Luận văn So sánh một số giống ngô lai triển vọng vụ hè thu và thu đông tại Đắk Lắk

Nội dung text: Luận văn So sánh một số giống ngô lai triển vọng vụ hè thu và thu đông tại Đắk Lắk

1. i B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN ĐÀO ĐÌNH PHƯNG SO SÁNH MT S GING NGƠ LAI TRIN VNG V HÈ THU VÀ THU ĐƠNG TI ĐK LK Chuyên ngành: TRNG TRT Mã s: 60.62.10 LUN VĂN THC S KHOA HC NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. LÂM TH BÍCH L Buơn Ma Thut, năm 2009
2. ii LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, đưc các đng tác gi cho phép s dng và chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Tác gi Đào Đình Phưng
3. iii LI CM ƠN Tơi xin chân thành cm ơn: Tp th các thy, cơ giáo Khoa Sau Đi hc; Khoa Nơng Lâm nghip, Trưng Đi hc Tây Nguyên đã truyn đt nhng kin thc quý báu cho tơi trong quá trình hc tp ti Trưng. Lãnh đo các cơ quan: Phịng Nơng nghip & Phát trin nơng thơn và Trm Khuyn nơng các huyn: Lăk và huyn Buơn Đơn; y ban nhân dân các xã: Yang Tao (huyn Lăk) và xã Tân Hịa (huyn Buơn Đơn); Trung tâm nghiên cu đt, phân bĩn và mơi trưng Tây Nguyên; Trung tâm khí tưng thy văn Đk Lk đã to mi điu kin thun li cho tơi trong quá trình thc hin đ tài. Tin s Lâm Th Bích L ging viên Trưng Đi hc Tây Nguyên ngưi đã tn tình giúp đ, hưng dn tơi trong sut thi gian thc hin đ tài cũng như trong quá trình hồn chnh lun văn tt nghip. Các bn bè, đng nghip, gia đình và ngưi thân đã nhit tình giúp đ tơi trong thi gian thc hin đ tài và hồn chnh lun văn tt nghip. Tác gi Đào Đình Phưng
4. iv MC LC Trang Trang ph bìa i Li cam đoan ii Li cm ơn iii Mc lc iv Danh mc các t vit tt trong lun văn vii Danh mc các bng viii Danh mc các biu đ ix M đu 1 1. Đt vn đ 1 2. Mc đích ca đ tài 4 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 4 3.1 Ý nghĩa khoa hc 4 3.2 Ý nghĩa thc tin 4 4. Phm vi nghiên cu 5 5. Cu trúc lun văn 5 Chương I: Tng quan tài liu 6 1.1 Gii thiu v cây ngơ 6 1.1.1 Đc đim thc vt hc 6 1.1.2 Yêu cu v sinh thái 6 1.2 Tình hình sn xut ngơ trên th gii 7 1.3 Tình hình sn xut ngơ Vit Nam 13 1.4 Tình hình sn xut ngơ Tây Nguyên và Đk Lk 15
5. v 1.5 Nhng thành tu nghiên cu, phát trin ngơ trên th gii và VN 17 1.6 ng dng ưu th lai trong sn xut ngơ 23 1.6.1 Ưu th lai 23 1.6.2 Tình hình s dng các ging ngơ 25 1.6.2.1 Ging ngơ th phn t do 26 1.6.2.2 Ging ngơ lai (Hybrid Maize) 27 1.6.2.3 Cơng tác kho nghim và đánh giá mt s ging ngơ lai mi 29 Chương II: Ni dung và phương pháp nghiên cu 33 2.1 Vt liu nghiên cu 33 2.2 Đa đim và thi gian nghiên cu 33 2.2.1 Đa đim nghiên cu 33 2.2.2 Thi gian nghiên cu 33 2.3 Ni dung nghiên cu 34 2.4 Phương pháp nghiên cu 34 2.4.1 Phương pháp b trí thí nghim 34 2.4.2 Phương pháp quan trc 36 2.4.3 Phương pháp thu thp và x lý s liu 36 2.5 Các ch tiêu và phương pháp theo dõi 36 2.5.1 Các giai đon sinh trưng, phát trin ca các ging ngơ 36 2.5.2 Chiu cao cây và tc đ tăng trưng chiu cao cây 36 2.5.3 S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ 37 2.5.4 Chiu cao cây và đ cao đĩng bp 37 2.5.5 Đc đim bp và ht ca các ging ngơ 37 2.5.6 Các yu t cu thành năng sut ca các ging ngơ 38 2.5.7 Kh năng chng chu ca các ging ngơ 38 2.5.7.1 Kh năng chng đ 38
6. vi 2.5.7.2 Kh năng chng chu sâu bnh 38 2.5.8 Mt s ch tiêu hĩa tính đt ti khu vc thí nghim 39 2.6 Quy trình k thut 40 Chương III: Kt qu và tho lun 41 3.1 Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu 41 3.1.1 Vài nét v điu kin t nhiên huyn Lăk 41 3.1.2 Vài nét v điu kin t nhiên huyn Buơn Đơn 44 3.2 Đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin ca các ging ngơ 47 3.2.1 Thi gian sinh trưng qua các giai đon 47 3.2.2 Chiu cao và tc đ tăng trưng chiu cao cây 53 3.2.3 S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ 57 3.2.3.1 S lá 57 3.2.3.2 Tc đ ra lá 58 3.2.4 Chiu cao cây cui cùng (khi thu hoch) và đ cao đĩng bp 63 3.2.5 Mt s ch tiêu v bp và ht ca các ging ngơ trong 2 v 67 3.3 Đánh giá kh năng chng chu sâu bnh ca các ging ngơ 70 3.4 Năng sut và các yu t cu thành năng sut ca các ging ngơ 71 3.5 Năng sut ca các ging ngơ ti 2 đim nghiên cu 74 Kt lun và đ ngh 78 1. Kt lun 78 2. Đ ngh 78 Tài liu tham kho I Mt s ph lc P
7. vii DANH MC CÁC T VIT TT TRONG LUN VĂN BĐ: Buơn Đơn. CS: Cng s. GS. TSKH: Giáo sư, Tin s khoa hc. PTNT: Phát trin nơng thơn. TGST: Thi gian sinh trưng. TLB: T l bnh. CSB: Ch s bnh. đ/c: Đi chng. G: Ging. LN: Ln nhc. V: Vàng. VC: Vàng cam. BRN: Bán răng nga. NSLT: Năng sut lý thuyt. NSTT: Năng sut thc thu.
8. viii DANH MC CÁC BNG Trang Bng 1.1: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ th gii (19992006) 8 Bng 1.2: Tình hình sn xut ngơ mt s nưc trên th gii (20032005) 9 Bng 1.3: Sn lưng ngơ sn xut trên th gii năm 20052007 10 Bng 1.4: Tình hình sn xut ngơ mt s nưc Đơng Nam Á (19952005) 12 Bng 1.5: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ Vit Nam (19962006) 14 Bng 1.6: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ Đk Lk (20002005) 16 Bng 1.7: Mt s ging ngơ lai s dng ph bin Đk Lk 17 Bng 1.8: Tình hình gieo trng ngơ lai nưc ta (giai đon 19912006) 20 Bng 3.1: Mt s yu t khí hu huyn Lăk năm 2008 42 Bng 3.2: Mt s ch tiêu v đt ti huyn Lăk 43 Bng 3.3: Mt s yu t khí hu huyn Buơn Đơn năm 2008 45 Bng 3.4: Mt s ch tiêu v đt ti huyn Buơn Đơn 46 Bng 3.5: Thi gian sinh trưng qua các giai đon ca các ging 48 Bng 3.6: Chiu cao cây và tc đ tăng trưng chiu cao cây v hè thu 54 Bng 3.7: Chiu cao cây và tc đ tăng trưng cao cây v thu đơng 56 Bng 3.8: S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ v hè thu 58 Bng 3.9: S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ v thu đơng 61 Bng 3.10: Chiu cao cây cui cùng và đ cao đĩng bp các ging 64 Bng 3.11: Mt s ch tiêu v bp ca các ging ngơ 67 Bng 3.12: Mt s ch tiêu v ht ca các ging ngơ 69 Bng 3.13: Kh năng chng chu sâu bnh ca các ging ngơ v hè thu 70 Bng 3.14: Kh năng chng chu sâu bnh ca các ging ngơ v thu đơng 70 Bng 3.15: Các yu t cu thành năng sut ca các ging ngơ v hè thu 71 Bng 3.16: Các yu t cu thành năng sut ca các ging ngơ v thu đơng 73 Bng 3.17: Năng sut ca các ging ngơ ti 2 đim nghiên cu 75
9. ix DANH MC CÁC BIU Đ Trang Biu đ 3.1: Tăng trưng chiu cao cây sau 8 tun v hè thu 53 Biu đ 3.2: Tăng trưng chiu cao cây sau 8 tun v thu đơng 57 Biu đ 3.3: Tc đ ra lá sau 8 tun ca các ging ngơ v hè thu 60 Biu đ 3.4: Tc đ ra lá sau 8 tun ca các gi ng ngơ v thu đơng 63 Biu đ 3.5: Chiu cao cây cui cùng ca các ging ngơ v hè thu 65 Biu đ 3.6: Chiu cao cây cui cùng ca các ging ngơ v thu đơng 65 Biu đ 3.7: Năng sut thc thu ca các ging ngơ v hè thu 76 Biu đ 3.8: Năng sut thc thu ca các ging ngơ v thu đơng 76
10. 1 M ĐU 1. Đt vn đ Ngơ ( Zea mays . L) là mt trong nhng cây ngũ cc chính cĩ ngun gc vùng nhit đi và là cây lương thc quan trng trong nn sn xut nơng nghip. Tri qua khong 7.000 năm phát trin và qua quá trình chn lc t nhiên, nhân to, cây ngơ đã cĩ s di truyn rt rng rãi và kh năng thích nghi ca nĩ cĩ l khơng cây trng nào cĩ th sánh kp (Ngơ Hu Tình và CS, 1997) [23]. Hin nay, tt c các nưc trng ngơ nĩi chung đu ăn ngơ nhng mc đ khác nhau. Tồn th gii s dng 21% sn lưng ngơ làm lương thc cho con ngưi. Các nưc Trung M, Nam Á và châu Phi s dng ngơ làm lương thc chính (Trn Văn Minh, 2004) [15]. Ngơ khơng ch là cây cung cp lương thc cho con ngưi, thc ăn cho chăn nuơi mà cịn là mt trong nhng nguyên liu cho nn cơng nghip ch bin (khong 70% cht tinh trong thc ăn chăn nuơi tng hp là t ngơ). Ngơ cịn là nguyên liu phc v cho các ngành khác như cơng nghip nh, cơng nghip thc phm, y hc Trong nhng năm gn đây, cây ngơ là ngun thu ngoi t ln thơng qua xut nhp khu ca mt s nưc. Trên th gii, hàng năm lưng ngơ xut nhp khu khong 70 triu tn (Trn Văn Minh, 2004) [15]. Theo d báo sn xut và mu dch ngơ trên th gii năm 2004 2005, xut khu ngơ đt 75,62 triu tn. Cây ngơ đưc coi là cây ngũ cc báo hiu s no m ca lồi ngưi vì nuơi sng đưc 1/3 dân s trên th gii (Kuperman, 1977) [52]. Hin nay năng sut, din tích và sn lưng ngơ trên th gii khơng ngng tăng lên. Theo Trung tâm Nghiên cu quc t ci lương ging ngơ và lúa mỳ CIMMYT, tăng trưng bình quân hàng năm sn xut ngơ trên th gii v din tích là 0,7%, v năng sut là 2,4% và v sn lưng là 3,1% (CIMMYT, 2000) [44].
11. 2 Theo s liu thng kê ca FAO, năm 2006 din tích ngơ trên tồn th gii đt hơn 150 triu ha, năng sut đt 4,8 tn/ha, sn lưng đt khong 696 triu tn. T l tăng trưng là 14% v din tích, 21% v sn lưng và khong 28% v năng sut (FAOSTAT, 2006) [67]. Theo d đốn ca Vin Nghiên cu chương trình lương thc th gii (IFPRI, 2002) [51], nhu cu ngơ trên tồn th gii năm 2020 s vưt 50% so vi sn lưng ngơ năm 1995, tc là s tăng t 558 triu tn năm 1995 lên ti 837 triu tn vào năm 2020. Đây tht s là thách thc ln đi vi nn sn xut ngơ, đc bit là các nưc đang phát trin, nơi cĩ t l nơng dân nghèo khá cao. Vit Nam, cây ngơ đưc đưa vào gieo trng t cui th k XVII và đưc coi là cây lương thc đng th hai sau cây lúa. Thi gian đu, do cơng tác ging chưa đưc chú trng nên hu ht din tích trng ngơ ch yu là các ging đa phương cho năng sut thp, khong 1,47 1,56 tn/ha/v. T sau năm 1992, cùng vi s phát trin ca khoa hc k thut, đi sng kinh t ca con ngưi đã đưc ci thin, nhu cu xã hi ngày càng tăng, do đĩ vai trị dùng ngơ làm lương thc gim dn. Tuy nhiên, nhu cu s dng sn phm ngơ làm thc ăn cho chăn nuơi và ngành cơng nghip ch bin thì ngày càng cao. Trong nhng năm gn đây, nh s dng nhng ging ngơ lai mi nên din tích, năng sut và sn lưng ngơ ca Vit Nam đã tăng lên nhanh chĩng và đt đnh cao vào năm 2005. Theo Nguyn Sinh Cúc [3], năm 2005 din tích ngơ c nưc đt 1.039 nghìn ha, năng sut đt 35,5 t/ha và sn lưng đt 3,69 triu tn, t đĩ đã làm thay đi t trng ngơ trong cơ cu sn lưng lương thc t 5,7% năm 2000 lên đn 9% năm 2005. Theo đnh hưng đn năm 2010, c nưc s đưa din tích trng ngơ lên 1,2 triu ha, sn lưng ngơ c nưc đt 5 6 triu tn, trong đĩ t l ging ngơ lai t 70 75% lên 85 90% (Vin Nghiên cu ngơ, 2005) [40].
12. 3 Mc dù vy, sn lưng ngơ ca nưc ta hin nay vn chưa đáp ng đ nhu cu. Theo GS. TSKH Trn Hng Uy, mi năm c nưc cn khong 4,5 triu tn ngơ, trong khi thc t mi sn xut đưc khong 3,7 triu tn. Do đĩ, hàng năm chúng ta vn phi nhp khu mt s lưng ngơ ln đ làm thc ăn cho chăn nuơi [41]. Đk Lk là mt tnh min núi thuc Cao nguyên Nam Trung b cĩ điu kin thi tit khí hu, đt đai màu m, rt phù hp cho s sinh trưng và phát trin ca cây ngơ. Chính vì vy, t lâu cây ngơ đã là cây trng quen thuc vi ngưi dân tc bn x, trong đĩ ch yu là các ging ngơ đa phương cĩ phm cht tt, nhưng năng sut khơng cao. Cho đn năm 1995, cây ngơ lai mi đưc đưa vào trng th nghim ti Đk Lk và tr thành mt trong nhng loi cây trng chính ca ngành sn xut nơng nghip đa phương. Nhng năm gn đây, do cĩ s chuyn đi cơ cu cây trng đ phù hp vi điu kin khí hu thi tit ca tng đa phương trong tnh, nhiu din tích cây cơng nghip lâu năm kém hiu qu đã đưc thay th bng cây lương thc ngn ngày, trong đĩ cây ngơ chim t l ngày càng cao. Hin nay, din tích trng ngơ ca tồn tnh mi năm khong 120.000 ha, vi năng sut bình quân là 50 t/ha, sn lưng khong 600.000 tn/năm, là mt trong nhng tnh cĩ din tích trng ngơ ln nht c nưc. Sn phm ngơ hàng năm đã mang li thu nhp khá cao cho ngưi nơng dân. Đc bit là đi vi các h đng bào dân tc thiu s ti ch, cây ngơ lai đưc xem như mt trong nhng cây trng chính và là cây xĩa đĩi, gim nghèo ca nhiu vùng đng bào dân tc khĩ khăn. Hin nay, trên th trưng cĩ rt nhiu ging ngơ lai đưc các nhà sn xut và cung ng đưa vào phc v nhu cu canh tác ca nơng dân. Tuy nhiên, đ chn ra nhng ging ngơ lai phù hp và mang li hiu qu kinh t cao cho tng vùng sn xut vn đang là vn đ cĩ tính cp thit hin nay.
13. 4 Xut phát t yêu cu ca thc tin sn xut, vi mc đích chn ra nhng ging ngơ lai cĩ nhiu đc tính ưu vit, thích nghi vi điu kin sinh thái ca đa phương, nhm làm phong phú thêm b ging, gĩp phn tăng năng sut và sn lưng ngơ trong tnh, giúp cho nơng dân, nht là các h đng bào dân tc thiu s ti ch trên đa bàn tnh, nâng cao hiu qu kinh t trong sn xut nơng nghip đ ci thin đi sng là vic làm ht sc quan trng và cn thit. T nhng lý do trên, chúng tơi tin hành thc hin đ tài “So sánh mt s ging ngơ lai trin vng v hè thu và thu đơng ti Đk Lk” 2. Mc đích ca đ tài Xác đnh mt s ging ngơ lai trin vng cĩ kh năng sinh trưng, phát trin tt, cĩ tính chng chu tt và cho năng sut cao, thích nghi vi điu kin sinh thái ca đa phương. 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 3.1 Ý nghĩa khoa hc Kt qu đ tài s cung cp nhng dn liu khoa hc v kh năng sinh trưng, phát trin, kh năng chng chu và năng sut ca mt s ging ngơ lai trong v hè thu và thu đơng ti khu vc nghiên cu. Kt qu đ tài s gĩp phn hồn thin quy trình thâm canh cây ngơ lai gieo trng ti đa phương, b sung nhng tư liu khoa hc v cây ngơ lai, phc v cho các đ tài nghiên cu tip theo và ng dng trong thc t sn xut. 3.2 Ý nghĩa thc tin Kt qu đ tài s xác đnh đưc nhng ging ngơ lai cĩ trin vng và thích hp ti đa phương đ đưa vào cơ cu cây trng hàng năm, gĩp phn mang li hiu qu kinh t cao cho ngưi nơng dân trên đa bàn huyn Lăk và Buơn Đơn, tnh Đk Lk.
14. 5 4. Phm vi nghiên cu Đa đim và thi gian nghiên cu: Đ tài đưc thc hin trong 2 v (hè thu và thu đơng) năm 2008 ti xã Yang Tao, huyn Lăk và xã Tân Hịa, huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk. Do thi gian cĩ hn, nên đ tài ch đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin, kh năng chng chu sâu bnh và năng sut ca 7 ging ngơ lai (DK414, CP3Q, 30Y87, LNS222, G49, C919, LVN10), trong đĩ LVN10 là ging đi chng. 5. Cu trúc lun văn Lun văn đưc trình bày trong 78 trang khơng k tài liu tham kho và ph lc, trong đĩ cĩ 17 bng biu và 08 đ th. Trong quá trình thc hin, tác gi đã tham kho 67 tài liu, trong đĩ cĩ 41 tài liu ting Vit, 24 tài liu ting Anh và 02 tài liu t Internet. Tồn b lun văn gm cĩ 05 phn. Trong đĩ gm: M đu: 05 trang. Chương I: Tng quan tài liu: 28 trang. Chương II: Ni dung và phương pháp nghiên cu: 08 trang. Chương III: Kt qu và tho lun: 36 trang. Kt lun và kin ngh: 01 trang.
15. 6 Chương I TNG QUAN TÀI LIU 1.1 Gii thiu v cây ngơ 1.1.1 Đc đim thc vt hc R ngơ: trong quá trình sinh trưng phát trin, cây ngơ cĩ 3 loi r, đĩ là r mm, r đt và r chân king. Thân ngơ: cây ngơ cĩ nhiu lĩng trên thân, t khi mc đn khi cây cĩ 6 7 lá thân phát trin chm, t 8 9 lá đn nhú c, n hoa cây phát trin nhanh và đn khi phơi màu, th phn thì thân ngng phát trin. Lá ngơ: gm cĩ lá mm, lá thân, lá ngn và lá b. Giai đon t 1 3 lá: trung bình 2 ngày ra 1 lá, t lá 4 8: trung bình 4 ngày ra 1 lá, t 9 lá đn nhú c: trung bình 2 3 ngày ra 1 lá. Hoa ngơ: gm hoa đc (bơng c) và hoa cái. Bơng c cĩ nhiu nhánh, mi nhánh cĩ nhiu hoa xp thành tng chùm, mi chùm cĩ 2 hoa, mi hoa cĩ 3 nh đc, mi nh đc cĩ 1 bao phn cha t 4.000 5.000 ht phn. Hoa cái sinh ra t nách lá trên thân ngơ, mi hoa cái cĩ 1 râu. Ht ngơ: đưc hình thành gm các giai đon: t th phn đn chín sa là 10 15 ngày, t chín sa đn chín sáp là 15 20 ngày và t chín sáp đn chín hồn tồn là 10 15 ngày. 1.1.2 Yêu cu sinh thái Đt trng ngơ: cĩ th trng trên nhiu loi đt khác nhau, tuy nhiên thích hp nht là đt nh, đ phì cao, d thốt nưc. Ch đ nhit: thích hp t 20 28 0C. Ch đ nưc: m đ thích hp khong 70%. Ch đ khơng khí: yêu cu thống khí. Ch đ ánh sáng: trung bình cn 12 gi chiu sáng/ngày.
16. 7 Ch đ dinh dưng: tùy thuc vào lưng dinh dưng trong đt mà cây hút, liên quan đn năng sut ca cây. Ví d vi năng sut là 9,5 tn ht/ha thì cây ngơ cn phi ly đi t đt 191 kg N, 89 kg P 2O5 và 235 kg K 2O. Cây ngơ hút đm và lân mnh nht vào giai đon 6 12 lá và trưc khi tr c, sau đĩ gim dn các giai đon sau. Đi vi phân kali, cây ngơ hút mnh ngay t giai đon đu sinh trưng, khi cây tr c hút đưc khong 70% lưng kali cây cn. Ngồi ra, cây ngơ cịn cn và hút mt s nguyên t trung, vi lưng như: Zn, Bo, Mg, Mo Mt đ trng ngơ: tùy nhĩm ging chín sm, chín trung bình hay chín mun mà mt đ trng khác nhau, thơng thưng khong cách trng ngơ bin đng t 70 cm x 25 cm đn 70 cm x 30 cm. 1.2 Tình hình sn xut ngơ trên th gii Trên th gii, ngơ là mt trong nhng loi cây lương thc quan trng trong nn kinh t, đng v trí th ba v din tích, th hai v sn lưng và th nht v năng sut. Cây ngơ cĩ nn di truyn rng, đưc trng trên nhiu vùng sinh thái khác nhau. Sn phm ngơ đưc s dng làm lương thc cho con ngưi, thc ăn cho gia súc và làm nguyên liu cho mt s ngành cơng nghip (Maize, 2004) [54]. Ngơ là cây lương thc nuơi sng 1/3 dân s th gii. Tt c các nưc trng ngơ nĩi chung đu ăn ngơ mc đ khác nhau. Tồn th gii s dng 21% sn lưng ngơ làm lương thc cho con ngưi (Trn Văn Minh, 2004) [15]. Ngồi các cht cơ bn như: tinh bt, Protein và Lipit, ht ngơ cịn cha nhiu axit amin khơng thay th như Triptophan, Lyzine và Methionin. Do đĩ, các nưc Trung M, Nam Á và châu Phi s dng ngơ làm lương thc chính cho con ngưi như: Đơng Nam Á s dng 85% sn lưng, Tây Trung Phi 80%, Bc Phi 42%, Tây Á 27%, Nam Á 75%, Đơng Âu và Liên Xơ cũ 4% (Ngơ Hu Tình và CS, 1997) [23].
17. 8 Thành phn dinh dưng ca ngơ cao hơn go và lúa mỳ. Trong 100 gram ht ngơ vàng cĩ cha 9,6 gram đm, trong khi ht go ch đt 8 gram, hàm lưng cht béo trong ngơ là 5,2 gram (cao gp 2 ln trong go trng), đc bit là hàm lưng Vitamin C trong ngơ đt 7,7 gram trong khi go trng khơng cĩ hàm lưng Vitamin C (Cao Đc Đim, 1998) [6]. Ngồi vic s dng làm lương thc cho ngưi, ngơ cịn là thc ăn giàu năng lưng, là thành phn quan trng trong thc ăn hn hp cho gia súc và gia cm. Hu như 70% cht tinh trong thc ăn tng hp là t ngơ (Trn Văn Minh, 2004) [15]. Theo thng kê, các nưc phát trin khong 70 90% sn lưng ngơ đưc dùng đ sn xut thc ăn gia súc và hơn 50% tng s thc ăn gia súc là các dng khác nhau t ngơ (FAO and CIMMYT, 1997) [49]. Trong nhng năm gn đây, ngơ là mt trong nhng cây lương thc mang li hiu qu kinh t cao cho mt s nưc như Trung Quc, Thái Lan. Bên cnh vic cây ngơ cung cp cht tinh là ht ngơ thì thân, lá ngơ cịn dùng làm thc ăn xanh và chua lý tưng cho đi gia súc, đc bit là bị sa (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Bng 1.1: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ trên th gii (19992006) Din tích Năng sut Sn lưng Năm (triu ha) (tn/ha) (triu tn) 1999 138,8 43,8 607,4 2000 138,2 42,8 592,3 2001 139,1 44,8 614,5 2002 138,7 42,4 602,6 2003 142,3 43,1 637,4 2004 147,0 49,0 721,4 2005 147,2 47,0 629,7 2006 150,0 48,0 694,0 (Ngun: & FAOSTAT, 2004 2006)
18. 9 Hin nay, trên th gii cĩ khong 75 nưc trng ngơ, bao gm c các nưc phát trin và đang phát trin, mi nưc trng ít nht 100.000 ha. Trong s 25 nưc sn xut ngơ hàng đu th gii, cĩ 8 nưc phát trin, 17 nưc đang phát trin (9 nưc châu Phi, 5 nưc châu Á và 3 nưc châu M La Tinh). Khong 2/3 din tích ngơ tp trung các nưc đang phát trin và 1/3 din tích các nưc phát trin, tuy nhiên 2/3 sn lưng ngơ li tp trung các nưc phát trin. Nhng nưc sn xut ngơ hàng đu th gii là M, Trung Quc, Brazil, Mexico (Bng 1.2). Cĩ th nĩi, thành tu cĩ ý nghĩa quyt đnh đn sn lưng ngơ ngày càng cao là vic lai to và s dng ging ngơ lai trên th gii. Ngơ lai đã chng minh là mt trong nhng thành tu to ging cây trng ln nht ca lồi ngưi, đng thi đĩng gĩp vào vic gii quyt nn đĩi các nưc đang phát trin vùng châu Á, châu Phi và châu M La Tinh (Nguyn Th Hùng, 1995) [10]. Bng 1.2: Tình hình sn xut ngơ ca mt s nưc trên th gii (20032005) Din tích Năng sut Tng sn lưng T l Quc (triu ha) (tn/ha) (triu tn) ngơ lai gia 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 (%) Châu Á 43,2 44,6 46,5 3,8 4,1 4,0 165,6 181,7 185,5 M 28,8 29,8 30,1 9,0 10,1 9,3 256,9 299,9 282,3 100 Tr. Quc 24,1 25,5 26,2 4,8 5,1 5,0 116,0 130,4 139,4 90 Brazil 13,0 12,3 11,5 3,7 3,4 3,0 48,3 41,8 41,0 40 Mexico 7,8 8,0 8,0 2,5 2,8 2,6 19,7 22,0 19,5 40 n Đ 7,4 7,0 7,4 2,0 2,0 2,0 14,7 14,1 15,1 30 Indonesia 3,4 3,4 3,5 3,2 3,3 3,4 10,9 11,2 6,9 (Ngun: FAO, 2006)
19. 10 Qua bng 1.2 cho thy: M và Trung Quc là hai nưc phát trin cĩ t l s dng ngơ lai lên ti 90 100%, trong khi đĩ các nưc đang phát trin như Brazil, Mexico và n Đ t l s dng ngơ lai ch đt 30 40%. Vì th cho nên, mc dù din tích trng ngơ M và Trung Quc ch gp 2 ln so vi din tích trng ngơ các nưc đang phát trin, song v sn lưng li ln hơn rt nhiu ln. Bng 1.3: Sn lưng ngơ sn xut trên th gii năm 20052007 (ĐVT: triu tn) Năm Trung STT Sn lưng 2005/2006 2006/2007 2007/2008 bình 1 Sn xut 696,2 702,2 771,5 723,3 M 282,3 267,6 331,6 293,8 Các nưc khác 413,9 434,6 439,9 429,5 2 Tiêu th ni đa 702,5 772,8 768,8 731,4 M 232,1 235,6 267,7 245,1 Các nưc khác 470,5 487,2 501,1 486,3 3 Xut khu 82,6 84,7 86,7 84,7 M 56,1 53,0 54,5 54,5 Các nưc khác 26,5 31,7 32,2 30,1 (Ngun: rauhoaquavietnam.vn) Trong s 25 nưc sn xut ngơ hàng đu th gii, cĩ 8 nưc cơng nghip, 17 nưc đang phát trin (bao gm 9 nưc t châu Phi, 5 nưc t châu Á và 3 nưc t châu M La Tinh). Khong 2/3 s ht ging ngơ đưc bán trên tồn cu là ging ngơ lai và ch cĩ 20% là ht ging do nơng dân gi li. Trên thc t, ngơ lai là loi ht ging chim ưu th nhiu nưc đang phát trin, nhng nưc này đu cĩ h thng phân phi ht ging đ cung ng ging ngơ cho nơng dân. Ví d 84%
20. 11 trong s 105 triu nơng dân trng ngơ ca Trung Quc mua ht ging ngơ lai và 81% trong tng s ht ging ngơ đưc s dng Đơng và Nam Phi là ging ngơ lai [40]. Theo thng kê ca FAO, din tích ngơ ca th gii (1993) là 134.125.000 ha tăng lên 142.331.000 ha (2003), tc đ tăng là 0,3%/năm, trong đĩ các nưc Đơng Nam Á t 38.465.000 ha (1993) tăng lên 480.580.000 ha (2003). V sn lưng ngơ th gii, t 476.711,6 nghìn tn (1993) tăng lên 637.444,48 nghìn tn (2003) và tc đ tăng bình quân hàng năm là 2,1% [40], [50]. Nhng quc gia Đơng Nam Á cĩ tc đ tăng sn lưng cao nht là Lào, Campuchia, Myanmar và Vit Nam vi tc đ tăng hàng năm trên 10% (Vit Nam là 11,1%). Năng sut ngơ th gii tăng t 3,62 tn/ha (1993) lên 4,47 tn/ha (2003) và tc đ tăng bình quân hàng năm là 1,7%, trong đĩ năng sut ngơ ca Vit Nam tăng hàng năm khong 5,3%. Sn lưng ngơ trên th gii trung bình hàng năm đt t 696,2 723,3 triu tn (2005 2007), trong đĩ nưc M sn xut đưc 40,62% tng sn lưng ngơ và 59,38% do các nưc khác sn xut. Nhu cu tiêu th ni đa ngơ trên th gii rt ln, trung bình hàng năm t 702,5 768,8 triu tn, trong đĩ nưc M tiêu th 33,52% tng sn lưng ngơ và các nưc khác tiêu th khong 66,48%. Xut khu ngơ trên th gii hàng năm đt t 82,6 86,7 triu tn, trong đĩ nưc M xut khu 64,41% tng sn lưng ngơ và các nưc khác chim 35,59%. Do cĩ nhng ưu đim ni bt so vi các loi cây trng khác nên ngơ đưc trng hu ht các nưc trên th gii. Trong đĩ, M là nưc cĩ din tích trng ngơ ln nht th gii, nh năng sut cao nên tng sn lưng luơn đng đu. Các sn phm ch bin đưc to ra t nhiu loi như ngơ trng, ngơ vàng và nhng loi đc bit như ngơ đá và ngơ np cĩ hiu qu khá cao. M hin
21. 12 mi tp trung vào ngơ thưng ưu th lai, cịn ngơ np ưu th lai mi đưc trng khong 700.000 acres, ch yu cho nhu cu tinh bt dng amylopectin (thay th cho sn phm này sn), xut khu, làm thuc, nưc hoa Giá ngơ np M khong 10 25 USD/gi (36 lít) [40], [50]. Tuy nhiên, năng sut và sn lưng ngơ np thc s vn chưa tương xng vi tim năng ca nĩ. Din tích trng ngơ trng và ngơ np trên th gii là 32 triu ha, trong đĩ châu Á là 6,9 triu ha, năng sut trung bình mi ch đt 1,7 tn/ha. T l din tích trng ging ngơ ưu th lai, trong đĩ cĩ ngơ np mt s nưc trên th gii như: M là 100%, Đơng Phi 24%, cịn li là các quc gia khác [40], [50]. Ngày nay, cùng vi s phát trin vưt bc ca các ngành khoa hc, sinh hc, di truyn hc các nhà khoa hc trong nơng nghip đã áp dng các bin pháp k thut tiên tin vào vic lai to đ to ra nhng ging ngơ lai cĩ kh năng cho năng sut cao, kháng sâu bnh tt, chng chu và thích nghi tt vi nhiu vùng sinh thái khác nhau như: LVN 10 (Vit Nam), Cargill 919 (M), CPDK 999 (Thái Lan), Bioseed 9698 (n Đ) Bng 1.4: Tình hình sn xut ngơ ca mt s nưc Đơng Nam Á (19952005) Din tích Năng sut Sn lưng Quc gia (1.000 ha) (t/ha) (1.000 tn) 1995 2005 1995 2005 1995 2005 Indonexia 3.652 3.504 22,6 34,3 8.246 12.014 Philippin 2.736 2.500 15,2 20,8 4.161 5.200 Thái Lan 1.263 1.115 32,9 36,3 4.155 4.180 Vit Nam 559 10.395 21,1 35,5 1.177 3.690 Myanmar 162 310 17,0 26,5 275 820 (Ngun: FAO, 2006)
22. 13 Qua bng 1.4 cho thy: Indonesia và Philippin là hai nưc cĩ sn lưng ngơ ln nht, tuy nhiên năng sut ngơ cao nht li thuc v Thái Lan và Vit Nam, trong đĩ Vit Nam cĩ tc đ tăng trưng v din tích nhanh nht. S dĩ cĩ đưc s tăng trưng đĩ là do các nưc Đơng Nam Á đã tích cc đưa các ging ngơ lai vào sn xut. Nu như năm 1996 t l s dng ging ngơ lai Thái Lan và Vit Nam mi ch khong 30% thì hin nay t l này đã đt ti 60% Thái Lan và 85% Vit Nam. Trong tương lai, cĩ th ngơ s là cây trng chim v trí s mt trong nn kinh t nơng nghip th gii. 1.3 Tình hình sn xut ngơ Vit Nam Vit Nam, ngơ là cây trng cĩ t khá lâu. Theo nhà Bác hc Lê Quý Đơn, cây ngơ đưc đưa vào Vit Nam vào na cui th k th XVII. Nh nhng đc đim quý, cây ngơ sm đưc ngưi Vit chp nhn và m rng sn xut, đưc coi là mt trong nhng cây lương thc chính, đc bit đi vi vùng đt cao khơng cĩ điu kin tưi nưc. Trưc Cách mng tháng 8/1945, din tích trng ngơ rt ít và năng sut cũng rt thp, ch đt 11,8 t/ha (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Sau khi đt nưc thng nht, din tích trng ngơ ca c nưc tăng lên rt nhanh và ngơ đã tr thành mt trong nhng cây lương thc quan trng ca nưc ta. Sn xut ngơ Vit Nam nhng năm qua đã đt đưc nhiu kt qu rt kh quan. Din tích, năng sut và sn lưng đu tăng nhanh (bng 1.5), t l din tích s dng các ging mi cĩ năng sut cao và cht lưng tt ngày càng tăng. T l tăng trưng bình quân hàng năm v din tích là 7,5%, v năng sut là 6,7% và v sn lưng là 24,5%, cao hơn nhiu so vi giai đon 10 năm trưc đĩ (1975 1985). So vi năm 1985, sn xut ngơ năm 2004 tăng trưng 2,5 ln din tích, 2,3 ln năng sut và 5,9 ln sn lưng (Ngơ Hu Tình, 2005). Nguyên nhân chính là do thay đi ging ngơ lai và ci tin k thut canh tác. Nhĩm ging cĩ din tích gieo trng trên 10.000 ha là: LVN10, CP888, CP999, C919, G49,
23. 14 B9681 Nhĩm cĩ din tích 5.000 10.000 ha là: LVN4, B9797, P60, np Nù, T đa phương. Nhĩm cĩ din tích 1.000 5.000 ha là: HQ2000, Nù xanh, VN4, NK46, LVN17, Np vàng, LVN2, LS6, MX4, NK4300, B9999 Như vy din tích trng ngơ nhĩm cĩ cht lưng cao nĩi chung và ngơ np nĩi riêng nưc ta vn cịn hn ch Hin nay, c nưc đã hình thành 8 vùng sn xut ngơ. Trong đĩ, 5 vùng cĩ din tích ln nht c nưc là Tây Nguyên (chim 21,8%), Đơng Bc (21,09%), Tây Bc (15,35%), Bc Trung B (14,36%) và Đơng Nam B (12,11%). Tng din tích 5 vùng này chim 84,71% din tích c nưc, cịn li là đng bng sơng Hng (7,69%), Duyên Hi Nam Trung B (4,14%) và đng bng sơng Cu Long (3,47%). Bng 1.5: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ Vit Nam (19962006) Năm Di n tích (1.000 ha) Năng su t (t/ha) Sn l ưng (1.000 tn) 1996 615,2 25,0 1.536,7 1997 662,9 24,9 1.650,6 1998 649,7 24,8 1.612,0 1999 691,8 25,3 1.753,1 2000 730,2 27,5 2.005,9 2001 729,5 29,6 2.161,7 2002 816,0 30,8 2.511,2 2003 912,7 34,4 3.136,3 2004 991,1 34,6 3.430,9 2005 1.043,3 36,0 3.756,3 2006 1.031,6 37,0 3.800,0 (Ngun: Niên giám Thng kê, 2006) Hin nay, din tích trng ngơ ca Vit Nam đt khong trên 1 triu ha, vi năng sut bình quân 37 t/ha và tng sn lưng đt 3,8 triu tn (năm
24. 15 2006). Sn xut ngơ Vit Nam theo k hoch ca B Nơng nghip và Phát trin nơng thơn là phn đu đn năm 2010, sn lưng ngơ đt 6 7 triu tn/năm (Trn Hng Uy và CS, 2001) [37]. Đ đt đưc mc tiêu, chúng ta cn phi vưt qua mt s tr ngi khách quan như din tích đt canh tác ngày càng b thu hp, khí hu khc nghit và tình hình sâu bnh hi đi vi cây ngơ ngày càng tr nên trm trng. 1.4 Tình hình sn xut ngơ Tây Nguyên và Đk Lk Cho đn nay, s phát trin kinh t xã hi Tây Nguyên vn da vào nơng nghip là chính. Đt đai Tây Nguyên khá rng và phì nhiêu, thích hp vi nhiu loi cây trng, trong đĩ ch lc vn là cà phê, cao su, h tiêu. Bên cnh đĩ, ngơ cũng là loi cây ngn ngày t ra rt phù hp vi điu kin đt đai, thi tit vùng Tây Nguyên. Vùng Tây Nguyên nĩi chung và Đk Lk nĩi riêng cĩ hai mùa mưa và khơ rõ rt. Nhìn chung các yu t khí hu v nhit đ, m đ phù hp vi sinh trưng phát trin ca cây ngơ. Tng lưng mưa khá cao (t 1.500 mm 1.800 mm), tuy nhiên mưa phân b khơng đu trong năm, ch yu là vào 6 tháng mùa mưa, các tháng cịn li lưng mưa khơng đáng k, do vy thi v trng ngơ nh nưc tri ch b trí đưc 2 v là hè thu và thu đơng. Nhng năm gn đây, tình hình thi tit, khí hu bin đi theo hưng bt thun cho vic gieo trng ngơ. Mưa đn tr và khơng đu vào đu mùa làm thi v trng ngơ thưng b chm li. Hn hán gia v hoc mưa chm dt sm vào tháng 10 cũng làm nh hưng đn sn lưng ca ngơ. Cĩ th nĩi, thiu nưc tm thi trong mùa v do thi tit là mt trong các nguyên nhân quan trng hn ch năng sut các loi cây trng ngn ngày Tây Nguyên, nht là cây ngơ lai.
25. 16 Bng 1.6: Din tích, năng sut và sn lưng ngơ ca Đk Lk giai đon 2000 2005 Din tích Sn lưng Năng sut Năm (1.000 ha) (1.000 tn) (tn/ha) 2000 39,238 170,550 4,34 2001 48,338 184,186 3,81 2002 76,908 289,185 3,76 2003 97,100 447,313 4,60 2004 113,499 422,313 3,72 2005 126,495 510,077 4,03 (Ngun: Tp chí Cng thơng tin thương hiu vùng min, B Nơng nghip và Phát trin nơng thơn, 2008) T năm 2000 đn nay, din tích trng ngơ ca Đk Lk nĩi riêng và Tây Nguyên nĩi chung tăng khá nhanh, dn đn sn lưng ngơ hàng năm cũng tăng đáng k. Nhiu ging ngơ lai đã đưc đưa vào s dng rng rãi hu ht các vùng trng ngơ. Trong s din tích ngơ đưc gieo trng Đk Lk năm 2005 cĩ đn hơn 95% là ging ngơ lai (Tơn N Tun Nam, 2008) [16]. Hin nay ti Đk Lk đã s dng khong hơn 10 ging ngơ lai gm: LVN10, CP888, CP989, DK171, DK414, Bioseed, NK46, NK54, G49, A88, C1919, C5252, HQ2000 Các ging ngơ này cĩ thi gian sinh trưng trung bình t 90 115 ngày. Mt s ging ngn ngày như G49, DK171, NK46 cĩ năng sut khá cao nên cĩ ưu th hơn trong vic b trí thi v gieo trng. Nu trưc đây ging ngơ vàng Tây Nguyên (Western yellow) dài ngày ch b trí trong v 1 thì gi đây, vi các ging ngn ngày cĩ th b trí đưc c 2 v/năm và đu cho năng sut cao. Nhiu h nơng dân Đk Lk đã trng ngơ 2 v liên tip, v sau gieo gi v trưc và đã đt tng năng sut c 2 v là trên 10 tn ngơ ht/ha [16].
26. 17 Bng 1.7: Mt s ging ngơ lai đưc s dng ph bin Đk Lk Thi gian Tim năng Đ xut Ging lai Ngun gc sinh trưng năng sut phân bĩn (ngày) (tn/ha) (N, P 205, K 20) LVN10 Vit Nam 110 115 10 12 185 100 60 CP888, 989 Thái Lan 110 115 8 12 185 72 60 DK171, 414 Thái Lan 90 – 100 8 12 185 90 60 Bioseed n Đ 95 – 100 10 12 185 75 90 NK46, 54 M 95 – 100 8 10 185 90 90 G49 Thy S 90 – 95 8 10 200 90 90 (Ngun: Tp chí Cng thơng tin thương hiu vùng min, B Nơng nghip và Phát trin nơng thơn, 2008) 1.5 Nhng thành tu trong nghiên cu và phát trin ngơ trên th gii và Vit Nam Tình hình sn xut cây lương thc th gii vào cui th k XX cĩ mt s kin rt quan trng, đĩ là s nhy vt ca cây ngơ mt trong ba cây ngũ cc chính ca lồi ngưi (lúa mỳ, lúa nưc và ngơ). Nh s phát hin và s dng nhng tin b khoa hc k thut trong nghiên cu, ng dng hin tưng ưu th lai ca cơng tác chn to ging ngơ, đã ci thin đáng k kh năng chng chu ca ngơ như: chu hn, chng đ, sâu bnh hi và đc bit là cĩ th trng ngơ mt đ cao. Trung Quc là mt trong nhng nưc đi tiên phong trong lĩnh vc nghiên cu ng dng hin tưng ưu th lai vào sn xut ngơ. Thành cơng ca chương trình ngơ lai đưc đánh du bi s ra đi ca các ging ngơ lai kép đu tiên vào năm 1962. Nhng ging ngơ này đã th hin ưu th lai vưt tri v năng sut, kh năng chng chu vi điu kin bt thun cũng như đ đng đu v qun th. Tip theo đĩ là s ra đi ca các ging ngơ lai quy ưc t lai đơn, lai ba cho đn các ging ngơ lai khơng quy ưc.
27. 18 Thành tu ni bt nht ca Trung Quc trong cuc cách mng v ging chính là s rút ngn đưng đi ca các ging ngơ lai đơn và ch trong ba thp niên, các ging này đã đưc thay th ti ba ln. Nu như năm 1975 các ging ngơ lai đơn chim trên 72,2% tng din tích ngơ lai tồn Trung Quc thì ngày nay, t l này đã đưc nâng lên đn 93,4%. Hin nay, vic s dng các ging ngơ lai trong sn xut ca các nưc cĩ nn nơng nghip phát trin chim t l 100%, cịn các nưc đang phát trin chim khong 38%. Cùng vi s phát trin ca chăn nuơi đi cơng nghip, vic chn to ra nhng ging ngơ cĩ hàm lưng dinh dưng cao cũng đang là mt yêu cu ht sc cn thit. M và Trung Quc là nhng quc gia đu tiên nghiên cu và chn to thành cơng nhng ging ngơ lai đơn giàu protein, đng thi đã cĩ nhiu ngun vt liu phong phú đ phát trin ging ngơ lai giàu dinh dưng. Sau thành cơng ca M và Trung Quc, rt nhiu nưc trên th gii như Brazil, Mexico, Vit Nam, đã bt đu nghiên cu, phát trin các ging ngơ lai cĩ hàm lưng dinh dưng cao (QPM) và bưc đu đã chn to đưc mt s ging QPM như: CML142, CML150, CML186 ca Mexico và ging HQ2000 ca Vit Nam. Như vy trong nhng năm ti, hưng chn to ngơ lai trên th gii s tp trung nghiên cu, phát trin ch yu là các ging ngơ lai QPM đ phc v cho chăn nuơi cơng nghip. Mt khác, vi hin tưng nĩng lên tồn cu, ngưi ta s quan tâm nghiên cu các ging ngơ lai chu hn cho nhng vùng khĩ khăn v nưc tưi. Vit Nam, cây ngơ đưc đưa vào cách đây khong 300 năm và là cây lương thc đng th hai sau lúa nưc (Ngơ Hu Tình và CS, 1997) [23]. Ngơ cĩ nhiu đc tính nơng sinh hc quý, cĩ tim năng năng sut cao, cĩ kh năng thích nghi rng vi điu kin sinh thái đa dng Vit Nam. Do điu kin
28. 19 chin tranh kéo dài, nên nhng nghiên cu v cây ngơ cũng bt đu mun hơn so vi các nưc trong khu vc, đn năm 1973, Vit Nam mi cĩ nhng đnh hưng phát trin ngơ (Trn Hng Uy, 2001) [37]. Năm 1975, khi đt nưc mi thng nht, nhiu khĩ khăn cịn chng cht nên cây ngơ chưa đưc chú trng phát trin. Din tích c nưc thi kỳ đĩ ch đt 267.000 ha, năng sut bình quân đt 1,05 tn/ha và tng sn lưng là 280.600 tn. Vt liu ngơ khi đu lúc đĩ cũng cịn rt nghèo nàn và khơng phù hp, cơ s vt cht chưa đáp ng đưc mt s khâu quan trng trong sn xut ngơ. Tuy nhiên, đn năm 1990, din tích trng ngơ c nưc đã tăng lên 432.000 ha, vi tng sn lưng đt 671.000 tn, cao gp 3 ln so vi năm 1975. Năm 1995, sn lưng ngơ đã đt 1.184,2 nghìn tn trên din tích 556,8 nghìn ha và đn năm 2000, mc dù din tích trng ngơ so vi năm 1995 tăng khơng đáng k, song sn lưng li tăng gp 2 ln, đt 2005,9 nghìn tn (Tng cc Thng kê, 2006) [30]. Ngày nay, đưc s quan tâm đc bit ca Đng và Nhà nưc v nơng nghip nĩi chung và cây ngơ nĩi riêng, din tích trng ngơ c nưc đã đt 1.031,6 nghìn ha, năng sut bình quân đt 37 t/ha, sn lưng đt 3.819,2 nghìn tn [30]. Trong nhng năm gn đây, nhu cu lương thc và thc phm ngày càng tăng cao, cùng vi s phát trin ca chăn nuơi đi cơng nghip, địi hi mt khi lưng ln ngơ dùng cho ch bin thc ăn gia súc. Do đĩ, din tích trng ngơ đưc m rng và sn lưng ngơ khơng ngng tăng lên. Đ đt đưc năng sut và sn lưng ngơ đáp ng nhu cu thc t thì khơng th khơng nĩi đn vai trị ca ngơ lai. Vi nhng ưu th v năng sut, hàm lưng dinh dưng cao hơn rt nhiu so vi các ging ngơ truyn thng và các ging ngơ th phn t do, các ging ngơ lai ngày càng đưc s dng rng rãi và ph bin trong sn xut. Năm 1991, din tích ngơ lai mi ch cĩ
29. 20 500 ha (Trn Hng Uy, 2000) [36], đn năm 2005 din tích ngơ lai đã tăng lên 840.000 ha (Vin Nghiên cu ngơ, 2005) [40]. Quá trình phát trin ngơ lai cĩ th chia làm các giai đon như sau: Giai đon 1980 1992: giai đon này phn ln s dng các ging ngơ th phn t do, din tích ngơ lai vn ch mc thp. Giai đon 1993 đn nay: đây là giai đon ng dng thành cơng trong vic đưa ngơ lai vào sn xut đi trà, cho nên din tích, năng sut và sn lưng ngơ khơng ngng tăng lên. Bng 1.8: Tình hình gieo trng ngơ lai nưc ta (giai đon 1991 2006) Năm Di n tích (ha) T l (%) Năm Di n tích (ha) T l (%) 1991 500 0,11 1999 380.000 54,9 1992 12.800 2,80 2000 450.000 63,0 1993 50.000 10,00 2001 510.650 70,0 1994 100.000 20,00 2002 1995 140.000 25,10 2003 528.952 83,3 1996 230.000 38,30 2004 1997 300.000 45,20 2005 839.370 83,0 1998 350.000 54,20 2006 876.350 85,0 (Ngun: Niên giám Thng kê, 2006) Qua bng 1.8 cho thy, tin đ s dng ging ngơ lai nưc ta liên tc tăng nhanh. Năm 1990 c nưc mi trng th nghim 5 ha ngơ lai, đn năm 1994 din tích ngơ lai đã tăng lên 100.000 ha, chim 20% tng din tích ngơ c nưc. Sau đĩ, din tích trng ngơ lai khơng ngng tăng lên trong nhng năm tip theo và đn năm 2006 din tích ngơ lai đã đt đưc 876.350 ha, chim 85% tng din tích trng ngơ c nưc.
30. 21 Vic chn to các ging ngơ lai cĩ thi gian sinh trưng khác nhau đ cĩ th gieo trng nhiu v trong năm. Đc bit, vi vic đưa cây ngơ đơng vào h thng nơng nghip đã chuyn hưng canh tác t 1 2 v/năm lên 2 3 v/năm trong cơng thc luân canh mi: lúa xuân lúa mùa ngơ đơng và ngơ xuân lúa mùa ngơ đơng. Vi kh năng thích nghi rng, ngơ lai đã đưc trng trên hu ht các vùng sinh thái nơng nghip nưc ta. Vit Nam cĩ 8 vùng nơng nghip chính thì c 8 vùng đu trng đưc ngơ lai, tp trung ch yu đng bng sơng Hng, Bc Trung b, Đơng Nam b và Tây Nguyên. Trong đĩ, đng bng sơng Hng là vùng cĩ nhiu li th nht vi din tích ngơ lai năm 2004 chim 96,2% tng din tích ngơ tồn vùng, tp trung ch yu các tnh Thái Bình, Hi Dương, Bc Giang, vi t l 95 100%. Qua điu tra, đánh giá v tình hình kinh t xã hi và điu kin t nhiên thì rt nhiu vùng sinh thái ca nưc ta cĩ kh năng m rng din tích ngơ lai như: vùng Tây Bc 70 80%, vùng Đơng Bc 60%, vùng Bc Trung b 70% K hoch trong thi gian ti là t l s dng ging ngơ lai trên tồn quc s đt 90% din tích, cịn li 10% din tích s trng các ging ngơ th phn t do nhng vùng đc bit khĩ khăn. Vit Nam, nhng nghiên cu v cây ngơ đưc bt đu vào nhng năm 1950, nhưng mãi đn cui nhng năm 1980 và sang đu nhng năm 1990, vi s ra đi ca 14 ging ngơ th phn t do thì cơng tác nghiên cu ngơ mi bt đu đưc quan tâm đc bit (Phm Hà Thái, 2006) [24]. Thành cơng nht trong cơng tác này phi k đn nhng thành tu ca Vin Nghiên cu ngơ Quc gia. T khi thành lp đn nay, kt hp vi mt s đơn v nghiên cu khác như: Vin Cây lương thc thc phm, Trưng Đi hc Nơng nghip I, Vin Nghiên cu ngơ Quc gia đã thu thp, bo tn các ngun ging và qun th ngơ đa phương, các ging ngơ nhp ni, nghiên cu
31. 22 và phc hi các ging ngơ đang đưc s dng ti các đa phương, các ging ngơ th phn t do, chn to các ging ngơ lai cht lưng cao như LVN10, LVN20, LVN24, và mt s t hp ngơ lai cĩ trin vng như DP5, LVN45, HQ2004, đang đưc th nghim đ đưa vào sn xut đi trà. Các ging ngơ lai do Vit Nam chn to hin nay hồn tồn đáp ng đưc nhu cu ca ngưi sn xut trong nưc, bên cnh đĩ cịn cĩ kh năng xut khu ra mt s nưc khác trong khu vc [39]. Các ging ngơ lai do Vit Nam chn to hin nay hồn tồn đáp ng đưc nhu cu ca ngưi sn xut trong nưc, bên cnh đĩ cịn cĩ kh năng xut khu ra mt s nưc khác trong khu vc [39]. Nhiu ging khơng ch cnh tranh đưc vi các ging ngơ ca các Cơng ty nưc ngồi mà cịn vươn ra th trưng th gii như: Lào, Campuchia, Bangladesh, Trung Quc (Vin Nghiên cu ngơ, 2005) [40]. Trong 10 ging ngơ cĩ din tích trng ln nht c nưc, phn ln đu là các ging lai đơn (LVN10, LVN4, G49, CP989) và các ging lai kép (P11, B968) do các Cơng ty Vit Nam nghiên cu và sn xut (575 ging cây trng nơng nghip mi, 2005) [41]. Cùng vi s phát trin khơng ngng ca chăn nuơi đi cơng nghip, s ra đi ca các ging ngơ cĩ hàm lưng dinh dưng cao (các ging QPM) là rt cn thit. Năm 2000, Vin Nghiên cu ngơ Quc gia đã cho ra đi ging ngơ lai quy ưc HQ2000 vi tim năng năng sut t 8 10 tn/ha, cĩ hàm lưng Triptophan và Lyzine cao hơn 2 ln so vi các ging ngơ thưng (Trn Hng Uy và CS, 2001) [38]. Hin nay, đã cĩ thêm ging ngơ QPM mi như HQ2004 đang đưc nghiên cu và trng th nghim, bưc đu đã cĩ mt s thành cơng đáng k. Trong nhng năm gn đây, hin tưng nĩng lên và thay đi khí hu tồn cu đã dn đn tình trng hn hán thưng xuyên. Do đĩ, nhu cu s dng các ging ngơ lai cĩ kh năng chu hn nhưng vn cho năng sut cao đang là mt
32. 23 thách thc đi vi các nhà chn to ging ngơ. Thành cơng ca s ra đi các ging ngơ chu hn như LVN25, LCH9 đã m đu cho nhng nghiên cu chn to ging ngơ chu hn sau này. 1.6 ng dng ưu th lai trong sn xut ngơ 1.6.1 Ưu th lai Ưu th lai là hin tưng con lai cĩ sc sng mnh hơn, sinh trưng nhanh hơn, tăng năng sut, cht lưng hơn và kh năng chng chu cao hơn so vi b m ca chúng. Hin tưng ưu th lai tăng sc sng con lai đã đưc Koelreuter miêu t ln đu tiên vào năm 1976, khi ơng tin hành lai các cây trng thuc chi Nicotiana, Dianthus, Verbascum, Mirabilis và Datura vi nhau (Stuber, 1994) [61]. Năm 1871, Chales Darwin, ngưi đu tiên quan sát hin tưng ưu th lai ca cây ngơ t mt thí nghim trong nhà kính, đã nhn thy nhng cây giao phi phát trin cao hơn nhng cây t phi 20%. Đn năm 1876, Darwin đã cơng b nhng kt qu thu đưc trong tác phm “Nhng tác đng ca giao phi và t phi trong th gii thc vt”. Sau đĩ, ơng đã lai rt nhiu lồi, ging cây trng vi nhau và khng đnh rng “T phi thưng làm gim sc sng, cịn giao phi thì khơi phc li nĩ” (Ngơ Hu Tình và CS, 1997) [23]. Năm 1877, William James Beal ln đu tiên đã tin hành lai cĩ kim sốt gia các ging ngơ vi mc đích duy nht là tăng năng sut bi ưu th lai. Ơng cũng đã nhn thy s khác bit v năng sut ging lai vi các ging b m và cho bit, năng sut con lai thưng vưt hơn năng sut ca b m chúng khong 25%. S phát trin, s dng ưu th lai khá phc tp và phi tri qua các giai đon như: la chn vt liu cho dịng t phi, phát trin dịng t phi, th kh năng t phi, nghiên cu nhân dịng t phi và sn xut ht lai Ưu th lai khơng phi là mt kt qu bt bin khi lai gia hai dịng t phi, bi vì các
33. 24 dịng t phi cĩ th ging nhau v mt di truyn, giá tr dịng t phi đưc đánh giá trên cơ s mc đ ưu th lai nhn đưc khi t hp vi mt dịng khác (Slavko Borojecvic, 1990) [60]. Ưu th lai th hin t hp lai trên các tính trng cĩ th chia thành các dng biu hin chính như sau: Ưu th lai v hình thái: biu hin qua sc mnh phát trin trong thi gian sinh trưng như tm vĩc ca cây. Theo tài liu ca Võ Văn Thng [26], con lai F 1 ca ngơ cĩ đ ln ht tăng hơn b m 11,1%, đưng kính thân tăng 48%, chiu cao cây tăng 30 50%, Bên cnh đĩ, din tích lá, chiu dài bơng c, s nhánh trên bơng c các t hp lai thưng ln hơn b m. Ưu th lai v năng sut: đưc biu hin thơng qua các yu t cu thành năng sut như khi lưng ht, s ht/bp, Ưu th lai v năng sut các ging lai đơn gia dịng cĩ th đt 193 263% so vi năng sut bình thưng ca b m (Trn Hng Uy, 1985) [35]. Ưu th lai v tính thích ng: biu hin qua kh năng chng chu vi điu kin mơi trưng bt thun như sâu bnh, kh năng chu hn, Ưu th lai v tính chín sm: th hin thơng qua con lai chín sm hơn b m do s bin đi quá trình sinh lý, sinh hĩa và trao đi trong cơ th. Ưu th lai đĩng vai trị to ln trong sn xut nĩi chung và sn xut nơng nghip nĩi riêng. Cơng tác chn to ging ngơ lai đưc H.Shull bt đu thc hin vào năm 1909. Ưu th lai th hin qua con lai F 1 và biu hin này ph thuc vào các dng b m, vì vy cn cĩ nhng gii pháp c th cho tng giai đon. Năm 1917, khi Jones đưa ra phương pháp sn xut ht lai kép nhm h giá thành sn phm và ngay trong năm th nghim đu tiên (1920), phương pháp này đã nhanh chĩng đưc chp nhn. Mt khác, trong các loi ging cây trng ca con ngưi, các ging ngơ lai đơn đu tiên đưc th nghim năm
34. 25 1960 đã chinh phc lồi ngưi bi năng sut cao và đ đng đu, mc dù giá thành ht ging rt cao. Theo CIMMYT (2000) [44], bình quân chung ngơ lai trên th gii chim khong 65%. Vit Nam là quc gia cĩ đnh hưng phát trin ngơ lai tương đi sm và đt đưc nhng thành cơng đáng k. Năm 1990, din tích ngơ lai ch khong 5 ha, nhưng đn năm 2006 đã tăng lên 876.350 ha (Tng cc Thng kê, 2006) [30]. Bên cnh s phát trin v din tích, ngơ lai cịn th hin v ưu th lai hu ht các tính trng ca t hp, trong đĩ tính trng năng sut là rõ rt nht, ban đu năng sut ch đt 0,1% (năm 1990) sau tăng lên 40% (năm 1996) và 73% (năm 2002) (Tng cc Thng kê, 2003) [27] và Vit Nam đã tr thành quc gia cĩ tc đ phát trin nhanh nht trong lch s ngơ lai th gii. 1.6.2 Tình hình s dng các ging ngơ Hin nay trên th gii, ging là yu t gi vai trị rt quan trng trong sn xut nơng nghip nĩi chung và sn xut ngơ nĩi riêng. Chính nh nhng thành tu trong cơng tác chn to ging mà năng sut và sn lưng ngơ th gii tăng lên liên tc trong nhng thp niên gn đây. Da vào cơ s di truyn và quá trình chn to ging, các ging ngơ đưc chia ra làm 2 nhĩm chính, đĩ là nhĩm ngơ th phn t do và nhĩm ngơ lai (FAO/UNDP/08/004/1988) [50]. Sau khi Vit Nam thit lp quan h vi Trung tâm nghiên cu quc t ci lương ging ngơ và lúa mỳ CIMMYT, đnh hưng phát trin ging ngơ trong chương trình chn to ging ca Vit Nam đã mang li nhng tin b đáng k và đt đưc rt nhiu thành cơng. Chương trình ngơ ca CIMMYT đã xây dng, ci thin và phát trin khi lưng ln ngun nguyên liu, vn gen, các qun th và các ging thí nghim. Nhng nguyên liu đĩ đang đưc trng trên din tích 6 triu ha dưi dng các ging ngơ th phn t do hoc các kiu ging lai.
35. 26 1.6.2.1 Ging ngơ th phn t do Ging ngơ th phn t do (Open Pollinated Variety) là mt danh t chung đ ch các loi ging mà trong quá trình sn xut ht, con ngưi khơng can thip vào quá trình th phn mà chúng th phn t do th phn m (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Đây là mt khái nim tương đi nhm phân bit vi lồi ging lai. Ging ngơ th phn t do đưc chia làm các loi như sau: Ging đa phương (Local variety) là nhng ging ngơ đã tn ti trong mt thi gian dài ti đa phương, cĩ nhng đc trưng, đc tính khác bit vi các ging khác và di truyn đưc cho các th h sau. Ging đa phương cĩ tính thích nghi cao thơng qua kh năng chng chu sâu bnh và điu kin bt thun ca đa phương, ging tuy cĩ cht lưng sn phm cao nhưng năng sut thp (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Vi các đc đim trên, ging đa phương cũng đưc s dng làm vt liu đ lai vi ngun nhp ni, nhm to ra các ging lai cĩ năng sut cao mà vn gi đưc đc tính tt (Nguyn Văn Hin, 2000) [9]. Chính vì vy, các dịng ngơ đa phương là ngun nguyên liu quan trng trong cơng tác to ging ngơ da trên cơ s ưu th lai (Tomov N., 1990) [62]. Ging tng hp (Synthentic variety) là th h đu tiên ca ging lai nhiu dịng bng th phn t do. Ging tng hp đu tiên đưc s dng vào sn xut thuc v Hayes và Garber vào năm 1919. Sn xut ht ging ngơ ci tin bng cách tái hp nhiu dịng t phi cĩ ưu đim cao hơn so vi lai đơn, lai kép vì ngưi nơng dân cĩ th gi ging t 2 3 v. Ging tng hp ngồi vic s dng trc tip trong sn xut cịn đưc coi là ngun vt liu tt đ rút ra dịng và to ging ngơ lai (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Ging th phn t do ci tin (Improved variety) gm các ging tng hp và hn hp, cĩ mt s đc đim chính như: hiu ng gen cng đưc khai thác trong chn to, cĩ nn di truyn rng, tim năng năng sut khá, đ đng đu cao, d sn xut, đưc s dng t 2 3 đi (Mai Xuân Triu, 1998) [32].
36. 27 Ging hn hp (Composite variety) là th h tin trin ca t hp các ngun vt liu ưu tú cĩ nn di truyn khác nhau (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Ngun vt liu này bao gm: các ging th phn t do, ging tng hp, ging lai kép Ging hn hp khác ging tng hp ch cĩ nn di truyn rng và nhà chn ging khơng th kim sốt đưc kh năng kt hp ca các vt liu to ging (Mai Xuân Triu, 1998) [32]. Nhĩm ging này đưc coi là ging quá đ trưc khi s dng các ging lai mi cĩ năng sut cao (Nguyn Th Hùng, 1995) [10]. 1.6.2.2 Ging ngơ lai (Hybrid Maize) Ngơ lai là kt qu ca vic ng dng ưu th lai trong cơng tác to ging ngơ và là thành tu khoa hc nơng nghip ni bt ca th k XX (Ngơ Hu Tình, 1997) [22]. Trong sn xut ging ngơ lai hin nay, cĩ th to ra ging ngơ lai quy ưc (trên cơ s các dịng t phi) và ging ngơ lai khơng quy ưc (cĩ ít nht mt b m khơng phi là dịng t phi thun). Ging ngơ lai quy ưc (Conventional hybrid) là ging ngơ đưc lai gia các dịng thun vi nhau. Vic to ra các ging ngơ lai quy ưc đưc coi là thành tu ln nht ca khoa hc nơng nghip th gii my chc năm qua (Giáo trình Cây lương thc, 1996). Đây là phương thc s dng cĩ hiu qu ca hin tưng ưu th lai, li dng hiu ng tri và siêu tri khi lai gia các dịng t phi đi cao vi nhau . Da vào s dịng thun tham gia to ging, ging ngơ lai quy ưc đưc phân thành: Lai đơn , là phép lai da trên cơ s hai dịng b m t phi; lai ba , là lai gia mt lai đơn và mt dịng t phi; lai kép , là lai gia hai lai đơn vi nhau. Lai đơn thưng đưc phát trin nhiu trên th gii vì nĩ cho năng sut cao và đng đu, nhưng khĩ nhân dịng và sn xut ht lai (David L. Beck, CIMMYT, 2002) [45]. Các ging ngơ lai quy ưc cho năng sut t 8 14 tn/ha, cĩ đ đng đu cao, cây sinh trưng mnh, phm cht ht đáp ng yêu cu th trưng. Tuy
37. 28 nhiên, ging ngơ lai quy ưc thưng yêu cu thâm canh cao mi phát huy ht ưu th lai và cho năng sut cao. Ging ngơ lai khơng quy ưc (Unconventional hybrid) là ging lai đưc to ra trong đĩ ít nht mt thành phn b m khơng phi là dịng thun. Các ging ngơ lai khơng quy ưc thưng gp là: + Ging x ging: kh năng lai gia các ging thưng cho năng sut cao hơn t 15 18% so vi ging th phn t do cĩ cùng thi gian sinh trưng. + Dịng x ging hoc ging x dịng (lai đnh): các t hp lai đnh cĩ kh năng cho năng sut cao hơn 25 30% so vi ging th phn t do cĩ cùng thi gian sinh trưng. + Lai đơn x ging (lai đnh kép): t hp lai đnh kép cho năng sut cao hơn 20 30% so vi ging th phn t do cĩ cùng thi gian sinh trưng. Ưu đim ca ging lai khơng quy ưc là cĩ nn di truyn rng, kh năng chng chu tt, cĩ đc đim nơng sinh hc và năng sut cao hơn các ging th phn t do, giá ht ging thp. mc đ thâm canh va phi, các ging ngơ loi này cho năng sut khá cao nhưng tim năng năng sut khơng cao bng ging lai quy ưc. Các nghiên cu phát trin ging ngơ ca Vit Nam trong nhng thp niên gn đây đã đt đưc mt s kt qu kh quan mà nịng ct là Vin Nghiên cu ngơ. Vin đã ch đng trong vic chn to dịng thun, ging lai, ging th phn t do, kp thi đưa vào sn xut nhng ging ngơ tt, kh năng thích ng rng, phù hp cơ cu luân canh cho tng vùng, to tin đ cho vic phát trin kinh t. Ging ngơ lai quy ưc gm: + Nhĩm ging chín sm như: LVN1, LVN5, LVN20, LVN25, G49, G45, T1, LVN24, LVN9, LVN99, cĩ tim năng năng sut t 5 7 tn/ha.
38. 29 + Nhĩm ging chín trung bình như: LVN4, LVN17, LVN12, P11, P60, T3, T9, LVN22, VN8960, cĩ tim năng năng sut t 5 8 tn/ha. + Nhĩm ging chín mun: LVN10, CPDK888, HQ2000, LVN98, T6, cĩ tim năng năng sut t 5 9 tn/ha. Ging ngơ lai khơng quy ưc gm: LS.3, LS.4, LS.5, LS.6, LS.7, LS.8, cĩ tim năng năng sut t 3 7 tn/ha. Thành cơng mang li hiu qu cao trong chương trình phát trin ngơ lai Vit Nam là chúng ta đã xây dng đưc mt quy trình sn xut, ch bin ht ging ngơ lai khá hồn chnh. Vi quy trình này, chúng ta đã hồn tồn ch đng đưc vic sn xut và cung ng ht ging ngơ lai, đng thi giành li th trưng mà nhng năm trưc đây các Cơng ty nưc ngồi đã chim gi. 1.6.2.3 Cơng tác kho nghim và đánh giá mt s ging ngơ lai mi Ging cây trng là mt nhân t quyt đnh năng sut, cht lưng và hiu qu ca sn xut nơng nghip (575 ging cây trng nơng nghip mi, 2005) [41]. Ging tt và ht ging đt tiêu chun cht lưng cĩ th làm tăng năng sut t 10 30% và cĩ th cịn hơn. Vi tính cht quan trng ca ging đi vi sn xut nên các ging mi sau khi chn to, cn phi thơng qua cơng tác kho sát, đánh giá nhm xác đnh kh năng thích ng ca ging trưc khi đưa vào sn xut đi trà. Mc đích ca cơng tác so sánh và kho nghim ging là nhm phân tích, đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin, tính thích nghi vi các điu kin sinh thái khác nhau và kh năng chng chu sâu bnh ca các ging. Cơng tác này cũng gĩp phn b sung, hồn thin quy trình trng trt đi vi các ging trưc khi đưa ra sn xut rng rãi. Trong nhng năm gn đây, Vit Nam đã cĩ nhng thành tu đáng k v ngơ lai. So vi các ging ngơ ca các Cơng ty nưc ngồi thì năng sut, cht lưng các ging ngơ lai ca chúng ta khơng thua kém, trong khi giá thành ht
39. 30 ging li thp hơn rt nhiu. Vì th, đ ngày càng đáp ng nhu cu sn xut trong nưc và xut khu ngơ ging cũng như ngơ thương phm thì cơng tác chn to, kho nghim, đánh giá ging là rt quan trng và cn đưc tin hành thưng xuyên, nhm mc đích chn to ra nhng ging ngơ phù hp vi nhiu vùng sinh thái khác nhau. Theo tài liu ca Võ Văn Thng (2005) [26], Bùi Phúc Khánh và cng s (1993) đã tin hành kho nghim các ging ngơ trong v đơng ti Vĩnh Phúc và đưa ra kt lun: Nên đưa các ging ngơ lai vào sn xut đi trà, như ging P11 va cĩ năng sut n đnh, trung ngày, va cĩ phm vi thích ng rng. Tin hành th nghim sn xut vi các ging LVN6, LVN11, LVN12, VN1 cho thy, đ ngơ đơng cĩ năng sut cao thì nhĩm chín mun nên trng trưc 15/9 và nhĩm trung bình nên trng trưc 20/9. Theo kt qu kho nghim v xuân ti Gia Lâm (Hà Ni) ca Phùng Quc Tun và Nguyn Th Hùng (1995) [10]: Các ging ngơ LVN10, LVN18, LVN20, DK888 cĩ thi gian sinh trưng thuc nhĩm chín trung bình, năng sut cao, thích hp cho luân canh v xuân đng bng Bc b. Năm 2003, ti các tnh phía Bc đã tin hành kho nghim 54 ging ngơ và đưa ra kt lun: Các ging LVN35, DK5253, DK414, DK171, NMH2002, CPA888 đã qua kho nghim 2 5 v, thuc nhĩm chín trung bình, cĩ trin vng năng sut cao. Các ging cĩ trin vng sau mt v kho nghim đưc đánh giá là sinh trưng phát trin khá, cĩ hình dng đp và cho năng sut khá cao là: SX2010, SC16161, SC1617, SC65, SC1614, NK66, 30D55. Ti khu vc duyên hi Nam Trung b và Tây Nguyên, đã tin hành kho nghim 59 ging ngơ và kt lun mt s ging như: A8864, NK46, T.9, T.5, DK171, 30P95, 30A65, SC7114 thuc nhĩm chín trung ngày cĩ trin vng, năng sut cao và kh năng chng chu khá (Kt qu kho nghim và kim nghim ging cây trng 20032004).
40. 31 Theo Phm Th Tài (2004) ti các tnh phía Bc đã tin hành kho nghim 58 ging ngơ lai mi, trong đĩ các ging kho nghim 3 v cĩ trin vng là SX2010, SC16161, SC1614, NT6650 vi năng sut n đnh t 5 7 tn/ha và kh năng chng chu mc khá. Cịn các ging qua kho nghim 1 2 v cĩ trin vng là DB5, LVN45, CN4, NHM 117, vi năng sut đt t 6 7 tn/ha. V xuân 2005, Trung tâm Kho nghim ging cây trng Quc gia đã tin hành kho nghim cơ bn 34 ging ngơ lai ti khu vc phía Bc và chn ra đưc mt s ging cĩ trin vng là LVN184, LVN145, HK4, VX2546 (nhĩm chín sm) và SC164, DP5 (nhĩm chín trung bình) V đơng xuân 2004 2005, ti khu vc duyên hi Nam Trung b và Tây Nguyên đã tin hành kho nghim 50 ging ngơ mi, trong đĩ cĩ 38 ging ngơ lai trong và ngồi nưc. Kt qu cho thy, 4 ging ngơ gm SC164, SX2010, HQ2004, NT6650 đã đưc kho nghim 3 4 v cho năng sut t 7,5 8,5 tn/ha, hin đang tip tc kho nghim thêm 1 2 v đ cĩ th nhanh chĩng đưa vào sn xut đi trà. Trong tp đồn ging ngơ lai đưc tin hành kho nghim trên nhiu vùng sinh thái khác nhau, đã hình thành nhiu ging ngơ tt cĩ năng sut, cht lưng cao, phc v kp thi nhu cu sn xut như: LVN4, LVN23, LVN24, LVN10, LVN9, LVN99, VN98, LVN25, LVN20, T.9, B9999, CPDK888, HQ2000, Theo Nguyn Hng Hnh [8], trong giai đon 2001 2005, B Nơng nghip và PTNT đã cơng nhn chính thc 25 ging ngơ lai như: LVN24, LNS222, VN2599, HQ2000, VN8960, B9698, CP989, NK54, DK414, C191 và cơng nhn tm thi 10 ging là: LVN98, LCH9, LVN45, LVN145, V2002, B9797, T.9, T.7, NMH2ơ2, CP3Q. Các ging này đu cĩ tim năng năng sut cao, kh năng thích ng rng và chng chu sâu bnh, ngoi cnh khá tt.
41. 32 Ging ngơ lai LVN4 là ging lai đơn do tác gi Trn Hng Uy, Phan Xuân Hào và cng s to ra đã đưc khu vc hĩa vào tháng 1/1998. Ging thuc nhĩm chín trung bình phía Bc, năng sut đt 5 7 tn/ha, chu hn khá, chu rét tt, nhim sâu bnh nh, cĩ th trng các v ca min Bc và min Trung. Ging ngơ lai LVN22 do Vin Nghiên cu ngơ to ra và đưc khu vc hĩa năm 2002. Đây là ging lai đơn, thuc nhĩm chín trung bình, năng sut đt 5 5,5 tn/ha (nu thâm canh tt cĩ th đt 8 tn/ha), kh năng chng đ khá, ít nhim sâu bnh, thích ng rng, cĩ th trng hu ht vùng trong c nưc. Ging V981 là ging ngơ lai đơn do các tác gi Phm Th Rn, Trn Kim Đính, Nguyn Th Hùng, Trn Th Ánh Nguyt, Nguyn Canh Vinh, Phan Thưng Trinh thuc Vin Khoa hc và KTNN min Nam lai to, đưc cơng nhn tháng 8/2002. Ging cĩ thi gian sinh trưng 90 92 ngày, năng sut bình quân đt 7,1 tn/ha, chu thâm canh, ít nhim sâu bnh, ht bán răng nga. Ging VN2529 là ging ngơ lai đơn do tác gi La Đc Vc, Hồng Kim, Phm Văn Ngc thuc Trung tâm nghiên cu thc nghim nơng nghip Hưng Lc lai to, đưc khu vc hĩa phía Nam tháng 8/2002. Ging cĩ thi gian sinh trưng 93 98 ngày, năng sut đt 62,3 72,9 t/ha, chu thâm canh, phù hp vi điu kin sinh thái phía Nam, ch đng sn xut đưc ht ging. Ging PAC963 là ging ngơ lai đơn ca Cơng ty Pacific (Thái Lan) do Cơng ty ging cây trng min Nam nhp, đưc khu vc hĩa tháng 8/2002. Ging cĩ thi gian sinh trưng 90 93 ngày (phía Nam) và 108 115 ngày (phía Bc), năng sut bình quân các tnh phía Bc đt 58,7 t/ha, chu thâm canh, kh năng thích ng rng vi nhiu điu kin sinh thái khác nhau. Ging ngơ lai đơn B9999 ca Xí nghip sn xut ht ging Bioseed lai to ti Vit Nam, đưc khu vc hĩa Đơng Nam b tháng 8/2002. Ging thuc nhĩm chín trung bình, năng sut đt 70 90 t/ha, đ đng đu cao, chu thâm canh, ít nhim sâu bnh, năng sut n đnh và kh năng thích ng rng.
42. 33 Chương II NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Vt liu nghiên cu Ging ngơ thí nghim là nhng ging lai đơn ca các Cơng ty chuyên sn xut và cung ng ging ngơ lai như: Cơng ty Dupont, Cơng ty Mosanto Vit Nam, Cơng ty Syngenta Vit Nam, Cơng ty Lương Nơng, Cơng ty ging cây trng Min Nam. Ging đi chng là ging đang đưc trng rng rãi ti đa phương (LVN10). Các ging ngơ thí nghim gm 7 ging như sau: Stt Tên ging Ngun gc Đơn v sn xut/cung ng 1 DK414 M Cơng ty Monsanto Vit Nam 2 CP3Q Thái Lan Cơng ty TNHH C.P Vit Nam 3 30Y87 M Cơng ty DuPont Vit Nam 4 LNS 222 Vit Nam Cơng ty SX&TM Lương Nơng 5 G49 Thy S Cơng ty Sygenta 6 C919 M Cơng ty Monsanto Vit Nam 7 LVN10 Vit Nam Cơng ty GCT Min Nam 2.2 Đa đim và thi gian nghiên cu 2.2.1 Đa đim nghiên cu Thí nghim đưc thc hin ti xã Yang Tao, huyn Lk và xã Tân Hịa, huyn Buơn Đơn, tnh Đk Lk. 2.2.2 Thi gian nghiên cu V hè thu: t tháng 5/2008 đn ht tháng 8/2008. V thu đơng: t tháng 8/2008 đn ht tháng 11/2008.
43. 34 2.3 Ni dung nghiên cu 2.3.1 Đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin ca 07 ging ngơ lai trong v hè thu và thu đơng ti huyn Lăk và Buơn Đơn, tnh Đk Lk. 2.3.2 Đánh giá kh năng chng chu ca 07 ging ngơ lai vi điu kin sinh thái ti đa phương. 2.3.3 Đánh giá tim năng năng sut ca 07 ging ngơ lai cĩ trin vng ti đa phương. 2.4 Phương pháp nghiên cu Phương pháp nghiên cu đưc áp dng da theo các tài liu ca: B Nơng nghip và Phát trin nơng thơn (Tiêu chun ngành 10TCN 34198 “Quy phm kho nghim ging Ngơ”). Trung tâm kho kim nghim ging cây trng phía Nam. 2.4.1 Phương pháp b trí thí nghim Thí nghim đưc b trí theo kiu khi đy đ ngu nhiên, vi 3 ln nhc li. Din tích ơ thí nghim: 14 m2. Trong đĩ: + Chiu dài ơ thí nghim: 5 m. + Chiu rng ơ thí nghim: 2,8 m. Trong mi ơ thí nghim trng 4 hàng ngơ. Các ging ngơ thí nghim đưc ký hiu như sau: + Ging ngơ s 1 (G 1): DK414. + Ging ngơ s 2 (G 2): CP3Q. + Ging ngơ s 3 (G 3): 30Y87. + Ging ngơ s 4 (G4): LNS222. + Ging ngơ s 5 (G 5): G49. + Ging ngơ s 6 (G 6): C919. + Ging ngơ s 7 (G 7): LVN10 (đi chng).
44. 35 Nn đt c khu vc thí nghim khơng bĩn phân hu cơ. Phân vơ cơ: Đm: 140 kg N, Lân: 60 kg P2O5 , Kali: 90 kg K2O. Sơ đ b trí thí nghim v hè thu 1,6 m 2 m di bo v LN 1 G1 G2 G3 G4 G5 G6 G7 1 m li đi LN 2 G5 G7 G6 G1 G3 G4 G2 1 m li đi LN 3 G2 G1 G4 G6 G7 G3 G5 1,6 m 2 m di bo v Sơ đ b trí thí nghim v thu đơng 1,6 m 2 m di bo v LN 1 G1 G2 G3 G4 G5 G6 G7 1 m li đi LN 2 G4 G3 G7 G1 G6 G5 G2 1 m li đi LN 3 G2 G7 G4 G6 G3 G1 G5 1,6 m 2 m di bo v Ghi chú: LN: ln nhc, G: ging
45. 36 2.4.2 Phương pháp quan trc Mi ơ thí nghim chn 10 cây/ging đ theo dõi và đo đm các ch tiêu, trong đĩ ly 5 cây liên tip nhau gia hàng th 2 và th 3 ca ơ. Đnh kỳ thi gian theo dõi: 02 tun (14 ngày) mt ln. 2.4.3 Phương pháp thu thp và x lý s liu S liu thu thp đưc tính tốn theo phương pháp thng kê sinh hc bng phn mm Excel. Tính tốn các giá tr trung bình và x lý thng kê bng phn mm Irristat. 2.5 Các ch tiêu và phương pháp theo dõi 2.5.1 Các giai đon sinh trưng, phát trin ca các ging ngơ Ngày gieo: ghi nhn ngày gieo ca các ging ngơ. Ngày mc: theo dõi thy 50% s cây nhú lên khi mt đt. Ngày tung phn: ghi nhn ngày mà cĩ khong 50% s cây tung phn. Ngày phun râu: ghi nhn s ngày t khi gieo đn khi cĩ khong 50% s cây phun râu dài 2 3 cm. Ngày chín (thi gian sinh trưng): ghi nhn s ngày t khi gieo đn ngày thy chân ht cĩ chm đen và 70% s cây hoc khong 75% s cây cĩ lá bi khơ. S ngày chênh lch tung phn phun râu = s ngày t gieo đn phun râu tr đi s ngày t gieo đn tung phn. 2.5.2 Chiu cao cây và tc đ tăng trưng chiu cao cây Đng thái tăng trưng chiu cao cây: đnh kỳ 14 ngày đo mt ln bng thưc thng, đo t gc sát mt đt đn mút lá cao nht đ tính tng thi kỳ. Tc đ tăng trưng chiu cao cây (cm/ngày): đo bng thưc thng và đưc tính theo cơng thc như sau: (H 2 H1)/t . Trong đĩ:
46. 37 H1: chiu cao cây đo ln 1. H2: chiu cao cây đo ln 2. t: thi gian gia 2 ln đo. 2.5.3 S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ Đng thái ra lá: đm s lá bng đánh du sơn trên 10 cây theo dõi c đnh và 14 ngày theo dõi mt ln. Tc đ ra lá (lá/ngày) đưc tính theo cơng thc: (L 2 L1)/t . Trong đĩ: L1: s lá đm đưc ln 1. L2: s lá đm đưc ln 2. t: thi gian gia 2 ln đm. 2.5.4 Chiu cao cây và đ cao đĩng bp Chiu cao cây (cm): đo t sát gc đn đim phân nhánh c đu tiên. Đ cao đĩng bp (cm): đo t gc sát mt đt đn mt đĩng bp hu hiu trên cùng (bp th nht). Đo chiu cao cây cui cùng và chiu cao đĩng bp vào thi đim 2 3 tun sau khi cây phun râu hoc trưc khi thu hoch. 2.5.5 Đc đim bp và ht ca các ging ngơ Đ bao ph bp đưc đánh giá theo thang đim t 1 đn 5. + Đim 1: rt kín (v bi bao kín cht và dài hơn đu bp ngơ). + Đim 2: kín (v bi dài hơn đu bp ngơ nhưng khơng cht). + Đim 3: hơi h (v bi ch dài bng đu bp ngơ, bao khơng kín cĩ th nhìn thy lõi nhưng khơng thy ht). + Đim 4: h (v bi bng đu bp, bao khơng kín, cĩ th nhìn thy ht). + Đim 5: rt h (v bi ngn hơn đu bp, khơng cĩ kh năng bao kín bp và ph kín ht, nhìn rõ ht phn đu bp). Màu sc ht: vàng nht, vàng cam, cam vàng, cam
47. 38 Dng ht: đá, na đá, na răng nga T l ht/bp (%): cân trng lưng 5 bp trưc khi tách ht và cân trng lưng ht ngay sau khi tách, sau đĩ tính t l ht/bp. 2.5.6 Các yu t cu thành năng sut ca các ging ngơ S hàng ht/bp: tính hàng ht khi cĩ 50% s ht so vi hàng dài nht. S ht trên hàng: đm theo hàng ht cĩ chiu dài trung bình trên bp. Chiu dài bp (cm): đưc đo t phn bp cĩ hàng ht dài trung bình, đo t cui bp đn đnh đu ca hàng ht. Đưng kính bp (cm): đo phn rng nht ca bp. Khi lưng 1.000 ht (g): s dng cân chuyên dng. Năng sut lý thuyt (NSLT) m đ 14% trên ơ tính theo cơng thc: RE x KR x EP x P1000 x D NSLT = (t/ha) 100.000 Trong đĩ: RE là s hàng ht/bp. KR là s hàng ht. EP là t l bp/cây. D là mt đ cây/ha. P 1.000 ht (g) m đ 14%. Năng sut thc thu (NSTT): thu hoch tồn ơ, quy ra năng sut tn/ha. 2.5.7 Kh năng chng chu ca các ging ngơ 2.5.7.1 Kh năng chng đ Tính t l đ ngã: đm s cây b nghiêng t 30 đ tr lên so vi mt phng đng, vuơng gĩc vi mt đt và tính % s cây b đ trên hai hàng gia. 2.5.7.2 Kh năng chng sâu bnh Sâu đc thân, đc bp: + Cp 1: 15 25% s cây, s bp b sâu.
48. 39 + Cp 4: t >25 35% s cây, s bp b sâu. + Cp 5: t >35 50% s cây, s bp b sâu. Rp c: + Cp 1: 15 30% s lá b rp). + Cp 4: t >30 50% s lá b rp). + Cp 5: > 50% s lá b rp). Bnh khơ vn: + T l bnh (TLB%) đưc tính theo cơng thc: S cây b bnh (X) P% = x 100 Tng s cây điu tra (N) + Ch s bnh (CSB%) đưc tính theo cơng thc: CSB (%) = ( 4n 1 + 3n 2 + 2n 3 + n 4)/N x 4 Trong đĩ: n1: s cây cĩ b lá bp b bnh. n2: s cây cĩ b lá th nht dưi lá bp b bnh. n3: s cây cĩ b lá th hai dưi lá bp b bnh. n4: s cây cĩ b lá th ba dưi lá bp b bnh. N: tng s cây theo dõi. 2.5.8 Mt s ch tiêu v cht đt ti khu vc thí nghim N%: theo phương pháp Kjeldal. Mùn%: phương pháp Walkley Black. pH: đo bng pH Merter. P2O5%: xác đnh Lân trong dung dch bng màu xanh Molypden trên máy Spectrophotometer. P2O5 d tiêu: theo phương pháp so màu quang đin Oniani.
49. 40 K2O%: xác đnh bng quang k ngn la. K2O d tiêu: lc và xác đnh trong dung dch trên máy quang k ngn la ti bưc sĩng 585 nm. Ca ++ , Mg ++ : phương pháp Trilon B. 2.6 Quy trình k thut Thi v gieo trng: V hè thu gieo t 20/4/2008 đn 15/5/2008. V thu đơng gieo t 20/7/2008 đn 15/8/2008. Chun b đt: phay k sâu 15 20 cm, san phng và sch c di. Đm bo đ m đt khong 75 80% đ m ti đa đng rung. Gieo ht: rch hàng sâu t 4 5 cm, sau đĩ gieo ht. Gieo mi hc 2 ht, khi ngơ cĩ 3 4 lá thì ta và đ mi hc 1 cây. Khong cách gieo là 70cm x 25cm, tương đương mt đ 5,7 vn cây/ha, s lưng là 21 cây/hàng. Lưng phân bĩn (tính cho 01 ha): + Đm: 140 kg N (tương đương 295 kg phân Urê). + Lân: 60 kg P2O5 (tương đương 365 kg phân Lân Văn Đin). + Kali: 90 kg K2O (tương đương 150 kg phân Kaliclorua). Phương pháp bĩn: + Bĩn lĩt: 100% lưng phân lân và 1/3 lưng phân đm. + Bĩn thúc ln 1: Khi cây ngơ cĩ 3 5 lá (sau gieo 15 17 ngày): bĩn 1/3 lưng đm và 1/2 lưng kali. + Bĩn thúc ln 2: Khi cây ngơ cĩ 7 9 lá (sau gieo 30 35 ngày): bĩn 1/3 lưng đm và 1/2 lưng kali. K thut bĩn: Dùng cuc rch cách gc t 10 15cm, sau đĩ b phân và lp đt. Chăm sĩc: khi ngơ cĩ 3 5 lá xi xáo, vun nh quanh gc và bĩn thúc ln 1, khi cây cĩ 7 9 lá xi xáo kt hp bĩn thúc ln 2 và vun cao chng đ.
50. 41 Chương III KT QU VÀ THO LUN 3.1 Điu kin t nhiên khu vc nghiên cu 3.1.1 Vài nét v điu kin t nhiên huyn Lăk Lăk là mt huyn vùng sâu, vùng xa ca tnh Đk Lk, cĩ v trí nm trên trc quc l 27 (ni Đk Lk đi Lâm Đng), cách trung tâm thành ph Buơn Ma Thut hơn 50 km v phía Đơng Nam. Tồn huyn cĩ 11 đơn v hành chính (gm 10 xã và 01 th trn), trong đĩ cĩ 4 xã thuc vùng III (là vùng đc bit khĩ khăn theo Quyt đnh phân vùng ca Chính ph). Tng din tích đt t nhiên tồn huyn là 125.604 ha, trong đĩ đt nơng nghip 15.355 ha, chim hơn 12%, cịn li ch yu là đt lâm nghip, chim gn 78%. Huyn cĩ tng dân s là 58.392 ngưi vi 11.422 h, sinh sng 120 thơn/buơn, trong đĩ cĩ 80 buơn vi t l khong 60% là ngưi đng bào dân tc thiu s ti ch. Tng din tích gieo trng tồn huyn năm 2008 là 19.455 ha, trong đĩ lúa nưc 8.134 ha, din tích ngơ 7.340 ha (ngơ lai chim 80%). Tng sn lưng lương thc đt 80.679 tn, bình quân lương thc đu ngưi đt 1.321 kg/năm. Tuy nhiên, do ngun thu nhp chính ca ngưi dân nơi đây ch yu là t sn phm nơng nghip nên t l các h nghèo cịn chim khá cao (khong 46%). Trong nhng năm qua, vic đưa ging ngơ lai vào sn xut đã đưc các h nơng dân trên đa bàn huyn rt quan tâm, đc bit là các vùng đng bào dân tc thiu s. Nhiu h đã ch đng đưa các ging ngơ lai đưc khuyn cáo trng trên c 2 v, kt qu bưc đu rt kh quan.
51. 42 Bng 3.1: Mt s yu t khí hu huyn Lăk năm 2008 Tháng Yu t 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ttb (oC) 21,6 21,7 23,8 25,8 24,9 25,5 25,2 24,9 24,3 24,7 23,3 22,0 Tx (oC) 31,2 29,7 34,0 35,6 33,2 33,1 33,1 33,5 31,3 33,0 31,3 28,2 Tm (oC) 14,5 14,2 15,0 19,0 20,4 20,0 20,4 20,9 19,6 20,2 15,8 15,0 Utb (%) 80 76 73 72 79 79 80 80 86 84 81 75 BH (mm) 120,7 113,7 124,1 118,4 92,3 100,6 95,6 88,4 72,7 82,0 82,4 95,7 RRR(mm) 7,9 1,6 2,1 80,7 576,5 226,3 183,2 277,6 320,9 219,6 189,5 11,5 SN (ngày) 4 2 3 4 25 24 22 23 28 19 19 7 Sh (gi) 164,7 225,8 232,3 237,5 171,5 212,0 177,9 173,5 96,1 170,0 87,0 179,5 Vtb (m/s) 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 Vx (m/s) 14 14 12 12 10 8 8 10 10 10 14 12 Ơ (Ngun: Trung tâm d báo khí tưng thy văn Đk Lk) Ghi chú: Ttb: nhit đ trung bình BH: tng lưng bc hơi Tx: nhit đ ti cao RRR: tng lưng mưa Tm: nhit đ ti thp SN: s ngày cĩ mưa Utb: đ m trung bình Sh: tng s gi nng Vtb: tc đ giĩ trung bình Vx: tc đ giĩ cao nht Qua bng 3.1 cho thy: Nhit đ trung bình (Ttb): dao đng trong khong t 21,6 25,8 oC, trong đĩ thp nht vào tháng 2 (14,2 oC) và cao nht là tháng 4 (35,6 oC).
52. 43 Tc đ giĩ trung bình (Vtb): dao đng trong khong t 1 3 m/s, trong đĩ tháng 2 là tháng cĩ tc đ giĩ ln nht là 3 m/s, các tháng khác khong 1 2 m/s. Tng lưng mưa (RRR) và s ngày cĩ mưa (SN): Trong năm 2008 huyn Lăk hu như tháng nào cũng cĩ mưa. Tng lưng mưa cao nht lên đn 576,5 mm vào tháng 5 và thp nht là 1,6 mm vào tháng 2. Tng lưng bc hơi (BH): trong nhng tháng mùa khơ, tng lưng bc hơi cao nht là 124,1 mm. Nhìn chung, các yu t khí tưng ti huyn Lăk tương đi phù hp vi sinh trưng và phát trin ca cây ngơ. Bng 3.2: Mt s ch tiêu v đt ti huyn Lăk Stt Ch tiêu Tng 0 30 cm 1 pH KCL 3,94 2 Hu cơ (%) 4,18 3 N (%) 0,19 4 P2O5 tng s (%) 0,08 5 K2O tng s (%) 0,11 6 P2O5 d tiêu (mg/100g) 8,30 7 K2O d tiêu (mg/100g) 14,20 8 Ca ++ (Lđl/100g đt) 2,20 9 Mg ++ (Lđl/100g đt) 1,20 (Ngun: Trung tâm nghiên cu đt, phân bĩn và mơi trưng Tây Nguyên) Qua bng 3.2 cho thy, kt qu phân tích đt trưc khi gieo ti huyn Lăk đưc th hin như sau: Đt thuc loi chua nhiu (pH: 3,94). Hàm lưng hu cơ giàu nhưng hàm lưng đm nghèo. Hàm lưng Lân tng s và Kali tng s mc trung bình.
53. 44 Hàm lưng Lân d tiêu nghèo, cịn Kali d tiêu mc trung bình. 3.1.2 Vài nét v điu kin t nhiên huyn Buơn Đơn Buơn Đơn là huyn đưc tách ra t huyn Ea Súp, nm trên trc tnh l 1 (Buơn Ma Thut đi Ea Súp), cách trung tâm tnh Đk Lk khong 30 km v phía Tây Nam. Din tích đt t nhiên tồn huyn là 141.000 ha, trong đĩ cĩ 26.000 ha đt nơng nghip, chim 18,44 % din tích, cịn li phn ln là đt lâm nghip và đt chưa s dng. Tồn huyn cĩ 7 xã (chưa cĩ th trn). Tng dân s là 61.400 ngưi vi 12.600 h, trong đĩ cĩ khong hơn 40% s dân là ngưi đng bào dân tc thiu s ti ch. Tng din tích gieo trng tồn huyn năm 2008 là 19.200 ha, trong đĩ, din tích cây ngơ chim 4.472 ha. Tng sn lưng lương thc đt 33.930 tn; bình quân lương thc đu ngưi 548 kg/năm, giá tr thu nhp đt 4.884.000 đng/ngưi/năm. V điu kin kinh t huyn Buơn Đơn cũng gn tương t như huyn Lăk, mc dù cĩ đim du lch ni ting là Bn Đơn vi nhiu thng cnh t nhiên, song Buơn Đơn vn là mt trong nhng huyn cịn rt nhiu khĩ khăn ca tnh Đk Lk vi t l nghèo tồn huyn khá cao (4.101 h), chim 31,83% dân s. Do điu kin khí hu đây thưng xuyên nng nĩng, trong khi đt đai nghèo dinh dưng, cùng vi vic đu tư thâm canh ca ngưi dân cịn hn ch nên năng sut các loi cây trng cịn khá thp. Ngơ lai là mt trong nhng loi cây trng ch lc ca huyn vi din tích gieo trng hàng năm khong 3.500 ha. Trong nhng năm gn đây, mt s ging ngơ lai như LVN10, CPDK888, Bioseed 9698, NK54, G49 đã đưc
54. 45 cơ quan Khuyn nơng đưa vào th nghim đ khuyn cáo nơng dân nhân rng trên đa bàn huyn. Bng 3.3: Mt s yu t khí hu huyn Buơn Đơn năm 2008 Tháng Yu t 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ttb (oC) 21,6 21,7 24,4 27,0 25,5 26,0 25,6 25,0 24,7 25,2 23,5 22,0 Tx (oC) 31,4 31,7 35,5 35,7 35,3 33,0 32,7 32,2 32,2 31,7 31,4 29,2 Tm (oC) 16,4 15,9 16,0 20,2 20,4 20,4 19,9 19,9 20,6 20,4 15,1 15,9 Utb (%) 77 75 69 71 83 81 83 86 87 84 84 81 BH (mm) 111,9 125,0 169,3 152,5 67,6 75,0 69,1 59,3 44,9 63,9 60,7 89,3 RRR(mm) 0,0 0,0 0,0 2,5 272,9 106,7 157,1 237,6 332,8 106,4 98,3 43,0 SN (ngày) 0 0 0 1 19 14 16 19 21 17 9 4 Sh (gi) 220,7 230,9 264,0 269,2 178,5 229,7 207,1 176,3 108,1 182,6 110,4 170,5 Vtb (m/s) 3 4 3 2 1 1 1 1 1 1 1 2 Vx (m/s) 9 9 9 8 7 6 6 7 7 9 10 8 Ơ (Ngun: Trung tâm d báo khí tưng thy văn Đk Lk) Ghi chú: Ttb: nhit đ trung bình BH: tng lưng bc hơi Tx: nhit đ ti cao RRR: tng lưng mưa Tm: nhit đ ti thp SN: s ngày cĩ mưa Utb: đ m trung bình Sh: tng s gi nng Vtb: tc đ giĩ trung bình Vx: tc đ giĩ cao nht
55. 46 Qua bng 3.3 cho thy: Nhit đ trung bình (Ttb): dao đng trong khong t 21,6 27,0 oC, trong đĩ thp nht là 15,1 oC (tháng 11) và cao nht là 35,7 oC (tháng 4). Tc đ giĩ trung bình (Vtb): dao đng trong khong t 1 4 m/s, trong đĩ tháng 2 và 3 cĩ tc đ giĩ ln nht là 3 4 m/s, cịn li các tháng khong 1 2 m/s. Tng lưng mưa (RRR) và s ngày cĩ mưa (SN): khác vi huyn Lăk hu như tháng nào cũng cĩ mưa, cịn huyn Buơn Đơn cĩ 3 tháng liên tip (1, 2 và 3) khơng mưa. Tng lưng mưa cao nht (trong tháng 9) cũng ch đt mc 332,8 mm. Tng lưng bc hơi (BH): cao nht vào tháng 3, là tháng nng nĩng trong năm vi lưng bc hơi 169,3 mm và thp nht là vào tháng 9 vi lưng bc hơi 44,9 mm. Nhìn chung, các s yu t khí tưng Buơn Đơn cũng khá phù hp cho s sinh trưng và phát trin ca cây ngơ. Bng 3.4: Mt s ch tiêu v đt ti huyn Buơn Đơn Stt Ch tiêu Tng 0 30 cm 1 pH kcl 3,54 2 Hu cơ (%) 3,20 3 N (%) 0,15 4 P2O5 tng s (%) 0,10 5 K2O tng s (%) 0,12 6 P2O5 d tiêu (mg/100g) 5,90 7 K2O d tiêu (mg/100g) 10,40 8 Ca ++ (Lđl/100g đt) 2,10 9 Mg ++ (Lđl/100g đt) 1,90
56. 47 Qua bng 3.4 cho thy: Đt thuc loi chua nhiu (pH: 3,54). Hàm lưng hu cơ cũng như Đm mc trung bình. Hàm lưng Lân tng s và Kali tng s thuc loi trung bình. Hàm lưng Lân d tiêu nghèo, Kali d tiêu mc trung bình. 3.2 Đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin ca các ging ngơ 3.2.1 Thi gian sinh trưng qua các giai đon Ngơ là cây lương thc ngn ngày, thi gian sinh trưng ca ngơ đưc tính t khi gieo ht đn khi cây chín sinh lý hồn tồn. Thi gian sinh trưng ca các ging ngơ ph thuc vào đc đim di truyn ca tng ging, đng thi cịn chu nh hưng ca điu kin ngoi cnh. Theo các tài liu nghiên cu v cây ngơ, thi gian sinh trưng ca cây ngơ cĩ th chia ra làm 2 thi kỳ chính, đĩ là: thi kỳ sinh trưng sinh dưng (đưc tính t khi gieo ht đn khi hình thành bơng c và bp) và thi kỳ sinh trưng sinh thc (tính t khi ngơ hình thành bp đn khi ht ngơ thành thc v sinh lý). Theo dõi quá trình sinh trưng ca các ging ngơ cho phép xác đnh thi gian tr c, tung phn, phun râu và chín ca các ging. Trên cơ s đĩ, giúp chúng ta b trí mùa v hp lý, tránh đưc nhng điu kin bt thun, nhm mang li hiu qu kinh t cao nht. Trong nhng năm gn đây, các nhà nghiên cu trong và ngồi nưc đã lai to và chn lc đưc các ging ngơ lai mi cho năng sut cao, cĩ kh năng chng chu khá đi vi điu kin bt thun ca mơi trưng, đc bit là cĩ thi gian sinh trưng ngn, to điu kin cho vic thâm canh, tăng v trên đơn v din tích. Thi gian sinh trưng và phát dc ca ging ngơ là mt trong nhng yu
57. 48 t quan trng, làm cơ s cho vic xác đnh lch thi v gieo trng, đng thi áp dng đưc các bin pháp k thut canh tác phù hp, to điu kin cho cây sinh trưng và phát trin tt. Kt qu ghi nhn qua bng 3.5 cho thy, các ging ngơ đu cĩ thi gian sinh trưng thuc nhĩm ngn và trung ngày. Bng 3.5: Thi gian sinh trưng ca các ging ngơ qua các giai đon Thi gian t gieo đn (ngày) V Ging Mc Tr c Phun râu Chín sinh lý Lăk B.Đ Lăk B.Đ Lăk B.Đ Lăk B.Đ DK414 5 5 59 57 62 60 103 101 CP3Q 5 5 59 57 62 60 103 101 30Y87 6 5 60 59 63 62 105 103 Hè LNS222 5 5 59 57 62 60 103 101 thu G49 6 5 59 57 62 60 103 101 C919 5 5 59 57 62 60 103 102 LVN10 6 5 61 59 65 63 106 104 (đ/c) DK414 4 4 57 55 59 57 100 98 CP3Q 4 4 57 54 59 57 100 97 30Y87 4 4 58 55 60 58 101 98 Thu LNS222 4 4 57 55 60 58 100 96 đơng G49 4 4 56 54 60 57 99 95 C919 4 4 56 54 60 57 99 96 LVN10 5 4 58 55 62 59 102 99 (đ/c) * Giai đon t gieo đn mc Đây là giai đon rt quan trng trong đi sng ca cây ngơ vì nĩ nh hưng trc tip đn các thi kỳ sau này.
58. 49 Giai đon này cây con ly cht dinh dưng ch yu t ni nhũ ca ht và s phát trin ca cây ph thuc vào các yu t như: cht lưng ht ging và điu kin ngoi cnh. Qua kt qu bng 3.5 cho thy: trong v hè thu, thi gian t gieo đn mc ca các ging ngơ ti Lăk và Buơn Đơn dao đng trong khong t 4 5 ngày. Trong đĩ, mt s ging cĩ thi gian t khi gieo đn khi mc như nhau ti 2 đim nghiên cu là: DK414, CP3Q, LNS222 và C919 (4 ngày). Tuy nhiên, so vi ging đi chng (LVN10) thì các ging trên vn ngn hơn 1 ngày. Ch cĩ 2 ging ti Lăk (30Y87 và C919) là cĩ thi gian t gieo đn mc ging đi chng (5 ngày). * Giai đon t gieo đn tr c Đây là giai đon sinh trưng dài nht ca cây ngơ, quyt đnh đn s lưng hoa đc, hoa cái cũng như kh năng th phn, th tinh, nh hưng đn năng sut sau này ca cây. Trong giai đon này, cn tp trung các bin pháp chăm sĩc tht tt đ cây sinh trưng, phát trin khe mnh, to tin đ cho giai đon tip theo. Đc đim ca cây ngơ là sinh trưng tăng dn và đt mnh nht vào giai đon t sau 7 9 lá đn trưc khi tr c. Thi đim ngơ tr c chính là lúc cây kt thúc giai đon sinh trưng sinh dưng và bt đu chuyn sang giai đon sinh trưng sinh thc. Thi gian sinh trưng ca các ging ngơ t khi gieo đn khi tr c cĩ s khác nhau rõ hơn so vi thi gian t gieo đn mc. Ti Lăk, thi gian sinh trưng t gieo đn tr c gia các ging ngơ bin đng trong khong t 58 61 ngày. Tt c các ging đu cĩ thi gian sinh trưng t gieo đn tr c ngn hơn ging đi chng (LVN10) t 1 2 ngày. Các ging DK414, CP3Q, LNS222, G49 và C919 cĩ thi gian t gieo đn khi tr c như nhau (59 ngày) và ngn hơn ging đi chng 2 ngày. Ch
59. 50 cĩ ging 30Y87 là cĩ thi gian t gieo đn tr c 60 ngày. Ti Buơn Đơn, thi gian t gieo đn khi tr c ca các ging ngơ bin đng trong khong 57 59 ngày. Trong đĩ, ging DK414, CP3Q, LNS222, G49 và C919 cĩ thi gian như nhau (57 ngày) và ngn hơn ging đi chng (LVN10) 2 ngày. Ch cĩ ging 30Y87 là cĩ thi gian t gieo đn tr ging đi chng (59 ngày). * Giai đon t tr c đn phun râu Thc cht đây là giai đon sinh trưng sinh thc ca cây, quyt đnh đn kh năng kt ht ca ngơ. Giai đon này din ra quá trình th phn và th tinh, là quá trình quan trng nht ca thc vt và quá trình này đưc đm nhim bi ht phn và râu ngơ. Theo Phan Xuân Hào (2004), ht phn và râu ngơ phát trin bình thưng trong điu kin nhit đ khơng khí t 20 30 0C, đ m khơng khí 70 80%, đ m đt 80 85%. Nu gp điu kin bt thun: tr c điu kin nhit đ khơng khí cao (> 35 0C), đ m khơng khí nh hơn 55%, đt khơ hn hoc thi đim tung phn, phun râu gp mưa kéo dài, hay nhit đ xung thp dưi 13 0C thì quá trình th phn, th tinh s gp khĩ khăn, bp ngơ s kt ht kém. Kt qu theo dõi thi gian t gieo đn khi cây phun râu ca các ging ngơ ti hai đim nghiên cu Lăk và Buơn Đơn như sau: Ti Lăk, các ging cĩ thi gian sinh trưng t gieo đn phun râu bin đng trong khong t 62 65 ngày. Tt c các ging đu cĩ thi gian t gieo đn phun râu ngn hơn ging đi chng (LVN10) t 2 3 ngày. Trong đĩ, cĩ ging DK414, CP3Q, LNS222, G49 và C919 cĩ thi gian t gieo đn phun râu như nhau (62 ngày) và ngn hơn ging đi chng 3 ngày. Ch cĩ ging 30Y87 là cĩ thi gian t gieo đn phun râu là 63 ngày, ngn hơn ging đi chng 2 ngày. Ti Buơn Đơn, so vi Lăk thi gian t khi gieo đn phun râu ca các
60. 51 ging ngơ là ngn hơn, bin đng trong khong 60 63 ngày. Tt c các ging đu cĩ thi gian t khi gieo đn phun râu ngn hơn so vi ging đi chng (LVN10) t 1 3 ngày. Trong đĩ, các ging DK414, CP3Q, LNS222, G49 và C919 cĩ thi gian t gieo đn phun râu ging nhau (60 ngày), ngn hơn đi chng 3 ngày. Ch cĩ ging 30Y87 ngn hơn ging đi chng 1 ngày. Sau khi kt thúc quá trình th phn th tinh, cây ngơ ngng sinh trưng thân lá, bt đu bưc vào quá trình vn chuyn tích lũy cht khơ vào ht. Giai đon này quyt đnh đn năng sut và phm cht ht, kt thúc bng du hiu chân ht cĩ đim đen hoc lá bi cĩ du hiu khơ hồn tồn. Giai đon này đưc đc trưng bi 3 quá trình chín ca ht, đĩ là chín sa, chín sáp và chín hồn tồn. Trong đĩ, giai đon chín sa cĩ ý nghĩa quyt đnh đn năng sut ngơ sau này, do đĩ nu gp điu kin bt thun s nh hưng ln đn năng sut ca ngơ. * Giai đon t gieo đn chín Giai đon này cịn gi là thi gian sinh trưng ca ging. Kt qu th hin qua bng 3.4 cho thy cĩ s khác bit gia các ging: Ti Lăk, thi gian sinh trưng ca các ging bin đng t 103 106 ngày. Tt c các ging đu cĩ thi gian sinh trưng ngn hơn ging đi chng (LVN10) t 1 3 ngày. Trong đĩ, cĩ 5 ging (DK414, CP3Q, LNS222, G49 và C919) cĩ thi gian bng nhau (103 ngày), ngn hơn ging đi chng 3 ngày. Ch cĩ ging 30Y87 cĩ thi gian sinh trưng 105 ngày, ngn hơn ging đi chng 1 ngày. Ti Buơn Đơn, thi gian sinh trưng ca các ging bin đng trong khong t 101 104 ngày. Tt c các ging đu cĩ thi gian sinh trưng ngn hơn so vi ging đi chng (LVN10) t 1 3 ngày. Trong đĩ, cĩ 4 ging (DK414, CP3Q, LNS222 và G49) cĩ thi gian sinh trưng bng nhau (101 ngày), ngn hơn ging đi chng 3 ngày. Ging C919 cĩ thi gian sinh
61. 52 trưng 102 ngày, cịn ging 30Y87 cĩ thi gian sinh trưng 103 ngày, ngn hơn ging đi chng 1 ngày. Qua đĩ cho thy, tt c các ging ngơ ti Buơn Đơn đu cĩ thi gian sinh trưng ngn hơn Lăk khong 2 ngày. * Chênh lch thi gian gia tr c đn phun râu Giai đon t tr c đn phun râu đưc din ra trong khong thi gian ngn nhưng li nh hưng ln đn năng sut. Giai đon này đc bit quan trng trong vic hình thành các yu t cu thành năng sut như: s hàng ht/bp, khi lưng ht, t l bp hu hiu Vì vy, cây cn cĩ điu kin nhit đ thích hp, đ nưc và đ dinh dưng. Theo Dow và CS (1984), khong cách t tr c tung phn đn phun râu là mt đc đim liên quan đn tính chu hn. Khong cách này càng ngn thì tính chu hn ca ging càng cao. Nu thi gian tr c tung phn và phun râu chênh lch nhau khơng nhiu thì kh năng th phn, th tinh s din ra tp trung, t đĩ dn đn năng sut cao. Qua bng 3.5 cho thy: thi gian t tr c đn phun râu ca tt c các ging ngơ đu như nhau (3 ngày), trong khi đĩ ging đi chng (LVN10) thi gian này là 4 ngày, dài hơn các ging khác 1 ngày. Nhìn chung, so vi v hè thu các ging ngơ v thu đơng đu cĩ thi gian sinh trưng tt c các thi kỳ ngn hơn trung bình t 1 5 ngày tùy tng giai đon sinh trưng ca cây. Kt qu th hin bng 3.5: Thi gian t gieo đn mc ca tt c các ging khơng cĩ s bin đng ln, ch trong khong t 4 5 ngày (tương đương vi ging đi chng). Thi gian t gieo đn tr c bin đng t 54 58 ngày, ngn hơn ging đi chng t 1 2 ngày.
62. 53 Thi gian t gieo đn phun râu bin đng trong khong t 57 62 ngày, so vi ging đi chng ngn hơn t 2 3 ngày. Thi gian t gieo đn chín sinh lý bin đng t 96 99 ngày, ngn hơn so vi đi chng t 1 3 ngày. 3.2.2 Chiu cao và tc đ tăng trưng chiu cao cây Chiu cao cây là mt trong nhng ch tiêu quan trng phn ánh đưc s sinh trưng, phát trin, kh năng quang hp, mt đ trng và kh năng chng đ ca cây. Theo dõi đng thái tăng trưng chiu cao cây s đánh giá đưc mc đ đng đu ca ging, trên cơ s đĩ cĩ nhng bin pháp k thut canh tác hp lý, gĩp phn tăng năng sut vi cht lưng ngơ tt nht. Quá trình theo dõi cho thy: các ging khác nhau trng đa đim khác nhau thì chiu cao và tc đ tăng trưng chiu cao cây cũng khác nhau. Tuy nhiên, trong cùng mt giai đon sinh trưng thì s chênh lch này khơng ln. Lăk 220 Buơn Đơn 215 210 205 200 195 190 185 180 175 170 165 DK414 CP3Q 30Y87 LNS222 G49 C919 LVN10 Biu đ 3.1: Tăng trưng chiu cao cây sau 8 tun các ging v hè thu
63. 54 Bng 3.6: Chiu cao và tc đ tăng trưng chiu cao cây v hè thu Ch Thi gian sau mc Đa tiêu 2 tun 4 tun 6 tun 8 tun đim H T H T H T H Ging (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) DK414 44,2 2,49 79,1 5,82 160,5 2,64 197,5 CP3Q 44,7 2,46 79,1 5,69 159,8 2,74 197,2 30Y87 50,0 2,38 83,3 5,50 160,3 2,79 199,4 Lăk LNS222 48,3 2,47 82,8 6,01 167,0 2,60 203,4 G49 47,4 2,42 81,2 5,88 163,5 2,53 198,9 C919 46,6 2,42 80,5 6,28 168,5 2,61 205,1 LVN10 46,6 2,45 81,0 6,76 175,7 2,81 215,0 (đ/c) DK414 36,1 2,39 69,5 5,90 152,1 2,75 190,6 CP3Q 41,3 2,35 74,2 5,10 145,7 2,79 184,8 30Y87 43,7 2,26 75,2 5,71 155,2 2,67 192,6 Buơn LNS222 43,5 2,19 74,1 5,95 157,5 2,97 199,0 Đơn G49 39,0 2,34 71,7 5,97 155,3 2,67 192,6 C919 40,1 2,24 71,4 6,47 162,0 2,67 199,4 LVN10 38,5 2,39 72,0 6,99 169,8 2,83 209,4 (đ/c) Chú thích: H (cm): chiu cao cây. T (cm/ngày): tc đ tăng trưng chiu cao cây.
64. 55 * Ti Lăk, tc đ tăng trưng chiu cao cây đưc th hin như sau: + Giai đon sau mc 2 tun, chiu cao cây ca các ging ngơ bin đng t 44,2 50,0 cm vi tc đ tăng trưng chiu cao cây là 2,38 2,49 cm/ngày. Trong đĩ, ging DK414 cĩ tc đ tăng trưng nhanh nht (2,49 cm/ngày), các ging cịn li cĩ tc đ tăng trưng chiu cao cây tương đương hoc thp hơn ging đi chng (LVN10) và thp nht là ging 30Y87 (2,38 cm/ngày). + Giai đon sau mc 4 tun, chiu cao cây các ging ngơ bin đng t 79,1 83,3 cm và tc đ tăng trưng là 5,50 6,76 cm/ngày. Đây là giai đon các ging cĩ tc đ tăng trưng chiu cao cây rt nhanh, nht là ging đi chng LVN10 (6,76 cm/ngày) và chm nht vn là ging 30Y87 vi tc đ tăng trưng chiu cao 5,50 cm/ngày. + Giai đon sau mc 6 tun, chiu cao cây các ging bin đng t 159,8 175,7 cm, lúc này tc đ tăng trưng chiu cao cây ca các ging tương đương nhau và bt đu chm li vi tc đ tăng trưng 2,53 2,81 cm/ngày. + Giai đon sau mc 8 tun, chiu cao cây ca các ging ngơ bin đng trong khong 197,2 cm 215 cm, cao nht là ging đi chng (LVN10) đt chiu cao cây 215,0 cm và thp nht là ging CP3Q (197,2 cm). * Ti Buơn Đơn, theo dõi đng thái tăng trưng chiu cao cây cho thy: + Giai đon sau mc 2 tun, ging DK414 cĩ tc đ tăng trưng chiu cao nhanh nht và tương đương vi ging đi chng (LVN10) là 2,39 cm/ngày. Các ging cịn li đu cĩ tc đ tăng trưng chiu cao thp hơn ging đi chng, bin đng t 2,19 2,35 cm/ngày, trong đĩ ging LNS222 cĩ tc đ tăng trưng chiu cao thp nht (2,19 cm/ngày). + Giai đon sau mc 4 tun, tc đ tăng trưng chiu cao cây các ging ngơ tăng rt nhanh, nht là ging đi chng (LVN10) vi 6,99 cm/ngày và chiu cao cây đt 72,0 cm. Ging cĩ tc đ tăng trưng chiu cao cây chm nht giai đon này là CP3Q vi tc đ tăng trưng 5,10 cm/ngày. Các ging
65. 56 cịn li cĩ tc đ tăng trưng chm hơn so vi ging đi chng (LVN10). + Giai đon sau mc 6 tun, tc đ tăng trưng chiu cao cây ca các ging chm li và ít bin đng (2,67 2,97 cm/ngày). Trong đĩ, ging LNS222 cĩ tc đ tăng trưng cao nht (2,97 cm/ngày), các ging khác đu thp hơn so vi ging đi chng (LVN10). + Giai đon sau mc 8 tun, chiu cao cây bin đng trong khong t 184,8 209,4 cm, cao nht là ging LVN10 và thp nht là ging CP3Q. Bng 3.7: Chiu cao và tc đ tăng trưng chiu cao cây v thu đơng Ch Thi gian sau mc Đa tiêu 2 tu n 4 tu n 6 tu n 8 tu n đim H T H T H T H Ging (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) (cm/ngày) (cm) DK414 42,1 2,43 76,1 5,65 155,2 2,56 191,0 CP3Q 42,5 2,40 76,1 5,44 152,2 2,71 190,2 30Y87 47,5 2,33 80,1 5,42 156,0 2,68 193,5 Lăk LNS222 46,0 2,37 79,1 5,90 161,7 2,59 198,0 G49 45,2 2,36 78,2 5,79 159,2 2,40 192,8 C919 44,0 2,28 76,0 6,19 162,7 2,60 199,0 LVN10 43,4 2,38 76,7 6,68 170,3 2,71 208,1 (đ/c) DK414 34,3 2,25 65,8 5,89 148,3 2,60 184,6 CP3Q 39,3 2,22 70,3 5,01 141,5 2,76 179,0 30Y87 41,7 2,18 72,2 5,66 151,5 2,58 187,6 Buơn LNS222 41,1 2,17 71,5 5,87 153,7 2,82 193,2 Đơn G49 36,0 2,29 68,0 5,93 151,0 2,65 188,1 C919 40,2 1,94 67,4 6,32 156,0 2,65 193,1 LVN10 35,5 2,34 68,3 6,84 164,1 2,77 202,9 (đ/c) Chú thích: H (cm): chiu cao cây. T (cm/ngày): tc đ tăng trưng cao cây.
66. 57 Lăk 215 Buơn Đơn 210 205 200 195 190 185 180 175 170 165 160 DK414 CP3Q 30Y87 LNS222 G49 C919 LVN10 Biu đ 3.2: Tăng trưng chiu cao cây sau 8 tun ca các ging ngơ v thu đơng Tĩm li, ti 2 đim nghiên cu Lăk và Buơn Đơn, chiu cao cây và tc đ tăng trưng chiu cao cây ca các ging ngơ v thu đơng đu thp hơn so vi v hè thu. 3.2.3 S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ Lá là cơ quan quang hp đ tích lũy cht hu cơ trong sut quá trình sng ca cây. Cây sinh trưng, phát trin tt là nh vào b lá to, khe mnh. S lá trên cây nhiu hay ít ph thuc vào ging và điu kin mơi trưng như: ánh sáng, nhit đ, lưng mưa 3.2.3.1 S lá S lá là mt đc đim khá n đnh và cĩ mi quan h cht ch vi thi gian sinh trưng ca cây. Đi vi cây ngơ, tùy vào điu kin khí hu, đt đai, ch đ canh tác mà s lá trên cây cĩ th thay đi nhiu hay ít.
67. 58 3.2.3.2 Tc đ ra lá Bng 3.8: S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ v hè thu Thi gian sau mc Ch tiêu 2 tun 4 tun 6 tun 8 tun Đa đim L T L T L T L Ging (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) DK414 4,1 0,32 8,6 0,37 13,4 0,22 16,6 CP3Q 4,1 0,32 8,4 0,36 13,3 0,22 16,4 30Y87 4,2 0,33 8,8 0,37 13,7 0,23 16,9 Lăk LNS222 3,9 0,31 8,2 0,35 13,2 0,21 16,3 G49 3,9 0,31 8,2 0,35 13,2 0,21 16,2 C919 4,1 0,32 8,2 0,35 13,2 0,21 16,2 LVN10 (đ/c) 4,2 0,33 8,8 0,37 14,0 0,23 17,1 DK414 4,0 0,30 8,2 0,36 13,2 0,22 16,5 CP3Q 4,0 0,30 8,0 0,35 13,0 0,20 16,1 Buơn 30Y87 4,2 0,32 8,4 0,37 13,4 0,23 16,6 Đơn LNS222 3,9 0,30 8,2 0,36 13,1 0,22 16,2 G49 3,8 0,29 7,8 0,35 13,0 0,20 15,8 C919 3,9 0,30 8,1 0,36 13,1 0,22 16,1 LVN10 (đ/c) 4,1 0,31 8,3 0,37 13,4 0,23 16,5 Chú thích: L (lá/cây): s lá trên cây. T (lá/ngày): tc đ ra lá. Qua kt qu bng 3.8 cho thy: Ti Lăk, sau mc 2 tun, s lá ca các ging ngơ bin đng t 3,9 4,2 lá/cây. Trong đĩ, ch cĩ ging 30Y87 cĩ s lá cao nht và bng ging đi chng (4,2 lá) vi tc đ ra lá cũng cao nht (0,33 lá/ngày). Các ging cịn li đu cĩ s lá thp hơn ging đi chng (LVN10), c th là: ging DK414, C919 và CP3Q (4,1 lá), ging LNS222 và G49 (3,9 lá).
68. 59 Giai đon sau mc 4 tun, các ging ngơ đu trên 8 lá. Hai ging cĩ s lá đt cao nht là 30Y87 và ging đi chng LVN10 (8,8 lá/cây) vi tc đ ra lá nhanh nht (0,37 lá/ngày), các ging cịn li cĩ s lá đu thp hơn so vi ging đi chng. Ging cĩ tc đ ra lá chm nht là ging G49 (0,34 lá/ngày). Giai đon sau mc 6 tun s lá ca các ging tăng nhanh, bin đng t 13,2 14 lá, nhưng tc đ ra lá trong giai đon này chm li, bin đng t 0,21 0,23 lá/ngày. Trong đĩ, ging cĩ s lá cao nht là ging đi chng LVN10 (14,0 lá) vi tc đ ra lá cũng nhanh nht (0,23 cm/ngày). Ging cĩ s lá thp nht (13,2 lá) là các ging: LNS222, G49, C919 vi tc đ ra lá 0,21 lá/ngày. Giai đon sau mc 8 tun, s lá ca các ging vn tăng nhưng tăng chm li và bin đng t 16,2 17,1 lá. Đây là giai đon cui thi kỳ vươn cao chun b chuyn sang thi kỳ tr c, kt thúc quá trình ra lá ca cây. Cao nht vn là ging đi chng (LVN10) vi tng s lá trên cây là 17,1 lá và thp nht là ging G49 và C919 (16,2 lá). Ti Buơn Đơn, sau mc 2 tun, các ging cĩ s lá bin đng t 3,8 4,2 lá vi tc đ ra lá t 0,29 0,32 lá/ngày. Ging cĩ s lá cao hơn ging đi chng (LVN10) là ging 30Y87 (4,2 lá) vi tc đ ra lá cũng nhanh nht (0,32 lá/ngày). Ging cĩ s lá thp nht là G49 (3,8 lá) vi tc đ ra lá cũng chm nht (0,29 lá/ngày). Giai đon sau mc 4 tun, s lá ca các ging ngơ tăng nhanh và bin đng t 7,8 8,4 lá vi tc đ ra lá t 0,35 0,37 lá/ngày. Nhìn chung, trong giai đon này các ging đu trên 8 lá, ch cĩ ging G49 cĩ s lá < 8 lá. Trong đĩ, ging 30Y87 cĩ s lá cao nht 8,4 lá, cao hơn so vi ging đi chng. Các ging cịn li đu cĩ s lá thp hơn ging đi chng như: DK414 và LNS222 (8,2 lá); C919 (8,1 lá); CP3Q (8,0 lá) và thp nht là ging G49 (7,8 lá).
69. 60 Giai đon sau mc 6 tun, s lá ca các ging ngơ tăng nhanh, bin đng t 13,0 13,4 lá/cây, nhưng tc đ ra lá ca các ging tăng chm dn và bin đng t 0,35 0,37 lá/ngày. Trong đĩ, ging 30Y87 và ging đi chng (LVN10) cĩ s lá/cây cao nht (13,4 lá/cây) vi tc đ ra lá nhanh nht (0,23 lá/ngày). Các ging cịn li đu cĩ s lá và tc đ ra lá thp hơn ging đi chng (LVN10). Giai đon sau mc 8 tun, s lá ca các ging vn tăng nhưng tăng chm li, bin đng t 15,8 16,6 lá/ngày và bt đu bưc vào giai đon tr c. Trong đĩ, ging 30Y87 cĩ tng s lá/cây cao nht (16,6 lá/cây), k đn là ging DK414 và ging đi chng (16,5 lá/cây), thp nht là ging G49 (15,8 lá/cây). Lăk 17.2 Buơn Đơn 17.0 16.8 16.6 16.4 16.2 16.0 15.8 15.6 15.4 15.2 DK414 CP3Q 30Y87 LNS222 G49 C919 LVN10 Biu đ 3.3: Tc đ ra lá sau mc 8 tun ca các ging ngơ v hè thu
70. 61 Bng 3.9: S lá và tc đ ra lá ca các ging ngơ v thu đơng Thi gian sau mc Ch tiêu Đa 2 tun 4 tun 6 tun 8 tun đim L T L T L T L Ging (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) (lá/ngày) (lá/cây) DK414 3,9 0,28 7,9 0,30 12,0 0,22 15,1 CP3Q 3,7 0,28 7,6 0,33 12,2 0,22 15,2 30Y87 4,0 0,29 8,1 0,34 12,9 0,22 15,9 Lăk LNS222 3,9 0,29 7,9 0,34 12,7 0,22 15,8 G49 3,3 0,30 7,4 0,34 12,1 0,21 15,1 C919 4,9 0,29 8,0 0,35 12,8 0,21 15,7 LVN10 (đ/c) 4,1 0,29 8,2 0,35 13,1 0,22 16,1 DK414 3,8 0,28 7,7 0,30 12,0 0,22 15,1 CP3Q 3,7 0,25 7,2 0,35 12,0 0,22 15,1 Buơn 30Y87 4,3 0,29 7,32 0,34 12,1 0,22 15,2 Đơn LNS222 3,3 0,27 7,2 0,35 12,0 0,22 15,1 G49 3,2 0,28 7,2 0,34 12,0 0,22 15,0 C919 3,9 0,28 7,9 0,34 12,5 0,20 15,3 LVN10 (đ/c) 3,9 0,29 8,0 0,34 12,7 0,22 15,8 Chú thích: L (lá/cây): s lá trên cây . T (lá/ngày): tc đ ra lá. Qua bng 3.9 cho thy, các ch tiêu v s lá và tc đ ra lá ca tt c các ging ngơ trong v thu đơng đu chm hơn so vi v hè thu. C th như sau: Ti Lăk, sau mc 2 tun s lá ca các ging ngơ bin đng t 3,3 4,9 lá/cây vi tc đ ra lá t 0,28 0,30 lá/ngày. Trong đĩ ch cĩ ging C919 cĩ s lá/cây cao nht (4,9 lá) vi tc đ ra lá 0,29 lá/ngày và cao hơn ging đi chng LVN10 (4,1 lá/cây), các ging cịn li đu thp hơn ging đi chng.
71. 62 giai đon sau mc 4 tun, các ging đu cĩ trên 7 lá, vi tc đ ra lá t 0,30 0,35 lá/ngày. Giai đon này ging đi chng (LVN10) cĩ s lá/cây đt cao nht (8,2 lá) vi tc đ ra lá cũng nhanh nht (0,35 lá/ngày), k đn là ging 30Y87 (8,1 lá/cây) vi tc đ ra lá (0,34 lá/ngày). Thp nht là ging G49 (7,4 lá/cây) vi tc đ ra lá (0,34 lá/ngày). Giai đon sau mc 6 tun, s lá ca các ging bin đng t 12,0 13,1 lá, tc đ ra lá ca các ging chm li và ít bin đng (0,21 0,22 lá/ngày). Ging cĩ s lá cao nht là ging đi chng (LVN10) đt 13,1 lá/cây vi tc đ ra lá cũng nhanh nht (0,22 lá/ngày). Giai đon sau mc 8 tun, s lá ca các ging vn tip tc tăng và bin đng t 15,1 16,1. Ging cĩ s lá cao nht vào cui giai đon này vn là ging đi chng (LVN10) đt 16,1 lá/cây, thp nht là ging DK414 và G49 (15,1 lá/cây). Ti Buơn Đơn, nhìn chung qua các giai đon sinh trưng các ging đu cĩ s lá và tc đ ra lá cĩ thp hơn v hè thu. Giai đon sau mc 2 tun, các ging cĩ s lá bin đng t 3,2 4,3 lá/cây. Ging cĩ s lá/cây đt cao nht (4,3 lá) vi tc đ ra lá nhanh nht (0,29 lá/ngày) là ging 30Y87 và cao hơn so vi ging chng (LVN10). Các ging cịn li đu cĩ s lá thp hơn (tr ging C919), thp nht là ging CP3Q (ch đt 3,7 lá/cây vi tc đ ra lá 0,25 lá/ngày). Giai đon sau mc 4 tun, s lá ca các ging bin đng t 7,2 8,0 lá/cây và tc đ ra lá t 0,30 0,35 lá/ngày, trong đĩ ging đi chng (LVN10) cĩ s lá và tc đ ra lá tăng nhanh nht (8,0 lá/cây và 0,29 lá/ngày). Giai đon sau mc 6 8 tun, s lá ca các ging vn tăng nhanh và đt cao nht vào cui giai đon này (15,0 15,8 lá/cây, nhưng tc đ ra lá ca các ging chm li (0,20 0,22 lá/ngày). Ging cĩ s lá/cây cao nht vn là ging đi chng (LVN10) đt 15,8 lá/cây, thp nht là ging G49 (15,0 lá/cây).