Luận văn Nghiên cứu khả năng mẫn cảm với kháng sinh và hoá dược của vi khuẩn Escherichia coli và Staphylococcus spp phân lập từ thịt (bò, heo, gà) tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu khả năng mẫn cảm với kháng sinh và hoá dược của vi khuẩn Escherichia coli và Staphylococcus spp phân lập từ thịt (bò, heo, gà) tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN VŨ TH AN CHÂU NGHIÊN CU KH NĂNG MN CM VI KHÁNG SINH VÀ HỐ DƯC CA VI KHUN ESCHERICHIA COLI VÀ STAPHYLOCOCCUS SPP PHÂN LP T THT (BỊ, HEO, GÀ) TI THÀNH PH BUƠN MA THUT, TNH ĐK LK LUN VĂN THC SĨ THÚ Y BUƠN MA THUT, NĂM 2010
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN VŨ TH AN CHÂU NGHIÊN CU KH NĂNG MN CM VI KHÁNG SINH VÀ HỐ DƯC CA VI KHUN ESCHERICHIA COLI VÀ STAPHYLOCOCCUS SPP PHÂN LP T THT (BỊ, HEO, GÀ) TI THÀNH PH BUƠN MA THUT, TNH ĐK LK Chuyên ngành: THÚ Y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ THÚ Y HƯNG DN KHOA HC: TS. ĐINH NAM LÂM BUƠN MA THUT, NĂM 2010
3. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN PHAN VĨNH TN NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC VÀ BIN PHÁP PHỊNG, CHNG BNH L MM LONG MĨNG GIA SÚC TI TNH GIA LAI LUN VĂN THC SĨ THÚ Y BUƠN MA THUT, NĂM 2010
4. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN PHAN VĨNH TN NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC VÀ BIN PHÁP PHỊNG, CHNG BNH L MM LONG MĨNG GIA SÚC TI TNH GIA LAI Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ THÚ Y HƯNG DN KHOA HC: TS. ĐINH NAM LÂM BUƠN MA THUT, NĂM 2010
5. 1 Style Definition: A2: Space After: 0 pt, Line M ĐU spacing: 1.5 lines Style Definition: A3: Not Expanded by / Condensed by , Space Before: 0 pt, After: 0 Bnh L mm long mĩng (LMLM) là bnh nguy him đưc quan tâm pt, Line spacing: 1.5 lines hàng đu, đây là bnh truyn nhim cp tính, lây lan rt nhanh, rt mnh, rt Style Definition: A4: Font: Bold, Italic Formatted: A1, Line spacing: 1.5 lines rng ca các lồi đng vt mĩng guc chn: trâu, bị, heo, dê, cu, hươu, nai Bnh gây ra do lồi virus hưng thưng bì cĩ đc đim st và cĩ mn nưc ming và k chân. Bnh thưng gây ra hu qu nghiêm trng v các mt kinh t, xã hi và bo v mơi trưng nên đã đưc xp s mt thuc bng A trong danh mc các bnh truyn nhim ca gia súc, đng thi đưc ghi vào danh sách chính thc trong B lut Quc t ca T chc Dch t hc th gii (Office International des Epizooties OIE) v các bnh cm buơn bán, vn chuyn đng vt và sn phm đng vt gia các nưc. Bnh gây thành dch cho hàng lot trâu, bị, heo trong cùng mt thi Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt gian, làm tê lit cày kéo và tn tht nng n v kinh t ca các h chăn nuơi. Do đĩ, ti các vùng cĩ bnh xy ra gp rt nhiu khĩ khăn trong chăn nuơi và trng trt. Bnh cĩ đc tính là kh năng lây lan nhanh, mnh, ch trong mt thi Formatted: Line spacing: 1.5 lines gian ngn bnh cĩ th lây nhim t nhà này sang nhà khác, t vùng này sang vùng khác. S lây lan khơng ch do tip xúc gia đng vt khe vi đng vt mc bnh mà cịn qua nhiu đưng k c qua đưng khơng khí. Vì vy bnh thưng phát thành đi dch gây thit hi v chăn nuơi, nh hưng đn nn kinh t ca nhiu nưc thuc nhiu châu lc trên th gii. T l cht do bnh LMLM thưng thp, khong 2 – 5% gia súc trưng thành, gia súc non như bê, nghé, heo con t l cht cao t 20 – 50%. Mc dù bnh xut hin như là bnh nh, thưng gây t vong thp, Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines ngoi tr con vt non hay suy nhưc nhưng thit hi v mt kinh t là rt quan trng vì nhng vùng cĩ dch khơng đưc buơn bán, vn chuyn, git m.
6. 2 Hu qu chính ca bnh LMLM là sau khi mc bnh, gia súc tr nên gy yu, to điu kin cho các bnh k phát. nh hưng ln nht ca bnh là đi vi chăn nuơi bị sa. Sau khi mc bnh, bị sa s gim sn lưng sa, cĩ th dn đn viêm vú mn tính, t đĩ làm gim sc sn xut trong khong thi gian dài. Sy thai, gim sc sinh sn và què chân kéo dài là nhng hu qu thưng gp và trong mt s trưng hp bnh cịn gây ra bnh tim mn tính. Gia Lai, t năm 1995 đn nay, dch bnh din bin rt phc tp, gây Formatted: Line spacing: 1.5 lines thit hi ln v kinh t ca ngưi dân trên đa bàn. Do vy ti Ngh quyt Đi hi Đng b tnh ln th XIII đã hoch đnh phát trin ngành sn xut chăn nuơi t nay đn năm 2015 trong đĩ nhn mnh: “ Phát trin và nâng cao cht lưng đàn gia súc, đy mnh mơ hình chăn nuơi trang tri theo hưng cơng nghip, tăng cưng cơng tác phịng chng dch bnh LMLM gia súc, dch tai xanh heo, dch cúm gia cm ” T đnh hưng trên, các ngành các cp ca tnh đã cĩ nhiu bin pháp đ nâng cao cht lưng đàn gia súc và phịng, chng dch bnh, đc bit là dch bnh L mm long mĩng. Đ gĩp phn vào cơng tác phịng, chng dch bnh L mm long mĩng trên đa bàn tnh Gia Lai trong thi gian đn cĩ hiu qu hơn, chúng tơi tin hành đ tài “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc và bin pháp phịng, chng bnh L mm long mĩng gia súc ti tnh Gia Lai”. * Mc tiêu nghiên cu Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Xác đnh đc đim dch t v bnh LMLM các lồi vt nuơi ti tnh Formatted: Line spacing: 1.5 lines Gia Lai. Đ xut bin pháp phịng, chng bnh thích hp nhm tin ti khng ch và thanh tốn hồn tồn bnh LMLM ti đa phương. * Ý nghĩa khoa hc và thc tin Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Nghiên cu mt s đc đim dch t hc v bnh LMLM tnh Gia Lai Formatted: Line spacing: 1.5 lines cĩ th xác đnh đưc type virus thưng gây bnh LMLM, t l mc bnh và t
7. 3 l cht theo la tui, t l mc bnh theo mùa, t l mc bnh và t l cht theo lồi gia súc, h s tháng dch, h s năm dch ti tnh Gia Lai đ cĩ cơ s đ xut lch tiêm phịng tng đa phương; nhng bin pháp phịng, chng bnh hiu qu nht. Kt qu ca nghiên cu s gĩp phn vào nhng nghiên cu khoa hc và nhng nghiên cu kh thi trong vic phịng chng bnh LMLM, tin ti khng ch hồn tồn bnh. Đ tài cũng cĩ ý nghĩa thc t trong vic hoch đnh phương hưng và phương pháp thích hp cho tng đa phương nhm qun lý dch bnh vt nuơi nĩi chung và bnh LMLM nĩi riêng. * Gii hn đ tài Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Do thi gian thc hin đ tài cĩ hn nên chúng tơi ch thu thp s liu Formatted: Line spacing: 1.5 lines bnh LMLM Chi cc thú y tnh Gia Lai và điu tra dch t 3 huyn An Khê, Đak Pơ và Mang Yang. V lồi gia súc: Ch điu tra bnh LMLM các lồi trâu, bị, heo, dê. Formatted: A1, Left, Line spacing: 1.5 lines, Widow/Orphan control
8. 4 Chương 1 : Formatted: Font: Not Italic TNG QUAN TÀI LIU Formatted: Line spacing: 1.5 lines 1.1 . Đnh nghĩa và tên gi Formatted: A2, Left, Space After: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control Bnh L mm long mĩng là mt bnh truyn nhim nguy him, cp Formatted: Line spacing: 1.5 lines tính ca lồi gia súc mĩng guc chn như: trâu, bị, dê, cu, heo và c đng vt rng như: hươu, nai, trâu, bị rng. Bnh gây ra do mt loi virus cĩ hưng thưng bì, đc trưng là st và cĩ mn nưc ming, lưi, li, k chân, đu vú, bnh cĩ tính lây lan vi tc đ rt nhanh, rt mnh (Nguyn Hu Phưc, 1978) [16]; (Merchant.IA; Baner.RD, 1981) [25]. Bnh L mm long mĩng cĩ tên: - Aphtea epizooticae (ting La tinh) - Foot and mouth disease (ting Anh) - Fiève aphteure (ting Pháp) 1.2. Tình hình bnh L mm long mĩng Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control 1.2.1 . Trên th gii Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Mc dù bnh st L mm long mĩng đưc phát hin t rt lâu, song Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines cho đn nay bnh vn cịn là mi quan tâm ca ngành thú y. Bnh ln đu tiên đưc Hyrronymus Fratostorius (Italia) nĩi ti vào năm 1514. Năm 1897 Friedrich Loeffler đã phát hin bnh L mm long mĩng đu Field Code Changed Field Code Changed tiên do virus gây ra, cĩ kích thưc rt nh t 10 – 20 nm. Cho đn nay, ngưi ta đã xác đnh cĩ 7 dng virus gây bnh gm các dng A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 và Asia1. vùng Đơng Nam Á ch yu là 3 dng A, O và Asia1 Field Code Changed (Phm S Lăng, 2002) [14]. Bnh cĩ hu ht các châu lc: châu Âu, châu Phi, châu Á, châu M. Bnh thưng gp nht nam châu M, châu Phi, Trung Đơng và vùng Vin Đơng (châu Á). Các nưc đã khng ch và dp tt đưc dch: Úc, M, Ai
9. 5 len, Canada, Nht, Na Uy, Anh vùng Trung và Bc M [30]. Bnh cĩ phn lng du t 1965 đn các năm đu ca thp k 90. Nhng năm cui thp k 90, dch LMLM cĩ xu th phát trin mnh châu Á, nht là vùng Đơng Nam Á, gây nên nhng v dch ti nhiu nưc trong khu vc. Mt vn đ quan tâm là ti nhiu nưc và khu vc, sau nhiu năm liên tc tiêm phịng bnh bng vaccin cho đàn gia súc và áp dng các bin pháp kim sốt bnh nghiêm ngt, bnh tưng như đã hồn tồn bin mt, nay li bùng lên d di. Năm 1997, Đài Loan t ngun dch là vài con heo mc bnh trên mt chic thuyn buơn ch trong hai tháng bnh nhanh chĩng lan ra hàng ngàn tri chăn nuơi heo gây thit hi khong 2 t USD. Năm 2001, sau 20 năm vng bĩng mt v dch Anh đã xy ra làm thit hi cho chăn nuơi và du lch khong 2 t USD [29] Bnh L mm long mĩng thưng gp nht Nam Châu M, Châu Phi, Trung Đơng và vin đơng Châu Á. Các nưc Canada, Trung M và Bc M, Úc, Tân Tây Lan, nht, Nauy, Ireland, Anh khơng cĩ bnh. T 1992, các bin pháp tiêm phịng chng bnh L mm long mĩng khơng cịn na các nưc EC (European Community). Đơng Nam Á, Indonesia cũng xĩa đưc bnh sau gn 30 mươi năm tiêm phịng nghiêm ngt. Các type O, A, C phân b rng rãi nht, đc bit Nam M, Trung Đơng và Châu Á. Các type SAT 1, 2, 3 thưng gp Châu Phi mc dù đơi khi cũng gây ra Trung Đơng. Type Asia 1 thưng gp vin đơng và n Đ, đơi khi gp Trung Đơng. Vit Nam, trâu bị thưng gp type O, A, ASia 1, heo cĩ type O (Cc thú y, 2006).[5] Năm 2000 bnh xy ra khác thưng mt vài nưc mà trưc đĩ khơng cĩ bnh trong nhiu năm. Đĩ là nhng nưc Nht Bn, Hàn Quc, Mơng C và Urugoay. các nưc này đã báo cáo các dch trưc đây ln lưt vào các Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines, No widow/orphan năm 1908, 1834, 1973 và 1990 (Bùi Quang Anh, 2001) [1]. control Field Code Changed Năm 2001, dch cũng đã xy ra ti Hàn Quc, Nht Bn và Đài Loan. Field Code Changed Field Code Changed
10. 6 Đn cui năm 2003, dch xy ra vùng Đơng Nam Á (Thái Lan, Lào, Field Code Changed Field Code Changed Campuchia, Malaysia, Myanma, Philippines và Vit Nam. Mt năm sau, dch Field Code Changed lan ti Trung Quc, Nga, Mơng C và tip tc Myanma. Field Code Changed Field Code Changed Mt điu khác thưng na vì mt vài nơi nhng dch gây ra bi các Field Code Changed serotype mà trưc đĩ chưa bao gi nĩi ti. Ví d serrotype O Nam Phi, Field Code Changed Field Code Changed SAT2 Árpxêút và Cơ oét. Field Code Changed Field Code Changed Hi ngh ln th 6 tiu bang phịng chng bnh L mm long mĩng Field Code Changed khu vc năm 2003 đã d đốn s lây lan ca dịng 90 n đ type virus type O Field Code Changed Formatted: Not Expanded by / Condensed by Nam Á type này hin nay gi là chng pan Asia vì s phân b đa lý rng ln Formatted: Line spacing: 1.5 lines ca nĩ (Knowles và cng s năm 2000). Đu năm 2000 chng này đã phân Formatted: Not Expanded by / Condensed by lp Đài Loan sau đĩ Nht Bn, Hàn Quc, Mơng C và vùng Primosky Liên Bang Nga. Nhng vùng này đã khơng cĩ bnh trong nhiu năm. Theo tác gi Lê Minh Chí và Trn Hu Cn (1997) [3] v s phân b ca các type và subtype này trên th gii như sau: T 1981 – 1985 đã xác đnh đưc type O 61 nưc cĩ dch LMLM và 7 nưc khác đang nghi ng là cĩ type O. Type A cĩ 49 nưc cĩ dch, type C cĩ 24 nưc, ASIA1 cĩ 25 nưc, SAT1 cĩ 3 nưc, SAT2 cĩ 7 nưc, SAT3 cĩ 4 nưc. Theo báo cáo ca T chc Dch t hc th gii các nưc Châu Á khác cĩ dch type O năm 2000 là Vit Nam, Kazakstan, Grudia, Tat Du – Kistan, Li Bang, Cơoét và Pakistan . Tháng 11, năm 2000 Đài Loan báo cáo dch LMLM heo qun Taoyuan và chng gây bnh rt ging vi Đài Loan 1997 điu này nĩi lên đo này vn mc dch đa phương. Các nưc Thái Lan, Pakistan, Irc, Iran, Kazakstan, và Th Nhĩ Kỳ báo cáo cĩ các dch do type A. Myanmar, Thái Lan, Grudia, Acmenia, th Nhĩ Kỳ cĩ type Asia 1 rpxêút và Cơ oét cĩ type SAT 2 .
11. 7 1.2.2. Vit Nam và Gia Lai Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Vit Nam, dch LMLM đưc phát hin ln đu tiên năm 1868 ti Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines Nha Trang sau đĩ bnh đã xy ra nhiu tnh Nam B (1920), Qung Ngãi (1937 – 1940), Tha Thiên (1952), các tnh Phía Nam và Phía BcTrung B (1953 – 1954), bnh cũng đã đưc phát hin ti 11 tnh t Vit Bc, Tây Bc vào đn Ngh An, Hà Tĩnh và thành ph Hà Ni, Hi Phịng, Nam Đnh. các tnh phía bc t 1954 – 1960 đã cĩ 724 dch LMLM xy ra, 13.000 trâu, bị mc bnh trong đĩ cht 417 trâu, bị ( Phm S Lăng, 2002 [14]. T năm 1965 đn nay do áp dng các bin pháp tích cc phịng, chng bnh nên đã khơng thy dch LMLM các tnh phía Bc. Nhưng các tnh phía Nam bnh LMLM vn cịn lưu hành mt s tnh (1975 – 1985) như Lâm Đng, Đng Nai, Tây Ninh (Phm Sĩ Lăng, 2002) [14]. T năm 1992, sau 32 năm vng mt, bnh LMLM đã tái xut hin min Bc và min trung nưc ta. Nguyên nhân là do vn chuyn bt hp pháp đng vt, sn phm đng vt b bnh t Trung Quc và Lào. Các kt qu ghi nhn cho đn năm 1999 cho thy cĩ 3 type virus gây bnh Vit Nam la O, A và Aisa1 (Tơ Long Thành, 2006) [22]. Năm 1999 dch xy ra Cao Bng sau đĩ lây lan xung Bc Ninh và Hà Ni. Đn đu năm 2000 dch lây lan khp 58/61 tnh, thành ph vi 297.808 trâu bị và 36.530 heo b bnh, gây thit hi ln v kinh t và làm xáo trn sinh hot xã hi (Tơ Long Thành, 2006) [22]. Min Nam, do s vn chuyn gia súc t Campuchia sang Vit Nam tăng lên nên đã xy ra mt s dch các tnh biên gii Tây Nam. Mt s dch cũ tái phát các tnh Tây Nguyên và Duyên Hi Min Trung. Trưc năm 1995 bnh LMLM Vit Nam ch yu trâu, bị ngoi tr mt s dch LMLM heo xy ra gn biên gii Trung Quc đã đưc xác đnh t năm 1992 tr v trưc. Năm 1995 mt s lưng ln trâu, bị và c heo cũng mc
12. 8 bnh LMLM. Tuy nhiên cĩ 2 chng virus cĩ liên quan c hai đu là type O nhưng mt type O ch yu gây bnh cho heo rt gn gũi vi type O gây bnh LMLM Philippin và Đài Loan. Theo kt qu chn đốn phân lp cĩ 3 chng virus type O lưu hành Vit Nam : Chng O gây bnh heo cùng vi chng O Hng Kơng, chng O xác đnh năm 1997, chng O mi tn cơng vào Đài Loan đã phát tán ra khp châu Á. Do v trí đa lý và cĩ s giao lưu buơn bán phát trin vi các nưc, Vit Nam cĩ nguy cơ ln v bnh LMLM lây lan t các nưc sang và cũng là ngun bnh lây lan bnh sang các nưc khác. Nưc ta và mt s nưc trong vùng Đơng Nam Á đu cĩ bnh L mm long mĩng, nên vào năm 1992 OIE đã thành lp nhĩm phi hp khng ch bnh LMLM khu vc. Vào năm 1994, đã nâng lên thành Tiu ban Phịng chng bnh LMLM khu vc trc thuc OIE gm 7 nưc: Myanmar, Thailand, Lào, Campuchia, Vit Nam, Malaysia, Philippin, đn tháng 10 – 1996 thêm 2 nưc tham gia là Singapo và Hng Kơng. Tiu ban này đưa ra Chương trình phịng chng bnh LMLM nhm to ra vùng khơng cĩ bnh trong khu vc [31]. Đng Th Dương (2005) [9] khi thc hin đ tài kho sát đc đim dch t bnh L mm long mĩng và dch t heo làm cơ s xây dng vùng an tồn dch ti tnh Đng Nai đã cho kt qu xét nghim virus LMLM tim n trên bị là 5,66%, t l nhim trên heo là 0,09%. H Đình Chúc và Ngơ Thanh Long (2003) [4] thc hin đ tài phát hin trâu bị nhim virus LMLM bng kít ELISA Chekit – FMD – 3ABC. Qua kim tra 427 mu huyt thanh trâu bị ly ti 6 đa đim khác nhau, kt qu cho thy 59 mu dương tính, chim t l 13,81%. Tơ Long Thành và cơng s (2004) khi thc hin đ tài chn đốn đnh type virus gây bnh LMLM t bnh phm ti Qung Tr bng phương pháp RT – PCR cho kt qu virus gây bnh LMLM là virus type O.
13. 9 Theo kt qu chn đốn bnh, điu tra virus gây bnh LMLM ti Vit Nam ca Cc Thú y. Năm 2004, s tnh cĩ dch LMLM là 24 tnh, trong đĩ cĩ 9 tnh do virus LMLM serotype A, 12 tnh do virus LMLM serotype O và 3 tnh do c hai virus LMLM serotype O và A. Nguyên nhân ca vic xut hin virus LMLM type A cĩ th là do vic nhp bị t Campuchia. Năm 2005, s tnh cĩ dch LMLM là 37 tnh vi 28.241 trâu bị, 3.976 heo và 81 dê mc bnh, trong đĩ cĩ 3 tnh do virus LMLM serotype A, 13 tnh do virus LMLM serotype O, 3 tnh do c hai virus LMLM serotype O và A, 2 tnh do virus LMLM serotype Asia1 (phát hin ti Lào Cai và Khánh Hịa vào tháng 10/2005). Năm 2006, s tnh cĩ dch LMLM là 27 tnh, trong đĩ 26 tnh là type O và Hà Giang là type Asia1 (Tơ Long Thành, 2006) [22]. Theo báo cáo v bnh L mm long mĩng gia súc ca Chi cc thú y tnh Gia Lai thì bnh LMLM cĩ Gia Lai t năm 1949 do vn chuyn trâu, bị t đng bng lên và bnh lưu hành cho đn ngày nay. Năm 1995, dch L mm long mĩng xut hin tr li huyn Đc Cơ – Gia Lai, đã cĩ 3 dch L mm long mĩng vi 600 con trâu, bị mc bnh và cht 04 con. Ngành thú y d đốn dch cĩ th bnh b lây nhim t gia súc ca Campuchia, do quá trình mua bán, vn chuyn đã lây truyn bnh LMLM qua huyn Đc Cơ. Dch đã xy ra vào thi đim mưa nhiu nên kh năng lây lan rt ln do vic chăn th tp trung, chung tri ly li, m ưt, v sinh kém, điu tr lâu khi và con vt khi bnh vn cịn mang trùng nên mm bnh c tn ti và lây nhim. Năm 1997, dch LMLM xy ra 9 tnh min Trung và Tây Nguyên, Gia Lai cũng xy ra dch vi 14 xã thuc huyn Krơngpa, Đc Cơ và Chư Sê vi tng s 18.350 trâu, bị con mc bnh, cht 196 con. Năm 2000 cĩ 97 xã thuc 11 huyn cĩ dch LMLM, vi tng s 18.978 con trâu, bị mc bnh, cht 146 con. Formatted: Not Expanded by / Condensed by
14. 10 T năm 2002 đn năm 2007, năm nào Gia Lai cũng xy ra dch LMLM vi mc đ và quy mơ ngày càng tăng (v s xã cĩ dch, và s con mc bnh). Đáng chú ý là trong năm 2006 cĩ 127 xã thuc 15 huyn, thành ph đã xy ra dch LMLM, s gia súc mc bnh lên đn 27.531con. Trong đĩ cĩ 27.117 con trâu, bị; 407 con heo; 7 con dê; cht 120 con. Năm 2007 cĩ 19 xã thuc 9 huyn cĩ dch bnh LMLM; cĩ 460 con mc bnh, trong đĩ cĩ 125 con bị và 235 con heo mc bnh; tồn b s heo b bnh đu tiêu hy. T năm 2006 đn nay Chi cc thú y tnh đã t chc tiêm phịng vaccin LMLM cho tt c trâu, bị, heo nái và heo đc ging trên đa bàn tồn tnh nên đn nay dch bnh LMLM đã hn ch rt nhiu. T trưc năm 1998 dch L mm long mĩng trâu, bị ch xut hin t Formatted: Not Expanded by / Condensed by tháng 5, 6, 7, 8, 9 và tháng 10 hàng năm, trong đĩ cao đim vào tháng 6, và tháng 7 và gim dn tháng 9, 10. ng vi mùa mưa ca tnh Gia Lai. Nhưng t năm 1998 tr đi dch L mm long mĩng phát ra khơng theo quy lut này na mà xy ra tt c các tháng trong năm [2]. 1.3. Đc đim ca bnh L mm long mĩng Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control 1.3.1 . Căn bnh Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, English (U.S.), Not All caps Virus L mm long mĩng thuc h Picornaviridae , ging Apthovirus , Formatted: Space After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines cha ARN, kích thưc t 10 20 nm. Virus cĩ 7 serotype: O; A; C; Asia 1, Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, Not All caps SAT 1, SAT 2, SAT 3, nhưng cĩ nhiu serotype phân bit bng min dch hc và Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, English (U.S.), Not All caps huyt thanh hc, chúng cĩ đc lc khác nhau. Nhng virus này dưng như Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, English (U.S.) bin hĩa khơng ngng thành nhng serotype mi phân bit v tính kháng Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, English (U.S.), Not All caps nguyên, tn ti bn vng. Hơn 60 serotype như vy đã đưc xác đnh. Chính vì vy chương trình phịng chng bng vaccin gp nhiu khĩ khăn do cĩ s thay đi đc tính kháng nguyên, nhiu khi dch tiêm phịng vn mc đi mc
15. 11 li. Trong 7 type virus LMLM khơng phân b đng đu khp th gii. Các Formatted: Not Expanded by / Condensed by type SAT thưng ch hn ch trong vùng h Sahara ca Châu Phi. Type O và A phân b rng nht, phân b nhiu khu vc Châu Phi, Nam Á, Vin Đơng và Nam M (Knowles và cs, 2005). Type C thưng ch hn ch trong vùng tiu đi lc n Đ và type Asia1 thưng ch xut hin vùng Nam Á (Knowles và Samuel, 2003). Khơng cĩ s min dch chéo gia các type và sybtype. Vit Nam trâu, bị thưng gp type O, A, Asia 1, heo cĩ type O (Cc Thú y, 2006) [5]. Mi serotype này li phân ra nhiu bin th (Subtype, strain) khác nhau Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: Line spacing: 1.5 lines như O 1, O2, A 1, A 2. cĩ cu trúc kháng nguyên và đc tính min dch khác nhau. Hin nay các chng virus đưc ký hiu ti phịng lưu tr th gii (World Reference Laboratory WRL) bng loi serotype, nưc cĩ dch, s ký hiu mu gi đn phịng thí nghim và năm phát hin. Mi nưc phi nghiên cu k các type virus và nhng bin th ca virus nưc mình thì vaccin to ra mi chng đưc bnh L mm long mĩng cĩ kt qu tt. Đ xác đnh ngưi ta dùng nhng tiêu chun min dch chéo trên bị và chut lang. Virus LMLM thuc chi Aphthovirus, h Picornaviridae cĩ cu trúc khi nhiu mt. Phn capsid bên ngi gm 32 capsomer bao quanh 1 chui ARN. Si ARN này mã hĩa cho 1 polyprotein khi phân ct to ít nht 6 protein khơng cu trúc và 4 protein cu trúc (VP1, VP2, VP3 và VP4), trình t ca nhng cp base rt thay đi phn ánh s bin đi trong trình t AA ca protein mà nĩ mã hĩa. Đc đim cu trúc ca các protein kích thích đáp ng min dch ký ch; s bin đi b gen là thay đi cu trúc protein cĩ th làm gim kh năng chng bnh ca mt con vt đã tiêm phịng hoc b mc bnh trưc đĩ. Cũng cĩ s chuyn đi gia các serotype như t serotype A, C bin thành serotype O, hoc type O thành type C. Cĩ khi trong quá trình nhân lên cao đ trong dch mt subtype cĩ th ny sinh ra mt subtype mi. Gn
16. 12 đây xut hin mt subtype O thích nghi và gây bnh nng trên heo đang lưu hành Trung Quc, Đài Loan, Hng Kơng, Philippin và Vit Nam (đng thi cĩ th gây bnh cho bị). Virus cĩ th nuơi cy t chc thưng bì ca thai chut, thai heo, thai bị cịn sng (gi thai sng bng phương pháp nhân to). Nuơi cy virus tt nht là trên thưng bì lưi bị trưng thành. Ngồi ra cịn cĩ th nuơi cy trên mơi trưng t bào tuyn yên ca bị hoc heo, t bào thn bê hoc cu non, trên màng niu phơi ca trng gà. Theo Tác gi Cao Văn Hng (2004) [10]:Virus LMLMcĩ 3 loi kháng nguyên: kháng nguyên gây nhim, kháng nguyên kt hp b th và kháng nguyên gây min dch. Virus LMLM cĩ v bc là lipid nên cĩ sc đ kháng cao vi dung mơi hu cơ như cn, ether Virus cĩ sc đ kháng cao đi vi ngoi cnh. Virus cĩ kh năng lây lan rt mnh (ch cn 10 đơn v gây nhim cĩ th gây bnh trên bị qua đưng hơ hp). điu kin khơ ráo virus sng hàng tun. 0 O C cĩ th sng 425 ngày, trong phân khơ 14 ngày (mùa hè), 6 tháng (mùa đơng), trong c khơ: 8 15 tun, trong t chc t bào sng 7 ngày. Trong phân thành đng đ sâu 15 cm b dit sau 7 ngày, 50 cm: 9 gi, trong nưc tiu sng 39 ngày. Virus tn ti trong mĩng: 8 tháng. điu kin khơ ráo virus da, lơng cũng gi đưc đc lc khá lâu. Trong máu, ty xương và ph tng, trong sa chua virus sng đn 2 tháng. Virus cĩ sc đ kháng cao vi nhng thuc sát trùng thơng thưng như fenol, Clorua vơi, Cresol 3%, HgCl 2, Vi ánh sáng mt tri, đ m virus b git khá nhanh 30 37 0C: 7 9 ngày; 55 0C: 15 40 phút; 80 0C 100 0C: 5 10 phút. Trên 100 0C b dit ngay.Virus nhy cm vi kim và acid. S lên men lactic dit virus nhanh: 20 24 gi. nhng nơi cĩ pH 11 viru b phá hy rt nhanh. Virus bn vng nht pH = 7,2 – 7,6. Dung dch formon 2% dit virus trong các vy
17. 13 mn sau 1 gi. trong phịng thí nghim thưng s dng dung dch formon 2% đ tiêu đc. Dung dch NaOH 1% git cht virus trong 1 thi gian ngn. Thưng dùng dung dch NaOH 2% đ tiêu đc các phương tin vn ti. Trong sa b chua virus cht nhanh và trong 2 – 3 ngày. Nưc mui cĩ 2% Soda cĩ thi gian dit trùng tt. 1.3.2 . Lồi mc bnh Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Trong t nhiên các lồi đng vt bị, trâu, heo, cu, dê, heo rng, nhím, Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines lc đà đu mc. Các lồi Sơn dương, voi cũng d mc bnh; hươu, nai, hong, sĩi xám cũng cĩ th b nhim virus LMLM. (Panday.MC,1980) [26], (Merchant.IA, Berner.RD,1981) [25]. Nhím mc bnh t nhiên và cĩ th bo tn virus trong thi gian dài ng đơng (Pham Sĩ Lăng, 2002) [14]. Trâu thưng cĩ biu hin n tính. Lồi vt ăn tht và ngưi ít mc hơn và thưng mc th nh. Lồi đng vt mt mĩng như nga, la, la, gia cm, chim khơng mc bnh, nhưng cĩ th gây bnh cho vt đưc. Trong phịng thí nghim chut lang, chut nht trng, chut đng d cm nhim vi bnh qua các con đưng gây bnh: trong da, dưi da, bp tht, phúc mc và tĩnh mch. Phương pháp tt nht là khía da bàn chân ca chut ri chà bnh phm lên. Sau khi tiêm bnh phm cĩ virus nơi tiêm cĩ ni mn nh màu đ, thy thũng, đau ch khía, sau 2 3 ngày cĩ th nhim trùng tồn thân, cĩ nhiu mn ming, lưi, li. Bê mi đ, chưa bú sa m nu đưc tiêm virus s cht sau 36 48 gi. Trâu bị mn cm vi bnh khi gây bnh bng tiêm ni bì lưi, đây là bin pháp đ khơng th thách trâu bị trong các thí nghim v vaccin. 1.3.3. Cht cha virus Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Virus cĩ nhiu các mn nưc, trong dch lâm ba (nhiu nht là trong Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines dch lâm ba ca nhng mn nưc sơ phát và mi).
18. 14 Virus cịn cĩ trong máu, ni tng và bp tht. Sau khi nhim bnh virus cĩ trong máu gi th 18 và tn ti trong 35 ngày. Máu mt đc lc khi hình thành mn nưc. Các cht bài tit và bài xut như nưc bt, nưc tiu, phân, sa, nưc Formatted: Not Expanded by / Condensed by mũi, nưc mt cũng cĩ virus. Đc lc ca chúng cao hay thp tùy theo đc lc ca máu. Nhìn chung s tn ti ca virus trong các cht bài tit cao nht vào ngày th 2 và th 3, mt đi vào ngày th 4 5. Đc lc ca nưc dãi mt đi trung bình vào ngày th 11 sau khi nhim virus. 1.3.4. Đưng xâm nhp và lây lan Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Ngun bnh là súc vt m bnh và đang trong thi kỳ nung bnh. Sau 9 Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines gi bị b cm nhim đã bt đu thi virus. S lan tràn ca virus là do cht bài tit và bài xut cĩ trưc khi xut hin triu chng lâm sàng. Trong t nhiên đưng tiêu hĩa là đưng xâm nhp ch yu. Cịn theo Swan. H (1990) [27] thì đưng xâm nhp ch yu ca virus LMLM ch yu là đưng hơ hp. Ơng cho rng virus xâm nhp vào vùng hu ri lan sang các t bào lân cn, vào h thng lâm ba và ti các t bào cơ th khác. Đng vt mang bnh bài xut virus ra xung quang qua nưc bt trưc khi cĩ mn 17 ngày, dch các mn t lưi, li, chân, vú. Virus cịn đưc thi qua sa, nưc tiu, phân, tinh dch, trong mt s ít trưng hp cịn bài xut qua âm đo, nưc thai (Lê Văn To, 2002) [19]. Ngưi ch yu b lây qua da b tn thương và niêm mc nhìn thy đưc (mt, mũi, mm). Trong phịng thí nghim, đưng gây bnh bng tiêm trong da cĩ hiu qu nht. bị và heo tiêm trong da lưi, chut lang ni bì gan bàn chân. Theo tác gi Cao Văn Hng (2004) [10] bnh lây trc tip do tip xúc lúc nht chung hay th chung gia súc đng c và nơi tp trung gia súc. Bnh cĩ th lây gián tip do thc ăn, nưc ung, máng ăn, máng nưc, nn chung, dng c nhim trùng, chân tay, qun áo ngưi chăn nuơi, các phương
19. 15 tin chuyên ch gia súc làm cho bnh lây lan rt xa. Các sn phm đng vt (tht, da, sng, xương, lơng ) b ơ nhim virus đu truyn đưc bnh. Bnh cĩ th lây gián tip do dng c, tay chân ngưi chăn nuơi cĩ dính virus truyn qua gia súc khe. Các lồi thú khác như chĩ, mèo, gia cm và nhng đng vt khơng cm nhim khác cũng cĩ th truyn mm bnh t nơi này qua nơi khác. Nhng loi cht thi ca nhà bp, ca lị git m chưa đưc nu khi s dng làm thc ăn cho gia súc, sa b ơ nhim cũng là nhng yu t làm cho bnh L mm long mĩng lây lan (Chu Th Thơm, 2006) [23]. Trng thái min dch ca đàn gia súc cũng cĩ ý nghĩa quan trng trong dch t hc bnh L mm long mĩng. Nhng con vt sau khi khi bnh cịn mang trùng và thi virus ra ngồi mt thi gian dài là ngun reo rc mm bnh ra ngồi t nhiên. Vic vn chuyn trâu, bị, heo trong khu vc cĩ dch làm cho bnh lây lan rng. Heo thưng bài xut nhiu virus. Mt heo bnh bài xut 400 triu đơn v gây nhim/ngày, gp 3000 ln so vi trâu, bị, dê, cu. bị bnh, các sn phm t sa, tinh dch cĩ th cha virus 4 ngày trưc khi cĩ triu chng lâm sàng và cĩ vai trị trong lây lan bnh. Heo cĩ th mang virus 10 ngày trưc khi cĩ triu chng. Ngưi vn chuyn và bo qun kho tht cĩ th b nhim virus t các quy tht bnh. Virus cĩ th lây truyn qua giĩ đi xa đ gây bnh, chúng cĩ th theo giĩ di chuyn xa đn 250 km qua bin và 60 km trên đt lin. S lây lan nh giĩ tùy thuc vào s lưng virus phát tán, thi tit, đa hình và tính mn cm ca thú b lây nhim, s tn ti ca virus trong khơng khí cịn ph thuc vào đ m tương đi. Trâu bị thưng mn cm vi s lưng tương đi ít virus và như vy nguy cơ b nhim qua khơng khí là khá cao. Bnh cũng cĩ th truyn Formatted: Not Expanded by / Condensed by t m sang bào thai. Bê sinh ra mc bnh và cht rt nhanh. Theo Văn Đăng Kỳ (2000) [12] thì bnh lây lan mnh vào thi kỳ đu ca bnh, trưc khi b mn mc, tc là trong thi kỳ nung bnh vì lúc y mi
20. 16 cht thi và cht tit đu cĩ virus. Trâu, bị khi bnh và trâu đã tiêm phịng khi tip xúc vi virus cĩ th lưu tr virus trong vùng hng nhiu tháng. Trâu, bị đã tiêm phịng khi tip xúc vi bnh cĩ th b nhim trùng hng nhưng khơng cĩ triu chng. 1.3.5. Cách sinh bnh Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold Formatted: A3 Char, Font: 10 pt Thơng qua mi đưng xâm nhp, ngay lp tc virus vào máu, chúng Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines thiên v biu bì ming và chân, đu vú. Thi kỳ bnh t 1 21 ngày (thưng 38 ngày). Cịn v trí nhân lên đu tiên ca virus khi xâm nhp qua đưng hơ hp là hu và mơ lympho đưng hơ hp trên. Virus L mm long mĩng hưng thưng bì, virus tác đng và to ra nhng mn sơ cp ngay ti nơi virus xâm nhp. Sau đĩ virus vào máu và gi là giai đon nhim trùng huyt, lúc này tồn th gia súc đu cĩ virus và nhit đ cơ th gia súc bnh lên cao, virus di chuyn đn cơ quan ưa nhim (cĩ ái lc) và các mn th cp xut hin. Đĩ là đc trưng cho giai đon tồn phát (thưng xy ra sau khi b cm nhim khong 48 gi). Giai đon tồn phát duy trì 2 4 ngày, sau đĩ virus khơng tn ti trong máu. Đn thi kỳ cui bnh virus mi xut hin trong sa. Virus cũng cĩ th cư trú và nhân lên cơ tim và t chc cơ vân. heo, virus cĩ th gây sy thai. Bnh thưng phát ra và lây lan mnh vào các Formatted: Not Expanded by / Condensed by tháng mưa, m ưt, ánh sáng yu. Virus tn ti trong đng vt mang trùng nm các t bào lp cơ bn thưng bì hu hng, đt bit các t bào phía lưng vịm ming. Formatted: Line spacing: 1.5 lines Thi gian mang trùng thay đi theo lồi, chng virus và nhng tác nhân Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, Not All caps khác chưa đưc xác đnh. Thi gian mang trùng ti đa đưc ghi nhn trâu, Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, bị hơn 3 năm, cu 9 tháng, dê 4 tháng. Not All caps Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, 1.3.6. Triu chng Line spacing: 1.5 lines Formatted: A4 Char 1.3.6.1. Bnh trâu, bị Formatted: Font: 10 pt, Not Bold, Not All caps, Condensed by 0.2 pt 1.3.6.1. Bnh trâ u, bị : Formatted: Font: 10 pt, Not Bold, Condensed by 0.2 pt
21. 17 Thi gian nung bnh 2 7 ngày, ngn nht là 36 gi, đơi khi kéo dài 14 Formatted: Condensed by 0.2 pt ngày (Lê Văn To, 2002) [19]. Thi gian nung bnh thc nghim là 24 60 gi. * Th thơng thưng, hay th nh Formatted: Line spacing: 1.5 lines Theo Phm S Lăng, 2004 [15] trâu bị b bnh LMLM th nh cĩ triu chng st cao 4042 0 C trong 23 ngày, nhp tim tăng nhanh. Bị bin ăn, nhai li kéo dài, nhu đng yu, ung nưc nhiu, chy nưc dãi nhiu và đc, chy thành si dài. Formatted: Centered, Indent: First line: 0", Line spacing: 1.5 lines Formatted: Font: 10 pt Hình 1: Bnh LMLM bị, ming sùi bt bia Formatted: Line spacing: 1.5 lines Hình 1: Bnh LMLM bị, ming sùi bt bia Sau 34 ngày nhng mn nưc bt đu mc niêm mc ming, chân và Formatted: Condensed by 0.1 pt ch da mng. phn trên đưng tiêu hĩa b viêm. Niêm mc ming nĩng và đ. Mn mc nhiu trong mơi, lưi, gương mũi và l mũi. Mn nưc to bng ht bp hoc qu trng và hơi sưng nh, khơng thay đi màu sc, sau 1 3 ngày thì v và nưc chy ra, đ li đáy mn nưc màu đ. Np mn khơ bong ra, đ li lp biu mơ mi thay vào. Sau đĩ vt bnh tr li ăn ung bình thưng. Khi mn chưa v thì nưc bt chy ra ít và trong. Khi mn v thì nưc dãi chy nhiu, mm hơi, con vt thnh thong chép ming, há ra hi lâu đ chy nhiu nưc bt. Mn cũng cĩ th mc mt gây đau mt, chy nưc mt.
22. 18 Hình 2 và 3: Bnh LMLM bị; bị l loét li và lưi Formatted: Centered, Line spacing: 1.5 lines Hình 2 và 3: Bnh LMLM bị; bị l loét li và lưi Formatted: Line spacing: 1.5 lines Formatted: Condensed by 0.2 pt chân, mn xut hin ngay hơm con vt kém ăn. Thưng thy các mn nưc k mĩng, vành mĩng. Con vt đi li khĩ khăn hoc đi tp tnh tùy theo mn mc mt hoc nhiu chân. Khi đng con vt dm chân như b đau bng. Vành và k mĩng sưng, nĩng, đau ri mc mn và v ra làm k chân rách hay v ra tng l nh gây long mĩng. Do chân nên sau khi mn v thưng d b ơ nhim nên vt loét lâu lành hơn. Din bin chân khong 1 15 ngày. vú mn thưng thy núm, đu vú. Bnh thưng hay gp bị sa cao sn. Da vú nĩng, đ, đau nht là núm vú. Các mn mc cĩ kích thưc to nh khác nhau. Mt s teo và khơ đi mà khơng v. Khi mi mc bnh thì lưng sa gim rt nhiu, đây là triu chng quan trng đ chn đốn sm bnh LMLM
23. 19 . Hình 4 và 5: Bnh LMLM bị; bị loét chân và viêm vú Formatted: Centered Formatted: Font: 8 pt Hình 4 và 5: Bnh LMLM bị; bị loét chân và viêm vú Formatted: Line spacing: 1.5 lines Ngồi 3 v trí thưng cĩ mn k trên cịn cĩ th gp mn các vùng da mng như âm h, hu mơn, mt trong đùi, đon đu ca ng tiêu hĩa và đưng hơ hp. Cũng cĩ th virus trc tip gây tn thương cơ tim làm nhp tim đp nhanh và lon nhp. Thi kỳ kt thúc bt đu khi thy các mn nưc thành so,các triu chng chung mt dn, con vt khi bnh, th này kéo dài khong 15 ngày. Th ác tính: Thưng do virus cĩ đc lc cao gây ra. Gia súc non, gia súc Formatted: Font: Not Bold, Not Italic, Condensed by 0.2 pt nuơi nht trong chung m thp thiu v sinh thưng hay b mc th này. bê Formatted: Condensed by 0.2 pt nghé, bnh thưng gây tn thương tim, ít cĩ biu hin bnh da và niêm mc. nhng trưng hp nng bê nghé cht trong vịng 12 30 gi do viêm tim. Do vy con non mc bnh t l cht khá cao. Bnh cĩ th gây viêm đưng hơ hp (thưng là viêm ph qun phi và viêm phi hoi thư) làm con vt cht sau vài ngày. T l t vong th này vưt quá 50%. Theo A.I Donaldson, 2000 [6], trong giai đon cp tính thưng kéo dài 34 ngày, tt c cht bài tit, dch tit đu cha virus. Nhng con vt như vy gieo rc virus rt ln nên phi đưc tiêu hu hoc cách ly trit đ nhm ngăn chn s lây lan tip theo Bin chng: Nhng bin chng cĩ th phát ra cùng mt lúc hoc sau
24. 20 s tin trin ca bnh do kém v sinh, các mn v ra b nhim trùng. ming nhim trùng th phát gây viêm cĩ m, các vt loét sâu xung cĩ ch thi nát, cĩ m đc, lâu lành. vành mĩng nhim trùng gây m cĩ th làm mĩng rng, gây viêm khp và viêm ph qun phi. bu vú, sa b đng, mt s vi khun (liên cu trùng,t cu trùng) gây viêm vú làm vú đau khơng vt sa đưc. Mt s ri lon v tim cũng thưng xy ra và ch cĩ nhng con bị Formatted: Not Expanded by / Condensed by cày kéo và bị cái sa. Nhng bin chng khác quan sát đưc là: bị cái cĩ cha cĩ th sy thai và khơng đng dc. Bnh L mm long mĩng cịn ghép vi ký sinh trùng hay truyn nhim khác cĩ sn (lê dng trùng, tiêm mao trùng, t huyt trùng, phĩ thương hàn) làm gia súc cht, sy thai, nhau ra chm dn đn vơ sinh. Bnh cũng cĩ th làm phát Formatted: Condensed by 0.2 pt bnh sy thai truyn nhim đã cĩ sn trong đàn bị. Bin chng do suy nhưc tồn thân cĩ biu hin bng gy sút dn đn suy mịn, con vt suy tồn thân. 1.3.6.2. Bnh heo Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: A4, Left, Space After: 0 pt, Line Thi gian nung bnh thưng 2 3 ngày, bin đng 1 12 ngày. spacing: single, Widow/Orphan control Formatted: Space After: 0 pt, Line spacing: Du hiu đu tiên là heo đau t chi, đi li khĩ khăn, khp khing 1.5 lines bnh nng heo thưng tư th ngi chng hai khp chân trưc. vành mĩng, k mĩng và bàn chân ban đu cĩ nhng nt đ ri chuyn nhng mn nưc. Sau đĩ mn lan to ri v ra đ li nt đ trên da, sau thành vây ri khi. Bnh nng thưng gây long mĩng. heo cái cịn thy mn loét vú. Mn cũng mc ming, lưi, hàm trên, mõm dưi, vành mũi. Din bin lâm sàng heo thưng nh. Trưng hp nng thưng do k phát virus gây ra. heo con heo m và heo choai mc bnh s L mm long mĩng thưng cht đt ngt khơng cĩ biu hin lâm sàng.
25. 21 Formatted: Not Expanded by / Condensed by Hình 6 và 7: Bnh LMLM heo Hình 6 và 7: Bnh LMLM heo Formatted: Font: 8 pt, Not Bold Formatted: A4, Left, Space Before: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control 1.3.6.3. Bnh trên dê, cu : Dê, cu mc bnh nh. Mn nưc mc ming rt nh, mt đi nhanh, Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines nhiu khi khơng bit. Mn chân ging như bị, v loét ra, làm con vt đau đn và đi li khĩ khăn và cĩ th làm long mĩng. 1.3.6.4. Bnh ngưi : Formatted: A4, Left, Line spacing: single, Widow/Orphan control Ngưi mc bnh do tip xúc vi vt bnh, do ung sa súc vt bnh, Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: Line spacing: 1.5 lines virus xâm nhp qua vt thương da hay qua đưng tiêu hĩa, hơ hp vào cơ th gây bnh. Thi gian nung bnh 48 ngày. St cao, mn nh mc li răng, niêm mc ming làm viêm loét ming. Mn nưc mc đu cánh tay, bàn tay, đùi, chân, vú, mt làm mn nga khĩ chu. Mn nưc v ra và mt đi khá nhanh. Bnh kéo dài 10 – 20 ngày. Trưng hp nng ngưi cĩ th nơn ma, viêm rut cp đi a chy (Phm S Lăng, 2002) [14]. 1.3.7. Bnh tích Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, Not All caps đưng tiêu hĩa: niêm mc cĩ mn loét, cĩ khi cĩ nhng mng xut Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines huyt, thi nát, t máu. đưng hơ hp: viêm khí qun, cung phi, màng Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not All caps phi và phi. Mn loét mc quanh mĩng chân, k mĩng chân, cĩ con mĩng long ra. gia súc cái cịn thy mn mc xung quanh núm vú.
26. 22 tim: cơ tim bin cht, mm, d nát, cĩ vt xám, trng nht hay vàng Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: Line spacing: 1.5 lines nht (tim cĩ vn) thy nhiu tâm tht trái. Màng tim sưng, cha nưc trong hay hơi đc. con vt non cĩ th cĩ s thối hố cơ tim làm con vt cht trưc khi cĩ mn th phát hình thành. con vt cĩ cha virus cĩ th qua tun hồn và thai gây cht thai, sy thai [16] [24] nhng con khi bnh cĩ th thy so ming. Hin tưng thi hĩa cĩ khi thy các si vân (nht là cơ vùng mơng). Đu tiên là nhng vùng hoc nhng vt khơ màu nâu nht hoc vàng b viêm và can xi hĩa ri sau đĩ thành nhng hoi t màu xám nht, đ nht hoc vàng nht, cĩ lp v liên kt bao bc. 1.3.8. Chn đốn Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, Not All caps * Chn đốn lâm sàng, dch t : Căn c vào các du hiu lâm sàng đc Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines trưng: loét ming, mũi, quanh mĩng chân, cĩ hin tưng long mĩng Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold Formatted: A3 Char, Font: 10 pt, Not Bold, kèm st cao. Bnh lây lan nhanh chĩng và mnh. Trong khu vc cĩ nhiu lồi Not All caps thú cùng mc bnh cĩ 1 s trưng hp thy mc c ngưi. Bnh thưng phát ra vùng biên gii, bn cng, dc các trc đưng b, đưng st. Cn phân bit vi bnh: Dch t trâu bị, đu bị, viêm ming cĩ mn nưc, trong trưng hp li b xây xát do vt nhn gây ra thì khơng lây lan (Chu Đc Thng 2007) [20] * Chn đốn xét nghim : Bnh phm là nưc trong mn ming, Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: Line spacing: 1.5 lines lưi, chân hoc các mơ biu bì niêm mc (khong 1 gr hoc 2 cm 2) ca mn chưa v, niêm mc lưi, cĩ th ly máu làm phn ng huyt thanh hc. Ly bnh phm tiêm vào ni bì lưi bị khơng nm trong dch và chưa đưc tiêm vaccin. Sau khi tiêm 24 48 gi, xut hin mn nưc các ch tiêm dn dn mn v to vt loét. Cĩ th dùng chut lang đ gây bnh bng khía da bàn chân ri bơi bnh phm lên sau 12 24 gi ch khía da ni mn nh màu đ, cĩ thy thũng sau
27. 23 đĩ cĩ th nhim trùng tồn thân và cht. Chn đốn huyt thanh hc: s dung phn ng kt hp b th (Comlement Neutralization). Phương pháp này cĩ th chn đốn đưc virus trong bnh phm, xác đnh đưc type và bin chng ca virus LMLM gây bnh trong dch. Bnh phm là vy mn hoc mn nưc là kháng nguyên chn đốn. Nu bnh phm gi đn quá ít, phi nuơi cy trong mơi trưng t bào thích hp đ tăng lưng virus lên. Huyt thanh min dch tng serotype đưc ch trên chut lang bng phương pháp gây ti min dch, tiêm vaccin LMLM ca tng type khác nhau vào trong da dưi gan bàn chân chut lang (mi type 1 chut) hai ln cách nhau 1 tháng, sau đĩ ly máu, ly huyt thanh cĩ kháng th. Kháng nguyên là máu gia súc nghi mc bnh LMLM. Tin hành phn ng: Cho kháng huyt thanh 50 ml và huyn dch bnh phm 25 ml vào ng nghim. Cho vào 25 ml hng cu cu đã pha lỗng. Hiu giá cũng phn ng nu > 36 là phn ng dương tính. o Phn ng cĩ th tăng đ nhy trong điu kin đ lnh 4 C, đ qua đêm. Formatted: Condensed by 0.2 pt Phn ng ELISA (Enzym Liked Immunosorbent Assay Test): Chn đốn bnh LMLM cho kt qu chính xác và phát hin sm đưc gia súc mc bnh. S dng khay dĩa xét nghim 96 l. Đánh s hàng ngang theo s th t t 1 – 12 và hành dc t A – H (08 hàng). 1.3.9. Phịng và khng ch bnh Formatted: A3, Space Before: 0 pt, Line spacing: single Theo Nguyn Tin Dũng (2000) [7][8] thì vic phịng chng bnh Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines LMLM phi da trên cơ s thc t mi nưc v đa lý, tình hình dch ngay bên trong nưc mình cũng như các nưc xung quanh. Cĩ 3 cách khng ch đưc đưa ra, tùy theo tình hình mi nưc cĩ th la chn cho mình phương pháp đúng.
28. 24 Git hy tồn b. Formatted: Line spacing: 1.5 lines Tiêm phịng bng vaccin. Git hy kt hp vi tiêm phịng. nhng nưc bnh tr thành dch đa phương dit tr ít cĩ hiu qu. nhng vùng ít khi xy ra thì git hy nhng con b bnh và nhng con tip xúc thưng đưc tin hành. Đơi khi tiêm phịng khơng cĩ hiu qu so vi dit tr, nhưng dit tr khơng phi nưc nào cũng làm đưc, tr khi cĩ s hp tác Quc t. * Phương pháp git hy Thành cơng ca chương trình dit tr ph thuc vào s chun b k Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines lưng khi áp dng. Ngay sau khi chn đốn chính xác tt c các đng vt guc chn nhĩm tip xúc bnh nên đưc git hy ngay, bng cách đt hoc chơn. Tht và sa coi như nhim bnh khơng đưc phép ch bin. Nhng cht đn trong chung cũng phi đưc tiêu đc ty u k. Chú ý tiêu đc các phương tin dng c, xe c, qun áo và máy mĩc làm vic nơi cĩ dch. Khi tt c ngun lây nhim cĩ th b phá hy, tri đĩ nên đ trng khong 6 tháng. Trưc khi nuơi đi trà nên nuơi mt s con xem cĩ b mc hay khơng. * Phương pháp phịng bnh Formatted: Line spacing: 1.5 lines Nguyên tc : Phi nghiên cu xác đnh đưc serotype và subtype gây Formatted: Not Expanded by / Condensed by bnh đi vi tng lồi đng vt. Phi cĩ mt vaccin an tồn và cĩ hiu lc, thích hp vi mơi trưng dch t ti ch. Phi thit lp đưc mt lch tiêm phịng phù hp vi điu kin dch t ti ch, và kt hp vic tiêm phịng vi các bin pháp phịng bnh khác. Phịng bnh bng vaccin Tiêm vaccin đu đn là con đưng sng cịn đi vi hu ht các nưc trên th gii: Châu Á, Châu Phi, Nam M và Đơng Nam Á b nhim nng, dit tr hu như khơng cĩ kh năng thc hin ngay c tương lai gn. Ngay c
29. 25 đi vi các nưc khơng cĩ bnh này vn duy trì tiêm phịng vùng đe da. Khi cĩ dch phi xác đnh vùng dch, vùng khng ch, vùng đm cĩ nguy cơ và vùng an tồn. Tùy theo tính cht quy mơ ca dch ngưi ta xác đnh bán kính tng vùng. T chc tiêm phịng xung quanh dch thuc vành đai cĩ nguy cơ, tiêm t ngồi vào trong. Vaccin cht gm 3 chng (A,O và Asia1) dùng ph bin nhưng vì xy ra ngày càng nhiu serotype khơng ging nhau v đc tính kháng nguyên, vì vy sn xut vaccin t virus phân lp đa phương cĩ dch đang áp dng ph bin hơn. Kh năng min dch sau tiêm phịng 1 ln kéo dài 6 tháng. Tùy theo tng vùng mà đt ra chương trình tiêm vaccin, đi vi vaccin b tr du mi năm tiêm 2 ln cho bị ln, 3 ln cho nhng con non. Chương trình này đã thc hin Châu Âu. Nam M ngưi ta đ ra chương trình tiêm 1 năm 3 ln. Bê sinh ra t con m chưa tiêm phịng thì tiêm ln mt lúc 4 tháng tui và tiêm ln hai sau ln th nht 28 ngày và c 6 tháng tiêm nhc li mt ln. nưc ta trưc đây do kt qu chn đốn ch phát hin virus type O c nưc nên đã dùng vaccin đơn giá type O dùng chung cho trâu, bị và heo nhm gim chi phí vaccin. Năm 2004, nưc ta đã xut hin thêm type A, mt s tnh biên gii phía Tây Nam và mt s tnh Tây nguyên, Nam trung b nên đã dùng vaccin type O,A. Năm 2005 nưc ta li xut hin thêm type Asia1 ch yu các tnh biên gii phía Bc và Khánh Hịa nên đã dùng vaccin đa giá. Vì thi gian min dch ngn ca vaccin cht nên ngưi ta tp trung sn xut vaccin sng nhưc đc bng cách tip cy qua chut nhc trng, phơi trng gà, qua th và nuơi cy mơ. Tuy nhiên vacccin cht phù hp v tính kháng nguyên nên đưc ưa chung hơn vì nĩ tránh đưc ri ro to ra con mang trùng khi dùng vaccin sng. Phịng bnh bng v sinh
30. 26 Ngồi vic phịng chng bng vaccin thì vic phịng chng bng v sinh, Formatted: Condensed by 0.1 pt tiêu đc kh trùng, ngăn nga s lây nhim ca mm bnh cũng rt quan trng. Mt s bin pháp phịng bnh bng v sinh thưng đưc thc hin đĩ là: + Thc hin v sinh chung tri và mơi trưng chăn nuơi. Đnh kỳ tiêu Formatted: Not Expanded by / Condensed by đc chung tri bng các dung dch sát trùng: nưc vơi 10 20%, acid fenic 2%, cresyl 2%. Thc hiu kim dch đng vt nghiêm ngt, đc bit là xut nhp gia súc t các vùng cĩ dch L mm long mĩng cũ. + Đ phịng khơng cho bnh t nưc ngồi xâm nhp vào : kim dch cht ch các vùng biên gii, nht là vic nhp gia súc quá cnh. Cn phi xem xét và bit rõ nưc hu quan cĩ dch này hay khơng, tình hình bnh ra sao. Phi tiêu đc tt c nhng súc vt, hàng hĩa và ngưi đi theo. Cm nhp gia súc và súc sn t nhng nưc cĩ dch bnh nng. + Cách ly gia súc mi nhp đ theo dõi và kim dch. Nuơi dưng chăm sĩc tt gia súc. Cho gia súc ăn ung đ v lưng và cht. Khi dch xy ra: Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: + Phi báo cáo khn cp cho cơ quan thú y đa phương. 1.5 lines Formatted: Line spacing: 1.5 lines + Chn đốn phát hin kp thi súc vt bnh, cách ly kp thi đ điu tr. Formatted: Not Expanded by / Condensed by Phát hin ngay type gây bnh. + Phong ta, tiêu dit ngun bnh. Súc vt cht và súc vt b bnh nng thì hy b, đt xác hoc chơn sâu cĩ rc vơi bt đ dit mm bnh. + Khơng đưc vn chuyn, git m gia súc trong vùng đã cĩ bnh cơng b Formatted: Not Expanded by / Condensed by dch. + Thc hin v sinh nghiêm ngt chung tri và khu vc chăn nuơi s dng Formatted: Condensed by 0.1 pt các dung dch sát trùng đ dit mơi trưng đ dit mm bnh: Cresyl 2%, NaOH 2%, nưc vơi 10 20%. 14 ngày sau khi con vt b bnh cui cùng đã Formatted: Not Superscript/ Subscript, Condensed by 0.1 pt khi bnh, chung tri đưc tng v sinh tiêu đc đy đ mi đưc cơng b ht Formatted: Condensed by 0.1 pt dch. nhit phân và cht thi ca gia súc bnh trưc khi đem bĩn rung.
31. 27 + Tiêm phịng bao vây cho đàn gia súc vùng xung quanh dch, khơng Formatted: Not Expanded by / Condensed by tiêm thng vào dch. Gi trâu, bị ti ch sau khi khi bnh ít nht t 1 – 3 năm mi đưa đi vùng khác canh tác hoc sinh sn [5][12]. 1.3.10. Điu tr : Formatted: Font: Not Italic, Not All caps Formatted: Font: Not Italic Khơng cĩ thuc điu tr đc hiu cho bnh L mm long mĩng. Ch Formatted: A3, Left, Indent: First line: 0", Space Before: 0 pt, Line spacing: single, yu điu tr triu chng. Cha các mn loét và vt thương L mm long Widow/Orphan control Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: mĩng. 1.5 lines ming: ra sch ming bng nưc mui hoc dung dch acid acetic Formatted: Not Expanded by / Condensed by 0,5% 2 3 ln / ngày trong 4 5 ngày. Nu khơng cĩ thuc cĩ th s dng các loi lá cây, qu cĩ cht chua như : kh, chanh qu, bưi chua, lá giang bĩp mm hoc giã sát vào lưi, niêm mc ca gia súc bnh. Cĩ th dùng dm ăn đ ra các vt thương. Sau khi ra xong bơi lên đĩ các loi thuc m, oxyt km, du cá mĩng: ra sch các mn loét bng các thuc nĩi trên. Khi ra ct Formatted: Not Expanded by / Condensed by b nhng ch da cht, ra sch hoc dùng bơng thm khơ nhng mn loét ri bơi các loi thuc chng nhim trùng như du cá, oxit km, sau đĩ rc các loi bt than g, than xương bơi lên các mn loét đ hút m và hút nưc gi cho mn khơ, chĩng lên da non. Khi ra cĩ th dùng các loi lá chát như lá i, lá xoan, lá giang, lá kh đ ra. Cĩ th s dng mt s bài thuc dân gian đ điu tr mn mĩng : Bài 1 : Nưc lá i sc đc 500 ml Bài 2 : Than xoan 50 g Phèn xanh 50 g Ngh: 50 g Ngh 100 g Ti 50 g Bt sulphamid 150 g Du lc 200 ml Giã nh phèn xanh, ngh hịa Lá đào 50 g vi nưc lá i bơi vào vt loét. Sau đĩ Nưng c ngh, giã vi lá đào cho rc bt sulphamid vào đĩ. vào du lc đun sơi đ ngui, đem
32. 28 trn các th cịn li giã nh, trn đu bơi vào chân cho con m. vú : ra nhng ch mn loét bng nưc m, dung dch acid boric 2%, Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines acid citric 1% hoc nưc xà phịng vào trưc và sau khi vt sa. Sau đĩ bơi du cá, thuc đ, mn nưc vú cĩ th chích ra và bơi thuc vào. Cĩ th bơi các dung dch sát trùng: iode 5%, thuc đ 5%, xanh methylen và các thuc kháng sinh m vào nơi loét. Tiêm thêm kháng sinh đ phịng vi khun k phát cho con vt. Khi con Formatted: Line spacing: 1.5 lines vt cĩ hin tưng a chy thì điu tr bng Septotryl: 1 ml/56 kg P/ngày. Tiêm trong 35 ngày. Tr sc cho con m bng tiêm các loi thuc tr tim mch: cafein hoc long não nưc, các loi Vitamin B1, C, A, D Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines 1.4 . Nhng kinh nghim phịng, chng bnh LMLM trên th gii Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, 1.4.1. Khng ch thanh tốn bnh LMLM Châu Âu After: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control Châu Âu các dch nghiêm trng đã xy ra t nhng năm 1920 và Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: A3, Left, Space After: 0 pt, Line 1930 và vào đu nhng năm 1950. spacing: single, Widow/Orphan control Tác đng chính đu tiên ca các bin pháp bt đu t gia thp niên 60 Formatted: Line spacing: 1.5 lines khi Hà Lan thc hin tiêm phịng hàng lot cho gia súc nưc này, Pháp, Đc nhanh chĩng áp dng và sau đĩ là nhiu nưc khác na. Mc dù các phương pháp sn xut vaccin qui mơ ln đã đưc đưa ra và s dng thành cơng trưc đĩ. Thành cơng trong vic khng ch dch LMLM châu Âu khơng ch nh vào vic tiêm phịng mà các bin pháp khác cũng đưc thc hin như vic ngăn nga vn chuyn đng vt và sn phm đng vt quanh các cơ s cĩ dch, x lý nhit nhng thc ăn tha đ ngăn chn s lưu hành ca virus qua vic cho gia súc ăn nhng thc ăn tha. Mt lot các bin pháp bo v đưc
33. 29 áp dng ti hi cng và sân bay đ gim nguy cơ virus xâm nhp t nưc khác qua đng vt và sn phm đng vt . Mt s nưc áp dng tiêm phịng vành đai và áp dng các bin pháp thanh tốn tồn din hoc tng phn thì các nưc khác vic tiêm phịng thưng xuyên khơng đưc áp dng và vic thanh tốn cũng như hn ch vn chuyn là bin pháp chính đưc thc hin. T đu năm 2001 đn nay, dch LMLM đã gây thành đi dch nưc Anh ri t đĩ lây sang các nưc châu Âu như: Airơlen, Hà Lan, Thy Sĩ các nưc này đã phi x lý, tiêu hy hàng chc vn con gia súc và tiêu tn hàng triu EU cho cơng tác phịng chng bnh LMLM. * Bài hc kinh nghim rút ra châu Âu . Vic khng ch bnh LMLM châu Âu là mt thành cơng t đĩ cĩ th rút ra bài hc sau đây : Vic khng ch s tr nên khĩ khăn hơn đi vi nưc cĩ chung đưng biên gii đt lin và chính vì th các nưc này cn hp tác vi nhau trong chương trình khng ch khu vc . Ngưc li, vic này đi vi các nưc b cơ lp v mt đa lý như bin hoc núi cao s d dàng hơn rt nhiu. Các nưc này s đc lp hơn trong chính sách khng ch . D tr vaccin an tồn cĩ hiu lc và t l tiêm phịng cao là cn thit nu mun gim t l mc bnh và vic tiêm phịng phi đưc b tr thêm bng các bin pháp v sinh thú y cng đng . Các phân tích chi phí li ích rt cĩ ích trong vic h tr vic hoch đnh chính sách v các phương hưng khng ch la chn đ thc hin . Vic kim dch nghiêm ngt và x lý gia súc mc bnh hoc nghi mc bnh là bin pháp thanh tốn bnh LMLM nhanh nht như các nưc châu Âu đang làm .
34. 30 1.4.2. Khng ch và thanh tốn bnh LMLM Nam M Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single Bnh LMLM lây lan t Châu Âu sang khu vc phía Nam ca Nam M Formatted: Line spacing: 1.5 lines khong năm 1870, ch yu t bị b nhim bnh. Trong mt thi gian ngn, dch bnh lan rng qua các vùng sn xut bị tht Achentina, Nam Braxin và Paragoay. Chilê là nưc đu tiên Nam M hồn thành chương trình thanh tốn bnh LMLM. Chilê đã thc hin k hoch phịng, chng và thanh tốn bnh LMLM quc gia vi mc tiêu là tiêm phịng 94% đàn trâu, bị hơn 3 tháng tui, 4 tháng mt ln, đng thi thc hin các bin pháp v sinh thú y và thúc đy chương trình qung cáo. Nhng tin trin trong cơng tác phịng chng bnh LMLM đưc duy trì và Chilê tuyên b thanh tốn bnh LMLM trong tháng 1/1991. Năm 1974 Colombia đã đ xưng chương trình phịng chng bnh LMLM bng cách chia thành nhiu khu vc nh gm khu vc an tồn dch và khu vc vành đai tiêm phịng . Khu vc an tồn đưc bo v tách khi vùng cĩ dch bi mng lưi các trm kim dch biên gii đưng b và đưng thy. Ngồi ra cịn cĩ h thng trm kim dch c đnh và di đng trong vùng đưc bo v. Các gia súc khu vc khác nhau đưc bm s tai khác màu. Mc đích chính ca các cht kim dch là đm bo ch đ cho gia súc khu vc cĩ tình trng sc khe cao hơn sang khu vc thp hơn . Tháng 4/1987 các nưc Nam M đã xây dng chương trình thanh tốn bnh LMLM bán cu. Mc tiêu ca chương trình này : Thanh tốn bnh LMLM bán cu Châu M . Ngăn chn dch bnh lây lan sang các khu vc an tồn dch bnh . Xây dng các khu vc chăn nuơi mi, đc bit là vùng Amazon, nh đĩ ngăn chn virus LMLM và các tác nhân gây bnh khác đng thi gi gìn
35. 31 h sinh thái ca nhng khu vc này. Chương trình này rt thành cơng và dch bnh đưc đy lùi nhanh chĩng . * Bài hc kinh nghim rút ra t Nam M Các bin pháp khng ch cn hịa hp và thc hin trên cơ s đa quc gia và nht là đi vi các nưc trong khu vc hp tác tt c các cp. Cn thit cĩ s tham gia ca các nhà chính tr trong các cuc hp đánh giá và lp k hoch đ duy trì s h tr cho các chương trình. Các nhà chăn nuơi cn cĩ cơ hi tham gia vào các hot đng lp k hoch và đánh giá tt c các cp và chính h cĩ th cĩ nhng đĩng gĩp quan trng vào s thành cơng ca các chương trình. Cĩ th tin hành khng ch bnh mt cách khơn ngoan t vùng này sang vùng khác theo hưng t vùng cĩ tình hình sc khe gia súc tt hơn sang vùng xu hơn s mang li li ích . Các vùng cĩ tình hình sc khe gia súc tt hơn cn đưc bo v bng cách xây dng các bin pháp bo v đ ngăn chn s tái xut hin ca virus t các vùng khác nhau . Cn đt đưc t l tiêm phịng tt vi vacxin an tồn, hiu lc cĩ cha kháng nguyên thích hp cho tng vùng . Cn phi kim sốt vn chuyn gia súc . Đánh du tai cĩ màu cĩ th h tr xác đnh xut s đng vt . Các chin dch tuyên truyn trong các trưng hc và qua các phương tin thơng tin đi chúng rt quan trng đ nơng dân tuân th các chương trình khng ch . Cn cĩ hot đng tư vn ca chuyên gia , đào to và chn đốn thơng qua các h thng ,các phịng thí nghim quc gia đưc kt hp vi mt phịng thí nghim khu vc .
36. 32 Thưng xuyên phân tích chi phí li nhun s cĩ giá tr đ đánh giá tin trình ca chương trình và thuyt phc các nhà chăn nuơi tip tc h tr . 1.4.3. Khng ch bnh LMLM Châu Phi Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single Bnh LMLM đưc báo cáo tt c các nưc t năm 1931. Trong Formatted: Line spacing: 1.5 lines nhng năm 1971 đn 1980 tng s dch tăng bt thưng Angola và Mozambic chim phn ln trong tng s các dch và cĩ l đây là hu qu ca tình trng xã hi bt n và s đ v ch đ ca hai nưc . Đàn trâu chính là ngun virus gây bnh, thnh thong li lây sang các lồi đng vt hoang di và gia súc khác. Chính vì vy tách đàn trâu ra khi khu vc chăn nuơi chính là chin dch chính bo v đàn gia súc. Ngưi ta thc hin gi đàn trâu nm ngồi hàng rào trong mt c ly nht dnh đưc tiêm phịng to nên vành đai bo v. Vacxin chc các chng virut đưc xem là đang lưu hành trong đàn trâu. Các chng này đưc xác đnh qua vic bt gi trâu ly mu tng đt. Ngồi vành đai trâu bị khơng đưc tiêm phịng và mt s nưc như Botswana, Nambia đã hình thành nên các khu vc an tồn bnh LMLM. * Các bài hc kinh nghim t Nam Phi Hàng rào là bin pháp hiu qu khng ch s di chuyn ca đng vt hoang dã, trâu bị, đng thi ngăn chn s lây lan ca virus t đàn trâu sang gia súc. Tuy nhiên hàng rào cĩ th nh hưng nghiêm trng đn s di cư ca mt s lồi đng vt . S s dng vaccin cht lưng cao là rt quan trng và vaccin cn cha kháng nguyên liên quan mi đe da ban đu, c th Nam Phi là type SAT đang lưu hành đàn trâu. Vic xây dng mt bin pháp cho khu vc nhm xác đnh phm vi khác bit v ni kháng nguyên ca virus SAT đang lưu hành và chun hĩa các phương pháp la chn nhanh chng virus cho vaccin rt cĩ li .
37. 33 1.4.4. Kinh nghim phịng chng bnh LMLM Đơng Nam Á Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single Đài Loan cĩ bnh LMLM đã b tiêu dit 68 năm v trưc, tháng 3 năm Formatted: Line spacing: 1.5 lines 1997 dch đã phát li trên tồn b lãnh th vi tc đ vũ bão làm thit hi kinh t ln do mt th trưng xut khu, d đnh khong 5 năm sau ngành chăn nuơi heo mi phc hi. Trong thi gian cĩ dch Đài Loan đã thc hin x lý tồn b s heo nhim bnh chim 1/3 tng đàn (khong 4 triu con heo), s dng 21 triu liu vaccin tiêm phịng 2 mũi cho đàn heo, dê, hươu, tiêu đc xe c, chung tri và mơi trưng xung quanh bng các loi hĩa cht và các bin pháp v sinh thú y khác. T năm 1998 Đài Loan đã thc hin chương trình khng ch bnh LMLM gm 3 giai đon: Giai Đon 1: là giai đon khng ch tiêm phịng đ khơng cịn mt dch nào xy ra, heo đã tiêm phịng vaccin phi mang s tai . Heo khơng mang s tai đem bán hoc chuyên ch ch gia súc s b pht t 30.000 đn 150.000 tân đài t. Giai đon 2: Tip tc tiêm phịng hai năm sau (hoc hơn). Giai đon 3: Cm tiêm vaccin và kim tra thưng xuyên v sinh thú y các tri, phương tin giao thơng, nhà máy ch bin thc phm phi đưc tin hành nghiêm ngt. Myanma đã cĩ chương trình phịng chng bnh LMLM quc gia và đang thc hin giai đon 1 tiêm phịng tồn đàn gia súc trong c nưc, giám sát dch t bnh LMLM như điu tra dch bnh và kim tra kháng th thưng xuyên vùng cĩ dch, cng c h thng báo cáo dch, tăng cưng kim sốt đi vi gia súc vn chuyn và thc hin các bin pháp làm gim vn chuyn trái phép. Ti Thái Lan bnh LMLM thưng xuyên xy ra nhiu nơi trong c nưc. Các dch này phn ln do vn chuyn đng vt trái phép. Thái Lan đã
38. 34 cĩ chương trình phịng chng bnh LMLM quc gia và đang đưc thc hin giai đon 1 và Thái Lan đã cĩ nhà máy sn xut vaccin LMLM và trung tâm chn đốn bnh LMLM khu vc cho các nưc Đơng Nam Á. Các nưc Lào, Campuchia bnh LMLM cũng xy ra t năm này qua năm khác nhiu nơi. Nhưng khơng cĩ nhiu kinh phí, các nưc này hàng năm mi ch thc hin tiêm phịng nơi cĩ dch, cng c h thng thơng báo dch và thc hin các bin pháp gim vn chuyn đng vt trái phép [5] . Formatted: Not Expanded by / Condensed by Formatted: A1
39. 35 Chương 2 : NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim nghiên cu Formatted: A2, Left, Space After: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control Đi tưng nghiên cu: Trâu, bị, heo, dê. Formatted: Line spacing: 1.5 lines Thi gian nghiên cu: t tháng 11/2009 đn tháng 5/2010 Đa đim nghiên cu: Các huyn An Khê, Đak Pơ, Mang Yang. 2.2. Ni dung nghiên cu Formatted: A2, Space Before: 0 pt, Line spacing: single 2.2.1. Mt vài nét v tình hình chăn nuơi và hot đng thú y ti tnh Gia Lai Formatted: Condensed by 0.2 pt Formatted: A3, Line spacing: single 2.2.2. Tình hình dch bnh LMLM gia súc ti tnh Gia Lai t năm 2005 Formatted: Condensed by 0.3 pt Formatted: A3, Space After: 0 pt, Line 2009 , trong đĩ: spacing: single T l mc bnh và t l cht theo la tui. Formatted: Line spacing: 1.5 lines T l mc bnh theo mùa. T l mc bnh và t l cht theo lồi gia súc. Nghiên cu h s tháng dch. Nghiên cu h s năm dch. Xác đnh các chng virus lưu hành ti các đa phương. Xét nghim huyt thanh bị đưc tiêm phịng 2.2.3. Nghiên cu bin pháp phịng, chng dch bnh LMLM trong nhng Formatted: Condensed by 0.3 pt Formatted: A3, Space Before: 0 pt, After: 0 năm qua đ đ xut nhng bin pháp phịng, chng dch bnh hiu qu nht pt, Line spacing: single + Cơng tác tiêm phịng dch bnh LMLM t năm 20052009. Formatted: Line spacing: 1.5 lines + Cơng tác t chc chng dch. + Cơng tác tuyên truyn vn đng nhân dân. 2.3. Phương pháp nghiên cu Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, * Phương pháp thu thp s liu Widow/Orphan control Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, + S liu th cp : Chúng tơi thu thp s liu đưc lưu tr v tình hình Line spacing: 1.5 lines Formatted: Line spacing: 1.5 lines chăn nuơi, cơng tác tiêm phịng, tình hình dch bnh LMLM ti Chi cc Thú y
40. 36 tnh Gia Lai, phịng Nơng nghip và PTNT, phịng thng kê, trm thú y ca các huyn. + S liu sơ cp : Chúng tơi tin hành chn 03 trong s 17 đơn v hành chính ca tnh Gia Lai đ tin hành nghiên cu là huyn Mang Yang, Đak Pơ, th xã An Khê. Bưc đu tin hành thu thp s liu tng đàn đưc lưu tr ti trm thú y các huyn Mang Yang, Đak Pơ, th xã An Khê vào các năm đ chúng tơi cĩ cơ s ưc lưng s phiu điu tra. Kt qu s liu lưu tr ti các huyn, th xã v tng đàn gia súc đưc th hin bng 2.1. Bng 2.1: Tng đàn gia súc theo s liu lưu tr ti các huyn . Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Huyn, th Năm điu tra Formatted: Line spacing: 1.5 lines xã 2005 2006 2007 2008 2009 Mang Yang 40.232 39.125 40.925 42.235 39.258 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Đăk Pơ 31.122 31.596 30.288 30.020 31.123 Formatted: Line spacing: 1.5 lines An Khê 37.289 37.214 36.225 35.169 36.889 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Tng 108.643 107.935 107.438 107.424 107.270 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Ngun: phịng thng kê ca các huyn nghiên cu Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines T kt qu này chúng tơi tin hành chn ra mt s xã ca mi huyn đ tin hành nghiên cu các ch tiêu đ ra. Các xã chúng tơi chn là 5 xã trên mt huyn và đưc bc s ngu nhiên. Huyn Mang Yang gm các xã: Đăk Ta Tuy, H’ra, Đăk Yă, Đăk Formatted: Line spacing: 1.5 lines Drăng, th trn Kon Dng Huyn Đak Pơ gm các xã: Ya Hi, Phú An, Đak Pơ, Tân An, Cư An. Formatted: Condensed by 0.2 pt Th xã An Khê gm: xã Cu An, xã Xuân An, xã Thành An, phưng An Bình, phưng An Phú. T đĩ t chc điu tra bnh LMLM trên 3 huyn An Khê, Đak Pơ, Mang Yang bng phiu điu tra. Mi huyn 5 xã, mi xã 20 phiu.
41. 37 Bng phương pháp kho sát gián tip t câu hi phiu điu tra đưa ra chúng tơi cĩ nhng s liu v s lưu hành, tính ph bin ca các đc đim như: t l hin mc, t l cht, tui mc, ging loi mc, thi đim, mùa v mc, tác nhân gây bnh, phương thc tp quán chăn nuơi, qui trình phịng bnh, tích cht lây nhng vùng cn điu tra. Đ xác đnh hiu giá kháng th: chúng tơi phi hp vi Chi cc Thú y tnh Gia Lai thu thp 180 mu huyt thanh ca bị các huyn điu tra đ gi phân vin Thú y vùng VI phân tích. Thi gian ly mu: tháng 8 năm 2010. Thi gian xét nghim ca Phân vin Thú y vùng VI là ngày 24/8/2010 * Ch tiêu xét nghim 1: phát hin kháng th kháng virus L mm long mĩng serotype O Phương pháp xét nghim: ELISA Nguyên liu, qui trình xét nghim và đánh giá kt qu theo hưng dn ca nhà sn xut kít Pirbright Kháng nguyên s dng trong phn ng là: O1 manisa Huyt tương đưc pha lỗng 1/64 Mu cĩ kt qu dương tính đ pha lỗng nêu trên là mu cĩ kháng th và cĩ kh năng bo h vi virus LMLM tương ng serotype O1 manisa * Ch tiêu xét nghim 2: phát hin kháng th kháng virus L mm long mĩng serotype A Phương pháp xét nghim: ELISA Nguyên liu, qui trình xét nghim và đánh giá kt qu theo hưng dn ca nhà sn xut kít Pirbright Kháng nguyên s dng trong phn ng là: A22 IRQ 24/64 Huyt tương đưc pha lỗng 1/64 Mu cĩ kt qu dương tính đ pha lỗng nêu trên là mu cĩ kháng th Formatted: Condensed by 0.2 pt
42. 38 và cĩ kh năng bo h vi virus LMLM tương ng serotype A22 IRQ 24/64 . Formatted: Condensed by 0.2 pt Đ xác đnh type virus lưu hành: s dng tài liu lưu tr ti Chi cc Thú y tnh. Bin pháp phịng, chng bnh LMLM : Da trên kt qu phân tích mu, s liu sơ cp và s liu th cp chúng tơi cĩ th đ xut mt s bin pháp phịng, chng bnh LMLM như: + Bin pháp tiêm phịng bng Vaccin + Cơng tác kim sốt mua bán, vn chuyn, git m gia súc + Cơng tác t chc chng dch + Cơng tác tuyên truyn vn đng nhân dân 2.4. Phương pháp tính tốn s liu Formatted: Swedish (Sweden) Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, Line 2.4.1. Mt s t l tính tốn spacing: single, Widow/Orphan control Formatted: A3, Left, Space After: 0 pt, Line S gia súc mc spacing: single, Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines T l mc bnh = x 100 Tng s gia súc điu tra S gia súc cht theo tng la tui T l cht t vong theo la tui = x 100 Tng S gia súc mc theo cùng la tui S gia súc hin mc theo mùa T l mc bnh theo mùa = x 100 Tng s gia súc điu tra hin cĩ trong mùa S gia súc cht do LMLM trong mt lồi T l cht t vong theo lồi GS = Formatted: Right: -0.15", Line spacing: 1.5 lines x 100 Tng S gia súc mc trong cùng mt lồi Formatted: Line spacing: 1.5 lines
43. 39 H s năm dch (HSND) đưc tính theo cơng thc : Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong một năm ( 1) Field Code Changed HSND = Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong nhiều năm (2) Trong đĩ : (1) tính bng cơng thc: Số mắc trong năm đó Field Code Changed (1) = 12 tháng (2) tính bng cơng thc: Số mắc trong nhiều năm đó Field Code Changed (2) = Số tháng trong thời kỳ nhiều năm đ ó Nu năm nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch. HSMD đưc tính theo cơng thc: Field Code Changed HSMD = Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/thá ng (3) Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/năm (4) Trong đĩ : (3) tính bng cơng thc: Số mới mắc trong tháng Field Code Changed (3) = Số ngày của tháng đó (28, 29, 30,31 ngày) (4) tính bng cơng thc: Số mới mắc của một năm Field Code Changed (4) = 365 ngày Nu tháng nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch, nu cĩ nhiu tháng dch lin nhau đưc coi là mùa dch [21] 2.4.2. X lý s liu : Formatted: A3, Left, Indent: First line: 0", Line spacing: single, Widow/Orphan control Các s liu điu tra và thu thp đưc x lý trên các phn mm Excel Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2003.
44. 40 Formatted: Font: Not Italic, Swedish (Sweden) Formatted: A1, Left, Indent: First line: 0", Line spacing: single, Widow/Orphan control
45. 41 Chương 3 : KT QU VÀ THO LUN Formatted: Swedish (Sweden) Formatted: Line spacing: 1.5 lines 3.1. Tng quan v Mt s thơng tin v khu vc nghiên cu Formatted: Swedish (Sweden) Formatted: A2, Left, Space After: 0 pt, Line Gia Lai là mt tnh min núi biên gii phía Bc Tây Nguyên, din spacing: single, Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines tích t nhiên 15.536 km 2, ln th 2 tồn quc; tnh Gia Lai tri dài t 15°58'20" đn 14°36'36" vĩ Bc, t 107°27'23" đn 108°94'40" kinh Đơng. Phía Bc giáp tnh Kon Tum, phía Nam giáp tnh Đk Lk, phía Đơng giáp các tnh Qung Ngãi, Bình Đnh và Phú Yên, phía Tây giáp Campuchia vi 90 km đưng biên gii quc gia. Gia Lai cĩ khí hu nhit đi giĩ mùa cao nguyên, trong năm chia làm hai mùa: Mùa mưa bt đu t tháng 5 và kt thúc vào tháng 10; mùa khơ t tháng 11 đn tháng 4 năm sau. Vùng Tây Trưng Sơn cĩ lưng mưa trung Field Code Changed bình t 2.200 đn 2.500 mm, vùng Đơng Trưng Sơn t 1.200 đn 1.750 mm. Nhit đ trung bình năm t 21ºC đn 30ºC. Khí h u và th như ng Gia Lai r t thích h p cho vi c phát tri n cây cơng nghi p, chăn nuơi và kinh doanh t ng hp nơng lâm nghi p. Field Code Changed Field Code Changed Tồn tnh hin cĩ 17 đơn v hành chính (gm 14 huyn, 02 th xã và 01 Field Code Changed Field Code Changed thành ph), 222 xã, phưng, th trn (trong đĩ cĩ 24 phưng, 12 th trn) và Field Code Changed 2.097 thơn, làng, t dân ph (trong đĩ cĩ 335 t dân ph). Dân s tnh Gia Lai Field Code Changed Field Code Changed 1.272.792 ngưi (điu tra dân s 01/04/2009 ) bao gm nhiu cng đng dân Field Code Changed tc cùng sinh sng. Trong đĩ, ngưi Kinh chim 52% dân s. Cịn li là các Field Code Changed Field Code Changed dân tc Gia rai (33,5%), Ba Na (13,7%), Gitriêng , Xơ đăng , Cơ ho , Thái , Field Code Changed Mưng Field Code Changed Field Code Changed . Trong đa bàn tnh Gia Lai cĩ mt s lồi thú sinh sng như voi, hươu, Field Code Changed Field Code Changed nai, bị, hong, th rng, heo rng, trăn, rn, cp , các lồi chim như gà rng , Field Code Changed Field Code Changed
46. 42 chim cu đt , gà gơ , khưu , cơng , trĩ sao , gà lơi hng tía , gà lơi vn , các lồi cá Field Code Changed Field Code Changed như lúi , phá , sĩc , trch , lăng , chép . Các loi gia súc, gia cm như trâu , bị , Field Code Changed heo, dê, nga , th, gà , vt , v.v. Field Code Changed Field Code Changed Gia Lai cĩ Quc l 14 ni Gia Lai vi Kon Tum, Qung Nam, thành Field Code Changed ph Đà Nng v phía Bc và Đk Lk, Đk Nơng, các tnh vùng Đơng Nam Field Code Changed Field Code Changed B v phía Nam. Quc l 19 ni vi cng Quy Nhơn, Bình Đnh dài 180 Km Field Code Changed Field Code Changed v phía Đơng và các tnh Đơng Bc Campuchia v hưng Tây. Quc l 25 ni Field Code Changed vi Phú Yên. Ngồi ra, đưng H Chí Minh cũng đi qua đa bàn tnh Gia Lai. Field Code Changed Field Code Changed Các quc l 14, 25 ni Gia Lai vi các tnh Tây Nguyên và duyên hi min Field Code Changed Trung rt thun tin cho vn chuyn hàng hĩa đn cng đ xut khu và các Field Code Changed Field Code Changed trung tâm kinh t ln ca c nưc [28] Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Field Code Changed Formatted: A2, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, Widow/Orphan control
47. 43 3.2. Mt vài nét v Tình hình chăn nuơi và hot đng thú y ti tnh Gia Lai 3.2.1. Vài nét v tình hình chăn nuơi trên đa bàn tnh Gia Lai trong nhng năm qua [18] [18] Formatted: Font: Not Bold Formatted: A3, Left, Indent: First line: 0", Line spacing: single Trong nhng năm qua, ngành chăn nuơi tnh Gia Lai luơn đưc xác Formatted: Line spacing: 1.5 lines, No widow/orphan control đnh cĩ 3 lồi chính là bị, heo và gia cm, trong đĩ con bị là ch lc. Ngồi ra cịn cĩ dê, ong, v.v T năm 2005 –2009, chăn nuơi phát trin vi tc đ khá. Giá tr sn Formatted: Line spacing: 1.5 lines xut tăng t 199.741 triu đng lên 326.490 triu đng (giá c đnh 1994), tăng bình quân 6,4%/ năm, (bình quân c nưc tăng 6,6%/năm). Tuy nhiên t trng chăn nuơi trong nơng nghip thì gim dn t 6,5% năm 2000, cịn 5,7% năm 2005 và 5,1% năm 2009. Nguyên nhân là tăng trưng trng trt phát trin nhanh hơn (7,8%/năm) so vi chăn nuơi (6,4%); trong khi đĩ bình quân tăng trưng ngành trng trt c nưc là 3,8%/năm, chăn nuơi 6,6% (S liu Tng cc Thng kê Vit Nam). 3.2.1.1. Chăn nuơi bị Formatted: A4, Space After: 0 pt, Line spacing: single * Tc đ tăng đàn và phân b Formatted: Line spacing: 1.5 lines Năm 2009, đàn bị cĩ 336.363 con, so vi năm 2001 (248.479 con) tăng 35,4% (bình quân tăng 3,9 %/năm). T năm 2001 đn 2005, bình quân tăng 3,0%/năm. Giai đon 2005 2009, bình quân tăng 5,8%/năm. Tuy nhiên giai đon này tăng khơng đu: 2 năm đu (20052006) tăng bình quân 10,1%/ năm, trong khi đĩ 3 năm tip theo (20072009) tăng bình quân ch đt 2,3%/năm. Nu so vi các đa phương trong nưc thì Gia Lai là mt trong 5 tnh cĩ đàn bị ln (năm 2008: Thanh Hĩa: 351.324; Ngh An: 408.876; Gia Lai: 327.634; Qung Ngãi: 277.379; Bình Đnh: 307.477 con).
48. 44 Nhìn chung, din bin đàn bị tăng nhanh hay chm ph thuc nhiu vào nhu cu th trưng, ngun thc ăn tng vùng. Trong 5 năm (2005 2009) vùng phía Tây tnh (gm 8 huyn: Mang yang, Đak Đoa, Pleiku, Chư Păh, Ia Grai, Chư Prơng, Đc Cơ, Chư Sê) đàn bị t ăng bình quân 2,9%/năm; vùng Nam tnh (4 huyn: Phú Thin, Ayun Pa, Ia Pa, Krơng Pa) tăng bình quân 4,4%/năm; trong khi đĩ vùng phía Đơng tnh (4 huyn: KBang, An Khê, Kơng Chro, Đăk Pơ) tăng bình quân 8, 9%. V phân b: Vùng phía Tây tnh cĩ s lưng đàn bị 141.397 con, chim 43,2%; bình quân 17.674 con/huyn. Vùng phía Đơng tnh cĩ 81.338 con, chim 24,8%; bình quân 20.335 con/huyn. Vùng phía Nam tnh cĩ 103.930 con, chim 31,7%; bình quân 25.983 con/huyn. Đa phương cĩ s lưng bị tp trung ln là Krơng Pa 52.811 con, Chư Sê 31.103 con, Kơng Chro 23.785 con. Đa phương cĩ s lưng bị thp là Ayun Pa 9.729 con, Đc Cơ 9.005 con, Pleiku 14.985 con. * Năng sut và cht lưng tht Phn ln đàn bị nuơi ti tnh Gia Lai vn là ging đa phương (chim khong 65%) . T l bị lai Zê Bu và các ging đã lai tp qua nhiu th h gi mc 35% và ch yu duy trì, phát trin khu vc cĩ điu kin chăn nuơi bị tt như An Khê, K Bang, Đăk Pơ; Các khu vc khác, do thiu các điu kin, nht là thiu vn đu tư chăm sĩc và thiu kin thc chăn nuơi và đc bit là vic gii quyt thc ăn mùa khơ chưa tt nên phát trin chm hơn. Trong thi gian qua bng các chương trình, d án Trung ương, tnh và đa phương đã trin khai nhiu chính sách phát trin đàn bị lai. C th như d án Ci tin đàn bị đa phương tnh Gia lai giai đon 2002 2006 đã h tr phi ging nhân to tinh bị ngoi cho 14.000 lưt con bị cái và h tr 185 con bị đc ging lai; D án ci tin, nâng cao cht lưng ging bị tht giai đon
49. 45 2007 2010, theo đĩ Nhà n ưc h tr phi ging nhân to cho 36.800 bị cái cĩ cha. Tng sn lưng tht bị t 5,5 ngàn tn năm 2005 tăng lên 9,3 ngàn tn năm 2009, đt t l tăng trưng 14,2/năm. * Phương thc chăn nuơi Phn ln bị (trên 90%) vn là chăn nuơi nh, phân tán trong các nơng h. Chăn nuơi tp trung, trang tri đã hình thành và bưc đu phát trin. Cơng ngh chăn nuơi qua nhiu năm đi mi chưa nhiu. Chăn nuơi bị vn da vào chăn th t nhiên là ch yu. Hin nay đã xut hin mt s h (ti An Phú, Pleiku và mt s đa phương khác trong tnh) chuyên ngh thu gom bị gy v v béo, đây là mơ hình tt cn nhân rng. Riêng cơng ngh nhân ging bị tht bưc đu đã cĩ mt s tin b, t l th Formatted: A4, Left, Indent: First line: 0", Line spacing: single tinh nhân to đã đt khong 5%, t l phi ging trc tip bng bị đc ging lai đt khong 20%. T năm 2001 đn nay, chăn nuơi bị tht đã đưc tnh và nhiu đa Formatted: A4, Left, Line spacing: single phương quan tâm, ch đo phát trin, t chc thc hin các d án, bưc đu đt kt qu, tăng v đu con, năng sut, sn lưng tht. Tuy nhiên, chăn nuơi bị vn gp mt s kh ĩ khăn sau: Thiu cơ s vt cht, k thut, trình đ chăn nuơi bị thp, chăn nuơi nh l, phân tán, qung canh tn dng, da vào chăn th t nhiên vn là ch yu; năng sut sinh sn, tăng trng, cht lưng tht thp; đng c thu hp nhanh, bên cnh đĩ mùa khơ kéo dài đã làm thc ăn thơ xanh thiu nghiêm trng; quy trình k thut tiên tin chưa đưc áp dng rng rãi trong sn xut. 3.2.1.2. Chăn nuơi trâu Formatted: A4, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single Gia Lai cĩ s lưng đàn trâu thp. Năm 2009, tng đàn trâu c tnh là Formatted: Line spacing: 1.5 lines 12.391con, giai đon 20052009, gim bình quân 3,1%/năm (riêng năm 2008 tăng 2%, năm 2009 tăng 1,3%).
50. 46 Trâu tp trung nhiu ti các huyn: Kbang 4.756 con, chim 38,9% tng Formatted: Condensed by 0.1 pt đàn, Kơng Chro 1.221 con, chim 10%, Chư Păh 7,9%, Mang Yang 7,5%. Chăn nuơi trâu ph bin là phân tán trong các nơng h; ngun thc ăn Formatted: Condensed by 0.1 pt da vào chăn th t nhiên là chính, kt hp b sung thêm rơm. Chăn nuơi trâu ch yu là tn dng; ph thuc vào đng bãi chăn th. Mơi trưng chăn nuơi trâu địi hi phi là đm ly, trong khi đĩ điu kin đĩ trên đa bàn tnh rt thp. 3.2.1.3. Chăn nuơi heo Formatted: A4, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single S lưng và tc đ tăng đàn: Năm 2009, đàn heo cĩ 353.622 con, t Formatted: Line spacing: 1.5 lines năm 2005 đn nay, đàn heo hu như khơng tăng (gim 1,2%/năm). Nguyên nhân là do giá thc ăn tăng mnh, giá sn phm chăn nuơi tăng chm hơn nên chăn nuơi heo gp nhiu khĩ khăn (năm 2006 gim 8,5%, 2007 gim 0,6%, 2008 tăng 5,6%, năm 2009 tăng 2,5%). Trong 5 năm (2005 2009) đa phương cĩ tc đ tăng đàn cao nht là Pleiku: 10,05%/năm, Chư Păh 6,7%/năm , Ia Grai 6,6%/năm. Nhng đa phương cĩ t l tăng đàn he o thp: Chư Sê 1,4%/năm, Chư Prơng 1,1%/năm, Đăk Đoa 0,3%, riêng Krơng Pa gim 4,5%/năm, An khê và Đăk Pơ gim 3%/năm. V phân b: Đàn heo tp trung nhiu ti Pleiku: 52.194 con, chim 15,6% tng đàn; Chư Sê 37.408 con, chim 11,2%; Đăk Đoa 32.387 con, chim 9,7%; Chư Păh 26.059 con, chim 7,8%. Năng sut, sn lưng tht: Kh i lưng trung bình xut chung Formatted: Indent: First line: 0.45", Line spacing: 1.5 lines ca heo tnh 56,1 kg/con, thp hơn so bình quân c nưc (63,1 kg/con) là 7kg/con. Heo lai kinh t hin chim 66% tng đàn và tp trung ch yu vùng ven đơ và các trang tri chăn nuơi, vùng đng bào Kinh. Đáng chú ý là sau khi thc hin d án nc hĩa đàn heo (2002 –2005), t ch năm 2000 chưa cĩ
51. 47 heo ngoi hưng nc thì đn nay đã cĩ 12% heo nc (trong đĩ cĩ khong 5% heo ngoi, 7% heo lai cĩ tr ên ¾ máu ngoi) đưc nuơi ch yu trong các trang tri. Trong s này cĩ mt phn đáng k s dng thc ăn cơng nghip. Sn lưng tht heo hơi năm 2005 là 16.867 tn, tăng 10,5%/năm. Đn năm 2009 là 23.104 tn, tăng bình quân 8,6%/năm. Tht heo luơn chim t l cao, t 66 70% trong tng sn lưng tht các loi sn xut trong tnh. Phương thc và cơng ngh chăn nuơi: Chăn nuơi heo truyn thng mà đc trưng là chăn nuơi h gia đình vi quy mơ nh, tn dng, năng sut thp vn là ph bin. Nhng năm gn đây, chăn nuơi heo theo phương thc trang tri, cơng nghip đang đưc hình thành và phát trin ti mt s đa phương như Pleiku, Chư Păh, Chư Prơng, Ia Grai, Phú Thin, An Khê, v.v Đây là loi hình t chc sn xut cĩ nhiu li th gim chi phí đu vào vì đã tp trung các dch v như cung cp con ging, thc ăn cơng nghip, thú y, th tinh nhân to và bao tiêu sn phm H thng chung lng, chung sàn, chung cĩ h thng sưi m cho Formatted: A4, Left, Line spacing: single heo con, h thng máng ăn, núm ung t đng là nhng tin b k thut v chung tri đã đưc áp dng ti mt s trang tri chăn nuơi. Tuy nhiên, chăn nuơi heo tnh Gia Lai ph bin là vn là chăn Formatted: A4, Left, None, Line spacing: single nuơi nh l, phân tán trong nơng h; năng sut chăn nuơi thp, giá thành cao. Cơng tác chn lc, nuơi dưng và qun lý đc ging chưa tt; git m, ch bin tht ph bin cịn th cơng, chưa đáp ng tiêu chun v sinh an tồn thc phm . 3.2.1.4 . Chăn nuơi gia cm Formatted: A4, Left, Space After: 0 pt, Line spacing: single Tc đ tăng đàn: Chăn nuơi gia cm tnh Gia Lai chưa phát trin. Formatted: A4, Left, Line spacing: single Năm 2009, đàn gia cm ca tnh mi cĩ hơn 1.491 ngàn con, bình quân 1,1 con gia cm/ngưi. Tc đ tăng đàn bình quân 4,9%/năm. Nhng đa phương cĩ đàn gia cm ln là Phú Thin 172 ngàn con, chim 12,7% tng
52. 48 đàn; Kbang 148,5 ngàn con, chim 11%; Ia Pa 140,4 con, chim 10,4%; Đăk Đoa 121 ,4 con, chim 9,0%. Đây là nhng đa phương cĩ điu kin v rung nưc, thun li cho vic chăn nuơi tn dng. Nhng đa phương cĩ đàn gia cm thp là Đc Cơ 37,6 ngàn con, chim 2,8%; Đăk Pơ 39,8 ngàn con, chim 2,9%; Kơng Chro 48,8 ngàn con, chim 3,6%; Ia Grai 50,6 ngàn con, chim 3,7%, Trong tng đàn gia cm cĩ 1.284,7 ngàn con gà, chim 84,1% so vi tng đàn gia cm; vt 187,5 ngàn con, chim 12,6%; Các loi khác (ngan, ngng, chim cút) 48,9 ngàn con, chim 3,3%. Phương thc và cơng ngh chăn nuơi : Hin nay chăn nuơi gia cm tnh Formatted: A4, Left, Indent: First line: 0", Line spacing: single Gia Lai cĩ các phương thc ch yu sau: chăn nuơi nh nơng h; chăn nuơi vt th đng; chăn nuơi bán cơng nghip và chăn nuơi cơng nghip. Hình thc chăn nuơi cơng nghip chim t l thp và đang gp nhiu khĩ khăn do địi hi vn đu tư, trình đ k thut, th trưng và qun lý kinh t trang tri. Nhìn chung chăn nuơi gia cm ph bin là quy mơ nh, mang tính tn dng. Kh năng kim sốt dch bnh và mơi trưng cịn yu; th trưng chăn nuơi gia cm bin đng. Git m, ch bin gia cm tp trung, cơng nghip mi ch là khi đu và đang gp nhiu khĩ khăn. Thĩi quen tiêu th gia cm sng, buơn bán, git m th cơng, phân tán đang là mt trong nhng nguyên nhân lây lan phát tán bnh dch. 3.2.1.5. Chăn nuơi dê, cu Formatted: A4, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single Tng đàn dê, cu năm 2009 là 47.400 con (cu 223 con) so vi năm Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2001 là 25.600 con, tăng trưng c giai đon 10,6% năm. Đàn dê tp trung ch yu mt s đa phương phía Đơng và Đơng Nam tnh: Krơng Pa: 11.300 con, chim 23,4%, Ia Pa 7.000 con, chim 14,5%, Chư Sê 4.800 con, chim 10%; K’Bang 4.600 con, chim 9,5%. Mt s đa phương cĩ đàn dê thp là
53. 49 Chư Prơng 1.100 con, chim 2,3%; Mang Yang 1.200 con, chim 2,5%; Chư Păh 1.350 con, chim 2,8%. Cơng tác ging: Trong sn xut hin nay cĩ khong 55% là dê c, cịn li 45% là dê Bách Tho và lai Bách Tho Phương thc chăn nuơi: Chăn nuơi dê ch yu là nh, phân tán, tn dng; đi tưng chăn nuơi đa s là ngưi nghèo nên mc đu tư thp, hiu bit v k thut chăn nuơi, thú y chăn nuơi hn ch. Cu ch đưa vào chăn nuơi th nghim mt s đa phương nhưng khơng hiu qu nên khơng nhân rng và phát trin.
54. 50 Bng 3.1. Tng đàn gia súc , gia cm nuơi ti tnh Gia Lai t năm 2005 2009 (con) Năm Formatted: Right, Line spacing: 1.5 lines 2005 2006 2007 2008 2009 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Lồi Trâu 13.528 12.048 11.991 12.231 12.391 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Bị 278.846 313.878 320.459 327.634 336.363 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Heo 359.143 328.525 326.613 344.998 353.622 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Dê 35.806 39.288 45.279 47.877 47.152 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Cu 143 210 201 218 223 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Ngun: S Nơng nghip & PTNT Gia Lai Formatted: Right, Line spacing: 1.5 lines 3.2.1.6. Tình hình dch bnh trên gia súc, gia cm và chương trình phịng Formatted: A4, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single chng dch bnh gia súc, gia cm Trong nhng năm gn đây dch bnh trên gia súc , gia cm Vit Nam Formatted: Line spacing: 1.5 lines nĩi chung và Gia Lai nĩi riêng din bin rt phc tp. Mt s bnh đã gây thit hi ln đn nn kinh t quc gia như: bnh L mm long mĩng gia súc, bnh tai xanh heo, bnh dch cúm H5N1 gia cm Đ khng ch và thanh tốn các bnh trên B Nơng nghip và phát trin nơng thơn đã đã đưa ra các chương trình ln như: Chương trình khng ch và thanh tốn bnh L Mm long mĩng gia súc giai đon 20062010 theo Quyt đnh 3660/QĐ BNNTY ngày 27/12/2005 ca B Nơng nghip & PTNT. Chương trình khng ch và thanh tốn bnh cúm gia cm giai đon 20072008 theo Quyt đnh 1716/QĐBNNTY ca B Nơng nghip & PTNT . Các chương trình đã giúp cho dch bnh nguy him trên đàn gia súc, gia Formatted: Line spacing: 1.5 lines, No widow/orphan control cm thi gian qua bưc đu đã đưc khng ch, ngành chăn nuơi đang đưc
55. 51 khơi phc và phát trin. Gia Lai ngồi các bnh nêu trên cịn cĩ các bnh thưng xy ra theo Formatted: Line spacing: 1.5 lines mùa như: Bnh t huyt trùng gia súc; bnh phĩ thương hàn heo, bnh dch t heo, bnh Newcastle gia cm các bnh này tuy khơng gây thành đi dch nhưng nĩ cũng nh hưng rt ln đn ngành chăn nuơi trong tnh. 3.2.2. Tình hình hot đng ca cán b thú y ti tnh Gia Lai trong nhng Formatted: A3 Char, Font: Not Bold Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, năm qua [2] Line spacing: 1.5 lines Formatted: Font: Not Bold Chi cc thú y tnh Gia Lai thuc ngành dc gm cĩ Văn phịng Chi Formatted: Line spacing: 1.5 lines cc, 17 trm thú y các huyn, th xã, thành ph, mt trm kim dch đu mi giao thơng và các nhân viên thú y các xã, phưng, th trn. + Tng s cán b làm cơng tác thú y trên đa bàn tnh 320 ngưi. Trong đĩ: Cán b ti Chi cc thú y: 13 ngưi. Cán b ti trm thú y các huyn: 85ngưi Cán b thú y viên cơ s: 222 ngưi Tình hình hot đng ca ngành thú y: Do ngành thú y hot đng theo ngành dc nên rt thun tin trong vic điu đng, b trí cán b cơ s cũng như vic báo cáo, thơng tin tình hình dch bnh, t chc tiêm phịng và khng ch dch bnh. 3.2.3. Tình hình dch bnh LMLM gia súc ti tnh Gia Lai t năm 2005 Formatted: A3 Char, Font: Not Bold Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, 2009 [2] Line spacing: 1.5 lines Formatted: Font: Not Bold Kt qu thu thp v tình hình dch bnh LMLM đàn gia súc ti tnh Gia Lai trong nhng năm qua đưc trình bày trên bng 3.2. Qua bng 3.2 cho thy: trong 5 năm t 2005 – 2009 trên đa bàn tnh Gia Lai đã cĩ 44.842 con trâu, bị; 642 con heo và 07 con dê mc bnh L mm long mĩng. Trong đĩ cĩ 130 con trâu bị, 642 con heo, 07 con dê b cht và b tiêu hy. Formatted: Line spacing: 1.5 lines
56. 52 Bng 3.2. Tình hình dch bnh LMLM gia súc ti tnh Gia Lai t năm 20052009 S lưt S lưt Loi gia súc mc bnh S gia súc cht và tiêu Năm xy huyn xã cĩ (con) hy (con) ra dch cĩ dch dch Trâu,bị Heo Dê Trâu,bị Heo Dê 2005 09 51 17.405 0 0 08 0 0 Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2006 15 127 27.117 407 07 120 407 07 Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2007 09 19 125 235 0 0 235 0 Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2008 0 0 0 0 0 0 0 0 Formatted: Line spacing: 1.5 lines 2009 04 06 195 0 0 02 0 0 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Cng 37 203 44.842 642 07 130 642 07 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Formatted: Line spacing: 1.5 lines Qua bng 3.2 cho thy: trong 5 năm t 2005 – 2009 trên đa bàn tnh Formatted: Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Gia Lai đã cĩ 44.842 con trâu, bị; 642 con heo và 07 con dê mc bnh L mm long mĩng. Trong đĩ cĩ 130 con trâu bị, 642 con heo, 07 con dê b cht và b ti êu hy. So sánh tng năm cho thy, năm 2005 dch LMLM xy ra 51 xã ca 9 huyn, th xã, thành ph; cĩ 17.405 con bị mc bnh, cht 08 con trâu, bị. Năm 2006 dch LMLM xy ra 127 xã ca 15/15 huyn, th xã, thành ph (trưc năn 2007 Gia Lai ch cĩ 15 huyn, th xã, thành ph) s gia súc mc bnh là 27.117 con bị, 407 con heo, 07 con dê. Nhưng t năm 20072009 dch bnh LMLM đã đưc khng ch và gim dn, năm 2007 dch LMLM xy ra 19 xã 09 huyn, cĩ 125 con bị và 235 con heo mc bnh; năm 2008 khơng cĩ dch bnh LMLM xy ra; năm 2009 dch LMLM xy ra 06 xã 04 huyn, cĩ 195 con bị mc bnh và cht 02 con.
57. 53 Cĩ th thy trong nhng năm 2005 dch bnh LMLM đã xy ra Formatted: Line spacing: 1.5 lines cưng đ mnh, mc đ lây lan nhanh ti 51 xã ca 9 huyn, th xã, làm 17.405 con bị mc bnh, 08 con cht. Trong năm 2006 dch bnh LMLM xut phát t ngày 4/3/2006 ti xã Chư Á, thành ph Pleiku sau đĩ phát sinh ra din rng và din bin phc tp. Tính đn ngày 21/9/2006 dch LMLM xy ra 15/15 huyn th xã, thành ph; cĩ 127/219 xã cĩ dch bnh, 544 thơn, 6.954 h. Dch LMLM đã làm 27.117 con bị mc bnh, làm cht 120 con bê nghé. Dch bnh khơng nhng xy ra trên bị như nhng năm trưc đây mà cịn lây sang 407 con heo, 7 con dê các huyn Mang Yang: 154 con heo và 01 con dê; Chư Sê: 14 con heo và 02 con dê; Đăk Đoa: 31 con heo; Ia Grai 22 con heo; Chư Prơng 4 con dê, Ayunpa 22 con heo và Pleiku 164 con heo. Ngành thú y đã phi hp vi các Ban ch đo phịng, chng dch bnh ca các huyn, thành ph t chc h tr cho các h chăn nuơi đ thu gom tiêu hy tồn b s bị b cht, s heo và dê b mc bnh LMLM. Nguyên nhân dch bnh LMLM xy ra trên đa bàn và lây lan ra din rng các năm 20052006 là do: Dch t phát do mm bnh cĩ sn trên đa bàn; virus LMLM lưu tn t các dch ca nhng năm trưc; virus cĩ trong gia súc mc bnh đã khi triu chng lâm sàng, trong đng vt hoang dã khi cĩ điu kin thun li s phát bnh. Tp quán chăn nuơi cịn lc hu, ch yu là chăn nuơi trâu bị th rơng nên kh năng lây nhim bnh rt cao. Trâu bị chưa đưc tiêm phịng vaccin LMLM đ to min dch ch đng. Formatted: Condensed by 0.3 pt Bnh LMLM ít gây cht trên gia súc trưng thành nên nhân dân đã ch quan trong cơng tác phịng chng bnh, cách ly, chăm sĩc. Vic kim tra đơn đc, ch đo t chc cơng tác chng dch mt s
58. 54 đa phương kt qu chưa cao. Vic kim tra cơng tác mua bán, git m mt s đa phương chưa tt nên cĩ nhiu h mua bán, git m gia súc b bnh LMLM. Mt s h khơng gi gia súc bnh ti nhà mà chăn th ra các cánh đng chung vi gia súc khe. Đây là nhng nguyên nhân đ dch bnh LMLM phát sinh và lây lan ra din rng. Xut phát t tình hình dch bnh trên các ngành, các cp đã tăng cưng cơng tác phịng, chng dch bnh LMLM. Do vy t năm 2007 đn nay dch bnh LMLM đã gim rõ rt, c th: Năm 2007 đã xy ra 19 xã thuc 9 huyn, làm 125 con bị và 235 con heo mc bnh. Đi đa s các dch xy ra trong năm 2007 là do các dch t các năm trưc tái phát nhưng chưa làm tt cơng tác tiêu đc kh trùng, tiêm phịng vaccin cho gia súc. Nh thc hin tt cơng tác phịng, chng dch bnh LMLM, năm 2007 dch bnh đã gim đáng k so vi nhng năm trưc, đn năm 2008 khơng cịn xy ra dch bnh LMLM trên đa bàn tnh Gia Lai. Năm 2009 dch xy ra 6 xã ca 4 huyn, làm 195 con bị mc bnh, cht 02 con bê nghé. Dch tp trung các huyn Chư Sê, Phú Thin, Ia Pa, Krơngpa. Nguyên nhân ch yu là do năm 2009 xy ra 2 cơn bão s 9 và s 11, phía Nam tnh Gia Lai cĩ hàng trăm gia súc b cht hoc b lũ cun trơi nên dch bnh bùng phát tr li. Mt khác, do mt s đa phương chưa làm tt cơng tác vn chuyn, mua bán, git m nên mt s dch là do gia súc t nơi khác chuyn đn và lây lan gia súc đa phương. 3.2.4. Tình hình mc dch bnh LMLM gia súc ti các đim nghiên cu Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, t năm 2005 2009 Widow/Orphan control Chúng tơi tin hành nghiên cu tình hình mc bnh LMLM các Formatted: Line spacing: 1.5 lines huyên Mang Yang, Đak Pơ và th xã An Khê. Kt qu đưc thc hin qua
59. 55 bng 3.3.
60. 56 Bng 3.3.Tình hình mc dch bnh LMLM gia súc ti các đim nghiên cu t năm 2005 2009 Trâu, Bị Heo Dê Tình S con S T S con S T S con S T hình n/cu điu con l n/cu đi u con l n/cu điu con l tra mc mc tra mc mc tra mc mc mc (%) (%) (%) Đa Formatted đim Formatted: Line spacing: 1.5 lines n/cu An Formatted: Line spacing: 1.5 lines 4.393 30 0,68 643 0 0 121 0 0 Khê Đak Formatted: Line spacing: 1.5 lines 3.842 140 3,64 803 0 0 316 0 0 Pơ Mang Formatted: Line spacing: 1.5 lines 4.123 262 6,35 1.078 45 4,17 43 0 0 Yang Tng Formatted: Line spacing: 1.5 lines 12.358 432 3,50 2.524 45 1,78 479 0 0 cng Formatted: Line spacing: 1.5 lines Kt qu điu tra ti th xã An Khê, huyn Đak Pơ và huyn Mang Yang t năm 20052009 cho thy tng s trâu, bị đưc điu tra là 12.358 con, s trâu, bị mc bnh là 432 con, t l mc là 3,50%. Tng s heo đưc điu tra là 2.524 con, s heo mc bnh là 45 con, t l mc là 1,78%. Tng s dê đưc điu tra là 479 con, s dê mc bnh là 0 con, t l mc là 0 %. T bng 3.2 và bng 3.3 cho thy trên đa bàn tnh Gia Lai nĩi chung và trên đa bàn các huyn, th xã điu tra nghiên cu nĩi riêng, s trâu, bị mc bnh LMLM nhiu hơn heo và dê. Ti các đim điu tra nghiên cu thì t l mc bnh ca trâu, bị là
61. 57 3,50%, t l mc bnh ca heo là 1,78% và t l mc bnh ca dê là 0%. So sánh t l mc gia các huyn, chúng tơi thy huyn Mang Yang cĩ t l gia súc mc bnh LMLM cao nht c trâu bị ln heo (6,35% trâu bị và 4,17 % heo); đa phương cĩ t l mc thp nht là th xã An Khê vi t l 0,68% trâu bị, cịn heo khơng cĩ trưng hp nào. Qua tìm hiu, chúng tơi thy s dĩ huyn Mang Yang cĩ t l mc cao hơn là do huyn nm trên trc đưng giao thơng chính, k cn nhiu huyên như Đc Đoa, th xã Pleiku hơn na, ti đây virus gây bnh vn cịn tn ti t nhng năm trưc đây cng vi tp quán chăn nuơi ca ngưi dân. Cịn ti Th xã An Khê do là đa phương cui ca tnh trên trc đưng 19, cơ quan thú y đã làm tt cơng tác kim sốt vn chuyn gia súc và cơng tác phịng chng dch nên đã hn ch rt nhiu trưng hp bnh xy ra. 3.2.5. T l mc bnh và t l cht theo la tui Formatted: A3, Left, Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line spacing: single, 3.2.5.1. T l mc bnh theo la tui Widow/Orphan control Formatted: A4, Left, Space After: 0 pt, Line Kt qu t l mc bnh LMLM theo la tui đưc th hin qua bng spacing: single, Widow/Orphan control Formatted: Line spacing: 1.5 lines 3.4. và minh ha trên biu đ 3.1. Bng 3.4. T l mc bnh ca trâu bị theo la tui Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Trâu, bị Formatted: Line spacing: single S con n/cu điu T l mc La tui (Năm) S con mc Formatted: Line spacing: single tra (%) 2 3 3.005 108 3,59 Formatted: Line spacing: single > 3 4.665 149 3,19 Formatted: Line spacing: single Tng cng 12.358 432 3,50 Formatted: Line spacing: single Formatted: Line spacing: 1.5 lines
62. 58 Formatted: Centered, Space Before: 0 pt, T l mc bnh ca trâu bị theo la tui (Năm) Line spacing: 1.5 lines 5 4 3 2 1 T l mc (%) 0 Nh hơn 1 tui T 12 tui T 23 tui T 3 tui tr lên Năm tui Biu đ 3.1 T l mc bnh LMLM ca trâu bị theo la tui Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Kt qu nghiên cu cho thy hu như trâu bị la tui nào cũng d mc bnh LMLM. Cao nht là la tui 3 năm tui. Tuy nhiên qua so sánh, chúng tơi thy rng s sai khác khơng cĩ ý nghĩa (P>0,05). Như vy, chng t rng t l bnh L mm long mĩng trâu bị khơng ph thuc và la tui. Tương t như vy, chúng tơi cũng đã nghiên cu t l mc bnh LMLM Formatted: Condensed by 0.1 pt theo la tui heo. Kt qu đưc trình bày trên bng 3.5 và biu đ 3.2. Bng 3.5. T l mc bnh heo theo la tui Heo Formatted: Line spacing: 1.5 lines S con La tui (Tháng) S con mc T l mc (%) n/cu điu tra 6 230 3 1,3 Formatted: Line spacing: 1.5 lines Tng cng 2.524 45 1,78 Formatted: Line spacing: 1.5 lines
63. 59 Formatted: Centered, Line spacing: 1.5 lines T l mc bnh ca heo theo la tui (tháng) 2 1,5 T l mc 1 (%) 0,5 0 Nh hơn 2 tháng T 26 tháng Trên 6 tháng Tháng tui Biu đ 3.2. T l mc bnh LMLM ca heo theo la tui Formatted: Space Before: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines Kt qu trên bng 3.5 và biu đ 3.2 cho thy t l heo mc bnh Formatted: Line spacing: 1.5 lines LMLM cũng tương đương nhau các la tui khác nhau. Heo nh hơn 2 tháng tui cĩ t l mc 1,94% và các đ tui khác là 1,3%. Theo Nguyn Văn Hưng và cs, 2009 [11] thì heo la tui d mc bnh là 25 tháng tui cịn bị là trên 5 tháng tui. Theo chúng tơi s dĩ trâu bị thưng d mc đ tui trên 5 tháng là do tui này, chúng thưng đưc chăn th nên cơ hi tip xúc vi mm bnh s cao. Hơn na, vào thi gian này kháng th t sa m đã gim dn, cơ quan min dch ca con vt chưa hồn thin nên d mc bnh. Cịn heo, thưng khong 25 tháng tui, heo cĩ nhiu stress tác đng như cai sa, ghép đàn, chuyn chung nên ít nhiu làm nh hưng đn sc đ kháng ca con vt và làm cho con vt d mc bnh. Tuy nhiên, theo chúng tơi, đim mu cht đ các lồi vt nuơi mc bnh LMLM là phi cĩ s tn ti và lưu hành ca virus gây bnh, hơn na, điu kin dinh dưng, chăm sĩc, v sinh thú y ít nhiu cũng liên quan đn kh năng b bnh ca con vt. Gia súc non chưa cĩ sc đ