›

Luận văn Thực trạng bệnh viêm tử cung ở đàn lợn nái ngoại nuôi tại huyện Krông Pắk – tỉnh Đắk Lắk và thử nghiệm điều trị

pdf 80 trang yendo 7390
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Thực trạng bệnh viêm tử cung ở đàn lợn nái ngoại nuôi tại huyện Krông Pắk – tỉnh Đắk Lắk và thử nghiệm điều trị", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfluan_van_thuc_trang_benh_viem_tu_cung_o_dan_lon_nai_ngoai_nu.pdf

Nội dung text: Luận văn Thực trạng bệnh viêm tử cung ở đàn lợn nái ngoại nuôi tại huyện Krông Pắk – tỉnh Đắk Lắk và thử nghiệm điều trị

  1. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan, s liu và kt qu nghiên cu trình bày trong lun văn này là trung thc và chưa đưc s dng đ bo v mt hc v nào. Tơi xin cam đoan, mi s giúp đ cho vic thưc hin lun văn này đã đưc cm ơn và các thơng tin trích dn trong lun văn đu đã đưc ch rõ ngun gc. Ngưi cam đoan Bùi Quc Vương
  2. ii LI CM ƠN Trong sut 3 năm hc tp và thc hin đ tài, cùng vi s n lc ca bn thân, tơi đã nhn đưc s hưng dn, giúp đ và ch bo tn tình ca các thy giáo, cơ giáo, s đng viên khích l ca gia đình, ngưi thân, bn bè và đng nghip. Nhân dp hồn thành lun văn, cho phép tơi đưc gi li cm ơn ti Ban giám hiu nhà trưng, Phịng đào to Sau Đi hc, Khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên. Trc tip là thy hưng dn PGS TS. Nguyn Văn Thanh Trưng b mơn Ngoi Sn, Khoa Thú y, trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni, đã giúp tơi hc tp và hồn thành lun văn này. Xin trân trng cm ơn ban lãnh đo Trm thú y Huyn Krơng Pk và Ban chăn nuơi thú y các xã Ea Phê, Ea Kuăng, Hịa An. Nhân dp này, xin đưc bày t lịng bit ơn đi vi gia đình và ngưi thân, cùng bn bè, đng nghip đã to mi điu kin v vt cht và tinh thn, giúp tơi vưt qua mi khĩ khăn trong sut quá trình hc tp, nghiên cu đ tài. Mt ln na xin đưc bày t lịng bit ơn sâu sc ti nhng tp th, cá nhân đã to điu kin, giúp tơi hồn thành chương trình hc tp. Xin trân trng cm ơn! Tác gi lun văn Bùi Quc Vương
  3. iii MC LC Đu mc Trang LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii DANH SÁCH CÁC T VIT TT v DANH MC BNG BIU vi DANH MC CÁC BIU Đ VÀ HÌNH NH vii M ĐU 1 1.1. Tính câp thit ca đ tài 1 1.2. Mc đích ca đ tài 2 CHƯƠNG 1 3 TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Cu to ca cơ quan sinh sn và mt s đc đim 3 1.1.1. Cu to cơ quan sinh sn ca ln cái 3 1.1.2. Đc đim sinh lý sinh dc ca lơn 5 1.2. Bnh viêm t cung đàn ln nái 15 1.2.1. Nguyên nhân ca bnh viêm t cung 15 1.2.2. Hu qu ca bnh viêm t cung 16 1.2.3. Các th viêm t cung 18 1.2.4. Mt s vi khun thưng gp t cung ln 21 1.2.5. Nhng hiu bit cơ bn v thuc kháng sinh trong phịng và điu tr 25 1.3. Tình hình nghiên cu bnh viêm t cung 31 1.3.1. Trên th gii 30 1.3.2. Ti Vit Nam 31 CHƯƠNG 2 33 ĐI TƯNG – NI DUNG – NGUYÊN LIU VÀ PPNC 33 2.1. Đi tưng nghiên cu 33 2.2. Ni dung nghiên cu 33 2.3. Nguyên liu nghiên cu 33 2.4. Phương pháp nghiên cu 34
  4. iv 2.5. Phương pháp x lý s liu 37 CHƯƠNG 3 38 KT QU THO LUN 38 3.1. Kt qu kho sát t l mc bnh viêm t cung 38 3.2. T l ln nái mc bnh viêm t cung theo tng la đ 40 3.3. Kt qu kho sát t l mc viêm t cung theo tng giai đon 42 3.4. T l mc theo các mùa trong năm 43 3.5. T l mc các th viêm 45 3.6. Mt s ch tiêu và lâm sàng ca ln nái bình thưng và ln b viêm 48 3.7. Kt qu theo dõi mi tương quan gia bnh viêm t cung ln nái và 50 3.8. Kt qu phân lp và giám đnh thành phn vi khun trong dch âm đo 51 3.9. Kt qu xác đnh tính mn cm ca các vi khun phân lp 53 3.10. Kt qu xác đnh tính mn cm ca tp đồn vi khun trong dch viêm 55 3.11. Kt qu th nghim điu tr bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi 56 3.12. Kt qu kt hp điu tr bnh ln con tiêu chy vi điu tr 58 KT LUN VÀ Đ NGH 61 Kt lun 61 Đ ngh 62 TÀI LIU THAM KHO 63 A TÀI LIU TING VIT 63 B TÀI LIU NƯC NGỒI 66 PH LC Bng chun đánh giá đưng kính vịng vơ khun Bng kháng sinh chun vi tính mn cm ca vi khun Các thuc dùng đ điu tr bnh viêm t cung
  5. v DANH MC CÁC CH VIT TT VÀ KÝ HIU Dng: Dng Smouth Dnh: Dng Rough DNA: Deoxyribonucleic acid E.coli: Escherichia coli Gr: Gram am Gr+: Gram dương GSH: Gonado Stimulin Hormone FSH : Folliculo Stimulin Hormone LH: Lutein Hormone PGF2α : Prostglandin F 2 alpha TC: T cung HC: Hi chng M.M.A: Metritis, mastitis, agalactia (viêm t cung, viêm vú, mt sa) ML: Mililiter LH: Lutei Stimulin Hormone VTC: Viêm t cung VK: Vi khun
  6. vi DANH MC CÁC BNG BIU Bng 3.1. T l mc bnh viêm t cung đàn ln nái 38 Bng 3.2. T l mc bnh viêm t cung qua các la đ 41 Bng 3.3. T l viêm hai giai đon 42 Bng 3.4. T l mc bnh viêm t cung theo các mùa trong năm 44 Bng 3.5. T l mc các th viêm t cung 47 Bng 3.6. Mt s ch tiêu lâm sàng ca ln bình thưng và ca ln 48 Bng 3.7. Kt qu kho sát mi tương quan gia bnh viêm 50 Bng 3.8. Thành phn vi khun cĩ trong dch âm đo, t cung ln 52 Bng 3.9. Kt qu xác đnh tính mn cm ca các vi khun phân lp 54 Bng 3.10. Kt qu xác đnh tính mn cm ca tp đồn vi khun cĩ 55 Bng 3.11. Kt qu điu tr viêm t cung và kh năng sinh sn ca 57 Bng 3.12. Kt qu điu tr bnh tiêu chy ln con kt hp vi điu 59
  7. vii DANH MC CÁC BIU Đ VÀ HÌNH NH Biu đ 1: T l mc bnh viêm t cung ca đàn ln nái 38 Biu đ 2: Biu đ so sánh t l mc bnh viêm t cung qua các 41 Biu đ 3: T l mc viêm t cung qua các giai đon 42 Biu đ 4: T l mc bnh theo các mùa trong năm 44 Biu đ 5: T l mc các th viêm 47 Biu đ 6: Mi tương quan gia bnh viêm t cung ln m và 50 Biu đ 7: Kt qu điu tr tiêu chy ln con kt hp vi viêm t 59 Hình 1: Ln nái đang nuơi con b viêm t cung 40 Hình 2: Ln nái ch phi b viêm t cung 40 Hìnhln 3: Ln con 5 ngày tui b tiêu chy 51
  8. 1 M ĐU 1.1. Tính cp thit ca đ tài Trong nhng năm gn đây, vi mc đích h giá thành sn phm tăng kh năng tiêu th trên th trưng ni đa, đng thi đáp ng nhu cu càng cao ca ngưi tiêu dùng tht ln. Mơ hình chăn nuơi ln ngày càng theo hưng nc tp trung quy mơ trang tri đang đưc áp dng rng rãi ti nhiu đa phương trong tồn tnh Đk Lk. Trong đĩ, Krơng Pk là đa phương cĩ tng đàn ln đn đu c tnh. Đ cung cp ging cho nhu cu chăn nuơi ca các trang tri và các nơng h thì vic phát trin đàn nái sinh sn, nht là đàn ln nái ngoi là vn đ rt cn thit. Tuy nhiên, trong mt s bnh làm hn ch kh năng sinh sn ca ln nái ngoi đang nuơi ti huyn Krơng Pk hin nay là bnh viêm t cung. Bnh làm nh hưng trc tip đn kh năng sinh sn ln nái khơng nhng th, đây cịn là mt trong nhng nguyên nhân làm tăng t l ln con mc hi chng a chy do bú phi sa m kém phm cht. Nhng vn đ nêu trên ch ra rng vic nghiên cu thc trng bnh viêm t cung t đĩ đưa phương pháp phịng và tr bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi theo mơ hình trang tri ti huyn Krơng Pk – tnh ĐăkLăk là vic làm rt cn thit. Xut phát t yêu cu thc tin ca sn xut đng thi b sung thêm nhng tư liu nghiên cu v bnh viêm t cung ln nái ngoi chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “ Thc trng bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi ti huyn Krơng Pk – tnh Đk Lk và th nghim điu tr’’
  9. 2 1.2. Mc đích ca đ tài là 1.2.1. Đánh giá thc trng bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi theo mơ hình trang tri ti huyn Krơng Pk – tnh Đk Lk. 1.2.2. Đưa ra đưc mt s phác đ điu tr bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi.
  10. 3 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. CU TO CƠ QUAN SINH SN VÀ MT S ĐC ĐIM SINH LÝ CA LN CÁI 1.1.1. Cu to cơ quan sinh sn ca ln cái B phn sinh dc ca ln cái đưc chia thành b phn sinh dc bên trong (bung trng, ng dn trng, t cung, âm đo) và b phn sinh dc bên ngồi gm: âm mơn, âm vt, tin đình (Giáo trình gii phu gia súc, 1982)[3]). 1.1.1.1. Bung trng (Ovarium) Bung trng ca ln gm mt đơi tre cnh trưc dây chng rng, nm trong xoang chu. Hình dáng ca bung trng rt đa dng nhưng phn ln cĩ hình bu dc hoc hình ovan dt, khơng cĩ lõm rng trng. Bung trng cĩ hai chc năng cơ bn là to giao t cái và tit các hormone: Estrogen, Progesterone, Oxytocine, Relaxin và Inhibin. Các hormone này tham gia vào vic điu khin chu kỳ sinh sn ca ln cái. Estrogen cn thit cho s phát trin ca t cung và h thng ng dn ca tuyn vú. Progesterone do th vàng tit ra giúp duy trì s mang thai do nĩ kích thích s phân tit ca t cung đ nuơi dưng thai, c ch s co tht ca t cung và phát trin nang to sa ca tuyn vú. Oxytoxin đưc tit ch yu bi phn sau ca tuyn yên nhưng cũng dưc tit bi th vàng bung trng khi thú gn sinh, nĩ làm co tht cơ t cung trong lúc sinh đ và cũng làm co tht cơ trơn tuyn vú đ thi sa. ln, Relaxin do th vàng tit ra đ gây giãn n xương chu, làm giãn và mm c t cung, do đĩ m rng đưng sinh dc khi gn sinh. Inhibin cĩ tác dng c ch s phân tit kích t nỗn (FSH) t tuyn yên, do đĩ c ch s phát trin nang nỗn theo chu kỳ (Trn Th Dân, 2004) [7]. b mt ngồi ca bung trng cĩ mt lp liên kt đưc bao bc bi lp biu mơ hình lp phương. Bên dưi lp này là lp v cha các nỗn nang,
  11. 4 th vàng, th trng (th vàng thối hĩa). Phn ty ca bung trng nm gia, gm cĩ mch máu, dây thn kinh, mch bch huyt và mơ liên kt. Min v cĩ tác dng v sinh dc vì đĩ xy ra quá trình trng chín và rng trng. Trên bung trng cĩ t 70.000 – 100.000 nỗn bào các giai đon khác nhau, tng ngồi cùng là nhng nỗn bào sơ cp phân b tương đi đu, tng trong là nhng nỗn bào th cp đang sinh trưng, khi nỗn bao chín s ni lên b mt bung trng (Khut Văn Dũng, 2005) [5]. Cĩ 4 loi nỗn nang trong bung trng: nỗn nang nguyên thy nh nht và đưc bao bc bi lp t bào vy. Nỗn nang nguyên thy phát trin thành nỗn nang bc mt, nĩ đưc bao bc bi mt lp t bào biu mơ hình lp phương (t bào nang). Khi đưc sinh ra bưng trng đã cĩ sn hai loi nỗn nang này. Nỗn nang bc mt cĩ th b thối hĩa hoc phát trin thành nỗn nang bc hai. Nỗn nang bc hai cĩ hai hoc nhiu lp t bào nang nhưng khơng cĩ xoang nang (là khong trng cha dch nang). Nỗn nang cĩ xoang đưc xem như nỗn nang bc ba, cha dch nang và cĩ th tr nên tri hn đ chun b xut nỗn (nang Graaf). Nỗn nang cĩ xoang bao gm 3 lp: lp bao ngồi, lp bao trong và lp t bào ht. Lp bao ngồi là mơ liên kt lng lo. Lp bao trong sn xut Androgen dưi tác dng ca LH. Lp t bào ht tách ri lp bao trong bi màng đáy mng. T bào ht sn xut nhiu cht sinh hc và trên b mt t bào cĩ th th (receptor) tip nhn kích thích t LH. Nhng cht quan trng đưc sn xut bi t bào ht là Estrogen, Inhibin và dch nang (Nguyn Xuân Tnh và cs, 2002) [35]. Khi nang Graaf xut nỗn, nhng mch máu nh b v và gây xut huyt ti ch. Sau khi xut nỗn, phn cịn li ca nang nỗn cùng vi vt xut huyt đưc gi là th xut huyt vi kích thưc nh hơn nang nỗn nhiu ln. Sau đĩ t bào bao trong và t bào ht bit hĩa thành t bào th vàng đ to nên th vàng (Trn Th Dân, 2004) [7].
  12. 5 1.1.1.2. ng dn trng (Oviductus) ng dn trng (vịi Fallop) gm cĩ phu, phn rng và phn eo. Phu m ra đ tip nhn nỗn và cĩ nhng si lơng nhung đ gia tăng din tích tip xúc vi bung trng khi xut nỗn. Phu tip ni vi phn rng. Phn rng chim khong 1/2 chiu dài ca ng dn trng, đưng kính tương đi ln và mt trong cĩ nhiu np gp vi t bào biu mơ cĩ lơng nh. Phn eo ni tip sng t cung, nĩ cĩ thành dày hơn phn rng và ít np gp hơn. Vai trị cơ bn ca ng dn trng là vn chuyn nỗn và tinh trùng đn nơi th tinh trong ng dn trng (1/3 phía trên ng dn trng), tit các cht đ nuơi dưng nỗn, duy trì s sng và gia tăng kh năng th tinh ca tinh trùng, tit các cht nuơi dưng phơi trong vài ngày trưc khi phơi đi vào t cung. Nơi tip giáp gia phn eo và t cung cĩ vai trị điu khin s di chuyn ca tinh trùng đn phn rng ca ng dn trng hoc di chuyn ca phơi vào t cung. ln, s co tht ca nơi tip giáp eo – t cung to thành rào cn đi vi tinh trùng đ khơng cĩ quá nhiu tinh trùng đi đn phn rng, nh đĩ tránh đưc hin tưng nhiu tinh trùng xâm nhp nỗn. 1.1.1.3. T cung (Uterus) T cung nm trong xoang chu, dưi trc tràng, trên bàng quang và niu đo trong xoang chu, 2 sng t cung phn trưc xoang chu. T cung đưc gi ti ch nh s bám ca âm đo vào c t cung và đưc gi bi các dây chng. T cung ln thuc loi t cung sng kép, gm 2 sng thơng vi mt thân và c t cung: Sng t cung dài 50 – 100cm, hình rut non, thơng vi ng dn trng. Thân t cung dài 3 – 5cm. C t cung ln dài 10 – 18cm, cĩ thành dày, hình tr, cĩ các ct tht xp theo kiu cài răng lưc, thơng vi âm đo.
  13. 6 Vách t cung gm 3 lp t ngồi vào trong: lp tương mc, lp cơ trơn, lp ni mc. Lp tương mc : là lp màng si, dai, chc ph mt ngồi t cung và ni tip vào h thng các dây chng. Lp cơ trơn : gm cơ vịng rt dày trong, cơ dc mng hơn ngồi. Gia 2 tng cơ cha t chc liên kt si đàn hi và mch qun, đc bit là nhiu tĩnh mch ln. Ngồi ra, các bĩ si cơ trơn đan vào nhau theo mi hưng làm thành mng va dày va chc. Cơ trơn là lp cơ dày và kho nht trong cơ th. Do vy, nĩ cĩ đc tính co tht (Đng Đình Tín, 1986) [26]. Theo (Trn Th Dân, 2004) [7], trương lc co càng cao (t cung tr nên cng) khi cĩ nhiu Estrogen trong máu và trương lc co gim (t cung mm) khi cĩ nhiu Progesterone trong máu. Vai trị ca cơ t cung là gĩp phn cho s di chuyn ca tinh trùng và cht nhày trong t cung, đng thi đy thai ra ngồi khi sinh đ. Khi mang thai, s co tht ca cơ t cung gim đi dưi tác dng ca Progesterone, nh vy phơi thai cĩ th bám chc vào t cung. Lp ni mc t cung : là lp niêm mc màu hng đưc ph bi mt lp t bào biu mơ hình tr, xen k cĩ các ng đ ca các tuyn nhày t cung. Nhiu t bào biu mơ kéo dài thành lơng rung, khi lơng rung đng thì gt nhng cht nhày tit ra v phía c t cung. Trên niêm mc cĩ các np gp. Lp ni mc t cung cĩ nhim v tit các cht vào lịng t cung đ giúp phơi thai phát trin và duy trì s sng ca tinh trùng trong thi gian di chuyn đn ng dn trng. Dưi nh hưng ca Estrogen, các tuyn t cung phát trin t lp màng nhày, xâm nhp vào lp dưi màng nhày và cun li. Tuy nhiên, các tuyn ch đt đưc kh năng phân tit ti đa khi cĩ tác dng ca Progesterone. S phân tit ca tuyn t cung thay đi tuỳ theo giai đon ca chu kỳ lên ging.
  14. 7 1.1.1.4. Âm đo (Vagina) Âm đo ni sau t cung, trưc âm h, đu trưc giáp c t cung, đu sau thơng ra tin đình, gia âm đo và tin đình cĩ np gp niêm mc gi là màng trinh. Âm đo là mt ng trịn cha cơ quan sinh dc đc khi giao phi, đng thi là b phn cho thai đi ra ngồi trong quá trình sinh đ và là ng thi các cht dch t t cung. Âm đo cĩ cu to gm 3 lp: Lp liên kt ngồi. Lp cơ trơn cĩ cơ dc bên ngồi, cơ vịng bên trong. Các lp cơ âm đo liên kt vi các lp cơ c t cung. Lp niêm mc âm đo: Theo Đng Đình Tín (1986) [26], âm đo ln dài 10 – 12cm. 1.1.1.5. Tin đình (Vestibulum vaginae sinusinogenitalis) Là gii hn gia âm đo và âm h. Tin đình bao gm: Màng trinh: là mt np gp gm 2 lá, phía trưc thơng vi âm đo, phía sau thơng vi âm h. Màng trinh gm các si cơ đàn hi gia và do 2 lá niêm mc gp li thành mt np. L niu đo sau và dưi màng trinh. Hành tin đình là 2 tng cương 2 bên l niu đo. Cu to ging th hng bao dương vt ca con đc. Tin đình cĩ mt s tuyn, các tuyn này xp theo hàng chéo, hưng quay v âm vt. 1.1.1.6. Âm vt (Clitoris) Âm vt cĩ cu to như dương vt nhưng thu nh li và là tng cương ca đưng sinh dc cái, đưc dính vào phn trên khp bán đng ngi, b bao xung quanh bi cơ ngi hng.
  15. 8 Âm vt đưc ph bi lp niêm mc cĩ cha các đu mút thn kinh cm giác, lp th hng và t chc liên kt bao bc gi là niêm mc âm vt. 1.1.1.7. Âm h (Vulva) Âm h hay cịn gi là âm mơn, nm dưi hu mơn và ngăn cách vi nĩ bi vùng hi âm. Bên ngồi cĩ 2 mơi đính vi nhau mép trên và mép dưi. Mơi âm h cĩ sc t đen, tuyn m hơi, tuyn bã tit ra cht nhn trong và hơi dính. 1.1.2. Đc đim sinh lý sinh dc ca ln Đc đim sinh lý sinh dc ca gia súc nĩi chung và lồi ln nĩi riêng đc trưng cho lồi, cĩ tính n đnh vi tng ging vt nuơi. Nĩ đưc duy trì qua các th h và luơn cng c, hồn thin qua quá trình chn lc. Ngồi ra cịn chu nh hưng ca mt s yu t như: ngoi cnh, điu kin nuơi dưng chăm sĩc, s dng Đ đánh giá đc đim sinh lý sinh dc ca ln nái ngưi ta thưng tp trung nghiên cu, theo dõi các ch tiêu sau đây: 1.1.2.1. S thành thc v tính Theo A.A.Xuxoep, Cù Xuân Dn, Lê Khc Thn (1985) [1] s thành thc v tính đưc đánh du khi con vt bt đu cĩ phn x sinh dc và cĩ kh năng sinh sn. Lúc này tt c các b phn sinh dc như: bung trng, t cung, âm đo, đã phát trin hồn thin và cĩ th bt đu bưc vào hot đng sinh sn. Đng thi vi s phát trin hồn thin bên trong thì bên ngồi các b phn sinh dc ph cũng xut hin và gia súc cĩ phn x v tính hay xut hin hin tưng đng dc. Tuy nhiên, thành thc v tính sm hay mun ph thuc vào ging, tính bit và các điu kin ngoi cnh cũng như chăm sĩc nuơi dưng. + Ging Các ging ln khác nhau thì tui thành thc v tính cũng khác nhau. Nhng ging cĩ th vĩc nh thưng thành thc v tính sm hơn nhng ging cĩ th vĩc ln.
  16. 9 Theo Phm Hu Doanh và cng s (1995) [29], tui thành thc v tính ca ln cái ngoi và ln cái lai mun hơn ln cái ni thun chng (, Mĩng Cái, Mưng Khương, ). Các ging ln ni này thưng cĩ tui thành thc vào 4 – 5 tháng tui (121158 ngày tui). Ln ngoi là 68 tháng tui, ln lai F1 (ngoi × ni) thưng đng dc ln đu 6 tháng tui. + Điu kin nuơi dưng, qun lý Dinh dưng cĩ nh hưng rt ln đn tui thành thc v tính ca ln nái. Cùng mt ging nhưng nu đưc nuơi dưng, chăm sĩc, qun lý tt, gia súc phát trin tt thì s thành thc v tính sm hơn và ngưc li. + Điu kin ngoi cnh Khí hu và nhit đ cũng nh hưng ti tui thành thc v tính ca gia súc. Nhng ging ln nuơi vùng cĩ khí hu nhit đi nĩng m thưng thành thc v tính sm hơn nhng ging ln nuơi vùng cĩ khí hu ơn đi và hàn đi. S kích thích ca con đc cũng nh hưng ti s thành thc ca ln cái hu b. Nu ta đ mt con đc đã thành thc v tính gn ơ chung ca nhng con cái hu b thì s thúc đy nhanh s thành thc v tính ca chúng. Theo Paul Hughes and James Tilton (1996) [44] nu cho ln cái hu b tip xúc vi đc 2 ln/ ngày, vi thi gian 1520 phút thì 83% ln cái (ngồi 90kg) đng dc lúc 165 ngày tui. Ln cái hu b nu nuơi nht liên tc s cĩ tui đng dc ln đu dài hơn ln nuơi chăn th. Vì ln nuơi cĩ thi gian chăn th s tăng cưng trao đi cht, tng hp đưc sinh t và cĩ dp tip xúc vi ln đc, nên cĩ tui đng dc ln đu sm hơn. Tuy nhiên, mt vn đ cn lưu ý là tui thành thc v tính thưng sm hơn tui thành thc v th vĩc. Vì vy, đ đm bo s sinh trưng và phát trin bình thưng ca ln m và đm bo nhng phm cht ging ca th h sau nên cho gia súc phi ging khi đã đt mt khi lưng nht đnh tuỳ theo
  17. 10 ging. Ngưc li, cũng khơng nên cho gia súc phi ging quá mun vì nh hưng ti năng sut sinh sn ca mt đi nái đng thi nh hưng ti th h sau ca chúng. 1.1.2.2. Chu kỳ tính và thi đim phi ging thích hp * Chu kỳ tính T khi thành thc v tính, nhng biu hin tính dc ca ln đưc din ra liên tc và cĩ tính chu kỳ. Các nỗn bào trên bung trng phát trin, ln dn, chín và ni cm trên b mt bung trng gi là nang Graaf. Khi nang Graaf v, trng rng gi là s rng trng. Mi ln trng rng con cái cĩ nhng biu hin ra bên ngồi gi là đng dc. Do trng rng cĩ tính chu kỳ nên đng dc cũng theo chu kỳ (Khut Văn Dũng, 2005) [5]. Chu kỳ tính nhng lồi khác nhau là khác nhau và giai đon đu mi thành thc v tính thì chu kỳ chưa n đnh mà phi 2 – 3 chu kỳ tip theo mi n đnh. Mt chu kỳ tính ca ln cái dao đng trong khong t 18 – 22 ngày, trung bình là 21 ngày và đưc chia thành 4 giai đon: giai đon trưc đng dc, giai đon đng dc, giai đon sau đng dc, giai đon ngh ngơi. * Giai đon trưc đng dc Đây là giai đon đu tiên ca chu kỳ tính, kéo dài 1 – 2 ngày, là thi gian chun b đy đ cho đưng sinh dc ca ln cái đĩn nhn tinh trùng, cũng như đm bo các điu kin cho trng và tinh trùng gp nhau đ th thai. Trong giai đon này cĩ s thay đi c v trng thái cơ th cũng như trng thái thn kinh. giai đon này các nỗn bao phát trin mnh, thành thc và ni rõ trên b mt bung trng, kích thưc nỗn bao thay đi rt nhanh, đu giai đon này nỗn bao cĩ đưng kính là 4mm, cui giai đon nỗn bao cĩ đưng kính 10 – 12mm. Các t bào vách ng dn trng tăng cưng sinh trưng, s lưng lơng nhung tăng, đưng sinh dc bt đu sung huyt nhanh, h thng tuyn, âm đo tăng tit dch nhày, niêm dch c t
  18. 11 cung tit ra làm c t cung hé m. Các nỗn bao chín, t bào trng tách khi nỗn bao. T cung co bĩp mnh, c t cung m ra, niêm dch chy nhiu. Con vt bt đu xut hin tính dc, âm h sưng lên, hơi m và cĩ màu hng tươi, cui giai đon cĩ dch nhn chy ra. Do hàm lưng Progesteron gim xung đt ngt nên con vt gim ăn, hay kêu rng, thích nhy lên lưng con khác nhưng khơng cho con khác nhy lên lưng mình. * Giai đon đng dc Đây là giai đon tip theo và thưng kéo dài t 2 – 3 ngày, tính t khi t bào trng tách khi nỗn bao. Giai đon này các bin đi ca cơ quan sinh dc rõ nét nht, niêm mc âm h sung huyt, phù thũng rõ rt và chuyn sang màu mn chín, niêm dch t âm đo chy ra nhiu, keo đc hơn, nhit đ âm đo tăng t 0,3 – 0,7 0C, pH h hơn trưc. Con vt biu hin tính hưng phn cao đ, đng ngi khơng yên, phá chung, ăn ung gim, hoc b ăn, kêu rng trong trng thái ngn ngơ, thích nhy lên lưng con khác hoc đ con khác nhy lên lưng mình. giai đon này, ln thích gn đc, khi gn đc thì luơn đng tư th sn sàng chu đc, đuơi cong lên và lch sang mt bên, hai chân sau dng ra và hơi khyu xung sn sàng chu đc (Phùng Th Vân 2004) [36]. Nu giai đon này, t bào trng gp tinh trùng và xy ra quá trình th tinh to thành hp t thì chu kỳ sinh dc ngng li, gia súc cái vào giai đon cĩ thai, đn khi đ xong mt thi gian nht đnh tuỳ lồi gia súc thì chu kỳ sinh dc mi li bt đu. Nu khơng xy ra quá trình trên thì ln cái s chuyn sang giai đon tip theo ca chu kỳ tính. * Giai đon sau đng dc Giai đon này kéo dài khong hai ngày, tồn b cơ th nĩi chung và cơ quan sinh dc nĩi riêng dn tr li trng thái sinh lý bình thưng. Trên bung trng, th hng chuyn thành th vàng, đưng kính lên ti 7 8 mm và bt đu tit Progesterone. Progesterone tác đng lên vùng dưi đi theo cơ ch điu
  19. 12 hồ ngưc làm gim tit Oestrogen, t đĩ làm gim tính hưng phn thn kinh, con vt dn chuyn sang trng thái yên tĩnh, chu ăn ung hơn, niêm mc tồn b đưng sinh dc tăng sinh, các tuyn cơ quan sinh dc ngng tit dch, c t cung đĩng li. * Giai đon ngh ngơi Giai đon này kéo dài t 10 – 12 ngày, bt đu t ngày th tư sau khi rng trng mà khơng đưc th tinh và kt thúc khi th vàng tiêu hu. Đây là giai đon con vt hồn tồn yên tĩnh, cơ quan sinh dc hot đng tr li trng thái sinh lý bình thưng, trong bung trng th vàng bt đu teo đi, nỗn bao bt đu phát dc nhưng chưa ni rõ trên b mt bung trng. Tồn b cơ quan sinh dc dn xut hin nhng bin đi chun b cho chu kỳ sinh dc tip theo. Trong chăn nuơi ln nái sinh sn, nm đưc chu kỳ tính và các giai đon ca quá trình đng dc s giúp cho ngưi chăn nuơi cĩ ch đ nuơi dưng, chăm sĩc cho phù hp và phi ging kp thi, đúng thi đim, t đĩ gĩp phn nâng cao năng sut sinh sn ca ln nái. * Cơ ch đng dc Chu kỳ đng dc ca ln cái đưc điu khin bi 2 yu t thn kinh và th dch. Khi các nhân t ngoi cnh như: ánh sáng, nhit đ, mùi con đc tác đng và kích thích vùng dưi đi (Hypothalamus) gii phĩng ra các yu t tác đng lên tuyn yên, kích thích thuỳ trưc tuyn yên tit FSH (Folliculo Stimulin Hormone) và LH (Lutei Stimulin Hormone). FSH kích thích nỗn bao phát trin đng thi cùng vi LH làm cho nỗn bao thành thc, chín và rng trng. Theo Schitten và cs (1989) [45] Khi nỗn bao phát trin và thành thc, t bào ht trong thưng bì bao nỗn tit ra Oestrogen cha đy trong xoang bao nỗn. Khi hàm lưng hormone này trong máu đt 64 – 112% s kích thích con vt cĩ nhng biu hin đng dc. Đng thi dưi tác đng ca Oestrogen cơ quan sinh dc bin đi: t cung hé m, âm h, âm đo sung huyt, tit niêm dch, sng t cung và ng dn trng tăng sinh to điu kin
  20. 13 cho s làm t ca hp t sau này. Cui chu kỳ đng dc thì Oestrogen li kích thích tuyn yên tit ra LH và gim tit FSH. Khi lưng LH/FSH đt t l 3/1 thì s kích thích cho trng chín và rng trng. Sau khi trng rng th vàng đưc hình thành nơi bao nỗn v ra. Th vàng tit Progesterone giúp cho quá trình chun b tip nhn hp t sng t cung đng thi c ch tit GSH (Gonado Stimulin Hormone) ca tuyn yên làm cho bao nỗn trong bung trng ca ln cái khơng phát trin đưc và kt thúc mt chu kỳ đng dc. * Thi đim phi ging thích hp Thi gian tinh trùng ln đc ging sng trong t cung ln nái khong 45 – 48 gi, trong khi thi gian trng ca ln nái tn ti và th thai cĩ hiu qu là rt ngn, cho nên phi tin hành phi ging đúng lúc. Thi đim phi ging thích hp nht là vào gia giai đon chu đc. Đi vi ln nái ngoi, ln lai, thi đim phi ging tt nht là sau khi cĩ hin tưng chu đc 6 – 8 gi, hoc cho phi vào cui ngày th 3 và sang ngày th 4 k t lúc bt đu đng dc. Đi vi ln nái ni thi đim phi ging sm hơn ln nái ngoi và lai 1 ngày, tc là vào cui ngày th 2 và sáng ngày th 3 vì thi gian đng dc ngn hơn. Khi thc hin th tinh nhân to, thy ln nái chu đc bui sm thì cho phi vào bui chiu, nu cĩ triu chng chu đc bui chiu thì sáng hơm sau cho phi, thưng phi 2 ln (phi lp) giai đon chu đc “chn đu khố đuơi” ca thi kỳ rng trng. 1.1.2.3. Sinh lý đ Theo Trn Tin Dũng, Dương Đình Long, Nguyn Văn Thanh (2002) [6], gia súc cái mang thai trong mt thi gian nht đnh tùy tng lồi gia súc, khi bào thai phát trin đy đ, dưi tác đng ca h thng thn kinh – th dch, con m s xut hin nhng cơn rn đ đy bào thai, nhau thai và các sn phm trung gian ra ngồi, quá trình này gi là quá trình sinh đ.
  21. 14 Khi gn đ con cái s cĩ các triu chng biu hin: trưc khi đ 1 – 2 tun, nút niêm dch c t cung, đưng sinh dc lng, sánh dính và chy ra ngồi. Trưc khi đ 1 – 2 ngày, cơ quan sinh dc bên ngồi bt đu cĩ nhng thay đi: âm mơn phù to, nhão ra và sung huyt nh, đu núm vú to, bu vú căng to, sa bt đu tit. ln, sa đu là mt trong nhng ch tiêu quan trng đ xác đnh gia súc đ: + Trưc khi đ 3 ngày, hàng vú gia vt ra nưc trong. + Trưc khi đ 1 ngày, hàng vú gia vt đưc sa đu. + Trưc khi đ 1/2 ngày, hàng vú trưc vt đưc sa đu. + Trưc khi đ 2 – 3h, hàng vú sau vt đưc sa đu. Cơ ch đ: đ là mt quá trình sinh lý phc tp chu s điu hịa ca cơ ch thn kinh – th dch, vi s tham gia tác đng cơ gii ca thai đã thành thc. V mt cơ gii: thai trong t cung cơ th m sinh trưng và phát trin mt cách ti đa. thi kỳ cui, thai to tip giáp vi t cung, thai chèn ép xoang bng, đè mnh vào cơ quan sinh dc, ép cht mch máu và đám ri thn kinh hơng – khum, làm kích thích truyn v thn kinh trung ương, điu tit hormone gây đ. Mt khác, thai chèn ép, co đp vào t cung làm kích thích t cung co bĩp, s co bĩp tăng theo thi gian, k c cưng đ và tn s, dn đn t cung m và thai thốt ra ngồi. Ni tit: trong thi gian mang thai, th vàng và nhau thai cùng tit ra Progesterone, hàm lưng Progesterone trong máu tăng to nên trng thái an thai. Đn kỳ cha cui, th vàng teo dn và mt hn nên lưng Progesterone gim (ch cịn 0,22%). Đng thi tuyn yên tit Oxytocine, nhau thai tăng tit Relaxin làm giãn dây chng xương chu và m c t cung, tăng tit Oestrogen làm tăng đ mn cm ca c t cung vi Oxytocine trưc khi đ.
  22. 15 Bin đi quan h gia cơ th m và bào thai: khi thai đã thành thc thì quan h sinh lý gia m và nhau thai khơng cịn cn thit na, lúc này thai đã tr thành như mt ngoi vt trong t cung nên đưc đưa ra ngồi bng đng tác đ. Thi gian đ kéo dài hay ngn tùy tng lồi gia súc, ln thưng t 2 – 6h, nĩ đưc tính t khi c t cung m hồn tồn đn khi bào thai cui cùng ra ngồi. 1.2. BNH VIÊM T CUNG LN NÁI (MESTRITIS) 1.2.1. Nguyên nhân ca bnh viêm t cung Theo Trn Tin Dũng, Dương Đình Long, Nguyn Văn Thanh (2002)[6], viêm t cung là mt quá trình bnh lý thưng xy ra gia súc cái sinh sn sau đ. Quá trình viêm phá hu các t bào t chc ca các lp hay các tng t cung gây ri lon sinh sn gia súc cái làm nh hưng ln, thm chí làm mt kh năng sinh sn gia súc cái. Theo các tác gi Đào Trng Đt, Phan Thanh Phưng, Lê Ngc M, Huỳnh Văn Kháng (2000)[29], bnh viêm t cung ln nái thưng do các nguyên nhân sau: Cơng tác phi ging khơng đúng k thut, nht là phi ging bng phương pháp th tinh nhân to làm xây sát niêm mc t cung, dng c dn tinh khơng đưc vơ trùng khi phi ging cĩ th đưa vi khun t ngồi vào t cung ln nái gây viêm. Ln nái phi ging trc tip, ln đc mc bnh viêm bao dương vt hoc mang vi khun t nhng con ln nái khác đã b viêm t cung, viêm âm đo truyn sang cho ln kho. Ln nái đ khĩ phi can thip bng th thut gây tn thương niêm mc t cung, vi khun xâm nhp gây nhim trùng, viêm t cung k phát. Ln nái sau đ b sát nhau x lý khơng trit đ cũng dn đn viêm t cung.
  23. 16 Do k phát t mt s bnh truyn nhim như: sy thai truyn nhim, phĩ thương hàn, bnh lao, gây viêm. Do v sinh chung đ, v sinh b phn sinh dc ln nái trưc và sau đ khơng sch s, trong thi gian đ c t cung m vi sinh vt cĩ điu kin đ xâm nhp vào gây viêm. Ngồi các nguyên nhân k trên viêm t cung cịn cĩ th là bin chng nhim trùng do vi khun xâm nhp vào d con gây nên trong thi gian đng đc (vì lúc đĩ c t cung m), vi khun xâm nhp vào t cung theo đưng máu và viêm t cung là mt trong nhng triu chng lâm sàng chung (Lê Văn Năm và cs, 1997) [18]. Theo F.Madec và C.Neva (1995)[11], bnh viêm t cung và các bnh đưng tit niu cĩ mi quan h vi nhau, vi khun trong nưc tiu cũng phát trin trong âm đo và vic gây nhim ngưc lên t cung là rt d xy ra. Nhim khun t cung qua đưng máu là do vi khun sinh trưng mt cơ quan nào đĩ cĩ kèm theo bi huyt, do vy cĩ trưng hp ln hu b chưa phi nhưng đã b viêm t cung. 1.2.2. Hu qu ca bnh viêm t cung T cung là mt trong nhng b phn quan trng nht trong cơ quan sinh dc ca ln nái, nu t cung xy ra bt kỳ quá trình bnh lý nào thì đu nh hưng rt ln ti kh năng sinh sn ca ln m và s sinh trưng, phát trin ca ln con. Đánh giá đưc hu qu ca viêm t cung nên đã cĩ rt nhiu nhà khoa hc nghiên cu v bnh và đưa ra các nhn xét cĩ ý nghĩa rt ln cho quá trình chn đốn, phịng và điu tr bnh. Theo Trn Tin Dũng, Dương Đình Long, Nguyn Văn Thanh (2002)[7] và PGS.TS Trn Th Dân (2004)[7] khi ln nái b viêm t cung s dn ti mt s hu qu chính sau: Khi ln b viêm t cung d dn ti sy thai.
  24. 17 Lp cơ trơn thành t cung cĩ đc tính co tht. Khi mang thai, s co tht ca cơ t cung gim đi dưi tác dng ca Progesterone, nh vy phơi cĩ th bám cht vào t cung. Khi t cung b viêm cp tính do nhim trùng, t bào lp ni mc t cung tit nhiu Prostaglandin F 2α (PGF 2α), PGF 2α gây phân hu th vàng bung trng bng cách bám vào t bào ca th vàng đ làm cht t bào và gây co mch hoc thối hố các mao qun th vàng nên gim lưu lưng máu đi đn th vàng. Th vàng b phá hu, khơng tit Progesterone na, do đĩ hàm lưng Progesterone trong máu s gim làm cho tính trương lc co ca cơ t cung tăng nên gia súc cái cĩ cha d b sy thai. Ln m b viêm t cung bào thai cũng phát trin kém hoc thai cht lưu. Lp ni mc ca t cung cĩ nhim v tit các cht vào lịng t cung đ giúp phơi thai phát trin. Khi lp ni mc b viêm cp tính, lưng Progesterone gim nên kh năng tăng sinh và tit dch ca niêm mc t cung gim, do đĩ bào thai nhn đưc ít thm chí khơng nhn đưc dinh dưng t m nên phát trin kém hoc cht lưu. Sau khi sinh con lưng sa gim hoc mt hn sa nên ln con trong giai đon theo m thưng b tiêu chy. Khi ln nái b nhim trùng t cung, trong đưng sinh dc thưng cĩ mt ca vi khun E.coli, vi khun này tit ra ni đc t làm c ch s phân tit kích thích t to sa Prolactin t tuyn yên, do đĩ ln nái ít hoc mt hn sa. Lưng sa gim, thành phn sa cũng thay đi nên ln con thưng b tiêu chy, cịi cc. Ln nái b viêm t cung mãn tính s khơng cĩ kh năng đng dc tr li. Nu t cung b viêm mãn tính thì s phân tit PGF2α gim, do đĩ th vàng vn tn ti, vn tip tc tit Progesterone.
  25. 18 Progesterone c ch thuỳ trưc tuyn yên tit ra LH, do đĩ c ch s phát trin ca nỗn bao trong bung trng, nên ln nái khơng th đng dc tr li đưc và khơng thi trng đưc. Theo F.Madec và C.Neva (1995)[11], nh hưng rõ nht trên lâm sàng mà ngưi chăn nuơi và bác s thú y nhn thy ln viêm t cung lúc sinh đ là: chy m âm h, st, b ăn. Mt khác, các quá trình bnh lý xy ra lúc sinh đ nh hưng rt ln ti năng sut sinh sn ca ln nái sau này. T l phi ging khơng đt tăng lên đàn ln nái viêm t cung sau khi sinh đ. Hin tưng viêm t cung âm kéo dài t la đ trưc đn la đ sau là nguyên nhân làm gim đ mn đ. Mt khác, viêm t cung là mt trong các nguyên nhân dn đn hi chng MMA, t đĩ làm cho t l ln con nuơi sng thp. Đc bit, nu viêm t cung kèm theo viêm bàng quang thì cịn nh hưng ti hot đng ca bung trng. Qua đĩ ta thy hu qu ca viêm t cung là rt ln, đ t l mc bnh gim, ngưi chăn nuơi phi cĩ nhng hiu bit nht đnh v bnh t đĩ tìm ra bin pháp đ phịng và điu tr hiu qu. 1.2.3. Các th viêm t cung Mt gia súc cái đưc đánh giá là cĩ kh năng sinh sn tt trưc ht phi k đn s nguyên vn và mi hot đng bình thưng ca cơ quan sinh dc (Settergren I., 1986) [46]. Khi bt kỳ mt b phn ca cơ quan sinh dc b bnh s nh hưng trc tip đn kh năng sinh sn ca gia súc (Aberth. Youssef, 1997) [39]. Các tác gi A.Bane, (1986) [38] Đng Đình Tín, (1985) [23], Yao Ac et al, (1989) [47] đu cho rng; các quá trình bnh xy ra cơ quan sinh dc là các nguyên nhân chính dn đn hin tưng ri lon sinh sn và gim năng sut ca gia súc cái Theo Đng Đình Tín (1985) [23], bnh viêm t cung đưc chia làm 3 th: viêm ni mc t cung, viêm cơ t cung, viêm tương mc t cung.
  26. 19 1.2.3.1. Viêm ni mc t cung (Endomestritis) Theo Nguyn Văn Thanh (1999)[19], Black W.G.,(1983) [41] và Debois C.H. W., (1989) [42] viêm ni mc t cung là viêm lp niêm mc ca t cung, đây là mt trong các nguyên nhân làm gim kh năng sinh sn ca gia súc cái, nĩ cũng là th bnh ph bin và chim t l cao trong các bnh ca viêm t cung. Viêm ni mc t cung thưng xy ra sau khi gia súc sinh đ, nht là trong trưng hp đ khĩ phi can thip làm niêm mc t cung b tn thương, tip đĩ các vi khun Streptococcus, Staphylococcus, E.coli, Salmonella, C.pyogenes, Bruccella , roi trùng Trichomonas Foetus xâm nhp và tác đng lên lp niêm mc gây viêm (Arthur G.H,1964) [40], (Sttergren.I, 1986 ) [46] Theo Nguyn Hu Ninh, Bch Đăng Phong (2000) [20], bnh viêm ni mc t cung cĩ th chia 2 loi: Viêm ni mc t cung th cata cp tính cĩ m, ch gây tn thương niêm mc t cung. Viêm ni mc t cung th màng gi, t chc niêm mc đã b hoi t, tn thương lan sâu xung dưi tng cơ ca t cung và chuyn thành viêm hoi t. *Viêm ni mc t cung th cata cp tính cĩ m (Endomestritis Puerperalis) Ln b bnh này thân nhit hơi cao, ăn kém, lưng sa gim. Con vt cĩ trng thái đau đn nh, cĩ khi con vt cong lưng rn, t v khơng yên tĩnh. T âm h chy ra hn dch, niêm dch ln vi dch viêm, m, ln cn nhng mnh t chc cht Khi con vt nm xung, dch viêm thi ra ngày càng nhiu hơn. Xung quanh âm mơn, gc đuơi, hai bên mơng dính nhiu dch viêm, cĩ khi nĩ khơ li thành tng đám vy màu trng xám. Kim tra qua âm đo, niêm dch và dch r viêm thi ra nhiu. C t cung hơi m và cĩ m chy qua c t cung. Niêm mc âm đo bình thưng.
  27. 20 * Viêm ni mc t cung th màng gi th viêm này, niêm mc t cung thưng b hoi t. Nhng vt thương đã ăn sâu vào tng cơ ca t cung và chuyn thành hoi t. Ln nái mc bnh này thưng xut hin triu chng tồn thân rõ: thân nhit tăng cao, lưng sa gim cĩ khi hồn tồn mt sa, k phát viêm vú, ăn ung gim xung. Con vt đau đn, luơn rn, lưng và đuơi cong lên. T cơ quan sinh dc luơn thi ra ngồi hn dch: dch viêm, máu, m, ln cn nhng mnh t chc hoi t, niêm dch 1.2.3.2. Viêm cơ t cung (Myomestritis Puerperalis) Theo Nguyn Hu Ninh, Bch Đăng Phong (2000)[20], viêm cơ t cung thưng k phát t viêm ni mc t cung th màng gi. Niêm mc t cung b thm dch thm xut, vi khun xâm nhp và phát trin sâu vào t chc làm niêm mc b phân gii, thi ra gây tn thương cho mch qun và lâm ba qun, t đĩ làm lp cơ và mt ít lp tương mc ca t cung b hoi t. Nu bnh nng, can thip chm cĩ th dn ti nhim trùng tồn thân, huyt nhim trùng hoc huyt nhim m. Cĩ khi do lp cơ và lp tương mc ca t cung b phân gii mà t cung b thng hoc t cung b hoi t tng đám to. Ln nái b bnh này thưng biu hin triu chng tồn thân rõ: thân nhit tăng cao, mt mi, rũ, ăn ung gim, lưng sa gim hoc mt hn. Mép âm đo tím thm, niêm mc âm đo khơ, nĩng màu đ thm. Gia súc biu hin trng thái đau đn, rn liên tc. T cơ quan sinh dc luơn thi ra ngồi hn dch màu đ nâu, ln cn m và nhng mnh t chc thi ra nên cĩ mùi tanh, thi. Con vt thưng k phát viêm vú, cĩ khi viêm phúc mc. Th viêm này thưng nh hưng đn quá trình th thai và sinh đ ln sau. Cĩ trưng hp điu tr khi nhưng gia súc vơ sinh. 1.2.3.3. Viêm tương mc t cung (Perimestritis Puerperali) Theo Đng Đình Tín (1985)[23], viêm tương mc t cung thưng k phát t viêm cơ t cung. Th viêm này thưng cp tính cc b, tồn thân xut
  28. 21 hin nhng triu chng đin hình và nng. Lúc đu lp tương mc t cung cĩ màu hng, sau chuyn sang đ sm, sn sùi mt tính trơn bĩng. Sau đĩ các t bào b hoi t và bong ra, dch thm xut tăng tit. Nu b viêm nng, nht là viêm cĩ m, lp tương mc cĩ th dính vi các t chc xung quanh gây nên tình trng viêm mơ t cung (th Paramestritis), thành t cung dày lên, cĩ th k phát viêm phúc mc. Ln nái biu hin triu chng tồn thân: nhit đ tăng cao, mch nhanh, con vt rũ, mt mi, u oi, đi tiu tin khĩ khăn, ăn ung kém hoc b ăn. Lưng sa rt ít hoc mt hn, thưng k phát viêm vú. Con vt luơn biu hin trng thái đau đn, khĩ chu, lưng và đuơi cong, rn liên tc. T âm h thi ra ngồi rt nhiu hn dch ln m và t chc hoi t, cĩ màu nâu và mùi thi khm. Khi kích thích vào thành bng thy con vt cĩ phn x đau rõ hơn, rn nhanh hơn, t âm h dch chy ra nhiu hơn.Trưng hp mt s vùng ca tương mc đã dính vi các b phn xung quanh thì cĩ th phát hin đưc trng thái thay đi v v trí và hình dáng ca t cung, cĩ khi khơng tìm thy mt hoc c hai bung trng. Nu điu tr khơng kp thi s chuyn thành viêm mãn tính, tương mc đã dính vi các b phn xung quanh thì quá trình th tinh và sinh đ ln sau s gp nhiu khĩ khăn, cĩ th dn ti vơ sinh. Th viêm này thưng k phát bnh viêm phúc mc, bi huyt, huyt nhim m. 1.2.4. Mt s vi khun thưng gp t cung ca ln Bình thưng c t cung luơn đĩng và ngăn chn các quá trình nhim trùng t bên ngồi vào c t cung. Khi gia súc đ hoc b viêm đưng sinh dc thì c t cung thưng m. Như vy, các vi khun t ngồi s xâm nhp vào đưng sinh dc và trong t cung ln lúc đĩ thưng cĩ mt ca các loi vi khun: Staphylococcus, Streptococcus, E. coli, Salmonella, 1.2.4.1. Staphylococcus Là loi cu khun Gram(+), đưng kính t 0,7 1,0 , khơng sinh nha bào và thưng khơng cĩ v, khơng cĩ lơng, khơng di đng. Trong bnh phm,
  29. 22 t cu thưng xp thành tng đơi, chm li tng đám nh hình chùm nho. Mơi trưng lng các vi khun đng riêng l thành tng đám nh hoc tng chui ngn (Nguyn Như Thanh và cng s, 1997 )[23]. Staphylococcus là loi hiu khí tuỳ tin, nhit đ thích hp 3237 0C, pH thích hp t 7,2 7,6. Trong mơi trưng nưc tht: Sau khi nuơi cy 56 gi vi khun đã làm đc mơi trưng, sau 24gi mơi trưng đc rõ hơn, lng cn nhiu, khơng cĩ màng. Trong mơi trưng thch thưng: sau khi cy 24 gi, vi khun hình thành khun lc tưng đi to dng S ( Smouth ) mt khun lc hơi ưt, b đu nhn, mt li đưng kính t 2 4 mm. Tuỳ vào màu sc khun lc mà ngưi ta chia ra các loi sau: + T cu cĩ khun lc màu vàng thm ( Staphylococcus aureus ) cĩ kh năng gây bnh cho đng vt. Màu vàng thm là do s bin màu ca cht Caroten. Màu vàng thm thy rõ nht trong mơi trưng cĩ cha tinh bt hoc acid béo bay hơi Nguyn Như Thanh và cng s, (1997 ) [23]. + T cu trng ( Staphylococcus albus ) và t cu vàng chanh (Staphylococcus citreus ) khơng cĩ đc lc và khơng cĩ kh năng gây bnh. Trong mơi trưng thch máu: Staphyloccus aureus gây dung huyt mnh do cĩ men Haemolysin, vi vịng dung huyt kép gm phn dung huyt hồn tồn trong và vịng dung huyt mt phn phía ngồi trên thch máu. Trong mơi trưng thch Sapman: là mơi trưng dùng đ phân lp, xác đnh đc lc ca t cu. Nu t cu cĩ kh năng lên men đưng Mannit sinh ra acid làm pH thay đi (pH = 6,8) mơi trưng chuyn t màu hng sang mu vàng. T cu khơng gây bnh, khơng lên men đưng mannit, mơi trưng gi nguyên màu hng. Trong mơi trưng Gelatin: vi khun cĩ men gelatilaza làm tan chy gelatin
  30. 23 T cu cĩ sc đ kháng kém vi nhit đ và hố cht, 70 0C t cu cht trong 1 gi, 80 0C cht trong 10 phút, vi 100 0C cht trong vịng vài phút, acid phênic 3% 5% dit vi khun trong 3 5 phút, Focmol 1% dit vi khun trong 1 gi. 1.2.4.2. Streptococcus Streptococcus là nhng vi khun hình cu hoc hình bu dc, đưng kính khong 1 , đơi khi cĩ v bc, bt màu Gram (+), khơng di đng. Vi khun đng thành chui dài, chiu dài ca mi chui t 2 12 đơn v hoc hon tuỳ thuc vào điu kin mơi trưng Nguyn Như Thanh và cng s, (1997 )[23]. Vi khun thích hp mơi trưng cĩ nhit đ 37 0C và pH = 7,2 7,6, sng hiu khí tuỳ tin. Trong mơi trưng nưc tht: vi khun hình thành ht hoc si bơng ri lng xung đáy ng. Sau 24 gi nuơi cy, mơi trưng trong, đáy ng cĩ cn. Trong mơi trưng thch thưng: khun lc dng S, trịn, li, bĩng, hơi xám. Khi làm tiêu bn liên cu xp thành chui ngn. Trong mơi trưng thch máu: khun lc cĩ đưng kính khong 1mm, gây dung huyt bi các yu t: + Dung huyt dng ( α ): đc lc khơng cao. + Dung huyt dng ( γ ): đc lc cao. + Dung huyt dng ( β ): khơng cĩ kh năng gây bnh. Vi khun Streptococcus đ kháng thp vi nhit đ và hố cht: 70 0C vi khun b dit trong 30 40 phút, 100 0C b dit trong 1 phút, các cht sát trùng cũng d tiêu dit vi khun. 1.2.4.3. Salmonella Vi khun cĩ kích thưc 0,4 0,6 x 1 3 khơng cĩ nha bào và giáp mơ, bt màu Gram (). Đa s các lồi Salmonella đu cĩ kh năng di đng
  31. 24 mnh. Khi nhum vi khun bt màu tồn thân hoc hi đm hai đu Nguyn Như Thanh và cng s, (1997 )[23]. Là vi khun hiu khí hay ym khí tuỳ tin, nhit đ thích hp 37 0C, pH = 7,2 7,6. Trong mơi trưng nưc tht: 37 0C sau 24 gi, vi khun làm đc mơi trung, nuơi lâu cĩ lng cn, b mt cĩ màng mng, lc cĩ vn mây, mùi tanh. Trong mơi trưng thch thưng: 37 0C sau 24 gi, mc thành khun lc trịn, trong, màu sáng hoc xám, nhn bĩng, hi li gia, đưng kính 1,0 1,5mm. Trong mơi trưng Brilliant green agar: khun lc dng S màu đ. B dit 60 C sau 1 gi, 70 0C sau 20 phút, dung dch NaOH 4%, HgCl 2 1%, Formon 2% tiêu dit sau 20 phút. 1.2.4.4. Eschirichia coli (E. coli) E. coli là trc khun hình gy kích thưc 2 3 x 0,6 . Trong c th cĩ hình cu trc khun đng riêng l, đơi khi xp thành chui ngn. Phn ln các E. coli đu cĩ lơng, cĩ kh năng di đng, vi khun E. coli khơng sinh nha bào, cĩ th cĩ giáp mơ, bt màu Gram () Nguyn Như Thanh và cng s, (1997)[23]. E. coli là trc khun ym khí hoc hiu khí tuỳ tin, nhit đ thích hp 37 0C, pH = 7,2 7,4. Trong mơi trưng nưc tht: làm đc mơi trung, cĩ cn màu tro, đơi khi cĩ màng màu xám nht, mùi phân thi. Trong mơi trưng thch thưng: nuơi cy sau 24 gi khun lc trịn, ut khơng trong sut, màu tro, hơi li, đưng kính 2 3mm. Trong mơi trưng Macconkey: khun lc dng S màu đ. Trong mơi trưng Brilliant green agar: khun lc dng S cĩ màu vàng chanh.
  32. 25 0 B dit 60 C trong vịng 15 30 phút, HgCl 2 1%, Formon 2%, acid Phenic dit vi khun sau 5 phút, ngồi mơi trưng các chng đc cĩ th tn ti ti 4 tháng. 1.2.5. Nhng hiu bit cơ ban v thuc kháng sinh trong phịng và điu tr bnh Sinh Sinh sn Kháng sinh là thut ng Vit Nam, danh pháp quc t là Antibiotic. Năm 1942, Waksman, ngưi tìm ra Streptomycine đã đnh nghĩa: "Mt cht kháng sinh hay mt hp cht cĩ tính kháng sinh là do các vi sinh vt sn xut ra cĩ kh năng c ch s phát trin hoc tiêu dit vi khun khác". Năm 1957, Turpin Velu đnh nghĩa: "Hp cht do mt c th sng to ra hoc cht tng hp cĩ h s hố hc tr liu cao, cĩ tác dng điu tr đc hiu vi liu rt thp do c ch mt s quá trình sng ca virus, vi sinh vt và ngay c mt s t bào ca các cơ th đa bào". Ngày nay kháng sinh đưc đnh nghĩa rng hơn: "Kháng sinh là cht do vi nm hoc do vi khun to ra, hoc bán tng hp, cĩ khi là cht tng hp cĩ tác dng điu tr đc hiu vi liu rt thp do c ch mt s quá trình sng ca vi sinh vt". Lê Th Ngc Dip, (1999) [9], Hồng Tích Huyn và cng s, (2001)[14]. Đ giúp cho vic đnh hưng la chn kháng sinh cĩ hiu qa trong điu tr, các nhà khoa hc đã phân loi kháng sinh trên cơ s: phân loi theo ngun gc, theo hot ph kháng khun, theo mc đ tác dng, theo cu trúc hố hc. Trong đĩ cách phân loi theo cu trúc hố hc đưc s dng rng rãi nht vì hot ph, mc đ, cơ ch tác dng và cu trúc hố hc gn bĩ cht ch vi nhau. Hồng Tích Huyn, (1997) [13], Lê Th Ngc Dip, (1999) [9]. Vi c s này, kháng sinh đưc phân làm các nhĩm sau: Nhĩm β lactamin: trong cu trúc hố hc ca nhĩm này cĩ mt liên kt β lactamin . Liên kt này rt yu, d b đt bi men penicillinaza và t đĩ hot tính kháng sinh cũng gim theo. Cơ ch tác đng ca các kháng sinh
  33. 26 thuc nhĩm này là c ch tng hp vách t bào vi khun. Nhĩm này đưc chia nh thành 2 phân nhĩm chính là: Penicilline và Cephalosporin Hồng Tích Huyn, (1997)[35]. Nhĩm Aminoglycozis (Aminozid): trong cu trúc phân t ca kháng sinh thuc nhĩm này cĩ đưng đính theo nhĩm amin. Kích thưc phân t ca nhĩm này khá ln do đĩ khĩ hp thu qua niêm mc rut vào máu. Bi vy khi cho ung cĩ tác dng điu tr bnh nhim trùng đưng rut rt tt nhưng nhim trùng máu hoc các b phn khác trong cơ th thì phi tiêm. Tác đng ca các kháng sinh thuc nhĩm này là c ch quá trình tng hp Protein ca vi sinh vt do chúng gn cht vi tiu phn 30s ca Riboxom. Nhĩm Chloramphenicol : là loi kháng sinh cĩ hot ph rng, tác đng trên c vi khun Gram () và Gram (+), Ricketsia, Mycoplasma . Cơ ch tác dng ca kháng sinh thuc nhĩm này là c ch quá trình tng hp Protein ca cơ th thơng qua vic gn cht vi tiu phn 50s ca Riboxom t bào vi khun. Hin nay các kháng sinh thuc nhĩm này đã b hn ch s dng, mt s b cm s dng do cĩ kh năng gn c vào tiu phn 70s ca Riboxom tr sơ sinh gây cịi cc chm ln, suy tu khơng hi phc gia súc non. Nhĩm Tetracycline : là nhng cht cĩ cu to 4 vịng benzen ch khác nhau các gc gn vào vịng. Cơ ch tác dng ca chúng là c ch quá trình tng hp Protein ca vi sinh vt thơng qua vic gn vào tiu phn 30s ca Riboxom. Thuc cĩ hot ph kháng khun rng nhưng khá đc vi gan, thn và thn kinh do cĩ ái lc cao vi các kim loi cĩ hố tr II, III gây cịi cc, chm ln gia súc non. Nhĩm polipeptide : trong phân t ca chúng cĩ nhiu liên kt peptid. Cơ ch tác dng ca kháng sinh thuc nhĩm này là tác đng lên màng t bào vi khun, làm thay đi tính thm ca màng, t đĩ phá hu chc năng hàng rào bo v ca màng t bào vi khun. Hot ph kháng khun rng, tuy nhiên khi
  34. 27 s dng cn đ phịng đc vi thn và suy hơ hp Hồng Tích Huyn và cng s, (2001)[14]. Nhĩm Macrolide : là nhng cht đi phân t, trong cu trúc cĩ mt vịng lacton ln, đưc tng hp t các chng Streptomyces khác nhau. Cơ ch tác dng ca nhĩm này tưng t như cơ ch tác dng ca kháng sinh thuc nhĩm Chloramphenicol. Nhĩm này đi kháng vi nhĩm β lactamin nhưng li hip đng vi nhĩm Tetracycine. Nhĩm Sulfamid : là nhng hp cht tng hp cĩ tính kháng khun cao, là dn xut ca Sulphonamide . Cơ ch tác đng ca nhĩm này là cnh tranh hố hc do cu trúc hố hc và kích thưc phân t ca chúng gn ging vi PABA, do đĩ cnh tranh vi PABA nh hưng đn quá trình tng hp acid forlic (cht cn thit cho quá trình phát trin ca vi khun). Nhĩm này đi kháng vi Novocain, tham gia vào phn ng Axetyl hố khi cho ung cho nên d gây si thn. Nhĩm Quinolon : là nhng kháng sinh cĩ hot ph rt rng, tác đng trên tt c các loi vi khun, Ricketsia, Mycoplasma , ít b kháng thuc. C ch tác đng ca nhĩm này bao gm: + c ch enzim DNA gyase: Enzim DNAgyase là enzim tham gia vào quá trình tng hp nên các acit nhân DNA ca vi khun. Do đĩ đích tác dng ca thuc là DNAgyase . Nhim sc th ca vi khun là hình vịng trịn gm 2 chui DNA xon kép. Tuỳ theo điu kin phát trin ca vi khun mà DNA cĩ th tn ti hai dng: dng xon kép hoc dng th lng. Trong quá trình sinh sn và phát trin ca vi khun cĩ s sao chép và nhân lên ca nhim sc th kèm theo s sao chép cĩ sa cha ca DNA đưc thc hin bi các enzim toprosomerase (các enzim này làm nhim v ct tm thi các chui DNA ri sau đĩ t đĩng li). Tuỳ theo v trí ct ca 1 hay 2 mnh DNA mà ngưi ta chia các toprosomerase thành toprosomerase I và toprosomerase II. Enzim DNAgyrase là mt toprosomerase II . Cu trúc ca
  35. 28 DNA gyrase gm Gyr A và phn GyrB). Các phn đơn v A làm nhim v ct tm thi các mnh DNA trong giai đon đu và ni chúng li giai đon cui sau khi nhim sc th đã đưc nhân đơi. Các phn đơn v B làm nhim v tách riêng các mnh và xon vịng li. Gyrase là mc tiêu hp dn ca các quinolon hay nĩi chính xác hơn đích tác dng ca quinolon là gyrase . Chúng gn vào các phịng đơn v A ca các gyrase làm cho các enzim khơng thc hin đưc nhim v ca mình. Tc là hai mnh DNA khi đã b ct ra thì khơng gn li đưc. Do vy mà DNA trong t bào dưi dng nhng đon riêng l. Như vy dưi tác dng ca thuc s sao chép và nhân lên ca các DNA b c ch. + Cơ ch to Chelat : trong cơng thc phân t ca thuc cĩ cha β Cetomic nên các Quinolon cĩ th to Chelat : vi các cation hố tr II ( Mg ++ , Cu ++ và đc bit là Fe ++ ). Do đĩ các liên kt kim loi ( metalprotein ) s là mc tiêu tim tàng thu hút các Quinolon . Các thuc cĩ Chelat tưng ng vi phc hp đng phân t tích đin dưng (nhng phc hp 1/1, tc mt phân t thuc kt hp vi mt kim loi hố tr II) s cĩ tác dng dit khun. Cịn thuc cĩ Chelat tưng ng vi phc hp trung hồ (phc hp 2/1, tc là 2 phân t thuc kt hp vi mt phân t kim loi hố tr II) thì khơng cĩ tác dng dit khun Lê Th Ngc Dip, (1999) [9]. Cũng như các sinh vt khác, vi khun cũng cĩ kh năng thích nghi vi điu kin sng. Chính vì th, vic s dng kháng sinh kéo dài và khơng đúng cách đã to cho vi khun cĩ kh năng kháng thuc. Theo Nguyn Vĩnh Phưc (1974) [34] mt cá th hoc mt nịi vi khun nht đnh nào đĩ đưc gi là đ kháng vi thuc nu nĩ cĩ th sng và phát trin đưc trong mt mơi trưng cĩ nng đ kháng sinh cao hơn nng đ c ch sinh sn và phát trin ca phn ln nhng cá th khác hoc nhng nịi khác trong cùng mt canh khun. Đ hn ch s kháng thuc cn thc hin theo các bin pháp sau:
  36. 29 Ch dùng kháng sinh điu tr khi bit chc chn b nhim khun. Cn cân nhc k khi điu tr d phịng hay phi hp kháng sinh. Chn kháng sinh theo kt qa kháng sinh đ, đc bit ưu tiên các kháng sinh cĩ ph hp, đc hiu. Chn kháng sinh cĩ kh năng khuych tán tt nht vào đim nhim khun: chú ý đc đim dưc đng hc ca thuc. Phi hp kháng sinh hp lý, đc bit nhng bnh kéo dài. Giám sát liên tc tình hình kháng thuc ca vi khun và thơng báo kp thi. Đ cao bin pháp kh khun và vơ khun. Khi đã phát hin đưc vi khun kháng thuc phi dng ngay thuc đang điu tr và nhng thuc cĩ cùng cơ ch, cùng đích tác dng. Chú ý tuyt đi khơng đưc t ý tăng liu điu tr khi thy bnh khơng khi Bùi Th Tho,(2003) [33]. Theo Lê Th Ngc Dip (1999)[9] đ phát huy ht tác dng ca kháng sinh trong điu tr, hn ch các tác hi ca thuc, ngăn cn hin tưng kháng thuc cn phi tuân th nghiêm ngt các nguyên tc sau: Ch s dng kháng sinh khi cĩ kt lun chc chn là nhim khun hoc khi cĩ kt qu làm kháng sinh đ. Đi vi mm bnh đã bit thì nên dùng các kháng sinh cĩ hiu lc nht, ít đc và cĩ ph tác dng hp lý. La chn đúng thuc, đúng bnh, dùng liu cao ngay t đu, tránh dùng liu thp hay tăng dn vì d gây lên hin tưng quen thuc, kháng thuc. Dùng thuc kháng sinh càng sm càng tt lúc vi khun đang giai đon phát trin và chu tác dng ca thuc nhiu nht. Chn đưng đưa thuc thích hp, đúng liu lưng, liu trình đ luơn gi nng đ thuc n đnh trong cơ th. Nu cn thit phi thay thuc khác. Nên phi hp thuc khi điu tr đ làm tăng kh năng dit khun, hn ch hin tưng kháng thuc.
  37. 30 Trong thi gian dùng thuc nên kt hp điu tr b sung các loi vitamin, thuc b và điu chnh khu phn ăn hp lý nhm nâng cao sc đ kháng cho cơ th. 1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU BNH VIÊM T CUNG TRÊN TH GII VÀ TI VIT NAM 1.3.1. Trên th gii Hin nay, trên th gii ngành chăn nuơi đang rt phát trin, đc bit là chăn nuơi ln, các nưc khơng ngng đu tư ci to cht lưng đàn ging và áp dng các bin pháp khoa hc k thut tiên tin nhm nâng cao năng sut chăn nuơi. Đ ci to cht lưng đàn ging thì vn đ hn ch bnh sinh sn là mt vn đ tt yu cn phi gii quyt, đc bit là bnh viêm t cung. Do đĩ, đã cĩ rt nhiu nhà khoa hc nghiên cu v bnh viêm t cung và đã đưa ra các kt lun giúp cho ngưi chăn nuơi ln nái sinh sn hn ch đưc bnh này. Tuy vy, t l mc bnh viêm t cung trên đàn ln nái sinh sn vn rt cao. Theo A.I.Sobko và N.I.GaDenKo (1978)[2], nguyên nhân ca bnh viêm t cung là do t cung b tn thương, do hin tưng sát nhau. Bnh phát trin là do nuơi dưng khơng đ cht, do đưa vào đưng sinh dc nhng cht kích thích đ, chúng phá hy hoc làm kt ta cht nhày b máy sinh dc. Theo F.Madec và C.Neva (1995)[11], hin viêm t cung âm kéo dài t la đ trưc đn ln đng dc tip theo cĩ th gii thích nguyên nhân làm gim đ mn đ, t đĩ làm gim năng sut sinh sn. Ơng cũng cho bit, khi tin hành nghiên cu trên đàn ln nái x Brơtanhơ (Pháp) năm 1991 thì phát hin thy 15% s ln nái b viêm t cung. Viêm t cung thưng bt đu bng st mt vài gi sau khi đ, chy m vào ngày hơm sau và bnh thưng kéo dài 48 đn 72 gi (A.Bane, 1986) [38]. Theo ngun tin t trang web www.Science direct.com , Cơng ty Bayer nghiên cu 828 ln nái đ đưc chia thành 4 nhĩm gm:
  38. 31 Nhĩm 1: Khơng đưc điu tr. Nhĩm 2: Điu tr bng 25g hn hp theo t l 1,25g Furazolidone + 5g Sulphadimidine sodiumsulfat. Nhĩm 3: Điu tr bng 2,5mg/kg P Enrofloxacin Nhĩm 4: Điu tr bng 5mg/ kg P Enrofloxacin Kt qu cho thy khi dùng Enrofloxacin làm gim t l t vong ln con, gim t l st và hin tưng pH sa m tăng cao. Theo Mekay.W.M, (1975) [43] đo nhit đ ln nái sau đ và đưa ra bin pháp phịng tr cho bt c ln nái nào cĩ nhit đ ln hơn 39,5 0C. Cuba các bác s thú y s dng dung dch Lugol 5% điu tr đt kt qu cao và dùng thuc Neometrina đt trong t cung đt kt qu điu tr cao. Theo Popkov (Liên Xơ) đã s dng phương pháp tiêm các kháng sinh sau vào màng treo t cung ca ln nái b viêm t cung đt kt qu điu tr cao: Streptomycin 0,25g Penicilline 500.000 UI Dung dch MgSO 4 1% 40 ml + VTMC. 1.3.2. Ti Vit Nam Nhng năm gn đây, ngành chăn nuơi ln nưc ta phát trin mnh m, s lưng đu ln tăng lên khơng ngng, song song vi nĩ tình hình dch bnh cũng tăng, đc bit là bnh sinh sn. Trong khi đĩ ngưi chăn nuơi chưa đưc trang b đy đ các kin thc cn thit nên năng sut chăn nuơi chưa cao. Mt khác, các cơng trình nghiên cu v bnh sinh sn, đc bit là bnh viêm t cung cịn rt ít, do đĩ t l ln nái mc bnh đang ngày càng gia tăng. Theo Nguyn Văn Thanh (2003) [28], t l ln nái mc bnh viêm t cung là tương đi cao, bnh thưng tp trung đàn ln nái đ la đu hoc đã đ nhiu la, khi th nghim điu tr tác gi nhn thy dùng PGF 2α liu 25mg tiêm dưi da kt hp vi dung dch Lugol 0,1% tht cho kt qu điu tr cao.
  39. 32 Theo Lê Xuân Cương (1986)[4], ln nái chm sinh sn do nhiu nguyên nhân, trong đĩ tn thương bnh lí sinh dc chim t l đáng k. Đc bit các ln nái đ khĩ cn áp dng các th thut ngoi khoa thì niêm mc đưng sinh dc rt d b tn thương và dn ti viêm t cung. Theo Phm Chí Thành, Lê Tun Hùng, Đng Quang Nam (1997) [32], s dng Rivanol 1%, dung dch Lugol 0,5%, kháng sinh đ điu tr viêm t cung cho kt qu cao.
  40. 33 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG, NI DUNG, NGUYÊN LIU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng nghiên cu Đi tưng nghiên cu là đàn ln nái ngoi đang trong giai đon sinh sn nui ti các trang tri thuc huyn Krơng Pk tnh Đk Lk 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Kho sát t l mc bnh viêm t cung ca đàn ln nái ngoi nuơi ti huyn Krơng Pk + T l mc chung + T l mc bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi theo các la đ + T l mc bnh viêm t cung theo các giai đon sinh sn + T l mc bnh viêm t cung theo mùa trong năm + T l mc các th viêm t cung 2.2.2. Theo dõi s bin đi mt s ch tiêu lâm sàng ca ln nái mc bnh viêm t cung (nhit đ, hơ hp, tun hồn, màu sc dch viêm ) 2.2.3. Theo dõi mi tương quan gia bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy ln con 2.2.4. Xác đnh thành phn và tính mn cm ca mt s vi khun ch yu phân lp đưc t dch viêm t cung ca ln nái 2.2.5. Th nghim mt s phát đ điu tr viêm t cung và theo dõi kh năng sinh sn ca ln sau khi điu tr 2.2.6. Th nghim điu tr kt hp bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy ln con 2.3. Nguyên liu nghiên cu 2.3.1. Các mơi trưng nuơi cy và phân lp vi khun * Các mơi trưng ph thơng Mơi trưng nưc tht: dùng đ nuơi cy xét nghim ngay t đu.
  41. 34 Mơi trưng thch thưng: dùng đ kim tra khun lc và làm kháng sinh đ. * Các mơi trưng chuyên dng dùng trong phân lp và giám đnh vi khun Mơi trưng Sapman: dùng đ phân lp và xác đnh đc lc ca cu khun. Mơi trưng Brilliant Green agar: dùng đ phân lp vi khun E.coli và Salmonella. Mơi trưng Edwards medium: dùng đ phân lp vi khun Streptococcus. Mơi trưng thch máu: dùng đ gi và bo qun vi khun. 2.3.2. Giy tm kháng sinh Các mnh giy chun đã đưc tm kháng sinh theo đúng tiêu chun Quc t do hãng Oxoid (Anh) sn xut. Các kháng sinh dùng đ tm đu đt tiêu chun dưc đin Vit Nam 1994 do phịng qun lý thuc thú y – Cc thú y Trung ương cung cp. 2.4. Phương pháp nghiên cu 2.4.1. Xác đnh t l ln nái mc bnh viêm t cung bng phương pháp điu tra, phng vn trc tip ngưi chăn nuơi ln nái kt hp vi vic theo dõi trc tip 2.4.2.Xác đnh s bin đi mt s ch tiêu lâm sàng ca ln măc bnh viêm t cung (thân nhit đ, tng s hơ hp) bng phương pháp đo đm nhiu ln vào mt thi đim nht đnh ri ly s bình quân cùng vi phương pháp quan sát, thăm khám trc tip 2.4.3. Xác đnh thành phn vi khun cĩ trong dch viêm t cung ca ln bng phương pháp nuơi cy phân lp, giám đnh trong các mơi trưng chuyên dng 2.4.3.1. Ly mu dch t cung ca ln nái * Cách ly mu dch t cung ln đ xét nghim
  42. 35 Thc hin ly mu dch t cung ca ln nái bình thưng sau đ 1224 gi và ln nái b viêm t cung các tri đưc điu tra. Dùng m vt (đã đưc sát trùng) đ m âm đo, sau đĩ ly thìa sn khoa thu dch t cung cho vào ng nghim (đã đưc vơ trùng) mi ln ly khong 35ml. * Bo qun và x lý mu Các mu dch thí nghim sau khi ly đưc bo qun t lnh bng thùng đá trong quá trình vn chuyn và bo qun 20 0C ti phịng thí nghim cho đn khi phân tích. Tt c các mu đưc xét nghim ti B mơn ngoi sn Khoa Thú y trưng Đi hc Nơng Nghip Hà Ni và Trung tâm chn đốn thú y Quc gia. 2.4.3.2. Phương pháp xác đinh s loi và s lưng vi khun 2.4.3.2.1. Phương pháp xác đnh s loi vi khun Mi loi vi khun khi mc trên các mơi trưng thì khun lc cĩ đc tính mc đc trưng. Da vào nhng đăc đim đc trưng đĩ đ xác đnh loi vi khun cĩ trong mu dch t cung. Mơi trưng thch thưng: + Staphylococcus : khun lc dng S, trịn bĩng, rìa gn, mt li, cĩ màu vàng. + Streptococcus : khun lc dang S, nh, màu hơi xám, bĩng. + Salmonella : khun lc dng S, cĩ th dng R, trịn, trong hoc hơi xám, nhn bĩng, hơi li lên gia. + E.coli : khun lc dang S, cĩ th dng R, trịn ưt, màu tro hay trng nht, hơi li. Mơi trưng thch Birrilliant Green Agar: + E.coli : khun lc dang S, màu vàng chanh. + Salmonella : khun lc dng S, màu hng nht. Mơi trưng Chapman:
  43. 36 + Staphylococcus : khun lc to, rìa nhn, nu là t cu gây bnh làm mơi trưng bin màu vàng, nu là t cu khơng gây bnh: mơi trưng màu đ. Mơi trưng Edwards Medium: + Steptococcus : Vi khun mc tt, khun lc nho, mn, ưt, mt hơi li, trong sáng. Trên cơ s đĩ sau khi nuơi cy mu trên mơi trưng thch thưng trong t m 370C/1824 gi, quan sát hình thái và kích thưc khun lc ta cĩ th phân loi và xác đnh đưc s lưng ca tng loi. Sau đĩ tin hành phân lp, giám đnh các khun lc đĩ bàng cách chn các khun lc đin hình cho tng loi vi khun cy sang các mơi trưng chuyên dng. 2.4.3.2.2. Phương pháp xác đnh s lưng vi khun Chúng tơi s dng phương pháp Koch: đ cĩ th đm đưc s khun lc trên mơi trưng thch thưng, tùy theo s vi khun cĩ trong bnh phm. Mu xét nghim cn phi pha lỗng đn mc đ cn thit. Sau nhiu ln cy mu vi các đ pha lỗng khác nhau, chúng tơi đã xác đnh đưc pha lỗng thích hp vi các bnh phm như sau: + Dch t cung ln sau đ là: 10 4. + Dch t cung ln b viêm t cung là: 10 7. Sau khi pha lỗng chúng tơi tin hành cy vi khun vào đĩa thch. Cy dch pha lỗng mu trong mơi trương thch cng ri đm s lưng khun lc (CFU). S lưng CFU tương đương vi s lưng vi khun. Đ cĩ kt qu chính xác, cn thng nht nhit đ và thi gian nuơi cy s vi khun cĩ trong 1 ml dch mu tính theo cơng thc: X=10.A/N Trong đĩ: X: s khun lc cĩ trong 1ml dch. A: s khun lc trung bình trên mt đĩa petri. N: đ pha lỗng.
  44. 37 2.4.4. Xác đnh đ mn cm ca các chng vi khun phân lp đưc t dch t cung ln vi các thuc hố hc tr liu bng phương pháp làm kháng sinh đ: Thc hin k thut kháng sinh theo đ phương pháp Kirby – Bauer. Kháng sinh tm vào đĩa giy vi nng đ thích hp s khuch tán ra mt thch xung quanh và ngăn chn s phát trin ca vi khun. đưng kính vịng vơ khun b c ch th hin tính nhy cm ca vi khun đi vi thuc kháng sinh. Trưng hp khơng cĩ vịng c ch cĩ nghĩa là vi khun kháng li thuc kháng sinh. Các vi khun đưc xác đnh nuơi cy là Staphylococcus, Streptococcus, E.coli và Salmonella. 2.4.5. Xác đnh phác đ điu tr hu hiu bng phương pháp theo dõi các ch tiêu: t l khi, thi gian điu tr và kh năng sinh sn ca nhng ln nái sau khi đưc điu tr lành bnh 2.5. Phương pháp x lý s liu Tồn b s liu đưc ghi chép cn thn và s lý x lý theo phương pháp thng kê sinh hc trên máy vi tính qua phn mm Excel. Tổng số con mắc bệnh + T l mc bnh (%) = x100 Tổng sô con theo dõi Tổng số con động dục +T l đng dc li (%) = x100 Tổng số con đã khỏi bệnh Tổng số con có thai khi phối lần đầu +T l cĩ thai khi phi ln đu (%)= x100 Tổng số con khỏi bệnh được phối lần đầu
  45. 38 CHƯƠNG 3 KT QU THO LUN 3.1. Kt qu kho sát t l mc viêm t cung Vi mc đích tìm hiu tình hình bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi ti huyn Krơng Pk, chúng tơi đã tin hành kho sát t l mc bnh viêm t cung ca đàn ln nái ngoi nuơi ti mt s trang tri ca huyn Krơng Pk là Ea Phê, Ea Kuăng, Hịa An là vì đây là ba xã cĩ nhiu trang tri tp trung và đàn ln ln nht huyn vi 44.000 nghìn con tính đn tháng 12/2009. Kt qu đưc trình bày qua bng 3.1. và biu đ 1 Bng 3.1. T l mc bnh viêm t cung đàn ln nái S ln nái theo dõi S ln nái mc bnh T l Đa đim (con) (con) (%) Tri Ea Phê 45 34 75,56 Tri Ea Kuăng 30 25 83,33 Tri Hịa An 35 31 88,57 Tng s 110 90 81,82 Biu đ 1: T l mc bnh viêm t cung ca đàn ln nái
  46. 39 Kt qu bng 3.1và biu đ 1 chúng tơi cĩ nhn xét sau: T l mc bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi ti mt s trang tri thuc huyn Krơng Pk là khá cao trung bình 82,49%, dao đng t 75,56 đn 88,57%. Kt qu kho sát đàn ln nái ngoi thuc mt s đa phương vùng đng bng sơng Hng ca tác gi Nguyn Văn Thanh năm 2003 [28] cho bit, t l mc bnh viêm t cung là 23,65% thp hơn nhiu so vi kt qu nghiên cu ca chúng tơi, s dĩ cĩ kt qu như vy theo chúng tơi đĩ là do đi tưng nghiên cu ca tác gi là đàn ln nái nuơi ti các nơng h nên cơng tác v sinh cũng như mơi trưng tiu khí hu chung nuơi đm bo hơn. Cịn đi tưng nghiên cu ca chúng tơi là đàn ln nái ngoi sinh sn nuơi theo hình thc trang tri nên mt đ nuơi cao hơn, cơng tác v sinh kém hơn, nhiu vi khun cĩ điu kin phát trin và xâm nhp gây viêm dn đn t l mc cao hơn và đây chính là mt trong nhng nguyên nhân chính gây nh hưng ti năng sut sinh sn ca đàn ln nái ngoi mt s đa phương thuc huyn Krơng Pk hin nay. T l mc bnh viêm t cung đàn ln nái cĩ s khác nhau gia các trang tri c th tri thuc Hịa An, t l mc bnh là khá cao. Theo chúng tơi nguyên nhân dn ti t l mc cao như vy là do cơng tác v sinh thú y khơng đưc đm bo, chung tri m thp và oi nĩng. Đa s cơng nhân khơng qua đào to cơ bn, quy trình đ đ khơng đúng k thut, khơng đm bo v sinh, đc bit nguyên nhân chính gây t l viêm t cung cao đây là do can thip bng tay rt thơ bo trong quá trình đ đ tri ln này. Nhn xét ca chúng tơi phù hp vi nhn xét ca tác gi Nguyn Văn Thanh và Đng Cơng Trung năm 2007 [29] khi nghiên cu v thc trng bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi theo mơ hình trang tri ti Huyn T Sơn Tnh Bc Ninh.
  47. 40 Hình 1: Ln nái đang nuơi con b viêm t cung Hình 2: Ln nái ch phi b viêm t cung 3.2. T l ln nái mc bnh viêm t cung theo tng la đ Vi mc đích kho sát t l mc viêm t cung theo các la đ chúng tơi đã tin hành theo dõi 90 ln nái ngoi nuơi ti mt s trang tri ca huyn Krơng Pk tnh Đk Lk, Kt qu đưc trình bày bng 3.2 và biu din ti biu đ 2
  48. 41 Bng 3.2. T l mc bnh viêm t cung qua các la đ (n=90) La đ S ln mc bnh (con ) T l (%) 1 21 23,33 2 7 7,78 3 5 5,56 4 9 10,00 5 17 18,89 6 31 34,44 Tng 90 100,00 Biu đ 2: Biu đ so sánh t l mc bnh viêm t cung qua các la đ Qua kt qu bng 3.2 và biu đ 2 chúng tơi cĩ nhn xét : Cĩ s khác nhau t l viêm t cung các la đ, c th la 1 là 23.33 %. Sau đĩ gim thp la 2,3,4 và t la th 5,6 t l mc viêm t cung lên ti 18,89%, 34,44%. Kt qu này phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Văn Thanh (2007) [30]. Khi nghiên cu v t l mc viêm t cung đàn nái ngoi nuơi ti mt s trang tri vùng đng bng Bc B. Theo chúng tơi cĩ kt qu như vy là do nhng đàn nái đ la đu, khp bán đng háng mi m ln đu, ln thưng khĩ đ, trong quá trình đ đ phi can thip bng dng c và tay dn dn dn đn xây sát niêm mc t đĩ vi khun xâm nhp gây viêm. Mt khác kh năng thích nghi ca ln nái ngoi nhng la đ đu vi điu kin khí
  49. 42 hu nuơi dưng và qun lí khi nhp ni chưa tt cũng là mt trong nhng nguyên nhân gây ra t l viêm t cung cao. Đi vi đàn nái đ nhiu la do trương lc ca t cung gim dn đn co bĩp yu, khơng đ cưng đ đ đy các sn phm trung gian sau khi đ ra ngồi, do s hi phc ca t cung chm, c t cung đĩng chm to điu kin cho vi khun xâm nhp gây viêm. 3.3. Kt qu kho sát t l mc viêm t cung theo tng giai đon Vi mc đích tìm hiu din bin ca bnh viêm t cung trong các giai đon sau khi đ và ch phi. Chúng tơi đã tin hành kho sát t l mc viêm t cung ca tri ln Ea Phê, Ea Kuăng và Hịa An tng giai đon. Kt qu đưc trình bày ti bng 3.3 và biu din trên biu đ 3 Bng 3.3. T l viêm hai giai đon (n=90) Ch tiêu S con mc T l mc Giai đon (con) (%) Ch phi 7 7,77 Sau đ 83 92,22 Biu đ 3: T l mc viêm t cung qua các giai đon
  50. 43 Qua bng 3.3 và biu đ 3 cho thy: đàn ln nái ba tri ch yu b bnh giai đon sau đ (92.22%), giai đon ch phi ít hơn ( 7.77%). S dĩ cĩ kt qu như vy theo chúng tơi nguyên nhân làm cho t l mc bnh viêm t cung giai đon sau đ cao như vy là do điu kin v sinh và cơng tác h lý đ đ khơng tt, vi khun cĩ điu kin xâm nhp vào t cung gây bnh. giai đon ch phi đàn ln mc bnh thưng do các nguyên nhân sau : do mm bnh xâm nhp vào t cung t giai đon đ hay ln nái mc bnh th m t giai đon đ, do cơng tác phi ging khơng đúng k thut, khơng đm bo vơ trùng và cĩ th do nhim khun đưng tit niu, nht là khâu đm bo vơ trùng, thi đim phi ging chưa chính xác, k thut phi ging ca cơng nhân chưa tt làm niêm mc t cung xay sát, to điu kin cho vi khun gây bnh.Nhn xét ca chúng tơi phù hp vi thơng báo ca tác gi Nguyn Văn Thanh và Đng Cơng Trung năm 2007 [29] khi nghiên cu v thc trng bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi theo mơ hình trang tri ti Huyn T Sơn Tnh Bc Ninh. Như vy đ gim t l mc bnh viêm t cung ca đàn ln nái nuơi ti các tri thì cn phi cĩ bin pháp k thut nhm ci to mơi trưng chăn nuơi, phương thc chăn nuơi, trưc ht các tri phi nâng cp, đu tư trang thit b chăn nuơi, h thng x lý rác thi tht tt, m lp tp hun k thut cho cơng nhân, nhm nâng cao tay ngh, nâng cao ý thc gi gìn v sinh chăn nuơi. Trong thi gian theo dõi, chúng tơi nhn thy ngưi cơng nhân chưa đánh giá đúng mc tm quan trng ca cơng tác v sinh trong chăn nuơi, do đĩ khâu v sinh chung nuơi, thc ăn, nưc ung chưa tt, đây là nguyên nhân chính dn đn hu ht các bnh mà đàn ln mc phi trong đĩ cĩ bnh viêm t cung. 3.4. T l mc theo các mùa trong năm Do đc thù thi tit Tây Nguyên, đc bit là Đk Lk là cĩ hai mùa rõ rt trong năm, đĩ là mùa khơ và mùa mưa. Trong chăn nuơi ln nái sinh sn yu t mùa cũng nh hưng rõ rt đn bnh viêm t cung đàn ln nái đang
  51. 44 sinh sn. Vi mc đích tìm hiu nh hưng ca yu t mùa v ti t l mc mc bnh viêm t cung đàn ln nái. Chúng tơi đã tin hành theo dõi t l mc bnh theo các mùa trong năm ca ba tri Ea Phê, Ea Kuăng, Hịa An. Kt qu đưc trình bày qua bng 3.4. Bng 3.4. T l mc bnh viêm t cung theo các mùa trong năm (n = 90) Mùa khơ Mùa mưa Đa đim S mc T l S mc T l (con) (%) (con) (%) Tri Ea Phê 14 41,18 20 58,82 (n = 34) Tri Ea Kuăng 10 40,00 15 60,00 (n = 25) Tri Hịa An 14 45,16 17 54,48 (n = 31) Tng s 38 42,11 52 57,76 (n= 90) Biu đ 4: T l mc bnh theo các mùa trong năm
  52. 45 Qua bng 3.4 và biu đ 4 chúng tơi cĩ nhn xét T l mc bnh viêm t cung trên đàn ln nái sinh sn theo mùa là khá cao. T l chênh lch gia mùa mưa và mùa khơ là 15,65%. S dĩ cĩ kt qu như vy theo chúng tơi là mùa khơ điu kin thi tit chung tri khơ ráo thống mát, sch s và kh năng tn ti và phát trin ca vi sinh vt kém nên kh năng gây bnh là khơng nng bng mùa mưa. Mùa mưa do đc thù thi tit Tây Nguyên mưa kéo dài chung tri b m ưt cng vi ý thc kém v sinh thú y nhng trang tri nên điu kin đ cho vi sinh vt phát trin mnh làm tăng t l nhim bnh viêm t cung đàn ln nái sau khi đ là khá cao. 3.5. T l mc các th viêm t cung Mi th viêm khác nhau biu hin triu chng khác nhau và cĩ mc đ nh hưng khác nhau ti kh năng sinh sn ca ln nái. Đ hn ch ti thiu hu qu do viêm t cung gây ra cn phi chn đốn chính xác mi th viên t đĩ đưa ra phác đ điu tr ti ưu nhm đt đưc hiu qu điu tr cao nht, thi gian điu tr ngn nht và chi phí điu tr thp nht. Đ chn đốn ngưi ta da vào nhng triu chng đin hình cc b cơ quan sinh dc và triu chng tồn thân như dch viêm và thân nhit: Thân nhit là mt tr s hng đnh đng vt cp cao. Theo H Văn Nam và cng s (1997) [15] thì thân nhit bình thưng ca ln là 38 – 38,5 0C. Dch viêm là sn phm đưc tit ra ti viêm bao gm nưc, thành phn hu hình và các cht hồ tan. Cĩ th da vào các ch tiêu sau:
  53. 46 Các ch tiêu chn đốn viêm t cung S Các ch tiêu đ Viêm t ương Viêm ni mc Viêm cơ TT phân bit mc 1 St St nh St cao St rt cao Trng xám, trng Màu Hng, nâu đ Nâu r st 2 Dch sa viêm Mùi Tanh Tanh thi Thi khm 3 Phn ng đau Đau nh Đau rõ Đau rt rõ Phn ng co Phn ng Phn ng Phn ng co 4 cơ t cung co gim co rt yu mt hn B ăn mt phn B ăn B ăn 5 B ăn hoc hồn tồn hồn tồn hồn tồn * Đi vi ln nái sau khi đ cĩ th da trên cách tính đim sau: + S ngày chy m, tính t ngày đu ti ngày th 5 sau khi sinh, 1 ngày = 1 đim. + B ăn t ngày đu ti ngày th 5 sau khi sinh, 1 ngày = 1 đim, nu b ăn mt phn tính 1/2 đim. + Ngưng thân nhit đ tính st và s ngày b st là 39,8 0C, 1 ngày = 1 đim. * Tng s đim đưc dùng đ đánh giá mc đ nghiêm trng ca bnh như sau: + Tng s đim dưi 1 đim: khơng cĩ vn đ. + Tng s đim t 2 đn 5 đim: mc bnh nh đn trung bình. + Tng s đim trên 6: bnh nghiêm trng. Trong thi gian thc hin nghiên cu chúng tơi đã tin hành nghiên cu theo dõi 90 ln nái sinh sn mc bnh viêm t cung ca ba tri. Da vào triu chng lâm sàng chúng tơi đã tin hành phân loi nhng con mc bnh viêm t cung theo tng th và kt qu đưc trình bày bng 3.5.
  54. 47 Bng 3.5. T l mc các th viêm t cung S nái Viêm n i mc Viêm cơ Viêm tương S nái viêm T l t cung t cung mc t cung Tên tri theo dõi t cung (%) (con) con (%) con (%) con (%) (con) Tri Ea Phê 45 34 75,56 32 94,11 2 5,88 0 0 Tri Ea Kuăng 30 25 83.33 22 88,00 3 8,00 0 0 Tri Hịa An 35 31 88.57 28 90.32 3 9.67 0 0 Tng s 110 90 81.82 82 90,81 8 7,88 0 0 Biu đ 5: T l mc các th viêm Qua bng 3.5 và biu đ 5 chúng tơi cĩ nhng nhn xét sau T l viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi ti các trang tri ti huyn Krơng Pk là khá cao trung bình là 81,82%. Nhưng ch yu là th viêm ni mc t cung 90.81%, th viêm cơ t cung t l thp là 7,85%. Cịn th viêm tương mc t cung hu như khơng thy, chim t l 0%.
  55. 48 3.6. Mt s ch tiêu và lâm sàng ca ln bình thưng và ca ln b viêm t cung Biu hin lâm sàng là nhng ch tiêu quan trng làm cơ s ban đu giúp ngưi chăn nuơi nhn đnh và chn đốn chính xác nhng bnh mà vt nuơi đang mc phi. Đ to cơ s cho vic chn đốn và điu tr bnh viêm t cung cĩ hiu qu. Chúng tơi tin hành nghiên cu mt s ch tiêu lâm sàng trên 15 ln nái bình thưng và 15 ln nái b viêm t cung nuơi trong mt điu kin chung tri cũng như mt điu kin chăm sĩc, kt qu đưc thc hin bng 3.6. Bng 3.6. Mt s ch tiêu lâm sàng ca ln bình thưng và ca ln b viêm t cung Ln b viêm t Chênh lch gia Ln khe Ch tiêu theo dõi cung ln kho và ln b viêm t cung Thân nhit ( 0C) 38.16 ± 0.045 39.75 ± 0.24 1.59 Tn s hơ hp 12.83 ± 0.90 35.92 ± 3.00 23.09 (ln/phút) Dch r viêm Khơng cĩ Cĩ dch r viêm Trng, xám hoc Màu Khơng cĩ hng Mùi Khơng cĩ Mùi tanh Phn ng đau Khơng đau Cĩ phn ng đau Qua kt qu theo dõi bng 3.6 cho thy Khi ln b viêm t cung thì các ch tiêu sinh lý lâm sàng cĩ s thay đi. Theo Nguyn Hu Vũ và Nguyn Đc Lưu [37] cho bit nhit đ và tn s hơ hp ca ln kho bình thưng là 37.5 – 38 0C và 8 18 ln/ phút. Qua bng 6 cho thy khi ln nái trng thái bình thưng thì thân nhit trung bình là 38,16 ± 0,045 0C và tn s hơ hp trung bình là 12,83 ± 0,9
  56. 49 ln/phút. So vi các ch tiêu trên thì kt qu theo dõi trên nái bình thưng ca chúng tơi là hồn tồn phù hp. Thân nhit và tn s hơ hp ln b viêm t cung đu tăng lên so vi bình thưng. C th khi ln b viêm t cung thì thân nhit trung bình là 39,75 0C và tăng 1,59 0C so vi ln kho; tn s hơ hp ca ln b viêm t cung trung bình là 35,92 ± 3,00 ln/phút và tăng 23,09 ln so vi bình thưng. Thân nhit ca ln b viêm t cung ch tăng 1,59 0C so vi bình thưng chng t ln b st nh và viêm t cung ch yu dng viêm ni mc. Bên cnh ba triu chng chính đã nêu trên, chúng tơi cũng nhn thy ln nái mc bnh viêm t cung thì lưng sa gim hoc mt hn. Điu này nh hưng rt ln ti đàn ln con, đàn con thưng b tiêu chy, cịi cc, chm ln, t l nuơi sng thp. Nu cĩ điu kin nên ghép con ca nĩ vi các đàn khác thì hiu qu chăn nuơi s cao hơn, khi nào m khi hn, lưng sa n đnh cĩ th tip tc cho nĩ nuơi con. Vi các nái b viêm t cung thi kỳ tin đng đc, triu chng biu hin rõ nht là dch chy ra âm h, lưng dch chy ra khá nhiu và thưng cĩ màu trng đc, cá bit cĩ con dch chy ra ln nhn như bã đu. Nu điu tr chưa khi hn đã phi ging thì chc chn khơng cĩ kt qu mà cịn làm cho vic điu tr khĩ khăn hơn rt nhiu. Do vy, vi các trưng hp này nên điu tr dt hn và b qua chu kỳ này, ch đn chu kỳ đng dc sau mi phi. Tĩm li, cn phi theo dõi sát đàn ln nái, nu thy biu hin triu chng viêm t cung thì phi điu tr kp thi, trit đ. Tuy nhiên, vi các trưng hp mc bnh th n thì vic chn đốn và điu tr thưng gp rt nhiu khĩ khăn, theo chúng tơi đưc bit thì trên th gii đã cĩ máy siêu âm nhưng cho kt qu chưa cao.
  57. 50 3.7. Kt qu theo dõi mi tương quan gia bnh viêm t cung ln nái và bnh tiêu chy ln con Chúng tơi tin hành kho sát mi tương quan gia bnh viêm t cung ln m và bnh tiêu chy đàn ln con sinh ra t ln m mc bnh viêm t cung ti 03 trang tri nuơi ln nái sinh sn ca huyn Krơng Pk – tnh Đk Lk. Kt qu đưc trình bày trong bng 3.7. và biu din biu đ 6 Bng 3.7. Kt qu kho sát mi tương quan gia bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy ln con Ln m mc bnh Viêm t cung Ln m bình thưng S ln T l S nái Tng S ln T l Đa đim Snái Tng s mc ti êu mc theo s con mc ti êu mc Kho sát theo dõi con đ ra chy (%) dõi đ ra chy (%) Tri Ea Phê 34 405 287 70,86 20 246 72 29,26 Tri Ea Kuăng 25 286 218 76,23 20 238 78 32,77 Tri Hịa An 31 394 322 81,72 20 241 86 35,68 Tng s 90 1085 827 76,22 60 725 236 32,55 Biu đ 6: Mi tương quan gia bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy ln con Qua kt qu bng 3.7và biu đ 6 chúng tơi cĩ nhn xét sau Đàn ln con đưc sinh ra t nái m mc bnh viêm t cung b mc tiêu chy vi t l khá cao trung bình t 76,22% giao đng t 70,86 đn
  58. 51 81,72%. Trong khi đĩ đàn ln con đưc sinh ra t nái m bình thưng t l con mc hi chng tiêu chy thp hơn nhiu trung bình 32,55% giao đng t 29,26 đn 35,68%. S dĩ cĩ kt qu trên theo chúng tơi đĩ là do khi ln nái m b mc bnh viêm t cung làm cho thành phn sa thay đi đt ngt. Thêm vào đĩ, do h thng tiêu hĩa ln con chưa phát trin hồn chnh dn đn ri lon tiêu hĩa gây tiêu chy. Nhn xét này phù hp vi thơng báo ca Trương Lăng (2000) [16] , Nguyn Văn Thanh và Cng s (2007) [24]. 3.8. Kt qu phân lp và giám đnh thành phn vi khun trong dch âm đo, t cung ln nái bình thưng và bnh lý Đ hiu rõ hơn v tình trng nhim khun trong bnh viêm t cung, chúng tơi đã tin hành ly mu (3 5 ml/mu) dch t cung âm đo ca ln nái bình thưng sau đ 12 24 gi và mu (3 5 ml/mu) dch t cung âm đo ca nái b viêm đ xét nghim các vi khun thưng gp trong t cung ln và tình trng bi nhim ca nĩ khi t cung b viêm. Kt qu xét nghim 15 mu dch t cung âm đo ca ln nái bình thưng sau đ 12 24 gi và 15 mu t cung âm đo ca nái b viêm đưc trình bày bng 3.8.
  59. 52 Bng 3.8. Thành phn vi khun cĩ trong dch âm đo, t cung ln nái bình thưng và bnh lý Loi dch Dch âm đo, t cung sau đ Dch âm đo, t cung viêm S mu S mu S mu S mu T l T l dương kim dương kim tra (%) (%) Loi vi khun tính tra tính Escherichia 15 11 73,33 15 15 100 coli Staphylococcus 15 12 80,00 15 15 100 aureus Streptococcus 15 13 86,66 15 15 100 Salmonella 15 8 53,33 15 15 100 Pseudomonas 15 0 0,00 15 5 33,33 Qua kt qu bng 3.8. Chúng tơi cĩ nhn xét sau: các loi vi khun thưng gp trong dch t cung, âm đo ln nái kho mnh sau đ như E.coli, Salmonella, Staphylococcus aureus, Streptococcus. Trong đĩ s mu bnh phm phát hin thy 73,33% E.coli ; 80,00% cĩ Staphylococcus aureus ; 86,66,% cĩ Streptococcus và 53,33% thy Salmonella . Khi t cung, âm đo b viêm, tt c các mu bnh phm đu xut hin các vi khun k trên. Đc bit trong dch viêm xut hin thêm loi vi khun Pseudomona s vi t l 33,33%. Các loi vi khun cơ hi này luơn cĩ mt trong chung nuơi. Chúng tn ti trên da, niêm mc ngay c ln khe, trong phân, nưc tiu, theo H Văn Nam (1997) [15], 100% mu phân ln kho mnh cĩ E.coli , 40 80% cĩ cha Salmonella , ngồi ra cịn phát hin đưc Staphylococcus, Streptococus . Theo Urban và ctv (1983) [48] , trong nưc tiu ln nái sp sinh thưng cha các vi khun E.coli, Staphylococcus, Streptococus spp, Salmonella.
  60. 53 Trong điu kin sinh lý bình thưng, c t cung luơn khép cht nên các vi khun khơng cĩ cơ hi xâm nhp vào t cung. Nhưng trong quá trình đ c t cung luơn m và sau khi đ c t cung vn m nên tình trng nhim khun là khơng th tránh khi. Như vy vic tăng cưng v sinh chung tri, v sinh thân th ln nái là yu t quan trng trong vic phịng nga nhim trùng t cung sau khi sinh. Theo Collet (1999) ngồi vic la chn loi thuc sát trùng tt, phương pháp tin hành sát trùng cĩ ý nghĩa rt ln trong vic tiêu dit vi khun gây bnh. Vì hu ht các hĩa cht sát trùng đu khơng cĩ tác dng hoc ch cĩ tác dng gii hn trong mơi trưng cĩ cht bn, cht hu cơ. Do đĩ, vic chà ra cho sch phân và ty u cht bn phi thc hin tht k trưc khi phun thuc sát trùng. Theo Collet (1999) vic sát trùng chung tri đưc đánh giá tt khi hiu qu sát trùng đt mc trên 95%. Nh hiu qu sát trùng đt mc khá cao đã gĩp phn hn ch nhim trùng vào t cung ln nái sau khi sinh (trích dn bi Nguyn Như Pho (2002) [35]. Khi t cung b viêm, dch viêm t cung cha các sn phm đc. Sn phm đc va kích thích c t cung luơn hé m va thu hút các loi vi khun xâm nhp vào t cung. Đc bit cĩ s xâm nhim ca Pseudomonas đã đy nhanh quá trình hình thành m trong dch viêm t cung. 3.9. Kt qu xác đnh tính mn cn ca các vi khun phân lp đưc t dch viêm t cung ln nái vi mt s thuc kháng sinh và hĩa hc tr liu Đ giúp cơ s chăn nuơi ln nái la chn thuc điu tr bnh viêm t cung. Chúng tơi tin hành làm kháng sinh đ ca nhng vi khun ch yu phân lp đưc t dch viêm t cung, âm đo ca ln nái vi mt s thuc kháng sinh và hố hc tr liu thơng thưng. Kt qu trình bày ti bng 3.9.
  61. 54 Bng 3.9. Kt qu xác đnh tính mn cm ca các vi khun phân lp đưc t dch viêm đưng sinh dc ca ln nái vi mt s thuc kháng sinh và hố hc tr liu Streptococcu Loi vi Staphylococcus Escherichia coli Salmonella Pseudomonas s khun (n =15) (n =15) (n =15) (n =5) (n =15) Kháng Mn T l Mn T l Mn T l Mn T l Mn T l sinh cm (%) cm (%) cm (%) cm (%) cm (%) Enrofloxacin 7 46,66 6 40,00 8 53,33 7 46,66 2 13,33 Norfloxacin 10 66,66 9 60,00 6 40,00 9 80,00 3 20,00 Amoxycillin 12 80,00 10 66,66 12 80,00 10 66,66 4 26,66 Gentamicin 11 73,33 9 60,00 1 6,66 11 73,33 4 26,66 Streptomycin 0 0 3 20,00 0 0 5 33,33 1 6,66 Penicillin 9 60,00 8 53,33 0 0 0 0 1 6,66 Tetracyclin 3 20,00 0 0 2 13,33 1 6,66 2 13,33 Neomycin 10 66,66 7 46,66 8 53,33 9 60,00 4 26,66 Kanamycin 6 40,00 3 20,00 7 46,66 3 20,00 1 6,66 Clidamycin 7 46,66 2 13,33 10 66,66 2 13,33 1 6,66 Lincomycin 15 100 15 100 14 93,33 15 100 5 100 Ampicillin 14 93,33 12 80,00 12 80,00 15 100 5 100 Kt qu bng 3.9 cho thy: nhng vi khun phân lp đưc t dch viêm ca t cung, âm đo ln nái cĩ t l mn cm vi thuc khơng cao. Trong đĩ nhng thuc cĩ đ mn cm cao nht là Lincomycin, Ampiciline và Amoxycillin. Mt s loi kháng sinh thơng dng hay dùng trong thc tin sn xut như Streptomycin, Penicillin hu như khơng mn cm. Như vy theo chúng tơi đ điu tr bnh viêm t cung, âm đo ln nái nên chn các thuc Lincomycin, Ampiciline và Amoxycillin. Khơng nên chn các thuc kháng sinh như Streptomycin, Penicillin vì hiu qu điu tr khơng cao và d gây hin tưng vi khun kháng thuc.
  62. 55 3.10. Kt qu xác đnh tính mn cm ca tp đồn vi khun trong dch viêm t cung ca ln nái vi mt s thuc kháng sinh và hĩa hc tr liu Nguyên tc s dng kháng sinh cũng như yêu cu thc tin sn xut phi phát hin bnh sm, điu tr kp thi. Do đĩ, chúng ta khơng cĩ thi gian đ phân lp, giám đnh vi khun ri làm kháng sinh đ như trên đưc. Vì vy đ đáp ng kp thi cơng tác điu tr chúng tơi đã làm kháng sinh đ trc tip vi c tp đồn vi khun cĩ trong dch viêm t cung ca ln nái mc bnh đ chn thuc. Kt qu đưc trình bày ti bng 3.10. Bng 3.10. Kt qu xác đnh tính mn cm ca tp đồn vi khun cĩ trong dch viêm đưng sinh dc ca ln nái vi mt s thuc kháng sinh và hố hc tr liu S mu S mu Đưng kính vịng vơ S TT Tên thuc T l (%) kim tra mn cm khun (mm) 1 Enrofloxacin 10 5 50 14,68 ± 0,45 2 Norfloxacin 10 6 60 16,65 ± 0,54 3 Amoxycillin 10 9 90 20,18 ± 0,66 4 Gentamicin 10 7 70 19,73 ± 0,72 5 Streptomycin 10 1 10 9,23 ± 0,00 6 Penicillin 10 3 30 12,72 ± 0,26 7 Tetracyclin 10 4 40 15,32 ± 0,26 8 Lincomycin 10 10 100 21,32 ± 0,38 9 Neomycin 10 7 70 17,89 ± 0,58 10 Kanamycin 10 5 50 14,98 ± 0,76 11 Clidamycin 10 6 60 15,86 ± 0,93 12 Ampicillin 10 10 100 22,38 ± 0,78 T kt qu xác đnh đưc bng 3.10 và da vào bng đánh giá đưng kính vịng vơ khun chun cho thy: mc đ mn cm ca tp đồn vi khun cĩ trong dch viêm t cung âm đo ca ln nái vi thuc kháng sinh là khơng cao. Trong 12 loi kháng sinh thí nghim ch cĩ 3 loi thuc
  63. 56 là Lincomycin, Ampiciline và Amoxycillin cĩ t l vi khun mn cm t 90% tr lên và đưng kính vịng vơ khun đt trên 20mm. Riêng 2 loi kháng sinh Streptomycin và Penicillin cĩ t l vi khun mn cm rt thp ch đt 10 30% và đưng kính vịng vơ khun ch đt t 9,23 đn 12,72mm. Kt qu này phù hp vi kt qu làm kháng sinh đ đi vi tng loi vi khun phân lp đưc t dch viêm ca đưng sinh dc ln nái. Như vy trong thc tin sn xut đ chn ra nhng thuc kháng sinh và hố hc tr liu dùng điu tr bnh viêm t cung, âm đo ln nái mt cách kp thi cĩ th dùng phương pháp làm kháng sinh đ ngay vi tp đồn vi khun cĩ trong dch r viêm ca t cung, âm đo ln nái. 3.11. Kt qu th nghim điu tr bnh viêm t cung đàn ln nái ngoi Chúng tơi tin hành th nghim điu tr bnh viêm t cung ln nái bng ba phát đ Phác đ 1 + Tht ra t cung bng dung dch CuSO 4 (0.625%) ( Gyterbac 250 ml Dưc Hu Giang) . Dùng 30 ml hồ tan 1 – 1.5 lít nưc/ con/ 1 ln/ 1 ngày. + Đt viên Bio –Vagilox 1viên/con/ngày. + Tiêm bp Oxytoxin: 2ml/con/ln/3ln/ngày. + Tiêm h tr ParavetC, Canxi – B12 , ADE, C, Bcomplex ngày 1 ln. Liu trình 35 ngày. Phác đ 2 + Tht ra t cung bng dung dch Vime Iodine (10g/60ml). Dùng 6ml pha l lít nưc/con/ln/ngày. + Tiêm Vime Clorostenol (PGF 2 alpha) 5ml/con/1 ln duy nht. + Tiêm Vime lincoseptril (Lincomysin8g, Sulfamethoxazole8g, Exp.sp 100ml) 1ml/6kg TT/ln/ngày.
  64. 57 + Tiêm h tr Paravet C, Canxi – B12 , ADE, C, Bcomplex ngày 1 ln. Liu trình 3 5 ngày. Phác đ 3 + Tiêm Vime Clorostenol (PGF 2alpha) 5ml/con/1 ln duy nht. + Tiêm Vime Colamp (Ampiciline 10g, Colistin 25MUI, dexamethazol acertac 25mg, Exp.sp 100ml) 1ml/10kg TT/1ln/1ngày. + Tiêm h tr Paravet C, Canxi – B12 , ADE, C, Bcomplex ngày 1 ln. Liu trình 3 5 ngày. Th nghim đưc thc hin trên 60 nái ln mc bnh viêm t cung. Trong s nái điu tr, nái đ la đu và các la đ sau đưc chia đu cho 3 tri. Các phát đ điu tr đưc b trí thc hin chia đu cho các lơ thí nghim trong 3 tri. Các ch tiêu bao gm: T l khi bnh, thi gian điu tr, t l đng dc tr li, t l th thai ln phi đu tiên sau khi khi bnh, kt qu đưc trình bày bng 3.11. Bng 3.11. Kt qu điu tr viêm t cung và kh năng sinh sn ca ln nái sau khi khi bnh Phác S S T l S ngày S T Thi gian S cĩ T đ điu khi (%) điu tr đng l đng dc thai sau l tr (con) ( X ± m x) dc li (%) li (ngày) ln phi (%) (con) (con) ( X ± m x) đu (con) Phác 77,7 20 20 100,00 5.5 ±0.35 18 90,00 7.5 ± 0.65 14 đ 1 7 Phác 90,0 20 20 100,00 4.5 ±0.45 20 100,00 6.5 ± 0.47 18 đ 2 0 Phác 100, 20 20 100,00 3.5 ±0.56 20 100,00 5.5 ± 0.25 20 đ 3 00
  65. 58 Kt qu bng 3.11 cho thy Trong các phác đ th nghim, phác đ 2 và phác đ 3 cĩ hiu qu nht th hin các ch tiêu t l khi bnh cao 100%, s ngày điu tr ngn 4,5 và 3,5 ngày thi gian đng dc li ngn 6,5và 5,5 ngày, đng thi t l phi ln đu cĩ thai li cao nht: 100% s dĩ phát đ 2 và 3 cĩ hiu qu điu tr cao theo chúng tơi do ch phm vimeCloprosternol cĩ cha hot cht PGF2 alpha cĩ tác dng kích thích t cung co bĩp, tng ht dch viêm ra ngồi, đng thi cĩ tác dng phá v th vàng, kích thích nang trng phát trin gây hin tưng đng dc. Veme Iodine cĩ tác dng sát trùng, đng thi thơng qua niêm mc t cung cơ th hp thu đưc dung dch iod giúp cho cơ quan sinh dc mau chĩng hi phc làm xut hin chu kỳ sinh dc sm hơn. Nhn xét ca chúng tơi phù hp vi báo cáo ca tác gi Gustafson, G.Bakstrom và L.E.Edgrist(1986). Hồng Kim Giao, Nguyn Thanh Dương(1997)[15]. Theo nhng tác gi này dùng PGF2 alpha, điu tr viêm t cung cĩ tác dng làm t cung nhu đng đy ht các cht bn t bên trong t cung ra ngồi,đng thi giúp cho cơ quan sinh dc mau chĩng hi phc và tr li hot đng bình thưng. 3.12. Kt qu kt hp điu tr bnh ln con tiêu chy vi điu tr bnh viêm t cung ln m Đ khng đnh hơn na mi quan h gia bnh viêm t cung ln m và bnh tiêu chy ln con. Chúng tơi tin hành điu tr ln con b tiêu chy kt hp vi điu tr ln nái trên hai lơ thí nghim: lơ I ch điu tr bnh cho con mà khơng điu tr ln m viêm t cung, lơ II phi hp điu tr c m và con. Lơ I : ch điu tr cho ln con liu trình trong 3 5 ngày • Amocylin: 1 ml/con/ngày, tiêm bp • Atropin: 2ml/con/ngày,tiêm dưi da Lơ II : liu trình t 3 5 ngày
  66. 59 Điu tr cho ln con: như lơ I Điu tr cho m: như phác đ II Thí nghim gm 20 đàn ln con sinh ra t ln m mc viêm t cung, chia 2 lơ thí nghim. Mi lơ áp dng mt phác đ điu tr. Lơ II cĩ 86 ln con mc bnh, lơ I cĩ 92 con mc bnh. Kt qu điu tr bnh tiêu chy ln con đưc th hin bng 3.12 và biu đ 7 vi điu tr viêm t cung ln m Bng 3.12. Kt qu điu tr bnh tiêu chy ln con kt hp vi điu tr viêm t cung ln m Khi bnh Ch tiêu Thi gian điu tr S con T l Lơ (ngày/con) (con) (%) Lơ II (n=86) 84 97,67 2,2 ± 1,06 Lơ I (n=92) 81 88,04 3,5 ± 0,76 T l % 97.67 98 96 94 92 88.04 90 88 86 84 82 Lơ II (n=86) Lơ I (n=92) Lơ thí nghim Biu đ 7: Kt qu điu tr tiêu chy ln con kt hp vi viêm t cung ln m
  67. 60 Bng 12 và biu đ 7 cho thy, lơ II cĩ 97,67% con khi bnh và thi gian điu tr ngn hơn, trung bình ch sau 2,2 ngày ln con đã ht triu chng tiêu chy. Trong khi đĩ, lơ I ch cĩ 88,04% khi bnh, thi gian điu tr li kéo dài, trung bình mt 3,5 ngày. Đi vi ln con nu tình trng tiêu chy kéo dài thì rt nguy him, nh hưng rt ln ti kh năng tăng trưng sau này, t l cht li rt cao, do đĩ thi gian điu tr càng ngn thì hiu qu điu tr càng ln. Qua đĩ ta thy: bnh viêm t cung ln m và bnh tiêu chy ln con đang trong giai đon theo m cĩ mi quan h vi nhau. Khi điu tr cn tin hành kt hp điu tr c m và con thì hiu qu điu tr bnh tiêu chy ln con cao hơn rt nhiu. Như vy, ta phi cĩ bin pháp phịng bnh viêm t cung mt cách trit đ nhm tăng năng sut sinh sn cho ln nái, hn ch tiêu chy cho ln con theo m, đng thi phi theo dõi ln m và ln sau khi sinh đ phát hin và điu tr bnh kp thi gĩp phn làm gim t l mc bnh tiêu chy đàn con.
  68. 61 KT LUN VÀ Đ NGH Kt lun T kt qu ca đ tài chúng tơi rút ra mt s kt lun như sau: 1. T l mc viêm t cung đàn ln nái ngoi nuơi theo mơ hình trang tri ti Krơng Păc – tnh ĐăkLăk là khá cao trung bình 81,82% giao đng t 75,56 – 88,57%. Bnh thưng tp trung nhng nái đ la đu và nhng nái đã đ nhiu la 2. Các ch tiêu lâm sàng: thân nhit tăng 1,59 oC, tn s hơ hp tăng 23,09 ln ln nái viêm t cung so vi trng thái bình thưng, đng thi cĩ dch r viêm tit ra t cơ quan sinh dc . đây là du hiu đ nhn bit ln b mc viêm t cung 3. Trong dch t cung âm đo ln nái kho mnh sau đ 12 24 gi cĩ 77,33% s mu bnh phm phát hin thy E.coli; 80,00% cĩ Staphylococcus ausreus; 86,66% cĩ Streptococcus và 53,33% thy Salmonella . Khi t cung âm đo b viêm 100% các mu bnh phm đu xut hin các vi khun k trên và xut hin thêm loi vi khun Pseudomonas vi t l 33,33%. 4. Nhng vi khun phân lp đưc t dch viêm ca t cung, âm đo ln nái cĩ t l mn cm vi thuc kháng sinh khơng cao. Trong đĩ cao nht là Lincomycin đt t l 90,00%, Ampicillin đt t l 100% và Amoxycillin đt t l 97,67% và chúng hu như khơng mn cm vi Streptomycin, Penicillin. Đ chn thuc thích hp điu tr bnh viêm t cung ln nái cĩ th dùng mu bnh phm là dch viêm t cung đ kim tra kháng sinh đ trc tip. 5. Bnh viêm t cung ln nái điu tr cĩ kt qu cao bng bin pháp: tiêm Vime Clorostenol, tht dung dch VimeIodine bo v niêm mc, đng thi kt hp vi điu tr tồn thân bng kháng sinh Vime Colamp t l khi đt 100%. 6. Gia bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy đàn ln con cĩ mi tương quan thun. Đàn ln con sinh ra t nhng nái m mc bnh viêm
  69. 62 t cung b mc hi chng tiêu chy vi t l khá cao trung bình 76,22%. Kt hp điu tr bnh viêm t cung ln m và hi chng tiêu chy ln con cho l khi cao 97,67% đng thi rút ngn đưc thi gian điu tr. Đ ngh 1. Cn tip tuc theo di tình hình ln nái mc bnh viêm t cung ca các tri đ cĩ bin pháp điu tr kp thi. 2. Đ ngh nâng cao hơn na các quy trình v sinh, chăm sĩc cho đàn ln nái sinh sn hn ch kh năng mc các bnh sinh sn, đc bit bnh viêm t cung. 3. Trong quá trình thc tp chúng tơi nhn thy dùng VimeCloprosternol tiêm kt hp vi tht dung dch VimeIodine 6ml/1lít nưc đ phịng và tr bnh viêm t cung cho hiu qu rt cao. Ð ngh tip tc nghiên cu và đưa vào thc tin sn xut. 4. Cn cnh báo ti các trang tri chăn nuơi ln nái sinh sn gi v sinh chung tri vào mùa mưa đ hn ch bnh viêm t cung cho ln m và bnh ln con tiêu chy phân trng.
  70. 63 TÀI LIU THAM KHO A.TÀI LIU TING VIT 1. A.A.Xuxoep. Cù Xuân Dn Lê Khc Thn dch (1985). Sinh lý sinh sn gia súc . NXB Nơng Nghip. 2. A.I.Sobko và N.I.GaDenko (1978). Trn Hồng, Phan Thanh Phưng dch. Cm nang bnh ln . Tp 1. NXB Nơng Nghip. 3. B Nơng Nghip V đào to (1982). Giáo trình gii phu gia súc . NXB Nơng Nghip. 4. Lê Xuân Cương (1986). Năng sut sinh sn ca ln nái . NXB Khoa hc K thut. 5. Khut Văn Dũng (2005). Thc trng kh năng sinh sn và hin tưng ri lon sinh sn, ng dng hormone và ch phm hormone điu tr mt vài hin tưng ri lon sinh sn trên đàn bị cái Redsindhy nuơi ti nơng trưng Hu Ngh Vit Nam – Mơng C, Ba Vì Hà Tây. Lun Văn thc s Nơng nghip. Hà Ni. 6. Trn Tin Dũng, Dương Đình Long, Nguyn Văn Thanh (2002). Giáo trình sinh sn gia súc . NXB Nơng Nghip. 7. Trn Th Dân (2004). Sinh sn heo nái và sinh lý heo con . NXB Nơng Nghip TPHCM. 8. Phm Hu Doanh(1995). K thut chăn nuơi ln nái lai ngoi và ngoi thun chng. Tp chí chăn nuơi s 2 (4) 9. Lê Th Ngc Dip (1999), ”Thuc chng vi khun – phân loi – cơ ch tác dng s kháng thuc và ng dng trong chăn nuơi thú y”. Chuyên đ ging dy sau đi hc, chuyên nghành thú y, Trưng Đi hc Nơng nghip. 10. Đào Trng Đt, Phan Thanh Phưng, Lê Ngc M, Huỳnh Văn Kháng (2000). Bnh ln nái và ln con . NXB Nơng Nghip. 11. F.Madec và C.Neva (1995) . Viêm t cung và chc năng sinh sn ca ln nái . Tp chí khoa hc k thut thú y, tp 2.
  71. 64 12. Võ Trng Ht, Trn Đình Miên, Võ Văn S, MSC. Võ Đình Tơn, Nguyn Khc Tích, Đinh Th Nơng (2000). Giáo trình chăn nuơi ln . NXB Nơng Nghip. 13. Hồng Tích Huyn (1997), Hưng dn s dng thuc kháng sinh , NXB Y hc, Hà Ni. 14. Hồng Tích Huyn, Đào Văn Phan, Nguyn Trng Thơng (2001), Giáo trình dưc lý hc, NXB Y hc, Hà Ni. 15. Hồng Kim Giao, Nguyn Thành Dương(1997) “Cơng ngh sinh sn trong chăn nuơi bị” NXB Nơng Nghip. 16. Trương Lăng (2000). Hưng dn điu tr các bnh ln . NXB Đà Nng. 17. Phm S Lăng, Phan Đch Lân, Trương Văn Dung (2005), Bnh ph bin ln và bin pháp phịng tr, tp 2 . NXB Nơng Nghip. 18. Lê Văn Năm và cng s (1997). Kinh nghim phịng và tr bnh ln cao sn . NXB Nơng Nghip. 19. H Văn Nam, Nguyn Th Đào Nguyên, Phm Ngc Thch (1997). Giáo trình chn đốn lâm sàng thú y. NXB Nơng Nghip. 20. Nguyn Hu Ninh, Bch Đăng Phong (2000). Bnh sinh sn gia súc . NXB Nơng Nghip. 21. Lê Hng Mn (2002). Chăn nuơi ln nái sinh sn Nơng h . NXB Nơng Nghip. 22. Đng Đình Tín (1985). Giáo trình sn khoa và bnh sn khoa thú y . Trưng ĐHNNI Hà Ni. 23. Nguyn Như Thanh, Nguyn Bá Hin, Trn Th Lan Hương (1997) Vi sinh vt thú y, NXB Nơng Nghip Hà Ni. 24. Nguyn Văn Thanh(2007). Mi liên h gia bnh viêm t cung ca ln nái ngoi vi hi chng tiêu chy ln con đang bú m và th nghim bin pháp phịng tr. Tp chí khoa hc k thut Nơng nghip tp 5