Luận văn Thực trạng hoạt động các điểm kính hiển vi phục vụ chương trình phòng chống sốt rét tại tỉnh Quảng Ngãi năm 2010

Nội dung text: Luận văn Thực trạng hoạt động các điểm kính hiển vi phục vụ chương trình phòng chống sốt rét tại tỉnh Quảng Ngãi năm 2010

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN  LÊ QUANG HI THC TRNG HOT ĐNG CÁC ĐIM KÍNH HIN VI PHC V CHƯƠNG TRÌNH PHỊNG CHNG ST RÉT TI TNH QUNG NGÃI NĂM 2010 LUN VĂN THC SĨ Y HC BUƠN MA THUT NĂM 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN  LÊ QUANG HI THC TRNG HOT ĐNG CÁC ĐIM KÍNH HIN VI PHC V CHƯƠNG TRÌNH PHỊNG CHNG ST RÉT TI TNH QUNG NGÃI NĂM 2010 Chuyên ngành: Ký sinh trùngCơn trùng Mã s: 60 72 65 LUN VĂN THC SĨ Y HC NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. H VĂN HỒNG BUƠN MÊ THUT NĂM 2011
3. MC LC ĐT VN Đ 1 CHƯƠNG I. TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Các nghiên cu v đim phát hin bnh st rét trên th gii 3 1.2. Các nghiên cu v mơ hình đim kính hin vi Vit Nam 5 CHƯƠNG II. ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 16 2.1. Đa đim nghiên cu 16 2.2. Đi tưng nghiên cu 16 2.3. Phương pháp nghiên cu 17 2.4. Thi gian nghiên cu 22 2.5. Đo đc trong nghiên cu 22 CHƯƠNG III: KT QU NGHIÊN CU 23 3.1. Đánh giá thc trng hot đng ca các đim KHV ti tuyn xã 23 3.2. T l sai sĩt v k thut phát hin KSTSR và mt s yu t 38 CHƯƠNG IV: BÀN LUN 45 4.1. Thc trng hot đng ca các đim kính hin vi 45 4.2. T l sai sĩt v k thut phát hin KSTSR và mt s yu t 53 KT LUN 59 KIN NGH 62 DANH MC TÀI LIU THAM KHO PHN PH LC
4. DANH MC CÁC CH VIT TT TRONG LUN VĂN BNSR : Bnh nhân st rét CI95% : Confidence Interval 95% ( Khong tin cy 95%) CSSKBĐ : Chăm sĩc sc khe ban đu DDT : Dichlorodiphenyltrichlorethane ĐKHV : Đim kính hin vi KAP : KnowlegdeAttitudePractice(Kin thc, thái đ và thc hành) KSTSR : Ký sinh trùng st rét KSTCT : Ký sinh trùng cơn trùng MTTN : Min TrungTây Nguyên OR : Odd Ratio (T sut chênh) P.f : Plasmodium falciparum P.v : Plasmodium vivax PCSR : Phịng chng st rét PH : Phi hp (P.f +P.v) PKKV : Phịng khám khu vc SRAT : St rét ác tính TDSR : Tiêu dit st rét TTSR : Thanh tốn st rét WHO : World Health Organization (T chc Y t Th gii) XNV : Xét nghim viên YTTB : Y t thơn bn An : Anopheles SR : St rét SRLH : St rét lưu hành TTGDSK : Truyn thơng sc khe MDP : Malaria Detection Post (Đim phát hin st rét) IPFC : Information Post For Fever Cases(Đim thơng tin tin các ca SR PCD : Passive case Delection ( Phát hin th đng )
5. LI CM ƠN Tơi xin chân thành cm ơn: - Lãnh đo S Y t tnh Qung Ngãi cho phép tơi đưc đi hc lp thc sĩ chuyên ngành Ký sinh trùng và Cơn trùng này. - TS. H Văn Hồng đã dành thi gian quý báu hưng dn và giúp đ tơi hồn thành khĩa lun. - Quý Thy, Cơ đã tn tình ging dy và truyn đt cho tơi nhng kin thc trong sut quá trình đào to. - Tp th Trung tâm phịng chng st rét tnh Qung Ngãi tham gia thc hin và gĩp ý xây dng cho khĩa lun. - Trung tâm Y t các huyn min núi trong tnh Qung Ngãi cùng các cng tác viên đa phương đã tham gia, to điu kin thun li cho vic điu tra thu thp s liu ti thc đa. Tác gi Lê Quang Hi
6. ĐT VN Đ Bnh st rét là mt bnh xã hi ph bin trên th gii, nh hưng rt ln đn sc khe con ngưi, đc bit các nưc vùng nhit đi [23],[38], [43],[61]. Tuy tri qua nhng giai đon vi nhng chin lưc chng st rét khác nhau nhưng cho đn nay st rét vn là mt bnh gây nh hưng ln đn tính mng con ngưi và thit hi to ln v kinh t, xã hi [24],[38],[54]. Theo báo cáo ca TCYTTG WHO2008, hin nay trên th gii cĩ khong 247 triu ca mc bnh st rét trong s 3,3 t ngưi sng trong vùng nguy cơ mc bnh 2006, nguyên nhân ca 1 triu ngưi cht, phn ln là tr em dưi 5 tui. Năm 2008 cĩ 109 nưc cĩ st rét lưu hành, 45 nưc thuc khu vc Châu Phi WHO [66]. Ti Vit Nam, nh các bin pháp phịng chng st rét đưc thc hin cĩ hiu qu nên tình hình st rét cĩ xu hưng n đnh, s mc và cht do st rét gim dn t năm 2000 đn nay. Thng kê s liu cho thy, năm 2009 s mc st rét c nưc là 60.867 trưng hp so vi 60.426 ca năm 2008, tăng 0,73%; s cht năm 2009 là 26 ca so vi 25 ca năm 2008 (+1 ca). Tuy nhiên min TrungTây Nguyên vn là khu vc bnh st rét lưu hành cao nht nưc. Khu vc nay gm 15 tnh, trong đĩ cĩ 11 tnh min Trung (t Qung Bình đn Bình Thun) và 4 tnh Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak, Dak Nơng) cn cĩ các bin pháp phát hin cũng như qun lý ca bnh thích hp khi tình hình bnh cĩ xu hưng gim nhm khng ch kh năng st rét quay tr li [48],[49],[50]. Mc tiêu ca Chương trình quc gia phịng chng st rét Vit Nam là gim cht, gim mc và khng ch dch st rét. Mt trong 4 yu t k thut cn thit phi đưc cung cp đ đt các mc tiêu này là chn đốn và điu tr sm cho tt c bnh nhân st rét, đc bit ti tuyn y t cơ s xã ca các vùng st rét lưu
7. hành. Đây là mt trong nhng yu t quan trng đưc WHO và các Hi ngh quc t gn đây đưa lên hàng đu cn thit phi thc hin đy đ đ khng ch st rét [2],[6],[38],[61]. Vì vy đ đt đưc các mc tiêu ca chương trình ngồi vic áp dng các bin pháp quy ưc nĩi chung, cung cp h thng phát hin và chn đốn bnh sm là rt quan trng. Mt trong nhng gii pháp đưc đt ra là thit lp các đim kính hin vi ngay ti tuyn xã đ chn đốn và điu tr sm bnh st rét đng thi gĩp phn vào cng c mng lưi y t cơ s là mt nhu cu cp thit đ thc hin và bo v thành qu ca chương trình phịng chng st rét [13],[14],[15],[16].Vic xây dng các đim kính hin vi tuyn xã đã đưc thc hin t nhiu năm nhm h tr cho chn đốn bnh chính xác [3],[25],[41],[43],[44]. Phát hin ký sinh trùng st rét bng phương pháp soi lam đã đưc nhum giêm sa là tiêu chun tt nht đ xác đnh bnh nhưng vn cĩ mt t l sai sĩt do nhiu yu t [15],[30],[62],[63]. Trong giai đon hin nay t l mc bnh st rét cĩ xu hưng gim, vic xác đnh các ca bnh cĩ ký sinh trùng st rét (+) là rt quan trng đ khng ch kp thi nguy cơ bùng phát tr li. Vì vy đ tài “ Thc trng hot đng các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti Tnh Qung Ngãi năm 2010 " là cn thit nhm các mc tiêu sau: 1. Đánh giá thc trng hot đng ca các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti tuyn xã. 2. Xác đnh t l soi sai sĩt và phân tích mt s yu t nh hưng đn t l sai sĩt ca XNV ti đim kính hin vi tuyn xã trong k thut phát hin KSTSR ca tnh Qung Ngãi năm 2010. 2
8. CHƯƠNG 1 TNG QUAN 1.1. Tình hình st rét Vit Nam trong nhng năm gn đây: Nm trong bi cnh khĩ khăn chung ca th gii, Vit Nam cũng gp phi nhng khĩ khăn trong chương trình chng SR. Vit Nam là mt nưc nm trong vùng nhit đi, cĩ nhiu điu kin đa lý, t nhiên và xã hi thun li cho bnh SR phát trin. Theo báo cáo đánh giá 1995 ca Vin st rét Hà Ni cĩ khong 45% dân s Vit Nam đang sng trong các vùng cĩ SR lưu hành [7]. Chương trình TTSR t 19761980 din ra thun li, chúng ta đã hồn thành điu tra SR các tnh phía Nam, phân vùng SR làm cơ s cho TTSR. Theo s liu thng kê, 1980 c nưc cĩ 508.600 BNSR gim 16,83% so vi 1976, t vong (TV) 1.183 ca, gim 24,87% so vi 1976, dch SR ch cịn 21 v gim 67 v so vi 1976 (88 v). Tuy nhiên t vong và s v dch vn cịn cao, nhng khĩ khăn v k thut như P.falciparum kháng thuc, An.dirus và An.minimus trú n ngồi nhà, y t cơ s cịn gp khĩ khăn, di bin đng tip tc xy ra [24],[26]. Đĩ là nhng khĩ khăn mà chương trình TTSR đã gp phi trong giai đon 1981 1990. Vì vy trong giai đon này chương trình TTSR đã cĩ mt s điu chnh thích ng vi tình hình mi như sau: Điu chnh phân vùng theo nguyên tc dch t và thc hành, chn bin pháp thích hp cho tng vùng phù hp vi chin lưc PCSR ca Đi hi đng y t th gii 1979. Thu hp din phun DDT tồn din nhng vùng cĩ An.dirus và An.minimus trú n ngồi nhà. 3
9. Điu tr SR kt hp theo dõi P.falciparum kháng thuc đc bit các tnh phía Nam và kin ngh v cũng c y t cơ s nht là khi TTSR đưc xem là 1 ni dung ca chăm sĩc sc kho ban đu. Trong nhng năm 19801990 s BNSR tăng dn, năm 1990 s BNSR tăng 33,48%, t vong tăng 15,2% so vi 1981, cĩ 85 v dch SR so vi 47 v 1981 [26],[55],[56]. Do tình hình SR din bin phc tp, Hi ngh SR tồn quc 2/1991 đã nhn đnh tính cht nghiêm trng ca SR và đã thơng qua chin lưc PCSR hịa nhp vào chin lưc PCSR tồn cu vi các mc tiêu : gim cht, gim mc, gim dch SR [24],[26],[40]. T 1991 đn nay nh trin khai các hot đng PCSR cĩ hiu qu nên s mc và TV gim đi rt nhiu. Theo s liu thng kê sau thi kỳ bùng n st rét (19911992) đn nay, tình hình st rét Vit Nam đã đưc ci thin đáng k. So sánh vi năm 2006 đn năm 2010, s cht do st rét c nưc ch cịn 21 trưng hp gim 48,78%, s mc st rét gim trên 40% so vi năm 2006, dch st cơ bn đưc khng ch, bnh st rét đang tng bưc đưc đy lùi. Kt qu phịng chng st rét tồn quc năm 2010 c nưc cĩ 21 ca t vong do st rét so vi 27 ca cùng kỳ năm 2009. S bnh nhân st rét là 54.297 ca (gim 40,75% so vi năm 2009). T l mc st rét là 0.62/1.000 dân s chung . Tuy nhiên, các thành qu nêu trên chưa thc s cĩ tính bn vng do mng lưi y t các tuyn, đc bit là tuyn cơ s chưa kim sốt đưc bnh nhân và ngưi dân chưa cĩ ý thc t bo v khi sng trong vùng st rét, hoc vào vùng st rét. 45% s tnh cĩ nguy cơ st rét cao hin nay tp trung các tnh thuc khu vc Tây Nguyên, min Trung, min Đơng Nam B, khu IV cũ và mt s tnh min núi phía Bc; 55% s tnh cịn li cĩ các ch s st rét gim tương đi vng chc và khơng cĩ ch s lan truyn. T nhng dn liu nêu trên cĩ th thy thc trng st rét nưc ta hình thành hai thái cc vùng st rét cĩ nguy cơ cao, s gim st rét thiu tính bn vng, cịn lan truyn st rét ti ch và nguy cơ xy 4
10. dch cao; vùng st rét gim bn vng nhiu năm, khơng cịn lan truyn st rét ti ch và ch cĩ st rét ngoi lai. Vi tình hình trên ngồi các bin pháp phát hin, chn đốn và điu tr đưc xem là quan trng đ gim t vong thì PCSR đưc xem là 1 nhim v chăm sĩc sc khe ban đu ca y t cơ s [8],[10],[12]. Vì vy xây dng, cng c y t cơ s, hun luyn cho y t cơ s v SR đưc xem là mt nhim v rt quan trng đ gi vng kt qu đt đưc ca chương trình. 1.2. Tình hình SR và nhng khĩ khăn ca khu vc MTTN: Min TrungTây Nguyên là nơi cĩ SR lưu hành cao và nhiu khĩ khăn trong cơng tác PCSR so vi các khu vc khác trong c nưc [26],[48]. KSTSR đây ch yu là P.falciparum , chim > 80% trong cơ cu KSTSR. P.falciparum là lồi KSTSR gây hin tưng kháng đu tiên Vit Nam cũng như trên th gii, t l kháng cao đc bit vi chloroquine. P.falciparum cũng là lồi gây st rét ác tính (SRAT) và t vong đng thi chim t l cao nht trong các v dch [19],[24],[40],[55],[56]. V mui truyn bnh SR: khu vc này cĩ 45 lồi trên tng s 59 lồi thy Vit Nam, trong đĩ An.minimus và An.dirus cĩ vai trị truyn bnh vùng rng rm, An.subpictus và An.sundaicus cĩ vai trị truyn bnh vùng ven bin [58]. 4/5 din tích là rng núi, giao thơng đi li khĩ khăn, màng lưi y t cịn thiu v s lưng c cht lưng hot đng nh hưng rt ln đn vic thc hin và gi vng thành qu ca chương trình PCSR [5],[48]. Nhng khĩ khăn bt đu ni lên t 1981: màng lưi y t cơ s chưa đưc cng c vng chc, KSTSR kháng thuc lan rng, kinh phí gim sút làm tình hình SR tr nên xu đi [19],[57],[40],[48]. St rét bt đu gia tăng t 1981 cho đn đnh cao là 1992. Theo s liu thng kê ca Vin St rétKSTCT Quy Nhơn, 5
11. năm 1992 s BNSR tăng 279,30%, t l KSTSR tăng 528,40%, t vong tăng 212,85% so vi 1980 [48]. Nh các n lc ca ngành y t và s đu t thích đáng nên nhng năm sau đĩ, s mc và cht do bnh st rét gim dn. So sánh các ch s st rét t 2006 2010 cho thy, năm 2010 BNSR gim 44,46%, SRAT gim 43,23%, TVSR gim 68%, %KSTSR gim 25,97%. Khơng cĩ dch st rét trong giai đon 20062010. So sánh vi mc tiêu đ ra, s TVSR đt mc tiêu, cịn BNSR ch gim 44,46% so vi năm 2006 (mc tiêu đ ra gim 50%) Vi tình hình này, chương trình PCSR khu vc min TrungTây Nguyên ngồi vic áp dng các bin pháp tích cc và cĩ hiu qu hơn như s dng các loi thuc chng kháng (mefloquine, Fansidar, artemisinine ), các hĩa cht dit cơn trùng cĩ hiu qu cao (Icon, permethrine ); đng thi đã tích cc trin khai và xây dng các đim kính hin vi đ nâng cao cht lưng hot đng ca mng lưi y t t cơ s phc v cho chương trình PCSR [13],[22],[30],[32],[47]. Đây chính là vn đ mà lun văn quan tâm và đ cp đn, cng c các đim kính hin vi đm bo cho vic cung cp các yu t k thut giúp cho chn đốn sm và điu tr kp thi, cũng c màng lưi y t cơ s gi vng thành qu và chăm sĩc sc khe cho nhân dân phù hp vi tình hình và khuyn cáo ca WHO [5],[8][39],[61]. 1.3. Các nghiên cu v đim phát hin bnh st rét trên th gii. Khác vi nhiu bnh khác, st rét là mt bnh cĩ các du hiu lâm sàng đơn gin nhưng chn đốn bnh SR li phc tp và đơi khi khĩ hoc rt khĩ chn đốn phân bit vi nhiu bnh khác. Đ chn đốn bnh SR ngưi ta thưng da vào 3 yu t: Dch t, lâm sàng và xét nghim.Trong đĩ xét nghim máu ngoi vi tìm KSTSR là yu t quyt đnh [1],[2],[41]. Vic ng dng k thut này trong chương trình chng bnh st rét đã đưc đ xut bi các chuyên gia ca WHO, 6
12. đưc thc hin t nhng năm đu ca chương trình TDSR và đã cĩ mt s mơ hình ng dng mt s giai đon ca k thut này trong h thng y t trên th gii cũng như Vit Nam [3],[14],[17]. Mt s nưc như M, Mexico, Guatemala đã thit lp nhng đim phát hin st rét theo đ ngh ca WHO. Thut ng đim phát hin st rét (Malaria Detection PostMDP) đã xut hin t giai đon đu ca chương trình TDSR [49]. Tuy nhiên nhim v ca các MDP này ch phát hin th đng các ca nghi ng, ly lam máu và gi đn các phịng xét nghim cách xa cng đng dân cư. Sau khi cĩ kt qu, các phịng xét nghim s gi tr li kt qu cho các MDP này. Phương tin gi đi và tr li kt qu, k c lam máu ch yu qua đưng bưu đin. Vic thit lp các MDP ph thuc rt nhiu vào điu kin kinh t xã hi. các nưc phát trin, các MDP này ch yu da vào các cơ s y t nhà nưc và cĩ s phi hp vi các cơ s tư nhân ( bnh vin tư, phịng khám tư, k thut viên, n h sinh, giáo viên, cán b truyn thơng y t ). Mexico, các đim MDP đưc thit lp và hp tác vi các cơ s y t nhà nưc, cơ s y t tư nhân, y tá, n h sinh, dưc sĩ, k thut viên ca các phịng xét nghim, giáo viên hoc các nhân viên khác trưng hc, nhân viên truyn thơng giáo dc sc kho Trong chương trình TDSR M, MDP đưc gi là đim thơng tin v các ca st (Information Post for Fever CasesIPFC). Nhng đim này đưc trin khai kt hp vi các trung tâm y t nơng thơn, phịng khám bnh hoc vi ngưi tình nguyn [49]. Nhim v ca các đim này là phát hin các ca st ( k c các ca nghi ng) ch yu là phát hin bnh th đng (Passive Case DetectionPCD), ly lam máu và gi đn các phịng xét nghim qua đưng bưu đin. Sau khi cĩ kt qu, nhân viên y t các đim này s quyt đnh điu tr cho bnh nhân. 7
13. Năm 1960, Guatemala và Mexico đã cĩ mt s đánh giá v MDP, cĩ đn 2040% đa phương trong vùng SR đưc thit lp MDP, mi đim MDP s ph trách cho 600700 ngưi. Ceylan, ngưi ta cũng trin khai nghiên cu hiu qu ca các MDP mt huyn cĩ s dân là 70.000 ngàn ngưi. Trong huyn này cĩ 157 làng nhưng ch cĩ 15 đim MDP và mi MDP ph trách cho 4.500 ngưi. Ti Ceylan, các đim MDP đưc thit lp da vào các bnh vin nơng thơn và các phịng khám. Kt qu đánh giá đã cho thy hiu qu hot đng khơng ch ph thuc vào đ bao ph ca các đim này mà cịn ph thuc rt nhiu vào yu t khác như kin thc, thái đ và kh năng thu hút cng đng đn khám bnh [49]. Châu Á, mt s nưc cũng đã xây dng nhng đim phát hin bnh tương t như MDP đ phc v chương trình chăm sĩc sc kho ban đu và phịng chng st rét. Ti Malaysia nhng đim này gi là đim chăm sĩc sc kho trong nghiên cu phịng chng st rét bang Kelatan. Nhân viên các đim chăm sĩc sc kho ban đu này hot đng theo phương thc tình nguyn và đưc cng đng chn la. Nhim v ca các đim này là giúp nhân viên y t ly lam máu cho nhng ca st, tuyên truyn và giáo dc cho cng đng v phịng chng st rét. Mt nghiên cu đã đưc tin hành đ đánh giá hot đng ca các đim này bang Kelatan trong 2 năm 19881989. Nghiên cu này đã rút ra nhn xét là nh cĩ hot đng ca các đim chăm sĩc sc kho ban đu nên s lam máu ly đưc tăng lên, t l lam dương tính tăng t 6,10% lên 11,80%, s ngưi đưc theo dõi điu tr tit căn tăng 50%. Tuy nhiên nghiên cu này cũng đưa ra đ ngh rng trong khi tip tc phát trin các đim này, cn thit phi cĩ nhng đánh giá đnh kỳ dù st rét cĩ gim mt s nơi [22]. Ngồi ra cn thit phi m rng nghiên cu thêm v nhng vn đ sau: mơ hình, mc đ và vai trị ca nhân viên y t tình nguyn và các đim chăm sĩc sc kho ban đu; so sánh hiu sut các đim chăm sĩc sc kho ban đu/nhân viên y t tình nguyn liên quan đn cơng tác giám sát, hun luyn, phát hin bnh th đng (PCD) 8
14. Như vy các MDP hoc các đim chăm sĩc sc kho ban đu này ch phát hin và ly lam máu gi đi ch khơng cĩ kính hin vi đ trc tip xét nghim, hơn na các đim này ch thc hin phát hin bnh th đng, vì vy đây chưa phi là mơ hình đim kính hin vi phc v trc tip cho cng đng và y t cơ s. Thái Lan ngưi ta xây dng các phịng khám st rét (Malaria clinics) tách ri các cơ s y t cĩ nhim v ly lam máu xét nghim th đng và ch cho các loi thuc dưi dng ung. Tuy nhiên rt ít các báo cáo đánh giá v hot đng ca các phịng khám st rét này [13]. 1.4. Các nghiên cu v mơ hình đim kính hin vi Vit Nam: Thut ng đim kính hin vi (ĐKHV) xut hin Vit Nam hồn tồn khác hn vi đim phát hin SR và các phịng khám st rét. Đim kính hin vi Vit Nam đưc lng ghép vào các trm y t xã hoc phịng khám khu vc (PKKV), đng thi đưc trang b kính hin vi trc tip xét nghim các lam máu phc v chương trình PCSR cho cng đng trong vùng ph trách. Nhim v ca các đim kính này là tham gia xét nghim đ phc v cho chn đốn sm ti y t cơ s, qun lý bnh nhân và tham gia vào cơng tác chng dch cũng như giám sát dch t [8],[14],[19], c th là : + Phát hin sm bnh nhân st rét bng h thng ch đng và th đng, chn đốn đúng, điu tr kp thi đúng phác đ ngay t cơ s nhm hn ch tác hi và t vong do bnh st rét. Cp cu các trưng hp st rét nng, ác tính trưc khi chuyn lên tuyn trên [4],[5],[25]. + Giám sát dch t, qun lý bnh nhân st rét, theo dõi din bin tình hình st rét ti khu vc ph trách nhm nhanh chĩng phát hin các bnh, dch đ phịng chng cĩ hiu qu [6]. + Tham gia giáo dc sc kho, truyn thơng v st rét cho cng đng làm tăng hiu qu các bin pháp phịng chng st rét [6]. 9
15. + Nâng cao trách nhim và hot đng PCSR ca y t cơ s gĩp phn phc v cơng tác chăm sĩc sc kho ban đu cho cng đng. + Thơng tin báo cáo cho tuyn trên và tuyn dưi kp thi. Cng đng Giáo dc truyn thơng Đim kính Xét nghimĐiu tr Kt qu () Kt qu (+) Chn đốn phân bit P.v P.f và xét nghim li chloroquin SR thưng SRAT primaquin Arterakine phi hp Cp cu ban primaquin đu và chuyn bnh vin Sơ đ 1.1: Ni dung và nhim v hot đng ca các đim kính. Cơ ch hot đng: + Đim kính chu s ch đo v mt chuyên mơn và k thut ca trung tâm y t huyn và trung tâm phịng chng st rét tnh. 10
16. + Hot đng lng ghép vi y t cơ s trong đa bàn đim kính ph trách. + Ch đo tuyn y t thơn bn thc hin các nhim v PCSR . Trong nhng năm đu ca chương trình TDSR Vit Nam, thí đim TDSR ti tnh Thái Nguyên (19571964), mt s đim kính hin vi đưc thit lp vi tiêu chun 1 kính/ 20.000 dân, đt ti đi PCSR huyn ch yu đ đánh giá kt qu TDSR. Thí đim ti Thái Nguyên đã đt đưc kt qu h t l bnh SR t mt bnh rt ph bin xung mc khơng đáng k. Tuy nhiên so vi tiêu chun chuyn sang giai đon cng c là [3],[20],[39]. T l KSTSR tồn dân < 1/10.000 dân. T l KSTSR tr em < 2 tui bng 0. Cơ s y t phi cĩ kh năng phát hin và qun lý ngun bnh. Như vy thí đim ti Thái Nguyên ch đt 2 tiêu chun đu, cịn tiêu chun th 3 cĩ ý nghĩa quyt đnh vn chưa đt đưc. Đ tài đã rút ra kt lun mun đt đưc tiêu chun này cn phi cĩ mng lưi phát hin, qun lý ngun bnh tt c các cơ s xã và cơng, nơng, lâm trưng, xí nghip, bên cnh đĩ cn cĩ 1 h thng chuyên khoa cĩ trình đ và kinh nghim trong cơng tác này. Đĩ là tn ti cn gii quyt đ cĩ th gi vng thành qu ca chương trình PCSR. Trong giai đon TTSR 19811986, đ thc hin đ tài nghiên cu “Xây dng huyn thanh tốn SR”, mt s đim kính liên xã (35 xã) đưc gn vào phịng khám khu vc va phc v vic đánh giá, va phc v chn đốn và điu tr BNSR thuc các huyn Đi T (Bc Thái), Văn Yên (Hồng Liên Sơn), Sơn Dương (Hà Tuyên), Thun Châu (Sơn La). Các đim thí đim này đã cĩ vai trị giúp cơng tác chn đốn các phịng khám khu vc, tuy nhiên vn chưa th đáp ng đưc nhu cu chn đốn sm cho các xã và cng đng dân xã [3]. 11
17. Đ tài trên tip tc đưc thc hin trong giai đon 19861990 các huyn Đi T (Bc Thái), Nga Sơn (Thanh Hố), Tây Sơn (Bình Đnh), Cn Giuc (Long An) và mt s đim kính hin vi đưc trin khai các đim nghiên cu này, đim kính hin vi đưc đt PKKV, liên xã (24 xã) hoc ti xã [19]. Nhim v ca các đim kính này là xét nghim máu cho tt c nhng ngưi cĩ st hoc nghi ng, đng thi xét nghim và tr li kt qu các lam máu đưc gi t các trm y t xã hoc trc tip cho bnh nhân đn khám ti đim kính. Khi nhn đưc kt qu, cán b y t s điu tr bnh nhân theo lồi KSTSR đưc chn đốn bng kính hin vi và bnh nhân đưc qun lý theo thi gian quy đnh cho mi loi KST. Các nghiên cu trên cho thy rng vic đưa dn mt tin b k thut tip cn ngưi dân phù hp vi đưng li y hc hin đi ca ta và th gii cn đưc khuyn khích phát trin. Tuy nhiên đ tài cũng đ ngh cn cĩ các nghiên cu tip theo v tiêu chun hố đim kính, các điu kin ti thiu đ duy trì hot đng lâu dài. Ngồi ra cn nghiên cu đt đim kính đâu (xã, liên xã, PKKV) cho phù hp vi hồn cnh hin nay ca ta [19]. Như vy đim kính hin vi tuyn y t cơ s đưc xem là mt h thng t chc k thut ca mng lưi chuyên khoa st rét trong Chương trình PCSR Vit Nam. Đ tn dng thêm hiu sut, các đim kính này s kt hp vi vic xét nghim cơng thc máu và phân phc v vic nâng cao cht lưng cơng tác chăm sĩc sc kho ban đu, phịng chng giun sán và các bnh KST khác tuyn y t cơ s. Nhng năm 19901992 tình hình st rét c nưc, đc bit khu vc min Trung và Tây Nguyên din bin rt phc tp, s BNSR,TV ngày càng tăng cao [20]. Đ đt đưc mc tiêu ca chương trình là gim t l cht, gim t l mc và khng ch dch st rét Chương trình PCSR Vit Nam đã cĩ đnh hưng xây dng 12
18. các đim kính hin vi [20]. Vì vy trong giai đon này s đim kính tăng lên rõ rt, tp trung cao nht khu vc MTTN [25],[27]. Riêng Bình Thun mt tnh thuc min Trung và Tây Nguyên, t 10 đim kính xã 1992 đn năm 1994 đã cĩ 38 đim kính đưc thit lp xã. Nu so sánh vi 110 xã ca tồn tnh thì năm 1994 s đim kính chim 34,54% xã cĩ đim kính hot đng. Năm 1997 tnh Bình Thun đã cĩ 61 đim kính chim 55,45% xã cĩ đim kính, nu tính t l đim kính so vi 69 xã trong vùng lưu hành SR thì tnh đã cĩ 72,46% đim kính hot đng các vùng st rét lưu hành nh tr lên và đn nay đã cĩ trên 90% xã cĩ đim kính hin vi [8],[9],[11],[30][32]. Đ đánh giá kt qu phịng chng st rét Vit Nam giai đon 19921995, mt s đim kính đã đưc kho sát, qua kt qu kho sát đ tài đã đưa ra khuyn ngh cn phát trin các đim kính gn dân hơn na (đim kính xã), xét nghim đúng đi tưng (nghi st rét, cĩ nguy cơ st rét), tr li sm kt qu và nâng cao cht lưng xét nghim lam ca xét nghim viên hơn na [8],[13],[33],[40]. Các nghiên cu t 19941998 mt s tnh MTTN cho thy nh áp dng các bin pháp can thip, đã cng c hot đng các đim kính hin vi thơng qua vic thc hin k thut xét nghim giúp chn đốn sm, đúng lồi KST gây bnh giúp điu tr sm và chính xác đã gĩp phn tác đng gim mc st rét trong cng đng. Kt qu các ln điu tra t 19941998 cho thy t l KST trong cng đng vùng cĩ đim kính gim dn t khi áp dng các bin pháp can thip[17]. Trong ln điu tra 1996, t l KST vùng can thip là 5,64% so vi vùng đi chng là 8,22%(p>0,05). Tuy nhiên t l KST gim nhiu vào 1998 vi t l KST vùng can thip là 4,16% so vi 8,23% vùng đi chng, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (P<0,05)[14]. 13
19. 1.5. Tình hình SR và hot đng các đim kính hin vi tnh Qung Ngãi. Qung Ngãi là mt tnh thuc vùng duyên hi min Trung, din tích t nhiên 5153 km 2, dân s 1.315.552 ngưi, gm ngưi kinh và 3 dân tc ít ngưi (H/re, Kor, Cadong). Tnh Qung Ngãi cĩ 14 huyn, thành ph, 184 xã/ phưng/ th trn. Trong đĩ cĩ 6 huyn min núi (Trà Bng, Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long, Sơn Tây, Tây Trà), và 7 huyn đng bng (Tư Nghĩa, M Đc, Đc Ph, Bình Sơn, Sơn Tnh, Nghĩa Hành, Thành ph Qung Ngãi và huyn đo Lý Sơn). Nhng năm 19802000 tnh Qung Ngãi bnh st rét din bin phc tp và nghiêm trng. Năm 2000 tồn tnh cĩ 4432 ngưi mc và 4 ngưi cht do st rét, cĩ 2 v dch st rét xy ra. Cơng tác PCSR tnh Qung Ngãi trong 10 năm qua (2001 2010) đã thu đưc nhng thành tu đáng k, t l cht gim 100%, t l mc gim 90,34% và khơng cĩ dch st rét xy ra. Tuy nhiên cơng tác PCSR vn cịn đi mt nhiu khĩ khăn thách thc, nguy cơ xy ra dch các vùng trng đim st rét cịn cao. T năm 2006 đn 2010 trung bình mi năm bnh nhân st rét gim 15 25%. Năm 2006 tồn tnh cĩ 1026 bnh nhân, đn năm 2010 ch cịn 428 bnh nhân gim 58,30%. Trong đĩ bnh nhân mang KSTSR gim 28,72%, bnh nhân st rét ác tính gim 14,30%; khơng cĩ dch st rét xy ra [45]. V cơng tác xây dng đim kính hin vi tuyn xã, tnh Qung Ngãi năm 1995 mi bt đu thành lp 4 đim kính hin vi các xã thuc các vùng giáp ranh gia vùng đng bng và min núi. Sau năm 2000, các đim kính hin vi phát trin nhanh, đn năm 2005 cĩ 30 đim kính các xã trng đim hot đng thưng xuyên và năm 2011 cĩ 45 đim kính hot đng trong 62 xã trng đim st rét chim t l 72,58%. 14
20. Vi s lưng như vy nhm đm bo cht lưng hot đng cn phi cĩ h thng giám sát hot đng, cht lưng mt cách thưng xuyên, liên tc. Trên cơ s khoa hc và t thc tin ca cơng tác phịng chng st rét, đây cũng chính là vn đ mà đ tài quan tâm đ đánh giá thc trng hot đng hin nay ca các phịng xét nghim ký sinh trùng st rét ti các xã và tìm các gii pháp nâng cao hiu qu hot đng trong chương trình phịng chng st rét. 15
21. CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đa đim nghiên cu: La chn tồn b 30 đim kính hin vi, nơi cĩ st rét lưu hành các huyn sau: Sơn Tây, Sơn Hà, Trà Bng, Tây Trà, Ba Tơ. 2.2. Đi tưng nghiên cu: Các đim kính hin vi tuyn xã, phịng khám khu vc. 16
22. Tt c các xét nghim viên ca các đim kính hin vi đưc chn và cán b y t ca cơ s y t nơi cĩ đt kính hin vi. H thng s sách, h sơ lưu tr liên quan đn chương trình PCSR. 2.3. Phương pháp nghiên cu : 2.3.1. Phương pháp mơ t hi cu: Hi cu s liu hot đng xét nghim phát hin bnh ch đng và th đng ca các đim kính hin vi tuyn xã trong thi gian t 20062010. S liu bao gm: S lam xét nghim ch đng và th đng ti xã mà đim kính ph trách. S ký sinh trùng st rét mà đim kính phát hin và qun lý S bnh nhân st rét đim kính hin vi qun lý 2.3.2. Phương pháp dch t hc mơ t: 2.3.2.1.Nghiên cu ct ngang mơ t thc trng, hot đng ca ĐKHV Mc đích ca nghiên cu này là nhm mơ t thc trng hot đng và vai trị ca các đim kính hin vi phc v cơng tác phịng chng st rét [31]. C mu nghiên cu : Kho sát tồn b 30 đim kính hin vi và 30 XNV. Trong đĩ + Tuyn xã: kho sát 26 đim kính và 26 XNV. + PKKV: Kho sát 4 đim kính và 4 XNV. + Phương pháp xây dng b câu hi : Thit k các câu hi (ph lc 1) liên quan đn hot đng ca cán b xét nghim và cán b y t nơi đim kính đưc xây dng v chương trình phịng 17
23. chng st rét, đc bit là hot đng ca đim kính phc v cho chn đốn, điu tr và qun lý bnh nhân st rét. + Phương pháp xây dng b lam mu phát hin KSTSR: Mi b lam mu gm cĩ 10 lam đưc chn ngu nhiên gm 4 lam và 6 lam dương. Các lam dương cĩ mt đ khác nhau cho kho sát như sau: 2 lam +, 2 lam + +, 2 lam + + + và 4 lam Lồi KSTSR đưc phân b ngu nhiên trong các lam dương Mi lam gm git đc và git đàn làm trên cùng 1 lam và đưc nhum vi thuc nhum giêm sa 3% vi dung dch đm trong 45 phút. B lam mu đưc làm ti khoa XNKST ca Trung tâm PCSR tnh Qung Ngãi. + Phương pháp điu tra và kho sát: • Kho sát k năng soi lam phát hin ca XNV: XNV bc thăm ngu nhiên mt b lam mu đ soi và tr li kt qu trong 1 gi. • S dng phương pháp quan sát và phng vn vi cán b y t và XNV v thc trng hot đng (Ph lc 1). Đo pH nưc các đim kính s dng pha giêm sa nhum. 2.3.2.2. K thut s dng trong nghiên cu: + Quan sát trc tip các hot đng ca xét nghim viên và cán b y t khám bnh nhân st rét, k thut ly lam máu xét nghim, k thut nhum giêm sa, thi gian tr li và cp thuc cho bnh nhân. Ghi nhn kt qu vào các phiu điu tra. + Phng vn cán b y t và xét nghim viên v các hot đng ca đim kính v phát hin lam ch đng, hot đng giám sát ti cơ s, thi gian tr li kt qu xét nghim. Ghi các kt qu vào các phiu điu tra. 18
24. + Đo pH nưc: Đo đ pH nưc dùng máy ORION ca Nht sn xut. Máy cĩ mt bút đin, đu bút cĩ đin cc, trưc khi mun đo th chun đu cc li cho chính xác da vào 3 l pH chun là pH4 pH7 pH10. Dùng đu cc đ đo đ mu nưc mình cn đo đ xác đnh đ pH. Kt qu s hin lên trên máy. Mun xác đnh đ pH thì dùng các loi hố cht. Nu là Acid thì dùng nưc kim Na 2HPO 4, nu là kim thì dùng nưc mui Acid KH 2PO 4, đ điu chnh đn khi nào pH= 7 là đưc. 2.3.2.3. Vt liu nghiên cu : Kính hin vi, vt tư và dng c xét nghim (Pi pét, lam kính, dng c cha hĩa cht, ng đong ) . H thng s sách theo yêu cu ca chương trình PCSR Hĩa cht xét nghim ch yu gm: giemsa, dung dch đm cĩ pH=77,2 , xy len, du bch hương, cn, lam kính, pipét, ng đong, kim chích máu. Phiu xét nghim và phiu điu tra vai trị ca đim kính. 2.3.3. Các ch s và phương pháp đánh giá trong nghiên cu: Cht lưng lam máu và nhum giêm sa: + Kích thưc : trịn, khong 1,5cm + Đ dày: cĩ th đc khi đ lam máu trên trang giy. + Nhãn lam : Ghi đy đ và phù hp vi phiu xét nghim + Nhum lam : Đúng nng đ và thi gian nhum. Đánh giá theo 3 mc : + Lam tt : Bo đm các yêu cu trên. 19
25. + Lam đt : Đt 3/4 các yêu cu trên. + Lam khơng đt : Ch đt 2/4 yêu cu. Cht lưng kính hin vi: + Tt: Vt kính du (100x), th kính khơng b nm ký sinh, truyn sáng tt, xà trưt di chuyn tt, c vi cp và vĩ cp cĩ đ nhy cao khi điu chnh. + Đt: Vt kính du và th kính khơng b nm ký sinh, truyn sáng tt, nhưng b try xưt; xà trưt di chuyn tt, c vi cp và vĩ cp kém đ nhy. + Khơng đt: Vt kính du, th kính b nm ký sinh; xà trưt, c vi cp và vĩ cp cĩ đ nhy gim đáng k nh hưng ln đn cht lưng soi lam. Bo qun kính hin vi: +Tt: KHV đưc bo qun trong v trí khơng cĩ bi, hĩa cht và đưc gi trong t cĩ khăn che ph khi khơng s dng. + Khơng tt: Khơng đm bo các yêu cu trên. Giám sát bnh cơ s: + Cĩ: Hàng tháng phát hin các KST và xét nghim qun lý. + Khơng: Khơng thưng xuyên và khơng đúng quy đnh. Phương tin và trang thit b ti thiu : + Đy đ: Cĩ các trang thit b ti thiu cho xét nghim (gm kính hin vi, cc pha hố cht, giêm sa, du bch hương, xy len, lam kính, kim chích máu, pipét, phiu xét nghim) + Khơng đy đ: thiu trang thit b ti thiu. 20
26. Đánh giá kt qu soi lam : + Đúng hồn tồn: Kt qu đúng theo đáp áp lam mu. + Sai: Lam KST(+) nhưng tr li () hoc ngưc li. + Sĩt tha th: Sĩt th KST so vi đáp án lam mu. + Sĩt phi hp: Sĩt P.falciparum hoc P.vivax so vi đáp án lam mu. T l lam dương tính (Slide Positive RateSPR) : Là t l % lam cĩ KSTSR(+) trên trên tng s lam xét nghim. Tng s lam dương tính T l lam dương tính = x 100 Tng s lam xét nghim Ch s ABER (Annual Blood Examination RateABER) : Là t l s lam xét nghim trong năm trên 100 dân. Tng s lam xét nghim trong năm ABER = x 100 Dân s trong vùng ph trách Ch s KSTSR hàng năm (Annual Parasite Incidence API) : Là t l s KSTSR trong năm trên 1000 dân hoc s ngưi xét nghim. Tng s KSTSR trong năm API = x 1000 Dân s hoc s ngưi xét nghim T l BNSR đưc xác đnh cĩ KST : Là t l % s BNSR đưc xét nghim cĩ KST trên tng s BNSR đưc điu tr và theo dõi. Tng s BNSR cĩ KSTSR(+) T l BNSR cĩ KST = x 100 Tng s BNSR đưc điu tr 21
27. 2.4. Phương pháp x lý s liu : S dng các test thng k tốn hc, phân tích trung bình, đ lch chun, test χ2 , trên các chương trình EPI.INFO 6.04 đ phân tích kt qu [31],[46]. 2.5. Thi gian nghiên cu : Nghiên cu đưc tin hành t 10/2010 đn 09/2011 2.6. Y đc: Các k thut nghiên cu thc hin đúng theo quy đnh ca B Y t và chương trình y t Quc Gia. Đưc s đng ý ca đi tưng nghiên cu. 22
28. CHƯƠNG 3 KT QU NGHIÊN CU 3.1. Thc trng hot đng ca các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti tuyn xã. 3.1.1. Mt s đc đim v phm vi ph trách và cán b y t đim kínhhin vi Bng 3.1 : Phm vi hot đng và cán b y t nơi cĩ đim kính Cán b y t Khong cách* Dân s ph trách T S nơi cĩ đim Huyn (km) (ngưi) T lưng kính X ± SD X ± SD X ± SD 1 8 10,81 ± 5,95 2018,75 ± 1467,52 6,13 ± 0,71 Ba Tơ 2 Sơn Tây 6 10,33 ± 4,37 2170,53 ± 967,73 5,83 ± 0,84 3 Sơn Hà 7 9,28 ± 3,11 4322,43 ± 1779,35 6,75 ± 0,64 4 Tây Trà 3 7,67 ± 2,52 1913,67 ± 130,46 6,00 ± 1,00 5 Trà Bng 6 9,38 ± 4,36 2768,17 ± 182,86 5,83 ± 0,97 Tng cng 30 9,49 ± 4,06 2638,71 ± 905,58 6,11 ± 0,83 * Khong cách xa nht t đim kính đn thơn xa nht Phân tích đc đim 30 đim kính hin vi đưc điu tra năm 2011 cho thy trung bình khong cách xa nht t nơi đt kính đn thơn xa nht là 9,49 km (9,49±4,06). Mi đim kính ph trách trung bình 2.638,71dân (2.638,71±905,58). 23
29. Trung bình mi cơ s y t nơi đim kính đưc xây dng cĩ 6 cán b y t hot đng. 3.1.2. Trình đ cán b xét nghim ca đim kính hin vi : Bng 3.2: Trình đ ca xét nghim viên đim kính hin vi : TT Huyn S đim Y sĩ Y tá N h sinh 1 Ba Tơ 8 5 2 1 2 Sơn Tây 6 2 2 2 3 Sơn Hà 7 5 1 1 4 Tây Trà 3 1 2 0 5 Trà Bng 6 2 1 3 Tng cng 30 15 (50%) 8 (26,67%) 7 (23,33%) Kt qu kho sát v trình đ ca 30 XNV cho thy cĩ 15 y sĩ chim đa s vi 50%, 8 y tá chim 26,67% và 7 xét nghim viên là n h sinh chim 23,33%. Khơng cĩ XNV trình đ đi hc các đim kính tuyn xã. Trình đ xét nghim viên đim KHV 23.33% Y sĩ Y tá 26.67% N h sinh 50% Biu đ 1: Trình đ ca xét nghim viên đim kính. 24
30. 3.1.3. S thay đi ca cán b xét nghim Bng 3.3: S thay đi ca cán b xét nghim ti các đim kính hin vi Khơng thay Thay đi TT S XNV đi cán b 1 ln 2 ln 3 ln SL % SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 6 75,00 2 25,00 0 0 0 0 2 Sơn Tây 4 66,67 1 25,00 1 25,00 0 0 3 Sơn Hà 5 71,43 1 20,00 1 20,00 0 0 4 Tây Trà 2 66,67 1 33,33 0 0 0 0 5 Trà Bng 5 83,33 1 20,00 0 0 0 0 Tng cng 22 73,33 6 20,00 2 6,67 0 0 Phân tích s ln thay đi cán b t khi cĩ đim kính đn nay cho thy, đim kính cĩ XNV khơng thay đi là 22 chim t l 73,33%; đim kính cĩ xét nghim thay đi 1 ln là 6 chim 20,%, thay đi ln 2 là 2 chim 6,67%. 3.1.4. Thc trng hư hng ca kính hin vi ti các xã Bng 3.4: T l hư hng ca kính hin vi ti các đim kính hin vi S cĩ hư Vt kính Th kính Xà trưt hng S TT Huyn hng du hng hng đim SL % SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 08 2 25 1 12,50 0 0 1 12,50 2 Sơn Tây 06 1 16,67 1 16,67 0 0 0 0 3 Sơn Hà 07 2 28,57 2 28,57 0 0 0 0 4 Tây Trà 03 1 33,33 1 33,33 1 33,33 0 0 5 Trà Bng 06 2 33,33 1 16,67 0 0 1 16,67 Tng s 30 8 26,67 6 20,00 1 33,33 1 33,33 25
31. Kt qu điu tra cho thy ti các đim kính hin vi xã ca tnh Qung Ngãi cĩ 26,67% kính cĩ hư hng. Trong đĩ vt kính du cĩ t l hư hng 20%, th kính hư hng chim t l 33,33%, xà trưt hng chim 33,33%. 3.1.5.Trang b ti thiu và bo qun kính hin vi ca đim kínhhin vi Bng 3.5: Trang b cho đim kính hot đng và bo qun kính hin vi S Trang b ti thiu Bo qun KHV T Huyn kho Đ Thiu Tt Khơng đt T sát SL % SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 08 7 87,50 1 12,50 7 87,50 1 12,50 2 Sơn Tây 06 5 83,33 1 16,67 5 83,33 1 16,67 3 Sơn Hà 07 6 85,71 1 14,29 6 85,71 1 14,29 4 Tây Trà 03 3 100 0 0 2 66,67 1 33,33 5 Trà Bng 06 5 83,33 1 16,67 5 83,33 1 16,67 Tng s 30 26 86,67 4 13,33 25 83,33 5 16,67 Kt qu bng 3.5 cho thy trong 30 đim kính hin vi tuyn xã cĩ 26 đim kính đy trang thit b ti thiu chim 86,67%, 4 đim kính thiu trang b ti thiu chim 13,33%. V bo qun kính hin vi cĩ 5 đim kính bo qun kính khơng tt chim 16,67% trong tng s đim kính hin vi đưc kho sát. 26
32. 3.1.6. Nưc s dng đ pha dung dch giêm sa nhum Bng 3.6: Các loi nưc XNV dùng đ pha giêm sa nhum lam máu S TT Huyn Ging Sui Mưa Máy Ct đim 1 Ba Tơ 08 4 50,00 3 37,50 1 12,50 0 0 0 0 2 Sơn Tây 06 2 33,33 2 33,33 2 33,33 0 0 0 0 3 Sơn Hà 07 3 42,86 2 28,57 1 14,29 1 14,29 0 0 4 Tây Trà 03 1 33,33 2 66,67 0 0 0 0 0 0 5 Trà Bng 06 2 33,33 1 16,67 1 16,67 1 16,67 1 16,67 Tng s 30 12 40,00 10 33,33 5 16,67 2 6,67 1 3,33 Kt qu điu tra các mu nưc ti 30 ĐKHV đưc XNV s dng đ pha dung dch giêm sa nhum cho thy cĩ 40% mu là nưc ging, 33,33% mu là nưc sui, 16,67% mu là nưc mưa, 6,67% mu là nưc máy và 3,33% mu là nưc ct. T l các loi nưc XNV dùng đ pha giêm sa nhum lam máu ti các huyn 6.67% 3.33% Ging 16.67% 40% Sui Mưa Mây Ct 33.33% Biu đ 2: Các loi nưc XNV dùng đ pha giêm sa. 27
33. 3.1.7. Kt qu đo pH các ngun nưc s dng các đim kính: Bng 3.7: pH các ngun nưc s dng đ pha giemsa các đim kính Nưc s dng pH các loi nưc TT 7,2 Loi nưc SL % SL % SL % SL % 1 Ging 12 40.00 3 25.00 4 33.33 5 41.67 2 Sui 10 33.33 5 50.00 2 20.00 3 30.00 3 Mưa 5 16.67 3 60.00 1 20.00 1 20.00 4 Máy 2 6.67 1 50.00 1 50.00 0 0.00 5 Ct 1 3.33 0 0.00 1 100.0 0 0.00 Tng cng 30 100.00 12 40.00 9 30.00 9 30.00 Kt qu bng 3.7 cho thy cĩ 9 ngun nưc chim 30% cĩ pH t 7,0 7,2 thích hp cho vic pha dung dch giemsa nhum lam máu, cịn li 12 ngun nưc cĩ pH 7,2 chim 30% khơng thích hp cho vic pha giemsa nhum lam máu tìm KSTSR. pH nưc 120 100 0 0 20 30 80 41.67 50 20 60 20 100 40 33.33 60 50 50 20 25 0 0 Ging Sui Mưa Máy Ct 7,2 Biu đ 3: pH các ngun nưc s dng đ pha giêm sa. 28
34. 3.1.8. Kt qu kho sát k thut ly lam máu và nhum giêm sa : Bng 3.8: K thut ly lam máu và nhum giêm sa các đim kính xã K thut ly lam và nhum giêm sa S đim TT Huyn Tt Đt yêu cu Khơng đt kho sát SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 08 05 62,50 2 25,00 1 12,50 2 Sơn Tây 06 03 50,00 2 33,33 1 16,67 3 Sơn Hà 07 05 71,42 1 14,29 1 14,29 4 Tây Trà 03 02 66,67 1 33,33 0 0 5 Trà Bng 06 05 100,00 0 0 1 16,67 Tng cng 30 20 66,67 6 20,00 4 13,34 Kt qu kho sát trên cho thy trong s 30 đim kính hin vi cĩ 20 đim kính thc hin k thut ly lam và nhum giêm sa tt chim 66,67%, 6 đim kính thc hin đt yêu cu chim 20% và 4 đim kính khơng đm bo yêu cu v k thut này chim 13,34%. K thut ly lam máu và nhum giêm sa các đim kính xã 100% 0 12.5 16.67 14.29 16.67 90% 33.33 0 14.29 80% 25 70% 33.33 60% Khơng đt 50% Đt yêu cu 83.33 40% 71.42 62.5 66.67 Tt 30% 50 20% 10% 0% Ba Tơ Sơn Tây Sơn Hà Tây Trà Trà Bng Biu đ 4:K thut ly lam máu và nhum giêm sa các đim kính. 29
35. 3.1.9. Hot đng phc v chn đốn sm bnh SR ti trm y t xã Bng 3.9: Thi gian tr li kt qu XN giúp điu tr st rét ti đim kính Thi gian tr li kt qu T S đim Huyn T kho sát ≤≤≤ 1 gi >12 gi > 2 gi SL % SL % SL % 1 Ba tơ 08 05 62,50 1 12,50 2 25,00 2 Sơn Tây 06 04 66,67 1 16,67 1 16,67 3 Sơn Hà 07 03 42,86 2 28,57 2 28,57 4 Tây Trà 03 01 33,33 1 33,33 1 33,33 5 Trà Bng 06 0 0 5 83,33 1 16,67 Tng cng 30 13 43,33 10 33,33 7 23,34 Phân tích thi gian tr li kt qu xét nghim phc v chn đốn, điu tr cho thy cĩ 13 đim kính tr li kt qu xét nghim KSTSR ≤ 1 gi chim 43,33%, 10 đim kính tr li trong vịng 12 gi chim 33,33% và 7 đim kính tr li kt qu trên 2 gi chim 23,34%. Thi gian tr li kt qu 23.34% 43.33% Trưc 1 gi T 12 gi Sau 2 gi 33.33% Biu đ 5: Thi gian tr li kt qu xét nghim ti đim kính. 30
36. 3.1.10. Hot đng phc v chn đốn, điu tr bnh SR cho y t thơn bn. Bng 3.10: Thi gian tr li kt qu xét nghim cho y t thơn bn S Thi gian tr li kt qu đim TT Huyn kho ≤≤≤ 1 ngày >12 ngày > 2 ngày sát SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 08 02 25,00 03 37,50 03 37,50 2 Sơn Tây 06 01 16,67 01 16,67 04 66,67 3 Sơn Hà 07 01 14,29 03 42,86 03 42,86 4 Tây Trà 03 01 33,33 0 0 02 66,67 5 Trà Bng 06 01 16,67 0 0 05 83,33 Tng s 30 06 20,00 07 23,33 17 56,67 Kho sát thi gian tr li kt qu cho y t thơn bn cho thy cĩ 6 đim kính tip nhn lam máu xét nghim và tr li kt qu trưc 1 ngày cho y t thơn bn chim 20%, 7 đim kính tr li > 12 ngày chim 23,33% và 17 đim kính tr li kt qu xét nghim chm sau 2 ngày chim 56,67%. Thi gian tr li kt qu cho y t thơn bn 20.00% Trưc 1 gi T 12 gi Sau 2 gi 56.67% 23.33% Biu đ 6: Thi gian tr li kt qu xét nghim cho y t thơn. 31
37. 3.1.11. Hot đng giám sát bnh ti cơ s ca đim kính hin vi: Bng 3.11: Giám sát ti cơ s ca đim kính hin vi đ qun lý BNSR. S kho Hot đng giám sát ti cơ s TT Huyn sát Cĩ % Khơng % 1 Ba Tơ 08 07 87,50 1 12,50 2 Sơn Tây 06 06 100,00 0 0 3 Sơn Hà 07 07 100,00 0 0 4 Tây Trà 03 03 100,00 0 0 5 Trà Bng 06 05 83,33 1 16,67 Tng 30 28 93,33 2 6,67 Kho sát hot đng giám sát bnh st rét ti cơ s cho thy cĩ 28 đim kính cĩ hot đng giám sát bnh st rét ti cơ s chim 93,33% và 2 đim kính khơng cĩ các hot đng này chim 6,67%. Giám sát ti cơ s ca đim kính hin vi đ qun lý BNSR 0 0 0 100% 12.5 16.67 90% 80% 70% 60% 100 100 100 Khơng 50% 87.5 83.33 Cĩ 40% 30% 20% 10% 0% Ba Tơ Sơn Tây Sơn Hà Tây Trà Trà Bng Biu đ 7:Giám sát ti cơ s ca đim kính đ qun lý KSTSR. 32
38. 3.1.12. Hot đng XN lam ca các đim kính hin vi. Bng 3.12: Ch s lam xét nghim và KSTSR hàng năm (20062010) Dân s Lam Tng s API % o ABER % Năm ph trách xét nghim KST(+) 2006 89.948 9.750 97 1,08 10,83 2007 90.838 10.625 78 0,86 11,70 2008 91.750 9.072 45 0,49 9,89 2009 92.600 11.915 30 0,32 12,84 2010 93.500 11.400 23 0,25 12,19 Tng 459.989 52.762 273 0,59 11,47 Kt qu phân tích các ch s hot đng v xét nghim cho thy ch s lam xét nghim hng năm (ABER) t năm 2006 2010 đưc duy trì t 9,89% đn 12,84%. Ch s ký sinh trùng hàng năm (API) gim t 1,08 (năm 2006) xung cịn 0,59 (năm 2010). 3.1.13. Hot đng phát hin bnh th đng và ch đng . Bng 3.13: Hot đng xét nghim th đng và ch đng ca các đim kính Phát hin th đng Phát hin ch đng Năm S lam XN KSTSR(+) % S lam XN KSTSR (+) % 2006 1.560 67 4,29 8.190 30 0,37 2007 1.806 26 1,44 8.819 13 0,15 2008 1.270 12 0,94 7.802 5 0,06 2009 1.787 31 1,73 10.128 11 0,11 2010 1.596 59 3,70 9.804 19 0,19 Tng 8.019 195 2,43 44.743 78 0,17 33
39. Phân tích s lam xét nghim giai đon 2006 đn 2010 cho thy các đim kính đã xét nghim th đng ti trm y t xã 8.019 lưt lam phát hin 195 KSTSR chim t l 2,43%. Xét nghim ch đng 44.743 lưt lam phát hin KSTSR chim 0,17%. 2,000 5 1,806 1,787 1,800 4.29 1,596 4.5 1,600 1,560 4 3.7 1,400 1,270 3.5 1,200 3 1,000 2.5 800 2 1.73 600 1.44 1.5 400 0.94 1 200 0.5 0 0 2006 2007 2008 2009 2010 S lam XN KSTSR(+) Biu đ 8a: Hot đng XN th đng ca các đim kính. 12,000 0.4 0.35 10,000 0.3 8,000 0.25 6,000 0.2 0.15 4,000 0.1 2,000 0.05 0 0 2006 2007 2008 2009 2010 S lam XN KSTSR(+) Biu đ 8b :Hot đng XN ch đng ca các đim kính. 34
40. 3.1.14. Hot đng xét nghim phc v chn đốn bnh st rét Bng 3.14: S ln XN chn đốn bnh st rét ti các đim kính hin vi xã S bnh Khơng XN XN 1 ln XN ≥≥≥2 ln Năm nhân kho SL % SL % SL % sát 2006 267 65 24.34 178 66.67 24 8.99 2007 111 21 18.92 75 67.57 15 13.51 2008 45 6 13.33 27 60.00 12 26.67 2009 101 5 4.95 62 61.39 34 33.66 2010 169 4 2.37 108 63.91 57 33.73 Kt qu bng 3.14 cho thy trong các năm 20062010 t l bnh nhân khơng đưc xét nghim gim dn t 24,34% năm 2006 xung 2,37% năm 2010. Trong khi đĩ s xét nghim 2 ln tr lên tăng t 8,99% năm 2006 lên 33,73% năm 2010. S ln XN chn đốn bnh st rét ti các đim kính hin vi xã 100% 8.99 13.51 90% 26.67 33.66 33.73 80% 70% 60% 66.67 XN ³ 2 ln 67.57 50% 60 XN 1 ln 40% 61.39 63.91 Khơng XN 30% 20% 24.34 10% 18.92 13.33 4.95 2.37 0% 2006 2007 2008 2009 2010 Biu đ 9: S ln XN chn đốn bnh st rét. 35
41. 3.1.15. Cht lưng chn đốn xác đnh BNSR ti các đim kính. Bng 3.15: T l BNSR đưc xác đnh bi xét nghim KSTSR. Bnh nhân st rét TT Năm S BNSR KSTSR(+) % KSTSR(+)/BNSR 1 2006 267 97 36,33 2 2007 111 39 35,88 3 2008 45 17 37,77 4 2009 101 42 41,58 5 2010 169 78 46,15 Tng 693 273 39,39 Kt qu bng 3.15 cho thy t l s ca st rét đưc chn đốn xác đnh cĩ KSTSR(+) tăng dn t năm 2006 là 36,33% đn năm 2010 t l này chim 46,15%. T l KST(+)/BNSR 70 60 50 46.15 41.58 37.77 40 36.33 35.88 30 20 10 0 2006 2007 2008 2009 2010 Năm % KSTSR(+)/BNSR Biu đ 10 :T l BNSR đưc xác đnh bi XN KSTSR 36
42. 3.1.16. Tình hình st rét ti các xã do đim kính hin vi (20062010) Bng 3.16: BNSR và t vong do st rét ti các xã do đim kính ph trách BNSR/1.000 Dch st Năm Dân s BNSR SRAT TV dân rét 2006 89.948 203 2,25 2 0 0 2007 90.838 169 1,86 0 0 0 2008 91.750 131 1,43 1 0 0 2009 92.600 101 1,09 0 0 0 2010 93.500 89 0,95 1 0 0 S BNSR/1000 dân s gim dn t 2006 đn năm 2010. Năm 2010 là 0,25/1000 dân s. Trong các năm này ch cĩ 4 trưng hp SRAT đưc chuyn đi sm, khơng cĩ t vong và dch st rét xãy ra trong thi gian này. 3.2. T l sai sĩt v k thut phát hin KSTSR và mt s yu t nh hưng đn s sai sĩt ca XNV ti đim kính ca tnh Qung Ngãi năm 2010. 3.2.1. T l sai sĩt v k thut phát hin KSTSR ca XNV đim kính hin vi. 3.2.1.1. Cht lưng phát hin KSTSR ca xét nghiêm viên : 37
43. Bng 3.17: T l sai sĩt ca xét nghim viên trong phát hin KSTSR S S Huyn S lam soi sai S lam soi đúng TT kho lam sát soi SL % 95%CI SL % 95%CI 1 Ba tơ 8 80 20 25,00 60 75,00 2 Sơn Tây 6 60 16 26,67 44 73,33 3 Sơn Hà 7 70 15 21,43 55 78,33 4 Tây Trà 3 30 5 16,67 25 83,33 5 Trà Bng 6 60 11 18,33 49 81,67 22,33 77,67 Tng 30 300 67 233 (17,7527,47) (72,5382,25) Kt qu kho sát v cht lưng soi 300 lam mu ca 30 XNV đim kính cho thy cĩ 233 lam đưc các xét nghim viên tr li đúng kt qu chim 77,67% (CI 95%: 72,5382,25) và t l sai sĩt chung là 22,33% (CI 95%:17,7527,47). T l sai sĩt ca XNV trong phát hin KSTSR 100% 16.67% 18.33% 90% 25.00% 26.67% 21.67% 80% 70% 60% 50% T l lam sai 83.33% 81.67% T l lam đúng 40% 75% 73.33% 78.33% 30% 20% 10% 0% Ba Tơ Sơn Tây Sơn Hà Tây Trà Trà Bng Biu đ 11 : T l sai sĩt ca XNV theo tng huyn. 38
44. 3.2.1.2. Các loi sai sĩt ca xét nghim viên khi soi phát hin KSTSR Bng 3.18: Phân tích các loi sai sĩt khi xét nghim lam máu Loi sai sĩt Dương T Âm tính Sĩt, tha Sĩt phi Huyn S tính gi Sai chng T gi (+
    
    
    ) th hp sai (
    
    
    +) sĩt SL % SL % SL % SL % SL % 1 Ba Tơ 20 6 30,00 5 25,00 1 5,00 4 20,00 4 20,00 2 Sơn Tây 16 5 31,25 3 18,75 1 6,25 5 31,25 2 12,50 3 Sơn Hà 15 4 26,67 3 20,00 4 26,67 2 13,33 2 13,33 4 Tây Trà 5 1 20,00 2 40,00 0 0 1 20,00 1 20,00 5 Trà Bng 11 3 27,27 3 27,27 0 0 3 27,27 2 18,18 Tng 67 19 28,56 16 23,88 6 9,56 15 22,39 11 16,42 Phân tích các loi sai sĩt cho thy t l âm tính gi (khơng phát hin đưc KSTSR) chim t l 28,56%, cao nht trong các loi sai sĩt. Đây cũng là loi sai sĩt quan trng nht trong các loi sai sĩt. T l dương tính gi chim 23,88%, sai chng chim 9,56%, sĩt tha th chim 22,39% và sĩt phi hp chim 16,42%. 39
45. Phân tích các loi sai sĩt khi xét nghim lam máu 16.42% 28.56% Âm tính gi Dương tính gi Sai chng 22.39% Sĩt, tha th Sĩt phi hp 9.56% 23.88% Biu đ 12 : các loi sai sĩt ca xét nghim viên. 3.2.1.3. Phân tích sai sĩt ca lam âm và lam dương Bng 3.19. So sánh t l sai sĩt khi soi lam âm và lam dương Soi sai (âm và Soi sai chng Soi đúng Loi lam S lam TT dương tính gi) và sĩt soi soi SL % SL % SL % 1 Lam âm 120 16 13,33 0 0 104 86,67 2 Lam dương 180 19 10,56 32 17,78 129 71,66 Tng cng 300 35 11,67 32 10,66 233 77,67 T l soi sai ca lam âm là 13,33%. T l sai sĩt ca lam dương là 28,34% bao gm 10,56% âm tính gi và 17,78% sai chng, sĩt tha th. 40
46. 3.2.1.4. Sai s trong đm mt đ KSTSR ca XNV đim kính hin vi Bng 3.20. Phân tích sai s trong đm mt đ ca XNV tuyn xã TT Đ lch Trung bình Đ lch Sai s P (KSTSR/l máu) chun % 1 Đ Lam mu 1261 422 53,69% <0,05 lch âm XNV đm 584 272 2 Đ Lam mu 976 710 +61,07 <0,05 lch dương XNV đm 1572 815 Phân tích sai s khi XNV tuyn xã đm mt đ KST cho thy đi vi các trưng hp cĩ đ lch âm sai s đn 53,69%, vi đ lch dương sai s đn 61,07%; s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê p<0,05 3.2.2. Mt s nh hưng đn t l sai sĩt ca XNV trong xét nghim ký sinh trùng st rét. 3.2.2.1. nh hưng ca nơi đào to cán b xét nghim: Bng 3.21. T l sai sĩt ca XNV đưc đào to các cơ s khác nhau: Nơi đào to Tng s lam soi S lam sai S lam đúng Khơng chuyên khoa 50 25 25 Cơ s chuyên khoa 250 42 208 Tng s 300 67 233 OR =4,95 CI95% ca OR: 2,47 9,94 χ2 = 26,48; p < 0,001 Kt qu phân tích cho thy các xét nghim viên đưc đào to t các cơ s khơng chuyên cĩ t l soi lam sai gp 4,95 ln các xét nghim viên đưc đào to 41
47. t các trưng chuyên (p 0,05 Kt qu phân tích cho thy khơng cĩ s khác bit v t l sai sĩt do XNV là y sĩ hoc do XNV là sơ cp soi (p > 0,05). T l sai sĩt ca XNV cĩ trình đ chuyên mơn sơ cp là 24% (48/200) và t l sai sĩt ca XNV cĩ trình đ chuyên mơn trung cp là 19% (19/100) 3.2.2.3 . nh hưng ca s năm kinh nghim cơng tác ca XNV Bng 3.23: So sánh sai sĩt gia XNV cĩ trên 1 năm và dưi 1 năm cơng tác. Năm kinh nghim Tng s lam soi S lam sai S lam đúng XNV =< 1 năm cơng tác 60 25 35 XNV cĩ trên 1 năm 240 42 198 cơng tác Tng cng 300 67 233 OR = 3,37 ( CI95% ca OR : 1,756,49) χ2 =16,16; p <0,001 42
48. Kt qu phân tích cho thy các xét nghim viên dưi 1 năm cĩ t l soi lam sai gp 3,37 ln các xét nghim viên cĩ trên 1 năm cơng tác (p< 0,001). T l sai sĩt ca XNV cĩ thi gian dưi 1 năm cơng tác là 41,66% (25/60) và t l sai sĩt ca XNV cĩ trên 1 năm cơng tác là 17,50% (42/240) 3.2.2.4. nh hưng ca cht lưng kính hin vi Bng 3.24. Liên quan gia t l sai sĩt và cht lưng kính hin vi Cht lưng kính Tng s lam S lam sai S lam đúng Khơng đt 80 32 48 Tt, đt yêu cu 220 35 185 Tng s 300 67 233 OR = 3,52 ( CI95% ca OR : 1,916,52) χ2 =19,63; p <0,001 T l sai sĩt ca đim kính cĩ cht lưng kính hin vi khơng đt yêu cu cao gp 3,52 ln so vi nơi cĩ kính hin vi đt yêu cu (p<0,001) 3.2.2.5. nh hưng ca mt đ KSTSR Bng 3.25. Mt đ KST nh hưng đn t l sai sĩt ca XNV Mt đ ký sinh trùng Tng s lam soi S lam sai S lam đúng Lam + 60 26 34 Lam ++, +++ 120 25 95 Tng cng 180 51 129 OR = 2,91 ( CI95% ca OR : 1,406,03) χ2 =9,97; p <0,001 43
49. T l sai sĩt khi XNV soi lam cĩ mt đ KSTSR thp cao gp 2,91 ln so vi khi soi lam máu cĩ mt đ t ++ tr lên (p 7,20 210 55 155 7,007,20 90 12 78 Tng cng 300 67 233 OR = 2,31 CI95% ca OR : 1,12 4,84 χ2 = 6,0; p 7,20 gp 2,31 ln so vi t l sai sĩt ti các đim kính cĩ nưc pH phm vi 7,007,20 (p<0,05). 44
50. CHƯƠNG 4 BÀN LUN 4.1. Thc trng hot đng ca các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti tuyn xã. Năm 2011, đ tài tin hành các điu tra và kho sát thc trng hot đng ca các đim kính hin vi tuyn xã phc v cho chương trình phịng chng st rét ti các xã cĩ st rét lưu hành ca tnh Qung Ngãi. Kt qu đã kho sát đưc 30 đim kính hin vi tuyn xã ti 5 huyn ca tnh. Các đim kính xã ph trách trung bình cho 2.638 dân (2.638 ±905). V khong cách t nơi thit lp đim kính đn thơn xa nht, kt qu kho sát cho thy đi vi các đim kính xã nhưng trung bình là 9,49 km (9,49 ±4,06). Kho sát năm 1996 Min TrungTây Nguyên Vit Nam [13], các đim kính xã ph trách trung bình cho 6.461 dân (6.461 ±3.430), khong cách t đim kính đn thơn xa trung bình là 8,81 km (8,81 ±8,00). Như vy, các đim kính xã Qung Ngãi ph trách cho s dân ít hơn so vi trung bình ca khu vc. Tuy nhiên nu so sánh phm vi ph trách ca các trung tâm xét nghim tnh H Bc Trung Quc trung bình là 27.788 dân thì các đim kính hin vi Qung Ngãi ph trách cho s dân nh hơn và ch bng khong 1/ 10 dân s ph trách các trung tâm xét nghim ca Trung Quc [38]. Nhưng nu so vi mi đim phát hin st rét (MDP) Mexico, Guatemala ph trách cho 600700 dân và Ceylan là 4.500 dân thì các đim kính xã Qung Ngãi Vit Nam ph trách cho s dân ln hơn [64]. Đim khác bit quan trng là các đim MDP cũng như các trung tâm xét nghim H Bc ch ly lam máu gi đn các trung tâm xét nghim mà khơng chu trách nhim cho vic soi lam và tr li kt qu cho vùng ph trách. Bên cnh 45
51. đĩ các đim phát hin này ch thc hin phát hin bnh th đng mà khơng tham gia phát hin ch đng [64]. Vì vy trong hồn cnh hin nay v chăm sĩc sc kho và phịng chng st rét Qung Ngãi, phm vi ph trách cho s dân như vy là thích hp vi nhim v hot đng và điu kin v cơ s y t xã vùng st rét lưu hành cĩ nhiu khĩ khăn v kinh t xã hi. Kt qu phân tích v trình đ ca cán b y t là xét nghim viên ca đim kính xã cho thy trong 30 xét nghim viên cĩ 50% là y sĩ, 26,676% là y tá, 23,33% là n h sinh. Như vy cĩ y sĩ, y tá, và c n h sinh đưc la chn đào to thành xét nghim viên tương t như kho sát năm 19951996 ca tồn khu vc Min TrungTây Nguyên [13][14] . Tt c XNV đim kính xã Qung Ngãi cũng như Vit Nam đu là cán b y t ca cơ s nơi thit lp đim kính. các đim MDP thì nhân viên ly máu cho cng đng cĩ th là y tá, n h sinh, dưc sĩ, k thut viên ca các phịng xét nghim, giáo viên hoc các nhân viên khác trưng hc, nhân viên truyn thơng giáo dc sc kho Trong điu kin cịn thiu nhân viên xét nghim trung cp và kinh phí, đ phc v cho chương trình phịng chng st rét vic la cán b xét nghim cho các đim kính xã Qung Ngãi như vy là gii pháp thích hp. Phân tích s ln thay đi cán b xét nghim t khi đim kính đn nay cho thy, đim kính cĩ xét nghim thay đi 1 ln là 6 chim 20%, thay đi ln 2 là 2 chim 6,67%. Đây là mt vn đ nh hưng rt ln đn hot đng ca đim kính. Hin nay, nhiu XNV kiêm nhim là y s cĩ nhu cu hc đ nâng lên trình đ bác s nên s thay đi này cĩ nh hưng ln đn hot đng xét nghim chn đốn bnh, hơn na nu thay đi XNV chương trình phi tìm cách đào to XNV b sung và chi phí tài chính cho đào to mi XNV. 46
52. V thc trng kính hin vi, kt qu điu tra trên ti các đim kính hin vi xã ca tnh Qung Ngãi cho thy cĩ 26,67% kính cĩ hư hng, đáng chú ý là vt kính du cĩ t l hư hng 20% nh hưng rt ln đn hot đng xét nghim ca đim kính. Theo điu tra ca Lê Văn Thanh (Đaklak, 2008), ti tnh Đak Lak cĩ đn 50% ĐKHV khơng hot đng. Nguyên nhân là do 42% kính hi n vi hng [42]. T l hư hng kính hin vi xã Qung Ngãi thp hơn so vi t l hư hng kính hin vi tuyn xã tồn khu vc MTTN. Theo kt qu điu tra năm 2009 cho thy trong 46 đim kính hin vi xã cĩ 30,44% kính hư hng [17]. Kt qu điu tra k năng xét nghim bng phương pháp quan sát và phng vn cho thy trong s 30 đim kính hin vi cĩ 66,67% đim kính thc hin k thut ly lam và nhum giêm sa tt, 20% đim kính thc hin đt yêu cu và 13,34% khơng đm bo yêu cu v k thut này. Phm Văn Ký và cs nghiên cu 26 ĐKHV 31 xã Ninh Thun cho thy t l ly lam và nhum lam máu đt yêu cu khá thp (42,31%), t l khơng đt yêu cu rt cao (57,69%) [21]. Theo điu tra TTHu, các t l này kh quan hơn nhiu, liên quan đn trình đ XNV: 94,44% lam máu đưc ly và nhum đt yêu cu, ch cĩ 5,56% khơng đt yêu cu [11] . Ngồi ra 86,67% đim kính cĩ đy đ trang thit b ti thiu cho hot đng xét nghim và 83,33% đim kính bo qun tt kính hin vi và hố cht xét nghim. Đây là nhng yêu cu và điu kin ti thiu đ đm bo các hot đng ca đim kính tuyn y t cơ s. Tuy nhiên kt qu kho sát cũng cho thy tt c các đim kính này đu khơng cĩ dung dch đm pha dung dch giêm sa nhum. Đây là dung dch rt quan trng vì nh hưng trc tip đn t l sai sĩt trong k thut soi lam máu, nhiu kho sát trưc đây cũng cho thy nu khơng s dng dung dch đm pha giêm sa nhum thì s bt màu ca ký sinh trùng khơng đt 47
53. chun nên trong quá trình soi XNV cĩ nhiu kh năng khơng phát hin đưc ký sinh trùng hoc nhm ln vi nhng hình nh khác. Theo điu tra ti 30 đim kính xã ca tnh Qung Ngãi, 40% đim s dng nưc ging, 33,33% đim s dng nưc sui, 16,67% s dng nưc mưa, cịn li s dng nưc máy và nưc ct. Tuy nhiên kt qu kho sát cho thy đi vi các loi nưc này pH đt trung tính (77,2) ch chim 30%, riêng nưc ging đưc s dng nhiu nht ti các đim kính này pH trung tính ch chim 33,33%, nưc sui cĩ t l pH trung tính thp hơn ch chim 20% Theo điu tra năm 1996 ti các đim kính khu vc MTTN, các mu nưc mà xét nghim viên s dng đ pha dung dch giemsa nhum cho thy ch cĩ 27,55% mu nưc cĩ pH thích hp t 7,007,30; cịn li 72,45% mu cĩ pH axít hoc kim khơng thích hp cho vic pha nhum lam máu [13] . Kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Thu năm 1996 cho thy pH ca nưc ging 14 đim cho thy ch cĩ 3 mu vào tháng 4, 2 mu vào tháng 7 và 1 mu vào tháng 10 cĩ pH=7,007,30. Đi vi nưc sui, trong 7 đim th ch cĩ 2 mu vào tháng 4, 2 mu vào tháng 7 và 2 mu vào tháng 10 cĩ pH=7,007,30 [37]. Như vy vic s dng nưc ging hoc nưc sui đ pha dung dch giemsa nhum lam máu cĩ th nh hưng đn cht lưng soi lam ca xét nghim viên. Đây cĩ th là nguyên nhân dn đn t l sai sĩt cao khi soi lam ca xét nghim viên. Các sai sĩt v k thut như thm m ca git máu, đ dy mng ca git máu, thiu nhãn lam là khơng quá ln cĩ th đưc b sung và điu chnh qua thi gian và đào to li . Chn đốn sm và chính xác đưc WHO, các Hi ngh v st rét quc t cũng như Vit Nam tho lun. Tuy nhiên nu khơng cĩ k thut xét nghim 48
54. máu đ xác đnh (cĩ ký sinh trùng trong máu đưc xem là "tiêu chun vàng" đ chn đốn bnh st rét) thì khơng th chn đốn chính xác đưc [1],[2],[6],[61]. Trong tình hình năng lc cán b y t tuyn cơ s cịn hn ch, triu chng lâm sàng st rét rt đa dng khơng đin hình thì chn đốn ch da trên lâm sàng rt khĩ đm bo chính xác. Hin nay, D án Qu tồn cu phịng chng st rét cĩ cung cp que th chn đốn sm, mc dù cĩ kh năng phát hin sm nhưng khơng phi là tiêu chun vàng và chi phí cao nên kính hin vi vn là la chn ưu tiên trong thi gian lâu dài. Các đim kính đưc thit lp ti tuyn xã đã gĩp phn quan trng giúp chn đốn sm và chính xác bnh st rét cho cng đng [18],[41],[44]. Kt qu kho sát 30 đim kính hin vi tuyn xã cho thy cĩ 43,33% đim kính tr li kt qu xét nghim máu tìm KSTSR ≤ 1 gi, đim kính tr li trong vịng 12 gi chim 33,33% và tr li kt qu trên 2 gi chim 23,34%. Tuy nhiên tr li cho y t thơn bn cịn chm và kéo dài sau 2 ngày chim 56,57%. Theo kt qu điu tra hot đng ca 27 đim kính, trong đĩ cĩ đn 19 đim kính liên xã và PKKV ca Vin st rét KSTCT Hà Ni (1995) thì thi gian này trung bình 9 ngày ( t 1đn 15 ngày) [53]. Điu tra năm 2009 ca Vin st rét KSTCT Quy Nhơn, thi gian tr li kt qu ti trm y t trưc 2 gi chim 67,39%, tr li cho YTTB sau 2 ngày chim đn 54,53% [17] . Các kt qu này cho thy các đim kính xã Qung Ngãi đã đm bo đưc yêu cu v chn đốn sm cho BNSR trong điu kin khĩ khăn v đi li. Thi gian tr li này ph thuc vào nhiu yu t như các hot đng ca cơ s y t ngồi chương trình st rét hoc phm vi ph trách quá ln, giao thơng li khĩ khăn. 49
55. Các hot đng phát hin bnh ch đng cũng như th đng đu đưc thc hin và duy trì thưng xuyên các đim kính, đc bit là phát hin bnh ch đng. Đây là đim khác bit so vi các đim MDP hoc các đim chăm sĩc sc khe ban đu trên th gii, đi vi các đim này khơng cĩ các hot đng ch đng, ch ly lam th đng cho bnh nhân [28]. Phân tích các ch s hot đng 30 đim kính đưc theo dõi ti tnh Qung Ngãi t 20062010 cho thy s lam máu cũng như s KSTSR đưc phát hin tăng lên rõ rt khi các đim kính hot đng. Ch s phát hin lam ABER năm 2006 chim 10,83% đn năm 2010 là 12,19%. Ch s ký sinh trùng hàng năm (API) trong giai đon này là 1,08%o đn 0,25 %o. Ch s ABER tăng cao và duy trì mc nht đnh mc dù tình hình st rét gim thp trong giai đồn này (API gim), khơng cĩ dch st rét cho thy hot đng xét nghim ca đim kính vn đưc duy trì thưng xuyên và liên tc qua các năm. Đim kính hin vi xã cĩ vai trị rt quan trng trong h tr chn đốn s hin din ca KSTSR giúp cho chn đốn xác đnh. Đây là mt vn đ ht sc quan trng, vì nu khơng cĩ s hot đng ca các đim kính hin vi, chn đốn bnh ch đưc thc hin bng khám lâm sàng, hoc hot đng ca các đim kính nu khơng cĩ hiu qu thì t l này cũng thp [41],[44]. Các đim kính hin vi xã tnh Qung Ngãi t 20062010 đã gĩp phn xác đnh s ca st rét đưc chn đốn xác đnh cĩ KSTSR(+) duy trì mc trên 35%. Năm 2006 t l ca st rét cĩ KSTSR(+) chim 36,33% và đn năm 2010 t l này tăng lên 46,15%. Mt điu tra ti khu vc MTTN cho thy t năm 20042008 các đim kính xã đã gĩp phn xác đnh s ca st rét đưc chn đốn xác đnh cĩ KSTSR 50
56. (+) duy trì mc trên 30% (t 31,33% đn 38,93%). So vi t l chn đốn xác đnh ti tnh cĩ hot đng đim kính cĩ cht lưng rt cao (Bình Thun) thì t l này cịn thp [17]. Ti tnh này theo dõi 20 đim kính hin vi xã năm 1994 t l BNSR đưc xác đnh cĩ KSTSR (+) là 27,55% đn năm 1995 t l này là 63,51% và năm 1998 là 87,44%. Theo Vũ Th Phan, thì s BNSR lâm sàng (khơng đưc xác đnh cĩ KSTSR (+) gp 45 ln cĩ khi 910 ln BNSR đưc xác đnh cĩ KSTSR (+) [20]. Mt điu tra khác ca Lê Khánh Thun, Triu Nguyên Trung ti mt s Trung tâm y t min Trung Tây Nguyên cho thy t l BNSR đưc xác đnh cĩ KSTSR (+) ch 10 45% [34]. Như vy các đim kính xã tnh Qung Ngãi đã gĩp phn xác đnh KSTSR các trưng hp mc bnh st rét, giúp qun lý và điu tr chính xác bnh. Phân tích s ln ly máu xét nghim giúp chn đốn st rét ti các đim kính xã đưc điu tra ca tnh Qung Ngãi cho thy t l bnh nhân khơng đưc xét nghim gim dn t 24,34% năm 2006 xung 2,37% năm 2010. Trong khi đĩ s xét nghim 2 ln tr lên tăng t 8,99% năm 2006 lên 33,73% năm 2010. T l khơng xét nghim gim xung cịn rt thp, ngưc li s trưng hp đưc xét nghim 2 ln tăng lên cao, gĩp phn giúp chn đốn bnh chính xác và gĩp phn vào qun lý bnh nhân st rét sau khi đưc điu tr ban đu. T l này tương đương vi kt qu kho sát ti các đim kính hin vi xã khu vc MTTN năm 2009 ca Vin st rét KSTCT Quy Nhơn, trong đĩ t l bnh nhân khơng đưc xét nghim chim t 5,10% dn 9,63% và xét nghim ≥≥≥2 ln chim 16,52% đn 33,95% [17] . Điu tra 1998 ti các đim kính hin vi xã tnh Bình Thun nơi cĩ các đim kính hot đng rt tt cho thy cĩ đn 77,62% bnh nhân đưc xét ≥2 ln. Như 51
57. vy hin nay các đim kính tnh Qung Ngãi t l bnh nhân đưc xét nghim ≥2 ln cịn thp (33,73%.) và vn cịn 2,73% khơng đưc xét nghim. Đây là mt vn đ các đim kính và cơ s y t cn chú ý đ giúp cho xác đnh chn đốn bnh nhân st rét [16]. Kt qu này cho thy các đim kính đã duy trì và cũng c nhim v xét nghim giúp chn đốn và điu tr ti y t cơ s. Ngồi h thng xét nghim th đng đưc các đim kính ng dng khi bnh nhân t đn khám và điu tr, xét nghim viên đim kính xã thuc tnh Qung Ngãi cũng đã phi hp vi nhân viên y t trin khai các bin pháp qun lý bnh ti ch bng h thng phát hin ch đng. Các mơ hình như đim phát hin st (MDP hoc IPCF), cũng như các đim chăm sĩc sc kho ban đu Malaysia thc s ch ly lam máu cho ngưi bnh mt cách th đng khi bnh nhân đn vi các triu chng st rét hoc nghi ng mà khơng cĩ hot đng phát hin bnh ch đng [64] . Như vy các đim kính ngồi h thng phát hin ch đng cịn thc hin h thng phát hin bnh th đng, đc bit c 2 h thng này vn đưc duy trì và nâng cao cht lưng hot đng. Nh h thng này tt c bnh nhân sau khi đưc điu tr ti đim kính s đưc theo dõi và xét nghim tr li đ qun lý gĩp phn gim t l bnh trong cng đng. Hot đng ca đim kính khơng trc tip nh hưng đn quá trình lan truyn bnh st rét, nhưng thơng qua vic thc hin k thut xét nghim giúp chn đốn sm, đúng lồi KST gây bnh giúp điu tr sm và chính xác đã gĩp phn tác đng đn tình hình st rét. S BNSR/1000 dân s t năm 2006 đn năm 2010 dao đng, năm 2006 t l này là 2,96, năm 2008 là 0,49 và năm 2010 là 1,81. Trong các năm này ch cĩ 52
58. 4 trưng hp SRAT, nhưng khơng cĩ t vong và dch st rét trong thi gian này. So vi t l BNSR ca khu vc MTTN năm 2006 là 2,52/1000 [49], năm 2008 là 1,23 [50] và năm 2010 là 1,34 dân s thì t l mc bnh ti các vùng đim kính ph trách cao hơn. Điu này là do các đim kính hin vi xã điu tra đu thuc các vùng st rét lưu hành nng và va, nguy cơ mc bnh cao hơn so vi s liu tính chung trên tồn dân s ca khu vc (c dân s nguy cơ và vùng khơng cĩ st rét lưu hành). Các kt qu phân tích trên cho thy hiu qu ca chn đốn sm, qun lý bnh nhân st rét đã tác đng làm gim t l giao bào và ngưi lành mang KST trong cng đng nh đĩ gim đưc t l mc bnh. 4.2. T l soi sai sĩt và thc trng kính hin vi, trang thit b ti thiu ca các tuyn trong xét nghim ký sinh trùng st rét Chương trình PCSR Vit Nam đã cĩ nhng đnh hưng thit lp các đim kính hin vi như là mt gii pháp giúp cho chn đốn bnh st rét sm, điu tr đúng và qun lý bnh nhân tuyn y t cơ s t giai đon đu ca chương trình tiêu dit st rét. Do điu kin nhân lc, kinh phí, trang thit b nên vic trin khai k thut kính hin vi v tuyn xã vn cĩ nhiu khĩ khăn. Ngồi các phịng xét nghim ti các bnh vin huyn, tnh thì s đim kính hin vi tuyn xã ch tht s phát trin ti Qung Ngãi cũng như khu vc min TrungTây Nguyên t sau năm 1995 [13],[33],[36],[44]. Các đim kính xã Qung Ngãi đưc thit lp và hot đng lng ghép trong các trm y t xã hoc phịng phám khu vc, vi cơ s sn cĩ khơng cn thit phi xây dng mi. 53
59. Mi trm y t xã trung bình cĩ 6 cán b cĩ th la chn mt trong nhng nhân viên này (y sĩ, y tá, dưc tá ) đ đào to thành xét nghim viên. Tt c cán b y t đu đưc đm bo lương vì đu là biên ch thuc trm y t xã. Sau khi các đim kính hin vi đưc thit lp, Chương trình PCSR cung cp kính hin vi, vt tư, hố cht xét nghim cho s hot đng ca các đim kính hin vi này. Do điu kin v ngun cán b chuyên ngành xét nghim st rét cĩ hn nên Chương trình PCSR Vit Nam đã đ ngh đào to cán b ti các trm y t tr thành XNV kiêm nhim [24] . Đây là mt đnh hưng cĩ giá tr ln v mt thc tin giúp cho cơng tác chn đốn và điu tr st rét. Tuy nhiên vì thi gian đào to ch 3045 ngày và do phi kiêm nhim nên sai sĩt trong quy trình xét nghim là khơng th tránh khi. Vi nhng điu kin đĩ Chương trình PCSR đã thit lp h thng giám sát cht lưng hot đng ca các đim kính hin vi đ thưng xuyên theo dõi nhng sai sĩt xy ra đc bit ti tuyn xã. Kt qu kho sát các đim kính tnh Quãng Ngãi cho y sĩ kiêm nhim XNV chim đa s vi 50%, sau đĩ là y tá chim 26,67% và n h sinh chim 23,33%. Khơng cĩ xét nghim viên trình đ đi hc các đim kính tuyn xã. So vi kt qu điu tra ti MTTN năm 2009 thì v cơ cu trình đ chuyên mơn xét nghim viên ca đim kính hin vi xã khơng cĩ gì khác bit vi 41,30% là y sĩ, 26,09% là y tá, 17,39 là n h sinh và 4,35% là dưc tá. [17]. Như vy ti Qung Ngãi cĩ c y sĩ, y tá và n h sinh đưc la chn đào to thành xét nghim viên, tuy nhiên đây tt c XNV đu là cán b y t ca cơ s nơi thit lp đim kính. 54
60. Trong điu kin cịn thiu nhân viên xét nghim trung cp và kinh phí, đ phc v cho chương trình phịng chng st rét vic la chn như vy là gii pháp thích hp. Kt qu kho sát v cht lưng soi 300 lam mu ca 30 XNV đim kính cho thy cĩ xét nghim viên soi phát hin chính xác kt qu chim 77,67% (Khong tin cy CI 95% là 75,2780,07) và t l sai sĩt chung là 22,33% (Khong tin cy CI 95% là 19,9324,73 ). So vi kho sát năm 19951996 ca tồn khu vc MTTN thì t l sai sĩt ca các XNV Qung Ngãi thp hơn nhiu (t l sai sĩt tuyn xã kho sát năm 19951996 là 34,49%) [13]. Mt phân tích khác v t l sai sĩt ca các XNV tuyn xã ca tnh Qung Bình năm 2004 cũng cho thy t l sai sĩt chim 16,86%, cĩ đim kính sai sĩt đn 28,33% [9]. Gn đây nht năm 2009, kho sát v cht lưng soi lam ca 133 xét nghim viên khi soi 665 lam mu cho thy cĩ 541 lam đưc các xét nghim viên tr li đúng kt qu chim 81,35% (Khong tin cy CI95% là 78,1884,24 ) và t l sai sĩt chung là 18,65% (Khong tin cy CI95% là 15,7621,82 ). T l sai sĩt ca tuyn xã là 24,35%; tuyn huyn là 18,21% và tuyn tnh thp nht là 10,97% [17]. Theo Elizabeth Streat gii hn sai sĩt tuyn xã nên dưi 20% [29]. Như vy thc trng chung ca XNV tuyn xã Qung Ngãi và các tnh khác trong vic soi phát hin KSTSR là t l sai sĩt cịn cao, chương trình cn cĩ k hoch giám sát, theo dõi liên tc h thng xét nghim KSTSR, đc bit là cĩ k hoch đào to li nâng cao k năng cho XNV tuyn xã. Các bin pháp can thip nâng cao cht lưng đã đưc áp dng cĩ hiu qu ti Bình Thun vào 19951998 cho thy nh áp dng mt s bin pháp can thip 55
61. (đào to li, cung cp dung dch đm, truyn thơng giáo dc, giám sát hot đng) t l sai sĩt các đim nghiên cu 1998 là 10% so vi 20% các đim đi chng, s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê (p <0,05) [16]. Trong các loi sai sĩt, đáng chú ý nht là kt qu âm tính gi (khơng phát hin đưc KSTSR) dn đn sai lm trong điu tr. Phân tích các loi sai sĩt cho thy t l âm tính gi (khơng phát hin đưc KSTSR) chim t l 28,56%, cao nht trong các loi sai sĩt. Đây cũng là loi sai sĩt quan trng nht trong các loi sai sĩt. T l dương tính gi chim 23,88%, sai chng chim 9,56%, sĩt tha th chim 22,39% và sĩt phi hp chim 16,42%. Theo điu tra hot đng đim kính hin vi xã năm 19951996 ti khu vc MTTN cho thy cho thy t l âm tính gi chim t l 30,17%, cao nht trong các loi sai sĩt. [13],[32]. Kho sát năm 2009, t l âm tính gi cũng chim t l 26,61%, cao nht trong các loi sai sĩt. T l dương tính gi chim 21,77%, sai chng chim 15,32%, sĩt tha th chim 20,97% và sĩt phi hp chim 15,32%. V k năng đm, các XNV tuyn xã tnh Qung Ngãi vn cịn nhiu sai sĩt. Đi vi các trưng hp cĩ đ lch âm sai s đn 53,69%, vi đ chênh dương sai s đn 61,07%; s khác bit cĩ ý nghĩa thng kê p<0,05 Nguyên nhân ca sai sĩt này cĩ th do trình đ ca xét nghim viên cịn hn ch, khơng phát hin đưc hình th ca ký sinh trùng hoc do mt đ ký sinh trùng quá ít, hình th ký sinh trùng li khơng đin hình. Mt nguyên nhân na cĩ th nh hưng đn sai sĩt ca XNV là nưc pha nhum giêm sa khơng cĩ đ pH đúng yêu cu như đã phân tích trên. Đây cĩ th là nguyên nhân dn đn t l sai sĩt cao khi soi lam ca xét nghim viên. Các sai sĩt v k thut như thm m ca git máu, đ dy mng ca git máu, thiu nhãn lam là khơng quá ln cĩ th đưc b sung và điu chnh [29]. 56
62. Kt qu phân tích cho thy cĩ mt s yu t nh hưng đn k năng soi lam ca xét nghim viên như sau : Yu t th nht đưc phân tích là nơi đào to ca xét nghim viên. S lam sai sĩt ca xét nghim viên đưc đào to các trưng khơng chuyên khoa v st rét (Trưng trung hc y t) gp 4,95 ln khi so vi xét nghim viên đưc đào to Vin st rét hoc các Trung tâm phịng chng st rét tnh (p 7,20 cho thy: sai sĩt ca nhĩm xét nghim viên s dng pH 7,30 cao gp 2,31 ln so vi nhĩm s dng pH=7,007,20 (p 0,05). Kt qu này cho chúng ta khng đnh rng tt c 57
63. cán b y t y sĩ, y tá, n h sinh đu cĩ th đưc la chn đ đào to thành xét nghim viên ca đim kính khi cn thit. Tuy nhiên, xét nghim viên cĩ trình đ y sĩ s thun li hơn cho các hot đng ca đim kính, vì h s trc tip xét nghim và điu tr cho bnh nhân sau khi cĩ kt qu xét nghim cũng như tham gia các hot đng phịng chng st rét khác [17]. T l sai sĩt cịn tuỳ thuc vào s năm kinh nghim ca XNV. Kt qu phân tích cho thy các xét nghim viên dưi 1 năm cĩ t l soi lam sai gp 3,37 ln các xét nghim viên cĩ trên 1 năm cơng tác (p< 0,001). Điu này thưng xy ra nhng đim kính cĩ thay đi cán b cn phi đào to thay th, nhng cán b mi chưa cĩ kinh nghim thưng cĩ t l sai sĩt cao hơn trong quy trình xét nghim. Mt trong nhng yu t nh hưng đn t l sai sĩt na đĩ là cht lưng ca kính hin vi. Kt qu phân tích cho thy các đim kính cĩ cht lưng kính hin vi khơng đt yêu cu thì t l sai sĩt cao gp 3,52 ln ni cĩ kính hin vi tt (p<001). Trong nghiên cu này, cĩ đn 16,67% đim kính bo qun kính hin vi khơng tt. Bên cnh đĩ nu mt đ ký sinh trùng thp cũng nh hưng t l sai sĩt trong soi phát hin. T l sai sĩt khi XNV soi lam cĩ mt đ KSTSR thp cao gp 2,91 ln so vi khi soi lam máu cĩ mt đ t ++ tr lên (p<0,001). Đây là nhng vn đ mà Chương trình PCSR cn cĩ các h thng giám sát và bo đm cht lưng nhm nâng cao hơn na cht lưng hot đng trong nhng năm đn [65],[66]. 58
64. KT LUN Da vào kt qu và bàn luân nghiên cu, đ tài cĩ nhng kt lun sau: 1. Thc trng hot đng ca các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti tuyn xã. Đim kính hin vi xã trung bình cĩ 6 cán b y t và ph trách cho 2.638 dân (2638 ± 905,58). Các xét nghim viên kiêm nhim là y sĩ chim 50%, y tá chim 26,67% và 23,33% là n h sinh. T l đim kính hin vi cĩ đy đ trang b ti thiu chim 86,67% và 13,33% thiu trang b ti thiu. Các đim kính hin vi s dng nưc ging, sui, ct, mưa và nưc máy, ch cĩ 30% các mu nưc này cĩ pH t 77,2 thích hp đ pha dung dch nhum giêm sa . T l đim kính thc hin k thut ly lam và nhum giemsa tt chim 66,67%, đt yêu cu chim 20% và khơng đm bo yêu cu chim 13,34%. Các đim kính tr li kt qu xét nghim ≤1 gi chim 43,33%; 12 gi chim 33,33% và trên 2 gi chim 23,34% s bnh nhân khám ti đim kính. T l tr li kt qu trưc 1 ngày cho y t thơn bn chim 20%; trong vịng 12 ngày chim 23,33% và tr li sau 2 ngày chim 56,67%. T l bnh nhân đưc xét nghim 1 ln đim kính chim 63,91%, xét nghim ≥2 ln chim 33,73% và khơng đưc xét nghim chim 2,37%. T l s ca st rét đưc chn đốn xác đnh cĩ KSTSR (+) trên 35% (t 35,88% đn 46,15%). 59
65. Ch s lam xét nghim hàng năm (ABER) t 2006 đn 2010 đưc duy trì t 9,89% đn 12,84% so vi dân s. Ch s ký sinh trùng (API) năm 2010 là 0,25%o so vi dân s. 2. T l soi sai sĩt và mt s yu t nh hưng đn t l sai sĩt ca XNV ti đim kính hin vi tuyn xã trong k thut phát hin KSTSR ca tnh Qung Ngãi năm 2010 2.1 T l soi sai sĩt ca xét nghim vên đim kính xã T l sai sĩt chung ca xét nghim viên tuyn xã là 22,33% (CI95%:17,75 27,47). T l âm tính gi chim t l 28,56%, cao nht trong các loi sai sĩt. T l dương tính gi chim 23,88%, sai chng chim 9,56%, sĩt tha th chim 22,39% và sĩt phi hp chim 16,42%. Sai s khi XNV đm mt đ KST đi vi đ lch âm là 53,69% (p 0,05). Xét nghim viên dưi 1 năm cĩ t l soi lam sai gp 3,37 ln các xét nghim viên cĩ trên 1 năm cơng tác (p< 0,001). T l sai sĩt ca đim kính cĩ cht lưng kính hin vi khơng đt yêu cu cao gp 3,52 ln so vi ni cĩ kính hin vi đt yêu cu (p<0,001) 60
66. T l sai sĩt khi XNV soi lam cĩ mt đ KSTSR thp cao gp 2,91 ln so vi khi soi lam máu cĩ mt đ t ++ tr lên (p 7,20 gp 2,31 ln so vi t l sai sĩt ti các đim kính cĩ nưc pH phm vi 7,007,20 (p<0,05). 61
67. KHUYN NGH 1. Tip tc thc hin hot đng giám sát cht lưng hot đng ca các đim kính hin vi. 2. T chc các hi tho, hi ngh trao đi kinh nghim v xây dng và đm bo cht lưng hot đng ca đim kính. 3. Đào to li các xét nghim viên cĩ t l sai sĩt cao. 4. Đ ngh tin ti s dng dung dch đm đ pha dung dch giemsa nhum lam máu. 5. Cung cp kính hin vi mi cho các đim kính cĩ kính b hng. 6. Đ thu hút bnh nhân và nâng cao cht lưng chn đốn tuyn cơ s ngồi xét nghim ký sinh trùng st rét nên m rng thêm các xét nghim đơn gin khác như xét nghim phân, hng cu bch cu. 62
68. TÀI LIU THAM KHO TING VIT: 1. B y t (2009), Hưng dn chn đốn và điu tr bnh st rét. D án PCSR Qu tồn cu, Hà Ni, 2009. 2. B y t (1998), Qui đnh v giám sát dch t st rét, Nhà xut bn y hc, Hà Ni, tr.751. 3. Nguyn Tin Bu và CTV (1987), “ Xây dng huyn thanh tốn st rét" , KYCTNCKH (19811986), Vin st rét KSTCT Hà Ni, I, tr. 1431. 4. Lê Đình Cơng (1992), “ Các ch s đánh giá trong chương trình quc gia PCSR" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (1), tr. 1322. 5. Lê Đình Cơng (1992), “ Tình hình bnh st rét trên th gii và chin lưc phịng chng" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (1), tr. 112. 6. Lê Đình Cơng (1993), “ Hi ngh Amsterdam và chin lưc PCSR tồn cu hin nay”, Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (1), tr. 314. 7. Lê Đình Cơng, Lê Xuân Hùng (1997), " Đánh giá sơ b kt qu PCSR Vit Nam giai đon 19921995”, KYCTNCKH (19911996), Nhà xut bn y hc, Hà Ni , tr.726. 8. Phm Cơng Dũng (1994), “ T chc và xây dng màng lưi nhân viên sc kho cng đng trong chương trình PCSR tnh Long An" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KST CT Hà Ni, (2), tr. 1317. 9. Vũ Thanh Đc, Cao Đình Phú (2004), “Nhn xét hot đng các đim kính hin vi phịng chng st rét ti Qung Bình 20022003” Tp chí phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KST CT TƯ, (3), tr. 2532.
69. 10. Hồng Hà (1997), “ Đào to s dng màng lưi v sinh viên y t thơn bn đ chn đốn sm nhm làm gim st rét ác tính và t vong tnh Qung Tr" , KYCTNCKH (19911996), Nhà xut bn y hc, Hà Ni , tr.4852. 11. Nguyn Võ Hinh, Bùi Th Lc (2002). Nhn xét hot đng đim kính hin vi phc v cơng tác phịng chng st rét ti tnh Tha Thiên Hu 19912000” Báo cáo khoa hc chuyên ngành st rét, ký sinh trùng khu vc min TrungTây Nguyên , Vin st rét KSTCT Quy Nhơn, tr. 266 271. 12. Trn Trung Hồ (1998), “ Đánh giá hot đng PCSR ca y t cơ s và s tham gia ca cng đng trong PCSR Đng Nai”, Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng,Vin st rét KSTCT Hà Ni, (3), tr.310 . 13. H Văn Hồng, Nguyn Tân và CTV (1996), “ Thc trng tình hình hot đng ca các đim kính hin vi phc v PCSR ti khu vc min Trung và Tây Nguyên”, Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (4), tr. 1118. 14. H Văn Hồng (1996), “ Xây dng các đim kính hin vi phc v PCSR khu vc min Trung và Tây Nguyên" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Quy Nhơn, (38), tr. 7584. 15. H Văn Hồng, Nguyn Tân (1997), “ Nhng yu t nh hưng đn hot đng ca đim kính hin vi phc v PCSR ti khu vc MTTN" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st st rét KSTCT Hà Ni, (2), tr. 3641. 16. H Văn Hồng, Nguyn Tân, Lê Văn Ti và CTV (2000), “ Nghiên cu vai trị ca đim kính hin vi trong chương trình phịng chng st rét tnh Bình Thun 19941998" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st st rét KSTCT Hà Ni, (1), tr.815.
70. 17. H Văn Hồng và CTV (2009) “ Đánh giá thc trng hot đng các đim kính hin vi phc v chương trình phịng chng st rét ti khu vc min Trung Tây Nguyên năm 2009” 18. Nguyn Quc Hưng 1994), “Vai trị ca đim kính hin vi trong phịng chng st rét” , Tài liu y dưc hc, Hi y dưc hc Thành ph H Chí Minh, (3), tr. 3839. 19. Nguyn Văn Kim và CTV (1992), “ Nghiên cu kháng thuc st rét ca P.falciparum mt s khu vc phía Nam Vit Nam và các bin pháp gii quyt" , KYCTNCKH ( 19861990 ), Vin st rét KSTCT Hà Ni, I,tr. 82 88. 20. Nguyn Văn Kim, Phm Ngc Thái (1996), St rét hc, ký sinh trùng, chn đốn, lâm sàng, điu tr và dch t , Bnh vin đa khoa tnh Sơng Bé, tr.10134. 21. Phm Văn Ký, Đào Văn Hu và cng s . Đánh giá hiu qu chn đốn, điu tr và báo cáo thng kê st rét ca y t xã vùng st rét tnh Ninh Thun (19992000). Tp chí phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng 2002 ; 4: 1925. 22. Phan Đình Luyên, Phùng Đc Thun (1996), Đánh giá cht lưng hot đng ca các đim kính hin vi xét nghim st rét khu vc Nam B Lâm Đng , Hi tho xây dng và nâng cao cht lưng hot đng đim kính hin vi, Phan Thit. 23. Vũ Th Phan (1991), Bnh st rét, Bách khoa thư bnh hc, Trung tâm quc gia biên son t đin bách khoa Vit Nam, I, tr.6570. 24. Vũ Th Phan, Đng Văn Thích, Nguyn duy Sĩ ( 1992),"Nhng khĩ khăn k thut xut hin trong quá trình thanh tốn st rét Vit Nam và bin pháp gii quyt" , KYCTNCKH (19861990 ), Vin st rét KSTCT Hà Ni, I, tr.925.
71. 25. Vũ Th Phan, Nguyn Tin Bu, Bùi Đình Bái, Nguyn Long Giang (1992), “ Xây dng mơ hình huyn thanh tốn st rét" , KYCTNCKH (19861990), Vin st rét KSTCT Hà Ni , I, tr. 3436. 26. Vũ Th Phan (1996), Dch t bnh st rét và phịng chng st rét Vit Nam, Nhà xut bn y hc, Hà Ni, tr. 142264. 27. Phân Vin st rét KSTCT Thành ph H Chí Minh (1991), “ Mơ hình PCSR ti huyn Cn Giuc 19861987”, KYCTNCKH (19861990) , Thành ph H Chí Minh, tr.912. 28. Malijia Mohd Riji (1993),“ PCSR/chăm sĩc sc kho ban đu Malaysia, nhng bài hc v s tham gia ca cng đng" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KST CT Hà Ni, (3), tr. 5963.(Tài liu dch) 29. Elizabeth Streat (1995), Chn đốn labơ bnh st rét: S lưng hay cht lưng, Khố đào to quc t v phát trin nghiên cu y sinh hc, Amsterdam, tr.231 (Tài liu dch). 30. Nguyn Th Thanh Tâm (1996), Mt s hot đng ca đim kính hin vi xã Huy Khiêm trong cơng tác PCSR, Hi tho xây dng và nâng cao cht lưng hot đng đim kính hin vi, Phan Thit . 31. Dương Đình Thin (1992), Dch t hc y hc, Nhà xut bn y hc, tr. 5191. 32. Lê Khánh Thun và CTV (1995), “ Hiu qu dit vectơ ca các loi hố cht trong PCSR min TrungTây Nguyên" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Qui Nhơn, (37), tr. 2234. 33. Lê Khánh Thun, Nguyn Tân, H Văn Hồng và CTV (1997), “Nhn xét tình hình hot đng ca các đim kính hin vi phc v PCSR ti khu vc min Trung và Tây Nguyên” , KYCTNCKH (19911996), Nhà xut bn y hc, Hà Ni , I, tr. 5360. 34. Lê Khánh Thun, Triu Nguyên Trung, Nguyn Tân (1997), “ Đánh giá vic thc hin các bin pháp PCSR mt s tnh Min Trung và Tây
72. Nguyên”, Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (2), tr. 2835. 35. Lê Khánh Thun, Trương văn Cĩ, Nguyn Văn Trung và CTV (1998), “ Đánh giá kt qu áp dng bin pháp truyn thơng giáo dc 2 huyn Sơn Hồ (Phú Yên) và Mang Giang (Gia Lai)”, Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Qui Nhơn, (40), tr. 97106. 36. Lê Khánh Thun, H Văn Hồng (2002), “ Đánh giá hiu qu hot đng ca đim kính hin vi trong phịng chng st rt ti khu vc Min TrungTây Nguyên”. KYCTNCKH (19912000), Vin st rét KSTCT Quy Nhơn, tr.4148. 37. Nguyn Th Thu, Lý Văn Ng, Nguyn Đc Thành (1996), “ Thăm dị đ pH thích hp các ngun nưc t nhiên đ pha giêm sa trong xét nghim ký sinh trùng st rét" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Hà Ni, (2), tr. 1927. 38. T chc y t th gii khu vc Tây Thái Bình Dương (1993), “ Mt s đc đim st rét vùng Tây Thái Bình Dương" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Hà Ni, (3), tr. 6466.(Tài liu dch) 39. T chc y t th gii khu vc Tây Thái Bình Dương (1996), “ Tĩm tt báo cáo ca T chc y t th gii khu vc Tây Thái Bình Dương tháng 10/1995 v các bin pháp phịng chng st rét đưc tăng cưng" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KSTCT Hà Ni, (2), tr.7178.(Tài liu dch). 40. Triu Nguyên Trung, Nguyn Trng Hưng, Nguyn Ngc San (1992), “ Phân b P.falciparum kháng thuc và bin pháp điu tr chng kháng ti min TrungTây Nguyên (19851991)”, KYCTNCKH (1986 1990 ), Vin st rét KSTCT Hà Ni , I, tr.8995.
73. 41. Lê Văn Ti (1996), Kinh nghim t chc và xây dng đim kính hin vi xã , Hi tho xây dng và nâng cao cht lưng hot đng đim kính hin vi, Phan Thit. 42. Lê Văn Thanh, Trnh Đình Tun . Mt s nhn xét v hot đng đim kính hin vi xã ti tnh Dak Lak năm 2008. Tp chí phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng 2008. 43. Trm st rétbưu c Bình Thun (1995), “ T chc xây dng cm kính hin vi trong cơng tác phịng chng st rét nhm phát hin điu tr và qun lý bnh nhân st rét" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Qui Nhơn,(37), tr. 6972. 44. Trung tâm phịng chng st rét tnh Ngh An (1996), Báo cáo cơng tác t chc và xây dng đim kính hin vi xã ti Ngh An, Hi tho xây dng và nâng cao cht lưng hot đng đim kính hin vi, Phan Thit. 45. Trung tâm phịng chng st rét tnh Qung Ngãi (2010), báo cáo tng kt cơng tác PCSR 5 năm (20062010). 46. Trưng Đi hc Y Hà Ni (1999), Dch t hc và thng kê ng dng trong NCKH , tr.98114. 47. Vin st rét KSTCT Qui Nhơn (1995), “ Báo cáo tng kt chương trình PCSR năm 1994 khu vc min Trung và Tây Nguyên" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng , Vin st rét KST CT Qui Nhơn, (37), tr. 314. 48. Vin st rét KSTCT Quy Nhơn (1998), “ Đánh giá cơng tác PCSR 6 năm 19921997 khu vc min Trung và Tây Nguyên" , Thơng tin phịng chng bnh st rét và các bnh ký sinh trùng, Vin st rét KSTCT Qui Nhơn, (40), tr.1014. 49. Vin st rét KSTCT Quy Nhơn (2006), Đánh giá kt qu PCSR 2001 2005. Đnh hưng k hoch PCSR 20062010 khu vc min Trung và Tây Nguyên. Hi ngh PCSR tồn quc ti H Long, Qung Ninh 3/2006.
74. 50. Vin st rét KSTCT Quy Nhơn (2009), Đánh giá kt qu PCSR năm 2008. K hoch PCSR năm 2009 khu vc Min Trung và Tây Nguyên. Hi ngh PCSR khu vc min TrungTây Nguyên ti Quy Nhơn, 2/2009. 51. Vin st rét KSTCT Quy Nhơn (2010), Đánh giá kt qu PCSR năm 2009. K hoch PCSR năm 2010 khu vc min Trung Tây Nguyên ti Quy Nhơn, 2/2010. 52. Vin st rét KSTCT Hà Ni (1971), K thut chuyên mơn trong cơng tác tiêu dit st rét, Nhà xut bn y hc, Hà Ni, tr.115156. 53. Vin st rét KSTCT Hà Ni, Kt qu điu tra đánh giá các cm kính hin vi ti 30 huyn trong tồn quc giai đon 19921995, Hi tho xây dng và nâng cao cht lưng hot đng đim kính hin vi, Phan Thit. TING ANH 54. Belding D.L. (1963), Textbook of parasitology, 3rd edition, Appleton CenturyCrofts, New York, pp. 9317. 55. Cong L.D. et al. (1992), “ Malaria situation in northern VietNam”, symposium and workshop on treatment and epidemiology of malaria in the provinces and islands of southern VietNam and the central highlands , Vung TauVietNam, pp. 11. 56. Giang N.G. , Hung N.Q. et al. (1992), “ the Malaria situation in southern provinces (nam bolam dong region)" , symposium and workshop on treatment and epidemiology of malaria in the provinces and islands of southern VietNam and the central highlands, Vung TauVietNam, pp.12 13. 57. Gilles H.M. (1993), “ Diagnostic methods in malaria” Bruce Chwatt's Essential malariology , 3rd edition. Arnold publisher, London, pp. 7885. 58. Gilles H.M. (1993), “ Epidemiology of malariology" , Bruce Chwatt's Essential malariology, 3rd edition. Arnold publisher, London, pp.125 163.
75. 59. Hoang H.V. (2000). “ Study on the role of malaria microscope points for malaria control programme in Binh Thuan province, 19941998”. Mekong malaria forum, No.6, 2000 60. Onori E., Beales P.F., Gilles H.M. (1993), “ Rationale and technique of malaria control , Bruce Chwatt's Essential malariology , 3rd edition, Arnold publisher, pp. 196265. 61. WHO (1993), A global strategy for malaria control, pp. 130. 62. WHO (1991), Basic malaria microscopy , part I, pp.1768. 63. WHO (1991), Basic malaria microscopy , part II, pp. 2963. 64. WHO (1962), Mannual on epidemiological evaluation and surveillance in malaria eradication , pp. 2788. 65. WHO (2005), Malaria Light Microscopy Creating a Culture of quality , pp. 1012. 66. WHO (2009), Malaria Microscopy Quality Assurance Manual , pp. 6 16. 67. WHO (2008). World Malaria report 2008 , pp. 12. 68. WHO (2009), World Malaria report 2008 , pp. 2728.
76. PH LC 1 : PHIU ĐIU TRA HOT ĐNG ĐIM KÍNH HIN VI PHIU ĐIU TRA HOT ĐNG ĐIM KÍNH HIN VI 1. Tên đim kính: xã: huyn: tnh: 2. Ngày thành lp: / / 3. S xã và CNLTXN ph trách: 4. Dân s vùng đim kính ph trách: 5. Cán b XNV đim kính: H và tên: Trình đ chuyên mơn: Y sĩ Y tá CN/ĐH NHS XNV sơ cp XNV trung cp Trình đ hc vn: PTCS PTTH Thi gian đào to: Nơi đào to: 6. Đa đim đt kính: Khong cách đn xã, thơn xa nht: Giao thơng đi li: Khĩ khăn Thun li 7. Hình thc hot đng: PKKV Trm y t xã Liên xã Lưu đng 8. Cán b y t nơi đim kính hot đng: Bác sĩ y sĩ y tá Dưc tá NHS Cán b khác 9. Trang b ti thiu:
77. Kính hin vi: Cĩ Khơng Giemsa Cĩ Khơng Du bch hương Cĩ Khơng Xy len Cĩ Khơng Lam kính Cĩ Khơng Kim chích máu Cĩ Khơng Pi pét Đy đ Thiu Khơng cĩ Phiu xét nghim Cĩ Khơng Giá lam Cĩ Khơng 10. Điu tra kính hin vi: Vt kính du: S lưng: Tt Đt Khơng đt Vt kính 40X: S lưng Tt Đt Khơng đt Th kính: Loi 10X Loi 7X Tt Đt Khơng đt Xà trưt: Tt Đt Khơng đt c vĩ cp, vi cp Tt Đt Khơng đt Bo qun kính hin vi: Tt Khơng tt
78. 11. Cht lưng ly lam và k thut nhum lam: Tt Đt Khơng đt 12. Loi nưc đ nhum lam: Nưc ging Sui Mưa Máy Ct 13. Đ pH ca nưc: 7,2 77,2 14. Kt qu điu tra trình đ xét nghim ca XNV:
79. STT S hiu lam Kt qu soi Kt qu lam Kt lun kim tra ca XNV mu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15. Thi gian tr li phc v điu tr ti đim kính : 2 gi 16. Thi gian tr li kt qu cho y t thơn bn : 2 ngày 17. Phc v giám sát bnh ti cơ s : Cĩ Khơng 18. Gi lam kim tra k thut : Cĩ Khơng Ngày tháng năm Cán b điu tra