethrel là lúc các yu t cu thành năng sut ñã hình thành và ít b tác ñng ca các tác nhân bên ngoài. 3.3 Kt qu thí nghim thi ñim phun cht ñiu hòa sinh trưng 3.3.1 Thi gian t phun ñn khi thu hoch Bng 3.17 Thi gian t phun ñn thu hoch (ngày) Ch tiêu Chư Sê Pleiku Th i gian Th i gian Th i gian Th i gian Th i gian Th i gian t Công thc phun thu hoch t phun ñn phun thu hoch phun ñn thu hoch thu hoch CT1 (Đ/C) 10/12/10 20/12/10 CT2 (10 15%) 16/11/10 10/12/10 25 23/11/10 20/12/10 28 CT3 (16 20%) 20/11/10 10/12/10 20 26/11/10 20/12/10 25 CT4 (21 25%) 23/11/10 10/12/10 17 30/11/10 20/12/10 21 Cũng như Thí nghim 1, thi ñim thu hoch ph thuc ch yu vào công tác bo v sn phm nên c 2 h tham gia thc hin ñu thu hoch cùng mt lúc cho tt c các công thc (Chư Sê ngày 10/12; Pleiku ngày 20/12). Kt qu ti bng 3.17 cho thy: Thi gian t phun Ethrel ñn thu hoch là 17 28 ngày, khi phun Ethrel vi nng ñ 300ppm thi gian thu hoch s rút ngn ñưc 78 ngày. Đây là vn ñ ht sc có ý nghĩa trong v thu hoch cà phê khi mà ngun nhân công ngày càng thiu ht trm trng và nn mt cp ngày càng ph bin. T kt qu này ngưi trng cà phê có th xác ñnh ñưc chính xác thi gian thu hoch ñng lot sau khi phun Ethrel ñ ch ñng huy ñng ngun nhân công thu hái.
64. 55 Mt khác, kt qu này cũng cho thy cho thy: T l qu chín trên cây càng cao thì thi gian này càng rút ngn li. 3.3.2 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l chín Bng 3.18 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l chín (%) Chư Sê Pleiku Chênh Công thc T l Chênh lch T l lch so vi Chín so vi Đ/C Chín Đ/C CT1 (Đ/C) 60,55 a 55,35 a CT2 (10 15%) 89,54 b 29,00 91,49 b 36,14 CT3 (16 – 20%) 90,39 b 29,85 96,43 b 41,08 CT4 (21 – 25%) 89,50 b 28,95 90,43 b 35,08 LSD 0,05 5,03 6,28 * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 Đ xác ñnh thi ñim phun Ethrel thích hp giúp cho qu cà phê chín tp trung mà không nh hưng ñn năng sut, phm cp ht. Chúng tôi tin hành phun Ethrel vi nng ñ 300ppm ti các thi ñim khác nhau. Kt qu quan trc t l qu chín khi thu hoch ñưc th hin bng 3.18. Qua bng 3.18 cho thy: tt c các công thc có phun Ethrel ti 2 ña ñim ñu có t l qu chín cao hơn hn so vi ñi chng t 29,00% ñn 41,08%. S sai khác này ñu có ý nghĩa thng kê vi ñ tin cy 95%. Trong ñó, công thc 3 cho kt qu tt nht (phun khi có 1620% qu chín trên cây), ti huyn Chư Sê là 90,39% (tăng so vi ñi chng không phun: 29,85%) và ti Tp. Pleiku là 96,35% (tăng so vi ñi chng không phun: 41,08%). Như vy, phun Ethrel vi nng ñ 300ppm khi t l qu chín trên cây ñt t 1620% s tăng t l qu chín khi thu hái cao nht so vi 3 công thc còn li.
65. 56 3.3.3 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng lá Bng 3.19 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng lá (%) Chư Sê Pleiku Chênh Công thc T l Chênh lch T l lch so vi rng lá so vi Đ/C rng lá Đ/C CT1 (Đ/C) 16,54a 7,392a CT2 (10 – 15%) 29,90b 13,36 20,875b 13,48 CT3 (16 – 20%) 30,68b 14,14 26,331bc 18,94 CT4 (21 25%) 35,47b 18,93 28,068c 20,68 LSD 0,05 7,47 6,55 * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 Bng 3.19 cho thy: cũng như thí nghim nng ñ phun Ethrel, các công thc có phun Ethrel ñu có t l rng lá cao hơn ñi chng (không phun) t 13,36 ñn 20,68% và sai khác có ý nghĩa thng kê ñ tin cy 95%. Như vy, phun Ethrel vi nng ñ 300ppm thi ñim qu chín t nhiên trên cây t 10% ñn 25% ñu gây rng lá cà phê và tăng theo chiu t l thun. Và cũng như Thí nghim 1, theo chúng tôi ñây cũng là t l rng lá chp nhn ñưc trong thc t sn xut.
66. 57 3.3.4 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng qu Bng 3.20 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn t l rng qu (%) Chư Sê Pleiku Chênh Chênh Công thc T l T l lch so vi lch so vi rng qu rng qu Đ/C Đ/C CT1 (Đ/C) 4,87 a 5,23 CT2 (10 15%) 5,46 a 0,59 5,23 0,00 CT3 (16 20%) 5,70 a 0,83 6,26 1,03 CT4 (21 25%) 8,12 b 3,25 8,07 2,84 LSD 0,05 2,54 NS * Các s liu có cùng mu t ñi kèm không khác bit có ý nghĩa mc α = 0,05 So vi rng lá, t l rng qu cà phê sau khi phun Ethrel các công thc trong thí nghim này thp hơn hn; bin ñng t 0% 3,25% so vi ñi chng không phun và cũng tăng dn theo t l qu chín t nhiên trên cây trưc khi phun. Kt qu x lý thng kê cho thy: s sai khác t l rng qu gia các công thc ti Pleiku không có ý nghĩa, ti Chư Sê các công thc 1, 2, 3 sai khác không có ý nghĩa, ch có ý nghĩa gia công thc 4 vi các công thc còn li. Nhìn chung, t l rng qu ca các công thc phun Ethrel 300ppm các thi ñim trên có tăng so vi ñi chng không phun nhưng t l rt thp (trong ñó có c s qu rng t nhiên) và không nh hưng nhiu ñn năng sut thc thu ca vưn cây thí nghim.
67. 58 3.3.5 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut (tn qu tươi/ha) Plei Ku 17,00 16,50 16,39 16,50 15,95 16,00 CT1 15,50 CT2 15,00 14,41 CT3 14,50 Năng sut CT4 14,00 13,50 13,00 1 Công thc Biu ñ 3.11a nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Pleiku Chư Sê 16,50 15,95 16,00 15,50 CT1 14,85 15,00 14,63 CT2 14,50 14,19 CT3 Năng sut Năng 14,00 CT4 13,50 13,00 1 Công thc Biu ñ 3.11b nh hưng ca thi ñim phun Ethrel ñn năng sut cà phê ti Chư Sê V năng sut thc thu, kt qu quan trc th hin qua biu ñ 3.11a, b.
68. 59 Biu ñ 3.11a, b cho thy: có s chênh lch khá rõ gia các công thc thí nghim, bin ñng t 14,41 16,50 tn qu tươi/ha ti Tp. Pleiku và 14,19 15,95 tn qu tươi/ha ti huyn Chư Sê và cũng không phát hin ñưc quy lut nào ñi vi s bin ñng này. Cũng như Thí nghim 1, khi tin hành phun Ethrel cho cây cà phê là lúc t l qu chín trên cây ñã ñt t mc thp nht là 10%, lúc này các cht dinh dưng ñã tích lu gn như ñy ñ trong ht, do dó vic phun Ethrel ch có tác ñng ch yu vào vic thúc ñy các quá trình chuyn hoá làm qu chín nhanh hơn ch không có tác ñng nhiu ñn vic làm thay ñi năng sut. Như vy, vic phun Ethrel các thi ñim khác nhau không nh hưng năng sut cà phê thc thu. 3.3.6 nh hưng ca thi ñim phun Ethrel phm cp cà phê nhân Bng 3.21 nh hưng ca thi ñim Ethrel ñn phm cp cà phê nhân Plei Ku P.100 Công thc C ht (%) Ht R1 ht % (g) Sc.18 Sc.16 Sc.13 < Sc.13 CT1 (Đ/C) 15,92 24,78 36,05 39,18 0,00 60,82 CT2 (10 – 15%) 14,57 15,30 31,92 51,22 1,55 47,22 CT3 (16 – 20%) 15,33 22,62 38,49 38,52 0,37 61,11 CT4 (21 25%) 14,87 15,37 34,24 40,31 0,08 49,60 Chư Sê CT1 (Đ/C) 14,77 10,12 27,52 59,02 3,34 37,64 CT2 (10 – 15%) 15,56 13,48 33,71 61,91 0,89 47,20 CT3 (16 20%) 15,11 13,77 36,95 49,27 0,00 50,73 CT4 (21 25%) 14,65 13,46 27,03 59,29 0,22 40,49 * Ghi chú : Các thông s Sg.18, Sg.16, Sg.13 là t l các cp ht trên sàng 18 (7,14mm), sàng 16 (6,3mm) và sàng 13 (5,16mm).
69. 60 Sau khi tin hành thu mu qu và phân tích các ch tiêu, các s liu v phm cp cà phê nhân ñưc th hin ti bng 3.21. Qua bng 3.21 cho thy: Cũng như Thí nghim 1, các ch tiêu trng lưng 100 nhân, t l các cp ht Sg.18, Sg.16 , t l ht R1 có s bin ñng gia các công thc. S bin ñng này không tuân theo quy lut có hoc không phun và thi ñim phun Ethrel mà ch yu là ph thuc vào năng sut cà phê qu tươi. Như vy, vic phun Ethrel 300ppm các thi ñim qu chín 1025% không nh hưng ñn phm cp cà phê nhân.
70. 61 KT LUN VÀ KIN NGH 1. KT LUN 1.1 Kt qu ñiu tra hin trng sn xut cà phê vi trên ña bàn tnh Gia Lai cho thy: ñiu kin t nhiên, kinh t xã hi thun li to ñiu kin cho cây cà phê vi ñt năng sut cao vi cht lưng tt. Tuy nhiên, tn ti ln nht là các tin b v KHKT chưa ñưc các h trng cà phê tip cn và ng dng, trong ñó vic tuyn chn ging, tưi nưc, s dng thuc BVTV, bón phân và thu hoch cà phê còn tn ti rt nhiu bt cp. 1.2 Khi phun Ethrel vi nng ñ 300700ppm ñã làm tăng t l qu chín khi thu hoch t 19,81 25,93% so vi không phun. Trong ñó nng ñ 300ppm cho t l rng lá, rng qu thp nht. Năng sut và phm cp ht cà phê không b nh hưng gia có phun và không phun Ethrel. 1.3 Khi phun Ethrel kt hp αNAA nng ñ 50ppm tác ñng không rõ ñn gim t l rng lá, rng qu cà phê. 1.4 Thi ñim phun Ethrel vi nng ñ 300ppm khi s qu chín t nhiên trên cây ñt 16 20% cho kt qu tt nht. 1.5 Vic phun Ethrel làm tăng t l qu chín, giúp các nông h gim s ln thu hái, gim chi phí bo v, gim áp lc nhân công trong v thu hoch góp phn nâng cao hiu qu kinh t và tăng kh năng cnh tranh phm cp ht cà phê Vit Nam trên th trưng Th gii. 2. KIN NGH 2.1 Khuyn cáo ñy nhanh vic áp dng các tin b KHKT v ging, nưc tưi, phân bón vào sn xut cà phê trên ña bàn tnh Gia Lai.