Luận văn Nghiên cứu thực trạng và các yếu tố liên quan đến mắc sốt rét tại xã Đak Nhau, huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước
80 trang
4890
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Nghiên cứu thực trạng và các yếu tố liên quan đến mắc sốt rét tại xã Đak Nhau, huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_nghien_cuu_thuc_trang_va_cac_yeu_to_lien_quan_den_m.pdf
Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu thực trạng và các yếu tố liên quan đến mắc sốt rét tại xã Đak Nhau, huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN VŨ VĂN HI P LU N VĂN TH C SĨ Y H C Đ K L K 2011
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN VŨ VĂN HI P LU N VĂN TH C SĨ Y H C CHUYÊN NGÀNH : KÝ SINH TRÙNG – CƠN TRÙNG MÃ S : 607265 Ngư i hư ng d n khoa h c : TS. LÊ THÀNH Đ NG Đ K L K 2011
- L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa đư c ai cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. VŨ VĂN HI P
- L I C M ƠN Em xin chân thành c m ơn: Trư ng Đ i h c Tây Nguyên, Ban lãnh đ o Vi n S t rét Ký sinh trùng Cơn trùng TP. HCM, Khoa Y Dư c Trư ng Đ i h c Tây Nguyên, Phịng Đào t o Sau Đ i h c Trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t o đi u ki n cho em trong su t quá trình h c t p và hồn thành lu n văn. Em xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i: TS. Lê Thành Đ ng, Vi n trư ng Vi n S t rét Ký sinh trùng Cơn trùng TP. HCM, là ngư i Th y tr c ti p hư ng d n em hồn thành lu n văn. PGS.TS. Nguy n Xuân Thao, GS.TS. Đ ng Tu n Đ t, PGS.TS. Tri u Nguyên Trung, TS. H Văn Hồng, TS. Phan Văn Tr ng, TS. Đào Mai Luy n, TS. Thân Tr ng Quang đã đĩng gĩp nh ng ý ki n quí báu giúp em hồn thành lu n văn này. Các anh ch đ ng nghi p Vi n S t rét Ký sinh trùng Cơn trùng TP. HCM, B mơn Ký sinh trùng Khoa Y Dư c Trư ng Đ i h c Tây Nguyên, Trung tâm Phịng ch ng s t rét t nh Bình Phư c, Trung tâm Y t huy n Bù Đăng, Tr m Y t xã Đak Nhau huy n Bù Đăng t nh Bình Phư c cùng b n bè, gia đình đã nhi t tình giúp đ tơi trong quá trình hồn thành lu n văn. VŨ VĂN HI P
- DANH M C CÁC CH VI T T T An. Anopheles BNSR B nh nhân s t rét c/đ/đ Con/ đèn/ đêm c/g/n Con/ gi / ngư i c/n/đ Con/ngư i/ đêm CBVC Cán b viên ch c CS C ng s DSC Dân s chung DTSR D ch t s t rét ĐNB Đơng Nam B Ki n th c, thái đ và th c hành KAP (K: knowledge, A: attitude, P: practice) KSTSR Ký sinh trùng s t rét KTV K thu t viên NXB Nhà xu t b n PCSR Phịng ch ng s t rét SR S t rét SRLH S t rét lưu hành SRLS S t rét lâm sàng TB Trung bình TVSR T vong s t rét TTSR Thanh tốn s t rét TDSR Tiêu di t s t rét WHO World Health Organiration (T ch c Y t th gi i)
- M C L C Đ T V N Đ 1 Chương 1: T NG QUAN 3 1.1. Di n bi n s t rét và phịng ch ng b nh SR trên th gi i. 3 1.1.1. Tình hình b nh s t rét trên th gi i. 3 1.1.2. Chương trình tiêu di t và phịng ch ng b nh SR trên th gi i. 3 1.2. Tình hình s t rét và PCSR Vi t Nam. 5 1.2.1. Giai đo n 1958 1975. 5 1.2.2. Giai đo n 1976 – 1990. 5 1.2.3. Giai đo n 1991 – 2000. 5 1.2.4. Giai đo n 2001 – 2005. 6 1.2.5. M c tiêu chung PCSR 2006 – 2010. 6 1.3. Tình hình s t rét Bình Phư c. 7 1.4. Y u t nguy cơ trong b nh s t rét. 8 1.4.1. Đ i tư ng nguy cơ. 9 1.4.2. Y u t nguy cơ. 9 1.5. Các nghiên c u liên quan đ n đ tài. 10 1.5.1. Nghiên c u v d ch t s t rét. 10 1.5.2. Nghiên c u vector truy n b nh s t rét. 11 1.5.3. Nghiên c u v các y u t nguy cơ trong b nh s t rét. 12 1.5.4. Nghiên c u v ki n th c, thái đ , th c hành phịng ch ng b nh SR . 12 Chương 2: Đ I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 15 2.1. Đ a đi m, đ i tư ng, th i gian nghiên c u. 15 2.1.1. Đ a đi m nghiên c u. 15 2.1.2. Đ i tư ng nghiên c u. 17 2.1.3. Th i gian nghiên c u. 17 2.2. Phương pháp nghiên c u. 17
- 2.2.1. Thi t k nghiên c u . 17 2.2.2. C m u. 17 2.3. Các k thu t dùng trong nghiên c u. 18 2.3.1. K thu t và phương pháp đi u tra KSTSR. 18 2.3.2. K thu t đi u tra và đ nh lo i mu i Anopheles. 20 2.3.3. Khám lâm sàng phát hi n b nh nhân cĩ s t và lách to 20 2.3.4. Đi u tra KAP và m t s quy đ nh v thu t ng . 20 2.3.5. Khái ni m bi t đúng, thái đ đúng và hành vi đúng trong đi u tra KAP. 21 2.4. Các ch s đánh giá. 22 2.4.1. S t rét lâm sàng. 22 2.4.2. Ký sinh trùng s t rét. 22 2.4.3. Mu i truy n b nh s t rét. 23 2.5. Các bi n s và phương pháp thu th p. 24 2.6. Cơng c thu th p s li u. 25 2.7. Phân tích, x lý s li u. 25 2.8. Sai s cĩ th g p và cách h n ch . 25 2.9. Y đ c trong nghiên c u. 26 2.10. Li t kê và đ nh nghĩa bi n s . 26 Chương 3: K T QU NGHIÊN C U 30 3.1. T l m c s t rét c a c ng đ ng dân cư t i xã Đak Nhau. 30 3.1.1. Đ c đi m c a đ i tư ng nghiên c u. 30 3.1.2. T l m c s t rét. 31 3.2. K t qu đi u tra KAP. 36 3.2.1. Đ c đi m đ i tư ng đi u tra KAP. 36 3.2.2. Hi u bi t v b nh s t rét. 38 3.2.3. Thái đ c a ngư i dân v b nh s t rét. 41 3.2.4. Th c hành phịng ch ng s t rét. 44 3.3. M t s y u t nguy cơ nh hư ng đ n m c s t rét. 48
- 3.3.1. Y u t nguy cơ đi r ng, ng r y và m c s t rét. 48 3.3.2. Y u t nguy cơ ng màn và m c s t rét. 48 3.3.3. Vector truy n b nh s t rét. 49 Chương 4: BÀN LU N 50 4.1. T l m c s t rét. 50 4.2. Các y u t nguy cơ nh hư ng đ n m c s t rét. 51 4.2.1. Vector truy n b nh s t rét. 51 4.2.2. Y u t nguy cơ m c s t rét đ i v i ngư i đi r ng, r y và ng l i. 51 4.2.3. Y u t nguy cơ m c s t rét đ i v i ng màn khơng thư ng xuyên. 52 4.2.4. Nh ng y u t sinh đ a c nh. 52 4.3. Ki n th c, thái đ và th c hành phịng ch ng s t rét. 53 4.3.1. Ki n th c v nguyên nhân gây b nh s t rét. 53 4.3.2. Ki n th c v tri u ch ng b nh s t rét. 53 4.3.3. Ki n th c v phịng ch ng b nh s t rét. 53 4.3.4. Thái đ phịng ch ng s t rét c a ngư i dân. 54 4.3.5. Th c hành v phịng ch ng s t rét. 54 K T LU N 1. T l m c s t rét ngư i dân t i xã nghiên c u. 56 2. M t s y u t nguy cơ đ n m c s t rét xã nghiên c u. 56 KHUY N NGH 58 Tài li u tham kh o. Ph l c.
- DANH M C CÁC B NG B ng N i dung Trang B ng 3.1. Gi i tính c a đ i tư ng nghiên c u 30 B ng 3.2. Thành ph n dân t c c a đ i tư ng nghiên c u 30 B ng 3.3. B nh nhân s t rét t i xã nghiên c u 31 B ng 3.4. Đ tu i b nh nhân s t rét nghiên c u 31 B ng 3.5. Gi i tính c a b nh nhân s t rét nghiên c u 32 B ng 3.6. Ngh nghi p c a b nh nhân s t rét 32 B ng 3.7. Thành ph n dân t c c a b nh nhân s t rét 33 B ng 3.8. T l KSTSR/lam chung và theo dân t c 33 B ng 3.9. Cơ c u ký sinh trùng s t rét nghiên c u 34 B ng 3.10. T l lách to các dân t c nghiên c u 34 B ng 3.11. Di n bi n s t rét xã Đak Nhau trong các năm g n đây 35 B ng 3.12. Tình hình b nh s t rét t i huy n Bù Đăng 35 B ng 3.13. Đ i tư ng đi u tra KAP theo gi i tính và dân t c 36 B ng 3.14. Trình đ h c v n c a đ i tư ng đi u tra KAP 36 B ng 3.15. K t qu ngu n thơng tin mà ngư i dân ti p nh n đư c 37 B ng 3.16. Hình th c truy n thơng ngư i dân ưa thích nh t 38 B ng 3.17. T l bi t đúng v nguyên nhân gây b nh s t rét 38 B ng 3.18. T l ngư i bi t b nh s t rét cĩ lây truy n 39 B ng 3.19. T l bi t đúng tri u ch ng b nh s t rét trong nghiên c u 39 B ng 3.20. T l bi t đúng v thu c đi u tr b nh s t rét 40 B ng 3.21. T l bi t đúng v các bi n pháp phịng ch ng s t rét 40 B ng 3.22. T l bi t đúng c n ph i xét nghi m máu khi m c s t rét 41 T l ngư i cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh B ng 3.23. 41 s t rét B ng 3.24. T l ngư i cĩ thái đ đúng v b nh s t rét đi u tr kh i 42 B ng 3.25. T l ngư i cĩ thái đ đúng v nơi đi u tr khi m c s t rét 42 T l ngư i cĩ thái đ đúng v vi c phịng b nh khi m c B ng 3.26. 43 s t rét T l ngư i cĩ thái đ đúng v vi c ng màn phịng b nh B ng 3.27. 43 s t rét B ng 3.28. D ch v y t đư c ngư i dân ti p c n khi m c s t rét 44 B ng 3.29. T l ngư i dân cĩ hành vi đúng đ n nơi đi u tr s t rét 45 B ng 3.30. Lo i thu c ngư i dân s d ng đ đi u tr s t rét 46
- B ng 3.31. T l ng màn thư ng xuyên 47 B ng 3.32. T l đi r ng, r y; ng l i trong r ng, r y 47 Nguy cơ m c s t rét c a ngư i cĩ ho t đ ng đi r ng, ng B ng 3.33. 48 r y Y u t nguy cơ m c s t rét đ i v i ngư i ng màn và B ng 3.34. 48 khơng ng màn thư ng xuyên B ng 3.35. Thành ph n và m t đ lồi Anopheles xã Đak Nhau 49
- DANH M C CÁC HÌNH Hình N i dung Trang Hình 2.1. B n đ hành chính t nh Bình Phư c 16 Hình 3.1. T l trình đ h c v n c a đ i tư ng đi u tra KAP 37 Hình 3.2. T l ti p c n các d ch v y t khi m c s t rét 44 Hình 3.3. T l ngư i dân s d ng thu c khi m c s t rét 46
- 1 Đ T V N Đ B nh s t rét (SR) là m t b nh truy n nhi m, do ký sinh trùng s t rét (KSTSR) gây nên và mu i Anopheles (An.) là véc tơ truy n b nh, h u qu c a nĩ gây nên nh ng thi t h i to l n v s c kh e và tính m ng c a con ngư i, là y u t kìm hãm s phát tri n kinh t , xã h i c a m t đ t nư c. S lan truy n b nh SR ph thu c vào 3 y u t : KSTSR, mu i truy n b nh và con ngư i, di n ra trong m t mơi trư ng phù h p, quan h tương h v i các đi u ki n c a mơi trư ng và đư c mơ t là m t h sinh thái t nhiên [41]. Theo s li u th ng kê, sau giai đo n bùng n SR (1991 1992) đ n nay, tình hình SR Vi t Nam đã đư c c i thi n đáng k . Năm 2010, c nư c cĩ 21 ngư i ch t do SR, gi m 48,7% so v i năm 2006; t l m c SR năm 2010 gi m 42,6% và s ngư i cĩ KSTSR gi m 22,63% so v i năm 2006. Trong 5 năm (2006 2010) c nư c đã cĩ 59 t nh, thành ph khơng cĩ d ch SR; 39 t nh, thành ph khơng cĩ ngư i ch t do SR [37]. Trong chương trình Phịng ch ng s t rét (PCSR) Vi t Nam hi n nay, bi n pháp chính PCSR là “đi hai chân” di t véc tơ và đi u tr di t KSTSR, ph i h p v i bi n pháp “b n v ng” khác như truy n thơng giáo d c s c kh e, đã mang l i nhi u k t qu kh quan. Tuy nhiên, di n bi n b nh SR các đ a bàn vùng sâu, vùng xa, vùng biên gi i, vùng r ng núi cĩ nhi u nhĩm dân đ n khai thác lâm s n, làm r ng, r y ng l i qua đêm v n cịn là v n đ dai d ng, ph c t p. Do đĩ, vi c PCSR ngồi nh ng khĩ khăn v đ a bàn, v chuyên mơn k thu t như KSTSR kháng thu c đi u tr , mu i kháng hố ch t di t, thì PCSR cho các đ i tư ng đi r ng, r y ng l i qua đêm hi n nay là v n đ nan gi i, thách th c. Xã Đak Nhau là m t xã mi n núi thu c vùng s t rét lưu hành (SRLH) n ng c a t nh Bình Phư c, h i đ các đ c trưng v tình hình SR, v đ a bàn và
- 2 v di bi n đ ng dân vào vùng SR, hơn n a đây là đi m l n đ u tiên phát hi n KSTSR kháng thu c đi u tr đ c hi u hi n nay [36]. V i mong mu n đư c tìm hi u t t c các thơng tin v tình hình b nh s t rét (BNSR, KSTSR, mu i SR ) và các y u t kinh t , xã h i, hi u bi t và tham gia PCSR c a c ng đ ng v PCSR, đ ng th i qua đĩ đĩng gĩp thêm ý ki n cĩ cơ s khoa h c cho đ a phương, cho chương trình PCSR m t cách th c t , c th hơn, chúng tơi đ xu t ti n hành đ tài: “Nghiên c u th c tr ng và các y u t liên quan đ n m c s t rét t i xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng, t nh Bình Phư c” . M c tiêu: 1) Xác đ nh t l m c SR c a c ng đ ng dân cư t i xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng, t nh Bình Phư c. 2) Mơ t m t s y u t liên quan đ n m c SR c a ngư i dân t i xã nghiên c u.
- 3 Chương 1 T NG QUAN 1.1. Di n bi n SR và phịng ch ng b nh SR trên th gi i. 1.1.1. Tình hình b nh SR trên th gi i Trên th gi i, b nh SR phân b t 64 0 vĩ đ b c đ n 32 0 vĩ đ nam. B nh SR đã gây nhi u v d ch làm thi t h i l n v kinh t và gi t h i nhi u ngư i c a nhi u qu c gia trên th gi i. Nh ng v d ch l n đã x y ra trong nh ng năm qua đã đư c ghi nh n: V d ch t i Pengiáp n Đ (1898) gi t h i 307.000 ngư i. V d ch Srilanka và Ceylon (1934 1935) gi t h i 82.000 ngư i. V d ch Brazil (1938) s BNSR là 100.000 ngư i, s ch t do SR là 14.000 ngư i. Nh ng năm 1950, trên th gi i s ngư i m c SR hàng năm kho ng 150 tri u ngư i, ch t vì SR kho ng 2,5 tri u ngư i. Năm 1960 WHO cho bi t: Trên th gi i cĩ trên 2 t ngư i đang s ng trong vùng SR bao g m 133 nư c, hàng năm cĩ trên 200 tri u ngư i m c SR, hàng tri u ngư i ch t vì SR. Năm 1991 WHO cơng b : Sau 36 năm ti n hành TDSR và PCSR t 1955 đ n 1991, trên tồn th gi i v n cịn trên 2 t ngư i s ng trong vùng SR (g n 50% dân s th gi i) 100 nư c, t vong do SR hàng năm t 1 đ n 2 tri u ngư i, s m c SR m i hàng năm 110 tri u ngư i. Trong 2 năm 1995 1996 7 nư c g m Thailand, Indonesia, n Đ , Bangladesh, Srilanca, Nepal, Myanmar cĩ 776.008 ngư i mang KSTSR và ch t 3.387 ngư i [44]. 1.1.2. Chương trình tiêu di t và phịng ch ng b nh SR trên th gi i. 1.1.2.1. Chương trình PCSR trên th gi i 1955 1968 Nh nh ng ti n b khoa h c k thu t, nh ng năm 1950 con ngư i đã hi u bi t cơ b n v b nh SR. Năm 1955 cu c h p l n th XIV c a T ch c Y t Th gi i (WHO) đã đ ra chương trình TDSR trên tồn th gi i cĩ th i h n (10 12 năm) v i 4 giai đo n:
- 4 Chu n b : 2 năm; T n cơng: 4 năm; C ng c : 3 năm; B o v : nhi u năm [13]. 1.1.2.2. Chương trình PCSR trên th gi i t 1969 đ n nay kỳ h p l n 22 (1969) WHO đã xét l i tình hình và đưa ra chi n lư c m i, m t chương trình ch ng SR khơng cĩ h n đ nh v th i gian và m c tiêu lâu dài là ti n t i tiêu di t SR trên ph m vi tồn th gi i. Tuỳ theo t ng bư c đ ra chương trình phịng ch ng hay thanh tốn SR cho phù h p. T 1969 1979, m i nư c cĩ chi n lư c khác nhau, nhưng th c t khách quan đã ch ng minh là nh ng nư c vùng nhi t đ i (Đơng Nam Á, châu Phi, Nam M ) vi c tiêu di t b nh SR trong th i gian cĩ h n đ nh là khơng th c hi n đư c [42]. T 1979 WHO đã chuy n sang chi n lư c m i xác đ nh 4 lo i hình m c tiêu: Lo i hình m c tiêu 1: Gi m và đ phịng t vong do SR. Lo i hình m c tiêu 2: Gi m và đ phịng t vong và gi m m c nh ng t p th b đe do (tr em, ph n cĩ thai, khách du l ch ). Lo i hình m c tiêu 3: Gi ng như m c tiêu 2, thêm gi m m c nhi m SR t ng th i đi m. Lo i hình m c tiêu 4: Cĩ chương trình PCSR trong c nư c v i m c tiêu cu i cùng là thanh tốn t ng bư c b nh SR. T năm 1979 tr đi tình hình SR trên th gi i đã thay đ i r t ít, nh ng khĩ khăn trên v n cịn là tr ng i l n đ i v i chương trình PCSR. T 1985, WHO đưa chương trình PCSR vào n i dung chăm sĩc s c kho ban đ u. Trư c tình hình SR trên th gi i cĩ xu hư ng tăng lên, t i h i ngh B trư ng Y t các nư c SR h p t i Amsterdam tháng 10/1992 đã kh ng đ nh l i
- 5 chi n lư c PCSR trên tồn c u trư c kia v i m c tiêu: Gi m ch t, gi m m c và gi m thi t h i do SR [43]. 1.2. Tình hình SR và PCSR Vi t Nam 1.2.1. Giai đo n 1958 1975 C nư c chia làm hai mi n (mi n B c và mi n Nam) vì v y Chương trình TDSR th c hi n riêng bi t hai mi n: Mi n B c đ n năm 1975 b nh SR đã gi m th p, t l KSTSR ch cịn 5/100.000 dân s chung. Mi n Nam tình hình SR tăng nhi u nơi. 1.2.2. Giai đo n 1976 1990 Chương trình TDSR chuy n sang thanh tốn s t rét (TTSR) trên ph m vi c nư c. Tuy nhiên do h u qu c a chi n tranh và khĩ khăn v ngu n l c, t năm 1987 b nh SR quay tr l i trên ph m vi c nư c v i t c đ nhanh và ngày càng nghiêm tr ng, đ c bi t vào năm 1981 cĩ 144 v d ch SR, làm 4.646 ngư i ch t và hơn 1 tri u ngư i m c SR. B nh SR hồnh hành h u h t các vùng r ng núi và ven bi n nư c ta, chi m g n 80% dân s c nư c (57/67 tri u dân) [13]. 1.2.3. Giai đo n 1991 2000 Trư c tình hình SR nghiêm tr ng như đã nêu trên, v i s quan tâm đ u tư ch đ o c a Chính ph , Chương trình TTSR đã chuy n thành chương trình Qu c gia PCSR. Chương trình đã đ ra m c tiêu: Kh ng ch t c đ tăng, gi m t l ch t, gi m d ch SR, ti n t i n đ nh tình hình SR và b t đ u gi m SR tr l i vào năm 2000. K t qu PCSR giai đo n này đã đ t đư c các m c tiêu nêu trên: năm 2000 so v i năm 1991: T l ch t SR/100.000 dân gi m 97%. T l ch t SR/10.000 dân gi m 77%. T l ch t SR/1.000 dân gi m 64,9%. S v d ch SR gi m 98,6% [37].
- 6 1.2.4. Giai đo n 2001 2005 Đ n năm 2005: T l ch t SR/100.000 dân là 0,02 (m c tiêu là đ ra dư i 0,17) và gi m 89,5% so v i năm 2000. T l m c SR/1000 dân là 1,19 (m c tiêu đ ra dư i 3,5) và gi m 69% so v i năm 2000. S KSTSR gi m 73,8% và t l KSTSR/1000 dân gi m 76,3% so v i nh ng năm cĩ d ch SR nh ( 2001: 1 v ; 2003: 2 v ; 2005: 5 v ) quy mơ d ch ph m vi thơn b n, đã đư c d p t t k p th i, khơng cĩ b nh nhân ch t SR trong các v d ch [37]. Tình hình SR t 2000 2005 % gi m Ch s 2000 2001 2002 2003 2004 2005 so 2000 S ch t SR 148 91 50 50 24 18 87,8 Ch t 0,19 0,12 0,06 0,06 0,03 0,02 89,5 SR/100.000 S BNSR 293.016 257.793 185.529 164.706 128.622 99.275 66,1 M c SR/1000 3,84 3,27 2,32 2,04 1,57 1,19 69,0 S KSTSR 74.329 68.699 47.807 38.79 24.909 19.496 73,8 KSTSR/1000 0,97 0,87 0,60 0,48 0,30 0,23 76,3 Tăng 3 V d ch SR 2 1 0 2 0 5 v 1.2.5. Giai đo n t năm 2006 đ n năm 2010 M c tiêu chung. Ti p t c đ y lùi SR và phát tri n các y u t b n v ng trong PCSR. Ph n đ u đ n năm 2010 b nh SR khơng cịn là m t v n đ s c kho quan tr ng trong c ng đ ng, gĩp ph n phát tri n kinh t xã h i Vi t Nam. M c tiêu c th . Đ n năm 2010 gi m m c SR 30%, t l m c SR/1.000 dân dư i 0,8/1.000 (Năm 2005: l,19/1.000), khơng cịn t nh cĩ t l m c SR trên 4/1.000 dân. Đ n năm 2010 gi m ch t SR 25%, t l ch t SR 11000.000 dân dư i 0,015 (Năm 2005 = 0,02/100.000), khơng cịn t nh cĩ t l ch t SR trên
- 7 0,3/100.000 dân. Khơng cĩ d ch SR l n x y ra [38]. 1.3. Tình hình s t rét Bình Phư c: Bình Phư c là t nh mi n núi, biên gi i n m phía Tây c a vùng Đơng Nam b , phía Đơng giáp t nh Lâm Đ ng và Đ ng Nai, phía Tây giáp t nh Tây Ninh và Campuchia, phía Nam giáp t nh Bình Dương, phía B c giáp t nh Đ k Nơng và Campuchia. Là t nh n m trong vùng mang đ c trưng khí h u nhi t đ i c n xích đ o giĩ mùa, cĩ 2 mùa rõ r t: mùa mưa và mùa khơ. Bình Phư c đư c tái l p t năm 1997. Đ n nay, tồn t nh cĩ 10 đơn v hành chính c p huy n (cĩ 07 huy n, 03 th xã), 111 đơn v hành chính c p xã. Đ n 31/12/2009 tồn t nh Bình Phư c cĩ kho ng 220.540 h dân v i 887.441 kh u. Trong đĩ, kho ng 18% là dân t c thi u s , chi m đa s là dân t c S’tiêng, Nùng, Tày, Khơ me [40]. Theo thơng báo c a Trung tâm PCSR t nh Bình Phư c thì tình hình b nh SR trong 5 năm qua cĩ xu hư ng gia tăng, m c dù ch s BNSR gi m nhưng các ch s v KSTSR, SRAT, t vong do SR đ u khơng n đ nh và cĩ xu hư ng gia tăng; trong năm 2010 tình hình SR t i t nh Bình Phư c cĩ nhi u di n bi n ph c t p; m c dù s trư ng h p m c SR gi m 1,3%, t vong s t rét (TVSR) gi m 1 trư ng h p, nhưng s trư ng h p m c SR l i chi m 42,8%; trong 6 tháng đ u năm 2011, trên đ a bàn t nh cĩ s ngư i m c SR là 2.040 ngư i, tăng 26,94% so v i cùng kỳ. Ngồi ra SR t p trung ch y u thu c 3 xã cĩ s ngư i m c SR tăng cao như xã Đak Ơ (huy n Bù Gia M p) v i 496 trư ng h p và 1 cas t vong, xã Bù Gia M p (huy n Bù Gia M p) là 158 trư ng h p và xã Đak Nhau (huy n Bù Đăng) là 101 ngư i m c SR [35]. Đ c đi m tình hình c a xã Đak Nhau. Đak Nhau là m t xã n m phía B c huy n Bù Đăng, cĩ 8 thơn và 11.295 nhân kh u v i 17 dân t c khác nhau bao g m: Dân t c Kinh, b n đ a (S ′tiêng) và dân t c khác như M’nơng, Tày, Dao, Nùng, Mư ng
- 8 Dân s ng b ng ngh nơng nghi p là ch y u: 60% s ng nh vào thu ho ch đi u, 10% cây cao su và 15% cây c (s n ). Xã cĩ đư ng giao thơng thu n ti n đ c bi t là đư ng liên huy n ch y qua. Di bi n đ ng dân: R t ph c t p v giao lưu và di bi n đ ng, đ c bi t là nhĩm dân khai thác g , lâm s n, nương r y [39]. D ch v y t c a xã Đak Nhau. Tr m Y t xã: 8 nhân viên: 1 BS, 2 YS, 2 n HS, 2 đi u dư ng và 1 Dư c trung c p. Cĩ 1 KHV, cĩ 2 cán b soi kính. Xã cĩ 8 thơn và 8 y t thơn. Trong đĩ cĩ 5 nhân viên đư c đào t o, 3 nhân viên là ngư i cĩ uy tín trong thơn ho c đã tham gia cơng tác xã. Nhân viên y t thơn đư c hư ng tr c p 0,5 lương cơ b n c a ngân sách (t 1/7/2009). Cĩ 11 c a hàng thu c tư nhân (8 c a hàng 2 thơn trung tâm là Đak Xuyên và Th ng Nh t), cĩ bán thu c SR. 1.4. Y u t nguy cơ trong b nh s t rét. M t s y u t nguy cơ nhi m KSTSR S lưu hành c a b nh SR cĩ tính ch t đ a phương và bi n đ i theo th i gian. Đĩ là tác đ ng tương tác c a KSTSR, mu i truy n b nh, con ngư i và y u t ngo i c nh đ a phương như mơi trư ng t nhiên, mơi trư ng xã h i cũng gĩp ph n trong s chi ph i lưu hành b nh. Chính vì v y mà gi a các th i đi m, gi a các c ng đ ng dân cư, gi a các nhĩm ngư i k c các cá th khác nhau cũng cĩ nh ng m c đ m c b nh khác nhau. Trong m t c ng đ ng l i cĩ nh ng nguy cơ, y u t nguy cơ và đ i tư ng nguy cơ khác nhau, đĩ là lý do chính gây khĩ khăn cho vi c áp d ng bi n pháp PCSR [7].
- 9 1.4.1. Đ i tư ng nguy cơ: Đ i tư ng nguy cơ m c SR Ngư i s ng trong vùng SR lưu hành, ngư i giao lưu gi a các vùng SR. Di bi n đ ng dân (t nơi khác đ n, di chuy n đi nơi khác, làm r y xa nhà cĩ chịi nhà r y ), du canh, du cư, khai thác g , tre, n a, lâm th s n. Cơng nhân các lâm trư ng như cơng nhân cao su, các l c lư ng lao đ ng làm vi c ban đêm trong các l u t m, quân lính các đ n biên phịng d c theo biên gi i, giao lưu dân s gi a các nư c qua biên gi i [15]. Đ i tư ng nguy cơ s t rét ác tính (SRAT) Ngư i khơng cĩ mi n d ch SR, như nh ng ngư i đào đãi vàng, đá quý vì đ i tư ng này khơng ch đi vào vùng SR lưu hành mà cịn t o ra nhi u b g y m i c a mu i, t nh ng h đào đ đãi qu ng. Tr em, ngư i già y u, ph n cĩ thai và cho con bú [14]. 1.4.2. Y u t nguy cơ: 1.4.2.1. Theo gĩc đ khách quan và ch quan Các y u t mơi trư ng t nhiên như sinh đ a c nh, th i ti t; các y u t do con ngư i như thĩi quen, t p quán, ho t đ ng kinh t xã h i; các y u t n i sinh, di truy n, nhĩm máu, ch ng lo i KSTSR. 1.4.2.2. Theo kh năng can thi p Cĩ th can thi p đư c g m y u t sinh c nh, t p quán, thĩi quen, ho t đ ng kinh t xã h i; khơng th can thi p g m y u t th i ti t, y u t n i sinh, di truy n, nhĩm máu, ch ng lo i KSTSR. 1.4.2.3. Theo nguyên nhân gây b nh: P.falciparum tuy chưa cĩ nh ng á ch ng rõ r t nhưng khi phân l p nh ng khu v c khác nhau thì cĩ nh ng đ c đi m r t khác nhau. P. vivax cĩ m t vài á ch ng đã đư c ghi nh n, phân bi t rõ ràng: Ch ng Chesson x nĩng, á ch ng Elisabeth, á ch ng Hibernans (Nicolaev), á ch ng B c Tri u Tiên. Vi t Nam cĩ đ 4 lo i KSTSR, cĩ cơ c u như sau:
- 10 + P. falciparum chi m 70 80%, thư ng gây SR n ng cĩ đ n 90% t vong SR do P. falciparum , các v d ch SR do P. falciparum thư ng r m r . + P. vivax chi m 20 30%, d ch SR do P. Vivax thư ng khơng n ng nhưng kéo dài do cĩ th ng trong gan. + P. malariae chi m 1 3%. + P. ovale cĩ r t ít. 1.4.2.4. Vai trị truy n b nh c a mu i Anopheles : Vi t Nam hi n nay đã phát hi n trên 60 lồi Anopheles . Nh ng lồi truy n b nh SR ch y u là: An. minimus, An. dirus truy n b nh SR mi n núi. An. subpictus, An. sundaicus (An. epiroticus) truy n b nh SR ven bi n. Nh ng lồi truy n b nh SR th y u là: An. vagus, An. aconitus, An. jeyporiensis [23]. 1.5. Các nghiên c u liên quan đ n đ tài 1.5.1. Nghiên c u v d ch t SR: Năm 1997, đi u tra 90 xã trên tồn qu c cho th y t l SR chung c nư c: 7,1%, trong đĩ Tây Nguyên 12%, B c mi n Trung 9,7%, đ ng b ng sơng C u Long 2%; t l lách to chung c nư c 2,65%, trong đĩ Tây Nguyên 9,1%, mi n B c 3,6%, mi n Trung 3,2%, đ ng b ng Nam b 0%; t l KSTSR(+)/ lam máu chung c nư c 1,45%, trong đĩ MT TN 3,44%, núi phía B c 1% [2]. Năm 1998, đi u tra, giám sát KSTSR trên tồn qu c v i k t qu : t l KSTSR(+)/ lam máu chung c nư c là 2,72%, trong đĩ mi n B c 0,52%, MT TN 5,32%, mi n Nam 2,56%. Cơ c u KSTSR: mi n B c: P. falciparum 51,1%, P. vivax 48,4%, ph i h p 0,5% ; MT TN P. falciparum : 62,45%, P. vivax 16,28%, ph i h p: 1,14% ; mi n Nam P. falciparum 62,45%, P. vivax 36,67%, ph i h p 0,38% [15]. Năm 1999, m t đi u tra c t ngang t i c ng đ ng di bi n đ ng dân Cư Jut, Krơng Năng, Krơng Bơng t nh Đ k L k cho k t qu : t l SRLS: 6,6%, t l KSTSR(+)/ lam máu 4,19%, lách sưng 7,56% [21].
- 11 Năm 1999, t i m t xã Qu ng Bình, m t xã Bình Thu n, Lê Khánh Thu n và CS khi nghiên c u can thi p v PCSR cho th y T i Sơn Tr ch cĩ t l SRLS 3,3%, KSTSR là 4,8%; t i Bình Tân cĩ t l SRLS 6,8%, KSTSR là 8,0% [26]. Năm 2001, nghiên c u t i Tây Nguyên cho th y: T l BNSR chung 5,06%; trong đĩ Ê đê Đ k L k 1,5%, Xê Đăng Kon Tum là 1,95%, Ba na Gia Lai là 11,96% [28]. Năm 2002, nghiên c u t i 27 xã, huy n Di Linh và Đ Huoai (Lâm Đ ng) cho k t qu : T l m c SR ngư i Kinh là 61,3%, t l m c SR ngư i K’ Ho là 16,2%, t l m c SR ngư i M , Ya Chill, Churu là 22,5%. cĩ s khác bi t v t l m c b nh SR gi a 2 gi i nam và n (p < 0,01) ngư i Kinh cĩ nguy cơ m c b nh SR g p 2,1 l n các dân t c t i ch là K’ho, M , Ya Chill, Chu Ru [9]. Năm 2003, nghiên c u tình hình SR t i c ng đ ng dân di cư t do t i Ea Soúp t nh Đ k L k cho k t qu t l SRLS 7,02%. xét nghi m 114 lam máu cĩ 16 KSTSR(+) chi m t l 14,06%. Trong đĩ P.falciparum 87,5%, P.vivax 12,5% [8]. 1.5.2. Nghiên c u vector truy n b nh SR: Sau khi nghiên c u m t s đ c đi m d ch SR khu v c mi n Trung Tây Nguyên t 1976 – 1996, Lê Khánh Thu n và CS đã k t lu n: khu v c mi n Trung Tây Nguyên d ch x y ra ch y u t tháng 5 đ n tháng 9 và x y ra quanh năm; m m b nh trong các v d ch là P.falciparum ; cơn trùng truy n b nh ch y u trong các v d ch là An.minimus và An.dirus [27]. Năm 1999, nghiên c u huy n Ea H’leo t nh Đ k L k cho k t qu : Cĩ 7 thành ph n lồi Anopheles , khơng phát hi n vector truy n b nh chính (An. minimus, An. dirus); m t đ t 0,04 con/ gi / ngư i đ n 0,1 con/ gi / ngư i [18]. Năm 2003, nghiên c u huy n Chư Sê (t nh Gia Lai) cho th y vùng sinh c nh r ng t nhiên cĩ 21 lồi, vùng sinh c nh cây cà phê cĩ 19 lồi vùng sinh c nh cây cao su cĩ 18 lồi; m t đ An. dirus vùng sinh c nh r ng t nhiên 0,178
- 12 con/ ngư i/ đêm, vùng sinh c nh cây cà phê 0,046 con/ ngư i/ đêm, vùng sinh c nh cây cao su 0,026 con/ ngư i/ đêm. m t đ An. minimus vùng sinh c nh r ng t nhiên 1,164 con/ ngư i/ đêm, vùng sinh c nh cây cà phê 0,178 con/ ngư i/ đêm, vùng sinh c nh cây cao su 0,007 con/ ngư i/ đêm [19]. 1.5.3. Nghiên c u v các y u t nguy cơ trong b nh SR Năm 1962, Đ ng Văn Ng và CS đã nghiên c u và phân vùng SR mi n B c và phân thành 7 vùng. Năm 1987, Vũ Th Phan đã phân vùng SR Vi t Nam thành 5 vùng [16]. Các y u t th i ti t: Đi u ki n th i ti t cĩ nh hư ng l n đ n s t n t i và phát tri n c a các vector SR và ngay c c a KSTSR. Ba y u t : nhi t đ , đ m, và lư ng mưa thư ng cĩ m i liên quan tr c ti p đ n s phát tri n vector và gián ti p chi ph i b nh SR [17]. Nghiên c u nh hư ng c a nhi t đ đ i v i s phát tri n c a mu i An. dirus, Tr n Th Dung, Nguy n Th Duyên và CS cho th y mu i An. dirus cĩ kh năng hồn thành vịng đ i trong kho ng nhi t đ 17,2°C 32°C [4]. Năm 2000, nghiên c u t i Vân Canh, Bình Đ nh. Cho th y An. minimus phát tri n quanh năm; An. dirus phát tri n vào mùa mưa [29]. Nh ng thay đ i v sinh thái mơi trư ng, sinh thái ngư i, cùng các y u t xã h i, kinh t , văn hĩa, y t cĩ tác đ ng d n b nh SR do đĩ cĩ tác đ ng đ n mùa truy n b nh. 1.5.4. Nghiên c u v ki n th c, thái đ , th c hành phịng ch ng b nh SR Năm 1997, nghiên c u 5 xã trên tồn qu c c a Lê Đình Cơng cho bi t t l : T l ngư i bi t đúng nguyên nhân gây b nh SR 83,5%, hành vi đúng khi b SR 97,7%, ngư i dân PCSR b ng ng màn 92,7% [3]. Năm 1998, khi ti n hành đi u tra KAP t i A Lư i, Th a Thiên – Hu , Tr n Bá Nghĩa và CS cho bi t t l : Bi t đúng nguyên nhân gây b nh SR 88,68%, bi t cách PCSR 96,29%, bi t tác h i c a b nh SR 94,90% [12].
- 13 Năm 1998, khi ti n hành đi u tra KAP t i Đ k L k, Nguy n Văn Trung và CS cho bi t t l : bi t đúng nguyên nhân gây b nh SR dân t c Ê Đê, M’nơng, Kinh l n lư t là 38%, 33,33%, 85%; bi t đư c đư ng lây truy n b nh SR dân t c Ê đê, M’nơng, Kinh l n lư t là 34,5%, 26,67%, 82,5%; bi t cách PCSR đúng c a dân t c Ê đê, M’nơng, Kinh l n lư t là 53,5%, 33,33%, 89% [31]. Năm 1998, khi đi u tra 6255 m u KAP v hi u qu truy n thơng giáo d c trong PCSR trên 7 dân t c đ nh cư Tây Nguyên, Nguy n Xuân Thao và CS cho th y: Sau m t năm đư c truy n thơng giáo d c, s hi u bi t và th c hành PCSR c a nhân dân đ u tăng cĩ ý nghĩa. T l ngư i bi t đúng nguyên nhân b nh SR là 48,8%, t l bi t đúng phương th c lan truy n b nh SR 66,9%; t l ngư i bi t n m màn PCSR 72,5% [25]. Năm 1999, khi đi u tra KAP 500 ngư i t nh Đ k L k, Nguy n Tân và CS cho bi t t l : bi t nguyên nhân b nh SR 16 89%, bi t đúng v cách lây truy n SR 9 85%, bi t đúng v tác h i c a b nh SR 16 98%, bi t cách s d ng các bi n pháp PCSR 20 92% [21]. Năm 2000, đi u tra KAP t i làng k 3, Vĩnh Kim, Vĩnh Th nh, Bình Đ nh, Võ Văn Lãnh và CS cho bi t t l : bi t nguyên nhân gây b nh SR 30,6%, bi t cách PCSR 33,1%, ngư i dân ng r y, chịi chăn nuơi: 68,9% [11]. Năm 2001, nghiên c u t i Tây Nguyên cho th y: Hi u bi t v b nh SR c a các nhĩm ngư i dân t c t i ch như Ê đê Đ k L k, Xê Đăng Kon Tum, Bana Gia Lai nhìn chung v n cịn th p. Cĩ 19,2% s ngư i tr l i đúng v nguyên nhân gây b nh SR; khi b SR thì cĩ 52,6% đ n tr m y t , 13,5% đ n b nh vi n [28]. Năm 2002, nghiên c u t i 27 tr m y t c a 27 xã thu c hai huy n Di Linh và Đ Huoai, Lâm Đ ng cho bi t t l : bi t đúng v b nh SR 85,8% s b nh nhân; nguy cơ c a nh ng ngư i khơng ng màn thư ng xuyên cao g p 2,4 l n so v i ngư i ng màn thư ng xuyên; nguy cơ m c SR c a ngư i ng r y g p 10 l n ngư i ch ng nhà [9].
- 14 Năm 2002, nghiên c u huy n Di Linh t nh Lâm Đ ng, Ngơ Văn Tồn và CS cho bi t t l : bi t nguyên nhân gây b nh SR 71,1%, bi t tri u ch ng c a b nh SR 95,1%, bi t các bi n pháp PCSR 99% [30]. Năm 2002, khi ti n hành đi u tra 580 m u KAP t i huy n Ea Suop t nh Đ k L k, Nguy n Xuân Thao và CS cho bi t t l : bi t đúng nguyên nhân b nh SR là 52,41%; bi t đúng phương th c lây truy n b nh 79,66%; ngư i Kinh cĩ t l bi t đúng cao hơn ngư i dân t c. Cĩ 73,1% ngư i đư c ph ng v n cho r ng ng màn cĩ th phịng đư c b nh SR, khơng cĩ s khác bi t gi a ngư i Kinh và dân t c thi u s . V th c hành PCSR; cĩ 99,31% s ngư i cĩ màn; 87,76% ngư i n m màn thư ng xuyên; 79,48% ngư i s d ng màn t m hố ch t di t mu i và 48,87% ngư i đ n cơ s y t khám ch a b nh [24]. Năm 2003, khi ti n hành đi u tra 300 m u KAP t i Đ k L k, Ngơ La Sơn và CS cho bi t t l : bi t nguyên nhân gây b nh SR do KSTSR 13,3%, cho r ng nguyên nhân gây b nh SR là th i ti t, u ng nư c: 23,3%, bi t tác nhân lây truy n SR là mu i, cách phịng mu i đ t là n m màn 50%; n u b b nh thì 53,3% đ n tr m y t ; 46,6% đ n y t tư nhân đ khám; 46,6% t đi mua thu c u ng [20].
- 15 Chương 2 Đ I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 Đ a đi m, đ i tư ng, th i gian nghiên c u 2.1.1 Đ a đi m nghiên c u Đak Nhau là m t xã n m phía B c huy n Bù Đăng, cĩ 8 thơn và 11.295 nhân kh u v i 17 dân t c khác nhau bao g m: Dân t c Kinh, b n đ a (S ′tiêng) và dân t c khác như M’nơng, Tày, Dao, Nùng, Mư ng Dân s ng b ng ngh nơng nghi p là ch y u: 60% s ng nh vào thu ho ch đi u, 10% cây cao su và 15% cây c (s n). Xã cĩ đư ng giao thơng thu n ti n đ c bi t là đư ng liên huy n ch y qua. Di bi n đ ng dân: R t ph c t p v giao lưu và di bi n đ ng, đ c bi t là nhĩm dân khai thác g , lâm s n, nương r y. Hàng tháng cĩ kho ng 800 ngư i (tháng cao đi m mùa khơ t tháng 12 đ n tháng 2 năm sau, cĩ kho ng 4.000 ngư i) trong đĩ 60% là ngư i các t nh khác như Ngh An, Hà Tĩnh, Đ ng Nai, mi n Tây Nam b đ n làm ngh khai thác, v n chuy n và khai thác lâm s n, thu ho ch s n đi u (ư c tính xã Đak Nhau cĩ 45 xe t i c i ti n ch g , 300 xe trâu ch g chuyên nghi p, 50 xe ch g bán chuyên nghi p). Đ a bàn xã cĩ 5 cây xăng ph c v các xe trong xã ho t đ ng. Xã Đak Nhau cĩ t nh l (đư ng 750) ch y qua trung tâm xã, hàng ngày cĩ m t s chuy n xe khách ch y qua xã, m i tháng cĩ ít nh t 2 chuy n xe khách đi t Đ ng Nai đ n, m t năm cĩ 1 3 chuy n xe t L ng Sơn, Cao B ng đưa bà con đ n xã Đak Nhau làm ăn. Theo thơng báo c a chính quy n đ a phương, năm 2010 cĩ kho ng 323 h dân c a xã Đak Nhau đang đi ch t r ng làm r y t i huy n Tuy Đ c t nh Đ k Nơng [39].
- 16 Hình 2.1. B n đ hành chính t nh Bình Phư c
- 17 2.1.2 Đ i tư ng nghiên c u C ng đ ng dân cư xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng. Qu n th mu i Anopheles. 2.1.3 Th i gian nghiên c u: Tháng 6/2010 đ n tháng 6/2011. 2.2. Phương pháp nghiên c u: 2.2.1. Thi t k nghiên c u: Nghiên c u c t ngang mơ t . Mơ t t l hi n m c s t rét (BNSR, KSTSR). Mơ t ki n th c, thái đ , th c hành c a ngư i dân v PCSR. Xác đ nh lồi mu i Anophelles truy n b nh SR. 2.2.2. C m u 2.2.2.1. C m u cho nghiên c u t l nhi m KSTSR C m u đư c tính theo cơng th c. 2 Z(1 −α /)2 P (1− p) n = (2.1) d 2 Trong đĩ : n: C m u nghiên c u t i thi u ph i cĩ. p: T l nhi m KSTSR nghiên c u m t c ng đ ng tương t ( Đ cĩ đư c c m u l n nh t P= 0,5 ). d: M c sai s cho phép (%) gi a t l thu đư c t m u và t l c a qu n th (d = 0,05). α = 0,05 (đ tin c y 95%), thì Z (1 α/2) = 1,96. Th các giá tr vào cơng th c (2.1) ta tính đư c c m u nghiên c u t i thi u là 384 ngư i.
- 18 2.2.2.2. M u cho nghiên c u các y u t nguy cơ nhi m KSTSR Ti n hành ph ng v n v nh n th c, thái đ và th c hành b nh SR đ i v i các đ i tư ng t 15 tu i tr lên ngay t i m u nghiên c u t l nhi m KSTSR (trong s 384 ngư i). 2.2.3. Cách ch n m u 2.2.3.1 Ch n m u đi u tra t l hi n m c SR và ch n m u đi u tra KAP Tiêu chu n ch n m u là các thành viên trong h gia đình. Đi u tra t l m c: Ch n ng u nhiên 4 thơn trong xã. T i m i thơn, l p danh sách h gia đình và ch n ng u nhiên m t gia đình trong danh sách và b t đ u ti n hành đi u tra khám b nh, l y lam xét nghi m máu r i ti p t c đi u tra h li n k theo quy t c c ng li n c ng cho đ n khi đ c m u đi u tra. Đi u tra KAP: S ngư i đ 15 tu i tr lên trong t ng s 384 ngư i thu c m u đi u tra t l m c SR. 2.2.3.2 Tiêu chí lo i tr S h t ch i tr l i ph ng v n. V ng m t trong th i gian nghiên c u. 2.3. Các k thu t dùng trong nghiên c u 2.3.1. K thu t và phương pháp đi u tra KSTSR Xác đ nh m u theo k thu t ch n m u ng u nhiên h th ng t ng h gia đình, sau đĩ thu nh p đ c m u theo qui trình. Khám phát hi n b nh nhân SRLS, l y lam máu xét nghi m tìm KST. T t c các đ i tư ng nghiên c u v KSTSR ti n hành l y máu ngo i vi làm tiêu b n gi t dày, nhu m giêm sa, soi dư i kính hi n vi, phân lo i KSTSR theo quy trình thư ng qui c a Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng Trung Ương và WHO. K thu t l y lam máu: máu đư c l y đ u ngĩn tay tr ; tr em nên l y ngĩn chân cái. Lau s ch b ng c n, đ khơ, dùng kim trích máu, đ máu đ u
- 19 ngĩn tay nh xu ng lam kính 1 2 gi t đ kích thư c 1,5cm đư ng kính đ làm gi t dày; ngồi ra cịn l y máu đư ng tĩnh m ch ho c l y máu trong da. K thu t nhu m lam máu gi t dày [1]: + Gi t máu đ khơ; + Dung d ch giêm sa đã pha (3%) ph kín gi t máu dày đ 30 phút; + R a lam nh nhàng b ng nư c s ch đ tránh bong gi t máu, đ khơ lam nhi t phịng. Soi dư i kính hi n vi đ phát hi n KSTSR Cĩ th đánh giá s lư ng KST theo kí hi u t 1 4 (+): + = 1 – 10 KST/100 vi trư ng ++ = 11 – 100 KST/100 vi trư ng gi t dày +++ = 1 – 10 KST/1 vi trư ng gi t dày ++++ = > 10 KST/1 vi trư ng gi t dày Cơng th c tính m t đ KSTSR: S th vơ tính đ m đư c x 8000 M t đ KSTSR / l máu = S b ch c u đ m đư c M t s qui đ nh v lam máu đ t tiêu chu n: + Lam máu gi t đàn (m ng): N n lam ph i s ch, khơng c n b n, h ng c u cĩ màu xanh nh t; B ch c u trung tính cĩ màu tím đ và các h t đ c hi u rõ ràng; Nhân b t màu đ và nguyên sinh ch t b t màu xanh da tr i; Cĩ nh ng h t Schuffner trong h ng c u nhi m P.vivax , v cĩ nh ng v t thơ như v t Maurer trong h ng c u nhi m P.falciparum [42] [43] [45]. + Lam máu gi t đ c: H ng c u ph i đư c dung gi i h t. B ch c u màu tím đ và cĩ các h t đ c hi u rõ. Nhân c a KSTSR cĩ màu đ , nguyên sinh ch t b t màu xanh da tr i [42].
- 20 2.3.2. K thu t đi u tra và đ nh lo i mu i Anopheles T i m i đi m đi u tra th c hi n các qui trình thư ng qui c a Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng Trung Ương, WHO (1994). Mu i đư c đ nh lo i d a trên đ c đi m hình th theo khố đ nh lo i c a Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng Trung Ương (1987). Đ nh lo i, xác đ nh thành ph n lồi Anopheles. Xác đ nh m t đ mu i. M i ngư i trong nhà và ngồi nhà đêm: Đư c ti n hành t 18 gi t i hơm trư c đ n 6 gi sáng hơm sau. B y đèn trong nhà và ngồi nhà đêm: Đèn treo cách m t đ t 1,5m; t 18 gi t i hơm trư c đ n 6 gi sáng hơm sau. Soi mu i trong nhà ban ngày: Soi 10 nhà đư c ch n ng u nhiên; m i nhà soi 15 phút; soi t 7 gi – 11 gi sáng; th c hi n 2 l n trong 2 ngày. Soi mu i chu ng gia súc đêm: T 19gi – 23 gi t i. M i gi 2 ngư i soi 15 phút. Th c hi n 1 đêm. 2.3.3. Khám lâm sàng phát hi n b nh nhân cĩ s t và lách to C p nhi t đ h lách kho ng 15 phút, n u nhi t đ cơ th đ i tư ng nghiên c u l n hơn 37,5 đ đư c ch n đốn là cĩ s t. Khám lâm sàng xác đ nh lách to đư c chia thành 4 đ : Lách s 1: B dư i lách đ n g n ¼ đư ng t m ng sư n trái t i r n. Lách s 2: B dư i lách n m ¼ đ n ½ đư ng t m ng sư n trái t i r n. Lách s 3: B dư i lách n m quá ½ đư ng t m ng sư n trái t i r n. Lách s 4: B dư i lách n m ngang ho c quá r n 2.3.4. Đi u tra KAP và m t s quy đ nh v thu t ng Ph ng v n tr c ti p các đ i tư ng nghiên c u t 15 tu i tr lên v i b câu h i (ph l c kèm theo) g m các câu h i d ng đĩng, đơn gi n, d hi u, câu h i đư c th nghi m trư c và các cán b tham gia đ u đư c t p hu n trư c.
- 21 2.3.4.1. Trình đ văn hố : Theo quy đ nh B giáo d c và đào t o: Mù ch : + Khơng đư c đi h c trư ng, l p. + Khơng bi t đ c vi t ti ng Vi t. Bi t ch : + Đã đư c h c trư ng, l p theo h b c h c c a B giáo d c và đào t o quy đ nh. + Đ c và vi t đư c ch Vi t. 2.3.4.2. R y Là nh ng m nh đ t bìa r ng, hay trong r ng, cũng cĩ th đ nh đ i (đ i v i đ i th p) hay lưng ch ng đ i, chân đ i (đ i v i đ i cao), cách buơn làng kho ng 1 2 km tr lên, đư c dùng đ tr ng các lo i cây lương th c. Sau khi canh tác 2 3 năm đ t đã b c màu, ngư i dân l i chuy n sang khai phá m nh đ t khác đ làm r y. 2.3.4.3. Nhà r y: Là nh ng ngơi nhà đư c làm t i r y, cĩ kích thư c nh hơn nhà trong thơn, buơn. C u trúc đơn gi n, đư c làm ch y u b ng tre n a. 2.3.4.4. Ng r y: Là ho t đ ng c a ngư i dân làm r y, khơng v nhà mà ng l i qua đêm t i r y, cĩ th ng theo mùa gieo tr ng, làm c , mùa thu ho ch. 2.3.4.5. N m màn thư ng xuyên: Là ho t đ ng hay thĩi quen c a ngư i dân v vi c s d ng màn đ ng hàng đêm cho t t c các ngày, tháng trong năm đ ch ng cơn trùng đ t đ phịng m t s b nh. 2.3.5. Khái ni m bi t đúng, thái đ đúng và hành vi đúng trong đi u tra KAP Bi t đúng v đư ng lây truy n b nh SR: Do mu i đ t. Bi t đúng v tính ch t lây truy n b nh SR: B nh SR cĩ lây.
- 22 Bi t đúng v tri u ch ng b nh SR: Cĩ s t ho c cĩ s t và rét run, vã m hơi. Bi t đúng v xét nghi m máu khi SR: c n ph i xét nghi m. Bi t đúng v thu c đi u tr s t rét: Thu c SR. Bi t đúng v các bi n pháp PCSR: M t trong các bi n pháp ng màn, u ng thu c phịng, phát quang b i r m, phun t m hố c t ho c hun khĩi xua mu i. Bi t đúng v nơi đi u tr b nh SR: Tr m y t . Thái đ đúng đ i v i b nh SR: B nh SR nguy hi m. Thái đ đúng đ i v i đi u tr b nh SR: B nh SR đi u tr đư c. Thái đ đúng v phịng ch ng b nh SR: B nh SR phịng đư c. Thái đ đúng v ng màn phịng ch ng b nh SR: Ng màn phịng đư c b nh SR. Hành vi ngư i dân đ n nơi đi u tr đúng: Tr m Y t , B nh vi n huy n ho c Y t tư nhân. Hành vi đúng khi s d ng thu c đ đi u tr SR: Dùng thu c SR. Hành vi đúng phịng ch ng mu i đ t khi ng : Ng màn thư ng xuyên. Hành vi đúng phịng ch ng mu i mơi trư ng nhà : V sinh mơi trư ng trong và ngồi nhà , khai thơng c ng rãnh, phát quang b i r m. 2.4. Các ch s đánh giá 2.4.1 S t rét lâm sàng S m c s t rét lâm Sàng T l s t rét lâm sàng (%) = T ng s ngư i nghiên c u x 100 2.4.2 Ký sinh trùng s t rét S lam cĩ KST SR (+) T l KST SR (%) = x 100 T ng s lam đi u tra
- 23 T l P. falciparum (%) = S lam P.falciparum (+) T ng s lam cĩ KST SR x 100 (+) T l P.vivax (%) = S lam P.vivax (+) x 100 T ng s lam cĩ KST SR (+) S lam P. falciparum (+) P. vivax (+) T l nhi m PH (%) = x 100 T ng s lam cĩ KST SR (+) 2.4.3. Mu i truy n b nh s t rét: S mu i b t đư c c a m t lồi Anophenles M t đ (con/ gi / ngư i ) = S ngư i b t x S gi b t T ng s mu i cái thu th p M t đ (con/ đèn/ đêm ) = S b y đèn S lư ng tăng ho c gi m c a mu i đư c tính b ng (% ) hay s l n. T ng s mu i đ T l mu i đ = x 100 S mu i đ + s mu i chưa đ
- 24 2.5. Các bi n s và phương pháp thu th p Nhĩm bi n Tên bi n PP thu th p Gi i tính Ph ng v n Nhĩm tu i Ph ng v n Nhĩm bi n cơ b n Ngh nghi p Ph ng v n Trình đ h c v n Ph ng v n Thành ph n dân t c Ph ng v n BNSR Khám lâm sàng Nhĩm bi n s BNSR và KSTSR KSTSR (+) XN máu tìm KSTSR BNSR H i c u Nhĩm bi n s đi u tra d ch t BNSR và KSTSR KSTSR (+) H i c u Nguyên nhân gây b nh Ph ng v n Bi u hi n c a b nh Ph ng v n Nhĩm bi n s ki n th c, thái đ , th c hành Cách phịng b nh SR Ph ng v n Th c hành khi b SR Ph ng v n Ng màn Ph ng v n Khơng ng màn Ph ng v n Nhĩm bi n s xã h i Ng r y Ph ng v n Khơng ng r y Ph ng v n M t đ mu i Anopheles Đ m Nhĩm bi n s cơn trùng truy n b nh SR Thành ph n lồi Anopheles Đ nh lo i
- 25 2.6. Cơng c thu th p s li u T l m c SR Nhi t k đo nhi t đ nách, thu c SR và thu c c u đau. Lam kính, kim chích máu máu vơ trùng, kính hi n vi. C n Methanol 70%, bơng th m nư c, bút chì, bút d , dung d ch giêm sa 3%, phi u ghi k t qu xét nghi m. Thu th p s li u mu i SR B y đèn CDC, tuýp b t mu i, kính lúp, Ê te, pin đèn, đèn pin. B ng đ nh lo i mu i. Đi u tra KAP B câu h i so n s n d a theo m u “ Ph ng v n h gia đình v ki n th c, thái đ , th c hành trong PCSR” c a Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng TP.HCM và tham kh o các m u đi u tra c a các nghiên c u trư c g m: + 07 câu v nguyên nhân b nh SR. + 05 câu v thái đ và cách phịng ch ng b nh SR. + 06 câu v th c hành c a ngư i dân. 2.7. Phân tích, x lý s li u S li u đư c qu n lý và phân tích trên ph n m m EPI INFO 6.04. 2.8. Sai s cĩ th g p và cách h n ch Đ h n ch sai sĩt, t t c các cán b tham gia nghiên c u đ u đư c t p hu n, giao nhi m v c th và đư c giám sát khi th c hi n các cu c đi u tra. Các lam máu đư c soi b i các k thu t viên cĩ kinh nghi m c a khoa xét nghi m Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng TP. HCM. Sai s cĩ th g p trong ph ng v n KAP do ngơn ng b t đ ng gi a ngư i ph ng v n và ngư i đư c ph ng v n. H n ch sai s b ng cách ch n ngư i đ a phương là cán b Y t xã ho c cán b xã ho c Y t thơn b n cùng đi ph ng v n và làm phiên d ch.
- 26 2.9. Y đ c trong nghiên c u Các đ i tư ng nghiên c u đư c gi i thích c n k v m c đích c a nghiên c u, cũng như các bư c ti n hành, n u cĩ b nh s đư c hư ng d n đi u tr . Các k thu t áp d ng trong nghiên c u t i th c đ a tuân th theo các quy đ nh v khám ch a b nh do B Y t , Chương trình Qu c gia Phịng ch ng s t rét ban hành. 2.10. Li t kê và đ nh nghĩa bi n s 2.10.1. Các bi n s n n Tu i: Đ i v i xác đ nh t l b nh SR, tu i đư c chia làm 2 nhĩm tu i: 0 15 tu i và t 15 tu i tr lên. Gi i: G m nam và n . Trình đ h c v n: Đư c chia làm 4 c p đ : Mù ch , ti u h c, trung h c cơ s , trung h c ph thơng. Ngh nghi p: Đư c chia làm 3 ngh chính: + Nơng Lâm nghi p: Tr ng lúa, hoa màu, làm nương r y, đi r ng, khai thác lâm s n, săn b t thú r ng. + Cơng nhân cao su, cà phê. + Ngh khác: G m các đ i tư ng là h c sinh, cán b đang làm vi c trong các cơ quan nhà nư c, t ch c tư nhân ho c đã v hưu, buơn bán, ngh t do. 2.10.2. Các bi n s liên quan đ n m c SR KSTSR: Là bi n nh giá g m 2 giá tr : dương tính (+) và âm tính ( ). + Dương tính (+): Là nh ng ngư i cĩ KSTSR trong máu ngo i vi khi xét nghi m KSTSR, cĩ th cĩ ho c khơng cĩ tri u ch ng lâm sàng. + Âm tính ( ): Là nh ng ngư i khơng tìm th y KSTSR trong máu ngo i vi khi xét nghi m KSTSR.
- 27 BNSR: Là bi n nh giá g m 2 giá tr : BNSR và khơng ph i BNSR. D a vào đ nh nghĩa ca b nh c a D án Qu c gia PCSR và B Y t 26/7/2003: + B nh nhân xác đ nh là SR: Cĩ KSTSR trong máu b ng nhu m giêm sa hay que th . + B nh nhân nghi là SR (SRLS). Trư ng h p khơng cĩ xét nghi m máu, xét nghi m máu âm tính ho c chưa cĩ k t qu xét nghi m và cĩ 3 tiêu chu n: Hi n đang s t ( ≥ 37°C) ho c cĩ s t trong 3 ngày g n đây. Khơng gi i thích đư c các nguyên nhân gây s t. Đang s ng ho c đã cĩ m t vùng SR trong 6 tháng g n đây. T l KSTSR: Là % t ng s KSTSR trên t ng s ngư i đư c l y lam. T l BNSR/1000 dân: SRLS + BNSR = .1 000 DS 2.10.3. Các bi n s liên quan đ n mu i SR Lồi mu i SR: Là bi n s đ nh danh, đư c phân lo i theo khĩa đ nh lo i Vi n S t rét, ký sinh trùng & Cơn trùng Trung Ương (1987). M t đ : Là bi n đ nh lư ng liên t c đư c tính như sau: T ng s mu i b t đư c c a m t lồi Anopheles M t đ = (Con/gi /ngư i) S ngư i b t × S gi b t T ng s mu i b t đư c c a m t lồi Anopheles M t đ = (Con/đèn/đêm) S b y đèn × S đêm
- 28 2.10.4. Bi n s v Ki n th c Thái đ Th c hành, ngu n thơng tin v PCSR. 2.10.4.1. Bi n s v ki n th c Ki n th c v nguyên nhân: là bi n s nh giá đúng và khơng đúng. M t ngư i cĩ ki n th c đúng v nguyên nhân gây b nh SR khi tr l i là do KSTSR gây nên, tr l i khác ho c khơng bi t là ngư i cĩ ki n th c sai. Ki n th c v tri u ch ng: Là bi n s nh giá đúng và khơng đúng. M t ngư i cĩ ki n th c đúng v tri u ch ng c a b nh SR khi bi t đ y đ 3 tri u ch ng: rét run, s t cao và đ m hơi; khơng bi t đ y đ 3 tri u ch ng trên ho c khơng bi t gì c là ngư i cĩ ki n th c khơng đúng. Ki n th c v b nh lây truy n: Là bi n s nh giá đúng và khơng đúng. M t ngư i cĩ ki n th c đúng v đư ng lây truy n b nh SR khi bi t là do mu i đ t. M t ngư i khơng bi t khi tr l i ngồi nguyên nhân là do mu i cịn cĩ nguyên nhân khác ho c khơng bi t gì c . Ki n th c phịng ch ng b nh SR: Là bi n s nh giá đúng và khơng đúng. M t ngư i cĩ ki n th c đúng v phịng ch ng b nh SR khi bi t 1 trong 3 cách phịng ch ng chính là: Ng màn t m, phun hĩa ch t di t mu i, u ng thu c phịng. Khơng bi t 1 trong 3 cách phịng ch ng ho c khơng bi t gì c là ngư i cĩ ki n th c khơng đúng trong phịng ch ng b nh. 2.10.4.2. Bi n s v thái đ trong PCSR Thái đ v s nguy hi m c a b nh: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : cho là b nh SR cĩ nguy hi m và cho là khơng nguy hi m. M t ngư i cĩ thái đ đúng khi cho là b nh SR cĩ nguy hi m và khơng ch p nh n khi tr l i là khơng nguy hi m. Thái đ đúng v b nh SR đi u tr kh i: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : cho là đi u tr kh i và cho là đi u tr s khơng kh i. M t ngư i cĩ thái đ đúng khi cho r ng b nh SR s đi u tr kh i và cĩ thái đ khơng đúng khi tr l i là s khơng đi u tr kh i đư c.
- 29 Thái đ đúng v ng màn phịng b nh SR: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : ch p nh n và khơng ch p nh n. M t ngư i cĩ thái đ đúng khi đ ng ý ng màn s phịng đư c b nh SR và ngư c l i. 2.10.4.3. Các bi n s v th c hành các bi n pháp PCSR Th c hành ng màn thư ng xuyên: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : th c hành đúng và th c hành chưa đúng. M t ngư i cĩ th c hành đúng khi tr l i cĩ ng màn thư ng xuyên khi nhà và th c hành chưa đúng khi tr l i khơng ng màn, ng màn khơng thư ng xuyên. Th c hành v ng màn khi đi r y: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : th c hành đúng và th c hành chưa đúng. M t ngư i cĩ th c hành đúng khi tr l i cĩ ng màn thư ng xuyên khi đi r y và th c hành chưa đúng khi tr l i khơng ng màn, ng màn khơng thư ng xuyên. Th c hành v vi c đ n cơ s y t khi b SR: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : th c hành đúng và th c hành chưa đúng. M t ngư i cĩ th c hành đúng khi tr l i đ n cơ s y t khi b SR và th c hành chưa đúng khi tr l i đ n nh ng nơi khác ho c khơng bi t làm gì. 1.10.4.4. Bi n s v ngu n thơng tin Thơng tin v b nh SR và cách phịng ch ng: Là bi n s nh giá g m cĩ 2 giá tr : Cĩ bi t và khơng bi t. M t ngư i cĩ bi t ngu n thơng tin trên khi cĩ nghe thơng tin t m t trong các ngu n sau: Nhân viên y t , loa truy n thanh/Radio, t rơi, TV/Video M t ngư i khơng bi t các ngu n thơng tin khi khơng bi t ho c chưa nghe t các ngu n trên. Kênh truy n thơng ưa thích: Là bi n danh đ nh bao g m các bi n s : tr c ti p, tranh nh/áp phích/t rơi, loa truy n thanh/Radio/c đ ng, TV/Video.
- 30 Chương 3 K T QU NGHIÊN C U 3.1. T l m c SR c a c ng đ ng dân cư t i xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng, t nh Bình Phư c. 3.1.1. Đ c đi m c a đ i tư ng nghiên c u B ng 3.1. Gi i tính c a đ i tư ng nghiên c u Gi i tín h Nam N C ng p Đak Úy 25 27 52 Bù Ghe 23 26 49 Đak Xuyên 23 19 42 Th ng Nh t 30 24 54 Đak Nung 23 15 38 Đak La 31 25 56 Đăng Lang 22 28 50 Đak Liên 24 19 43 T ng 201 183 384 B ng 3.2. Thành ph n dân t c c a đ i tư ng nghiên c u Gi i tính Nam N C ng Dân t c Kinh 85 79 164 S’tiêng 72 62 134 Dân t c khác 44 42 86 T ng 201 183 384
- 31 3.1.2. T l m c SR 3.1.2.1. B nh nhân SR B ng 3.3. B nh nhân SR t i xã nghiên c u p n M c SR T l % Đak Úy 52 2 3,84% Bù Ghe 49 2 4,08% Đak Xuyên 42 1 2,38% Th ng Nh t 54 3 5,55% Đak Nung 38 0 0,00% Đak La 56 2 3,57% Đăng Lang 50 1 2,00% Đak Liên 43 1 2,32% T ng 384 12 3,12% B ng 3.4. Đ tu i b nh nhân SR nghiên c u Đ tu i n M c SR T l % p < 15 tu i 164 3 1,82% ≥ 15 tu i 220 9 4,09% p < 0,05 T ng 384 12 3,12% Nh n xét: Ngư i dân cĩ tu i dư i 15 tu i cĩ t l m c SR là 1,82%. T 15 tu i tr lên cĩ t l m c SR là 4,09%. S khác bi t v s b nh nhân m c SR gi a hai nhĩm tu i cĩ ý nghĩa th ng kê (p < 0,05).
- 32 B ng 3.5. Gi i tính c a b nh nhân SR nghiên c u Gi i tính n M c SR T l % p Nam 201 7 3,48% N 183 5 2,73% p > 0,05 T ng 384 12 3,12% Nh n xét: Nam gi i m c SR chi m t l 3,48%, n gi i m c SR chi m t l 2,73%. S khác bi t v m c SR gi a nam và n khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05). B ng 3.6. Ngh nghi p c a b nh nhân SR nghiên c u Ngh nghi p n M c SR T l % p Nơng Lâm nghi p 274 9 3,28% Cơng nhân cao su, cà phê 38 1 2,63% p < 0,05 Ngh khác 72 2 2,77% T ng 384 12 3,12% Nh n xét: Ngư i dân làm nơng lâm nghi p m c SR cĩ t l 3,28%; ngư i dân làm cơng nhân cao su, cà phê m c SR cĩ t l 2,63%; ngư i dân làm các ngh khác như buơn bán, lao đ ng t m th i m c SR cĩ t l 2,77%. S khác bi t v ngh nghi p c a b nh nhân SR cĩ ý nghĩa th ng kê (p < 0,05).
- 33 B ng 3.7. Thành ph n dân t c c a b nh nhân SR nghiên c u T l Dân t c n M c SR p % Kinh (1) 164 3 1,82% S’tiêng 134 5 3,73% p(1),(2),(3) > 0,05 (2) p(1),(2) > 0,05 Khác (3) 86 4 4,65% p(1),(3) > 0,05 p(2),(3) > 0,05 T ng 384 12 3,12% Nh n xét: Ngư i thu c nhĩm dân t c khác m c SR cao nh t v i t l 4,65%, ngư i S’tiêng cĩ t l là 3,73%, ngư i kinh cĩ t l m c SR là 1,82%. T l m c SR gi a 3 nhĩm dân t c khác nhau khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05). 3.1.2.2. T l KSTSR B ng 3.8. T l KSTSR/ lam chung và theo dân t c Dân t c n KSTSR T l (%) p Kinh (1) 164 2 1,22% p(1),(2),(3) > 0,05 S’tiêng (2) 134 4 2,98% p(1),(2) > 0,05 Khác (3) 86 3 3,48% p(1),(3) > 0,05 p(2),(3) > 0,05 T ng 384 9 2,34% Nh n xét: T l KSTSR/lam là 2,34%. T l KSTSR/ lam gi a 3 nhĩm dân t c khác nhau khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05). S khác bi t t l KSTSR/ lam gi a ngư i Kinh v i ngư i S’tiêng và gi a ngư i S’tiêng v i nhĩm dân t c khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05).
- 34 B ng 3.9. Cơ c u KSTSR nghiên c u Lồi KSTSR S lư ng T l % P.falciparum 8 88,9% P.vivax 1 11,1% T ng 9 100% Nh n xét: Cĩ 9 KSTSR đư c phát hi n trong t ng s 384 ngư i đi u tra. T l P.falciparum chi m 88,9% và P.vivax chi m 11,1% khơng phát hi n P. malariae và P.ovale, khơng cĩ nhi m ph i h p hai lo i P.falciparum và P.vivax . 3.1.2.3. T l lách to B ng 3.10. T l lách to các dân t c nghiên c u Dân t c n S lư ng T l (%) p Kinh (1) 164 1 0,61% p(1),(2),(3) > 0,05 S’tiêng (2) 134 2 1,49% p(1),(2) > 0,05 Khác 86 2 2,32% p(1),(3) > 0,05 (3) p(2),(3) > 0,05 T ng 384 5 1,30% Nh n xét: T l lách to chung c a 3 nhĩm dân t c là 1,30%. Ngư i Kinh cĩ t l lách to là 0,61%, ngư i S’tiêng cĩ t l lách to là 1,49%, ngư i thu c nhĩm dân t c khác cĩ t l lách to là 2,32%. S khác bi t v t l lách to gi a 3 nhĩm dân t c khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05).
- 35 3.1.2.4. D ch t h c BNSR, KSTSR B ng 3.11. Di n bi n SR xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng, t nh Bình Phư c trong các năm g n đây. B nh Ch t do Ký sinh trùng Năm nhân SR SR T ng s P.Falci P.vivax PH (t l ) 118 2007 195 0 155 37 0 (76,1%) 87 2008 145 0 115 28 0 (75,6%) 110 2009 194 0 176 64 2 (62,5%) 136 2010 223 0 215 79 0 (63,25%) Nh n xét: Năm 2009 chi m 43,6% và năm 2010 chi m 41,8% t ng KST tồn huy n. Cơ c u KST: P.falciparum luơn chi m m t t l cao t 62,5% 76,1%. B ng 3.12. Tình hình b nh SR t i huy n Bù Đăng B nh Ch t do Ký sinh trùng Năm nhân SR SR T ng P.Falci P.vivax PH s (t l ) 2008 468 1 389 326(83,8%) 62 1 2009 435 0 404 288(71,3%) 113 3 2010 452 0 443 304(68,6%) 139 0 Nh n xét: KST c a huy n chi m t l tương đ i cao so v i tồn t nh: 22,2% năm 2008; 20,9% năm 2009; 19,6% năm 2010. T l P.falciparum chi m đa s trong cơ c u KST.
- 36 3.2. K t qu đi u tra KAP 3.2.1. Đ c đi m đ i tư ng đi u tra KAP B ng 3.13. Đ i tư ng đi u tra KAP theo gi i tính và dân t c nghiên c u Nam N T ng s Dân t c T l % n1 T l % n2 T l % Kinh 50 42,02% 44 43,56% 94 42,73% S’tiêng 43 36,13% 34 33,66% 76 35,54% Khác 26 21,85% 23 22,78% 50 21,73% T ng 119 54,09% 101 45,91% 220 100% Nh n xét: Đ i tư ng đi u tra KAP là nam chi m t l 54,09%, n chi m t l 45,91%. Ngư i Kinh chi m t l 42,73%, ngư i S’tiêng chi m t l 35,54% và ngư i thu c dân t c khác chi m t l 21,73%. B ng 3.14. Trình đ h c v n c a đ i tư ng đi u tra KAP trong nghiên c u Khơng Trung h c Trung h c Dân t c Ti u h c C ng bi t ch cơ s ph thơng Kinh 12 26 45 11 94 S’tiêng 41 24 9 2 76 Khác 23 18 7 2 50 T ng 76 68 61 15 220 T l % 34,54% 30,90% 27,73% 6,83% 100%
- 37 Trung h c ph Khơng bi t thơng 6.83% ch 34.54% Trung h c Khơng bi t ch cơ s 27.73% Ti u h c Trung h c cơ s Trung h c ph thơng Ti u h c 30.90% Hình 3.1. T l trình đ h c v n c a đ i tư ng đi u tra KAP Nh n xét: Ch cĩ 6,83% đ i tư ng đư c đi u tra KAP cĩ trình đ h c v n Trung h c ph thơng, cĩ 27,73% đ t trình đ Trung h c cơ s , cịn l i 30,90% cĩ trình đ Ti u h c và t l khơng bi t ch khá cao 34,54%. B ng 3.15. K t qu ngu n thơng tin mà ngư i dân xã Đak Nhau ti p nh n đư c. Ngu n thơng tin T n s T l % CB Y t 173 78,60% Tranh nh/áp phích/t rơi 93 42,33% Loa truy n thanh/Radio 82 37,21% TV/Video 43 19,53% CB xã/thơn/giáo viên 31 14,19% Ngu n khác 17 7,61% Nh n xét: Khi đư c h i v ngu n thơng tin b nh SR mà h nh n đư c là t đâu, k t qu cho th y: t cán b xã, thơn, giáo viên là 14,19%; t tivi ho c video là 19,53%; loa truy n thanh ho c Radio là 37,21%; t tranh nh, t rơi là 42,33% và cao nh t là t cán b y t qua nĩi chuy n và ti p xúc là 78,60%.
- 38 B ng 3.16. Hình th c truy n thơng ngư i dân ưa thích nh t Hình th c truy n thơng S ngư i T l % Tr c ti p 93 42,27% Tranh nh/áp phích 26 11,81% Loa truy n thanh/Radio 14 6,36% TV/Video 79 35,91% T rơi 8 3,65% C ng 220 100% Nh n xét: Nh m tìm ki m m t hình th c truy n thơng thích h p đư c ngư i dân đ a phương ch p nh n, chúng tơi đã h i ngư i dân hình th c truy n thơng mà h ưa thích nh t là hình th c nào?. K t qu cho th y các hình th c truy n thơng đư c ngư i dân l a ch n như sau: tranh nh/áp phích chi m 11,81%, loa truy n thanh/Radio 6,36% đ u chi m t l th p. Hai hình th c mà ngư i dân đ a phương ưa thích nh t là tr c ti p qua ti p xúc, h i h p chi m 42,27% và qua Tivi/Video là 35,91%. 3.2.2. Hi u bi t v b nh SR B ng 3.17. T l bi t đúng v nguyên nhân gây b nh SR trong nghiên c u Dân t c n S ngư i bi t đúng T l % p Kinh (1) 94 74 78,72% p(1),(2),(3) < 0,01 S’tiêng (2) 76 27 35,52% p(1),(2) < 0,01 p(1),(3) < 0,01 Khác (3) 50 10 20,00% p(2),(3) < 0,01 T ng 220 111 50,45% Nh n xét: Ngư i Kinh bi t đúng v nguyên nhân gây b nh SR cĩ t l cao nh t trong 3 nhĩm chi m t l 78,72%, ngư i S’tiêng bi t đúng v nguyên nhân gây b nh SR là 35,52% và ngư i thu c dân t c khác cĩ t l th p nh t ch cĩ
- 39 20,00%. S khác bi t v t l bi t đúng nguyên nhân gây b nh SR gi a 3 nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p 0,05 T ng 220 98 44,54% Nh n xét: Ngư i Kinh bi t đúng v tính ch t lây truy n SR chi m t l 70,21%. Ngư i S’tiêng bi t đúng v tính ch t lây truy n SR chi m t l 30,26% và ngư i thu c dân t c khác cĩ t l 18,00%. S khác bi t gi a các nhĩm v bi t đúng tính ch t lây truy n SR cĩ ý nghĩa th ng kê (p 0,05 T ng 220 136 61,81% Nh n xét: Ngư i kinh bi t đúng tri u ch ng b nh SR chi m t l 82,97%. Ngư i S’tiêng bi t đúng tri u ch ng b nh SR chi m t l 36,84% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 60,00%. S khác bi t v bi t đúng tri u ch ng b nh SR gi a 3 nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p < 0,05).
- 40 B ng 3.20. T l bi t đúng v thu c đi u tr b nh SR trong nghiên c u S ngư i Dân t c n T l % p bi t đúng Kinh (1) 94 71 75,53% p(1),(2),(3) 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh hi u bi t đúng thu c đi u tr SR chi m t l 75,53%. Ngư i S’tiêng hi u bi t đúng thu c đi u tr SR cĩ t l 23,68% và ngư i thu c nhĩm dân t c khác cĩ t l 28,00%. S khác bi t v hi u bi t đúng thu c đi u tr SR gi a dân t c S’tiêng và nhĩm dân t c khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. S khác bi t v hi u bi t đúng thu c đi u tr SR gi a 3 nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p 0,05 T ng 220 124 56,36% Nh n xét: Ngư i Kinh bi t đúng các bi n pháp PCSR chi m t l 85,10%. Ngư i S’tiêng bi t đúng các bi n pháp PCSR cĩ t l 31,58% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 40,00%. S khác bi t v t l bi t đúng các bi n pháp PCSR gi a ngư i S’tiêng và ngư i thu c nhĩm dân t c khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. S khác bi t v t l bi t đúng các bi n pháp PCSR gi a 3 nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p < 0,01).
- 41 B ng 3.22. T l bi t đúng c n ph i xét nghi m máu khi m c SR trong nghiên c u S ngư i bi t Dân t c n T l % p đúng c n XN Kinh (1) 94 80 85,10% p(1),(2),(3) 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh bi t đúng c n ph i xét nghi m máu khi m c SR chi m t l 85,10%. Ngư i S’tiêng bi t đúng c n ph i xét nghi m máu khi m c SR cĩ t l 31,58% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 40,00%. S khác bi t v t l bi t đúng c n ph i xét nghi m máu khi m c SR gi a ngư i S’tiêng và ngư i thu c nhĩm dân t c khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. S khác bi t v t l bi t đúng ph i xét nghi m máu khi m c SR gi a 3 nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh SR chi m t l 92,55%. Ngư i S’tiêng cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh SR chi m t l 73,68% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 78,00%. S khác bi t v t l ngư i cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh SR gi a ngư i
- 42 S’tiêng và ngư i thu c nhĩm dân t c khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. S khác bi t v thái đ đúng s nguy hi m c a b nh SR gi a các nhĩm dân t c cĩ ý nghĩa th ng kê (p 0,05 S’tiêng (2) 76 70 92,10% p(1),(2) > 0,05 Khác (3) 50 41 82,00% p(1),(3) > 0,05 T ng 220 201 91,36% p(2),(3) > 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh cĩ thái đ đúng v b nh SR đi u tr kh i chi m t l 95,74%. Ngư i S’tiêng cĩ thái đ đúng v b nh SR đi u tr kh i chi m t l 92,10% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 82,00%. S khác bi t v thái đ đúng vi c đi u tr kh i b nh SR gi a các nhĩm dân t c khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05). B ng 3.25. T l ngư i cĩ thái đ đúng v nơi đi u tr khi m c SR S ngư i cĩ Dân t c n T l % p thái đ đúng Kinh (1) 94 90 95,74% p(1),(2),(3) > 0,05 S’tiêng (2) 76 72 94,73% p(1),(2) > 0,05 Khác (3) 50 42 84,00% p(1),(3) > 0,05 T ng 220 204 92,72% p(2),(3) > 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh cĩ thái đ đúng v nơi đi u tr SR chi m t l 95,74%. Ngư i S’tiêng cĩ thái đ đúng v nơi đi u tr SR chi m t l 94,73% và ngư i
- 43 thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 84,00%. S khác bi t v thái đ đúng nơi đi u tr SR c a 3 nhĩm dân t c khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05). B ng 3.26. T l ngư i cĩ thái đ đúng v vi c phịng b nh SR S ngư i cĩ Dân t c n T l % p thái đ đúng Kinh (1) 94 89 94,68 p(1),(2),(3) 0,05 Khác (3) 50 38 76,00 p(1),(3) 0,05 S’tiêng (2) 76 71 93,42% p(1),(2) > 0,05 p(1),(3) 0,05 T ng 220 204 92,72% Nh n xét: Ngư i Kinh cĩ thái đ đúng v ng màn phịng b nh SR chi m t l 96,80%. Ngư i S’tiêng cĩ t l 93,40% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 84,00%. S khác bi t v thái đ đúng ng màn phịng b nh SR gi a 3 nhĩm dân t c khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05).
- 44 3.2.4.Th c hành phịng ch ng s t rét B ng 3.28. Các đi m d ch v y t đư c ngư i dân ti p c n khi m c SR B nh Tr m Y t tư T mua Khơng Dân t c vi n T ng Y t nhân thu c làm gì huy n Kinh (1) 39 45 6 4 0 94 S’tiêng (2) 32 25 9 6 4 76 Khác (3) 25 19 3 2 1 50 T ng 96 89 18 12 5 220 T l % 43,63% 40,45% 8,18% 5,45% 2,29% 100% Y t tư T mua thu c Khơng làm gì Tr m y t nhân 8.18% 5.45% 2.29% 43.63% Tr m y t BV huy n Y t tư nhân T mua thu c Khơng làm gì BV huy n 40.45% Hình 3.2. T l ti p c n các d ch v y t khi m c s t rét Nh n xét: Khi m c SR ngư i dân đ n Tr m Y t xã đ đi u tr chi m t l 43,63%; B nh vi n đa khoa huy n 40,45 %; Y t tư nhân 8,18%; t mua thu c đi u tr 5,45% và khơng làm gì chi m t l 2,29%.
- 45 B ng 3.29. T l ngư i dân cĩ hành vi đúng đ n nơi đi u tr khi m c SR S ngư i đ n Dân t c n nơi đi u tr T l % p đúng Kinh (1) 94 90 95,74% p(1),(2),(3) > 0,05 S’tiêng (2) 76 66 86,84% p(1),(2) > 0,05 Khác (3) 50 47 94,00% p(1),(3) > 0,05 T ng 220 203 92,27% p(2),(3) > 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh đ n nơi đi u tr đúng khi m c SR chi m t l 95,74%. Ngư i S’tiêng đ n nơi đi u tr đúng khi m c SR chi m t l 86,84% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 94,00%. S khác bi t v t l ngư i dân cĩ hành vi đúng đ n nơi đi u tr khi m c SR gi a 3 nhĩm dân t c khơng cĩ ý nghĩa th ng kê (p > 0,05).
- 46 B ng 3.30. Lo i thu c ngư i dân s d ng đ đi u tr SR Dân t c Thu c SR Thu c khác Khơng nh C ng Kinh (1) 72 7 15 94 S’tiêng (2) 53 11 12 76 Khác (3) 30 5 15 50 T ng 155 23 42 220 T l % 70,45% 10,45% 19,10% 100% Thu c khác 10.45% Khơng nh 19.10% Thu c s t rét 70.45% Thu c s t rét Thu c khác Khơng nh Hình 3.3. T l ngư i dân s d ng thu c khi m c s t rét Nh n xét: Khi m c SR ngư i dân dùng thu c SR chi m t l 70,45%, thu c khác chi m t l 10,45% và khơng nh dùng thu c gì chi m t l 19,10%.
- 47 B ng 3.31. T l ng màn thư ng xuyên S ngư i ng màn Dân t c n T l % p thư ng xuyên Kinh (1) 94 58 61,70% p(1),(2),(3) 0,05 T ng 220 119 54,09% p(2),(3) > 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh thư ng xuyên ng màn chi m t l 61,70%. Ngư i S’tiêng thư ng xuyên ng màn chi m t l 44,73% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 54,00%. S khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê v t l thư ng xuyên ng màn gi a các nhĩm dân t c (p < 0,05). B ng 3.32. T l đi r ng, đi r y, ng l i trong r ng, trong r y S ngư i đi vào và Dân t c n T l % p ng trong r ng, r y Kinh (1) 94 14 14,89% p(1),(2),(3) < 0,05 S’tiêng (2) 76 27 35,52% p(1),(2) < 0,05 Khác (3) 50 31 62,00% p(1),(3) < 0,01 T ng 220 72 32,72% p(2),(3) < 0,05 Nh n xét: Ngư i Kinh đi r ng, đi r y, ng l i trong r ng, trong r y chi m t l 14,89 %. Ngư i S’tiêng chi m t l 35,52% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 62,00%. S khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê v t l đi r ng, đi r y, ng l i trong r ng, trong r y gi a các nhĩm dân t c (p < 0,05).
- 48 3.3. M t s y u t nguy cơ nh hư ng đ n m c SR. 3.3.1 Y u t nguy cơ đi r ng, ng r y và m c SR B ng 3.33. Nguy cơ m c SR c a ngư i cĩ ho t đ ng đi r ng, ng r y Khơng Y u t M c SR OR m c SR Đi r ng, đi r y, ng l i trong 8 64 OR = 4,5 r ng, trong r y Khơng ng l i trong r ng, p < 0,05 4 144 trong r y C ng 12 208 Nh n xét: Ngư i cĩ ho t đ ng đi r ng, ng r y cĩ nguy cơ m c SR cao g p 4,5 l n so v i ngư i khơng đi r ng, ng r y. S khác bi t y u t cĩ ho t đ ng đi r ng, ng r y v i khơng cĩ đi r ng, ng r y cĩ ý nghĩa th ng kê (p < 0,05). 3.3.2. Y u t nguy cơ ng màn và m c SR B ng 3.34. Y u t nguy cơ m c SR đ i v i ngư i ng màn và khơng ng màn thư ng xuyên Khơng Y u t M c SR OR m c SR Ng màn khơng thư ng xuyên 9 92 OR = 3,78 Ng màn thư ng xuyên 3 116 C ng 12 208 p < 0,05 Nh n xét: Ngư i ng màn khơng thư ng xuyên cĩ nguy cơ m c SR cao g p 3,78 l n so v i ngư i ng màn thư ng xuyên. S khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê v m c SR gi a nhĩm ngư i cĩ ng màn và khơng ng màn thư ng xuyên (p < 0,05).
- 49 3.3.3. Vector truy n b nh SR B ng 3.35. Thành ph n và m t đ lồi Anopheles xã Đak Nhau M t đ M t đ ban đêm ban ngày ch s T ng STT s B y B y M i M i Soi Soi lồi đèn đèn ngư i ngư i mu i chu ng trong trong ngồi trong ngồi gia súc nhà nhà nhà nhà nhà 1 An.jeyporiensis 2 0 0 0 0 0 2 2 An.vagus 1 1 0 0 0 0 2 3 An.dirus 2 0 0 1 1 0 4 4 An.minimus 0 1 0 2 0 0 3 5 An.splendidus 1 0 0 0 0 0 1 T ng s mu i 6 2 0 3 1 0 12 Nh n xét: Qua các phương pháp đi u tra cơn trùng thư ng quy chúng tơi thu th p đư c 05 lồi, chi m 8,33% t ng s 60 lồi c a c nư c [23]. Trong 05 lồi nĩi trên, cĩ m t c 02 lồi truy n b nh chính khu v c mi n Đơng Nam B là An.minimus và An.dirus . M t khác qua đi u tra cũng thu th p đư c 03 lồi truy n b nh ph là An.vagus, An.jeyporiensis và An.splendidus. Tuy nhiên qua phương pháp soi nhà ngày chúng tơi chưa thu th p đư c cá th Anopheles nào c . Vector truy n b nh SR chính An.dirus thu th p cĩ t l cao 33,33%, An.minimus cĩ t l 25%. Các vector truy n b nh ph : An.jeyporiensis chi m t l 16,66%; An.vagus là 16,66%; An.splendidus là 8,33%.
- 50 Chương 4 BÀN LU N 4.1. T l m c SR. K t qu đi u tra cho th y t l m c SR trung bình là 3,12%. T l m c SR gi a 3 nhĩm dân t c nghiên c u, theo th t t th p đ n cao là: Kinh 1,82%, S’tiêng 3,73%, dân t c khác 4,65%. K t qu nghiên c u này th p hơn so v i k t qu đi u tra c t ngang t l m c SR t i xã Ea Tir và Ea Nam, huy n Ea H 'leo, t nh Đ k L k năm 2009 là 6,14% [32]. Theo thơng báo c a chính quy n đ a phương trong năm 2010, t i th i đi m nghiên c u cĩ nhi u h dân c a xã Đak Nhau đang đi ch t r ng làm r y t i huy n Tuy Đ c t nh Đ k Nơng. Trong khi đĩ th i đi m đi u tra trùng h p v i mùa thu ho ch c a ngư i dân lên đa s đ i tư ng nguy cơ cao (lao đ ng chính và thư ng đi r ng, r y) t p trung t i r y khơng tham gia xét nghi m máu? Cĩ ph i lý do trên mà t l b nh trong dân qua đi u tra và t i tr m y t khơng cao? Trong ph m vi đ tài chúng tơi chưa th tr l i câu h i này và đ xu t cĩ m t nghiên c u sâu hơn. K t qu nghiên c u cho th y t l KSTSR/lam là 2,34%. Cao nh t nhĩm dân t c khác là 3,48%, k đ n là nhĩm dân t c S’tiêng là 2,98% và nhĩm dân t c kinh là 1,22%. K t qu này th p hơn so v i k t qu nghiên c u c a Lê Ng c Tr ng, Lê Đình Cơng, Đồn H nh Nhân, Lê Văn T i, Nơng Th Ti n, Nguy n Văn Hư ng và CS trong nghiên c u t i Bình Thu n [33] cĩ t l KSTSR/lam là 4,5%. S khác bi t này đư c gi i thích vào th i đi m nghiên c u và đ a đi m nghiên c u khác nhau. N u so v i t l nhi m KSTSR c a t nh Bình Phư c năm 2007 là 2,65%, năm 2008 là 1,92%; năm 2009 là 2,09% [39]; thì t l nhi m KSTSR t i th i đi m nghiên c u c a xã này cao hơn. Qua k t qu đi u tra cho th y cĩ hai lồi KST là P. falciparum và P. vivax trong thành ph n KSTSR, khơng phát hi n các lồi P.malariae và P.ovale . T l
- 51 P.falciparum chi m ưu th 88,9%, đi u này cho th y kh năng gây nên SR n ng ho c SRAT là cao. 4.2. Các y u t nguy cơ nh hư ng đ n m c SR. 4.2.1 Vector truy n b nh SR V i 05 lồi đi u tra đư c chi m 8,33% thành ph n lồi c nư c thì thành ph n lồi đây khơng đư c phong phú. Như đã đ c p trên, th i đi m đi u tra đang vào mùa khơ và n ng nĩng, ch t n t i m t s th y v c thích h p cho m t s lồi phát tri n mà thơi. Tuy nhiên, qua đi u tra chúng tơi cũng thu th p đư c 02 vector truy n b nh chính là An.dirus, An.minimus và 03 lồi truy n b nh ph là An.vagus, An.jeyporiensis và An.splendidus . Trong các phương pháp đi u tra thì b y đèn trong nhà chi m thành ph n lồi cao nh t 04 lồi, b y đèn ngồi nhà và m i ngư i trong nhà thu th p đư c 02 lồi, m i ngư i ngồi nhà 01 lồi và soi nhà ngày chưa phát hi n cá th Anopheles nào trú đ u trong nhà. Trong s 04 cá th An.dirus cĩ đ n 01 cá th b t đư c b ng m i ngư i trong nhà, 01 cá th b t đư c b ng m i ngư i ngồi nhà và 02 cá th thu th p đư c b ng b y đèn trong nhà (vào nhà tìm m i đ t máu) chi m t l 33,33% trong khi đĩ khơng cĩ cá th nào thu th p đư c chu ng gia súc. Đi u này cho th y r ng An.dirus cĩ xu hư ng đ t ngư i cao hơn đ t gia súc m t cách rõ r t. K t qu này tương t như nh n đ nh c a Nguy n Đ c M nh (1992); Trương Văn Cĩ (1996) v ái tính c a An.dirus đ i v i v t ch . 4.2.2. Y u t nguy cơ m c SR đ i v i ngư i đi r ng, đi r y ng l i trong r ng ho c ng r y K t qu nghiên c u v vi c đi r ng, ng l i trong r ng ho c ng trong r y cho th y cĩ m i nguy cơ liên quan gi a đi r ng, ng l i trong r ng v i m c b nh SR c 3 nhĩm dân t c là r t cao. Ngư i đi r ng, đi r y và ng l i trong r ng, trong r y cĩ nguy cơ m c b nh SR g p 4,5 l n so v i ngư i khơng ng l i trong r ng, trong r y. K t qu này cao hơn so v i nghiên c u c a Lê Thành Đ ng, Nguy n Tân, Nguy n Xuân Thi n, Nguy n Th L Huy n, Hồng Truy n và CS
- 52 [5] là ngư i đi r ng, đi r y và ng l i trong r ng, trong r y cĩ nguy cơ m c b nh SR g p 3,2 l n so v i ngư i khơng ng l i trong r ng, trong r y 4.2.3. Y u t nguy cơ m c SR đ i v i ng màn khơng thư ng xuyên Ngư i Kinh thư ng xuyên ng màn chi m t l 61,70%. Ngư i S’tiêng thư ng xuyên ng màn chi m t l 44,73% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cĩ t l 54,0%. Trong nghiên c u c a Lê Thành Đ ng, Nguy n Tân, Nguy n Xuân Thi n, Nguy n Th L Huy n, Hồng Truy n và CS [5] t l n m màn thư ng xuyên khi nhà là: ngư i Kinh 87,1%; ngư i Banar 86,6%; ngư i Chăm 85,4%; ngư i Hre 88,3%. K t qu nghiên c u cho th y thi u màn ng là m t trong nh ng y u t nguy cơ cao m c SR, ngư i khơng thư ng xuyên ng màn cĩ nguy cơ cao m c b nh SR g p 3,78 l n so v i ngư i thư ng xuyên ng màn. 4.2.4. Nh ng y u t sinh đ a c nh đ i v i vector truy n b nh SR Nhi t đ bình quân trong năm cao đ u và n đ nh t 25,8 26,2°C . Nhi t đ bình quân th p nh t 21,5 22°C. Nhi t đ bình quân cao nh t t 31,7 32,2°C. Nhìn chung s thay đ i nhi t đ qua các tháng khơng l n, song chênh l ch nhi t đ gi a ngày và đêm thì khá l n, kho ng 7 đ n 9° C nh t là vào các tháng mùa khơ. Nhi t đ cao nh t vào các tháng 3, 4, 5 (t 37 37,2°C) và th p nh t vào tháng 12 là 19°C. N m trong vùng d i dào n ng. T ng s gi n ng trong năm t 2400 2500 gi . S gi n ng bình quân trong ngày t 6,2 6,6 gi . Th i gian n ng nhi u nh t vào tháng 1, 2, 3, 4 và th i gian ít n ng nh t vào tháng 7, 8, 9. Lư ng mưa bình quân hàng năm bi n đ ng t 2.045 – 2.325 mm. Mùa mưa di n ra t tháng 5 11, chi m 85 90% t ng lư ng mưa c năm, tháng cĩ lư ng mưa l n nh t 376 mm (tháng 7). Mùa khơ t cu i tháng 11 đ n đ u tháng 5 năm sau, lư ng mưa ch chi m 10 15% t ng lư ng mưa c năm, tháng cĩ lư ng mưa ít nh t là tháng 2, 3. [40]. Nh ng y u t th i ti t này là đi u ki n thu n l i cho mu i Anophelles phát tri n quanh năm.
- 53 4.3. Ki n th c, thái đ và th c hành PCSR c a ngư i dân. 4.3.1. Ki n th c v nguyên nhân gây b nh SR Trong s 220 ngư i đư c h i cĩ 50,45% tr l i đúng nguyên nhân gây lên b nh SR là do KSTSR. So sánh v i k t qu đi u tra c a Đào Hư ng (1999) t i xã C u Bà, huy n Khánh Vĩnh, t nh Khánh Hịa [10] thì t l ngư i dân tr l i đúng v nguyên nhân gây b nh SR là 75,37%, k t qu nghiên c u v t l ngư i dân tr l i đúng nguyên nhân gây b nh SR c a Đào Hư ng cao hơn so v i nghiên c u này. Ngư i Kinh bi t đúng v nguyên nhân gây b nh SR là 78,72%, ngư i S’tiêng là 35,52% và nhĩm ngư i thu c dân t c khác là 20%. Lê Khánh Thu n, Trương Văn Cĩ (2003) [28] khi nghiên c u “Tác đ ng các y u t kinh t xã h i đ n phịng ch ng b nh s t rét” cho k t qu ki n th c đúng v nguyên nhân gây b nh SR c a các c ng đ ng dân t c trong đĩ nh ng dân t c chính Tây Nguyên như Ê đê đ t 56,9%; Ba na đ t 61,1%; Gi Triêng đ t 67,9%. Như v y ki n th c v nguyên nhân gây b nh SR cĩ s khác nhau tương đ i gi a các nhĩm dân t c t i xã nghiên c u. Ngồi mu i là nguyên nhân truy n b nh SR cịn cĩ đư ng lan truy n khác là m truy n sang con ho c truy n máu. Nhưng v i ph m vi đ tài và đ i tư ng đư c h i là ngư i dân t c ít ngư i nên chúng tơi đã khơng đ t tình hu ng này trong câu h i. 4.3.2 Ki n th c v tri u ch ng b nh SR S ngư i bi t đúng tri u ch ng c a b nh SR đư c ngư i dân nêu ra v i t l 61,81%. Đây là vùng SRLH n ng, đa s ngư i trư ng thành đây đã b nhi m KSTSR, do đĩ ít nhi u đã cĩ mi n d ch SR, nh ng cơn s t đi n hình (tri u ch ng chính) ít khi g p nh ng đ i tư ng này. Do đĩ t l ngư i dân tr l i đúng các tri u ch ng chính c a b nh SR khơng cao. 4.3.3 Ki n th c v phịng ch ng b nh SR T l bi t đúng các bi n pháp PCSR c a ngư i dân là 56,36%. Ngư i dân bi t cách phịng ch ng SR ch y u qua 2 bi n pháp: dùng màn t m thu c, phun
- 54 thu c di t mu i và bi n pháp u ng thu c phịng. Theo tài li u truy n thơng PCSR c a Chương trình Phịng ch ng s t rét Qu c gia (2004) thì n m màn t m hĩa ch t, phun thu c đ u đư c coi là nh ng bi n pháp PCSR, do đĩ ngư i dân bi t 1 trong 3 bi n pháp trên đ u đư c coi là cĩ ki n th c đúng v phịng ch ng b nh SR. Nghiên c u c a Tr nh Tư ng (tháng 07/2002) [34] thì t l nhĩm dân Mơng c a huy n B o Yên hi u bi t v cách phịng ch ng b nh SR cịn r t th p 54%. 4.3.4. Thái đ phịng ch ng SR c a ngư i dân Chúng tơi s d ng 05 câu h i đ đi u tra v thái đ c a ngư i dân ch p nh n bi n pháp PCSR. T l đi u tra cho th y ngư i dân ng h các bi n pháp PCSR r t cao: 82,72% s ngư i cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh SR; 91,36% s ngư i cĩ thái đ đúng v đi u tr kh i b nh SR; 92,72% s ngư i cĩ thái đ đúng v nơi đi u tr m c SR; 89,09% s ngư i cĩ thái đ đúng v phịng b nh SR; 92,72% s ngư i cĩ thái đ đúng v vi c ng màn phịng b nh. Ngư i dân ng h vi c t m màn và phun thu c là m t y u t quan tr ng cho chương trình PCSR các tuy n. Đ c bi t ngư i dân đ ng ý l y lam máu tìm KSTSR là m t thu n l i l n trong các cu c đi u tra tồn dân nh m đánh giá hi u qu các bi n pháp can thi p. Đi u này ph n nào nĩi lên đư c nh ng n l c c a tuy n cơ s trong cơng tác truy n thơng giáo d c PCSR nh ng năm qua. 4.3.5. Th c hành phịng ch ng SR Vi c gi t màn sau t m là y u t làm gi m hi u l c di t t n lưu và hi u qu phịng ch ng mu i c a hĩa ch t di t. Kh c ph c tình tr ng này là m t khĩ khăn l n cho chương trình PCSR. Hi n nay đã cĩ nhi u nghiên c u và ng d ng thành cơng các hĩa ch t b n v ng, ít tác đ ng b i ch t t y r a và t n lưu dài như màn Olyset và Permanet. Tuy nhiên, vì giá thành s n ph m này cao nên chương trình PCSR Qu c gia chưa cĩ kh năng ng d ng r ng rãi cho ngư i dân s ng trong các vùng lưu hành SR. Khi m c SR ngư i dân đ n Tr m Y t xã đ đi u tr chi m t l 43,63%; B nh vi n đa khoa huy n 40,45 %; Y t tư nhân 8,18%; t mua thu c đi u tr
- 55 5,45% và khơng làm gì chi m t l 2,29%. T l này g n gi ng v i nghiên c u c a Trương Văn T n và c ng s (2000) [22] v d ch t b nh SR và y u t liên quan đ n c ng đ ng dân t c Sê Đăng t nh Qu ng Nam: Khi m c SR đ n cơ s y t là 88,89%.
- 56 K T LU N 1. T l m c SR ngư i dân t i xã nghiên c u: Xã Đak Nhau, huy n Bù Đăng là vùng SR lưu hành n ng c a t nh Bình Phư c, T l m c SR chung là 3,12%; trong đĩ ngư i Kinh m c SR cĩ t l 1,82%, ngư i S’tiêng là 3,73% và ngư i thu c nhĩm các dân t c khác cao nh t là 4,65%. Tr em dư i 15 tu i cĩ t l m c SR là 1,82%. Nam gi i m c SR t l 3,48%, n gi i m c SR chi m t l 2,73%. Khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê v t l m c SR gi a nam và n . T l lách to t i nghiên c u này là 1,30%; g p c 3 nhĩm dân t c và t t c đ u là lách s 1. T l KSTSR/lam là 2,34%. Ch cĩ P.falciparum và P.vivax trong thành ph n KSTSR, khơng phát hi n đư c P. malariae, P.ovale . t i đi m nghiên c u. T l KSTSR P.falciparum chi m ưu th 88,9%, và P.vivax chi m 11,1%. 2. M t s y u t nguy cơ đ n m c SR xã nghiên c u Trung gian truy n b nh Phát hi n 12 cá th g m 5 lồi Anophelles, vector truy n b nh SR chính An.dirus thu th p cĩ t l cao 33,33%, An.minimus cĩ t l 25%. Các vector truy n b nh ph : An.jeyporiensis chi m t l 16,66%; An.vagus là 16,66%; An.splendidus là 8,33%. Ki n th c Thái đ Th c hành PCSR c a ngư i dân xã Đak Nhau T l ngư i dân cĩ ki n th c đúng v b nh SR như sau: 50,45% bi t nguyên nhân gây b nh, 44,54% bi t mu i là trung gian truy n b nh, 61,81% ngư i dân bi t các tri u ch ng chính c a b nh SR, 56,36% ngư i dân bi t các bi n pháp PCSR. T l ngư i dân cĩ thái đ ng h và ch p nh n các bi n pháp PCSR: 82,72% s ngư i cĩ thái đ đúng v s nguy hi m c a b nh SR; 91,36% s ngư i cĩ thái đ đúng v đi u tr kh i b nh SR; 92,72% s ngư i cĩ thái đ
- 57 đúng v nơi đi u tr m c SR; 89,09% s ngư i cĩ thái đ đúng v phịng b nh SR; 92,72% s ngư i cĩ thái đ đúng v vi c ng màn phịng b nh. T l ngư i dân th c hành đúng trong PCSR: 92,27% ngư i dân cĩ hành vi đúng đ n nơi đi u tr khi m c SR; 70,45% ngư i dân s d ng thu c SR khi m c b nh SR; 54,09% ngư i dân ng màn thư ng xuyên. Ngư i đi r ng, đi r y ng l i trong r ng ho c ng r y Ngư i đi r ng, đi r y và ng l i trong r ng, trong r y cĩ nguy cơ m c b nh SR g p 4,5 l n so v i ngư i khơng ng l i trong r ng, trong r y. Nguy cơ m c SR đ i v i khơng ng màn thư ng xuyên Nguy cơ m c SR khi ng màn khơng thư ng xuyên g p 3,78 l n so v i ng màn thư ng xuyên.
- 58 KHUY N NGH 1. Ti p t c đ y m nh cơng tác truy n thơng giáo d c v phịng ch ng b nh SR trong c ng đ ng, đ c bi t v i đ ng bào dân t c thi u s đ nâng cao ki n th c và c i thi n hành vi trong cơng tác phịng ch ng b nh SR. 2. Nh m duy trì thành qu PCSR đã đ t đư c c n ti p t c tăng cư ng giám sát nhĩm cĩ nguy cơ m c SR cao như ngư i đi r ng, ng r y. Áp d ng các bi n pháp PCSR thích h p cho nh ng đ i tư ng này như t m võng, b c võng v i hĩa ch t di t mu i, c p thu c d phịng. 3. Tăng cư ng cơng tác giám sát vector SR, đ c bi t là tính nh y, kháng c a 2 vector truy n b nh chính An.minimus và An.dirus v i hĩa ch t di t cơn trùng đ l a ch n lo i hĩa ch t và n ng đ phun, t m di t phù h p. S d ng màn t m hĩa ch t là bi n pháp ch y u, ch phun t n lưu hĩa ch t c m dân cư g n r ng. 4. Đ y m nh xã h i hĩa cơng tác PCSR, m i ngư i, m i nhà, m i t ng l p nhân dân, m i ban ngành, đồn th trong xã đ u cĩ trách nhi m đ i v i Chương trình Qu c gia Phịng ch ng s t rét.
- TÀI LI U THAM KH O Tài li u ti ng Vi t Nam 1. B Y t (2009) Hư ng d n ch n đốn và đi u tr s t rét . Hà N i, trang 9 10. 2. Lê Đình Cơng, Lê Xuân Hùng (1997) “Đánh giá k t qu PCSR Vi t Nam giai đo n 1992 1995” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 1996) , NXB Y h c Hà N i, t p 1, trang 7 26. 3. Lê Đình Cơng, Tr n Qu c Tuý, Lý Văn Ng (1997) “ K t qu đi u tra đánh giá ho t đ ng c a d án PCSR năm 1996 – 1997” T p chí phịng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n SR KST CT TW s 3 năm 1997, trang 5 8. 4. Tr n Th Dung, Nguy n Th Duyên và CS “ nh hư ng c a nhi t đ đ i v i s phát tri n c a mu i An. dirus ” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 5. Lê Thành Đ ng, Nguy n Tân, Nguy n Xuân Thi n, Nguy n Th L Huy n, Hồng Truy n và CS (1997) “Nghiên c u b nh ch ng v ng r y, đi r ng qua đêm và s t rét ” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 6. Lê Thành Đ ng, Nguy n Tân, Huỳnh Văn Đơn, Nguy n Xuân Thi n, Nguy n Th L Huy n, Nguy n Văn Nam. “Các y u t nguy cơ nhi m ký sinh trùng s t rét trong c ng đ ng dân t c Bana t nh Bình Đ nh” Thơng tin Phịng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng. Vi n S t rét KST CT TW, Hà N i (4) 1998. 7. Lê Thành Đ ng (2001) “Nghiên c u th c tr ng s t rét và m t s y u t nguy cơ m c s t rét trong c ng đ ng các dân t c vùng s t rét lưu hành t nh Bình Đ nh” Lu n án ti n s y h c. 8. Lê Xuân Hùng, Tr n Đình Đ o (2003) “K t qu nghiên c u ban đ u v đ c đi m d ch t h c c a nhĩm dân di cư t i huy n Ea Súp t nh Đ k L k” T p chí phịng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng. Vi n SR KST CT TW s 3 năm 2003, trang 5 8. 9. Tr n M nh H và CS (2002) “ M t s y u t nguy cơ v xã h i và t p quán nh hư ng đ n tình hình s t rét t i Lâm Đ ng, Vi t Nam” T p chí y h c th c hành, h i ngh khoa h c y dư c Vi n Trư ng Tây Nguyên Khánh Hịa 2004 , B Y t xu t b n năm 2004, trang 282 290. 10. Đào Hư ng (1999) “Nghiên c u ki n th c, thái đ , hành vi phịng ch ng s t rét c a ngư i dân xã C u Bà, Khánh Vĩnh, Khánh Hịa” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c 1996 2000 , NXB Y h c 2001.
- 11. Võ Văn Lãnh, Huỳnh Văn Đơn (2000) “ Gĩp ph n tìm hi u m t s y u t d ch t và cơn trùng truy n b nh s t rét c ng đ ng dân t c Bana Vĩnh Kim, Vĩnh Th nh, Bình Đ nh ” Báo cáo khoa h c chuyên ngành SR KST CT khu v c MT TN . Vi n SR KST CT Quy Nhơn 2002, trang 123. 12. Tr n Bá Nghĩa, Nguy n Võ Hinh, Võ Đ i Phú (1998) “ Đánh giá tình hình s d ng màn ch ng mu i và s hi u bi t c a c ng đ ng v b nh s t rét t i A Lư i, Th a Thiên Hu ” Báo cáo khoa h c chuyên ngành SR KST CT khu v c MT TN giai đo n 1991 2000 , trang 104 109. 13. PCSR, chương trình QG PCSR , NXB Y h c Hà N i năm 2005 tr.12 18. 14. Petra von dungern “SR các nư c Đơng Dương; Vi t Nam đi n hình PCSR thành cơng ” (B n d ch ti ng Vi t c a Lê Xuân Hùng) T p chí phịng ch ng b nh SR và b nh KST, Vi n s t rét KST CT TW, s 5/Năm 2002 tr.4 10. 15. Vũ Th Phan, Tr n Qu c Tuý, Lê Xuân Hùng (1998) “Nh ng đ c đi m d ch t h c c a b nh s t rét Vi t Nam t 1992 1997” H i ngh khoa h c v PCSR 1992 1997 , B Y t xu t b n, trang 55 58. 16. Vũ Th Phan và CS ( 1987) “ Phân vùng d ch t và th c hành trong chương trình thanh tốn s t rét Vi t Nam” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1981 1986), Vi n SR KST CT TW, Hà N i, trang 9 – 13. 17. Vũ Th Phan (2001), D ch t h c b nh s t rét và phịng ch ng s t rét Vi t Nam, NXB Y h c, Hà N i, trang 21 36, 156 157, 176 187. 18. Nguy n Xuân Quang, Trương Văn Cĩ, Lê Giáp Ng , Đ Cơng T n, H Đ c Thồn và CS (1999) “Các qu n th mu i Anopheles trên các khu v c h th ng th y l i, th y đi n và vùng cây cơng nghi p Tây Nguyên” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c phịng ch ng s t rét 1997 – 2002 , NXB Y h c năm 2002, trang 389 401. 19. Nguy n Xuân Quang, Lê H u C u, Trương Văn Cĩ, H Đ c Thồn, Nguy n H ng Sanh và CS (2003) “Nghiên c u s liên quan gi a hai vector An.dirus và An. minimus v i sinh c nh r ng t nhiên và cây cơng nghi p huy n Chư Sê, Gia Lai ” T p chí y h c th c hành h i ngh khoa h c chuyên ngành ký sinh trùng , B Y t xu t b n năm 2004, trang 165 170. 20. Ngơ La Sơn, Nguy n Qu c Típ và CS (2003) “Di bi n đ ng dân và tình hình s t rét t i t nh Đ k L k 8 tháng đ u năm 2003” T p chí phịng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng . Vi n SR KST CT TW s 6 năm 2003, tr 11. 21. Nguy n Tân, Nguy n Văn Chương và CS (1999) “Nghiên c u m i tương quan gi a các y u t t p quán, đi u ki n kinh t và tình hình s t rét t i Kon Tum và Đ k L k” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c PCSR 1997 2002 , NXB Y h c năm 2002 trang 127 138. 22. Trương Văn T n và CS (2000) “Nghiên c u d ch t , cơn trùng truy n b nh s t rét và m t s y u t liên quan c ng đ ng dân t c Sê Đăng t nh
- Qu ng Nam” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c 1996 2000 , NXB Y h c 2001. 23. Ph m Văn Thân, Nguy n Th Minh Tâm, Ph m Hồng Th , Ph m Trí Tu , Hồng Tân Dân, Trương Kim Phư ng, Phan Th Hương Liên “Ký sinh trùng s t rét” Ký sinh trùng y h c, NXB Y h c 2001. 24. Nguy n Xuân Thao, Phan Văn Tr ng (2002), “Th c tr ng b nh s t rét huy n Ea Suop, t nh Đ k L k năm 1998 và ki n th c, thái đ , th c hành c a ngư i dân trong phịng ch ng b nh” T p chí y h c th c hành s 10 , B Y t xu t b n năm 2002, trang 9 12. 25. Nguy n Xuân Thao (1997), “Hi u qu c a truy n thơng giáo d c trong phịng ch ng b nh s t rét trên 7 dân t c đ nh cư Tây Nguyên” T p chí y h c th c hành s 447, B Y t xu t b n năm 2003, trang 42 46. 26. Lê Khánh Thu n, Nguy n Tân, Lê Thành Đ ng, Bùi Văn Đ nh, Nguy n Văn Nam, Nguy n Th L Huy n, Nguy n Duy Sơn và CS “ Nghiên c u m t s bi n pháp kh c ph c s t rét gia tăng do di bi n đ ng (đi r ng, ng r y) Bình Tân (Bình Thu n) và Sơn Tr ch (Qu ng Bình)” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 27. Lê Khánh Thu n, Nguy n Tân, H Văn Hồng, Lê Thành Đ ng và CS “M t s đ c đi m d ch s t rét khu v c mi n Trung Tây Nguyên t 1976 – 1996 ” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 28. Lê Khánh Thu n, Trương Văn Cĩ, Nguy n Tr ng Xuân, Dương chí Thi n, Nguy n Xuân Quang, H Đ c Thồn, Đ ng Văn Phúc, Nguy n Duy Sơn và CS (2001) “ Các y u t kinh t , xã h i tác đ ng đ n phịng ch ng b nh s t rét c a c ng đ ng cư dân Tây Nguyên ” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 29. Lê Khánh Thu n, H Minh Hồn, Nguy n Văn Khá, Bùi Qu c Đ t và CS (2000) “Mùa truy n b nh s t rét Vân Canh” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002. 30. Ngơ Văn Tồn, Nguy n H u Phúc, Đ Văn Chính (2002) “Nghiên c u ki n th c, thái đ và th c hành c a ngư i dân v s t rét và phịng ch ng s t rét t i huy n Di Linh t nh Lâm Đ ng” T p chí y h c th c hành, h i ngh khoa h c y dư c Vi n Trư ng Tây Nguyên Khánh Hịa 2004 , B Y t xu t b n năm 2004, trang 307 314. 31. Nguy n Văn Trung, Nguy n Đình Tân, Nguy n Th Bình, Đào Ng c Trung (1998) “Xây d ng mơ hình truy n thơng giáo d c xã h i hĩa phịng ch ng s t rét t i Kon Tum và Đ k L k” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1991 2000). Vi n S t rét KST CT Quy Nhơn 2002.
- 32. H Tân Ti n (2009) “Nghiên c u m t s đ c đi m d ch t s t rét và các y u t nguy cơ nh hư ng đ n m c s t rét t i 2 xã Ea Tir và Ea Nam, huy n Ea H'leo, t nh Đ k L k” Lu n văn t t nghi p th c s y h c. 33. Lê Ng c Tr ng, Lê Đình Cơng, Đồn H nh Nhân, Lê Văn T i, Nơng Th Ti n, Nguy n Văn Hư ng và CS “Đánh giá hi u qu c a các bi n pháp phịng ch ng s t rét thích h p vùng sâu vùng xa” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c (1996 2000). Vi n S t rét KST CT TW 2001. 34. Tr nh Tư ng và CS “Nghiên c u th c tr ng s t rét và m t s y u t nh hư ng đ n s t rét 6 dân t c: H’Mơng, Dao. Phù Lá, Khơ Mú, Tày và Nùng t nh Lào Cai và Sơn La” K y u cơng trình nghiên c u khoa h c 1996 2000 , NXB Y h c 2001, tr 72 78. 35. Trung tâm phịng ch ng s t rét t nh Bình Phư c (2011) Sơ k t cơng tác phịng ch ng s t rét 06 tháng đ u năm 2011. 36. Vi n S t rét Ký sinh trùng Cơn trùng TP. HCM (2010) Báo cáo k t qu ho t đ ng 9 tháng năm 2010. 37. Vi n S t rét KST CT TW Hà N i (2010) H i ngh t ng k t cơng tác phịng ch ng s t rét và giun sán giai đo n 2006 2010, tri n khai k ho ch năm 2011 và giai đo n s p t i. 38. Vi n S t rét KST CT TW Hà N i (2005) H i ngh t ng k t cơng tác phịng ch ng s t rét và giun sán giai đo n 2001 2005, tri n khai k ho ch 2006 2010. 39. Vi n S t rét KST CT TW Hà N i (2010) K ho ch ngăn ch n s t rét kháng artemisinin t i t nh Bình Phư c. 40. Website y ban nhân dân t nh Bình Phư c ( ) Báo cáo t ng k t cơng tác xã h i hĩa t nh Bình Phư c năm 2009. Tài li u ti ng nư c ngồi. 41. Gilles H.M (1993) “Diagnostic methods in malaria” Bruce Chwatt’s Essential malariology , pp.78 85. 42. WHO (1993), A global strategy for malaria control , pp. 1 30. 43. WHO (1994), Bench aids for the diagnoisis of malaria plates (8), PP.1 8 44. WHO (1997), “Malaria in border areas of the South East Asia and Western Pacific Region of WHO (report in the regional meeting on malaria control with empasison durg resistance), Manila, Philippines 21 24 Oct 1996 , pp.34 36. 45. WHO (1999), “microscopy diagnosis”, Basic microscopy for health workers and laboratory personnel, pp. 16 36.
- Ph l c: PHI U ĐI U TRA H GIA ĐÌNH (KAP PCSR) Đ A ĐI M ĐI U TRA: Tên t nh: Tên Huy n: Tên xã: Tên thơn, b n THƠNG TIN V NGƯ I ĐƯ C PH NG V N: H và tên: Tu i (Năm): [ ] [ ] Gi i tính: (Nam = 1, n = 2) [ ] Trình đ văn hố: [ ] (Mù ch = 0, Ti u h c =1; Trung h c cơ s =2; Trung h c ph thơng =3) Dân t c: Ngh nghi p: THƠNG TIN V H GIA ĐÌNH: Gia đình anh (ch ) cĩ bao nhiêu ngư i?: [ ] [ ] S tr em < 5 tu i: [ ] [ ] S tr em t 5 – 14 tu i: [ ] [ ] S ph n tu i t 15 – 49 tu i: [ ] [ ] Anh (Ch ) là ngư i đ a phương hay t nơi khác đ n? [ ] (Đ a phương=1; Nơi khác=2) Ngu n thu nh p chính c a gia đình? [ ] (Nơng nghi p = 1, Làm r ng / khai thác g = 2, Kinh doanh/buơn bán = 3, Chăn nuơi = 4, Hư ng lương nhà nư c = 5,). Khác, ghi rõ:
- I. Hi u bi t v nguyên nhân b nh s t rét: 1. Đư ng lây truy n b nh s t rét là do: Mu i đ t Th i ti t x u U ng nư c đ c V sinh kém Khác Khơng bi t 2. B nh s t rét là b nh cĩ lây truy n hay khơng? Cĩ lây Khơng lây Khơng bi t 3. Khi m c b nh s t rét thư ng cĩ các bi u hi n: S t S t, rét run, vã m hơi Tiêu ch y Ho kh c đ m Khơng bi t 4. M c b nh s t rét cĩ c n ph i xét nghi m máu hay khơng? C n ph i xét nghi m máu Khơng c n xét nghi m 5. Khi m c b nh s t rét c n đ n đâu đ cĩ thu c tr b nh? Đ n tr m y t T mua thu c Khơng bi t 6. Mu n phịng ch ng b nh s t rét c n ph i làm gì? Ng màn U ng thu c phịng Di t lăng quăng, b g y Phun, t m hĩa ch t Phát quang b i r m Hun khĩi, đ t hương Khơng bi t 7. Anh (ch ) đã đư c nghe tuyên truy n v b nh s t rét chưa? Cĩ Khơng N u cĩ thì nghe đư c đâu và ưa nh t hình th c truy n thơng nào? Tivi, Video Cán b xã/thơn/giáo viên Tranh, áp phich T rơi Loa truy n thanh, Radio Cán b y t Khác II. Thái đ c a ngư i dân v b nh s t rét và cách phịng ch ng: 8. B nh s t rét cĩ nguy hi m khơng? Nguy hi m Khơng nguy hi m Khơng bi t 9. B nh s t rét cĩ đi u tr đư c khơng? Đi u tr đư c Khơng đi u tr đư c Khơng bi t 10. Theo anh ch , nơi nào đi u tr kh i b nh s t rét:
- Tr m y t Th y cúng Qu y thu c Khơng bi t 11. B nh s t rét cĩ phịng ng a đư c khơng? B nh s t rét phịng ng a đư c B nh s t rét khơng phịng ng a đư c Khơng bi t 12. Ng màn cĩ phịng đư c b nh s t rét khơng? Cĩ Khơng Khơng bi t III. Hành vi c a ngư i dân v s t rét và PCSR: 13. Khi m c b nh s t rét c n đ n nơi nào đ tr b nh? Tr m Y t B nh vi n huy n Y t tư nhân T mua thu c Khơng làm gì 14. Lo i thu c nào đã s d ng khi b b nh s t rét M t trong lo i thu c SR thư ng dùng t i xã (Quinin, Chloroquin, Artesunat, CV8) Thu c kháng sinh Thu c khác Khơng nh 15. Nhà anh ch cĩ đ màn khơng? Cĩ đ màn Khơng đ màn S màn / s ngư i 16. Nhà anh ch cĩ thư ng xuyên ng màn? Thư ng xuyên Khơng thư ng xuyên Khơng thích 17. Anh ch cĩ thư ng đi r ng, đi r y và ng l i trong r ng, trong r y khơng? Cĩ Khơng 18. Anh ch cĩ thư ng xuyên quét d n trong và ngồi nhà , phát quang b i r m, khai thơng c ng rãnh đ phịng ch ng mu i t i nhà khơng? Cĩ Khơng Đak Nhau, ngày tháng năm 2010 Ngư i đi u tra
- Ph l c 1: Ký sinh trùng SR t i t nh Bình Phư c t năm 2000 2009 Ph l c 2: T l ch t do s t rét và t l ký sinh trùng s t rét t i t nh Bình Phư c.
- Ph l c 3: S dân b o v b ng hĩa ch t c a t nh Bình Phư c.
- NHÀ T M C A NGƯ I DÂN TRONG R Y TR M Y T XÃ ĐAK NHAU
- QU Y THU C TRÊN Đ A BÀN XÃ ĐAK NHAU ĐƯ NG GIAO THƠNG CHÍNH C A XÃ ĐAK NHAU
