Luận văn Thực trạng sốt rét và một số yếu tố nguy cơ tại xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk trong 2 năm 2010 - 2011

Nội dung text: Luận văn Thực trạng sốt rét và một số yếu tố nguy cơ tại xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk trong 2 năm 2010 - 2011

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN VÕ MINH HÙNG LUN VĂN THC SĨ Y HC ĐK LK 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN
   VÕ MINH HÙNG LUN VĂN THC SĨ Y HC Chuyên ngành : Ký sinh trùng - Côn trùng Mã s : 60 72 65 Ngưi hưng dn khoa hc: PGS.TS. NGUYN XUÂN THAO ĐK LK 2011
3. LI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa tng ñưc ai công b trong bt c công trình nào khác . Ngưi cam ñoan VÕ MINH HÙNG
4. LI CM ƠN Vi tt c tm lòng ca mình, tôi xin trân trng cm ơn : Ban Giám hiu Trưng Đi hc Tây Nguyên, Ban Lãnh ño Vin St rét Ký sinh trùng Côn trùng Quy Nhơn, Khoa Y Dưc Trưng Đi hc Tây Nguyên, Phòng Đào to sau ñi hc Trưng Đi hc Tây Nguyên. PGS.TS Nguyn Xuân Thao, Hiu trưng Trưng Đi hc Tây Nguyên, là ngưi Thy trc tip hưng dn tôi hoàn thành lun văn này. GS.TS Đng Tun Đt, PGS.TS Triu Nguyên Trung, PGS.TS Trn Xuân Mai, TS H Văn Hoàng, TS Phan Văn Trng, TS Đào Mai Luyn, TS Thân Trng Quang, TS Viên Chinh Chin ñã ñóng góp nhng ý kin quý báu giúp tôi trong qua trình hc tp và làm lun văn. Các anh ch ñng nghip Vin St rét Ký sinh trùng Côn trùng Quy Nhơn, B môn Ký sinh trùng Khoa Y Dưc Trưng Đi hc Tây Nguyên, Trung tâm Phòng chng St rét tnh ĐkLk, Trung tâm Y t huyn Buôn Đôn, Trm Y t xã Krông Na huyn Buôn Đôn tnh ĐkLk cùng bn bè, gia ñình ñã nhit tình giúp ñ tôi trong quá trình hoàn thành lun văn này. Ngưi vit lun văn VÕ MINH HÙNG
5. MC LC ĐT VN Đ 1 Chương 1. Tng quan 3 1.1. Lch s nghiên cu bnh st rét 3 1.2. Chu kỳ sinh sn và phát trin ca ký sinh trùng st rét . 4 1.3. Quá trình lây truyn bnh st rét 7 1.4. Lâm sàng bnh st rét 9 1.5. Yu t nguy cơ trong bnh st rét 10 1.6. Nhng ch s ng dng trong dch t hc st rét 12 1.7. Đánh giá mt ñ ký sinh trùng st rét trên tiêu bn git dày 12 1.8. Đnh nghĩa trưng hp bnh 13 1.9. Tình hình bnh st rét 14 1.10. Tng quan v các kt qu nghiên cu 19 Chương 2 . Đi tưng và phương pháp nghiên cu 26 2.1. Đa ñim và thi gian nghiên cu 26 2.2. Đi tưng nghiên cu 26 2.3. Phương pháp nghiên cu 27 2.4. Vn ñ ño ñc trong nghiên cu 34 Chương 3 . Kt qu nghiên cu 35 3.1. Thc trng mc st rét ñi tưng nghiên cu 35 3.2. Mi liên quan gia mt s yu t nguy cơ vi mc st rét ñi tưng nghiên cu 39 Chương 4 . Bàn lun 53 4.1. V mu nghiên cu 53 4.2. V thc trng hin mc st rét 54 4.3. V mi liên quan gia mt s yu t vi st rét 55 Kt lun 62 1. T l mc st rét ca ngưi dân ti xã Krông Na 62
6. 2. Mt s yu t liên quan ñn mc st rét 62 Kin ngh : 63 Tài liu tham kho. Ph lc 1: Phiu ñiu tra Ph lc 2 : Phân vùng dch t tnh Đk Lk năm 2009
7. DANH MC CÁC CH VIT TT BN Bnh nhân CS Cng s DCTD Di cư t do KAP Kin thc, thái ñ và thc hành ( K: knowledge = kin thc, A: attitude = thái ñ, P: practice = thc hành). KSTSR Ký sinh trùng st rét PCSR Phòng chng st rét SR St rét SRLS St rét lâm sàng TCYTTG T chc Y t Th gii DSC Dân s chung DTSR Dch t st rét GB Giao bào KSTSR Ký sinh trùng st rét KTV K thut viên MTTN Min trung và Tây nguyên NXB Nhà xut bn PCSR Phòng chng st rét SRKSTCT St rét Ký sinh trùng Côn trùng SRLH St rét lưu hành TB Trung bình TVSR T vong st rét TYT Trm Y t
8. DANH MC CÁC BNG Bng Ni dung Trang 1.1 Tình hình SR tnh Đk Lk giai ñon 2008 – 2010 17 1.2 Tình hình st rét ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk 18 (2008 – 2010) 2.1 Các ch s nghiên cu 30 3.1 Phân b t l nhóm tui trong mu nghiên 35 3.2 Phân b t l gii tính trong mu nghiên cu 36 3.3 Phân b t l dân tc trong mu nghiên cu 36 3.4 Phân b t l hin mc SR chung 36 3.5 Phân b t l hin mc st rét chung theo dân tc và gii tính 37 3.6 Phân b t l mc SR có KSTSR dương tính 37 3.7 Phân b cơ cu KSTSR 38 3.8 T l lách to bnh nhân SR 38 3.9 Phân b t l mc SR chung và theo tui 39 3.10 Đi tưng ñiu tra KAP theo gii tính và dân tc 40 3.11 Phân b t l mc SR theo gii tính 41 3.12 Phân b t l mc SR theo dân tc 42 3.13 Phân b t l mc SR theo trình ñ hc vn 43 3.14 Phân b t l mc SR theo ngh nghip 43 3.15 Phân b t l mc SR theo bit ting Kinh 44 3.16 Phân b t l mc SR theo kin thc v ñưng lây ca bnh SR 44
9. 3.17 Phân b t l mc SR theo kin thc v s lây ca bnh SR 45 3.18 Phân b t l mc SR theo kin thc v triu chng ca bnh SR 45 3.19 Phân b t l SR theo kin thc v bnh SR có th ñiu tr ñưc 46 3.20 Phân b t l mc SR theo kin thc v nơi ñiu tr ca bnh SR 46 3.21 Phân b t l mc SR theo kin thc v bnh SR có th phòng ñưc 47 3.22 Phân b t l mc SR theo kin thc v ng màn ñ phòng SR 47 3.23 Phân b t l mc SR theo kin thc v ung thuc phòng SR 48 3.24 Phân b t l SR theo kin thc v phun, tm hóa cht ñ phòng SR 48 3.25 Phân b t l mc SR theo kin thc v phát quang quanh nhà ñ 49 phòng SR 3.26 Phân b t l mc SR theo kin thc v ñt hương xua mui ñ 49 phòng SR 3.27 Phân b t l mc SR theo thái ñ v s nguy him ca bnh SR 50 3.28 Phân b t l mc SR theo hành vi ng màn 50 3.29 Phân b t l mc SR theo hành vi ng ry 51 3.30 Phân b t l mc SR theo thói quen phát quang quanh nhà 51 3.31 Mi liên quan gia mt s yu t vi SR qua phân tích ña bin 52
10. DANH MC CÁC BIU Đ VÀ HÌNH V Biu ñ/ Ni dung Trang Hình v Biu ñ Tình hình st rét xã Krông Na/ huyn Buôn Đôn t 2008 – 18 1.1 2010 35 Biu ñ Phân b t l nhóm tui trong mu nghiên cu 3.1 Biu ñ Cơ cu KSTSR 38 3.2 Biu ñ T l mc st rét chung và theo tui 39 3.3 Biu ñ Gii tính và dân tc ca ñi tưng ñiu tra KAP 40 3.4 Biu ñ T l mc st rét theo gii tính 41 3.5 Biu ñ T l mc st rét theo dân tc 42 3.6 Hình 1.1 Chu kỳ phát trin ca ký sinh trùng SR Plasmodium ngưi 7 Hình 1.2 Quá trình lây truyn bnh st rét 8 Hình 1.3 Mui Anopheles 11 Hình 2.1 Bn ñ hành chính huyn Buôn Đôn 26
11. ĐT VN Đ Bnh st rét (SR) ñã ñưc Hippocrates mô t chi tit t th k th V trưc Công nguyên, ñn nay vn còn là mt vn ñ sc kho ln ca nhân loi [1]. K t khi Laveran phát hin và mô t ký sinh trùng st rét (KSTSR) trong máu ngưi ñn nay, rt nhiu nghiên cu v bnh SR ñã ñưc tin hành, tt c ñu nhm hiu bit cn k quá trình phát sinh và phát trin ca bnh, t ñó tìm kim nhng chin lưc, gii pháp ti ưu góp phn hn ch ti ña nhng thit hi do SR gây ra. Bnh SR là bnh xã hi, là gánh nng bnh tt ñi vi nhiu nưc trên th gii [25]. Mc dù ñã có nhiu c gng kim soát trong sut 50 năm qua nhưng SR vn là mt trong nhng vn ñ chính ca sc khe cng ñng [5]. T năm 1955, T chc Y t Th gii (TCYTTG) ñã có nhiu n lc nhm phòng chng và tiêu dit SR (TDSR) trên toàn cu vi nhng yêu cu, mc tiêu thích hp cho tng quc gia. Vit Nam ñã tin hành chin lưc này t năm 1958 ñn năm 1964 min Bc và dit tr SR min Nam. Tháng 2/1991 chin lưc phòng chng SR (PCSR) ñưc ñ xut và hin nay là chin lưc ñy lùi SR theo xu hưng toàn cu [4][6]. Vi tt c nhng n lc nêu trên, tình hình SR ti Vit Nam có nhng thay ñi ñáng k, s ngưi cht tip tc gim hàng năm. Trong năm 2009, toàn quc ch có 26 ngưi cht do SR, gim 70,4% so vi năm 2001. T l cht do SR năm 2009 là 0,03/100.000 dân, gim 72,3% so vói năm 2001. S ngưi mc SR cũng gim hàng năm: Năm 2009, có 60.867 BNSR, gim 74,6% so vi năm 2001; t l mc SR năm 2009 là 0,69/1.000 dân, gim 77,2% so vi năm 2001. S bnh nhân có KSTSR cũng gim hàng năm: Năm 2009, có 16.130 bnh nhân gim, t l lam có KST/lam xét nghim là 0,57%, gim 77,3% so vi năm 2001, t l ký sinh trùng (+) 0,18/1.000 dân, gim 80,4% so vi năm 2001. Năm 2007, ch có 01 v dch SR, mc ñ và quy mô dch nh thôn bn, không có ngưi cht trong v dch [48]. Năm 2009, không có dch SR ñưc báo cáo, tuy nhiên s
12. 2 ñim nóng có nguy cơ dch là rt nhiu, tình hình mc SR trên toàn quc nghiêm trng hơn năm 2008, tăng c v s ca mc, s bnh nhân có ký sinh trùng và s t vong do SR [49]. Tuy nhiên, nhng kt qu nói trên còn thiu tính bn vng, nhng thách thc t nhiu phía như cng ñng dân cư, mui truyn bnh, KSTSR, ña hình, ña bàn, mng lưi y t cơ s và nguy cơ bùng phát dch SR luôn tim n ti tnh Đk Lk, trong ñó huyn Buôn Đôn là mt trong nhng vùng SR lưu hành nng ca tnh. Thng kê ca Trung tâm PCSR tnh Đk Lk trong 3 năm 2006 – 2008, cho thy so vi toàn tnh thì huyn Buôn Đôn có t l bnh nhân SR (BN SR) chim t 13,38% ñn 15,04%; KSTSR t 12,18% ñn 17,14%. Năm 2009, toàn tnh có 2648 bnh nhân, t l 1,71/1000 dân, KSTSR là 1329, ti huyn Buôn Đôn ñã có 196 BN SR, trong ñó có 100 trưng hp tìm thy KSTSR trong máu [48]. Riêng xã KrôngNa, năm 2009 có 73 BN SR, trong ñó có 41 trưng hp có KSTSR trong máu. Mt khác, huyn Buôn Đôn là huyn có bin ñng dân cư ln, dân di cư t do vào làm ăn sinh sng ti xã KrôngNa nhiu nên nguy cơ mc và cht do SR ca ngưi dân ti các vùng này rt cao làm cho tình hình SR ti ñây chưa n ñnh. T thc t ñó, chúng tôi tin hành ñ tài: “ Thc trng st rét và mt s yu t nguy cơ ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk trong 2 năm 2010 2011 ” vi các mc tiêu: 1. Xác ñnh t l mc st rét ca cng ñng dân cư ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. 2. Xác ñnh mt s yu t nguy cơ nh hưng ñn mc st rét ngưi dân ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk.
13. 3 Chương 1 TNG QUAN 1.1. LCH S NGHIÊN CU BNH ST RÉT 1.1.1. Bnh st rét Bnh SR là mt bnh lây truyn theo ñưng máu do ging Plasmodium gây ra. Bnh lây truyn qua trung gian truyn bnh là mui Anopheles , biu hin ñin hình bng nhng cơn SR vi ba triu chng cơ bn: Rét run, st, ra m hôi. Bnh lưu hành tng ña phương, trong nhng ñiu kin thun li có th phát thành dch [19],[ 25]. Bnh SR lưu hành rng rãi trên th gii, gây nhiu tác hi ñn sc kho con ngưi, bnh SR có Trung Quc, n Đ t thi c xưa. Hyppocrates ñã mô t triu chng lâm sàng vào ñu th k th V trưc Công nguyên. Vit Nam, bnh SR ñưc nói ñn trong các y văn ca Tu Tĩnh và Hi Thưng Lãn Ông [1]. 1.1.2. Ký sinh trùng st rét Năm 1880, Laveran ln ñu tiên tìm ñưc KSTSR, sau này xác ñnh là th giao bào ca Plasmodium falciparum (P.falciparum) . Năm 1886, Golgi phát hin ra Plasmodium vivax (P.vivax) và Plasmodium malariae (P.malaria) . Năm 1897 – 1898, Ross và Grassi mô t các giai ñon ca KSTSR trong cơ th mui Anopheles. Năm 1891, Romanowsky nhum KSTSR bng xanh methylen, eosin. Năm 1892, Mac Callum ct nghĩa ñưc 3 giai ñon ký sinh trùng ngưi. Năm 1922, Stephens xác minh và mô t Plasmodium ovale (P.ovale) [1],[ 25]. KSTSR là nhng ñơn bào cn có hai vt ch là mui và ngưi ñ hoàn thành chu kỳ sng, hin nay ch mi phát hin 4 loài KSTSR ký sinh trên ngưi là P.malariae (Laveran, 1880), P.vivax (Grassi và Feletti, 1890) P.falciparum (Welch, 1897) và P.ovale (Stephens, 1922).
14. 4 1.2. CHU KỲ SINH SN VÀ PHÁT TRIN CA KSTSR Chu kỳ sinh sn và phát trin ca các loi KSTSR ñòi hi phi qua 2 vt ch là ngưi và mui. Ngưi là vt ch ph, mui Anopheles cái là vt ch chính ñng thi là vt ch trung gian truyn bnh (TGTB). 1.2.1. Giai ñon sinh sn vô gii trong cơ th ngưi: Din ra 2 giai ñon k tip nhau. Giai ñon phân chia trong t bào gan (Giai ñon tin hng cu ) KSTSR khi tuyn nưc bt ca mui Anopheles cái có dng hình thoi gi là thoi trùng hay thoa trùng. Khi mui ñt ngưi, hút máu, ñng thi ñưa thoa trùng (sporozoite) vào máu ngưi. Thoa trùng lưu chuyn trong máu ngoi vi t 30 60 phút ri xâm nhp vào t bào gan. Trong t bào gan thoa trùng cun tròn, bào tương và nhân ln lên ri sinh sn theo hình thc phân lit. T mt thoa trùng to ra mt lưng ln ký sinh trùng non (merozoite) khác nhau: T 01 thoa trùng ca P.falciparum s to ra khong 40.000 merozoite , 01 thoa trùng ca P.vivax s to ra khong 10.000 merozoite , 01 thoa trùng ca P.ovale s to ra khong 15.000 merozoite và 01 thoa trùng ca P.malariae s to ra khong 2000 merozoite. Sau khi phát trin t bào gan, tt c merozoite ñu vào máu. + P.falciparum và P.malariae , toàn b các merozoite vào máu cùng mt lúc, chm dt giai ñon t bào gan. + Đi vi P.vivax và P.ovale , do chúng có nhng chng sporozoite khác nhau v cu trúc gen, ñó là chng sporozoite phát trin nhanh (Tachysporozoite): chng này phát trin ngay sau khi xâm nhp vào t bào gan nên có thi gian bnh ngn và chng sporozoite phát trin chm (Bradysporozoite): sau khi xâm nhp vào t bào gan chng này không phát trin ngay hoc phát trin rt chm, sau nhiu tháng hoc nhiu năm mi to ra ñưc các merozoite t bào gan nên còn gi là th ng (hypnozoite ). Các th ng này phát trin thành tng ñt to ra các merozoite tung vào máu gây nhng cơn SR tái phát xa.
15. 5 Giai ñon phân chia trong hng cu ( Giai ñon hng cu ) Các mnh trùng t gan xâm nhp vào hng cu, lúc ñu là th tư dưng ri phát trin thành th phân lit. Th phân lit phát trin ñy ñ (phân lit già) s phá v hng cu gii phóng ra nhng mnh trùng (merozoites). Lúc này tương ng vi cơn st xy ra trên lâm sàng. Hu ht nhng mnh trùng mang gen vô gii quay tr li ký sinh trong nhng hng cu mi, tip tc phá v hng cu gây nhng cơn st tip theo. Mt s ít mnh trùng mang gen hu gii bit hoá thành nhng giao bào ñc và cái, mi giao bào nm trong mt hng cu. Nhng giao bào này nu không ñưc mui hút s t tiêu hy trong thi gian t 45 60 ngày, nu ñưc mui hút vào d dày mui s tip tc phát trin trong cơ th mui. 1.2.2 Giai ñon sinh sn hu gii mui Mui hút máu ngưi có giao bào ti d dày mui, giao bào cái thu gn nhân và nguyên sinh cht thành giao t cái trưng thành. Giao bào ñc kéo dài nguyên sinh cht thành 48 roi, mi roi dính mt ít nhân thành các giao t ñc trưng thành. Giao t ñc hoà hp vi giao t cái to thành trng th tinh (Zygote). Sau ñó phát trin thành trng di ñng (Ookynete) chui qua thành d dày mui to thành trng nang (Oocyste). Khi trng nang phát trin thành trng nang già bên trong có khong 10.000 thoa trùng. Trng nang già v, các thoa trùng mi tp trung v tuyn nưc bt ca mui. Khi mui ñt ngưi thoa trùng s xâm nhp vào cơ th ngưi ñ gây bnh. 1.2.3. S khác nhau v chu kỳ ca các loi Plasmodium 1.2.3.1. Giai ñon gan Giai ñon phát trin gan ca P.vivax và P.ovale ging nhau: Bên cnh s phát trin tc thì ca các thoa trùng ñ thành th phân lit, còn có s phát trin mun hơn ca mt s thoa trùng khác ñó là nhng th ng (Hypnozoites).
16. 6 Vì vy, bnh nhân mc 2 loi này gây ra SR tái phát xa và bnh có th kéo dài dai dng. Riêng ñi vi P.falciparum do không có th ng gan, nên bnh do loi này không có SR tái phát xa. 1.2.3.2. Giai ñon hng cu Thi gian ñ hoàn thành chu kỳ vô tính hng cu ca P.falciparum, P.vivax và P.ovale là 48 gi. Do vy, nhp ñ cơn st ca 3 loi KSTSR này là st cách nht. Còn P.malariae cn 72 gi ñ hoàn thành chu kỳ vô tính hng cu nên gây st cách 2 ngày mt cơn. 1.2.3.3. Giai ñon mui truyn bnh Đ thc hin ñưc chu kỳ hu gii mui, KSTSR cn phi có nhit ñ thích hp. Nhit ñ tt nht ñ thoa trùng phát trin trong cơ th mui là 28 30 oC. Nhit ñ ti thiu cn thit cho s phát trin ca tng loi Plasmodium là: P.falciparum : 16 0C P.vivax và P.ovale : 14,5 0C. P.malariae: 16,5 0C Tng s nhit ñ dư tích lũy cn thit ca P. falciparum : 111 0C, P. vivax và P. ovale : 105 0C và P.malariae: 144 0C. Theo công thc Bodenheimer thì thi gian hoàn thành chu kỳ hu gii mui là S s thay ñi theo nhit ñ môi trưng và loi Plasmodium . P.falciparum : Sf = 111/ t – 16 (ngày ) P.vivax và P. ovale : Sv,o = 105/ t 14,5 (ngày ) P.malariae : Sm = 144/ t 16,5 ( ngày ) t là nhit ñ trung bình ca nhng ngày theo dõi Khi nhit ñ càng cao, thi gian hoàn thành chu kỳ hu gii càng ngn và khi nhit ñ dưi mc ti thiu, KSTSR không phát trin ñưc trong cơ th mui.
17. 7 Hình 1.1. Chu kỳ phát trin ca ký sinh trùng st rét 1.3. QUÁ TRÌNH LÂY TRUYN BNH ST RÉT Quá trình lây truyn SR liên quan ñn mm bnh SR (giao bào), ngun BN SR (ngưi cha mm bnh), vt ch trung gian truyn bnh SR, ngưi cm th. 1.3.1. Mm bnh Hin nay, hu ht các tác gi thng nht có 4 loài KSTSR ký sinh ngưi ñó là : P.vivax, P.falciparum, P.ovale và P.malariae . 1.3.2. Ngun bnh st rét Bnh nhân SR: Bnh nhân SR có th biu hin dưi các th sau ñây: SR thưng, SR nng, SR ác tính. Ngưi mang ký sinh trùng lnh: Là ngưi mang KSTSR (th vô tính, hu tính) nhưng không có biu hin triu chng SR.
18. 8 1.3.3. Trung gian truyn bnh Anopheles thuc h Culicidae, phân h Anophelinae . Trên th gii có khong 420 loài Anopheles , 70 loài là TGTB SR. Trong s 60 loài Anopheles Vit Nam, có 15 loài ñã ñưc xác ñnh là TGTB SR chính, TGTB ph và TGTB nghi ng. Các TGTB chính: An.minimus, An.dirus, An.sundaicus (An.epiroticus); các TGTB ph: An.subpictus, An.jeyporiensis, An.maculatus, An.aconitus, An.sinensis, An.vagus, An.indefinitus . min Bc nưc ta có 33 loài Anopheles; Nam Trung b và Tây Nguyên có 45 loài; Nam b và Lâm Đng có 44 loài [34]. 1.3.4. Cơ th cm th Ngưi cm th có th có min dch t nhiên và min dch to thành. Mt s ngưi có min dch t nhiên ñi vi bnh SR, còn min dch to thành ñưc gii thích bng 2 cơ ch là min dch dch th và min dch t bào. Ng−êi v Muçi Oocyst Thoa trïng Zygote Thnh d¹ dy Phßng chèng TuyÕn n−íc Phßng chèng vector bät muçi vector ChÈn ®o¸n v ®iÒu trÞ sím Chu kỳ hng cu Adapted from: Hình 1.2 . Quá trình lây truyn bnh st rét
19. 9 1.4. LÂM SÀNG BNH ST RÉT 1.4.1. St sơ nhim Xy ra ñu tiên ngưi chưa có min dch vi bnh SR. Thi kỳ bnh trung bình là 9 10 ngày, dài hay ngn tùy theo loi KSTSR. Cơn sơ nhim thưng ch ñau cơ, ñau ñu, bun nôn, nôn, a lng nên ít khi ñưc nghĩ ñn SR. Nu không ñưc ñiu tr thì s bưc sang thi kỳ cơn SR ñin hình vi cơn rét run tip theo là st nóng, bnh nhân khát nưc, da khô, ñau ñu, nôn ma. Cơn st kéo dài 2 6 gi, tip theo là cơn vã m hôi [1][30]. 1.4.2. Nhng cơn st tái phát gn và tái phát xa Cơn tái phát gn thưng xy ra ñi vi P.malariae ñôi khi vi P.falciparum. Cơn tái phát xa xy ra vi P.ovale, P.vivax; cơn tái phát xa có th sau 2 năm do P.ovale , 8 năm do P.vivax , him hơn có th tái phát sau 2030 năm do P.malariae [1]. 1.4.3. St rét do Plasmodium vivax Là th SR nh ít bin chng thi gian bnh t 12 20 ngày; khi phát liên tc st dao ñng 23 ngày, kiu st cách nht không phi là tuyt ñi, tin trin bán cp hay mn tính, có lách to, th trng suy sp, da sm, cui cùng là suy kit. Din bin lâm sàng ca P.vivax ph thuc vào các type khác nhau. TCYTTG chia thành 3 type: Type 1: bnh ngn 10 20 ngày, hay tái phát, thi gian trm lng ngn. Type 2: bnh ngn 12 20 ngày, thi gian trm lng v lâm sàng kéo dài và ký sinh trùng trong máu kéo dài. Type 3: bnh dài 6 tháng hoc hơn, khi phát rt chm, tip theo là tái phát có khong cách ngn dn li ri có mt giai ñon trm lng kéo dài, ri li tip nhng ñt tái phát.
20. 10 1.4.4. St rét do Plasmodium falciparum Là th lâm sàng quan trng, gây t vong cao, kháng thuc cao; có hai th lâm sàng chính: Th thông thưng: bnh 814 ngày. Khi phát bng du hiu ñau ñu, ñau lưng, li bì, bun nôn, có khi a chy, có st ñi kèm, có th st cách nht, st hàng ngày hoc st liên tc và dao ñng ln, có th thy du hiu gan to, lách to. Thông thưng thì tin trin tt sau 23 tun thì tr li bình thưng, sau 36 tháng là ht cơn tái phát. Th nng có bin chng: Hôn mê, suy thn, phù phi, ñái huyt sc t 1.5. YU T NGUY CƠ TRONG BNH ST RÉT 1.5.1. Đi tưng nguy cơ: Đi tưng có nguy cơ mc SR là ngưi sng trong vùng SR lưu hành (SRLH), ngưi giao lưu qua vùng SR, ngưi làm ry, ng rng, trng rng. Đi tưng có nguy cơ SR ác tính (SRAT), cht do SR thưng gp tr em, ph n có thai, ngưi già yu, ngưi không có min dch ñi vi SR. 1.5.2. Yu t nguy cơ 1.5.2.1. Theo góc ñ khách quan và ch quan: Các yu t môi trưng t nhiên như sinh ña cnh, thi tit; các yu t do con ngưi như thói quen, tp quán, hot ñng kinh t xã hi; các yu t ni sinh, di truyn, nhóm máu, chng loi KSTSR. 1.5.2.2. Theo kh năng can thip: Có th can thip ñưc gm yu t sinh cnh, tp quán, thói quen, hot ñng kinh t xã hi; không th can thip gm yu t thi tit, yu t ni sinh, di truyn, nhóm máu, chng loi KSTSR. 1.5.2.3. Theo nguyên nhân gây bnh P.falciparum tuy chưa có nhng á chng rõ rt nhưng khi phân lp nhng khu vc khác nhau thì có nhng ñc ñim rt khác nhau. P.vivax có mt
21. 11 vài á chng ñã ñưc ghi nhn, phân bit rõ ràng: Chng Chesson x nóng, á chng Elisabeth, á chng Hibernans (Nicolaev), á chng Bc Triu Tiên. Vit Nam có 4 loi KSTSR, cơ cu như sau: P.falciparum chim 7080%, thưng gây SR nng có ñn 90% t vong SR do P.falciparum , các v dch SR do P.falciparum thưng rm r. P.vivax chim 2030%, dch SR do P.vivax thưng không nng nhưng kéo dài do có th ng trong gan. P.malariae chim 13%. P.ovale có rt ít. 1.5.2.4. Vai trò truyn bnh ca mui Anopheles: Vit Nam hin nay ñã phát hin trên 60 loài Anopheles . Nhng loài truyn bnh SR ch yu là: An.minimus, An.dirus truyn bnh SR min núi. An.subpictus, An.sundaicus (An.epiroticus) truyn bnh SR ven bin. Nhng loài truyn bnh SR th yu là: An.vagus, An.aconitus, An.jeyporiensis [33]. Hình 1.3 . Mui Anopheles
22. 12 1.6. NHNG CH S NG DNG TRONG DCH T HC ST RÉT S ngưi SR lâm sàng × 1.000 Ch s st lâm sàng = Tng s dân s S ngưi cht do SR × 100.000 T l t vong do SR = Tng s dân s S ngưi cht do SR × 100 hoc 1000 T sut t vong do SR = Tng s bnh nhân SR S ngưi có ký sinh trùng SR × 100 hoc 1000 Ch s ký sinh trùng = Tng s ngưi ñưc xét nghim S lưng tng loi ký sinh trùng SR × 100 Ch s cơ cu ký sinh trùng = Tng s ký sinh trùng SR chung Tng s lách sưng × 100 Ch s lách sưng = Tng s ngưi khám bnh S lam máu có giao bào × 100 Ch s giao bào = Tng s lam xét nghim 1.7. ĐÁNH GIÁ MT Đ KSTSR TRÊN TIÊU BN GIT DÀY Phương pháp này ñm KSTSR và s dng mt mã t 1 ñn 4 du cng (+). 1.7.1. H thng du cng + : Có 1 ñn 10 KSTSR/ 100 vi trưng trên tiêu bn git dày. + + : Có 11 ñn 100 KSTSR/ 100 vi trưng trên tiêu bn git dày. + + + : Có 1 ñn 10 KSTSR/ 1 vi trưng trên tiêu bn git dày. + + + + : Có trên 10 KSTSR/ 1 vi trưng trên tiêu bn git dày. Phương pháp này ch s dng khi không th thc hin ñưc phương pháp ñm KSTSR/ 1l máu.
23. 13 1.7.2. Phương pháp tính mt ñ KSTSR/ mm 3 máu: Da vào s lưng bch cu chun là 8000 bch cu/mm 3 máu, tính s lưng KSTSR theo công thc: S lưng KSTSR ñm ñưc x 8000 KSTSR/mm 3 máu = S lưng bch cu Nu ñm ñưc 200 bch cu mà s lưng KSTSR > 10 thì dng và tính KSTSR/mm 3 máu. Nu ñm ñưc 200 bch cu mà s lưng KSTSR < 10 thì phi tip tc ñm cho ñn 500 hoc 1000 bch cu mi áp dng công thc trên ñ tính s dng và tính KSTSR/ mm 3. Nu mt ñ KSTSR trên lam máu nhiu: Đm chưa ñ 200 bch cu mà s lưng KSTSR ≥ 500 thì không ñm na mà áp dng công thc tính s lưng KSTSR. 1.8. ĐNH NGHĨA TRƯNG HP BNH Bnh nhân ñưc xác ñnh theo hưng dn chn ñoán và ñiu tr bnh SR do B Y t ban hành năm 2009 [3]. Ngưi bnh ñưc xác ñnh là mc SR là ngưi có KSTSR trong máu mà khi xét nghim lam máu có KSTSR th vô tính hoc các test chn ñoán nhanh SR dương tính. Ngưi bnh SR lâm sàng là chưa ñưc xét nghim máu hoc xét nghim máu âm tính vi KSTSR hoc chưa có kt qu xét nghim và có 4 ñc ñim sau: St: + Có triu trng ñin hình ca cơn SR vi 3 giai ñon : rét run, st nóng và ra m hôi.
24. 14 + Hoc có triu chng không ñin hình ca cơn SR: st không thành cơn (ngưi bnh thy n lnh, gai rét, nhit ñ nách ≥ 37,5 oC) hoc st cao liên tc, st dao ñng. + Hoc có st trong vòng 3 ngày gn ñây Không tìm thy các nguyên nhân gây st khác. Đang hoc qua li vùng SR lưu hành, có tin s mc SR trong 2 năm gn ñây. Trong vòng 3 ngày ñu ñiu tr bng thuc SR có ñáp ng tt. 1.9. TÌNH HÌNH BNH ST RÉT 1.9.1. Tình hình bnh st rét trên th gii Trên th gii, bnh SR phân b t 64 0 vĩ ñ bc ñn 32 0 vĩ ñ nam. Bnh SR ñã gây nhiu v dch ln làm thit hi ln v kinh t và git hi nhiu ngưi ca nhiu quc gia trên th gii. Nhng v dch ln ñã xy ra trong nhng năm qua ñã ñưc ghi nhn: V dch ti Pengiap n Đ ( 1898 ) git hi 307.000 ngưi V dch Srilanka và Ceylon ( 19341935 ) git hi 82.000 ngưi V dch Brazil (1938) s BN SR là 100.000 ngưi, s cht do SR là 14.000 ngưi. Nhng năm 1950, trên th gii có s ngưi mc SR hàng năm khong 150 triu, cht do SR 2,5 triu ngưi. TCYTCG (1960) cho bit: Trên th gii có trên 2 t ngưi ñang sng trong vùng SR bao gm 133 nưc, hàng năm có trên 200 triu ngưi mc SR, hàng triu ngưi cht vì SR. Năm 1991, TCYTTG công b: Sau 36 năm tin hành TDSR và PCSR t 1955 ñn 1991, trên toàn th gii vn còn trên 2 t ngưi sng trong vùng SR (gn 50% dân s th gii) 100 nưc , t vong do SR hàng năm t 1 2 triu ngưi, s mc SR mi hàng năm 110 triu ngưi. Trong 2 năm 1995 1996 7 nưc: Thái Lan, Indonesia, n Đ, Bangladesh, Srilanca, Nepal, Myanmar có 776.008 ngưi mang KSTSR và 3.387 ngưi cht do SR[25].
25. 15 1.9.2. Tình hình st rét Vit Nam và khu vc Min Trung – Tây Nguyên Vit Nam, t năm 1980 bnh SR ñã quay tr li trên phm vi c nưc vi tc ñ nhanh và ngày càng nghiêm trng. Đn năm 1990 ñã có trên 100 v dch SR, có 902.789 ngưi mc SR và 2.911 ngưi cht do SR. Năm 1991, Vit Nam chuyn hn sang chin lưc PCSR và chương trình PCSR tr thành Chương trình y t quc gia ưu tiên. Sau gn 10 năm thc hin, ñn năm 1999 tình hình SR kh quan hơn so vi năm 1991, dch SR gim 94%, mc SR gim 68,7%. Năm 2000, Vit Nam ñã ñt ra nhng mc tiêu có ý nghĩa quan trng trong công tác PCSR và ch sau 5 năm, vào năm 2005, tình hình SR ti Vit Nam ñã có nhng thay ñi ln, ñó là: T l cht SR/100.000 dân là 0,02 (mc tiêu là dưi 0,17) và gim 89,5% so vi năm 2000. T l mc SR/1000 dân là 1,19 (mc tiêu ñ ra dưi 3,5) và gim 69% so vi năm 2000. S KSTSR gim 73,8% và t l KSTSR/1000 dân gim 76,3% so vi năm 2000. Ba năm có dch SR nh ( Năm 2001 có 1 v, năm 2003 có 2 v, năm 2005 có 5 v ). Quy mô dch SR phm vi thôn, bn ñã ñưc dp tt kp thi, không có bnh nhân cht do SR trong các v dch [43][52][53]. Trong giai ñon 2006 – 2010, D án quc gia PCSR tip tc thu ñưc nhiu thành tích trong vic làm gim s ngưi mc, s ngưi cht và làm gim gánh nng bnh tt do SR gây ra. S ngưi mc t 91.635 ngưi năm 2006 gim còn 60.867 ngưi năm 2009 và 49.722 ngưi 11 tháng năm 2010. T l mc SR/1.000dân s vùng SR lưu hành năm 2009 gim 33,6% so vi năm 2006. S ngưi cht do SR gim t 41 ngưi năm 2006 còn 26 ngưi năm 2009 và 16 ngưi 11 tháng năm 2010 [17]. Ti khu vc min Trung – Tây Nguyên là nơi có SR lưu hành cao và nhiu khó khăn trong công tác PCSR so vi các khu vc khác trong c nưc
26. 16 [26]. Năm 2009 có 22.331 bnh nhân, tăng 14,61% so vi năm 2008, trong ñó min Trung tăng 6,18%, Tây Nguyên tăng 26,58%. Có 8/15 tnh/thành ph có BNSR tăng, trong ñó có tnh Đk Lk. S trưng hp có ký sinh trùng cũng tăng 55,72% (11.573/7.432), t l KSTSR/lam tăng 49,22%, trong ñó min Trung tăng 35,58% (6.392/4.755), Tây Nguyên tăng 74,68% (5.181/2.677) so vi năm 2008. Năm 2009 có 16 trưng hp t vong do SR, tăng 2 trưng hp so vi năm 2008 . Năm 2010, s BNSR là 21.302, gim 4,61% so vi năm 2009, t vong do SR gim 8 trưng hp (50%) so vi năm 2009; S bnh nhân có KSTSR(+) là 12.251, tăng 5,85%, t l KSTSR/lam tăng 10,68% so vi năm 2009 [52] 1.9.3. Tình hình st rét Đk Lk Đk Lk là tnh min núi Tây Nguyên, thuc vùng trng ñim SR ca c nưc. Đi sng kinh t còn gp nhiu khó khăn, ngun thu nhp ch yu t các ngun trng cây công nghip cà phê, cao su và trng lúa, hoa màu. Điu kin t nhiên như thi tit, sông sui, rng thích hp cho s phát trin ca mui truyn bnh SR. Đưng giao thông ñi li nhng vùng sâu, vùng xa còn gp nhiu tr ngi; trình ñ dân trí chưa cao, hiu bit v bnh tt và PCSR còn hn ch. Nhng tp tc lc hu vn còn nhng vùng ñng bào dân tc thiu s, vùng sâu, vùng cao. Dân di cư t do và ñnh cư theo k hoch phát trin kinh t quc phòng trong nhng năm qua cũng gia tăng làm cho tình hình SR thêm phc tp [11][18][51]. Theo s liu ca Trung tâm PCSR tnh Đk Lk: Năm 1991 ñã xy ra mt v dch ln ti huyn EaSuop. Năm 2000, t l mc SR ca toàn tnh là 15,78/1.000 dân, có 241 trưng hp SRAT, trong ñó có 29 trưng hp t vong do SR, t l s lam máu xét nghim có KSTSR trên s lam xét nghim là 8,04%[48]. Kt qu phân vùng dch t SR ca Trung tâm PCSR tnh Đk Lk vào năm 2009 cho thy dân s ca tnh là 1.745.452 ngưi trong ñó hơn 90% dân s sng trong vùng SR lưu hành 174 xã, 2.290 thôn buôn [16][28][52]. Năm 2007, có 5307 BN SR chim t l 1,50/ 1000 DSC, ñã có 18 ca SRAT, t vong SR 3 ca chim t l 0,22/ 100.000 DSC và không có dch SR xy
27. 17 ra. So sánh s liu thng kê năm 2007 ca Trung tâm PCSR tnh Đk Lk cho thy tình hình bnh SR ca tnh Đk Lk là khá cao so vi các tnh min Trung và Tây Nguyên: BN SR chim 10,6%; SRAT chim 9,3%; t vong do SR chim 23% và s KSTSR(+) chim 9,47% [9]. Tình hình SR ti tnh Đk Lk t năm 2008 – 2010 ñưc ghi nhn c th ti bng 1.1: Bng 1.1 . Tình hình SR tnh Đk Lk giai ñon 2008 – 2010 Năm 2008 Năm 2009 Năm 2010 Ch s Tăng, Tăng, Tăng, gim so gim so gim so 2008 2009 2010 2007 (%) 2008 (%) 2009 (%) BNSR 2.019 ↓26,93 2.648 ↑ 31,15 2.236 ↓15,56 St rét ác tính 11 ↓38,89 19 ↑72,73 16 ↓15,79 T vong do SR 2 ↓33,33 2 0 0 100 Tng s 603 ↓34,81 1329 ↑120,4 1.184 ↓11,0 K P.falciparum 533 (88,4%) 1146 (86,2%) 1.038 (87,7%) S T P.vivax 70 (11,6%) 175 (13,2%) 145 (12,2%) S R Phi hp 0 (0,0%) 8 (0,6%) 1 (0,1%) P.malaria 0 0 0
28. 18 1.9.4. Tình hình st rét ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn Xã Krông Na, huyn Buôn Đôn theo phân vùng SR thì ña phương nm trong vùng SR lưu hành nng. Trong nhng năm gn ñây vn luôn ghi nhn BN SR. Tuy không ghi nhn trưng hp SRAT ñưa ñn t vong nào hay không ñ dch bùng phát nhưng BN SR và s lam máu có KSTSR (+) vn ghi nhn hàng năm vi s liu c th ti bng 1.2: Bng 1.2.Tình hình SR ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk (2008 – 2010) Ch s 2008 2009 2010 BN SR 65/179 73/196 61/172 KrôngNa/toàn huyn (36,31%) (37,24%) (35,46%) KSTSR 34/77 41/100 24/55 KrôngNa/toàn huyn (44,15%) (41,0%) (43,63%) SRAT 0/0 0/0 0/0 KrôngNa/toàn huyn T vong SR 0/0 0/0 0/0 KrôngNa/toàn huyn Dch SR 0/0 0/0 0/0 KrôngNa/toàn huyn 196 200 179 180 172 160 140 120 BNSR toàn huyn 100 100 BNSR xã Krông Na 77 73 KSTSR toàn huyn 80 65 61 KSTSR xa Krông Na 60 55 41 40 34 24 20 0 Năm 2008 Năm 2009 Năm 2010 Biu ñ 1.1. Tình hình st rét xã Krông Na/ huyn Buôn Đôn t 2008 – 2010
29. 19 1.10. TNG QUAN V CÁC KT QU NGHIÊN CU 1.10.1. Nghiên cu v dch t st rét Lê Đình Công, Lê Xuân Hùng và CS năm 1997 nghiên cu ct ngang 90 xã trên toàn quc cho kt qu: T l SR chung c nưc: 7,1%, trong ñó Tây Nguyên 12%, Bc min Trung 9,7%, ñng bng sông Cu Long 2%; t l lách to chung c nưc 2,65%, trong ñó Tây Nguyên 9,1%, min Bc 3,6%, min Trung 3,2%, ñng bng Nam b 0%; t l KSTSR (+)/ lam máu chung c nưc 1,45%, trong ñó min Trung – Tây Nguyên (MT TN) 3,44%, vùng núi phía Bc 1% [4]. Vũ Th Phan, Trn Quc Tuý, Lê Xuân Hùng và CS năm 1998 giám sát KSTSR trên toàn quc vi kt qu: t l KSTSR(+)/ lam máu chung c nưc là 2,72%, trong ñó min Bc 0,52%, MTTN 5,32%, min Nam 2,56%. Cơ cu KSTSR: min Bc: P.falciparum 51,1%, P.vivax 48,4%, phi hp 0,5% ; MT – TN: P.falciparum : 62,45%, P.vivax 16,28%, phi hp: 1,14% ; min Nam: P.falciparum 62,45%, P.vivax 36,67%, phi hp 0,38% [27]. Nguyn Tân, Nguyn Văn Chương và CS năm 1999 ñiu tra ct ngang ti cng ñng di bin ñng dân Cư Jut, Krông Năng, Krông Bông tnh Đk Lk cho kt qu: T l SRLS: 6,6%, t l KSTSR(+)/ lam máu 4,19%, lách sưng 7,56% [32]. Trn Mnh H và CS nghiên cu ti 27 xã, huyn Di Linh và Đ Huoai, tnh Lâm Đng vào năm 2002 cho thy t l mc SR ngưi Kinh là 61,3%, t l mc SR ngưi K’ Ho là 16,2%, t l mc SR ngưi M, Ya Chill, Churu là 22,5%, có s khác bit v t l mc bnh SR gia 2 gii nam và n (p < 0,01); ngưi Kinh có nguy cơ mc bnh SR gp 2,1 ln các dân tc ti ch là K’ho, M, Ya Chill, Chu Ru [13]. Lê Xuân Hùng và Trn Đình Đo (2003) nghiên cu tình hình SR ti cng ñng dân di cư t do (DCTD) ti huyn Ea Soúp, tnh Đk Lk cho kt qu t
30. 20 l SRLS 7,02%, xét nghim 114 lam máu có 16 KSTSR(+) chim t l 14,06%. Trong ñó P.falciparum 14 ( 87,5%), P.vivax 2 (12,5%) [15]. Nghiên cu ca H Văn Hoàng vào năm 2003 v tình hình SR ti cng ñng dân DCTD ti Đk Lk (ña bàn nghiên cu nay thuc tnh Đk Nông) ghi nhn t l SRLS là 1,08% và KSTSR (+) 2,89%, trong ñó tt c ñu là P.falciparum, t l lách ln gp 0,36% [14]. Ngô La Sơn, Nguyn Quc Típ và CS (2003) nghiên cu ti các huyn Đk R’Lp, Đk Mil (Tnh Đk Nông) và huyn Krông Bông (Tnh Đk Lk) cho kt qu: KSTSR(+) 7,8%, P.falciparum 61,6%, P.vivax 38,4% [31]. Nghiên cu hi cu ca Nguyn Mnh Hùng và CS (2010) cho kt qu: T l mc SR/1.000 dân vùng SRLH năm 2006 là 3,35 ñn năm 2010 gim còn 2,14; T l cht do SR/100.000 ñân cũng gim hàng năm, năm 2006 t l TVSR/100.000 dân là 0,16, ñn năm 2010 ch còn 0,07. Cơ cu ký sinh trùng thì P.falciparum vn chim ưu th t 79% năm 2006 ñn 73% năm 2010 [17]. Nghiên cu ca H Tân Tin ti xã Ea Nam và Ea Tir, huyn Ea H’leo là vùng st rét lưu hành nng ca tnh Daklak, T l mc SR chung là 6,14 %; ngưi Kinh mc SR có t l 2,82%, ngưi Ê Đê là 5,43% và ngưi Mán cao nht là 10,13%. Tr em dưi 15 tui có t l mc SR là 3,97%. Nam gii mc SR t l 7,59%, n gii mc SR chim t l 5,02%. T l lách to khá thp 0,76%, ch gp ngưi Ê ñê và ngưi Mán, tt c ñu là lách s 1. T l KSTSR/lam là 1,19%. Ch có P.falciparum và P.vivax trong thành phn KSTSR, không phát hin ñưc P. malariae, P.ovale . ti ñim nghiên cu. T l KSTSR P.falciparum chim ưu th 91,67%, và P.vivax chim 8,33% [40]. Qua các nghiên cu trên cho thy tình hình SR nưc ta vào ñu thp k 20 vn còn khá trm trng. Sang ñu th k 21, SR ñã gim nhiu song vn còn mc cao, ñc bit là các tnh Tây Nguyên, trong ñó Đk Lk b SR nng nht.
31. 21 1.10.2. Nghiên cu v các yu t nguy cơ trong bnh st rét 1.10.2.1. Nghiên cu v môi trưng t nhiên Yu t sinh ña cnh: Mc Donal năm 1957 trong chin lưc thanh toán SR toàn cu ñã da trên nguyên tc ña cnh ñng vt chia SR thành 12 vùng. Vit Nam, Đng Văn Ng và CS t năm 1962 cũng ñã nghiên cu phân vùng SR min Bc và phân thành 7 vùng. Vũ Th Phan (1987) ñã phân vùng dch t SR Vit Nam thành 5 vùng [24]. Các yu t thi tit: Điu kin thi tit có nh hưng ln ñn s tn ti và phát trin ca các TGTB SR và ngay c ca KSTSR. Ba yu t: nhit ñ, ñ m, và lưng mưa thưng có mi liên quan trc tip ñn s phát trin TGTB và gián tip chi phi BNSR [13]. 1.10.2.2. Nghiên cu v yu t nguy cơ t con ngưi Tp quán thói quen: Nghiên cu ca Nina T.Castillo Carandang Philippine cho thy có s liên quan gia mc SR, t l nhim KSTSR và ñáp ng kháng th SR vi các yu t tp quán, thói quen, kin thc, thc hành PCSR ca cng ñng [60] . Vit Nam, nghiên cu ca Bùi Đi và CS cho thy có s liên quan gia t l BN SR, SRAT nhóm dân tc ít ngưi và dân tc Kinh có tp quán sinh hot canh tác khác nhau [10]. Yu t kinh t xã hi: Nghiên cu ca Nina T.Castillo – Carandang Philippine cho thy cng ñng di bin ñng, ngh nghip, thi gian sng trong vùng SR có liên quan mc SR khác nhau [57]. 1.10.3. Nghiên cu v kin thc, thái ñ và thc hành v phòng chng bnh st rét Lê Đình Công và Lê Xuân Hùng (1997) nghiên cu v kin thc, thái ñ và thc hành (KAP) 5 xã trên toàn quc cho kt qu: T l ngưi bit ñúng nguyên nhân gây bnh SR 83,5%, hành vi ñúng khi b SR 97,7%, ngưi dân PCSR bng ng màn 92,7% [4].
32. 22 Trn Bá Nghĩa, Nguyn Võ Hinh, Võ Đi Phú (1998) ñiu tra KAP ti A Lưi, Tha Thiên Hu cho kt qu: Bit ñúng nguyên nhân gây bnh SR 88,68%, bit cách PCSR 96,29%, bit tác hi ca bnh SR 94,90% [22]. Nguyn Văn Trung, Nguyn Đình Tân, Nguyn Th Bình, Đào Ngc Trung (1998) ñiu tra KAP ti Đk Lk cho kt qu: bit ñúng nguyên nhân gây bnh SR dân tc Ê Đê, M’nông, Kinh ln lưt là 38%, 33,33%, 85%; bit ñưc ñưng lây truyn bnh SR dân tc Ê Đê, M’nông, Kinh ln lưt là 34,5%, 26,67%, 82,5%; bit cách PCSR ñúng ca dân tc Ê Đê, M’nông, Kinh ln lưt là 53,5%, 33,33%, 89% [42]. Nguyn Tân, Nguyn Văn Chương và CS (1999) ñiu tra KAP 500 ngưi tnh Đk Lk cho kt qu như sau: Bit nguyên nhân gây bnh SR 16 89%, bit ñúng v cách lây truyn SR 9 85%, bit ñúng v tác hi ca bnh SR 16 98%, bit cách s dng các bin pháp PCSR 20 92% [32]. Võ Văn Lãnh, Huỳnh Văn Đôn (2000) ñiu tra KAP ti làng K3, Vĩnh Kim, Vĩnh Thnh, Bình Đnh cho kt qu: bit nguyên nhân gây bnh SR 30,6%, bit cách PCSR 33,1%, ngưi dân ng ry, chòi chăn nuôi: 68,9% [21]. Trn Mnh H và CS (2002) nghiên cu ti 27 Trm Y t ca 27 xã thuc hai huyn Di Linh và Đ Huoai, tnh Lâm Đng cho kt qu: bit ñúng v bnh SR 85,8% s bnh nhân; nguy cơ ca nhng ngưi không ng màn thưng xuyên cao gp 2,4 ln so vi ngưi ng màn thưng xuyên; nguy cơ mc SR ca ngưi ng ry gp 10 ln ngưi ch ng nhà [13]. Ngô Văn Toàn, Nguyn Hu Phúc, Đ Văn Chính và CS năm 2002 nghiên cu huyn Di Linh, tnh Lâm Đng cho kt qu: bit nguyên nhân gây bnh SR 71,1%, bit triu chng ca bnh SR 95,1%, bit các bin pháp PCSR 99% [41]. Ngô La Sơn, Nguyn Quc Típ và CS (2003) ñiu tra 300 mu KAP ti Đk Lk cho kt qu như sau: bit nguyên nhân gây bnh SR do KSTSR 13,3%, cho rng nguyên nhân gây bnh SR là thi tit, ung nưc: 23,3%, bit tác nhân
33. 23 lây truyn SR là mui, cách phòng mui ñt là nm màn 50%; nu b bnh thì 53,3% ñn Trm Y t, 46,6% ñn y t tư nhân ñ khám, 46,6% t ñi mua thuc ung [31]. Nguyn Xuân Thao, Phan Văn Trng (1998) ñiu tra 580 mu KAP ti huyn Ea Suop, tnh Đk Lk cho kt qu t l ngưi bit ñúng nguyên nhân bnh SR là 52,41%; bit ñúng phương thc lây truyn bnh 79,66%; ngưi Kinh có t l bit ñúng cao hơn ngưi dân tc. Có 73,1% ngưi ñưc phng vn cho rng ng màn có th phòng ñưc bnh SR, không có s khác bit gia ngưi Kinh và dân tc thiu s. V thc hành PCSR, có 99,31% s ngưi có màn, 87,76% ngưi nm màn thưng xuyên, 79,48% ngưi s dng màn tm hoá cht dit mui và 48,87% ngưi ñn cơ s y t khám cha bnh [37]. Nguyn Xuân Thao (19971998) ñiu tra 6255 mu KAP v hiu qu truyn thông giáo dc trong PCSR trên 7 dân tc ñnh cư Tây Nguyên cho kt qu: Sau mt năm ñưc truyn thông giáo dc, s hiu bit và thc hành PCSR ca nhân dân ñu tăng có ý nghĩa. T l ngưi bit ñúng nguyên nhân gây bnh SR là 48,8%, t l bit ñúng phương thc lan truyn bnh SR 66,9%; t l ngưi bit nm màn PCSR 72,5% [35][36]. Mt nghiên cu xã hi hc kt hp s liu các ln ñiu tra ct ngang tin hành t năm 2005 – 2006 ca Nguyn Xuân Xã và CS nhm ñánh giá s phơi nhim SR liên quan ñn vic s dng màn và nguy cơ mc SR ca ngưi dân ña phương, ñưc thc hin ti 10 xã khu vc rng núi thuc huyn Ninh Sơn và Bc Ái, tnh Ninh Thun, khu vc Nam – Trung b Vit Nam cho kt qu: 84,2% ngưi dân bit mui là nguyên nhân gây SR, nhưng vic s dng màn trong thi gian ry ca ngưi dân tc Raglai vn thp. Trong mùa mưa, thi gian li ry thưng dài ngày ñ phc v cho vic trng trt, cũng là mùa truyn bnh cao, tuy nhiên t l s dng màn ry ca ngưi dân ch chim 52,9%, màn ñưc s dng ch yu trong thi gian nhà (84,6%); trong khi có 20,6% s ngưi không ng màn c 2 nơi. Có 15,6% bit nguy cơ mc SR rng cao hơn
34. 24 làng; có 20,9% s ngưi không bit nguyên nhân gây st k c khi ñưc chn ñoán mc SR [50]. Nghiên cu ca H Tân Tin v các yu t nguy cơ liên quan ñn mc SR ti xã Ea Nam và Ea Tir, huyn Krông Bông, tnh Đk Lk cho thy c ó 13,23% h gia ñình không ñ màn và t l ng màn thp ( 45,54% 61,68% ) là ñiu kin thun li cho s nhim bnh. Nguy cơ mc SR khi ng màn không thưng xuyên gp 2,42 ln so vi ng màn thưng xuyên, có 45,81% ngưi dân bit ñúng v nguyên nhân gây bnh SR, có 87,74% ngưi dân có thái ñ ñúng ng màn phòng bnh SR và có 60,32% ngưi dân có hành vi s dng ñúng các bin pháp PCSR [40]. Nghiên cu ct ngang 192 h gia ñình v KAP ca cng ñng vùng nông thôn bang Oyo, vùng Tây Nam Nigeria v bnh SR năm 2010 ghi nhn 93,2% ngưi dân bit nguyên nhân bnh SR là do mui ñt. 13,7% tr em và 5,3% ngưi ln ñưc ñiu tr kp thi, tuy nhiên 65,8% ngưi ln ñưc ñiu tr ñúng liu trong khi ñó ch có 38,7% tr em ñưc ñiu tr ñúng liu. 90% các bnh nhân nghi ng SR ñưc ñiu tr ñu tiên bng thuc mua các tim thuc. 16,7% h gia ñình s dng màn có tm thuc dit côn trùng. Các bin pháp d phòng khác như phun hóa cht (79,7%) và tho mc (44,3%). Nghiên cu ghi nhn trình ñ giáo dc ca ch h là mt yu t tiên lưng có giá tr [54]. Kho sát KAP v bnh SR ca cng ñng ngưi dân tc thiu s Raglai Ninh Thun năm 2003 cho thy kin thc ñúng v s làn truyn và triu chng SR, s dng mùng [56]. Nghiên cu mô t ct ngang v KAP ca 223 h gia ñình liên quan ñn st rét 2 xã vùng vùng nông thôn có SR lưu hành thuc huyn Lipis, bang Pahang, Malaysia ghi nhn kin thc v bnh SR ca ngưi dân tc thiu s thp hơn có ý nghĩa thng kê. Tuy nhiên s khác bit v kin thc v triu chng SR, thái ñ v s nguy him ca bnh SR và thc hành thì s khác nhau không có ý nghĩa thng kê [55].
35. 25 Nhìn chung, các kt qu nghiên cu cho thy kin thc ca ngưi dân v PCSR khá cao song rt khác nhau tuỳ thuc vào ña ñim, thi gian, ñi tưng ñiu tra. Ngưi dân tc thiu s có kin thc thp hơn ngưi Kinh. V thc hành ñúng PCSR nhìn chung còn thp, kt qu rt khác nhau tùy thuc vào ñi tưng thi gian và ña ñim nghiên cu và chưa tương xng vi kin thc mà cng ñng am hiu. Chính vì vy vic tăng cưng công tác truyn thông PCSR và nghiên cu thêm v KAP ca ngưi dân v PCSR ñ ñ ra nhng bin pháp PCSR hiu qu là cn thit.
36. 26 Chương 2 ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐA ĐIM VÀ THI GIAN NGHIÊN CU ••• Đa ñim nghiên cu Xã Krông Na, huyn Buôn Đôn ñưc chn ñ nghiên cu. Xã nm trong vùng SRLH nng, gm có 9 thôn, 1.110 h vi 4.722 nhân khu. Là xã khó khăn ca huyn Buôn Đôn, có 46,7 km ñưng biên gii vi nưc bn Campu chia. Đa ñim nghiên cu Hình 2.1 . Bn ñ hành chính huyn Buôn Đôn ••• Thi gian nghiên cu: T tháng 6/2010 ñn tháng 6/2011. 2.2. ĐI TƯNG NGHIÊN CU Đi tưng nghiên cu là ngưi dân sng trên ña bàn xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk năm 20102011.
37. 27 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.3.1. Thit k nghiên cu: Mô t ct ngang Mô t t l hin mc SR: Tt c các la tui Xác ñnh mt s yu t nguy cơ liên quan ñn SR ñi tưng t 15 tui tr lên. 2.3.2. Mu nghiên cu 2.3.2.1. C mu: Theo công thc tính c mu theo mc tiêu chính ca lun văn là xác ñnh t l hin mc SR cho mt ñiu tra ct ngang Ζ 2 − 1( −α )2/ p 1( p) n = d 2 n: C mu nghiên cu ti thiu phi có p: 0,14 ( theo các nghiên cu trưc v tình hình st rét) [15]. d: Mc sai s cho phép (%) gia t l thu ñưc t mu và t l ca qun th là 4% ( d = 0,04). α : Mc ý nghĩa thng kê (chn 95%). Zα/2: Tra t bng z vi giá tr α ñưc chn (mc tin cy 95% z α/2 = 1,96) Th các giá tr vào công thc trên thì tính ñưc n = 289 ngưi. C mu ti thiu ñưc nhân ñôi ñ gim sai s, do ñó c mu nghiên cu là: 289 × 2 = 578 ngưi. Thc t nghiên cu ñã ñiu tra ñưc 594 ngưi dân ti xã Krông Na. 2.3.2.2. Phương pháp ly mu ••• Chn mu cho xác ñnh t l hin mc SR Chn ngu nhiên 4 thôn trong xã. Ti mi thôn, lp danh sách h gia ñình và chn ngu nhiên mt gia ñình trong danh sách và bt ñu tin hành ñiu tra khám bnh, ly lam xét nghim máu ri tip tc ñiu tra h lin k theo quy tc cng lin cng cho ñn khi ñ c mu ñiu tra.
38. 28 ••• Chn mu ñiu tra KAP ñ xác ñnh mi liên quan gia mt s yu t vi bnh st rét Trên cơ s c mu ca ñiu tra t l hin mc SR, nghiên cu chn tt c nhng ngưi t 15 tui tr lên. 2.3.2.3. Tiêu chí chn mu ••• Tiêu chí ñưa vào Mu ñ xác ñnh t l hin mc st rét: Tt c ngưi dân mi la tui sinh sng trên ña bàn xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. Mu xác ñnh mi liên quan gia mt s yu t vi bnh st rét: Trên cơ s c mu ca ñiu tra t l hin mc SR, chn tt c ngưi dân t 15 tui tr lên sinh sng sng trên ña bàn xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. ••• Tiêu chí loi ra Không ñng ý tham gia nghiên cu. Không có kh năng nghe, hiu và tr li (ñi vi ngưi t 15 tui tr lên, tham gia phng vn). 2.3.3. Thu thp s liu 2.3.3.1. Các k thut nghiên cu ••• Xét nghim tìm KSTSR [1] Ly lam máu git dày, nhum lam theo k thut nhum Giemsa ca Romanowsky. Vt liu: Dng c xét nghim gm kính hin vi, lam, dung dch nhum giemsa, giá ñng lam, kim chích máu, bông, cn. Phương pháp tin hành: Ly máu xét nghim làm git dày; nhum Giemsa và soi dưi kính hin vi quang hc, vt kính du, ñ phóng ñi 1000. + K thut nhum Giemsa: S dng nưc trung tính ñ pha Giemsa ñn nng ñ 3%, nh dung dch giemsa 3% trên khp git máu trên lam máu, ñ ch mát trong thi gian t 30 ñn 45 phút; dùng nưc trong, sch ñ nh vào
39. 29 lam máu ñ ra giemsa cho ñn khi nưc trong, không ñưc xi nưc mnh vào lam. Sau khi ra xong, ñt lam vào giá ñ, ñ khô nơi thoáng mát, không hơ nóng hoăc phơi nng và khi lam tht khô, ñem soi bng kính hin vi. + K thut soi lam máu trên git dày: Kính có ñ phóng ñi 7x100 hoc 10x100. Ch xác ñnh lam âm tính sau khi ñã soi ñưc ít nht 100 ñn 200 vi trưng trên git dày mà không thy KSTSR. ••• Khám lâm sàng phát hin bnh nhân có st và lách to Cp nhit ñ h nách khong 15 phút, nu nhit ñ cơ th ñi tưng nghiên cu ln hơn 37,5 0C ñưc chn ñoán là có st. Khám lâm sàng xác ñnh lách to ñưc chia thành 4 ñ: + Lách s 1: B dưi lách ñn gn ¼ ñưng t mng sưn trái ti rn. + Lách s 2: B dưi lách nm ¼ ñn ½ ñưng t mng sưn trái ti rn. + Lách s 3: B dưi lách nm quá ½ ñưng t mng sưn trái ti rn. + Lách s 4: B dưi lách nm ngang hoc quá rn. ••• K thut ñiu tra KAP Vt liu: B câu hi ñiu tra KAP (Ph lc 1) da trên các tài liu ca Vin SR KST CT Trung ương, Vin SR – KST CT Quy Nhơn, b môn KST Trưng Đi hc Tây Nguyên, b câu hi KAP gm các câu hi ñóng m d hiu, phù hp vi các ñi tưng ñiu tra. K thut tin hành: Phng vn trc tip tt c nhng ngưi trên 15 tui có kh năng nghe, hiu và tr li ñ ñiu tra s hiu bit, thái ñ và thc hành PCSR. Ghi nhn thông tin vào các phiu ñiu tra. 2.3.3.2. Các phương pháp thu thp s liu Thành lp nhóm nghiên cu gm 3 bác s khám bnh và 1 bác s phng vn KAP, 2 c nhân xét nghim ly lam máu và xét nghim. Tin hành phng vn KAP theo b câu hi, trong khi phng vn kt hp quan sát kiu nhà, cu trúc nhà, màn, tình hình s dng màn và hành vi ng màn ca ngưi dân.
40. 30 Điu tra nghiên cu vi các phương tin và vt liu gm: Dng c khám bnh (nhit k, ng nghe), dng c xét nghim (kính hin vi, lam kính, bông, cn, giemsa, xylen). Xác ñnh BNSR qua thăm khám lâm sàng theo hưng dn chn ñoán ñiu tr SR ca B Y t năm 2009 và xác ñnh các ca BNSR có KSTSR (+) bng cách ly lam máu nhum giemsa, xét nghim ngay hôm sau theo phương pháp soi nhum giemsa. Xác ñnh t l lách to qua thăm khám lâm sàng, phân ñ lách to theo phương pháp ca Hackett (TCYTTG, 1963). Các yu t sinh ña cnh, yu t thi tit ñưc thu thp s liu căn c vào phân vùng dch t SR ti Vit Nam và sinh cnh rng, nhit ñ, ñ cao, ñ m và lưng mưa qua ñiu tra ca cơ quan khí tưng thy văn và các thông tin khác, ngoài ra các yu t kinh t xã hi ñưc thu thp qua ñiu tra. 2.3.3.3. Các ch s nghiên cu Bng 2.1. Các ch s nghiên cu Phương Ngun Nhóm Các Công c Các ch s pháp thu lc bin s Bin s thu thp thp 1. Gii tính % gii tính/ tng s Phng vn B câu hi Bác s Nhóm ñiu tra KAP bin s Thành phân % nhóm dân tc/ tng Phng vn B câu hi Bác s chung dân tc s ñiu tra KAP Ca bnh theo % ca bnh theo gii Khám bnh, Khám bnh, gii tính tính/ tng s ca bnh xét nghim nhit k, Bác s 2. Ca kính hin vi bnh Ca bnh theo % ca bnh theo tui / Khám bnh , Khám bnh , tui tng s ca bnh xét nghim nhit k, Bác s kính hin vi
41. 31 Ca bnh theo % ca bnh theo dân tc Khám bnh, Khám bnh, dân tc / tng s ca bnh xét nghim nhit k, Bác s kính hin vi KSTSR theo % KSTSR theo gii C nhân gii tính tính/ tng s lam ñiu Xét nghim Kính hin vi và KTV tra KSTSR theo % KSTSR theo tui / Xét nghim Kính hin vi C nhân tui tng s lam ñiu tra và KTV KSTSR theo % KSTSR theo dân Xét nghim Kính hin vi C nhân 3. Ký dân tc tc/ tng s lam ñiu và KTV sinh tra trùng Cơ cu % loi KSTSR/ tng s Xét nghim Kính hin vi C nhân st rét KSTSR lam ñiu tra và KTV S lây truyn % giao bào / tng s Xét nghim Kính hin vi C nhân SR lam ñiu tra và KTV Bit nguyên % bit ñúng / tng s B câu hi Bác s nhân gây BN ñiu tra Phng vn KAP 4.Kin SR thc, Biu hin ca % bit ñúng/ tng s Phng vn B câu hi Bác s thái ñ, bnh SR ñiu tra KAP thc Thc hành khi % hành vi ñúng/ tng Phng vn B câu hi Bác s hành b SR s ñiu tra KAP Cách phòng % hành vi ñúng/ tng Phng vn B câu hi Bác s bnh SR s ñiu tra KAP
42. 32 2.3.3.4. Khái nim bit ñúng, thái ñ ñúng và hành vi ñúng trong ñiu tra KAP Bit ñúng v ñưng lây truyn bnh SR: Do mui ñt Bit ñúng v tính cht lây truyn bnh SR: Bnh SR có lây Bit ñúng v triu chng bnh SR: Có st hoc có st và rét run, vã m hôi. Bit ñúng v xét nghim máu khi SR: Cn phi xét nghim . Bit ñúng v thuc ñiu tr SR: Thuc SR Bit ñúng v các bin pháp PCSR: Mt trong các bin pháp ng màn, ung thuc phòng, phát quang bi rm, phun tm hoá cht hoc hun khói xua mui. Bit ñúng v nơi ñiu tr bnh SR: Trm Y t, Bnh vin. Thái ñ ñúng ñi vi bnh SR: Bnh SR nguy him. Thái ñ ñúng ñi vi ñiu tr bnh SR: Bnh SR ñiu tr ñưc. Thái ñ ñúng v phòng chng bnh SR: Bnh SR phòng ñưc. Thái ñ ñúng v ng màn PCSR: Ng màn phòng ñưc SR. Hành vi ngưi dân ñn nơi ñiu tr ñúng: Trm Y t, Bnh vin huyn hoc Y t tư nhân. Hành vi ñúng khi s dng thuc ñ ñiu tr SR: Dùng thuc SR. Hành vi ñúng phòng chng mui ñt khi ng: Ng màn thưng xuyên. Hành vi ñúng phòng chng mui môi trưng nhà : V sinh môi trưng trong và ngoài nhà , khai thông cng rnh, phát quang bi rm. 2.3.3.5. Mt s thut ng dùng trong lun văn Dân di cư t do: Ngưi dân nhp cư không có t chc, không ñưc s cho phép ca chính quyn ca nơi ñi và ñn, cư trú ti Đk Lk t 1 2 năm, tính ñn thi ñim ñiu tra [8]. Ry: Mnh ñt vưn bìa rng hoc trong rng xa nơi cư trú ca ngưi dân có th t vài cây s ñn hàng chc cây s ñưng rng, ñi li khó khăn. Ng ry: Hành vi ng qua ñêm trong nhà chòi, lu trong ry ca ngưi
43. 33 dân ñ trng trt, canh gi ry theo thi v, thi gian có th mt vài ñêm ñn hàng tháng. 2.3.3.6. Sai s có th gp và cách hn ch Đ hn ch tt nht sai sót, tt c các cán b tham gia nghiên cu ñu ñưc tp hun, giao nhim v c th và ñưc giám sát khi thc hin các cuc ñiu tra. Các lam máu ñưc soi bi các k thut viên có kinh nghim ca khoa xét nghim Trung tâm Y t huyn Buôn Đôn, các trưng hp lách to ñu ñưc khám lâm sàng k ñ loi tr lách to do các bnh không phi SR. Sai s có th gp trong phng vn KAP do ngôn ng bt ñng gia ngưi phng vn và ngưi ñưc phng vn. Hn ch sai s bng cách chn ngưi ña phương là cán b y t xã hoc cán b xã hoc y t thôn, buôn cùng ñi phng vn và làm phiên dch. S hin din ca cán b ñiu tra khi phng vn là mt ngưi l ñi vi cng ñng, nht là ñng bào dân tc thiu s ngi tip xúc vi ngưi l d làm sai lch thông tin ñiu tra nên chúng tôi chn nhng ngưi ñiu tra là cán b quen bit vi thôn/ buôn ñó (cng tác viên y t thôn, cán b ph n, ) Do phong tc tp quán ñi làm xa (ñi rng, ry và ng ti ch) nên không th tip cn ñưc trong cuc ñiu tra ct ngang là mt hn ch khó có th khc phc ñưc trong nghiên cu này. 2.3.4 X lý s liu: S liu ñưc phân tích bng phn mm STATA 10.0 Thng kê mô t và thng kê phân tích. Nhng s thng kê cn tính bao gm: + Tn s, t l % và khong tin cy 95% các t l nghiên cu. + T s t l hin mc (PR) và khong tin cy 95% ca PR khi xác ñnh s ño kt hp mi liên quan gia mt s yu t vi t l hin mc SR. + Trung bình và ñ lch chun ca các bin s ñnh lưng.
44. 34 S dng phép kim: Do s SR ñưc chn ñoán xác ñnh theo tiêu chun ca B Y t là thp nên không th x lý thng kê và trong nghiên cu này chúng tôi so sánh t l mc bnh SR chung theo tiêu chun ca B Y t [3]. + Phân tích ñơn bin: Khi so sánh các t l gia các nhóm nghiên cu và PR liên quan gia SR vi mt s yu t thì dùng phép kim chi bình phương (Chi squared test) hoc phép kim chính xác Fisher (Fisher’s exact test) khi có > 20% tn s mong ñi trong bng <5. + Phân tích ña bin: Khi lưng giá ñng thi mi liên quan gia t l hin mc SR vi mt s yu t qua mô hình hi qui ña bin thì s dng hi qui Poisson (Poisson’s regression) vì mt s nghiên cu ñã cho thy rng trong nghiên cu ct ngang, khi t l hin mc ca mt s kin ≥ 10% thì dùng mô hình hi qui logistic (logistic regression) s ưc tính t s chênh OR (odds ratio) cao hơn mc thc t. Sau khi phân tích ñơn bin thì ch dùng các yu t liên quan vi mc ý nghĩa thng kê p<0,1 mi ñưa vào mô hình phân tích ña bin ñ tránh gim ñi nh hưng ca các yu t lên t l SR vì hin tưng các bin song song. Kt qu ñt ñưc có ý nghĩa thng kê khi p<0,05. 2.4. VN Đ ĐO ĐC TRONG NGHIÊN CU Các s liu ch nhm mc ñích phc v cho nghiên cu. Các kt qu nghiên cu, ý kin ñ xut ñưc s dng vào mc ñích phc v sc kho nhân dân ngoài ra không cho mc ñích nào khác. Đi tưng nghiên cu ñưc bit trưc v mc ñích yêu cu ca ñ tài, sn sàng và t nguyn tham gia, hp tác vào nghiên cu. Nhng ñi tưng t chi không hp tác s không ñưa vào ñi tưng nghiên cu. Tt c các k thut áp dng trong nghiên cu ti thc ña tuân th theo các quy ñnh v khám cha bnh do B Y t, chương trình quc gia PCSR ban hành. Các bnh nhân SR ñưc ñiu tr bng thuc ñc hiu.
45. 35 Chương 3 KT QU NGHIÊN CU 3.1. THC TRNG MC ST RÉT ĐI TƯNG NGHIÊN CU 3.1.1. Mt s ñc ñim v ñi tưng nghiên cu Bng 3.1. Phân b t l nhóm tui trong mu nghiên cu Nhóm tui Tn s T l % < 15 tui 175 29,5 ≥ 15 tui 419 70,5 Tng s 594 100,0 < 15 tui, 175, 29,5% < 15 tui ≥ 15 tui ≥ 15 tui, 419, 70,5% Biu ñ 3.1 . Phân b t l nhóm tui trong mu nghiên cu Nhn xét Mu nghiên cu bao gm 594 ngưi ghi nhn: tui trung bình: 27 ± 17,9 tui, nh nht là 1 tui, cao nht là 92 tui. Phân nhóm tui: 29,5% tr em dưi 15 tui và s ngưi tui ≥ 15 tui chim 70,5%.
46. 36 Bng 3.2. Phân b t l gii tính trong mu nghiên cu Gii Tn s T l % Nam 261 43,9 N 333 56,1 Tng s 594 100,0 Nhn xét: Trong mu nghiên cu: T l n (56,1%) nhiu hơn nam (43,9%). Bng 3.3. Phân b t l dân tc trong mu nghiên cu Dân tc Tn s T l % Bn ña 425 71,6 Kinh 100 16,8 Di cư ñn 69 11,6 Tng s 594 100,0 Nhn xét Mu nghiên cu bao gm: Dân tc bn ña sinh sng lâu ñi ti ña phương chim t l ña s 71,6%. Dân tc Kinh và dân tc thiu s di cư t phía Bc vào ln lưt là 16,8% và 11,6%. 3.1.2. Thc trng mc st rét Bng 3.4. Phân b t l hin mc SR chung St rét Tn s T l % KTC 95% Không 552 92,9 90,9 95,0 Có 42 7,1 5,0 9,2 Tng 594 100,0 Nhn xét: Trong 594 ñi tưng ñiu tra, có 42 BN SR, chim 7,1% (KTC 95%: 5,0 9,2%)
47. 37 Bng 3.5. Phân b t l hin mc SR chung theo dân tc và gii tính Ch s n Mc st rét T l % Nam 261 25 9,6 Gii tính N 333 17 5,1 Tng s 594 42 7,1 Bn ña 425 35 8,8 Dân tc Di cư 69 3 4,3 Kinh 100 4 4,0 Tng s 594 42 7,1 Nhn xét: Mu nghiên cu bao gm 594 ngưi ghi nhn: T l mc SR nam nhiu hơn n ln lưt là 9,6% và 5,1%. T l mc SR ngưi dân tc bn ña là 8,2%, dân tc di cư ñn và dân tc Kinh có t l m,c SR tương ñương nhau ln lưt là 4,3% và 4%. Bng 3.6. Phân b t l mc SR có KSTSR dương tính KSTSR Tn s T l % KTC 95% Âm tính 580 97,6 96,4 98,9 Dương tính 14 2,4 1,1 3,6 Tng 594 100,0 Nhn xét: Trong 594 ñi tưng ñiu tra, có 14 ñi tưng có KSTSR trong máu, chim 2,4% (KTC 95%: 1,1 3,6%).
48. 38 Bng 3.7. Phân b cơ cu KSTSR Loi KSTSR Tn s T l % P.falciparum 12 85,7 P.vivax 2 14,3 Tng 14 100,0 P.vivax, 2, 14,3% P.falciparum P.vivax P.falciparum, 12, 85,7% Biu ñ 3.2. Cơ cu KSTSR Nhn xét: Trong 14 ñi tưng có KSTSR trong máu, hay gp P.falciparum chim 85,7%; P.vivax ch chim 14,3%. Bng 3.8. T l lách to bnh nhân SR Lách to Tn s T l % Không 36 85,7 Có 6 14,3 Tng 42 100,0 Nhn xét: Trong 594 mu nghiên cu có 6 trưng hp lách to ( tt c ñu lách s 1), t l 1,0%. Tt c nhng ngưi có lách to ñu nm trong s hin ñang mc SR, t l bnh nhân SR có lách to chim 14,3%.
49. 39 Bng 3.9. Phân b t l mc SR chung và theo tui St rét Nhóm tui n PR KTC95% p Tn s % ≥ 15 tui 419 37 8,8 3,1 1,2 7,7 0,010 < 15 tui 175 5 2,9 Tng 594 42 7,1 419 450 400 350 300 n 250 175 200 Mc SR 150 100 37 5 50 0 < 15 tui ≥ 15 tui Biu ñ 3.3 . T l mc SR chung và theo tui Nhn xét T l SR ñi tưng có ñ tui t 15 tr lên là 8,8%; ñi tưng nh hơn 15 tui là 2,9%. T l SR nhóm tui t 15 tr lên gp 3,1 ln so vi nhóm tui nh hơn 15 tui, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,010. 3.2. MI LIÊN QUAN GIA MT S YU T NGUY CƠ VI MC ST RÉT ĐI TƯNG NGHIÊN CU Sau khi tin hành ñiu tra sàng lc 594 ñi tưng ñ xác ñnh t l SR và KSTSR dương tính trong máu, chúng ti tin hành phng vn tt c ñi tưng t 15 tui tr lên trong mu sàng lc ñ tìm hiu mi liên quan gia mt s yu t vi SR. Kt qu có 419 ñi tưng t 15 tui tr lên tha mãn tiêu chí ñưa vào nghiên cu, trong ñó có 37 ñi tưng ñang mc SR, chim 8,8%.
50. 40 3.2.1. Đc ñim ñi tưng ñiu tra KAP Bng 3.10. Đi tưng ñiu tra KAP theo gii tính và dân tc Ch s n T l % Nam 168 40,1 Gii tính N 251 59,9 Tng s 419 100,0 Bn ña 286 68,3 Dân tc Kinh, di cư 133 31,7 Tng s 419 100,0 450 400 Kinh, di cư 350 133 300 N 251 250 200 150 Bn ña 286 100 Nam 168 50 0 Gii tính Dân tc Biu ñ 3.4. Gii tính và dân tc ca ñi tưng ñiu tra KAP Nhn xét : Đi tưng ñiu tra KAP là nam chim t l 40,1%, n chim t l 59,9%. Ngưi dân tc bn ña chim 68,3%, dân tc Kinh và di cư chim t l 31,7%.
51. 41 3.2.2. Mt s yu t nguy cơ liên quan ñn mc st rét 3.2.2.1. Liên quan ñn gii tính, dân tc, trình ñ hc vn, ngh nghip và bit ting Kinh Bng 3.11. Phân b t l mc SR theo gii tính St rét Gii tính n PR KTC95% p Tn s % Nam 168 22 13,1 2,2 1,2 4,1 0,012 N 251 15 6,0 Tng 419 37 8,8 300 251 250 168 200 n 150 Mc SR 100 22 50 15 0 Nam N Biu ñ 3.5. T l mc SR theo gii tính Nhn xét: T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nam là 13,1%, n 6,0%. T l SR nam gp 2,2 ln so vi n, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,012.
52. 42 Bng 3.12. Phân b t l mc SR theo dân tc St rét Dân tc n PR KTC95% p Tn s % Bn ña 286 31 10,8 2,4 1,15,6 0,034 Kinh, di cư ñn 133 6 4,5 Tng 419 37 8,8 350 300 31 250 200 150 286 6 100 133 50 0 DT bn ña DT Kinh, di cư n Mc SR Biu ñ 3.6. T l mc SR theo dân tc Nhn xét T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên dân tc bn ña (thiu s ti ch) là 10,8%; dân tc khác (Kinh, di cư t phía Bc ñn) là 4,5%. T l SR dân tc bn ña gp 2,4 ln so vi dân tc Kinh và di cư t phía Bc ñn, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,034.
53. 43 Bng 3.13. Phân b t l mc SR theo trình ñ hc vn St rét TĐ hc vn n PR KTC95% p Tn s % Cp 1 tr xung 168 21 12,5 2,0 1,1 3,6 0,030 Cp 2 tr lên 251 16 6,4 Tng 419 37 8,8 Nhn xét T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm hc vn t cp 1 tr xung là 12,5%; nhóm hc vn t cp 2 tr lên là 6,4%. T l SR nhóm hc vn t cp 1 tr xung gp 2 ln so vi nhóm hc vn t cp 2 tr lên, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,030. Bng 3.14. Phân b t l mc SR theo ngh nghip St rét Ngh nghip n PR KTC95% p Tn s % Hc sinh, sinh viên 88 4 4,5 1 Tham chiu Cán b công chc 28 2 7,1 1,6 0,3 8,1 0,588 Nông dân 303 31 10,2 2,3 0,8 6,2 0,100 Tng 419 37 8,8 Nhn xét: T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên theo nhóm ngh nghip khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,241. Nu ly nhóm hc sinh, sinh viên làm tham chiu, nhóm cán b công chc và nông dân có t l SR gp ln lưt là 1,6 và 2,3 ln nhưng s khác bit không có ý nghĩa thng kê vi p ñu > 0,05.
54. 44 Bng 3.15. Phân b t l SR theo bit ting Kinh St rét Ting Kinh n PR KTC95% p Tn s % Không bit 174 17 9,8 1,2 0,6 2,2 0,569 Bit 245 20 8,2 Tng 419 37 8,8 Nhn xét T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm không bit và bit ting Kinh ln lưt là 9,8% và 8,2%. T l SR nhóm không bit và bit ting Kinh khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,569. 3.3.2.2. Liên quan vi kin thc ñi vi bnh st rét Bng 3.16. Phân b t l mc SR theo kin thc v ñưng lây ca bnh SR St rét Kin thc n PR KTC95% p v ñưng lây Tn s % Không ñúng 38 3 7,9 0,9 0,3 2,7 0,987* Đúng 381 34 8,9 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét: Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng ñưng lây ca bnh SR do mui ñt là khá cao 381/419 (90,9%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ñưng lây bnh SR ln lưt là 7,9% và 8,9%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v ñưng lây bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,987.
55. 45 Bng 3.17. Phân b t l mc SR theo kin thc v s lây ca bnh SR St rét Kin thc n PR KTC95% p v bnh lây Tn s % Không ñúng 39 1 2,6 0,3 0,1 1,9 0,233* Đúng 380 36 9,5 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng s lây lan ca bnh SR là khá cao 380/419 (90,7%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v s lây lan ca bnh SR ln lưt là 2,6% và 9,5%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v s lây lan bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,233. Bng 3.18. Phân b t l mc SR theo kin thc v triu chng ca bnh SR St rét Kin thc v triu n PR KTC95% p chng st rét Tn s % Không ñúng 162 12 7,4 0,8 0,4 1,5 0,415 Đúng 257 25 9,7 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng triu chng ca bnh SR chim 257/419 (61,3%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v triu chng ca bnh SR ln lưt là 7,4% và 9,7%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v triu chng ca bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,415.
56. 46 Bng 3.19. Phân b t l mc SR theo kin thc v bnh SR có th ñiu tr ñưc St rét Kin thc v SR n PR KTC95% p ñiu tr ñưc Tn s % Không ñúng 41 2 4,9 0,5 0,1 2,1 0,561* Đúng 378 35 9,3 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v bnh SR có th ñiu tr ñưc là khá cao 378/419 (90,2%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v bnh SR có th ñiu tr ñưc ln lưt là 4,9% và 9,3%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v bnh SR có th ñiu tr ñưc khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,561. Bng 3.20. Phân b t l SR theo kin thc v nơi ñiu tr ca bnh SR St rét Kin thc v nơi n PR KTC95% p ñiu tr st rét Tn s % Không ñúng 153 10 6,5 0,6 0,3 1,3 0,209 Đúng 266 27 10,2 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng nơi ñiu tr ca bnh SR chim 266/419 (63,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v nơi ñiu tr ca bnh SR ln lưt là 6,5% và 10,2%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v nơi ñiu tr ca bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,209.
57. 47 Bng 3.21. Phân b t l mc SR theo kin thc v bnh SR có th phòng ñưc St rét Kin thc v phòng n PR KTC95% p ñưc st rét Tn s % Không ñúng 46 10 21,7 3,0 1,65,8 0,003* Đúng 373 27 7,2 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét: Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v bnh SR có th phòng tránh tr ñưc là khá cao 373/419 (89,0%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v bnh SR có th phòng ñưc ln lưt là 21,7% và 7,2%. T l SR nhóm có kin thc không ñúng v bnh SR có th phòng ñưc gp 3 ln so vi nhóm có kin thc ñúng, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,003. Bng 3.22. Phân b t l mc SR theo kin thc v ng màn ñ phòng SR St rét Kin thc v ng n PR KTC95% p màn phòng bnh Tn s % Không ñúng 111 17 15,3 2,4 1,3 4,3 0,005 Đúng 308 20 6,5 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v ng màn ñ phòng SR chim 308/419 (73,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ng màn ñ phòng bnh SR ln lưt là 15,3% và 6,5%. T l SR nhóm có kin thc không ñúng v ng màn ñ phòng bnh SR gp 2,4 so vi nhóm có kin thc ñúng, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,005.
58. 48 Bng 3.23. Phân b t l mc SR theo kin thc v ung thuc phòng SR St rét Kin thc v thuc n PR KTC95% p phòng st rét Tn s % Không ñúng 142 14 9,9 1,2 0,6 2,2 0,595 Đúng 277 23 8,3 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng ung thuc phòng bnh SR chim 277/419 (66,1%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ung thuc phòng bnh SR ln lưt là 9,9% và 8,3%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v ung thuc phòng bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,595. Bng 3.24. Phân b t l mc SR theo kin thc v phun, tm hóa cht ñ phòng SR Kin thc v phun St rét thuc phòng st n PR KTC95% p Tn s % rét Không ñúng 11 2 18,2 2,1 0,6 7,7 0,252* Đúng 408 35 8,6 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v phun, tm hóa cht ñ phòng SR là khá cao 408/419 (97,4%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v phun, tm hóa cht ñ phòng SR ln lưt là 18,2% và 8,6%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v phun, tm hóa cht ñ phòng SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,252.
59. 49 Bng 3.25. Phân b t l mc SR theo kin thc v phát quang quanh nhà ñ phòng SR Kin thc v phát St rét quang quanh nhà n PR KTC95% p Tn s % phòng st rét Không ñúng 44 10 22,7 3,2 1,6 6,1 0,002 * Đúng 375 27 7,2 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v phát quang quanh nhà ñ phòng SR là khá cao 375/419 (89,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v phát quang quanh nhà ñ phòng SR ln lưt là 22,7% và 7,2%. T l SR nhóm có kin thc không ñúng v phát quang quanh nhà ñ phòng SR gp 3,2 ln so vi nhóm có kin thc ñúng, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,002. Bng 3.26. Phân b t l mc SR theo kin thc v ñt hương xua mui ñ phòng SR Kin thc v ñt St rét hương xua mui n PR KTC95% p Tn s % phòng st rét Không ñúng 236 21 8,9 1,1 0,5 1,9 0,956 Đúng 183 16 8,7 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng ñt hương xua mui ñ phòng bnh SR chim 183/419 (43,7%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ñt hương xua mui ñ phòng SR ln lưt là 8,9% và 8,7%. T l SR nhóm có kin thc ñúng và không ñúng v ñt hương xua mui ñ phòng SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,956.
60. 50 3.3.2.3. Liên quan vi thái ñ ñi vi bnh st rét Bng 3.27. Phân b t l mc SR theo thái ñ v s nguy him ca bnh SR Thái ñ v s St rét nguy him ca n PR KTC95% p Tn s % bnh st rét Không ñúng 33 2 6,1 0,7 0,2 2,7 0,755 * Đúng 386 35 9,1 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v thái ñ ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân có thái ñ ñúng v s nguy him bnh SR là khá cao 386/419 (92,1%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có thái ñ không ñúng và ñúng v s nguy him ca bnh SR ln lưt là 6,1% và 9,1%. T l SR nhóm có thái ñ ñúng và không ñúng v s nguy him ca bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,755. 3.3.2.4. Liên quan vi hành vi ñi vi bnh st rét Bng 3.28. Phân b t l mc SR theo hành vi ng màn St rét Ng màn n PR KTC95% p Tn s % Không 111 17 15,3 2,4 1,3 4,3 0,005 Có 308 20 6,5 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v hành vi ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân ng màn là 308/419 (73,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm không ng màn và ng màn ln lưt là 15,3% và 6,5%. T l SR nhóm không ng màn gp 2,4 ln so vi nhóm ng màn, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,005.
61. 51 Bng 3.29. Phân b t l mc SR theo hành vi ng ry St rét Ng ry n PR KTC95% p Tn s % Có 224 26 11,6 2,1 1,1 4,1 0,032 Không 195 11 5,6 Tng 419 37 8,8 Nhn xét Kt qu ñiu tra v hành vi ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân ng ry là 224/419 (53,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có và không ng ry ln lưt là 11,6% và 5,6%. T l SR nhóm có ng ry gp 2,1 ln so vi nhóm không ng ry, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,032. Bng 3.30. Phân b t l mc SR theo thói quen phát quang quanh nhà St rét Thói quen phát n PR KTC95% p quang quanh nhà Tn s % Không 29 7 24,1 3,1 1,5 6,5 0,009 * Có 390 30 7,7 Tng 419 37 8,8 * Fisher’ exact test Nhn xét Kt qu ñiu tra v hành vi ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân có thói quen phát quang quanh nhà chim t l khá cao 390/419 (93,1%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm không có và có thói quen phát quang quanh nhà ln lưt là 24,1% và 7,7%. T l SR nhóm không có thói quen phát quang quanh nhà gp 3,1 ln so vi nhóm có thói quen này, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,009.
62. 52 3.2.2.5. Liên quan gia mt s yu t vi bnh st rét qua phân tích hi qui ña bin Bng 3.31. Mi liên quan gia mt s yu t vi SR qua phân tích ña bin TT Yu t PR KTC 95% p 1 Gii nam 1,6 0,8 3,3 0,172 2 Dân tc thiu s bn ña 1,8 0,7 4,5 0,184 3 Hc vn t cp 1 tr xung 1,5 0,6 3,4 0,388 4 Không bit SR có th phòng ñưc 1,5 0,7 3,4 0,308 5 Không bit ng màn ñ phòng SR 1,8 0,6 5,2 0,294 6 Không bit phát quang ñ phòng SR 1,1 0,4 2,8 0,956 7 Không ng màn 3,3 1,3 8,3 0,013 8 Ng ry 3,7 1,4 10,3 0,011 9 Không phát quang quanh nhà 2,6 1,1 6,2 0,032 Nhn xét Qua phân tích ñơn bin, có 9 yu t v bin s nn, kin thc, thái ñ và hành vi có liên quan SR vi p 1).
63. 53 Chương 4 BÀN LUN 4.1. V MU NGHIÊN CU KrôngNa là xã biên gii thuc huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk gm 9 thôn buôn vi tng dân s là 4722 ngưi, trong ñó ngưi ñng bào dân tc thiu s là 3674 ngưi ( chim 77,8% ), n: 2418 ngưi ( chim 51,2% ). Mu ñiu tra ct ngang 594 ngưi dân sng ti xã KrôngNa, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk vào tháng 5/2011 ghi nhn 29,5% tr em dưi 15 tui và s ngưi ≥ 15 tui chim 70,5%. V phân b mu nghiên cu theo gii tính thì n gp nhiu hơn nam, n chim 56,1% và nam chim 43,9%. Điu này liên quan ñn vic ngưi dân ñi làm ry hay ñi rng và li trong ry hay trong rng mà nghiên cu không th tip cn ñưc. Dân tc thiu s chim 83,2% trong mu nghiên cu ( dân tc thiu s bao gm c dân tc ti ch và dân tc phía bc di cư vào), dân tc Kinh ch có t l là 16,8%. Như vy, trong mu nghiên cu thì cơ cu nam n cũng như thành phn dân tc ñã ñi din ñưc cho cng ñng dân cư ca xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. Dân tc thiu s chim t l cao và nht là dân tc thiu s ti ch có trình ñ hc vn thp, kh năng s dng ting Kinh chưa rành là mt hn ch ln ca ñ tài mà chúng tôi ñã nêu lên trong phn phương pháp nghiên cu, trong mu ñiu tra cho bit có 41,5% ngưi dân tc thiu s không bit hoc không rành ting Kinh. Hơn na, do tình trng ngi tip xúc vi ngưi l nên cũng hn ch kh năng thu thp ñúng thông tin mà nghiên cu mun. Mc dù ñ hn ch nhng sai sót này, nghiên cu ñã thu thp thông tin nh nhng ngưi ña phương bit rành ting Kinh thông dch nhưng bin pháp này ch có th làm gim phn nào sai s ch không th kim soát ñưc tt c vì s hin din ca cán b ñiu tra là mt ngưi l vi cng ñng ca h.
64. 54 4.2. V THC TRNG HIN MC ST RÉT Như chúng ta ñã bit SR là bnh lưu hành ña phương và có th gây thành dch vi t l mc SR thay ñi theo ña phương và ti mi ña phương thì t l mc cũng khác nhau theo thi gian như mùa mưa hay mùa nng. S thay ñi các yu t khí hu, thi tit, kinh t, xã hi cũng tác ñng ñn t l này. Nghiên cu này là mt cuc ñiu tra ct ngang ti h gia ñình ghi nhn nên cũng ch phn nh mt phn v t l mc bnh. Kt qu nghiên cu cho thy trong s 594 ñi tưng ñiu tra thì theo tiêu chun ca B Y t có 42 (7,1%) trưng hp ñưc chn ñoán SR, trong ñó có 14 (2,4%) trưng hp SR tìm thy KSTSR trong máu [3]. Phân tích kt qu ñiu tra ti xã KrôngNa, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk cho thy t l mc SR trung bình là 7,1%. Kt qu nghiên cu này tương ñương vi kt qu ñiu tra ct ngang t l mc SR ti xã Cư Pui, huyn Krông Bông năm 2005 là 7,87% cũng như kt qu nghiên cu ca Lê Đình Công, Lê Xuân Hùng và CS năm 1997 nghiên cu ct ngang 90 xã trên toàn quc cho kt qu: T l SR chung c nưc: 7,1% [9] [4] . T l KSTSR/lam là 2,4%, kt qu này cao hơn kt qu ñiu tra dch t ca TTPCSR tnh Đk Lk các năm 2005 – 2006 ( 1,36% và 1,26 % ). T l này tương ñương vi kt qu nghiên cu ca Vũ Th Phan, Trn Quc Túy, Lê Xuân Hùng [26] v t l KSTSR/lam máu toàn quc (2,72%), ca Nguyn Tân, Nguyn Văn Chương và CS trong nghiên cu ti ĐkLk [32] (2,07%). S khác bit này ñưc gii thích vào thi ñim nghiên cu và ña ñim nghiên cu khác nhau. Nu so vi t l nhim KSTSR ca khu vc min TrungTây Nguyên năm 2005 là 1,48%, năm 2006 là 1,54%; năm 2007 là 0,93%; năm 2008 là 0,69% thì t l nhim KSTSR ti cng ñng này rt cao [52]. V thành phn và cơ cu KSTSR: Kt qu ñiu tra cho thy ch có hai loài KST là P. falciparum và P. vivax trong thành phn KSTSR, không phát hin các loài P.malariae và P.ovale . T l P.falciparum chim ưu th 85,7%, ñiu này cho thy kh năng gây nên SR nng hoc SRAT là rt cao.
65. 55 T l lách to chung là 1,0%, các trưng hp lách to ñu lách s 1. Kt qu nghiên cu ca chúng tôi cao hơn so vi nghiên cu ca H Văn Hoàng (2003) khi ñiu tra ct ngang ti Đk Nang, Đk Nông có t l lách sưng 0,36% [14]. Ti thi ñim ñó (2003) tình hình bnh SR nói chung c nưc và Đk Nông nng hơn bây gi nhiu. T l này cho thy ti ña bàn nghiên cu bnh SR vn ñang là vn ñ y t công cng cn quan tâm nhiu. Thng kê ca Trung tâm Phòng chng st rét tnh Đăk Lăk trong năm 2009 ghi nhn ti huyn Buôn Đôn có 196 BNSR, trong ñó có 100 trưng hp có KSTSR trong máu [46]. Bên cnh ñó, ñây là mt ña bàn có bin ñng dân cư ln nên nguy cơ mc SR vùng này cao làm cho tình hình SR ti ñây chưa thc s n ñnh. Nhìn chung thì t l mc bnh và ñc ñim dch t hc ca các nghiên cu khác nhau thay ñi rt nhiu và ph thuc vào nhiu yu t khác nhau. So vi mt s nghiên cu khác như nghiên cu ct ngang 90 xã trên toàn quc ca Lê Đình Công, Lê Xuân Hùng và CS vào năm 1997 thì t l SR chung c nưc là 7,1%, vùng Tây Nguyên 12%, Bc min Trung 9,7% và khu vc ñng bng sông Cu Long là 2%; [4]. Nghiên cu ca Lê Xuân Hùng và Trn Đình Đo năm 2003 v tình hình SR ti cng ñng dân DCTD ñn huyn Ea Soúp, tnh Đk Lk cho kt qu t l SRLS 7,02%. xét nghim 114 lam máu có 16 KSTSR(+) chim t l 14,06% [15]. S khác nhau v t l mc này cho thy vic nghiên cu các ña ñim và thi gian khác nhau là cn thit ñ ñánh giá ñúng thc trng tình hình SR ca các ña phương khác nhau theo thi ñim ñ có các bin pháp trin khai kp thi và thích hp. 4.3. V MI LIÊN QUAN GIA MT S YU T VI ST RÉT Đ ñánh giá v KAP ca ngưi dân v bnh SR nhm tìm ra yu t KAP có liên quan ñn bnh SR, nghiên cu so sánh t l mc bnh SR theo các yu t KAP phơi nhim. Đ có kt qu chính xác hơn thì cn s dng tiêu chun chn ñoán xác ñnh bng kt qu XN máu [3], nhưng trong nghiên cu này thì s bnh nhân chn ñoán xác ñnh là ít, ch có 13 trưng hp nên khi s dng
66. 56 con s này thì vic x lý thng kê là khó khăn nên nghiên cu này chp nhn giá tr thp hơn là chn tt c bnh nhân ñưc chn ñoán là SR theo tiêu chun ca B Y t [3]. 4.3.1. V mi liên quan gia st rét vi nhóm tui, gii và dân tc Trong nghiên cu này, BNSR ñưc ghi nhn gp nhiu ngưi ln có ñ tui ≥15 tui. T l chn ñoán SR ngưi ≥ 15 tui so vi nhóm < 15 tui gp 3,1 ln. Trong nhóm ñiu tra thì t l mc SR nam nhiu hơn n 1,9 ln, dân tc di cư và dân tc Kinh có t l mc tương ñương nhau ( 4,3% và 4%), dân tc bn ña có t l mc SR nhiu hơn dân tc Kinh và dân tc di cư ln lưt 2,1 và 1,9 ln. T l mc SR nhiu hơn ngưi ln là do nhiu nguyên nhân nhưng yu t ñi làm, hot ñng trong phm vi rng và nht là ngoài rng, nương ry ñ nuôi sng gia ñình ca ñi tưng lao ñng chính trong gia ñình là ñiu ñáng quan tâm. T l mc SR nhiu nhóm dân tc bn ña có th gii thích là ñng bào nơi ñây trình ñ dân trí còn thp, vn còn thói quen ñi rng ng ry mà không nm màn hoc không mang theo màn. 4.3.2. V mi liên quan gia mt s yu t vi st rét ngưi t 15 tui tr lên T l mc SR nam nhiu hơn gp 2,2 ln so vi n, có th gii thích do nam gii là ngưi lao ñng chính trong gia ñình, ñi rng, làm ry nhiu hơn n và nht là thói quen ung rưu vào bui chiu sau khi ñi làm v hoc ng ngoài rng, ngoài ry nên có th không ng màn hoc có màn nhưng không ñưc cn thn. Nghiên cu ca Trn Mnh H và CS nghiên cu ti 27 xã, huyn Di Linh và Đ Huoai, tnh Lâm Đng vào năm 2002 cho thy kt qu tương t vi nghiên cu này là t l mc bnh SR gia 2 gii nam và n khác nhau có ý nghĩa thng kê [13]. Ngưi dân tc thiu s ti ch mc SR nhiu hơn dân tc Kinh và dân tc thiu s di cư t phía Bc ñn. Do nhóm dân tc thiu s phía bc di cư ñn có t l mc tương ñương dân tc kinh nên nghiên cu góp li thành mt nhóm ñ tin trong phân tích và kt qu cho thy t l dân tc thiu s ti ch mc st rét (10,8%) cao hơn t l mc SR ca nhóm dân tc kinh và dân tc thiu s
67. 57 phía bc di cư ñn (4,5%) là 2,4 ln. Nghiên cu v t l mc SR theo dân tc thì nghiên cu ca Trn Mnh H và CS vào năm 2002 ti huyn Di Linh và Đ Huoai, tnh Lâm Đng cho thy t l mc SR ngưi Kinh là 61,3% cao hơn t l mc SR ngưi K’ Ho là 16,2%. T l mc SR ngưi M, Ya Chill, Churu là 22,5%. ngưi Kinh có nguy cơ mc bnh SR gp 2,1 ln các dân tc ti ch là K’Ho, M, Ya Chill, Chu Ru [13]. Điu tra cng ñng v trình ñ văn hóa cho thy 40% ngưi dân xã Krông Na có trình ñ hc vn cp 1 hoc không bit ch. Phn ln trong s có hc vn thp là ngưi dân tc thiu s ti ch. So sánh nguy cơ mc SR theo hc vn cho thy nhng ngưi có trình ñ hc vn thp (cp 1 tr xung) có nguy cơ mc SR cao hơn nhóm hc cp 2 tr lên 2,0 ln (KTC 95% = 1,1 – 3,6). Kt qu so sánh nguy cơ mc SR theo kh năng s dng ting Kinh ghi nhn nhng ngưi không s dng ñưc ting Kinh có nguy cơ mc SR cao hơn nhóm ngưi bit ting kinh là 1,2 ln (KTC 95% = 0,6 – 2,2). Nên công tác truyn thông trong PCSR ñt ñưc kt qu cao hơn nhóm ngưi kinh và dân tc thiu s ngoài bc di cư vào. ••• V mi liên quan gia SR vi kin thc ngưi dân v bnh SR Kin thc là bưc ñu tiên tip nhn thông tin ñúng ñn ñ ri sau ñó có thái ñ ñúng ñn và n lc ci thin hành ñng chưa ñúng ñ phòng chng bnh tt, nâng cao sc khe. Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng ñưng lây ca bnh SR do mui ñt là 90,9%. So sánh t l mc SR ca ngưi dân bit ñúng ñưng lây (7,9%) và ngưi dân chưa có hiu bit ñúng v ñưng lây (8,9%) ghi nhn khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Tương t nghiên cu chúng tôi thì kt qu nghiên cu v KAP trong PCSR ca Trn Bá Nghĩa, Nguyn Võ Hinh và Võ Đi Phú năm 1998 ti A Lưi, Tha Thiên Hu cho kt qu thy 88,68% ngưi dân bit ñúng nguyên nhân gây bnh [22]. Trong s 419 ngưi dân tr li ghi nhn 90,7% ngưi dân bit ñúng SR
68. 58 là bnh lây. T l mc SR ca ngưi dân bit ñúng bnh lây và chưa có hiu bit ñúng v bnh lây cũng như không bit khác nhau không có ý nghĩa thng kê. T l ngưi dân có kin thc ñúng v ñưng lây truyn là khá cao trong nghiên cu này cũng như nhiu nghiên cu khác ca trong và ngoài nưc như nghiên cu ca Nguyn Xuân Thao và Phan Văn Trng vào năm 1998 v ñiu tra 580 ñi tưng ti huyn EaSuop, tnh Đăk Lăk cho thy t l ngưi bit ñúng nguyên nhân bnh SR là 52,41%; bit ñúng phương thc lây truyn bnh 79,66%. Nghiên cu ca Lê Đình Công và cs vào năm 1997 v KAP 5 xã trên toàn quc cho thy 83,5% ngưi dân bit ñúng nguyên nhân gây BN SR [4]. Nghiên cu gn ñây ca Adedotun A. A, Morenikeji O. A và Odaibo A. B vào năm 2010 ct ngang 192 h gia ñình v KAP ca cng ñng vùng nông thôn bang Oyo, vùng Tây Nam Nigeria v bnh SR năm 2010 ghi nhn 93,2% ngưi dân bit nguyên nhân bnh SR là do mui ñt [54]. Phng vn 419 ngưi dân v triu chng ñin hình ca bnh SR ghi nhn 61,3% (257/419) ngưi dân tr li ñúng, 38,7% ngưi ñưc phng vn tr li chưa ñúng và ch tr li ñưc mt phn. T l mc bnh SR ca ngưi dân bit triu chng ñin hình ca bnh SR và ch bit mt phn ca các triu chng ñin hình ca bnh SR và không bit khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Trong s 419 ngưi dân tr li ghi nhn kin thc ca ngưi dân v bnh SR ñiu tr ñưc là khá cao, 90,2% (378/419). Mt s ngưi tr li không rõ ràng hoc không bit. Vn còn 1 ngưi cho rng bnh SR không cha ñưc cho thy nhng kin thc dù ñơn gin nhưng ñ toàn dân nghe và hiu ñưc là mt thách thc trong truyn thông cng ñng. T l mc SR ca ngưi dân tr li không ñúng và ñúng v bnh SR có th ñiu tr ñưc ln lưt là 4,9% và 9,3%, khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,561, phn nào ñó do s lưng bnh nhân SR ít nên vic phân tích thng kê gp nhiu cn tr. V nơi ñiu tr SR, nghiên cu ghi nhn 266/419 ngưi ñưc hi (63,5%) bit ñúng nơi ñiu tr bnh SR. T l mc SR ca ca ñi tưng t 15 tui tr lên có kin thc không ñúng và ñúng v nơi ñiu tr SR ln lưt là 6,5% và 10,2% khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Kt qu ñiu tra kin thc ca
69. 59 ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng bnh SR có th phòng ñưc là 89,0% (373/419). So sánh t l mc bnh SR ca ngưi dân bit ñúng bit ñúng bnh SR có th phòng ñưc (7,2%) và ngưi dân chưa có hiu bit ñúng bnh SR có th phòng ñưc (21,7%) ghi nhn khác nhau có ý nghĩa thng kê vi PR = 3,0 và KTC 95% là 1,6 – 5,8. Nghiên cu ca Ngô La Sơn, Nguyn Quc Típ và cs năm 2003 v ñiu tra KAP 300 ngưi ti Đk Lk cho thy bit nguyên nhân gây bnh SR do KSTSR 13,3%, bit tác nhân lây truyn SR là mui, cách phòng mui ñt là nm màn 50%; nu b bnh thì có 53,3% ñn trm y t, 46,6% ñn y t tư nhân ñ khám, 46,6% t ñi mua thuc ung [31]. Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng v ng màn ñ phòng bnh SR chim 308/419 (73,5%). T l SR ñi tưng t 15 tui tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ng màn ñ phòng bnh SR gp 2,4 ln, ghi nhn khác nhau có ý nghĩa thng kê vi p = 0,005. Trong khi ñó kin thc ca ngưi dân bit ung thuc phòng SR ñ phòng bnh SR là 66,1%. So sánh t l mc SR ca ngưi dân có kin thc không ñúng và ñúng v ung thuc phòng bnh SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Kin thc ca ngưi dân v phun, tm hóa cht phòng SR qua ñiu tra cho thy t l ngưi dân bit phun, tm hóa cht phòng SR là rt cao (97,4%). So sánh t l mc bnh SR ca ngưi dân có kin thc không ñúng và ñúng v phun hóa cht phòng SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Có 89,5% ngưi dân bit vic phát quang quanh nhà là mt bin pháp phòng SR. T l mc SR ca ngưi dân có kin thc không ñúng và ñúng v phát quang quanh nhà trong phòng SR gp 3,2 ln, có ý nghĩa thng kê vi p = 0,002. Kt qu ñiu tra v kin thc ca ngưi dân cho thy t l ngưi dân bit ñúng ñt hương xua mui ñ phòng bnh SR chim 183/419 (43,7%). T l SR ca ñi tưng t 15 tr lên nhóm có kin thc không ñúng và ñúng v ñt hương xua mui ñ phòng SR ln lưt là 8,9% và 8,7%. T l SR nhóm có
70. 60 kin thc ñúng và không ñúng v ñt hương xua mui ñ phòng SR khác nhau không có ý nghĩa thng kê vi p = 0,956. ••• V mi liên quan gia SR vi thái ñ và thc hành ngưi dân v bnh SR Trong y t cng ñng thì thái ñ và thc hành ñúng là khâu quyt ñnh trong phòng chng SR nói riêng và bnh tt nói chung. Trong s 419 ngưi dân tr li ghi nhn 92,1% ngưi dân có thái ñ ñúng v bnh SR nguy him. T l mc bnh SR ca ngưi dân có thái ñ ñúng là bnh SR nguy him và chưa có thái ñ ñúng v bnh SR nguy him khác nhau không có ý nghĩa thng kê. Kt qu ñiu tra cho thy 73,5% ngưi dân trong mu nghiên cu có ng màn. V so sánh t l mc SR theo câu hi có hay không có ng màn cho thy t l SR nhóm ñi tưng không có thói quen ng màn gp 2,4 ln so vi nhóm ng màn, khác nhau có ý nghĩa thng kê. Cũng theo kt qu ñiu tra thì t l mc SR gp nhiu hơn s ngưi ñi ry và li ti ry là 11,6% so vi nhng ngưi không ñi ng ry là 5,6%. Như vy, ñi ry và ng ti ry có nguy cơ mc SR cao gp 2,1 ln so vi nhng ngưi không ng ti ry. PR = 2,1 (KTC 95% = 1,1 – 4,1 vi p =0.032). Kt qu nghiên cu v t l SR ngưi không ng màn và ng màn tương ñương vi kt qu nghiên cu ca Trn Mnh H và CS (2002), còn t l SR ñi tưng ng ry và không ng ry thp hơn nhiu so vi ngiên cu ca Trn Mnh H và CS nghiên cu ti 27 Trm Y t ca 27 xã thuc hai huyn Di Linh và Đ Huoai, tnh Lâm Đng cho kt qu: bit ñúng v bnh SR 85,8% s bnh nhân; nguy cơ ca nhng ngưi không ng màn thưng xuyên cao gp 2,4 ln so vi ngưi ng màn thưng xuyên; nguy cơ mc SR ca ngưi ng ry gp 10 ln ngưi ch ng nhà [13]. Nhìn chung không có s tương thích gia kin thc, thái ñ và thc hành v PCSR ca cng ñng các dân tc xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. Mc dù mt s kin thc rt cao nhưng li yu và chưa ñy ñ trong thc hành nên hn ch phn nào trong công tác PCSR. Điu này tương tư như các nghiên cu khác trong và ngoài nưc như nghiên cu v KAP trong PCSR Malaysia ca Abdulelah H AlAdhroey, Zurainee M Nor và Hesham M Al
71. 61 Mekhlafi ghi nhn s khác bit theo vùng và dân tc, còn KAP v PCSR là chưa tương ñng gia 3 yu t này [55]. Tóm li, như ñã trình bày nhng hn ch trong phương pháp nghiên cu, do hn ch v kinh phí và ngun nhân lc cũng như kinh nghim trong ñiu tra nghiên cu và s ngưi mc SR là thp nên kt qu ch phn nh mt phn v KAP ca ngưi dân ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk. Cn nghiên cu sâu và rng hơn ñ có ñ s bnh nhân SR nhm x lý thng kê thích hp hơn, ñưa ra kt qu có ñ tin cy hơn và trên cơ s này ñ xut nhng bin pháp trong chin lưc phòng chng bnh ti Buôn Đôn nói riêng và các ña phương khác trong c nưc, nht là nhng nơi có ñc ñim kinh t, xã hi tương t.
72. 62 KT LUN Qua nghiên cu 594 ngưi sinh sng ti xã Krông Na, huyn Buôn Đôn, tnh Đk Lk, bng phương pháp da vào cng ñng, chúng tôi có mt s kt lun như sau: 1. Thc trng mc st rét ca ngưi dân ti xã Krông Na T l hin mc SR khá cao : 7,1 %. T l SR có KSTSR dương tính : 2,4%. Cơ cu KSTSR: P. falciparum : 85,7%. P. vivax : 14,3%. Không gp SR th phi hp và các loài Plasmodium khác. T l mc SR nam nhiu hơn n (9,6% và 5,1%). T l mc SR dân tc bn ña cao hơn dân tc Kinh và dân tc di cư (ln lưt là 8,2%, 4% và 4,3%). T l mc SR ñi tưng t 15 tui tr lên cao hơn ñi tưng dưi 15 tui ( 8,8% và 2,9%). T l lách to chung là 1%, lách to bnh nhân SR chim 14,3%. 2. Mt s yu t nguy cơ liên quan ñn mc SR nhng ngưi t 15 tui tr lên là: Nhóm không ng màn mc SR nhiu hơn so vi nhóm ng màn. Không ng mà là ñiu kin thun li cho s nhim bnh, khi không ng màn có nguy cơ mc SR nhiu hơn 3,3 ln so ng màn thưng xuyên. Nhóm ng ry mc SR nhiu hơn so vi nhóm ng ti nhà. Nguy cơ này xut phát t công vic làm ăn ca ngưi dân ña phương như vào rng khai thc lâm sn, săn bn và thói quen canh tác ca ngưi dân khi làm nương ry. Ngưi ñi rng, ñi ry, ng li trong rng trong ry mc SR cao gp 3,7 ln so vi ngưi không có thói quen ng rng, ng ry. Nhóm không phát quang quanh nhà mc SR nhiu hơn gp 2,6 ln so vi nhóm có thói quen phát quang quanh nhà Thói quen không phát quang quanh nhà là môi trưng to ñiu kin cho TGTB cư trú và phát trin.
73. 63 KIN NGH Trên cơ s kt qu ca nghiên cu, chúng tôi ñ xut mt s kin ngh sau: Duy trì các bin pháp phun, tm hóa cht dit mui mi năm 2 ln; cung cp màn, võng có màn tm hóa cht cho ngưi dân nht là nhng ñi tưng thưng xuyên ñi rng ñi ry và ng li trong rng trong ry. Cn tăng cưng truyn thông bng các bin pháp thích hp, tp trung vào các ñi tưng có nguy cơ mc SR cao hơn là: Tui ≥ 15; ng ry, không ng màn và không quát quang quanh nhà. Khuyn khích và có bin pháp ñ ngưi dân thưng xuyên phát quang bi rm quanh nhà và nhng ngưi phi ñi làm xa và ng ry cn mang theo màn ñ ng. Chính quyn ña phương cn quan tâm phát trin kinh t xã hi, thc hin có hiu qu các chương trình mc tiêu quc gia. Ngành y t có k hoch ñào to chun hóa nhân viên y t thôn buôn, thành lp nhóm chăm sóc y t thôn buôn da vào cng ñng.
74. TÀI LIU THAM KHO Ting Vit Nam 1. B Y t (2000), "Bnh st rét: bnh hc, lâm sàng và ñiu tr ", Nhà xut bn Y hc Hà Ni, trang 9 12, 252 253. 2. B y t (2000), Dch st rét và phòng chng dch st rét vit nam , nxb y hc Hà ni, trang 49 50. 3. B Y t (2009), "Hưng dn chn ñoán và ñiu tr st rét ", Hà Ni , tr. 910. 4. Lê Đình Công và Lê Xuân Hùng (1997), "Đánh giá kt qu PCSR Vit Nam giai ñon 19921995. K yu công trình nghiên cu khoa hc (19911996) ", Nhà xut bn Y hc. Hà Ni, tp 1 , tr. 726. 5. Lê Đình Công, Trn Quc Tuý và Lý Văn Ng (1997), "Kt qu ñiu tra ñánh giá hot ñng ca d án PCSR năm 1996 – 1997 ", Tp chí phòng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng. Vin SR KST CT Trung ương (3), tr. 58. 6. Lê Đình Công (2000), “ Công tác chn ñoán và ñiu tr st rét trong chin lưc phòng chng st rét Vit Nam ”, Bnh st rét: Bnh hc lâm sàng và ñiu tr, nxb y hc, trang 9 14. 7. Đ Mnh Cưng (2000), Nghiên cu mt s ñc ñim st rét Hi Phòng và hiu qu bin pháp phòng chng, lun án tin sĩ y hc. trang 2, 3. 8. D án phòng chng st rét Vit Nam EC (2000), Ngưi dân di cư t do và chin lưc phòng chng bnh st rét, trang 11 14. 9. D án Qu toàn cu phòng chng st rét Đăk Lăk (2009), "Báo cáo kt thúc d án giai ñon 2005 – 2008 ". 10. Bùi Đi và các cng s. (1997), "Dch t hc st rét ác tính ", K yu công trình nghiên cu khoa hc vin SR KST CT Trung ương (1991 – 1996) , tr. 6175.
75. 11. Trn Đình Đo, Lê Xuân Hùng, Trn Đc Đài và CS (2003) “Tình hình di cư t do ĐkLk năm 20012003 và bin pháp hn ch st rét cho ñng bào di cư ” Tp chí phòng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng . Vin SR KST CT Trung ương s 1 năm 2004, trang 39 44. 12. Lê Thành Đng (2001) Nghiên cu thc trng st rét và mt s yu t nguy cơ mc st rét trong cng ñng các dân tc vùng st rét lưu hành tnh Bình Đnh, lun án tin sĩ y hc, trang 13 18. 13. Trn Mnh H và CS (2002), "Mt s yu t nguy cơ v xã hi và tp quán nh hưng ñn tình hình st rét ti Lâm Đng, Vit Nam ", Tp chí Y hc thc hành Hi ngh khoa hc Y Dưc, Vin Trưng Tây Nguyên Khánh Hòa, tr. 282290. 14. H Văn Hoàng (2004), "Thc trng và nguy cơ gia tăng st rét cng ñng dân di cư t do tnh Đăk Lăk năm 2003 ", Tp chí Y hc Thc hành . Hi ngh khoa hc Chuyên ngành Ký Sinh Trùng(477), tr. 1114. 15. Lê Xuân Hùng và Trn Đình Đo (2003), "Kt qu nghiên cu ban ñu v ñc ñim dch t hc ca nhóm dân di cư ti huyn Ea Súp, tnh Đk Lk ", Tp chí phòng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin SR KST CT Trung Ương (3), tr. 58. 16. Lê Xuân Hùng, Lê Khánh Thun, Nguyn Văn Hưng (2003) “ Tình hình st rét tnh ĐkLk ñu năm 2003 và các gii pháp “ Tp chí phòng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng. Vin SR KST CT Trung ương s 4 năm 2003, trang 3 9. 17. Nguyn Mnh Hùng và CS (2010) "Hiu qu phòng chng st rét ti Vit Nam giai ñon 2006 2010, Công trình khoa hc báo cáo ti hi ngh ký sinh trùng ln th 38" Nhà xut bn Y hc , Hà Ni (2011), trang 9 14. 18. Vũ Quang Huy, Lê Văn Sc và CS ( 1998) “ Kt qu ñiu tra dch t hc bnh st rét ti 7 xã ti các tnh: Lào Cai, Kon Tum, ĐkLk, Lâm
76. Đng, Bình Dương, Bình Phưc tháng 10/ 1998 ” K yu công trình nghiên cu khoa hc phòng chng st rét 1997 – 2002. nxb y hc năm 2002, trang 84 91. 19. Nguyn Văn Kim, Phm Ngc Thái (1996) St rét hc: ký sinh trùng chn ñoán lâm sàng ñiu tr dch t, Bnh vin ña khoa tnh Sông Bé xut bn, trang 21 27. 20. Nguyn Văn Kim (2000) “Ký sinh trùng st rét ” Bnh st rét: bnh hc lâm sàng ñiu tr , nxb y hc hà ni, trang 16 35. 21. Võ Văn Lãnh và Huỳnh Văn Đôn (2002), "Góp phn tìm hiu mt s yu t dch t và côn trùng truyn bnh st rét cng ñng dân tc Bana Vĩnh Kim, Vĩnh Thnh, Bình Đnh ", Báo cáo khoa hc chuyên ngành SRKST CT khu vc MTTN. Vin SR KST CT Qui Nhơn , tr. 123. 22. Trn Bá Nghĩa, Nguyn Võ Hinh và Võ Đi Phú (1998), "Đánh giá tình hình s dng màn chng mui và s hiu bit ca cng ñng v bnh st rét ti A Lưi, Tha Thiên Hu", Báo cáo khoa hc chuyên ngành SRKSTCT khu vc MTTN giai ñon 19912000 , tr. 104109. 23. Phm Xuân Ngc, Lý Bá Lc, Đào Ngc Phong (1997) “Dch t hc st rét ác tính” K yu công trình nghiên cu khoa hc vin SR KST CT Trung ương ( 1991 – 1996 , ) Hà ni, trang 61 – 75 24. Vũ Th Phan (1987), "Phân vùng dch t và thc hành trong chương trình thanh toán st rét Vit Nam ", K yu công trình nghiên cu khoa hc (1981 1986). Vin SRKSTCT Trung ương , tr. 913. 25. Vũ Th Phan (1996), Dch t hc bnh st rét và phòng chng st rét Vit Nam , Nhà xut bn Y hc, Hà Ni. 26. Vũ Th Phan (2000), "Bnh st rét", Bách khoa thư bnh hc. Tp 1 , Nhà xut bn T ñin bách khoa, Hà Ni, tr. 6568.
77. 27. Vũ Th Phan, Trn Quc Tuý và Lê Xuân Hùng (1998), "Nhng ñc ñim dch t hc ca bnh st rét Vit Nam t 19921997 ", Hi ngh khoa hc v PCSR 19921997 , tr. 5568. 28. Nguyn Vit Phương (2005) “ Phân tích nguyên nhân t vong do st rét ti các vùng trng ñim và gii pháp khc phc tnh ĐkLk” Tp chí y hc thc hành hi ngh khoa hc chuyên ngành ký sinh trùng s 511 2005 , B y t xut bn năm 2005, trang 38 43. 29. Nguyn Ngc San (2000) Nghiên cu các yu t nh hưng ñn chn ñoán, ñiu tr bnh st rét và ng dng mt s bin pháp can thip ti cng ñng huyn Sơn Hòa tnh Phú Yên Lun án tin sĩ y hc. trang 4,5. 30. Phm Song (1994) Lâm sàng và ñiu tr st rét ,nxb y hc. trang 49 57. 31. Ngô La Sơn và Nguyn Quc Típ (2003), "Di bin ñng dân và tình hình st rét ti tnh Đăk Lăk 8 tháng ñu năm 2003", Tp chí phòng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng. Vin SR KST CT Trung ương (6), tr. 11. 32. Nguyn Tân và Nguyn Văn Chương (2002), "Nghiên cu mi tương quan gia các yu t tp quán, ñiu kin kinh t và tình hình st rét ti Kon Tum và Đk Lk ", K yu công trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002 , tr. 127138. 33. Lê Văn Thanh, Đng Tun Đt, Trnh Đình Tun và CS (2005) “ tình hình mc bnh st rét nhóm dân di cư t do thôn Ea Rt xã Cư Pui huyn Krông Bông tnh Đk Lk ” Tp chí y hc thc hành hi ngh khoa hc chuyên ngành ký sinh trùng s 509 2005 , b y t xut bn năm 2005, trang 811.
78. 34. Phm Văn Thân và Đ S Hin (2004), "Tóm tt khu h tit túc y hc và vai trò truyn bnh ca vector Vit Nam ", Bài ging cho hc viên cao hc . 35. Nguyn Xuân Thao (2003), "Hiu qu ca truyn thông giáo dc trong phòng chng bnh st rét trên 7 dân tc ñnh cư Tây Nguyên ", Tp chí y hc thc hành (477), tr. 4246 36. Nguyn Xuân Thao, Nguyn Văn Chánh (2001), “Kt qu ñiu tra kin thc, thái ñ, k năng ca nhân dân huyn Cư M ’gar tnh Daklak trong phòng chng bnh st rét ”, tp chí y hc thc hành s 10, B y t xut bn năm 2002, trang 59 37. Nguyn Xuân Thao và Phan Văn Trng (2002), "Thc trng bnh st rét huyn Ea Suop, tnh Đk Lk năm 1998 và kin thc, thái ñ, thc hành ca ngưi dân trong phòng chng bnh ", Tp chí y hc thc hành (10), tr. 912. 38. Dương Chí Thin (2000) “Dân di cư t do và chin lưc phòng chng st rét ti huyn Đăk Mil, tnh Đk Lk ” K yu công trình nghiên cu khoa hcPCSR 1997 2002 , nxb y hc năm 2002, trang 50 68. 39. Lê Khánh Thun, Trương Văn Có, Nguyn Trng Xuân, Dương Chí Thin, Nguyn Xuân Quang, H Đc Thoàn, Đng Văn Phúc, Nguyn Duy Sơn và cs (2001) “Các yu t kinh t, xã hi tác ñng ñn phòng chng bnh st rét ca cng ñng cư dân Tây Nguyên ( Đk Lk, Gia Lai, Kon Tum) ” k yu công trình nghiên cu khoa hc PCSR 1997 2002 , nxb y hc năm 2002, trang 17 48. 40. H Tân Tin (2009), " Nghiên cu mt s ñc ñim dch t bnh st rét và các yu t nguy cơ nh hưng ñn mc st rét ti 2 xã EaTir và EaNam, huyn Ea H'Leo, tnh Đk Lk năm 2008" lun văn cao hc . 41. Ngô Văn Toàn, Nguyn Hu Phúc và Đ Văn Chính (2004), "Nghiên cu kin thc, thái ñ và thc hành ca ngưi dân v st rét và phòng