Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng bệnh lở mồm long móng trên đàn bò nuôi tại tỉnh Đăk Lăk

pdf

83 trang yendo 8640

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng bệnh lở mồm long móng trên đàn bò nuôi tại tỉnh Đăk Lăk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_nghien_cuu_mot_so_dac_diem_dich_te_hoc_danh_gia_thi.pdf

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, đánh giá thiệt hại và đề xuất biện pháp phòng bệnh lở mồm long móng trên đàn bò nuôi tại tỉnh Đăk Lăk

B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN HỒI BO NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, ĐÁNH GIÁ THIT HI VÀ Đ XUT BIN PHÁP PHỊNG BNH L MM LONG MĨNG TRÊN ĐÀN BỊ NUƠI TI TNH ĐĂK LĂK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP ĐĂK LĂK, NĂM 2011
B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN HỒI BO NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, ĐÁNH GIÁ THIT HI VÀ Đ XUT BIN PHÁP PHỊNG BNH L MM LONG MĨNG TRÊN ĐÀN BỊ NUƠI TI TNH ĐĂK LĂK Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. CAO VĂN HNG TS. NGUYN TN VUI ĐĂK LĂK, NĂM 2011 2
LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu lun văn Thc sĩ ngành Thú y ca tơi. Các s liu, kt qu cĩ trong lun văn này là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nghiên cu nào khác. Ngưi cam đoan Nguyn Hồi Bo i
LI CM ƠN Đ hồn thành đ tài này, tơi xin chân thành cm ơn: Lãnh Đo Trưng Đi Hc Tây Nguyên, Lãnh Đo Phịng Đào to Sau Đi hc Trưng Đi Hc Tây Nguyên Lãnh Đo Khoa Chăn nuơi Thú y, cùng các thy cơ trong khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên, Chi cc Thú y,Trm thú y, phịng thng kê TP.BMT, huyn Krơng pák, huyn Eakar tnh Đăk Lăk. K thut viên phịng thí nghim B mơn thú y Chuyên ngành và B mơn Cơ s thú y đã to điu kin giúp đ to điu kin thun li nht cho tơi thc hin đ tài này. Tơi xin bày t lịng chân thành cm ơn ti s giúp đ hưng dn tn tình ca thy, Tin sĩ Cao Văn Hng, Tin sĩ Nguyn Tn Vui đã giúp đ tơi trong sut quá trình thc hin đ tài. Cui cùng tơi xin cm ơn gia đình, ngưi thân cùng bn bè (Th.S Nguyn Như Trung, BSTY Nguyn Văn Nho, BSTY Đào Xuân Quỳnh , ) đã giúp đ đng viên tơi trong sut quá trình hc và thc hin đ tài. Xin trân trng cm ơn! ii
MC LC Đu mc Trang LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii MT S PH LC vii DANH SÁCH CÁC T VIT TT viii DANH MC BNG BIU ix DANH MC BIU Đ VÀ Đ TH x M ĐU 1 1. Đt vn đ 1 2. Mc tiêu ca đ tài 1 3.Ý nghĩa khoa hc và thc tin 2 CHƯƠNG 1 3 TNG QUAN NGHIÊN CU 3 1.1. MT S NGHIÊN CU V BNH 3 1.1.1. trên th gii 3 1.1.2. Vit Nam 5 1.1.3. Nhng thit hi do bnh LMLM 7 1.2. DCH T HC BNH LMLM TRÊN BỊ 9 1.2.1. Căn bnh 9 1.2.2. Lồi mc bnh 12 1.2.3. La tui mc bnh 13 1.2.4. Mùa mc bnh 13 1.2.5. Cht cha virus 13 1.2.6. Đưng xâm nhp và lây lan bnh 14 iii
1.2.7. Cơ ch sinh bnh hc 14 1.3. TRIU CHNG CA BNH BỊ 16 1.3.1. Th thơng thưng, hay th nh 16 1.3.2. Th ác tính 17 1.3.3. Bin chng 18 1.4. BNH TÍCH CA BNH 18 1.5. CHN ĐỐN BNH 19 1.5.1. Chn đốn lâm sàng 19 1.5.2. Chn đốn phịng thí nghim 19 1.5.2.1. Chn đốn huyt thanh hc 19 1.5.2.2 Chn đốn virus hc 22 1.5.2.3. Chn đốn bng k thut RT – PCR 22 1.6. PHỊNG VÀ TR BNH 22 1.6.1. Phịng bnh 22 1.6.2. Điu tr 23 CHƯƠNG 2 27 ĐI TƯNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 27 2.1. ĐI TƯNG, THI GIAN VÀ ĐA ĐIM NGHIÊN CU 27 2.1.1. Đi tưng 27 2.1.2. Thi gian 27 2.1.3. Đa đim nghiên cu 27 2.2. NI DUNG NGHIÊN CU 27 2.2.1. Mt s đc đim t nhiên kinh t xã hi 27 2.2.2. Nghiên cu dch t hc bnh LMLM ti đa đim điu tra 27 2.2.2.1. Nghiên cu đàn gia súc mc bnh qua các ch tiêu 27 2.2.2.2. Nghiên cu v bnh LMLM theo thi gian 27 iv
2.2.2.3. Nghiên cu v bnh LMLM theo khơng gian 27 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 27 2.3.1. Nghiên cu dch t hc 27 2.3.2. Phương pháp thu thp và s dng s liu 28 2.3.3. Phương pháp chn mu 28 2.3.4. Sơ lưc v đa bàn chn mu điu tra 28 2.3.5. Đánh giá thit hi do bnh LMLM ti đa đim điu tra 28 2.3.5.1. Thit hi trc tip 28 2.3.5.2 Thit hi gián tip 29 2.3.6. Phương pháp tính tốn s liu 29 2.3.6.1. Tính t l 29 2.3.6.2. Tính h s 30 2.3.7. Phương pháp x lý s liu 30 CHƯƠNG 3 31 KT QU THO LUN 31 3.1. ĐC ĐIM T NHIÊN, KINH T XÃ HI 31 3.1.1. Đc đim t nhiên 31 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi 32 3.1.2.1. Tình hình chăn nuơi Bị ti Tp.BMT huyn Krơng Păk và Ea Kar 34 3.1.2.2. Cơng tác thú y ti Tp. BMT huyn Krơng Păk và Ea Kar 35 3.2. MT S KT QU NGHIÊN CU DCH T HC BNH LMLM 39 3.2.1. Kt qu nghiên cu trên đàn gia súc mc bnh LMLM 39 3.2.1.1. T l mc bnh LMLM qua các năm t 2006 2011 39 3.2.1.2. Kt qu xác đnh tc đ mi mc ca bnh LMLM 42 3.2.2. T l mc t l t vong theo la tui 44 3.2.2.1. T l mc bnh theo la tui 44 v
3.2.2.2. Kt qu xác đnh t l cht, t l t vong bị 46 3.2.3. Xác đnh triu chng bnh LMLM 48 3.2.4. Nghiên cu v bnh LMLM theo thi gian 50 3.2.4.1. Xác đnh h s năm dch 50 3.2.4.2. Xác đnh h s mùa dch 51 3.2.5. Xác đnh dch LMLM theo khơng gian 53 3.2.5.1. Bn đ dch t bnh LMLM ca Tp.BMT 54 3.2.5.2. Bn đ dch t bnh LMLM ca huyn Krơng Păk 55 3.2.5.3. Bn đ dch t bnh LMLM ca huyn Ea Kar 56 3.3. ĐÁNH GIÁ THIT HI DO BNH LMLM TI ĐA ĐIM 57 3.3.1. Đánh giá thit hi trc tip 57 3.3.2. Các thit hi gián tip 58 KT LUN VÀ Đ NGH 60 KT LUN 60 Đ NGH 61 TÀI LIU THAM KHO 62 Tài liu ting vit 62 Tài liu nưc ngồi 64 Tài liu website 65 vi
MT S PH LC Mu phiu điu tra Mt s hình nh thc hin đ tài vii
DANH SÁCH CÁC T VIT TT ARN : Acid ribonucleic BHK21 : Baby Hamster Kidney line 21 CFR : Case fatality rate EC : European Community ELISA : Enzyme linked immuno sorbent assay FMD : Foot and mouth disease HSMD : H s mùa dch HSND : H s năm dch HSTD : H s tháng dch KHBT : Kt hp b th LMLM : L mm long mĩng NN&PT : Nơng Nghip và Phát Trin OIE : Office Internetional des Epizooties PCR : Polymerase chain reaction PPRS : Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome RT – PCR : Real time Polymerase Chain Reaction SAT : Southern Afican Territories TCID 50 : Tissue Culture Infectious Dose 50 Tp.BMT : Thành Ph Buơn Ma Thut VP : Viral Protein WRL : World Referrence Laboratory viii
DANH MC BNG BIU Bng 3.1. Tng đàn bị nuơi theo tng năm t 2006 đn na năm 2011. 34 Bng 3.2. Mng lưi thú y trên đa bàn điu tra 35 Bng 3.3. Kt qu tiêm phịng LMLM t năm 2006 2011 37 Bng 3.4. Tình hình bnh LMLM t 2006 2011 39 Bng 3.5. Kt qu nghiên cu xác đnh tc đ mi mc ca bnh LMLM 43 Bng 3.6. T l mc bnh LMLM theo la tui 45 Bng 3.7. T l cht, t l t vong do bnh LMLM 47 Bng 3.8. T l biu hin các triu chng bnh LMLM theo điu tra 48 Bng 3.9. H s năm dch ca LMLM t năm 2006 – 2011 50 Bng 3.10. Kt qu xác đnh h s mùa dch 52 Bng 3.11. Thit hi trc tip do bnh LMLM gây ra đa bàn điu tra 57 Bng 3.12. Thit hi gián tip do bnh LMLM gây ra đa bàn điu tra 58 ix
DANH MC BIU Đ, Đ TH VÀ HÌNH NH Biu đ 3.1. T l mc bnh LMLM theo la tui 45 Biu đ 3.2. H s năm dch LMLM t 2006 2011 51 Đ th 3.1. T l cht và t l t vong bị do bnh LMLM 47 Đ th 3.2 . H s năm dch LMLM t 2006 2011 53 Hình 1.1. Cu trúc ca virus LMLM 10 Hình 1.2. Mơ hình bn đ gen ca virut LMLM 10 Hình 1.3. Hình thái ca virus LMLM 11 Hình 1.4 (a,b,c) Triu chng ca bnh LMLM trên bị 17 Bn đ 1. Bn đ xut hin bnh LMLM các Quc gia trên th gii 5 Bn đ 3.1. Bn đ dch t dch LMLM ti Tp. BMT 54 Bn đ 3.2. Bn đ dch t dch LMLM ti huyn Krơng Păk 55 Bn đ 3.3. Bn đ dch t dch LMLM ti huyn Ea Kar 56 x
M ĐU 1. Đt vn đ Bnh l mm long mĩng (LMLM) là mt bnh truyn nhim cp tính, lây lan rt nhanh, rt mnh, rt rng, ca các lồi đng vt mĩng guc ch đơi: trâu, bị, ln, dê, cu và ngưi cũng cĩ th mc. Bnh gây ra do lồi virut hưng thưng bì vi đc đim st cao và cĩ mn nưc ming và k chân. Bnh thưng gây ra hu qu nghiêm trng v kinh t, xã hi và bo v mơi trưng nên đã đưc xp s mt thuc bng A trong danh mc các bnh truyn nhim ca gia súc, đng thi đưc ghi vào danh sách chính thc trong b lut Quc t ca T chc Dch t hc Th gii (OIE) v các bnh cm buơn bán, vn chuyn đng vt và sn phm đng vt gia các nưc. Bnh gây thành dch cho hàng lot trâu, bị trong cùng mt thi gian, làm tê lit cày kéo. Do đĩ, các vùng cĩ bnh xy ra, nhiu vùng gp rt nhiu khĩ khăn trong chăn nuơi và gieo trng. Mc dù bnh xut hin như là bnh nh, thưng gây t vong thp, ngoi tr con vt non hay suy nhưc nhưng thit hi v mt kinh t, xã hi là rt quan trng. Xut phát t tình hình đĩ chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc, đánh giá thit hi và đ xut bin pháp phịng bnh L mm long mĩng trên đàn bị nuơi ti tnh Đăk Lăk” 2. Mc tiêu ca đ tài Nghiên cu mt s đc đim dch t hc ca bnh L mm long mĩng trên đàn bị nuơi ti tnh Đăk Lăk Đánh giá thit hi v mt kinh t, xã hi do dch bnh gây ra. Đ xut mt s bin pháp phịng bnh. 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 1
Đ tài s giúp cho ngưi dân và đa phương bit đưc quy lut din bin, mc đ, và d đốn đưc s phát trin ca bnh LMLM trên đa bàn huyn Ea Kar, Krơng Păk và TP. Buơn Ma Thut. T đĩ đánh giá và khc phc đưc nhng thit hi khơng đáng cĩ cĩ th xy ra do bnh LMLM. Ngồi ra đ tài cịn là tài liu tham kho ca tt c nhng ai quan tâm đn dch LMLM đc bit là đng nghip, cũng như các bn sinh viên trong quá trình nghiên cu, hc tp và làm vic. 2
CHƯƠNG 1 TNG QUAN NGHIÊN CU 1.1. MT S NGHIÊN CU V BNH 1.1.1. trên th gii T th k XVII, XVIII bnh LMLM đã bt đu xut hin châu Âu (Hyrronymus Fratostorius ngưi Italia nĩi ti vào năm 1514) và sau đĩ bnh đưc phát hin trên tồn th gii. Mc dù vy, mãi ti năm 1879, hai nhà khoa hc Đc: Loeffer và Frosch mi chng minh đưc tính qua lc ca nhân t gây bnh (theo Đào Trng Đt, 2000) [10], song cho đn nay bnh vn cịn là mi quan tâm ca ngành Thú y. Theo các ti liu đã cơng b virus LMLM cĩ 7 type gm: O, A, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3 [06], [10], [11], [18]. Hai type O và A do Vallée và Carré ngưi Pháp phát hin vào năm 1924. Type O tìm thy trong vùng Oise do Waldmann và Trautwein phát hin ra năm 1962 Đc. Ba type O; A; C ph bin trên th gii. Type Asia 1, do Brooksby và Rogere (1957) tìm thy Pakistan, type này thưng gây bnh châu Á. Các type SAT 1, SAT 2, SAT 3 (Southern Afican Territories) tìm thy Nam Phi và đưc giám đnh ti Vin Pirbright (Anh) t các bnh phm bị min Bc và min Nam Rhodesia, các type này mi ch đưc phát hin lc đa châu Phi. Bnh LMLM cĩ phn lng du t 1965 đn các năm đu thp k 90 ca th k XX, nhng năm cui thp k 90 dch LMLM cĩ xu th phát trin mnh châu Á, nht là vùng Đơng Nam Á, gây nên nhng v dch ti nhiu nưc trong khu vc. Bnh LMLM thưng gp nht Nam Châu M, Châu Phi, Trung Đơng và 3
Vin Đơng Châu Á. Các nưc Canada, Trung M và Bc M, Úc, Newzenlan, Nht, Na Uy, Ireland,Đa s các nưc Châu Âu khơng cĩ bnh nhưng đơi khi cịn xy ra mc dù cĩ lut l quy đnh cht ch và tiêm phịng bt buc. T 1992, các bin pháp tiêm phịng chng bnh LMLM khơng cịn na các nưc EC (European Community). Đơng Nam Á, Indonesia cũng xố đưc bnh sau gn 30 mươi năm tiêm phịng nghiêm ngt. Các type O, A, C phân b rng rãi nht, đc bit Nam M, Trung Đơng và Châu Á. Các type SAT 1, 2, 3 thưng gp Châu Phi mc dù đơi khi cũng gây ra Trung Đơng. Type Asia 1 thưng gp vin đơng và An Đ, đơi khi gp Trung Đơng. Ơ Vit Nam, trâu bị thương gp type O, A, ASIA 1, heo cĩ type O (Cc thú y, 1995) [32]. Cũng trong năm 2000, phịng thí nghim giám đnh virus LMLM quc t (WRL) đã phân lp virus type O các mu gi t Campuchia, Philippines, Thái Lan, Iran, Irac, Nepal, Sirilanka, Th Nhĩ Kỳ và Tiu vương quc Rp thng nht. 3 chng virus type O khác nhau đã đưc phát hin các mu t đơng Nam Á (Sasmuen và Knowles, năm 2000) [29]. Theo báo cáo ca T chc Dch t hc Th gii (OIE), các nưc Châu Á khác cĩ dch type O năm 2000 là Vit Nam, Kazakstan, Grudia, Tajiksatan, Lebanon, Kuwait và Pakistan. Tháng 11 năm 2000 Đài Loan báo cáo dch LMLM ln qun Taoyuan và chng gây bnh rt ging vi Taiwan/1997 điu này nĩi lên đo này vn mc dch đa phương. Các nghiên cu v LMLM trên th gii cũng tp trung nhiu v phương pháp chn đốn, nuơi cy và sn xut vacxin LMLM: Năm 1947 1951, Frenkel và cng s đã đưa ra phương pháp nuơi cy virus gây bnh LMLM trên mơi trưng t bào, sau đĩ làm sch và vơ hot bng 4
ethylenimin cĩ b sung hot cht, cho đn nay đã hồn thin và đưc ng dng trong sn xut vacxin LMLM [16]. Bn đ 1. Bn đ xut hin bnh LMLM các Quc gia trên th gii ( trích) [31] 1.1.2. Vit Nam Vit Nam, dch LMLM đưc phát hin ln đu tiên năm 1868 ti Nha Trang sau đĩ bnh đã xy ra nhiu tnh Nam B (1920), Qung Ngãi (1937 – 1940), Tha Thiên (1952), các tnh Phía Nam và Phía Bc Trung Trung B (1953 – 1954), bnh cũng đã đưc phát hin ti 11 tnh t Vit Bc, Tây Bc vào đn Ngh An Hà Tĩnh và thành ph Hà Ni, Hi Phịng, Nam Đnh. các tnh phía bc t 1954 – 1960 đã cĩ 724 dch LMLM xy ra, 13.000 trâu, bị mc bnh trong đĩ cht 417 con trâu, bị [01]. T 1955 1980, các tnh phía Bc cơ bn đã khng ch đưc dch, nhưng các tnh phía Nam dch vn ri rác xy ra các tnh phía biên gii Vit Nam 5
Campuchia và Vit Nam Lào. T 1998 2001, dch xy ra 14 tnh: Qung Tr, Tha Thiên Hu, Qung Bình, Thanh Hĩa, Qung Nam, Cao Bng, Lng Sơn, Lào Cai, Hà Giang dc Quc l 1 và mt s tnh biên gii gây nhiu thit hi cho đàn trâu, bị và ln (Phm S Lăng, 2002)[15]. Năm 1999, do cĩ dch ln xy ra các tnh phía nam Trung Quc nên bnh đã lây sang 6 tnh biên gii phía Bc và mt s tnh lân cn khác. Dch xy ra c trâu, bị và ln [01], [17]. Ơ Min Nam, do s vn chuyn gia súc t Campuchia sang Vit Nam tăng lên nên đã xy ra mt s dch các tnh biên gii Tây Nam. Mt s dch cũ tái phát các tnh Tây Nguyên và Duyên hi Min Trung. Trưc năm 1995, bnh LMLM Vit Nam ch yu trâu, bị ngoi tr mt s dch LMLM ln xy ra gn biên gii Trung Quc đã đưc xác đnh t năm 1992 tr v trưc. Năm 1995 mt s lưng ln trâu bị và c ln cũng mc bnh LMLM. Tuy nhiên cĩ 2 chng virut cĩ liên quan c hai đu là type O nhưng mt type O ch yu gây bnh cho ln rt gn gũi vi type O gây bnh LMLM Philippin và Đài Loan. Theo kt qu chn đốn phân lp cĩ 3 chng virut type O lưu hành Vit Nam: Chng O gây bnh ln cùng vi chng O Hơng Kơng, chng O xác đnh năm 1997, chng O mi tn cơng vào Đài Loan đã phát tán ra khp châu Á (PAN ASIAN) [01], [17]. Năm 1992, OIE đã thành lp nhĩm phi hp khng ch bnh LMLM khu vc Đơng Nam Á. Vào năm 1994, đã nâng lên thành Tiu ban Phịng chng bnh LMLM khu vc trc thuc IOE gm 7 nưc: Myanmar, Thailand, Lào, Campuchia, Vit Nam, Malaysia, Philippin [18], đn tháng 10 – 1996 thêm 2 nưc tham gia là Singapo và Hng Kơng. Tiu ban này đưa ra Chương trình phịng chng bnh LMLM nhm to ra vùng khơng cĩ bnh trong khu vc. Năm 1998 – 2000, bnh vn xy ra mt s tnh mim Trung, Tây 6
Nguyên, Trung Tây Nguyên, min Nam và min Bc gây thit hi cho đàn trâu, bị và ln. Theo thơng báo ca cc Thú y Vit Nam, tháng 6 năm 2009, cĩ 21 tnh, thành vi trên 10.000 con trâu bị và hơn 12.000 con heo b mc LMLM này trên c nưc [07], [32]. Trưc tình hình din bin phc tp ca bnh LMLM, nhiu tác gi trong nưc đã nghiên cu v bnh LMLM theo nhiu hưng khác nhau như nghiên cu v dch t hc ca bnh, nghiên cu v các phương pháp chn đốn bnh hoc đnh type virus gây bnh tuy nhiên v đánh giá thit hi ca bnh LMLM thì chưa cĩ đ tài nào nghiên cu đy đ và chi tit, các đánh giá ch dng li các báo cáo tng kt hàng năm. 1.1.3. Nhng thit hi do bnh LMLM Theo Nguyn Như Thanh (2001)[18], mc dù bnh xut hin như là bnh th nh, t l t vong thp nhưng s thit hi v kinh t rt trm trng [18]. Hin nay, bênh cĩ mt nhiu nưc trên th gii, mi năm gây thit hi hàng trăm triu USD cho các nưc cĩ xut khu tht bị, sa bị và tht dê, cu và ln (Bùi Quang Anh và Hồng Văn Năm, 2000) [24]. Năm 2001, sau 20 năm vng bĩng mt v dch Anh đã xy ra làm thit hi cho chăn nuơi và du lch khong 2 t USD. Theo s liu ca T chc Dch t th gii (OIE) bnh LMLM gây sy thai khong 25% đng vt cĩ cha, làm gim sn lưng tht 25%, gim sn lưng sa 50% và cu gim năng sut lơng 25%. Virus LMLM cĩ th gây nên nhng dch rng ln, t l mc bnh cao gn như 100% và bnh cĩ th lây lan trong phm vi mt hoc nhiu nưc (Donaldson, 2000 [25]; Văn Đăng Kỳ, 2000) [14]). Trong nhng năm gn đây dch LMLM vn thưng xuyên xy ra trên nhiu tnh thành trên c nưc, con s thit hi là rt li v kinh t và cũng nh hưng nhiu đn các ngành ngh khác. 7
Đăk Lăk, Theo các báo cáo v bnh LMLM ca gia súc khu vc phía Nam (Phân vin Thú y Min Trung, 1993 và Chi Cc Thú y Đăk Lăk, 1997), thì bnh LMLM cĩ Đăk Lăk t năm 1949 do vn chuyn trâu, bị t đng bng lên và bnh lưu hành cho đn ngày nay và gây nhng thit hi v kinh t nht đnh. Ch tính t năm 1975 đn 1979 đã xy ra liên tc nhiu huyn trong tnh, trong đĩ cĩ huyn Krơng Păk, bnh LMLM đây lây lan nhanh, cĩ nơi 100% trâu, bị mc bnh, xong t l cht rt thp, khơng quá 10%. Tháng 8 năm 1995, dch LMLM đã xut hin các huyn: Buơn Đơn, Cư Jut và Krơng Nơ đã cĩ 8 dch vi s con m là 1.223 trâu, bị và cht 10 con. Dch đã xy ra vào thi đim mưa nhiu nên kh năng lây lan rt ln do vic chăn th tp trung, chung tri ly li, m ưt, v sinh kém, điu tr lâu khi và con vt khi bnh vn cịn mang trùng nên mm bnh c tn ti và lây nhim. Năm 1997, dch LMLM xy ra bi type O trên din rng, vi 9 dch trên 9 xã thuc 7 huyn, tng s con bnh m là 1.373 trâu, bị, cht 1. Đ chng dch trong năm 1997 Chi Cc Thu y đã cp và tiêm phịng 16.000 liu vacxin ti các huyn M’Đrk, Ea Kar, Krơng Năng và Ea H’Leo. Năm 1998 đn 2004, năm nào Đăk Lăk cũng xy ra dch LMLM vi mc đ và quy mơ ngày càng tăng (v s xã cĩ dch, và s con m). Năm 2010 dch xy ra ti 39 xã thuc 12 Huyn vi tng gia súc mc bnh: 2.246 con trâu bị, ln 36 con, dê 11 con, s cht và x lý 39 con lơn và 52 con trâu bị [04]. Theo Hà Khc Trìu (2010)[23], t 2005 2009 ti hai huyn Krơng Ana và Cư Kuin bnh LMLM xy ra, t l mc bnh trung bình kỳ là 1,70%. T l mc bnh chung là 0,34%. Tc đ mi mc trung bình năm 2009 là 0,035 gp 2,98 ln tc đ mi mc năm 2006. T l gia súc cht trung bình là 0,01%, t l t vong là 3,19%. Tng s tin thit hai do bnh LMLM trc tip gây ra cho kinh t ca hai 8
huyn là 471.778.500 đng. 1.2. DCH T HC BNH LMLM TRÊN BỊ 1.2.1. Căn bnh Bnh L mm long mĩng (Foot and Mouth Disease FMD), là mt bnh truyn nhim cp tính do virus gây nên, lây lan rt nhanh, mnh và rt rng ca nhiu lồi vt, nhưng ch yu là lồi nhai li, vt nuơi nhà và vt rng, bnh cĩ th lây cho ln và ngưi. Virus cĩ hưng thưng bì, thu hĩa các t bào thưng bì, làm hình thành nhng mn nưc ming, da, mĩng, gây tn tht ln v kinh t [24]. Virus gây bnh LMLM là loi virus nh nht, cĩ h gen ARN (mt si nh) thuc: h Picornaviridae , Ging Apthovirus , Lồi Foot and Mouth Disease [06], [18]. Virus LMLM là mt Aphthovirus thuc nhĩm Picorna cĩ kích thưc t 20 30nm, hình đa din cĩ 30 mt đu, qua đưc các máy lc Berkefeld, Chamberland và qua màng lc Seiz. Ht virus cha 30% axid nucleic, đĩ là mt ARN chui đơn. Phn v capsid bên ngồi cĩ 60 đơn v capsomer bao quanh 1 chui ARN. Si ARN này mã hĩa cho 1 polyprotein khi phân ct to ít nht 6 protein khơng cu trúc và 4 protein cu trúc (VP1, VP2, VP3 và VP4), trong đĩ VP1 cĩ vai trị quan trng nht trong vic gây bnh đng thi là loi kháng nguyên chính to ra kháng th cĩ kh năng bo h chng li bnh LMLM. 9
Hình 1.1. Cu trúc ca virus LMLM (theo Telos Tutorrials. Foot & Mouth Disease v1.00s4) [30], [33] Trình t ca nhng cp base rt thay đi phn ánh s bin đi trong trình t AA ca protein mà nĩ mã hĩa. Genome Map of FMDV (ngun trích, [33] Hình 1.2. Mơ hình bn đ gen ca virut LMLM Đc đim cu trúc ca các protein kích thích đáp ng min dch ký ch dn đn s bin đi b gen là thay đi cu trúc protein cĩ th làm gim kh năng chng bnh ca mt con vt đã tiêm phịng hoc b mc bnh trưc đĩ. Cho đn nay đã phát hin 7 type virus l mm long mĩng: A, O, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3 và Asia 1. Mi serotype này li phân ra nhiu bin th (Subtyp, strain) khác nhau như O 1, O2, A 1, A 2. Type O cĩ 11 serotype, A cĩ 32, C cĩ 5 cĩ cu trúc kháng nguyên và đc tính min dch khác nhau. Ba type O, A, C ph bin trên 10
th gii, theo tài liu ca Cc Thú y Vit Nam dịng virus gây bnh trên trâu, bị thưng gp là type O, A, Asia 1, ln cĩ typ O [11], [32]. Hin nay các chng virus đưc ký hiu ti phịng lưu tr th gii (WRL) bng loi serotyp, nưc cĩ dch, s ký hiu mu gi đn phịng thí nghim và năm phát hin. Ví d O India 53/79. Mi nưc phi nghiên cu k các typ virus và nhng bin th ca virus nưc mình thì vacxin to ra mi chng đưc bnh LMLM cĩ kt qu tt. Đ xác đnh ngưi ta dùng nhng tiêu chun min dch chéo trên bị và chut lang [22]. Virus LMLM thưng gi đc tính ca nĩ trong khi nhân lên, nhưng khơng hồn tồn c đnh mà nĩ cĩ th thay đi t typ này sang type khác như t type A, C bin thành type O, hoc type O thành type C. Cĩ khi trong quá trình nhân lên cao đ trong dch mt subtyp cĩ th bin d ny sinh ra mt subtyp mi. Gn đây xut hin mt subtyp O thích nghi và gây bnh nng trên ln đang lưu hành Trung Quc, Đài Loan, Hng Kơng, Philippin và Vit Nam. Hình 1.3. Hình thái ca virus LMLM (theo Telos Tutorrials. Foot & Mouth Disease v1.00s4) [30], [33] Virus LMLM là mt virus hưng thưng bì, do đĩ thưng nuơi cy trên t chc da ca thai ln, bị, chut con cịn sng (thai đưc gi bng phương pháp nhân to). Trên thưng bì lưi bị trưng thành là t chc thích hp nht đ nuơi cy virus LMLM, sau nhiu ln tip đi đc lc ca virus vn gi đưc đi vi bị và đng vt thí nghim. 11
Nu nuơi cy trên nhng đng vt thí nghim như th, chut lang, chut nht trưng thành thì virus d bin đi và thưng mt đc tính gây bnh, trên màng nhung niu phơi trng virus LMLM cĩ khi mc đưc cĩ khi khơng [18]. [16]. Theo Nguyn Tin Dũng (2000), Nguyn Như Thanh (2001), virus LMLM cịn cĩ th nuơi cy trên t bào t chc đ trong t m 37 0C trong 24, 48,72 gi, tê bào ly t tuyn yên ca bị, ln, t bào thân bê hoc thn cu non hoc các dịng t bào cĩ đ nhy tương đương, trong đĩ t bào thn chut Hamster BHK – 21 là mn cm nht, to ra bnh tích đin hình [09], [18]. Virus LMLM cĩ v bc ngồi, do vy chúng cĩ sc đ kháng cao đi vi các dung mơi hu cơ (cn, ête, ) như li mn cm vi ánh sáng mt tri, axid, formol, [16]. Theo Nguyn Như Thanh (2001)[18], vi ánh sáng mt tri chiu trên đng c virus sng ít nht 2 tháng v mùa đơng, 2 ngày v mùa hè, trên lơng gia súc virus cịn hot lc sau 4 tun l, trong đt m virus sng hàng năm [18]. Vi sc nĩng virus d b tiêu dit, t 30 – 37 0C virus sng đưc 4 – 9 ngày, 50 0C virus nhanh chĩng b bt hot, 70 0C virus cht sau 5 – 10 phút. Nhit đ lnh 0 0C virus sng đươc 245 ngày. Trong máu, ty xương và ph tng, trong sa virus sng đn 2 tháng. Trong phân thành đng, lp sâu 15cm virus b tiêu dit mt tun, lp sâu 50cm virus b dit sau 9 gi, trong c khơ virus sng đưc t 8 – 15 tun. nhng nơi cĩ pH 11 virus b phá hy nhanh. Vi cht sát trùng như crezon 3% sau 6 gi virus vn cịn hot lc, clorofoc 1% sau 20 ngày vn cịn đc lc, clorofoc 2% virus cht sau 6 gi, NaOH 1% sau 5 – 10 phút, trên 100 0C virus b tiêu dit ngay [11], [18]. 1.2.2. Lồi mc bnh Trong t nhiên trâu, bị mn cm vi bnh nht, sau đĩ đn dê, cu, ln, hươu, nai, nhím, voi, lc đà va các lồi dã thú như hươu, nai, heo rng, 12
Lồi ăn tht và ngưi ít nhy cm vi bnh. Nhím mc bnh t nhiên va cha virus qua ng đơng. Lồi đng vt mt mĩng như nga, la, la, gia cm, chim khơng mc bnh, nhưng cĩ th gây bnh cho vt đưc [24]. Trong phịng thí nghim dùng bê, chut lang, chut nht trng, chut đng d cm nhim vi bnh qua các con đưng gây bnh: trong da, dưi da, bp tht, phúc mc và tĩnh mch. Phương pháp tt nht là khía da bàn chân ca chut ri chà bnh phm lên. Sau khi tiêm bnh phm cĩ virus nơi tiêm cĩ ni mn nh màu đ, thy thũng, đau ch khía, sau 2 3 ngày cĩ th nhim trùng tồn thân, cĩ nhiu mn ming, lưi, li [18]. Bê mi đ, chưa bú sa m nu đưc tiêm virus s cht sau 36 48 gi. Trâu bị mn cm vi bnh khi gây bnh bng tiêm ni bì lưi, đây là bin pháp đ thí nghim v vacxin trâu, bị [11], [18]. 1.2.3. La tui mc bnh Khi cĩ dch LMLM trong vùng dch tt c các gia súc mn cm mi la tui đu cĩ th mc bnh. Tuy nhiên theo nhng nghiên cu v bnh thì gia súc non t l mc bnh và t vong thưng cao hơn. 1.2.4. Mùa mc bnh Mm bnh cĩ khp mi nơi trong khơng khí, nưc, thc ăn trên bi chăn th, đt, khi gp điu kin thun li virus xâm nhp vào nhng đng vt mm cm và sinh bnh do đĩ bnh cĩ th sy ra bt kỳ thi gian nào, tuy nhiên theo nghiên cu v dch t hc bnh LMLM thì lưng mưa và m đ cĩ tương quan tuyn tính thun vi t l bnh LMLM trên heo và trâu bị, bnh LMLM xut hin cùng vi lưng mưa và m đ tăng [21]. 1.2.5. Cht cha virus Virus cĩ nhiu các mn nưc, trong dch lâm ba (nhiu nht là trong dch lâm ba ca nhng mn nưc sơ phát và mi). 13
Virus cịn cĩ trong máu, ni tng và bnh tích nơi bp tht. Sau khi nhim bnh virus cĩ trong máu gi th 18 và tn ti trong 35 ngày. Máu mt đc lc khi hình thành mn nưc. Các cht bài tit và bài xut như nưc bt, nưc tiu, phân, sa, nưc mũi, nưc mt cũng cĩ virus. Đc lc ca chúng cao hay thp tùy theo đc lc ca máu. Nhìn chung s tn ti ca virus trong các cht bài tit cao nht vào ngày th 2 và th 3, mt đi vào ngày th 4 5. Đc lc ca nưc di mt đi trung bình vào ngày th 11 sau khi nhim virus. 1.2.6. Đưng xâm nhp và lây lan bnh Đưng xâm nhp chính là đưng tiêu hĩa, virus LMLM vào cơ th qua nhng đng vt mn cm thơng qua niêm mc ming, niêm mc đưng tiêu hĩa trong quá trình ăn, ung. Ngồi ra, các vt try xưc trên da, mĩng, đu vú cũng là nơi virus xâm nhp đ vào cơ th. Đưng sinh dc đưc coi là đưng xâm nhp ph. Trong t nhiên bnh LMLM lây lan trc tip qua nưc bt, nưc di hoc các cht bài tit do nht chung, chăn th chung gia gia súc khe mnh và gia súc bnh. Bnh cũng lây lan gián tip qua thc ăn, nưc ung, các dng c chăn nuơi, chân tay, giày dép bo h ca ngưi chăn nuơi, ngưi điu tr bnh cho gia súc, truyn qua chĩ mèo chim di cư, Cĩ trưng hp gia súc khi bnh nhưng vn cha Virus mĩng chân, máu, nưc tiu. Bnh cũng lây lan do vic mua bán nhng gia súc mc bnh, git tht lu gia súc bnh hoc x lý khơng đúng mc tht gia súc mc bnh. Bnh cĩ th truyn t m qua bào thai [11], [24]. Trong phịng thí nghim, đưng gây bnh bng tiêm trong da cĩ hiu qu nht. bị và ln tiêm trong da lưi, chut lang ni bì gan bàn chân [18]. 1.2.7. Cơ ch sinh bnh hc Thi gian nung bnh trung bình 2 đn 4 ngày đơi khi kéo dài đn 7 ngày. 14
Đu tiên virus xâm nhp vào cơ th qua đưng niêm mc ming, niêm mc ng tiêu hĩa qua thc ăn nưc ung, hoc các vt try bên ngồi cơ th. Virus s nhân lên ti các v trí xâm nhp lp thưng bì ca ming, niêm mc ng tiêu hĩa, da to nên mn nưc sơ cp, thưng thì các mn nưc này ít v và trong giai đon này gia súc vn ăn ung vn đng bình thưng nên ít phát hin đươc bnh và d dàng b qua. Sau 1 đn 2 ngày nhng mn nưc sơ phát xâm nhp vào máu và ph tng to nên triu chng st cao. Tuy nhiên máu và ph tng khơng phi là nơi phù hp cho s phát trin ca virus do đĩ virus quay ngưc v các v trí trên cơ th cĩ vùng thưng bì non như mơi, lưi, g mĩng, đu vú, đ phát trin to các mn nưc thư cp. Đc đim mn nưc thư cp ch hình thành phn thưng bì khơng ăn sâu vào phn trung bì và h bì do đĩ sau khi mn nưc này v ra s rt mau lành li và ít gây nhim trùng mn m nu đưc chăm sĩc tt. [11]. [18]. Các mn nưc ming, lưi làm cho gia súc b đau nhc và khơng nut đưc thc ăn, lồi nhai li càng gp khĩ khăn hơn trong vic nhai li. Tuyn nưc bt cũng b kích thích nên chy ra đy ming, gia súc non cịn bú sa cĩ th cht sau vài ngày mc bnh. [11]. Mn nưc mĩng chân thưng b nhim trùng k phát do gia súc thưng đi li trong phân, đt. Các loi vi khun cĩ trong phân, đt, xâm nhp vào sâu bên dưi lp thưng bì gây hư hi nng các t chc dưi da xung quanh g mĩng làm mĩng d b bong trĩc. Virus cĩ th to ra các mn nưc khí qun, ph qun hoc tn cơng vào cơ tim kèm s k nhim ca vi khun staphylococcus to nên các th viêm cơ tim, thối hĩa cơ tim làm cho gia sc cĩ th cht ngt [14]. 15
1.3. TRIU CHNG CA BNH BỊ Bị b bnh LMLM, thi gian nung bnh 2 7 ngày, ngn nht là 16 gi dài nht là 20 ngày, thi gian nung bnh thc nghim là 24 60 gi. Con vt rũ lơng dng, đu, mũi, khơ, da nĩng, st 40 0C 41 0C. Đu gc xung, tai và đuơi khơng ve vy. Nm hoc đng khĩ khăn, kém ăn, mn bt đu ni lên niêm mc ming, chân [11], [24], 1.3.1. Th thơng thưng, hay th nh Con vt st cao 40 42 0C trong 2 3 ngày, nhp tim tăng nhanh. Bị bing ăn, nhai li kéo dài, nhu đng yu, ung nưc nhiu, chy nưc di nhiu và đc, chy thành si dài. Sau 34 ngày nhng mn nưc bt đu mc niêm mc ming, chân và ch da mng. phn trên đưng tiêu hĩa: B viêm niêm mc ming nĩng và đ, mn mc nhiu trong mơi, lưi, gương mũi và l mũi. Mn nưc to bng ht bp hoc qu trng và hơi sưng nh, khơng thay đi màu sc, sau 1 3 ngày thì v và nưc chy ra, đ li đáy mn nưc màu đ. Np mn khơ bong ra, đ li lp biu mơ mi thay vào. Sau đĩ vt bnh tr li ăn ung bình thưng. Khi mn chưa v thì nưc bt chy ra ít và trong, khi v nưc dãi chy nhiu, mm hơi, con vt thnh thong chép ming, há ra kéo dài mt lúc đ chy nhiu nưc bt. Mn cũng cĩ th mc mt gây đau mt, chy nưc mt. chân: mn xut hin ngay hơm con vt kém ăn. Thưng thy các mn nưc k mĩng, vành mĩng. Con vt đi li khĩ khăn hoc đi tp tnh tùy theo mn mc mt hoc nhiu chân. Khi đng con vt dm chân như b đau bng. Vành và k mĩng sưng, nĩng, đau ri mc mn và v ra làm k chân rách hay v ra tng l nh gây long mĩng. Do chân nên sau khi mn v thưng d b ơ nhim nên vt loét lâu lành hơn. Din bin chân khong 1 15 ngày. vú: mn thưng thy núm, đu vú và thưng gp bị sa cao sn, da vú 16
nĩng, đ, đau nht là núm vú. Các mn mc cĩ kích thưc to nh khác nhau, các mn loét ra hoc teo và khơ đi mà khơng v. Khi mi mc bnh, lưng sa gim rt nhiu, đây là triu chng quan trng đ chn đốn sm bnh LMLM. Ngồi 3 v trí thưng cĩ mn k trên cịn cĩ th gp mn các vùng da mng như âm h, hu mơn, đáy chu, mt trong đùi, đon đu ca ng tiêu hĩa và đưng hơ hp. Cũng cĩ th virus trc tip gây tn thương cơ tim làm nhp tim đp nhanh và lon nhp. Thi kỳ kt thúc bt đu khi thy các mn nưc thành so, các triu chng chung mt dn, bị khi bnh, th này kéo dài khong 15 ngày. Hình 1.4. Mt s triu chng ca bnh LMLM 1.3.2. Th ác tính Th này thưng do virus cĩ đc lc cao gây ra hoc xy ra trong nhng dch ln đu xut hin. Nhng gia súc non, gia súc nuơi nht trong chung m thp thiu v sinh thưng hay b mc th này. bê nghé, bnh thưng gây tn thương tim, ít cĩ biu hin bnh da và niêm mc. 17
nhng trưng hp nng bê nghé cht trong vịng 12 30 gi do viêm tim. Do vy con non mc bnh t l cht khá cao. Bnh cĩ th gây viêm đưng hơ hp (thưng là viêm ph qun phi và viêm phi hoi thư) làm con vt cht sau vài ngày. T l t vong th này vưt quá 50% [11], [24]. 1.3.3. Bin chng Nhng bin chng cĩ th phát ra cùng mt lúc hoc sau s bin trin ca bnh do kém v sinh, các mn v ra b nhim trùng sâu vào các lp dưi ca thưng bì (lp trung bì và h bì). ming nhim trùng th phát gây viêm cĩ m, các vt loét sâu cĩ ch thi nát, cĩ m đc, lâu lành. vành mĩng nhim trùng gây m cĩ th làm mĩng rng, gây viêm khp và viêm ph qun phi. bu vú, sa b đng, mt s vi khun ( Staphylococcus, Steptococcus, ) gây viêm vú làm vú đau khơng vt đưc sa. nhng bị cày kéo và bị cái sa ri lon v tim cũng thưng xy ra. Nhng bin chng khác quan sát đưc là: Áp xe sâu, bị cái cĩ cha cĩ th sy thai và khơng đng dc. bị cái sy thai, sĩt nhau dn đn vơ sinh, s ph nhim brucella abortus cũng rt d thy trong nhng đàn mc LMLM[11], [24]. Bnh LMLM cịn ghép vi ký sinh trùng hay truyn nhim khác cĩ sn (lê dng trùng, tiêm mao trùng, t huyt trùng, phĩ thương hàn) làm gia súc nhanh cht. 1.4. BNH TÍCH CA BNH đưng tiêu hĩa: niêm mc cĩ mn loét, cĩ khi cĩ nhng mng xut huyt, thi nát, t máu. đưng hơ hp: viêm khí qun, cung phi, màng phi và phi. chân mn loét mc quanh mĩng chân, k mĩng chân, mĩng long ra. gia súc cái cịn thy mn mc xung quanh núm vú. tim: cơ tim bin cht, mm, d nát, cĩ vt xám, trng nht hay vàng nht 18
(tim cĩ vn) thy nhiu tâm tht trái. Màng tim sưng, cha nưc trong hay hơi đc. nhng con khi bnh cĩ th thy so ming, k mĩng. Hin tưng thối hĩa cĩ khi thy các si vân (nht là cơ vùng mơng). Đu tiên là nhng vùng hoc nhng vt khơ màu nâu nht hoc vàng b viêm và can xi hĩa ri sau đĩ thành nhng hoi t màu xám nht, đ nht hoc vàng nht, cĩ lp v liên kt bao. 1.5. CHN ĐỐN 1.5.1. Chn đốn lâm sàng Vic chn đốn lâm sàng bnh LMLM cĩ th thc hin trong trưng hp bnh xy ra ti khu vc đưc xác đnh là cĩ dch LMLM, các triu chng chính ca bnh là cĩ mn nưc trong khoang ming (thưng bì lưi, li), xung quanh mũi, vành tip giáp trên da ca mĩng chân, k chân, các đu vú gia súc cái, gc sng. Bên cnh đĩ gia súc cịn biu hin thêm các triu chng đau chân khi vn đng, long mĩng. Bnh lây lan nhanh chĩng và mnh[16]. Trong khu vc cĩ nhiu lồi thú cùng mc bnh cĩ 1 s trưng hp thy mc c ngưi. Bnh thưng phát ra vùng biên gii, bn cng, dc các trc đưng b, đưng st. Cn phân bit vi bnh: Dch t trâu bị, đu bị, viêm ming cĩ mn nưc, trong trưng hp li b xây xát do vt nhn gây ra thì khơng lây lan. 1.5.2. Chn đốn phịng thí nghim 1.5.2.1. Chn đốn huyt thanh hc * Phn ng kt hp b th Phn ng kt hp vi b th nh h thng dung huyt và h thng dung khun vi s tham gia ca b th. Dùng các serotyp huyt thanh đã bit đ phát hin type virus gây bnh. 19
Huyt thanh min dch ca tng serotyp trên chut lang, bng phương pháp gây ti min dch, tiêm vacxin LMLM ca type khác nhau vào trong da dưi gan bàn chân chut lang (mi type mt chut) hai ln, mi làn cách nhau 2 tháng, sau đĩ ly máu cht huyt thanh cĩ cha kháng th. Kháng nguyên là máu ca gia súc nghi mc LMLM hoc dùng bnh phm cy vào mơi trưng t chc t bào ly t tuyn yên ca bị hoc ln, t bào thn bê hoc cu non hoc các dịng t bào cĩ đ nhy tương đương. Khi t bào nuơi xut hin các bin đi t bào thì ly ra làm phn ng KHBT [11], [18]. Phn ng KHBT cũng đã đưc hồn thin rt k và khi s dng thành thc s là phương tin hu ích đ chn đốn phân bit virus LMLM vi các virus gây viêm mn nưc khác. Tuy vy mt s tác gi cho rng, dùng phn ng KHBT đ phân bit các type LMLM vi nhau kém hiu qu. Tác gi ngưi Anh là Brooksby (1995) đã nghiên cu hồn thiên phn ng này li cho rng cĩ th dùng phn ng này đ phân bit các type LMLM vi nhau [16]. * Phn ng trung hịa virus Virus LMLM cĩ kh năng kích thích cơ th sinh kháng th đc hiu, s kt hp gia virus và kháng th đĩ làm cho virus khơng cịn kh năng gây bnh đưc na. Phn ng trung hịa rt cĩ giá tr trong các trưng hp bnh din ra th nh khơng cĩ kh năng ly mu bnh phm là mn nưc mà phi ly máu đ tìm kháng th. Phn ng trung hịa virus thưng đưc thc hin trên mơi trưng t chc thn ln, thn cu hoc t bào mn cm BHK – 21 đưc nuơi trong đĩa nha l nh. Kháng th nghi là huyt thanh ca gia súc bnh đưc x lý 56 0C trong 30 phút. Đ xác đnh type gây bnh trên thc đa, ch cn cĩ 7 type virus LMLM nuơi trong phịng thí nghim. 100 TCID 50 ca virus trong th tích tương đương vi lưng huyt thanh nghi 37 0C trong 20 60 phút. Sau đĩ dùng hn dch cy 20
vào dãy l nha đã nuơi cy t bào đ đánh giá kh năng trung hịa ca huyt thanh. Sau khi đã xác đnh đưc type gây bnh tip tc pha lỗng huyt thanh nghi và làm phn ng tương t đ dánh giá hiu giá kháng th cĩ kh năng trung hịa virus [18], [16], * Phn ng ELISA Dùng kháng th hoc kháng nguyên đã bit gn vào đĩa nha 96 l sau đĩ đĩa vi kháng nguyên nghi (bnh phm biu mơ) hoc kháng th nghi (t con vt b nghi mc LMLM). * Phn ng ELISA trc tip dùng đ phát hin kháng nguyên. Dùng kháng th đc hiu type gn vi enzym đã gn to nn màu, khi so màu trong quang ph k s đnh lưng đưc mc đ phn ng. * Phn ng ELISA gián tip dùng đ phát hin kháng th. Dùng kháng th th 2 đã gn vi enzym đ phát hin kháng th cĩ trong huyt thanh nghi. Đánh giá con vt mc virus LMLM type gì da vào kháng nguyên đã đưc gn vào đĩa cho kt qu ELISA dương tính. Hin nay ELISA là mt phn ng chn đốn nhanh bnh LMLM cho kt qu chính xác và phát hin sm đưc gia súc mc bnh cũng như trong giám đnh serotype ca virus. * Các ph ng huyt thanh hc khác Mt s phn ng huyt thanh hc khác như KHBT gián tip (Tekerka, 1976; Sasaka, 1977) và ngăn tr ngưng kt hng cu (Brooth, 1975) cũng cho kt qu tương t phn ng trung hịa huyt thanh v đ nhy cũng như tính đc hiu đ phát hin virus. Cũng cĩ th đnh type virus LMLM bng phn ng kháng th huỳnh quang (Sugimura, 1976) cũng như k thut min dch phĩng x (Crowther,1976). 21
1.5.2.2. Chn đốn virus hc Dùng huyn dch bnh phm nghi cĩ virus LMLM đưc ly tâm trưc khi cy vào t bào nuơi hoc tiêm vào đng vt thí nghim. Các t bào nhy cm vi virrus LMLM như t bào tuyn giáp trng bị, t bào sơ cp thn cu, bê hoc ln, t bào dịng như t bào thn chut Hamster non (BHK – 21). Cĩ th tiêm huyn dch bnh phm nghi cĩ virus LMLM vào ni bì lưi bị, bị này khơng nm trong phm vi dch, chưa tiêm vacxin LMLM. Nu cĩ virus LMLM sau khi tiêm 24 – 48 gi thy xut hin các mn nưc ti ch tiêm, dn mn v thành vt loét. Hoc dùng chut lang (t 2 7 ngày tui) đ gây bnh bng cách khía da bàn chân ri bơi bnh phm lên, nu bnh phm cĩ chưa virus LMLM thì sau 24– 48 gi ti các v tri da khía ni mn nh, màu đ, cĩ thy thũng, chut cĩ th nhim trùng tồn thân và cht [11], [18]. [16]. 1.5.2.3. Chn đốn bng k thut RT – PCR Các phương pháp chn đốn như phn ng KHBT, Trung hịa hoc ELISA, ch cĩ ý nghĩa và đt mc đích xác đnh type huyt thanh ca virus ch khơng phân bit đưc sub – type vi nhau. Nh k thut RT – PCR, tách dịng và gii trình trình t nucleotid đ chn đốn và giám đnh xác đnh type virus LMLM (Peason và Lipman,1988) [26], Reid và cs, 2001[27]. Hin nay nh s tin b ca cơng ngh sinh hc phân t ngưi ta đã ng dng k thut mi cĩ tên là RT – PCR (tm dch: phương pháp RT – PCR theo thi đim, thi gian thc) (Reid và cs, 2002) [27] 1.6. PHỊNG VÀ TR BNH 1.6.1. Phịng bnh * Phịng bnh bng vacxin: Trong quá trình b bnh, con vt sn sinh ra kháng th đc hiu chng li serotype virus l mm long mĩng đã nhim. Min dch này xut hin sau 2 3 ngày. Trâu bị cĩ min dch kéo dài 1 4 năm, heo t 22
4 tháng đn 1 năm, dê cu là 1 năm. Kháng th đưc to ra cũng cĩ th truyn qua sa đu. Hiu lc ca min dch th đng qua sa đu ph thuc vào kháng th ca m truyn sang và cĩ th kéo dài 3 5 tháng. T nghiên c trên, ngưi ta đã ch ra vacxin phịng bnh LMLM trên cơ s nuơi cy virus trên mơi trưng t bào thn bị hoc heo, dit virus bng phenol, cho b tr keo phèn. Vacxin hin nay là vacxinn đa giá ch t các chng virus typ A, O, Asia 1 phịng bnh cho c trâu, bị và heo; vacxin ch t virus type O ch phịng bnh cho heo (Phm S Lăng, 2009). Vacxin đưc tiêm 2 liu cách nhau 3 tun, tiêm đnh kỳ 6 tháng/ln nhng vùng cĩ lưu hành bnh cho tồn đàn trâu, bị và heo. * Thc hin v sinh thú y : gi gìn chung luơn khơ, sch. Đnh kỳ pha thuc dit trùng, phân dit mm bnh. * Kim dch: thc hin kim dch cht ch, nghiêm ngt khi xut nhp trâu, bị đ loi tr bị mang virus. * Thc hin nghiêm chnh các quy ch phịng chng bnh LMLM đúng theo Pháp lnh Thú y [02], [10], [12], [32]. 1.6.2. Điu tr Cho đn nay bnh LMLM do virus gây ra nên khơng cĩ thuc điu tr đc hiu vi bnh. nhng nưc phát trin bnh đã đưc khng ch, nu xy ra bnh tt nht là tiêu hy tồn đàn và tiêu hy xác cht. Khi bị b mc bnh ch yu điu tr triu chng bng cách s dng mt s thuc tăng cưng sc đ kháng và ngăn nga nhim bnh k phát theo hưng dn sau: Tiêm phịng vacxin bao vây và vào trong dch nhm to min dch chng bnh cho nhng con trong đàn cĩ bnh. S dng mt s loi kháng sinh trên cơ s làm kháng sinh đ t mu bnh phm trong dch đ điu tr và ngăn nga nhim trùng k phát. 23
Điu tr triu chng bng cách s dng các ch phm như: Anagin đ gim st, cafein hoc long não nưc giúp tr tim, b sung các cht khống vi lưng (Oresol) đ chng mt nưc khi heo b tiêu chy, b sung vitamin A, D, E và Bcomplex giúp tăng sc đ kháng và tái to t bào thưng bì, Cĩ th kt hp các bài thuc nam và các loi thuc thú y trong danh mc s dng đ cha tr triu chng: ming: Ra sch ming bng nưc mui hoc dung dch acid acetic 0,5% 2 3 ln / ngày trong 4 5 ngày. Nu khơng cĩ thuc cĩ th s dng các loi lá cây, qu cĩ cht chua như: kh, chanh , bưi chua, lá giang bĩp mm hoc giã nát chà vào lưi, niêm mc ming ca bị bnh, cĩ th dùng dm ăn đ ra các vt thương. Sau khi ra xong bơi lên đĩ các loi thuc m, oxit km, du cá, mĩng: ra sch các mn loét bng các thuc nĩi trên. Khi ra ct b nhng ch da cht, ra sch hoc dùng bơng thm khơ nhng mn loét ri bơi các loi thuc chng nhim trùng như du cá, oxit km, xanh methylen sau đĩ rc các loi bt than g, than xương bơi lên các mn loét đ hút m và hút nưc gi cho mn khơ chĩng lên da non. vú: ra nhng ch mn loét bng nưc m, dung dch acid boric 2%, acid citric 1% hoc nưc xà phịng vào trưc và sau khi vt sa. Sau đĩ bơi du cá, thuc đ, mn nưc vú cĩ th chích ra và bơi thuc vào. Cĩ th bơi các dung dch sát trùng: Iode 5%, thuơc đ 5%, xanh methylen và các thuc kháng sinh m vào nơi loét. Cĩ th s dng 1 s bài thuc dân gian đ điu tr mn loét trên bị[19] . 24
Bài 1 : Bài 2 : Nưc lá i sc đc 500 ml Than xoan 50 g Phèn xanh 50 g Ngh: 50 g Ngh 100 g Ti 50 g Bt sulphamid 150 g Du lc 200 ml Lá đào 50 g Giã nh phèn xanh, ngh hịa vi Nưng c ngh, giã vi lá đào cho vào nưc lá i bơi vào vt loét. Sau đĩ rc du lc đun sơi đ ngui, đem trn các bt sulphamid vào đĩ. th cịn li giã nh, trn đu bơi vào chân cho con m. vú: ra nhng ch mn loét bng nưc m, dung dch acid boric 2%, acid citric 1% hoc nưc xà phịng vào trưc và sau khi vt sa. Sau đĩ bơi du cá, thuc đ, mn nưc vú cĩ th chích ra và bơi thuc vào. Cĩ th bơi các dung dch sát trùng: iode 5%, thuc đ 5%, xanh methylen và các thuc kháng sinh m vào nơi loét. Tiêm thêm kháng sinh đ phịng vi khun k phát cho con vt bnh như: Loi kháng sinh Liu lưng Đưng đưa thuc Liu trình Penicillin + Tiêm bp 4 5 ngày streptomycin 20 mg/kg Ampicillin Tiêm bp 4 5 ngày P/ngày 20 mg/kg Oxytetracyclin Tiêm bp 4 5 ngày P/ngày Khi con vt cĩ hin tưng a chy thì điu tr bng Septotryl: 1 ml/56 kg P/ngày. Tiêm trong 35 ngày. Tr sc cho con m bng tiêm các loi thuc tr tim mch: cafein hoc long não nưc, các loi Vitamin C, B, B12, A, D 25
Khi điu tr phi cách ly tồn b bị nuơi đã mc bnh và cĩ triu chng bnh đ tránh ly lan, chung tri phi luơn sch s và khơ thống v sinh ngun nưc, tăng cưng chăn sĩc h lý đ tăng hiu qu điu tr. 26
CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐI TƯNG, THI GIAN VÀ ĐA ĐIM NGHIÊN CU 2.1.1. Đi tưng Bị mi la tui, các ging bị nuơi ti tnh Đăk Lăk. 2.1.2. Thi gian Đ tài đưc thc hin t tháng 10 năm 2010 đn tháng 10 năm 2011 2.1.3. Đa đim nghiên cu Đ tài đưc thc hin ti TP Buơn Ma Thut và các huyn Krơng Păk, Ea Kar tnh Đăk Lăk. 2.2. NI DUNG NGHIÊN CU 2.2.1. Mt s đc đim t nhiên kinh t xã hi ca TP Buơn Ma Thut, huyn Krơng Păk và huyn Ea Kar cĩ nh hưng đn dch t bnh LMLM. 2.2.2. Nghiên cu dch t hc bnh LMLM ti đa đim điu tra 2.2.2.1. Nghiên cu đàn gia súc mc bnh qua các ch tiêu: t l mc, t l t vong, tc đ mi mc, 2.2.2.2. Nghiên cu v bnh LMLM theo thi gian : Xác đnh h s năm dch, Xác đnh h s mùa dch, 2.2.2.3. Nghiên cu v bnh LMLM theo khơng gian: xây dng bn đ dch t bnh LMLM, 2.2.2.4. Đánh giá thit hi do bnh LMLM gây ra. 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.3.1. Nghiên cu dch t hc (Nguyn Như Thanh, 2001)[20] Dch t hc mơ t: nghiên cu đưc tin hành theo phương pháp nghiên cu hi cu và ct ngang. Dch t hc phân tích . 27
2.3.2. Phương pháp thu thp và s dng s liu S dng các s liu lưu tr ti Chi cc Thú y Đk Lk, các trm thú y và kt qu điu tra ca bn thân [05], [20]. 2.3.3. Phương pháp chn mu Chn mu theo phương pháp ngu nhiên phân tng [20]. 2.3.4. Sơ lưc v đa bàn chn mu điu tra * Tp. Buơn Ma Thut chúng tơi tin hành chn 6 đa đim sau: các phưng Ea Tam, Thành Nht, Tân Li và các xã Ea kao, Hịa Xuân, Cư Ebur. * Huyn Krơng Păk chúng tơi thc hin đ tài ti 7 đa đim gm: các xã Ea Phê, Ea Kuăng, Tân Tin, Hịa Tin, Krơng Buk, Ea Kênh và Ea Knuêc. * Huyn Ea Kar chúng tơi chn 7 đa đim là: th trn Eakar, Ea Knop, các xã Ea Ơ, Xuân Phú, Ea Đa, Ea Sa, Cư Huê và Ea Sơ. Nhng đa đim đưc chn cĩ nhng nét đc trưng cho các huyn và thành ph, đng thi cũng cĩ mt đ chăn nuơi cao nên đm bo đưc tính đi din trong chon mu. Sau khi chn đa bàn, chúng tơi tin hành nghiên cu hi cu thu thp s liu tng đàn và tình hình chăn nuơi ca các xã đưc lưu tr ti các Ban thú y xã, phưng vào các năm 01/2010 10/2011, đng thi chúng tơi chn ra mt s thơn ca mi xã đ tin hành nghiên cu các ch tiêu đ ra (nghiên cu ct ngang). Các thơn chúng tơi chn là 4 thơn trên mt xã và đưc bc s ngu nhiên. 2.3.5. Đánh giá thit hi do bnh LMLM ti đa đim điu tra 2.3.5.1. Thit hi trc tip Nhng thit hi trc tip do dch bnh gây ra là: Gia súc cht phi hy b đi. Do phi git m bt buc vt nuơi bnh. Chi phí cho vic chơn, đt, git m bt buc. Chi phí hố cht sát trùng tiêu đc. Chi phí cho vic tiêm phịng. Chi phí cho cha bnh, chn đốn, cơng tác kim dch, cơng tác t chc tuyên 28
truyn, hi hp, đi li phịng chng dch và các chi phí trong khi thc hin lnh cơng b dch bnh. Chi phí cho tiêu tn thc ăn so vi khi khơng cĩ dch. Thit hi v gim năng sut chăn nuơi. 2.3.5.2. Thit hi gián tip Thit hi do gim giá tr ca các sn phm chăn nuơi trên th thưng. Thit hi do mt các hp đng buơn bán gia súc, sn phm gia súc đã ký hoc sp ký kt trong sn phm kinh doanh. Thit hi do khơng xut khu đưc sn phm chăn nuơi. Thit hi sa sút ca ngành chăn nuơi, s mt cơng ăn vic làm ca nhiu ngưi làm cơng tác chăn nuơi, ch bin sn phm gia súc, git m, vn chuyn . 2.3.6. Phương pháp tính tốn s liu 2.3.6.1. Tính t l Số con mắc Tính t l mc (%) = ×100 Số con điều tra Số con chết Tính t l cht (%) = ×100 Số con điều tra T l t vong hay t l cht ca ca bnh (CFR) Số con chết CFR = ×100 Tổng số mắc bệnh Số con tiêm Tính t l tiêm phịng (%) = ×100 Số con điều tra Tc đ mi mc Tỷ lệ mới mắc trong thời kỳ nghiên cứu = Đơn vị thời gian nghiên cứu (ngày, tuần, tháng, quý, năm) 29
2.3.6.2. Tính h s H s năm dch (HSND) Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong một năm ( 1) HSND = Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong nhiều năm (2) Số mắc trong năm đó Trong đĩ : (1) = 12 tháng Số mắc trong nhiều năm đó (2) = Số tháng trong thời kỳ nhiều năm đó Nu năm nào cĩ HSND ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch. H s mùa dch (HSMD) HSMD = Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/tháng (3) Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/năm (4) Trong đĩ : Số mới mắc trong tháng (3) = Số ngày của tháng đó (28, 29, 30,31 ngày) Số mới mắc của một năm (4) = 365 ngày Nu tháng nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì tháng đĩ đưc coi là cĩ dch, nu cĩ nhiu tháng dch lin nhau đưc coi là mùa dch [20]. 2.3.7. Phương pháp x lý s liu Các s liu điu tra và thu thp đưc x lý bng Excel 2007. V bn đ dch t bng ng dng piant ca windows. 30
CHƯƠNG 3 KT QU THO LUN 3.1. ĐC ĐIM T NHIÊN, KINH T XÃ HI TP.BUƠN MA THUT HUYN KRƠNG PĂK VÀ EA KAR CĨ NH HƯNG ĐN DCH T BNH LMLM 3.1.1. Đc đim t nhiên Tp.Buơn Ma Thut huyn Krơng Păk và Ea Kar cùng nm trên mt trc (Đơng Tây) dc theo quc l 26 thuc đa phn tnh Đăk Lăk. * TP. Buơn Ma Thut: là trung tâm hành chính ca tnh Đăk Lăk. Phía Đơng giáp huyên Krơng Păk, phía Tây giáp huyn Buơn Đơn và huyn Cư Jút (Đăk Nơng), phía Nam giáp huyn Cư Kuin và Huyn Krơng Ana, phía Bc giáp huyn Cư M’Gar. Tng din tích t nhiên là 177,88 km 2, gm 13 phưng và 8 xã, nm trên Cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao 536 m so vi mc nưc bin. Khí hu: Nhit đ trung bình năm 25 0C, cao nht là 39 0C, thp nht là 70C, chênh lch nhit đ gia các mùa khơng cao, biên đ dao đng ngày và đêm khá ln (9 – 10 0C). Khí hu cĩ hai mùa rõ rt, mùa mưa và mùa khơ, lưng mưa trung bình hàng năm 16001800 mm, Mùa mưa: Bt đu t tháng 5 – 10 hàng năm, lưng mưa khá nhiu, chim 80 – 85% so vi lưng mưa c năm. Nhit đ trung bình khong 23 25 0C, đ m trung bình cao 87 – 90%, mùa mưa rt thun li cho thm thc vt như c và các loi rau to điu kin khá tt cho chăn nuơi phát trin mùa này và đây cũng là điu kin tt cho mt s dch bnh phát sinh. Mùa khơ: Bt đu t tháng 11 cho đn tháng 4 năm sau, lưng mưa tương đi ít chim 15 – 20% lưng mưa c năm, khí hu mùa này khơ hn và nĩng nên các loi thc vt như thm c, rau, phát trin kém dn ti gim năng sut v chăn nuơi đc bit là đi gia súc. 31
* Huyn Krơng Păk: Nm phía Tây ca TP. Buơn Ma Thut. Phía Đơng giáp huyn Ea Kar, phía Tây Bc giáp huyn Cư M’gar, phía Đơng Nam giáp huyn Krơng Bơng, phía Bc giáp TX. Buơn H và huyn Krơng Buk. Huyn gm 1 th trn và 15 xã, cĩ tng din tích t nhiên là 625,81 km 2, nm trên Cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao trung bình 500 m so vi mc nưc bin, đa hình ca huyn nghiêng dn t Bc xung Đơng, cĩ nhiu h thng kênh rch, cĩ nhiu đi núi cao phía Đơng và vùng trũng phía Nam và Đơng Nam thun li cho vic phát trin chăn nuơi và trng trt, đây cũng là điu kin tt đ phát trin các trang tri chăn nuơi tp trung. Đa bàn cĩ quc l 26 đi qua thun tin cho vic giao thương hàng hĩa và sn phm chăn nuơi ra bên ngồi. + Khí hu: nhit đ trung bình năm t 23 0C 24 0C. Trong đĩ nhit đ cao nht trung bình năm khong 29,5 0C thp nht là 16,6 0C và nhit đ cao tuyt đi là 37,9 0C, nhit đ thp tuyt đi là 8,6 0C. Lưng mưa trung bình khong 1.400 1.600 mm, cao nht 2.334 mm, thp nht 1.166 mm. Mùa khơ cĩ lưng mưa chim 4 5% lưng nưc c năm, mùa mưa lưng nưc chim 90% lưng nưc c năm. * Huyn Ea Kar: dc theo quc l 26 v phía Đơng Nam tnh. Phía Đơng giáp huyn M’Đrk, phía Tây giáp huyn Krơng Pk,phía Nam giáp huyn Krơng Bơng, phía Bc giáp huyn Krơng Năng và các tnh Gia Lai, Phú Yên. Huyn gm 2 th trn và 14 xã. Vi tng din tích t nhiên là 1.037,47 km 2, gm 2 th trn và 13 xã, nm trên cao nguyên Đăk Lăk cĩ đ cao 500 m so vi mc nưc bin. 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi * Buơn Ma Thut: Là trung tâm hành chính ca tnh, vi tng dân s năm 2009 là 340.000 ngưi, mt đ dân cư 852,03 ngưi/Km 2, thành phn dân tc đa dng. Đa bàn tương đi bng phng, cĩ quc l 14, 26, 27 đi qua, cĩ 32
nhiu h thng kênh rch và h nưc ln nên thun li cho vic chăn nuơi gia súc cũng như giao thương trao đi vi bên ngồi. Do nm trên đa bàn trung tâm nên ngưi chăn nuơi cũng đưc tip xúc vi nhng tin b khoa hc và áp dng nhy bén hơn, Ngồi nhng nn kinh t mũi nhn, chăn nuơi cũng là th mnh và đem li thu nhp cao cho ngưi dân đc bit là các xã phưng lân cn trung tâm. Đây là nơi tp trung nhiu lị git m, gia súc, gia cm đưc thu gom t nhiu nơi trong tnh v, nh hưng nhiu đn cơng tác phịng chng bnh cho gia súc gia cm. * Huyn Krơng Păk: Tính đn năm 2010, tồn huyn cĩ tng dân s 218.580 ngưi, mt đ đân cư 349,28 ngưi/km 2, huyn cĩ18 dân tc chung sng, 65% dân tc Kinh, 20% dân tc ti ch (ch yu là dân tc Ê Đê), 15% dân tc di cư t các tnh phía Bc vào khi đi thưng mang theo gia súc, gia cm vào nuơi, khi di chuyn gia súc, gia cm thưng khơng đưc tiêm phịng s làm cho các loi bnh d xy ra. Vi gn 40% là dân tc thiu s vi nhng tp quán sinh hot đc trưng, nên vic tip thu nhng tin b k thut cho chăn nn nuơi thú y hn ch. Huyn vn cịn ph thuc nhiu vào ngun con ging bên ngồi, hàng năm ngưi chăn nuơi trong huyn vn nhp mt s lưng ln ging vt nuơi, vic này nh hưng ti cơng tác phịng chng mt s bnh cho đàn gia súc và thc t đã xy ra mt s dch ln như LMLM, PRRS, * Huyn Ea Kar: Theo thng kê đn năm 2009, huyn cĩ 148.118 ngưi, mt đ dân cư 136,99 ngưi/km 2, phn đơng dân s ca huyn đưc di cư t các tnh phía Bc vào, Ea Kar khơng phi là mt huyn cĩ tim năng v đt hay cây cơng nghip nhưng li rt mnh v cơng nghip ch bin, nn chăn nuơi phát trin nên các trang tri chăn nuơi ln ca tnh đưc xây dng và phát trin nhiu huyn. Huyn cĩ tuyn quc l 26 đi qua và cĩ 2 th trn trung tâm nên rt 33
thun li cho vic giao thương trao đ vi bên ngồi. Huyn cĩ din tích đt rng và cĩ khu bo tn thiên nhiên Ea Sơ vi 27.000 ha, cĩ nhiu loi đng vt rng sinh sng, tuy chưa chng minh nhưng cũng cĩ th nhn thy đây là mt ngun lu chuyn mm bnh ngồi thiên nhiên. 3.1.2.1. Tình hình chăn nuơi bị ti Tp.BMT huyn Krơng Păk và Ea Kar Theo s liu thng kê và lưu tr ca phịng nơng nghip Tp.BMT – huyn Krơng Păk và Ea Kar qua các năm t 2006 đn na năm 2011, s lưng bị ti các đa phương trên đưc chúng tơi trình bày ti bng 3.1. Bng 3.1. Tng đàn bị nuơi theo tng năm t 2006 đn 2011 Năm 2006 2007 2008 2009 2010 6/2011 Đa đim TP. BMT 10,686 11,048 12,048 11,026 8,808 5,200 H. Krơng Păk 22,930 25,898 21,866 21,098 20,543 12,300 H. Ea Kar 26,200 28,597 23,019 22,167 14,846 7,500 Cng 59,810 65,543 56,933 54,291 44,197 25,000 Qua bng 3.1, cho thy: Tình hình chăn nuơi bị ca các đa phương cĩ nhiu bin đng qua các năm và đang gim đàn. Nhìn chung, ti huyn Krơng Păk s lưng bị hàng năm cĩ gim nhưng khơng nhiu, trong khi đĩ ti Tp. BMT và huyn Ea Kar mc đ gim đàn qua các năm nhiu hơn, đin hình vào năm 2010 con s gim xung ti Tp.BMT t 11.042 con (ca năm 2009) gim xung cịn 8.808 con và huyn Ea Kar gim xung cịn 14.846, năm trưc đĩ (năm 2009) là 22.167 con. Đn năm 2011, con s thng kê cho thy tình hình chăn nuơi bị ca các đa phương tương đi n đnh và cĩ tăng đàn mc đ nh, tuy nhiên con s ch 34
mi cĩ na năm nên chưa khng đnh đưc chính xác. 3.1.2.2. Cơng tác thú y ti Tp. BMT, huyn Krơng Păk và Ea Kar Hot đng ca cơng tác thú y cĩ đưc tt hay khơng, mc đ bnh dch gia súc, gia cm mt đa phương ph thuc rt nhiu vào hot đng ca mng lưi thú y đĩ. S lưng cán b thú y, trình đ chuyên mơn cũng như s h tr ca chính quyn cĩ tác đng rt ln đn hot đng thú y. Chúng tơi tin hành nghiên cu v hot đng thú y TP Buơn Ma Thut, huyn Krơng Păk và huyn Ea Kar. Các ni dung theo dõi là mng lưi thú y và cơng tác phịng chng bnh. Mng lưi thú y cơ s là nhng thú y viên cp xã/phưng/th trn (gi tt là thú y xã) và thú y thơn/bn/p (gi tt là thú y thơn) đưc cơ quan cĩ thm quyn hp đng đ làm cơng tác thú y. Mng lưi thú y cơ s này cĩ vai trị ht sc quan trng đi vi vic bo v s phát trin ca đàn vt nuơi, h là nhng ngưi trc tip phịng, chng và khai báo dch bnh.V cơng tác thú y vn ph thuc vào đi ngũ nhng ngưi cĩ trình đ chuyên mơn v chăn nuơi thú y thuc các cơ quan qun lý nhà nưc và hành ngh t do. Đ đánh giá v hot đng ca thú y cơ s, chúng tơi tin hành điu tra v thành phn, trình đ và s lưng cán b thú y 2 huyn và thành ph. Kt qu đưc trình bày bng 3.2. Bng 3.2. Mng lưi thú y trên đa bàn điu tra Cán b Thú y Trình đ chuyên mơn Đơn v Thú y Cao Đi Cao Trung Trm Cơ s Sơ cp hc hc đng cp Tp. BMT 6 25 1 12 2 13 2 Huyn Krơng Păk 6 27 0 3 1 16 13 Huyn Ea Kar 5 41 0 5 0 24 17 Tng 17 93 1 21 3 53 33 Qua bng 3.2 cho thy: Ti 3 đơn v điu tra, mng lưi thú y đã đưc 35
hình thành vi các trình đ khác nhau t sơ cp đn thc s. Tng s cán b thú y ca 3 huyn là 110 ngưi, trong đĩ s cán b thú y cĩ trình đ t cao đng tr lên là 25 ngưi chim t l 22,73%. S cán b cĩ trình đ trung cp 53 ngưi chim t l 48,18% là cao nht. S cĩ trình đ sơ cp 33 ngưi chim t l 30,00%. So vi các nhim v phi thc hin, s lưng cán b thú y chưa đáp ng đưc yêu cu thc t. Xét tng đơn v cho thy: Trm thú y TP. Buơn Ma Thut, cĩ 25 cán b thú y, 06 cán b Trm và 25 cán b thú y cơ s. Trong đĩ s cán b cĩ trình đ t cao đng tr lên chim t l 48,39% là cao nht. Đây là khu vc cĩ nhiu gia súc, gia cm và cĩ ch mua bán gia súc gia cm. TP. Buơn Ma Thut là nơi tp trung nhiu cơ s git m gia súc, gia cm do vy yêu cu cht lưng ca cán b thú y phi đáp ng đưc thc t sn xut. Trm Thú y huyn Krơng Păk cĩ 33 cán b thú y, s cán b cĩ trình đ cao đng tr lên 04 ngưi. S cán b thú y cĩ trình đ trung cp 16 ngưi. Trm Thú y huyn Ea Kar, tng s cán b làm thú y 46 ngưi, đơng nht trong ba đơn v kho sát. T l cán b làm cơng tác thú y cĩ trình đ t cao đng tr lên khơng cao 5/46 chim t l 10,87%. Đây là huyn cĩ đa bàn rng, s gia súc gia cm nhiu ca tnh Đak Lăk. Vi s lưng cán b thú y khơng nhiu, lĩnh vc qu lý rng (kim sốt git m gia súc gia cm, tiêm phịng cho vt nuơi, qun lý tình hình dch bnh chung đàn gia súc, gia cm, Thc t hàng năm vn cĩ mt s dch bnh xy ra trên gia súc gia cm như LMLM, PRRS, Cúm gia cm, là khơng tránh khi. Đ cĩ th khng ch đưc dch bnh vt nuơi cn cĩ chính sách thích hp đ khuyn khích ngưi làm cơng tác thú y. Thc trng yu v chuyên mơn, trình đ, hn ch v s lưng, lịng nhit huyt trong phịng chng dch bnh ca đi ngũ 36
thú y cơ s đang là vn đ đưc các đa phương đc bit quan tâm, vì đây là lc lưng tiên phong, tham gia phát hin và dp dch. Vài năm tr li đây, ngồi thú y xã, thú y thơn buơn hu như khơng cịn. Qua điu tra cho thy, mc h tr cho thú y xã hin nay là quá thp, khơng đ chi phí đi li do cho cán b thú y cơ s, đng thi s lưng cán b thú y trong din h tr kinh phí quá ít so vi s lưng đàn gia súc gia cm. Mc bi dưng tiêm 2.000 đng/con cho c thú y xã, trưng các thơn buơn và cán b nơng nghip là khơng đ khích l h phát huy ht tinh thn trách nhim. Kt qu cơng tác phịng chng bnh cho gia súc đưc th hin qua cơng tác tiêm phịng. Chúng tơi tin hành nghiên cu đánh giá t l tiêm phịng bnh LMLM t 2006 2011. Kt qu điu tra v tình hình tiêm phịng vacxin phịng bnh LMLM đưc th hin ti bng 3.3. Bng 3.3. Kt qu tiêm phịng LMLM t năm 2006 – 2011 Năm T l tiêm phịng (%) 2006 49,90 2007 53,23 2008 65,21 2009 65,30 2010 64,12 2011 42,45 Qua bng 3.3 cho thy: T l tiêm phịng ca bnh LMLM ti các đa phương nghiên cu trong vịng 6 năm t 2006 2011 cịn chưa cao. Năm 2009 cĩ t l tiêm phịng LMLM 65,30% là cao nht. 37
Tip theo là các năm 2010, 2008, 2007 và 2011 cĩ t l tiêm phịng LMLM tương ng là 65,21%; 64,12%; 53,23% và 42,45%. T l bị khơng đưc tiêm phịng l mm long mĩng cũng mc cao. Điu này cho thy ý thc ca ngưi chăn nuơi đi vi dch bnh gia súc chưa đưc nâng cao. Mt phn do khơng quan tâm đn dch bnh, mt phn do ch quan vì đã cĩ mng lưi ca hàng thuc thú y ph hu ht trên đa bàn tnh, mt phn do ngưi dân chưa ý thc đưc tm quan trng ca phịng bnh bng vacxin, ngưi dân ch tp trung vào vic tiêm phịng khi dch xy ra trong vùng, ví d như năm 2010 cĩ dch trên din rng thì t l tiêm cĩ tăng lên. Mt khác phn ln bị đưc tiêm phịng bng ngun vacxin hn hp chng dch ca nhà nưc hàng năm, vi s lưng vacxin mà ngưi chăn nuơi t tiêm là rt ít, thc t cho thy năm 2011, vic cp vacxin LMLM cho trâu bị ca Chi cc Thú y gim dn và dng li thì t l tiêm cũng gim theo. Vi lc lưng thú y cơ s mng, nhiu đa phương, thú y thơn buơn khơng cịn, hoc khơng tham gia phịng chng dch, đĩ là chưa nĩi đn ý thc, trách nhim trong vic to điu kin tiêm phịng cho gia súc ca ngưi dân nên gp rt nhiu khĩ khăn. Đây là mt trong nhng nguyên nhân chính dn đn t l tiêm phịng hàng năm cịn thp. Vi t l tiêm phịng như trên cĩ th thy đ đy lùi và thanh tốn bnh LMLM trên đa bàn s gp khĩ khăn, trong khi đĩ dch bnh vn xy ra trong các năm t năm 2006 đn năm 2010, theo báo cáo ca S NN&PT Nơng Thơn tnh Đăk Lăk năm 2010 [03]. Nhà nưc cn cĩ chính sách h tr hp lý, to điu kin bi dưng nghip v chuyên mơn cho thú y cơ s đ gn kt trách nhim, khuyn khích lc lưng này tham gia. Trong chăn nuơi cn khuyn khích phát trin trang tri và các cơ s chăn 38
nuơi theo phương thc nuơi cơng nghip, bán cơng nghip vi quy mơ phù hp, gn vi an tồn dch bnh và x lý mơi trưng. 3.2. MT S KT QU NGHIÊN CU DCH T HC BNH LMLM TI TP.BMT HUYN KRƠNG PĂK VÀ EA KAR 3.2.1. Kt qu nghiên cu trên đàn gia súc mc bnh LMLM 3.2.1.1. T l mc bnh LMLM qua các năm t 2006 2011 Kt qu nghiên cu tình hình bnh LMLM TP. Buơn Ma Thut, huyn Krơng Păk và Ea Kar đưc trình bày bng 3.3. Bng 3.4. Tình hình bnh LMLM t 2006 2011 Đa Năm Ch tiêu Cng đim 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Tng đàn bị 26.200 28.597 23.019 22.167 14.846 7500 122.329 Ea S mc bnh 652 49 0 0 57 0 758 Kar T l mc (%) 2,49 0,17 0,00 0,00 0,38 0,00 0.62 Tng đàn bị 22.930 25.898 21.866 21.098 20.543 12.300 124.635 Krơng S con mc bnh 921 0 0 23 42 0 986 Păk T l mc (%) 4,02 0,00 0,00 0,11 0,20 0,00 0,79 Tng đàn bị 10.686 11.048 12.048 11.026 10.764 5.200 60.772 TP. S con mc bnh 109 90 0 0 66 45 310 BMT T l mc (%) 1,02 0,81 0,00 0,00 0,61 0,87 0,51 Tng đàn bị 59.816 65.543 56.933 54.291 46.153 25.000 307.736 Chung S con mc bnh 1.682 139 0 23 165 45 2.054 T l mc (%) 2,81 0,21 0,00 0,04 0,36 0,18 0,67 Qua bng 3.4 cho thy: T 2006 2011, ti ba đa đim nghiên cu cĩ 2.054 bị mc bnh l mơm long mĩng, t l mc bnh 0,67%. 39
Huyn Ea Kar cĩ 758 con mc bnh chim t l 0,62%. Huyn Krơng Păk cĩ 986 con mc bnh t l mc bnh 0,72% là cao nht. Thành ph Buơn Ma Thut cĩ 310 con mc bnh, t l mc 0,51% là thp nht. T l mc bnh LMLM huyn Krơng Păk gp 1,33 ln t l mc bnh LMLM huyn Ea Kar và gp 1,72 ln t l mc bnh LMLM Thành ph Buơn Ma Thut. Năm cĩ s bị mc bnh nhiu nht là 2006, cĩ 1.682 bị mc bnh LMLM, t l mc 3,43%. Năm 2008 khơng cĩ trưng hp bnh. Các năm cịn li t l mc bnh dao đng trong khong 0,04 0,29%. Ti huyn Ea Kar, năm cĩ s mc bnh cao nht là 2006 vi 652 con mc bnh chim t l 2,49%. Các năm 2008, 2009 và 2011 khơng cĩ dch LMLM, các năm cịn li t lê mc bnh LMLM t 0,17 0,38%. Huyn Krơng Păk, năm cĩ s lưng bị mc bnh LMLM cao nht là 2006 t l mc bnh 4,02%. Thành ph Buơn Ma Thut, t 2006 2011 cĩ 310 bị mc bnh LMLM, t l mc bnh 0,46%. Năm 2006 cĩ t l bị mc bnh LMLM cao nht, cĩ 109/ 10.686 con mc bnh, chim t l 1,02%. Đây là đa phương dch cịn xy ra vào năm 2011 vi t l mc bnh 0,87%. Như vy, trong mt thi gian khơng cĩ bnh, đn nay bnh LMLM đã xy ra tnh Đăk Lăk gây thit hi khơng nh cho ngưi chăn nuơi và nh hưng đn s phát trin ca ngành. Theo chúng tơi s dĩ cĩ t l này là do: Trong mt thi dài bnh khơng xy ra, ngưi chăn nuơi cĩ tâm lý ch quan khơng cĩ bin pháp phịng bnh. Do các d án, chương trình tr giá, tr giúp cung cp con ging cho ngưi nghèo trong quá trình trin khai đã khơng tuân th các quy đnh v kim dch, khơng cách ly, theo dõi gia súc trưc khi cho nhp đàn làm lây lan dch bnh cho, 40
bị ti ch. Chính quyn và ngưi dân ti mt s đa phương ch quan, lơ là trong cơng tác phịng, chng dch, khơng trin khai thc hin nghiêm túc các bin pháp phịng chng theo quy đnh, khơng cĩ s gn kt cht ch gia chính quyn và các ngành chc năng vi ngành thú y trong cơng tác phịng chng dch; kt qu tiêm phịng vc xin LMLM nhng vùng cĩ nguy cơ cao và vùng dch cũ chưa đưc thc hin tt, kt qu tiêm phịng vc xin LMLM nhiu đa phương cịn đt t l thp, trong đĩ cĩ c các đa phương thuc vùng khng ch và vùng đm trong Chương trình Quc gia khng ch và thanh tốn bnh LMLM đưc nhà nưc h tr vc xin tiêm phịng. Cơng tác tuyên truyn, ph bin các ch trương, chính sách, bin pháp phịng, chng dch cũng như s nguy hi ca dch LMLM chưa đưc thc hin tt nhiu đa phương, dn đn vic ngưi dân ch quan, lơ là hoc khơng áp dng các bin pháp phịng, chng dch. Do mng lưi thú y mng, mt s đa phương đã buơng lng cơng tác t chc giám sát dch bnh thưng xuyên đn tn buơn, thơn. Hin tưng du dch khơng khai báo, phát hin dch chm cịn xy ra nhiu, khi các cơ quan chuyên mơn thú y phát hin đưc dch LMLM thì dch bnh đã lây lan ra din rng. Nhiu đa phương khơng thc hin tt cơng tác kim dch vn chuyn ti gc dn đn tình trng dch bnh lây lan nhanh t nơi này đi nơi khác. Khi dch xy ra: vic x lý các dch nhiu nơi chưa đưc trit đ, gia súc mc bnh khơng tiêu hy theo hưng dn là nguyên nhân khin mm bnh tn ti, lưu trú trong mơi trưng lâu dài. Vic tiêm phịng bao vây dch thc hin chưa tt, kim sốt gia súc và sn phm đng vt ra vào vùng dch mt s đa phương thc hin chưa nghiêm túc làm dch lây lan nhanh sang các khu vc khác. Mt trong nhng nguyên nhân làm bnh LMLM lây lan là do tp quán chăn th chung trâu bị vi nhau. V chung tri, phn ln các h chăn nuơi đu xây dng 41
chung tri bán kiên c và thơ sơ đ tit gim chi phí. Tuy nhiên, đây cũng là yu t tác đng xu đn sc khe đàn gia súc, gĩp phn làm gia tăng mm bnh. H thng x lý cht thi chưa đưc ngưi dân quan tâm đúng mc, làm ơ nhim mơi trưng và là tác nhân lây lan mm bnh trên din rng. Ngồi ra, do mng lưi thú y mng, trình đ khác nhau dn đn cơng tác giám sát, qun lý ca ngành thú y, nht là thú y cơ s cịn hn ch và rt cn s quan tâm ca chính quyn đa phương đ cơng tác phịng chng dch hiu qu, khơng đ dch lây lan. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi, cĩ s khác bit v t l mc nhưng phù hp v năm mc dch nghiên cu ca Hà Khc Trìu trong năm 2005 đn 2009 ti 2 huyên Krơng Ana và Cư Kuin [23] và phù hp vi báo cáo v tình hình dch bnh LMLM ca S Nơng nghip & Phát trin Nơng thơn tnh Đk Lk năm 2010 là các năm bnh LMLM xy ra nhiu là 2006, 2007 và 2010 [03]. 3.2.1.2. Kt qu xác đnh tc đ mi mc ca bnh LMLM Bnh LMLM là mt trong nhng bnh cĩ t l lây lan nhanh, mnh. Đ đánh giá mc đ dch, chúng tơi tin hành nghiên cu đánh giá tc đ mi mc ca bnh LMLM ti 03 đa đim nghiên cu trong năm 2010. Kt qu đưc trình bày bng 3.5 42
Bng 3.5. Kt qu nghiên cu xác đnh tc đ mi mc ca bnh LMLM Tng s T l Tng S con Tc đ Huyn cĩ Thi gian ngày mi đàn d mi mi dch nghiên cu nghiên mc mc mc mc/ngày cu (%) 08/9 đn Ea Kar 25 8.034 57 0,71 0,028 03/10/2010 Krơng 19/9 đn 79 5.115 42 0,82 0,010 Păk 07/12/2010 08/10 đn TP. BMT 61 2.865 33 1,15 0,019 08/12/2010 Qua bng 3.5 cho thy: Ti huyn Ea Kar, dch LMLM xy ra t ngày 08 tháng 9 đn ngày 03 tháng 10 năm 2010. Trong thi gian 25 ngày cĩ 57 con bị mc bnh, t l mi mc 0,73%, tc đ mi mc 0,028 con/ngày. Ti huyn Krơng Păk, thi gian cĩ dch 79 ngày vi 42 con bị mc bnh LMLM, t l mi mc 0,73%, tc đ mi mc 0,010 con/ngày. Ti TP. Buơn Ma Thut, dch xy ra t ngày 08 tháng 10 đn 08 tháng 12, t l mi mc là 1,16%; tc đ mi mc 0,019 con/ngày. Theo kt qu nghiên cu ti thi đim năm 2010 c 100 con bị: Ti huyn Ea Kar trong 100 con bị cĩ 0,028 con mc bnh l mm long mĩng trong mt ngày. Hay c 10.000 con bị, trong mt ngày cĩ 28 con mc bnh LMLM. Tc đ mc trên ngày ca bnh LMLM huyn Ea Kar là cao nht. Ti huyn Krơng Păk c 100 con bị cĩ 0,10 con bị mc bnh LMLM trong mt ngày. Hay c 10.000 bị cĩ 10 con bị mc bnh l mm long mĩng 43
trong mt ngày. Ti thành ph Buơn Ma Thut cĩ 0,19 con bị mc bnh LMLM trong mt ngày. Hay c 10.000 bị cĩ 19 con bị mc bnh l mm long mĩng trong mt ngày. Kt qu cịn cho thy: Tc đ lây lan ca bnh LMLM trong năm 2010 bị nuơi ti huyn Ea Kar nhanh hơn tc đ lây lan ca bnh LMLM nuơi ti huyn Krơng Păk là 2,8 ln và nhanh hơn bị nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 1,48 ln. Theo chúng tơi s dĩ cĩ hin tưng này là do, huyn Ea Kar cĩ s lưng bị nuơi khá ln, mt đ chăn nuơi cao. Trong thi gian va qua đưc s h tr ca Nhà nưc v phát trin đàn bị nuơi ca huyn, do trong quá trình mua bị v nuơi đã khơng chú ý k, nên mua phi bị chưa tiêm phịng, bị cĩ bnh v bnh phát ra và lây lan. 3.2.2. T l mc bnh, t l t vong theo la tui 3.2.2.1. T l mc bnh theo la tui Xác đnh đưc đ tui nào mc nhiu hoc ít rt cn thit và cĩ ý nghĩa v dch t hc cũng như cơng tác phịng chng bnh. Các la tui nghiên cu ca bị đây gm: La tui: ≤ 6 tháng, La tui > 6 36 tháng và la tui > 36 tháng tui. Tng đàn bị nghiên cu trong 2 năm là 2010 và 2011 là:71.153 con. Kt qu nghiên cu đưc trình bày ti bng 3.6 và biu đ 3.1. 44
Bng 3.6. T l mc bnh LMLM theo la tui La tui bị (tháng) Ch tiêu ≤ 6 > 6 – 36 > 36 S con điu tra 12.036 47.398 11.719 S con mc bnh 11 161 38 T l (%) 0,09 0,34 0,32 Kt qu nghiên cu đưc th hin qua biu đ 3.1 sau: T l mc LMLM theo la tui 0.34 0.32 0.40 0.30 0.20 0.09 0.10 0.00 ≤ 6 > 6 36 > 36 Tháng tui Biu đ 3.1. T l mc bnh LMLM theo lúa tui ca bị Qua bng 3.6 và biu đ 3.1cho thy: Ti các đa đim nghiên cu, bnh LMLM xy ra tt c các la tui ca bị. Tuy nhiên la tui khác nhau cĩ t l mc bnh khác nhau. bị la tui dưi 6 tháng, trong s 12.036 con điu tra cĩ 11 con mc bnh LMLM chim t l 0,09%. la tui bị t 6 36 tháng cĩ 161 con mc bnh trong tng s 47.398 45
con theo dõi, t l mc bnh là cao nht là 0,34%. Bị la tui trên 36 tháng cĩ t l mc bnh là 0,32%. Theo chúng tơi kt qu này là phù hp vì đ tui 6 – 36 tháng tui trong giai đon này bê đang trưng thành, nên cĩ nhiu bin đi v sinh lý, cũng giai đon này bê thay răng, nhu cu dinh dưng cũng địi hi cao mà khơng đáp ưng đy đ, thc t thưng thy s lưng bị gy yu trong các đàn điu tra đ tui này là ph bin do đĩ khi mm bnh tn cơng bị chưa đưc tiêm phịng đy đ thì t l mc cao, mt khác mc đ chăn nuơi tp trung cao nên t l mc bnh cũng cao. Nguyn Văn Hưng và cng s (2009) [13] khi nghiên cu v dch t hc bnh LMLM ti Tha Thiên – Hu cho thy: bị mc bnh tp trung đ tui trên 5 tháng. Theo tác gi, đ tui này, gia súc khơng cịn min dch th đng cĩ đưc t gia súc m hoc chưa đưc tiêm phịng các loi vacxin phịng bnh LMLM nên d dàng b mc bnh khi tip xúc vi virus. Bị la tui 7 – 36 tháng tui mn cm vi bnh LMLM nht. Các la tui cịn li ít mn cm vi bnh hơn. Theo chúng tơi đây là giai đon mà gia súc thưng b các stress do thay đi mơi trưng sng (cai sa), hoc do t l tiêm phịng cịn quá thp. Giai đon này gia súc đang trong thi kỳ trưng thành phi làm vic nhiu, s tip xúc vi các yu t stress là thưng xuyên. Nu khơng đưc qua tâm chú ý đn cơng tác phịng chng bnh cho gia súc thì kh năng cm nhim vi bnh rt cao. 3.2.2.2. Kt qu xác đnh t l cht, t l t vong bị Vic xác đnh t l cht, t l t vong cĩ vai trị quan trng trong vic đánh giá hiu qu ca cơng tác thú y cơ s. 46
Chúng tơi tin hành nghiên cu xác đnh t l cht, t l t vong do bnh LMLM ti các khu vc nghiên cu. Kt qu xác đnh t l cht, t l t vong do bnh LMLM bị đưc trình bày bng 3.7 và đ th 3.1 Bng 3.7. T l cht, t l t vong do bnh LMLM La tui bị (tháng) Ch tiêu Cng ≤ 6 > 6 36 > 36 S con điu tra 12.036 47.398 11.719 71.153 S con mc bnh 11 161 38 210 S con cht 9 9 2 20 T l cht (%) 0,07 0,02 0,02 0,03 T l t vong (%) 81,82 5,59 5,26 9,52 90 81,82 80 70 T l cht 60 50 T l t 40 vong T l % l T 30 20 5,26 10 5,59 0,07 0,02 0,02 0 ≤ 6 > 6 36 > 36 Đ th 3.1. T l cht và t l t vong bị do bnh LMLM Qua kt qu bng 3.7 và đ th 3.1 cho thy: T l cht do bnh LMLM các đa đim điu tra là 0,03%. T l cht cao nht là bị ≤ 6 tháng tui (0.07%). các la tui cịn li cĩ t l cht là 0,02%. T l t vong do bnh LMLM bị nuơi ti TP Buơn Ma Thut, huyn Krơng Păk và Ea Kar là 9.52%. 47
La tui bị ≤ 6 tháng cĩ t l t vong cao nht (81,82%), thp nht là la tui trên 36 tháng (5,56%). Như vy bị la tui dưi 6 tháng cĩ t l cht, t l t vong cao nht. S dĩ cĩ kt qu như vy, theo chúng tơi là do đc đim ca bnh LMLM tác đng mnh trên gia súc non ch yu tác đng tim làm con vt bnh cht nhanh. Mt nguyên nhân na là do bị la tui ≤ 6 tháng là nhng gia súc non hoc chưa trưng thành khi mc bnh d tn thương nht, nhng tn thương ming, lưi làm nh hưng ti vic ly sa, thc ăn chính ca bê, bên cnh đĩ bị m b bnh s viêm loét vú và khơng cho con bú cũng làm nh hưng ti bê con do đĩ bê khơng ly đưc thc ăn nên gy yu, sc đ kháng gim nhim trùng k phát, dn đn bê cĩ th cht. Do vy la tui bị dưi 6 tháng cĩ t l cht, t l t vong cao nht là phù hp vi các tài liu v bnh. 3.2.3. Xác đnh triu chng bnh LMLM Kt qu nghiên cu xác đnh triu chng ca bnh LMLM đưc trình bày ti bng 3.8. Bng 3.8. T l biu hin các triu chng bnh LMLM theo điu tra S con S con T l Triu chng điu tra biu hin (%) B ăn, chy nhiu dãi, ít nhai li 1.898 93,91 Cĩ mn loét ming, lưi, k mĩng 1.264 62,54 2.054 Mĩng bong trĩc, vn đng khĩ khăn 582 28,80 Thân nhit st cao (gương mũi khơ, dng lơng) 1.912 94,61 200 Viêm loét vú (con cái) 41 20,25 Theo bng 3.8 cho thy, nhng triu chng thưng gp ca bnh LMLM xut hin trên đàn bị mc bnh nuơi ti các đa đim nghiên cu như sau: 48
Nhìn tng th t l bnh tích cao nht và cĩ giá tr cao trong chn đốn bnh LMLM ti đa bàn là các triu chng con vt st cao 40 41 oC, gương mũi khơ chim 94,61%. Tip theo các triu chng chy nhiu di, ít nhai li, b ăn chim 93,91%,, t l các triu chng cĩ mn loét ming, lưi, k mĩng chim 62,54%. Triu chng mĩng bong trĩc, vn đng khĩ khăn cĩ t l biu hin 28,80%. S dĩ triu chng này khơng cao là do cĩ s k phát ca các vi khun dn đn hin tưng bong trĩc mĩng bị. Bên cnh đĩ ngưi chăn nuơi cũng đã cĩ nhiu bin pháp can thip đ điu tr triu chng bnh LMLM nhng con mc bnh nên phn nào cũng gim nhng triu chng trên. Thp nht triu chng viêm loét vú 20,50%, do triu chng này ch yu gp nhng bị cái. Theo tài liu v bnh cho bit triu chng chung ca bnh LMLM: con vt đang bình thưng thy hin tưng b ăn hoc kém ăn, rũ, lơng dng, st cao t 40 41 oC, mt vài ngày thy con vt đi khp khing, đây là nhng du hiu đu tiên. Khi nhìn vào vành mĩng thy cĩ nhng mn đ li ti, dn dn xut hin các mn nưc, mn nưc cĩ th lan xung khp vành mĩng, k mĩng dn đn hin tưng tt mĩng lúc nào khơng bit. Mi đu mn nưc nh (đưng kính 12 cm) nhưng nhanh chĩng to lên và ni lên màu trng. Sau đĩ các mn v, chy dch màu vàng rơm và đ li vt loét màu đ hng. Tn thương này làm con vt b đau ming khơng ăn đưc; ming chy nhiu nưc di (trng như bt bia); đau chân, khơng đng yên (đi chân liên tc, nhc chân lên ri h xung như giã go); loét núm vú làm tc tuyn sa, vú sưng và rt đau, bị m khơng cho con bú. Mn nưc mĩng chân thưng b nhim trùng do bị đi đng trong phân, đt, vi trùng ph nhim s tn cơng sâu vào các lp bên dưi gây hư hi nng t 49
chc da g mĩng, làm mĩng d b bong trĩc. Bnh tích đin hình ca bnh LMLM là mn và so ming và mĩng. Mn cĩ kích thưc khác nhau, dch trong mn cha đy bch cu, sau khi mn v ra thy vt loét màu hng. Chn đốn bnh da vào triu chng và bnh tích. Kt qu cho thy, triu chng bnh LMLM đàn bị nuơi ti các đa đim nghiên cu cĩ đy đ các triu chng đin hình ca bnh LMLM. 3.2.4. Nghiên cu v bnh LMLM theo thi gian 3.2.4.1. Xác đnh h s năm dch Vic nghiên cu v các t l mc bnh LMLM tng năm ch cho thy bnh cĩ xy ra hay khơng trong các năm đĩ, đ xác đnh tính chu kỳ ca dch chúng tơi tin hành nghiên cu xác đnh h s năm dch. Kt qu xác đnh h s năm dch t 2006 đn 2011 đưc trình bày bng 3.9. Bng 3.9. H s năm dch ca LMLM t năm 2006 – 2011 S mc Ch s Tng Ch s S mc bnh S mc bnh s mc bnh Năm bnh H s LMLM tháng trung bình tháng trung bình điu LMLM năm trong trong tháng trong tháng tra trong các dch các năm trong mt các trong năm năm năm năm nhiu năm 2006 1682 140,17 4,91 2007 139 11,58 0,41 2008 0 12 0,00 2.054 72 28,53 0,00 2009 23 1,92 0,07 2010 165 13,75 0,48 2011 45 3,75 0,13 50
Qua bng 3.9 cho thy: T 2006 đn 2010 bnh LMLM đu xy ra trên các đa đim nghiên cu. Năm 2006 cĩ HSND = 4,91 ln hơn 1. Các năm cịn li cĩ HSND < 1 Theo tài liu dch t hc Nguyn Như Thanh (2001) [20], nu năm nào cĩ HSND ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch. Như vy cĩ th đưa ra nhn xét năm 2006 là năm dch dch LMLM trên đa bàn Tp. BMT, huyn Krơng Păk và Ea Kar. Do thi gian nghiên cu ngn ch cĩ 6 năm nên vic xác đnh tính chu kỳ dch ca dch LMLM các đa phương chưa thc hin đưc, cn cĩ các nghiên cu dài hơn đ đánh giá xác đnh tính chu kỳ đưc rõ hơn. Kt qu đưc th hin qua biu đ 3.2 H s năm dch 4,91 5,00 4,00 3,00 H H s 2,00 1,00 0,41 0,07 0,48 0,13 0,00 0,00 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Biu đ 3.2. H s năm dch LMLM t 2006 2011 3.2.4.2. Xác đnh h s mùa dch Vic xác đnh tính cht mùa ca dch là cn thit và cĩ ý nghĩa dch t cao t đĩ cĩ cơ s đ ra các bin pháp phịng chng dch LMLM kp thi. Chúng tơi tin hành xác đnh h s mùa dch (HSMD) theo cơng thc đưc nêu ti mc 51
2.6.1. Kt qu nu tháng nào cĩ h s tháng dch ln hơn 1 thì tháng đĩ đưc coi là cĩ dch, nu cĩ nhiu tháng dch lin nhau đưc coi là mùa dch, tính tốn thu đưc kt qu bng 3.10. Bng 3.10. Kt qu xác đnh h s mùa dch S mc trung S mc trung Ch s mc Ch s mc H s bình tháng bình năm trung bình trung bình tháng Tháng Tháng (con) (con) ngày/tháng ngày/năm dch 1 11.83 0.38 0.41 2 44.17 1.58 1.68 3 31.00 1.00 1.06 4 31.33 1.04 1.11 5 21.67 0.70 0.74 6 2.83 342,33 0.09 0,94 0.10 7 4.67 0.15 0.16 8 11.83 0.38 0.41 9 62.00 2.07 2.20 10 75.00 2.42 2.57 11 28.50 0.95 1.01 12 17.50 0.56 0.60 Thơng qua bng 3.11 và đ th 3.2 cho thy T năm 2006 2010, bnh LMLM tháng nào cũng xy ra trên đa bàn điu tra, trong đĩ các tháng 1,5,6, 7, 8 và tháng 12 cĩ HSMD tương ng là 0,41; 0,74; 0,10; 0,16; 0,41 và 0,60 là nhng tháng cĩ HSTD < 1, khơng phi là các tháng dch LMLM. Các tháng 2 cĩ HSTD = 1,68; tháng 3 cĩ HSTD = 1,01; tháng 4 cĩ HSTD = 1,11; tháng 9 cĩ HSTD = 2,20; tháng 10 cĩ HSTD = 2,57 và tháng 11 cĩ 52
HSTD = 1,01 là nhng tháng cĩ HSTD > 1. Theo tài liu dch t hc, tháng nào cĩ HSTD ln hơn 1, đưc coi là tháng dch. Như vy các tháng 2,3,4 và 9,10, 11 cĩ HSTD >1 đưc coi là nhng tháng dch LMLM trong năm. HSMD 3,00 2,50 2,57 2,20 2,00 1,68 1,50 H s H 1,11 1,00 1,06 1,01 0,74 0,60 0,50 0,41 0,41 0,16 0,00 0,10 01 02 03 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tháng Đ th 3.2. H s mùa dch LMLM t 2006 2011 Như vy qua đây ta thy cĩ hai mùa dch LMLM, mùa dch đu năm t tháng ba đn tháng năm và mùa dch cui năm t tháng tám đn tháng mưi ti đa đim điu tra là Tp. BMT, huyn Krơng Păk và Ea Kar. Cũng qua biu đ 3.6, mùa dch cui năm xy ra mnh hơn. Vi kt qu trên chúng tơi cĩ mt s nhn xét: Bnh LMLM xy ra quanh năm, tháng nào cũng cĩ bnh nhưng mc đ tp trung thành hai mùa dch. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi nhng đc đim dch t ca bnh LMLM và cũng phù hp vi nhng đc đim sinh thái t nhiên ca đa bàn điu tra, bi vào thi đim này là nhng mc giao mùa, lúc bt đu và kt thúc mùa mưa, đây là điu kin thun li cho mm bnh xâm nhp và gây bnh. 3.2.5. Xác đnh dch LMLM theo khơng gian Chúng tơi tin hành nghiên cu tình hình dch ti các đa đim điu tra và 53
xây dng bn đ dch t ti c 3 đa đim Tp.BMT, huyn Krơng Păk và huyn Ea Kar, nhng vùng dch đưc ký hiu bng du theo mc đ sau. Mc ≤ 1 năm Mc > 2 năm Mc > 3 năm 3.2.5.1. Bn đ dch t bnh LMLM ca Tp. BMT Bn đ 3.1. Bn đ dch t dch LMLM ti Tp. BMT Qua nghiên cu ca chúng tơi t nhng s liu lưu tr ti các ban thú y cho thy trong vịng 5 năm dch LMLM xy ra trên đa bàn Tp.BMT và mt s xã phưng cĩ s ln xut hin dch nhiu như: 54
Nhng xã phưng cĩ dch LMLM trên 3 năm là Phưng Khánh Xuân, Ea Tam, Xã Hịa Xuân, Ea Kao, Cư E Bur. Các xã, phưng cĩ s ln dch LMLM 2 năm là Phưng Tân Li, xã Hịa Khánh, Hịa Phú, Hịa Thun, Ea Tu. Các xã phưng cịn li cĩ dch 1 năm hoc khơng cĩ dch. 3.2.5.2. Bn đ dch t bnh LMLM ca Huyn Krơng Păk Bn đ 3.2. Bn đ dch t dch LMLM ti huyn Krơng Păk Nhng xã cĩ dch LMLM trên 3 năm là Ea Yiêng, Ea Uy, Ea Kuăng, Ea Kênh, Hịa Tin, Hịa An, Tân Tin, Krơng Buk. Các xã cĩ s ln dch LMLM 2 năm là xã Ea Yơng, xã Ea Knuêc, Ea Kty, Ea Phê, Ea Hiu. 55
Các xã cĩ dch 1 năm là TT.Phưc An, Hịa Đơng, V Bn. 3.2.5.3. Bn đ dch t bnh LMLM ca Huyn Ea Kar Bn đ 3.3. Bn đ dch t dch LMLM ti huyn Ea Kar Nhng xã cĩ dch LMLM trên 3 năm là th trn Ea Kar, Ea Knp, Ea Kmút, Ea Ơ, Cư Ni. Các xã cĩ s ln dch LMLM 2 năm là: Ea Păn, Cư Elang,Ea Huê, Ea Tyh. Các xã cĩ dch 1 năm là Cư Bơng, Cư Yang, Cư Prơng, Ea Sar, Ea Sơ, Xuân Phú. 56
Đ xác đnh đưc phm vi tồn tnh cn cĩ nhng nghiên cu trên din rng đ cĩ cơ s lp bn đ. 3.3. ĐÁNH GIÁ THIT HI DO BNH LMLM TI ĐA ĐIM NGHIÊN CU Vic đánh giá thit hi bao gm đánh giá thit hi trc tip, thit hi gián tip. 3.3.1. Đánh giá thit hi trc tip Kt qu đánh giá thit hi trc tip do bnh LMLM gây ra đưc trình bày bng 3.11. Bng 3.11. Thit hi trc tip do bnh LMLM gây ra đa bàn điu tra S Đơn v S thit Đơn giá Thành tin Nhng tiêu chí đánh giá TT tính hi (đ) (đ) 1 Bê ≤ 6 tháng tui bnh cht Con 16 3.000.000 48.000.000 2 Bị > 6 – 36 tháng tui bnh cht Con 45 6.000.000 270.000.000 3 Bị > 36 tháng tui bnh cht Con 6 10.000.000 60.000.000 4 Chi phí điu tr Ca 2.054 300.000 616.200.000 5 Chi phí tiêu hy bị bnh, cht Cơng 67 400.000 26.800.000 6 Chi phí kim dch Cơng 18.000 150.000 2.700.000.000 7 Chi phí thuc sát trùng Ngày 8.700 50.000 435.000.000 8 Cơng chăm sĩc bị m Cơng 6.162 80.000 492.960.000 Khác (tuyên truyn phịng 9 100.000.000 chng dch ) Tng thit hi trc tip 4.748.960.000 Kt qu bng 3.11 cho thy: Tng thit hi trc tip là 4.748.960.000 đng (Bn t by trăm bn mươi tám triu chín trăm sáu mươi ngàn đng chn). 57
Thit hi v s tin trên s con cht là: Bê ≤ 6 tháng tui là 48.000.000 đng, bị > 6 – 36 tháng tui là 270.000.000 đng; bị > 36 tháng tui 60.000.000 đng, Chi phí điu tr (gm c cơng điu tr và thuc thú y/ca) là 616.200.000 đng. Cơng phi chi tr cho vic tiêu hy hoc x lý nhng con cht (đnh giá theo mc thanh tốn nhà nưc chi tr là 400.000 đ/ca) là 26.800.000 đng. Cơng chăm sĩc h lý cho bị khi cĩ dch đưc tính trung bình ngưi dân phi b ra 3 ngày cho mt ca bnh và tính theo ngày cơng ca ngưi lao đng là 80.000 đ/ngày thì s thit hi lên đn 492.960.000 đng. 3.3.2. Các thit hi gián tip Bng 3.12. Thit hi gián tip do bnh LMLM gây ra đa bàn điu tra S Đơn v S thit Đơn giá Thành tin Nhng tiêu chí đánh giá TT tính hi (đ) (đ) Ưc đốn giá tr đàn bị b 1 % 1.987 900.000 1.788.300.000 gim /s bị sng sau dch Ưc đốn năng sut đàn bị b gim /s bị sng 2 % 1.987 600.000 1.192.200.000 sau dch (khong 10% theo điu tra) Lãi xut ngân hàng phi 3 tr cho vn vay đu tư % 4,5 t 1,6% 72.000.000 (1,6%) Tng thit hi gián tip 3.052.500.000 đ Ngồi nhng thit hi trc tip nh hưng đn kinh t ca ngưi chăn nuơi 58
bị cịn cĩ mt s thit hi gián tip gây tn tht ln lên đn 3.052.500.000đ (Ba t khơng trăm năm mươi hai triu năm trăm nghìn đng), trong đĩ chúng tơi mi ch đánh giá mt s tiêu chí sau: Ưc đốn giá tr đàn bị b gim trên s bị sng sau dch là khong 15% (tính theo giá trung bình ca bị 6.000.000 đ/con ta cĩ đưc mc 900.000 đ/con), theo điu tra mc thit hi s là 1.788.300.000 đng. Ưc đốn năng sut đàn bị b gim trên s bị sng sau dch khong 10% (tính theo giá trung bình ca bị 6.000.000 đ/con ta cĩ đưc mc 600.000 đ/con) như vy ta cĩ mc thit hi ln đn1.192.200.000 đng. Lãi xut ngân hàng phi tr hàng năm cho vn vay đu tư (1,6%) ca 4,5 t là 72 triu đng. Ngồi nhng thit hi kinh t trên ngưi chăn nuơi bị cịn chu nhiu thit hi rt ln v mt tinh thn nh hưng đn tâm lý chăn nuơi như: khơng mun tăng đàn, b chung trng, khơng bán sn phn đưc giá tr cao vì khơng xut khu đưc 59
KT LUN VÀ Đ NGH KT LUN Kt qu nghiên cu cho thy: 1. T 2006 2011, ti ba đa đim nghiên cu cĩ 2.054 bị mc bnh l mm long mĩng, t l mc bnh 0,67%. T l bị mc bnh LMLM huyn Ea Kar là 0,66%; huyn Krơng Păk là 0,88%; thành ph Buơn Ma Thut là 0,51%. 2. Tc đ lây lan ca bnh LMLM trong năm 2010 bị nuơi ti huyn Ea Kar nhanh hơn tc đ lây lan ca bnh LMLM nuơi ti huyn Krơng Păk là 2,8 ln và nhanh hơn bị nuơi ti thành ph Buơn Ma Thut 1,48 ln. Bị la tui khác nhau cĩ t l mc bnh LMLM khác nhau. bị la tui dưi 6 tháng cĩ t l 0,09%. la tui bị t 6 36 tháng cĩ t l mc bnh LMLM 0,34%, bị la tui trên 36 tháng cĩ t l mc bnh 0,32%. T l cht do bnh LMLM các đa đim điu tra là 0,03%. T l cht cao nht là bị ≤ 6 tháng tui (0.07%). các la tui cịn li cĩ t l cht là 0,02%. T l t vong do bnh LMLM bị nuơi ti TP Buơn Ma Thut, huyn Krơng Păk và Ea Kar là 9.52%. La tui bị ≤ 6 tháng cĩ t l t vong cao nht (81,82%), thp nht là la tui trên 36 tháng tui (5,26%). 3. T 2006 đn 2011 bnh LMLM đu xy ra trên các đa đim nghiên cu. Năm 2006 cĩ HSND = 4,91 ln hơn 1 là năm dch LMLM. Các năm cịn li cĩ HSND < 1, khơng phi là năm dch LMLM. 4. Xác đnh HSMD t 2006 – 2011 cho kt qu cĩ hai mùa dch LMLM trong năm là tháng 3,4,5 đu năm và tháng 8,9,10. 5. Tng thit hi trc tip là 4.748.960.000 đng (Bn t by trăm bn mươi tám triu chín trăm sáu mươi ngàn đng chn). Tng thit hi gián tip 60
trong phm vi điu tra là 3.052.500.000 đng. Ngồi ra ngưi chăn nuơi bị cịn chu thit hi to ln khơng th tính ht đưc v mt tinh thn trong sn xut khi bnh LMLM chưa đưc thanh tốn trit đ. Đ NGH 1. Tip tc nghiên cu sâu hơn v đnh type virus LMLM. 2. Cn xây dng mng lưi thú y cĩ đ s lưng và cht lưng, cĩ chính sách đãi ng thích đáng vi ngưi làm cơng tác thú y. 3. S dng kt qu nghiên cu trong ging dy và hc tp 4.Cơ quan chc năng cn h tr thêm vacxin LMLM trong nhng năm ti đ tiêm phịng din rng thanh tốn đưc dch bnh LMLM. 61
TÀI LIU THAM KHO Tài liu ting vit [01]. Bùi Quang Anh và Hồng Văn Năm (2000). “Tình hình bnh LMLM ti Đơng Nam Á và th gii năm 2000” . Tp chí khoa hc k thut thú y, tp VIII, s 2 – 2001. Hi Thú Y Vit Nam, tr. 90 – 93. [02]. Bùi Quang Anh (2007), “ Nguyên nhân xy ra dch l mm long mĩng và các bin pháp chng dch trong thi gian ti” , khoa hc k thut thú y, tp XIV, s 3 – 2007, tr. 85 – 92. [03]. Báo cáo cơng tác phịng chng dch bnh gia súc, gia cm năm 2010. S NN&PT Nơng Thơn Tnh Đăk Lăk.năm 2010 [04]. Báo cáo cơng tác phịng chng dch bnh gia súc, gia cm năm 2011. S NN&PT Nơng thơn tnh Đăk Lăk, năm 2011. [05]. Cm nang điu tra dch l mm long mĩng gia súc , B nơng nghip và phát trin nơng thơn, Cc thú y, FAO/ ADB – OIE. [06]. Phùng Quc Chưng (2001), “ Bài ging truyn nhim gia súc I” , Đi hc Tây Nguyên. [07]. Phùng Quc Chưng “ Báo cáo v mt s thành tu nghiên cu phịng chng bnh L Mm Long Mĩng” . Trưng Đi hc Tây nguyên, 2007. [08]. A.I. Donaldson, “ Bnh lý hc và dch t hc ca bnh LMLM” , tp VII, s 3 – 2000, tr. 43 – 47. [09]. Nguyn Tin Dũng (2000), “ Bnh l mm long mĩng (bài tng hp)” , khoa hc k thut thú y, tp VII, s 3 – 2000, tr. 8 – 16. [10]. Đào Trng Đt (2000), “ Đ gĩp phn vào vic đu tranh phịng chng bnh l mm long mĩng” , khoa hc k thut thú y, tp VII, s 3 – 2000, tr. 6 – 7. [11]. Cao Văn Hng “ Bài ging bnh truyn nhim gia súc II ”, Trưng ĐHTN 62
năm 2003. [12]. Nguyn Văn Hưng (2007), “ Tha Thiên – Hu vi cơng tác khng ch dch l mm long mĩng gia súc cĩ hiu qu”, khoa hc k thut thú y, tp XIV, s 3 – 2007, tr. 85 – 92. Khoa hc k thut thú y, tp XIV, s 3 – 2007, tr. 93 – 95. [13]. Nguyn Văn Hưng, Nguyn Vit Khơng, Trương Văn Dung, Trn Anh Châu và cng s (2009), “ Nghiên cu dch t hc bnh l mm long mĩng Tha Thiên – Hu”, khoa hc k thut thú y, tp XVI, s 3 – 2009, tr. 5 – 8. [14]. Đăng Văn Kỳ và Nguyn Văn Thơng, 2001. “Mt s kt qu trong phịng chng bnh LMLM ti các khu vc biên gii” Tp chí KHKT Thú y, tp VIII, s 3 năm 2001. Hi Thú y Vit Nam. Tr.8388. [15]. Phm Sĩ Lăng và Nguyn Thin (2002). “Mt s bnh mi do virus gia súc – gia cm ni nhp và bin pháp phịng tr” . NXB Nơng nghiêp, 250 trang. [16]. Tơ Long Thành (2004), “Nghiên cu hồn thin cơng ngh sn xut vacxin nhưc đc, vơ hot phịng bnh cho gia sc gia cm và ng dng k thut gene xác đnh typ virut l mm long mĩng(LMLM)” Báo cáo tng kt KH&KT Vin thú Y. [17]. Tơ Long Thành, Bùi Quang Anh, Hồng Văn Năm, Đng Mnh Hịa, Ngơ Thanh Long và Nguyn Thu Hà. “Kt qu chn đốn bnh, giám sát s lưu hành ca virut và la chn vacxin phịng chng l mm long mĩng ca cc thú y 91985 – 2006)” KHKT Thú y, tp XIII, s 3 năm 2006. Hi Thú y Vit Nam. Tr.7074. [18]. Nguyn Như Thanh (2001), “Giáo trình vi sinh vt Thú y” , NXB Nơng Nghip Hà Ni. 63
[19]. Nguyn Văn Thanh (2004), “Phịng và tr mt s bnh thưng gp gia súc, gia cm” NXB Lao Đng Xã Hi năm, 2004. [20]. Nguyn Như Thanh (2001), “Dch t hc Thú y” , NXB Nơng Nghip Hà Ni. [21]. Huỳnh Th Thanh Thúy (2000), “ Vài đc đim dch t hc ca bnh L Mm Long Mĩng trên trâu, bị, heo ti thành ph H Chí Minh ” LVTN Thc sĩ Thú y – ĐHNL TP HCM. [22]. TR.Doel (2003) “ Min dch l mm long mĩng t nhiên và do tiêm phịng: nhng trin vng ci tin vacxin” , KHKT thú y, tp X, s 3 – 2003, tr. 74 – 85. [23]. Hà Khc Trìu. “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc và đánh giá thit hi do bnh LMLM gây ra ti huyn Krơng Ana và Cư Kuin tnh Đăk lăk” Lun văn tt nghip Thc sĩ chuyên ngành Thú y – Trưng ĐHTN, 2010. [24]. Phm Quang Trung (2003) “Bài ging thú y cơ bn”, ĐHNL Hu. Tài liu nưc ngồi [25]. Donaldson, A.I., 2000. “FMD epidemiology Current situation and pespectives” . Veterinary scienses and techniques, VoL VII, N° 12000. [26]. Pearson, W.R & Lipman, DJ. (1988). PNAS, 85,: 24442448. [27]. Reid SM, Ferris NP, Hutchings OH, Zhang Z, Beisham GJ, Alexandersen S. “Detection of all seven serotypes of footandmouth disease virus by realtime, fluorogenic RTPCR assay”. J Virol Methods. 2002 Aug;105(l):6780 [28]. Reid SM. Grierson SS, Ferris NP Hutchmgs GH, Alexandersen S. “Evaluation of automated RTPCR to accelerate the laboratory diagnosis of footandmouth disease virus” . Virol Methods. 2003 Feb;107(2):129 39. 64
[29]. Sasmuen, Knowles (2000). “ Antigenic and genetic characterisation of footandmouth disease type O viruses from the Far East” FAO, Rome (Italy). Animal Production and Health Div. [30]. Telos Tutorials. “footandmouth disease” vl. 00 s4, Avis Consortium, England, 1995). Tài liu website [31]. and Mouth Disease.htm [32]. [33]. andmouth.org/about/aboutfmd 65
Phi u s 1 PHIU ĐIU TRA 1. Ngày tháng năm 2. H và tên ch gia súc: (cĩ th ghi hoc khơng) 3. Đa ch: thơn xã huyn tnh 4. Xin cho bit s lưng bị cĩ trong tng đàn gia súc ca Ơng (bà) hin cĩ: (con). Trong đĩ : Bị đc: (con) ; Bị cái: (con) ; Bê (dưi 1 năm tui) cĩ: . (con.) 5. Ging bị c(bị ni) cĩ: (con) ; Bị lai cĩ: (con) ; Bị ngoi cĩ: (con.) 6. Ngun ging bị nuơi: T túc , Mua trang tri nuơi , Mua t h khác , cp d án 7. Chung tri nuơi bị ca ơng (bà) đưc làm bng vt liu gì: (xin vui lịng chn các hình thc phù hp): Chung xây ; chung g ; Khơng cĩ chung ; Khác 8. Mc đích Ơng (bà) nuơi đ: Dùng sc kéo ; nuơi ly tht ; nuơi ly Sa ; Sinh sn . 9. Bị nuơi cĩ đưc tiêm phịng LMLM khơng? Khơng , Cĩ , (nu cĩ xin đưc trã li tip) Tiêm bao nhiêu con/tng đàn hin cĩ ?. Vaccine đơn type đa type Xin vui lịng cho bit s con đưc tiêm trên tng đàn nuơi ca nhng năm trưc đây là? + Năm 2006 : s nuơi: ,s tiêm: .Vaccine đơn type đa type + Năm 2007 : s nuơi: ,s tiêm: .Vaccine đơn type đa type + Năm 2008 : s nuơi: ,s tiêm: .Vaccine đơn type đa type + Năm 2009 : s nuơi: ,s tiêm: .Vaccine đơn type đa type + Năm 2010 : s nuơi: ,s tiêm: .Vaccine đơn type đa type 10. Ngưi tiêm: Thú y xã, huyn , DV thú y tư nhân , Gia đình t tiêm . 11. Ln tiêm phịng gn đây nht (vaccine LMLM): Ngày tiêm: / / 12. Ln phát bnh LMLM gn đây: / / Thuc mùa: Mưa , Khơ , Giao mùa . 13. Bị nuơi ca Ơng (bà) đã tng mc bnh LMLM trong nhng năm nào sau đây? Năm: 2006 , năm: 2007 , năm: 2008 , năm: 2009 , năm: 20010 , năm: 2011 . Xin cho bit s con mc, s con cht và tháng mc bnh ca năm cĩ bnh LMLM sy ra? + Năm 2006 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: + Năm 2007 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: + Năm 2008 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: + Năm 2009 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: + Năm 2010 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: + Năm 2011 : S mc: , s cht: ., nhng tháng mc: 14. La tui mc bnh LMLM mà đàn bị ca Ơng (bà) gp phi: (đơn v tính là con) Bê (dưi 1 năm tui) , bị t 1đn 3 năm tui , bị trên 3 tui: 15. Bị mc bnh đưc nuơi hình thc nào: Th rơng , Nuơi nht , bán chăn th . 16. Vùng chăn nuơi bị bi mc LMLM: Đi núi cao , Trũng thp , Đng bng . 17. Khi cĩ bị b LMLM cách x lý ca gia đình ơng (Bà) là: + Điu tr ; Git tht ; Bán đi nơi khác ; tiêu hy . + Nhưng con mc bnh cĩ cách ly vi con khe mnh khơng: Cĩ ; Khơng . 66
18. Nhng triu chng v bnh mà Ơng (bà) gp phi trên đàn bị nuơi: + Thân nhit st cao , (ghi đ st) 0 C. + Cĩ mn loét miêng, vú, k mĩng + Chy nhiu dãi, khĩ nhai li + Mĩng bong trĩc, vn đng khĩ khăn + Viêm loét vú, năng sut sa gim + 67
Phi u s 2 PHN ĐIU TRA ĐÁNH GIA THT HI I Thit hi trc tip: 1. Tr giá tin trên sơ con cht do LMLM trong các năm điu tra: Năm 2006 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). Năm 2007 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). Năm 2008 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). Năm 2009 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). Năm 2010 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). Năm 2011 : S cht: (con), ưc tính: .(Kg), thành tin: (vnđ). 2. Chi phí thuc điu tr: vnđ Năm 2006 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). vnđ Năm 2007 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). vnđ Năm 2008 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). vnđ Năm 2009 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). vnđ Năm 2010 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). vnđ Năm 2011 : S mc: (con), tin thuc & DVTY cho 1 ca bnh: ( /Ca ), tng tin thanh tốn là: (vnđ). 2. Chi phí khác cho đàn gia súc khi cĩ dch: Tin mua thuc sát trùng, dng c, vaccin dùng thêm và nhân cơng chăm sĩc: Năm 2006 : tng đàn: (con), chi phí: (vnđ), thành tin: (vnđ). Năm 2007 : tng đàn: (con), chi phí: (vnđ), thành tin: (vnđ). Năm 2008 : tng đàn: (con), chi phí: (vnđ), thành tin: (vnđ). Năm 2009 : tng đàn: (con), chi phí: (vnđ), thành tin: (vnđ). Năm 2010 : tng đàn: (con), chi phí: (vnđ), thành tin: (vnđ). 3. Cơng chăm sĩc h lý cho đàn bị mc bnh và tiêu hy hoc x lý con cht: Thi gian b ra chăm sĩc cho mt ca bnh là: (gi) trong thi gian mc bnh S tin b ra tiêu hy hoc x lý khác mt ca cht là: (vnd) II – Thit hi gián tip: 1. Gim giá tr đàn bị khi cĩ dch xy ra (tính theo % tng năm) Năm 2006 : gim: % trên tng đàn. Năm 2007 : gim: % trên tng đàn. Năm 2008 : gim: % trên tng đàn. Năm 2009 : gim: % trên tng đàn. Năm 2010 : gim: % trên tng đàn. Năm 2011 : gim: % trên tng đàn. 2. nh hưng đn cơ cu đàn: (tính theo % tng năm) Năng sut chăn nuơi gim: Năm 2006 : gim: % trên tng đàn. Năm 2007 : gim: % trên tng đàn. Năm 2008 : gim: % trên tng đàn. Năm 2009 : gim: % trên tng đàn. Năm 2010 : gim: % trên tng đàn. Năm 2011 : gim: % trên tng đàn. Khã năng sinh sn: Năm 2006 : gim: % trên tng đàn. Năm 2007 : gim: % trên tng đàn. Năm 2008 : gim: % trên tng đàn. Năm 2009 : gim: % trên tng đàn.