Luận văn Điều tra, nghiên cứu biện pháp kỹ thuật tổng hợp trong canh tác hồ tiêu (Piper nigrum L.) theo hướng bền vững tại ĐắkLắk

Nội dung text: Luận văn Điều tra, nghiên cứu biện pháp kỹ thuật tổng hợp trong canh tác hồ tiêu (Piper nigrum L.) theo hướng bền vững tại ĐắkLắk

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN QUC HÙNG ĐIU TRA, NGHIÊN CU BIN PHÁP K THUT TNG HP TRONG CANH TÁC H TIÊU ( Piper nigrum L.) THEO HƯNG BN VNG TI ĐKLK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP BUƠN MA THUT, NĂM 2010
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN TRN QUC HÙNG ĐIU TRA, NGHIÊN CU BIN PHÁP K THUT TNG HP TRONG CANH TÁC H TIÊU ( Piper nigrum L.) THEO HƯNG BN VNG TI ĐKLK Chuyên ngành: K thut trng trt Mã s: 60 62 01 LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Ngưi hưng dn khoa hc: TS.Trn Kim Loang BUƠN MA THUT, NĂM 2010
3. 1 M ĐU 1. ĐT VN Đ Cây tiêu là cây cơng nghip lâu năm cĩ giá tr kinh t cao, gi v trí quan trng trong cơ cu cây trng nơng nghip. Trong nhng năm gn đây din tích h tiêu ngày càng đưc m rng và trng ti nhiu vùng nưc ta. Theo đnh hưng phát trin cây h tiêu ca B Nơng nghip và Phát trin nơng thơn đn năm 2010 thì din tích h tiêu ca nưc ta khong 42.000 ha, sn lưng khong 70.000 80.000 tn tiêu đen. Tuy nhiên, đn năm 2004, din tích trng tiêu ca c nưc đã lên đn trên 50.000 ha vi sn lưng trên 85.000 tn, trong đĩ Tây Nguyên là 15.000 ha đng th hai sau vùng Đơng Nam b (Hip hi h tiêu Vit Nam, 2003). Đn năm 2007, tng din tích h tiêu khong 48.000 ha, gim 2.000 ha so vi năm 2006, ch yu tiêu cht do sâu, bnh hi; trong đĩ din tích tiêu cho thu hoch khong 42.000 ha, năng sut bình quân đt 19,8 t/ha, gim 2,4 t/ha; sn lưng đt 83.000 tn, gim 17.000 tn (17 %) so vi năm 2006. (Hip hi H tiêu Vit Nam, 2008). ĐkLk là mt trong nhng tnh Tây nguyên cĩ tim năng ln v đt đai và điu kin khí hu thích hp cho phát trin sn xut nhng cây trng ch lc, cĩ giá tr kinh t và xut khu cao trong đĩ cĩ cây h tiêu. Trong nhng năm gn đây, sn xut h tiêu ti ĐkLk phát trin rt nhanh. Ch trong vịng 8 năm t năm 2000 đn năm 2008, din tích trng h tiêu ti ĐkLk tăng gp 3 ln (khong 1.500 ha vào năm 2000 và trên 4.700 ha vào năm 2008), sn lưng tăng gp 10 ln [6]. Tuy nhiên, t năm 2005 tr li đây, ch s phát trin v sn lưng so vi năm trưc gim dn (khong 240 % trong năm 2005 và trong năm 2008 ch đt 100 %). Điu này cho thy vic sn xut h tiêu ti ĐkLk hin nay khơng bn vng. Nhiu nghiên cu trên th gii và nưc ta cho thy, sâu bnh là mt trong nhng nguyên nhân chính ca vic gim din tích và sn lưng các vưn tiêu. Bên cnh đĩ là s tác đng khơng hp lý và khơng đng b các bin pháp k thut canh tác trên đng rung dn đn s mt cân bng trong sinh thái. Vn đ đang
4. 2 làm ngưi trng tiêu đang quan tâm và lo ngi nht hin nay là gi cho năng sut vưn tiêu đưc n đnh, hn ch đưc các loi sâu bnh hi nguy him mang tính hy dit vưn tiêu. Kinh nghim trng tiêu nhiu nơi trên th gii cho thy các loi sâu bnh phát sinh t đt khĩ cĩ th phịng tr bng bin pháp hố hc đơn đc mà các k thut qun lý cây trng tng hp thưng cĩ hiu qu hơn. Do vy vic tip tc nghiên cu đ b sung các k thut canh tác tng hp và bin pháp qun lý dch hi tng hp trên cây tiêu là điu cn thit Xut phát t tình hình thc tin trên, chúng tơi tin hành đ tài: “Điu tra, nghiên cu bin pháp k thut tng hp trong canh tác h tiêu (Piper nigrum L.) theo hưng bn vng ti ĐkLk”. 2. MC TIÊU CA Đ TÀI Xác đnh các bin pháp k thut ch yu, đc bit là trong qun lý bnh hi tiêu đ gĩp phn n đnh năng sut và đm bo tính bn vng trong canh tác h tiêu ti ĐkLk. 3. Ý NGHĨA KHOA HC VÀ THC TIN CA Đ TÀI Ý nghĩa khoa hc Các kt qu đ tài là cơ s cho các nghiên cu sau này v canh tác bn vng cây h tiêu ti ĐkLk. Ý nghĩa thc tin Giúp cho nơng dân ti ĐkLk sn xut tiêu bn vng 4. PHM VI NGHIÊN CU Do thi gian cĩ hn nên đ tài ch tp trung điu tra, nghiên cu ti xã Ea H’Leo huyn Ea H’Leo và xã Ea B’Hơk huyn Cư Kuin tnh ĐkLăk.
5. 3 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. YÊU CU SINH THÁI CA CÂY H TIÊU 1.1.1. Điu kin khí hu * Phân b đa lý H tiêu mc hoang rng thưng xanh nhit đi bang Tây Ghats và vùng ph cn, thưng là vùng đng bng và ít khi đưc tìm thy đ cao trên 1500m. vùng Châu ÁThái Bình Dương, h tiêu đưc trng nhiu n Đ, Hi Nam (Trung Quc), Indonesia, Malaysia, Sri Lanka, Thái Lan, Vit Nam và mt ít Campuchia. Ngồi vùng này h tiêu cịn đưc trng ph bin Brazil và Madagascar [55]. Ngay c vùng nhit đi, cây tiêu thưng đưc trng tp trung nhng nơi cĩ khí hu nĩng, m. Yêu cu đc trưng v mt khí hu ca cây h tiêu là lưng mưa khá, nhit đ khơng thay đi nhiu, m đ cao, đ dài ngày khơng chênh lch nhiu gia các mùa trong năm. Chevalier (1925) cho rng h tiêu là cây trng vùng xích đo m, thưng ít khi vưt quá vĩ đ 15 o Bc và Nam. Tuy nhiên Biard và Roule (1942) tranh lun là h tiêu vn đưc trng Qung Tr và Ngh An vùng Trung B, vĩ đ trên dưi 20 0. Qung Tr tiêu sinh trưng tt, trong khi Ngh An tiêu phát trin cĩ chm trong mùa đơng (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005 ) [21]. Hin nay h tiêu đưc trng nhiu các nưc nm trong vùng xích đo trong khong t 20 0 vĩ Bc và Nam. n Đ, Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Srilanka, Madagascar, Brazil là các nưc cĩ din tích và sn lưng h tiêu đáng k. Ti Vit Nam, h tiêu đưc trng ph bin t tnh Qung Tr tr vào phía Nam, thích hp đ cao 800 m, lên cao hơn tiêu phát trin kém [21]. * Nhit đ H tiêu thích nghi tt vi khí hu ơn hồ, khơng chu đưc nhit đ thay đi nhiu, nhit đ thp nht khong 10 0C, thích hp nht trong khong 20 30 0C, nhit đ đt đ sâu 30 cm trong khong 25 28 0C [54].
6. 4 * Lưng mưa H tiêu thích hp trong điu kin mưa đu, lưng mưa hàng năm trong khong 1.000 3.000 mm, lưng mưa lý tưng cho cây tiêu sinh trưng và phát trin là 1.250 2.500 mm, tuy nhiên cây tiêu vn sinh trưng và phát trin bình thưng trong vùng ít mưa nhưng phân b đu. Phân b lưng mưa, tình trng thốt nưc và kh năng gi m ca đt đĩng vai trị quan trng đi vi cây tiêu hơn là tng lưng mưa. Lưng mưa khá là điu thun li nu đt thốt nưc tt, ngưc li tiêu d b bnh. Khơ hn cũng là mt yu t gii hn sinh trưng và phát trin ca cây tiêu [17]. * m đ Khí hu nĩng m là điu kin thích hp cho sinh trưng và phát trin ca cây tiêu nhưng m đ cao liên tc li hn ch sinh trưng cây tiêu và to điu kin cho sâu bnh phát sinh. Cây tiêu chu đưc m đ khong 63 % trong mùa khơ và 98 % trong mùa mưa [55]. * Ánh sáng Tiêu là cây ưa bĩng trong giai đon cây con, ánh sáng tán x thích hp cho yêu cu sinh trưng, phát dc và phân hố mm hoa. Giai đon tiêu ra hoa đu qu, nuơi qu đn khi qu chín cây tiêu cn nhiu ánh sáng [17], [22]. Vic cĩ đ ánh sáng trong giai đon nuơi qu giúp gim rng qu non và tăng dung trng ht tiêu [61]. * Ch đ giĩ: Cây tiêu thích hp vi mơi trưng lng giĩ và giĩ nh. 1.1.2. Điu kin đt đai Theo Phan Hu trinh và cng s (1988) [22], Phan Quc Sng (2000) [17] và Sadanandan (2000) [55] đt thích hp cho cây tiêu cn cĩ các đc tính: * Lý tính: Tng đt canh tác trên 80 cm, cĩ mc nưc ngm sâu trên 2 m, tơi xp, cĩ kh năng gi nưc tt, thành phn cơ gii t nh đn trung bình, d thốt nưc vào mùa mưa; * Hố tính: pH 5,5 6,5, ti thiu 4,5 nhưng cn bĩn vơi đ nâng lên trên 5, giàu N, K và Mg, kh năng trao đi cation mc 20 30 meq/100g đt, t l
7. 5 C/N tng đt canh tác cao (15 25). n Đ tiêu đưc trng trên đt Alfisols (70 %), Mollisol (10 %), Oxisols (6 %) và Entisols (4 %) (trích dn t Sadanandan, 2000) [55]. Sarawak (Malaysia) tiêu đưc trng trên đt phù sa, nhiu cht hu cơ hoc trên vùng đt sét pha cát [46]. Bangka (Indonesia) tiêu đưc trng trên đt Podzolic vàng đ và đt cát pha sét [54]. Cĩ th trng tiêu trên nhiu loi đt khác nhau vi yêu cu: Đt d thốt nưc, đ dc dưi 5 %, khơng b úng ngp; tng canh tác dày trên 70 cm, mch nưc ngm sâu hơn 2 m; đt giàu mùn, thành phn cơ gii nh đn trung bình, pH KCl 5 6 [15]. 1.2. GING H TIÊU Cây h tiêu ( Piper nigrum L.) thuc h Piperaceae, cĩ ngun gc t bang Tây Ghats (n Đ), cĩ l đã đưc trng cách nay khong 6000 năm [56], [53]. Tuy nhiên Chevalier (1925) cho bit cây tiêu chc chn l.à cây bn đa Đơng Dương, bng chng là Balanca đã tìm thy tiêu di vùng núi Ba Vì, min Bc Vit Nam. Campuchia, ngưi Stiêng đơi khi cũng thu hoch tiêu trong rng (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Các ging tiêu trng cĩ th cĩ ngun gc t các ging tiêu mc hoang, đưc thun hố và tuyn chn qua rt nhiu đi trong khong thi gian dài. Trong s hơn 100 ging tiêu đưc bit đn, cĩ mt s ging đã và đang dn mt đi trong sn xut bi nhiu lý do, chng hn b loi b vì nhim nng sâu bnh hi, nht là bnh cht nhanh, cht chm và tuyn trùng, các ging tiêu bn đa dn dn đưc thay th bng mt vài ging tiêu cao sn trong sn xut đi trà [53]. Vic phân đnh ging da vào phân tích nhim sc th rt tn kém và khơng phi lúc nào cũng cĩ điu kin thc hin. Vin Nghiên cu Tài nguyên Di truyn Thc vt Quc t đưa ra bng ch dn da vào các ch tiêu hình thái đ nhn din ging tiêu, bao gm 29 ch tiêu v thân, lá và các đc tính sinh trưng, 30 ch tiêu v gié và qu (ht tươi) và sáu ch tiêu v ht (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21].
8. 6 Ravindran và cng s đã tin hành phân tích hp phn chính (principal component analysis) đ phân đnh nhĩm ging h tiêu, xác đnh đưc tám hp phn chính bao gm: 1. Ch s kích thưc lá, chiu dài lá, chiu rng lá 2. Đ dày lá, đ dày biu bì dưi lá, đ dày biu bì trên lá 3. T l chiu dài lá/chiu dài gié, chiu dài gié, chiu dài cung gié 4. Chiu dài và chiu rng t bào bo v (guard cell) 5. Kích thưc qu và hình dng qu 6. Hình dng lá và phía gc lá 7. Tn sut khí khng và mt đ dip lc 8. Hình dng lá cành cho qu và hình dng lá cành bị (dây lươn) Trong 51 ging đưc phân tích, kt qu cho thy cĩ 28 ging nm chung mt nhĩm, và điu đáng lưu ý là Panniyur 1 nm vào mt nhĩm riêng (trích dn t Ravindran và cng s, 2000) [53]. Kt qu điu tra trong sn xut đưc tin hành bi Vin Nghiên cu cây Gia v n Đ cho thy ch riêng n Đ đã cĩ 38 ging tiêu đưc trng ph bin và 63 ging khác đưc phát hin [42]. Vin Nghiên cu Gia v n Đ đã tin hành chương trình tuyn chn và lai to ging h tiêu t năm 1953 vi mc đích chn to đưc các ging tiêu cĩ kh năng cho năng sut cao và kháng đưc sâu bnh. Vin đã đưa vào sn xut ging tiêu lai Panniyur1 cho năng sut cao và chng chu tt bnh cht nhanh, và đang khu vc hố hai ging Panniyur2 và Panniyur3. Hin IISR đang trng bo qun và theo dõi tp đồn 2.300 ký hiu ging bao gm c 940 ký hiu tiêu hoang di [43]. Sim và cng s (1993) cho bit cĩ ba ging tiêu đưc trng nhiu Malaysia, trong đĩ Kuching là ging đưc trng ph bin nht, cho năng sut khá cao nhưng d nhim bnh cht nhanh (do nm Phytophthora sp.). Năm 1988 và năm 1991, trung tâm Sarawak đã phĩng thích thêm hai ging là Semongok perak và Semongok emas. Hai ging này cho qu sm sau khi trng và kháng
9. 7 đưc bnh thán thư, ngồi ra Semongok emas cịn cĩ ưu đim ra hoa tp trung, chín đng đu hơn, ch cn thu hoch 23 ln, so vi Kuching phi thu 46 ln. Semongok perak tuy cĩ phm cht thơm ngon, năng sut cao trong nhng năm đu kinh doanh nhưng kém bn vng sau v th ba vì d nhim bnh cht nhanh (trích dn t t Paulus and Wong, 2000) [50]. Indonesia, bên cnh ging Bangka cho năng sut cao và đưc trng ph bin, cịn cĩ ging Belangtoeng cho năng sut trung bình, ba ging chng chu tt bnh cht nhanh là Banjarmasin, Duantebei và Merefin, và hai ging chn lc cho năng sut cao đưc ph bin trong sn xut gia thp niên 1990 là Natar 1 và Natar 2 (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Ti Vit Nam, ging h tiêu đưc nhp ni, chn lc và phát trin nhiu trong thp niên 1940 1950 [17], [22]. K t thp niên 1960 cơng tác nghiên cu v ging tiêu khơng đưc tin hành liên tc. Năm 1947, ging Lada Belangtoeng cĩ ngun gc Indonesia đưc nhp vào nưc ta t Madagascar, đưc xem là ging cĩ nhiu trin vng và cĩ kh năng chng bnh thi r [22]. Năm 1950, Nha Kho cu và Sưu tm Nơng Lâm Súc Min Nam Vit Nam đã kho nghim vic trng tiêu trên cao nguyên Bo Lc cĩ đ cao trên 500m so vi mt bin [1]. Sau sáu năm kho nghim tác gi này đã khng đnh tiêu hồn tồn cĩ th sinh trưng phát trin tt, cho năng sut khá cao dưi điu kin khí hu cao nguyên nưc ta. Đánh giá kh năng sinh trưng, phát trin ca sáu ging tiêu: Srechea, Kampot (t Campuchia), tiêu Qung Tr, tiêu Sơn (Pleiku), tiêu Di Linh và ging Lada Belangtoeng, tác gi đã kt lun ging Lada Belangtoeng t ra hp khí hu vùng Bo Lc, sinh trưng khe, ít bnh tt, chùm tiêu dài, thơm cay, năm ging cịn li ít thích hp hơn. Năm 1960 ging Lada Belangtoeng đưc đưa ra trng Qung Bình, Vĩnh Linh và ging cũng t ra thích nghi vi khí hu vùng này, cĩ nhiu ưu đim v sinh trưng, năng sut và chng đ bnh tt hơn ging Qung Tr [26]. Theo Trn Văn Hồ và cng s, (2001) [7] các ging tiêu cĩ trin vng
10. 8 phát trin nưc ta gm ging S đa phương vùng Đơng Nam B, các ging nhp t Campuchia qua đưng Hà Tiên là Sréchéa, Kamchay, Kampot, Kep, ging Lada Belangtoeng t Indonesia và Panniyur1 t n Đ. Khi nĩi đn trin vng cây tiêu xut khu Min Nam Vit Nam, Tappan (1972) khuyn cáo nên du nhp bn ging cĩ ưu th, gm Balancotta và Kalluvalli gc n Đ cho năng sut cao và ht ln, Kuching gc Malaysia cho năng sut cao, Lada Belangtoeng gc Indonesia sinh trưng khe và chng chu tt bnh thi r. Ch tr ging Lada Belangtoeng đưc nhp vào trng kho nghim nhiu vùng trong nưc, các ging khác chưa đưc quan tâm nhp ni kho sát mt cách chính thc (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Các ging tiêu đưc trng ph bin trong sn xut hin nay ch yu do nơng dân t chn lc t ngun ging đa phương hoc du nhp t đa phương khác, ging thưng mang tên đa phương cĩ trng nhiu hoc đa phương xut x, do vy cĩ khi mt ging tiêu đưc mang nhiu tên khác nhau, nhiu ging/dịng tiêu khác nhau li mang cùng mt tên. Các ging đưc trng ph bin cĩ th phân thành ba nhĩm da trên các đc tính hình thái, ch yu là kích c lá [21]: 1) Tiêu lá nh cịn gi là tiêu s, gm phn ln các ging tiêu đưc trng ph bin nhiu đa phương, trong đĩ cĩ các ging: Vĩnh Linh (Qung Tr), Tiêu Sơn (Gia Lai), Di Linh (Lâm Đng), S Đt đ (Bà RaVũng Tàu), Phú Quc (Kiên Giang), Nam Vang (nhp ni t Campuchia, gm ba ging Kamchay, Kep và Kampot). 2) Tiêu lá trung bình gm ch yu các ging tiêu nhp ni t Madagascar, n Đ và Indonesia như: Lada Belangtoeng, Karimunda, Panniyur và Kuching. 3) Tiêu lá ln cịn gi là tiêu trâu như các ging S m, Trâu Đt đ (Đng Nai, Bà RaVũng Tàu). Trong s các ging trên, ging Lada Belangtoeng đưc trng ph bin nht, đc bit là Đơng Nam B và Tây Nguyên [17]. Cĩ th mt s ging tiêu cĩ tên gi khác nhau mt s đa phương cĩ ngun gc t ging Lada
11. 9 Belangtoeng. Các s liu điu tra ca Vin Khoa hc K thut Nơng Lâm nghip Tây Nguyên cho thy các ging tiêu trng ph bin hin nay ti ĐkLk là Vĩnh Linh, Lc Ninh, Trâu và S m. Năng sut bình quân ca các ging tiêu này bin đng trong khong 2,35 3,80 tn tiêu đen/ha, trong đĩ ging cĩ năng sut thp nht là tiêu Trâu, cịn ging cĩ năng sut cao nht là tiêu Vĩnh Linh [15]. Tuy nhiên tt c các ging này đu b nhim bnh héo cht nhanh do nm Phytophthora và bnh vàng lá do tuyn trùng [10]. 1.3. K THUT CANH TÁC 1.3.1. Tr tiêu Trong k thut trng tiêu thì tr tiêu đĩng vai trị quan trng vì tr tiêu là nơi cây tiêu bám vào đ leo lên cao và cho sn lưng trong sut thi gian kinh doanh. H tiêu cĩ ngun gc là cây mc hoang trong các rng nhit đi m ca n Đ, ưa ánh sáng tán x vì vy che bĩng là yu t cn thit đ to mơi trưng cĩ tiu khí hu thích hp vi yêu cu sinh thái ca cây tiêu. Ti n Đ cây tr sng là loi tr ph bin nht và cũng là loi tr truyn thng nưc này. Mt s cây tr sng thưng đưc s dng n Đ là: Cây vơng ( Erythrina indica ), mung đen ( Cassia siamea ), mung cưm (Adenanthera pavoninal), mít ( Artocarpus heterophylum), si lá bc ( Grevilea robusta ), keo du (Leucaena leucocephala ) (trích dn t Tơn n Tun Nam và cng s, 2005). Ti Srilanca, ngưi ta s dng cây anh đào (Gliricidia sepium) làm tr sng cho cây tiêu và thy rng vn đu tư cho cây tr thp hơn hn các loi tr khác như tr g, tr bê tơng [41]. Tr tiêu Indonesia là tr g, các bc tưng gch, mt s vùng trng tiêu vi cây tr sng như keo du, cây gịn và cây ăn qu. Sarawak (Malaysia), tiêu đưc trng ch yu vi tr g (thưng đưc gi là g thép Borneo), hin đang cĩ chương trình khuyn khích dùng tr sng thay cho tr g (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Ti nhng vùng trng tiêu lâu đi Vit Nam nơng dân thưng ưa s
12. 10 dng tr g vì cho rng tiêu leo bám d dàng, khơng b cnh tranh v nưc, dinh dưng, ánh sáng như khi trng tr sng và khơng b nĩng làm tiêu tàn li sm như khi trng vi tr bêtơng hoc bn gch xây. Tuy vy, thc t sn xut hin nay cho thy tiêu cĩ th đt đưc năng sut cao trên tt c các loi tr, min là cĩ ch đ chăm sĩc phù hp. Các loi tr sng rt phong phú như vơng ( Erythrina spp.), keo ( Leucena leucocephala ), lng mc ( Wrightia annamensis ), đ quyên (Glyricidia sepium ), mít ( Artocarpus heterophyllus ), mung cưm ( Adenanthera povonina ), cĩc rng (Spondias pinnata ) và gịn ( Ceiba spp.) đang đưc s dng nhiu vùng trng tiêu trng đim hin nay như Đăk Lăk, Bình Phưc, Qung Tr và Phú Yên. Đc bit Qung Tr do cĩ giĩ Lào khơ nĩng, cây tr sng t ra đc bit thích hp cho vic trng tiêu, các th nghim trng tiêu trên tr bêtơng và bn gch khơng my thành cơng vùng này. Kt qu điu tra ca Tơn N Tun Nam và cng s (2005) [15] cho thy ti ĐkLk, năng sut tiêu đưc trng trên tr sng khơng thua kém năng sut tiêu trng trên tr g. Trnh Xuân Hng (2000) [9] và Phan Quc Sng (2000) [17] cũng cho thy trng tiêu trên tr sng cịn gim đưc chi phí đu tư, chăm sĩc; mơ hình trng xen tiêu trong vưn cà phê vi tr sng ca tiêu là cây che bĩng cho cà phê ngày càng đưc nhân rng vì đã mang li hiu qu kinh t cao. Các kt qu điu tra ca Đào Th Lan Hoa (2000) [8] và Trn kim Loang (2006) [10] cho thy t l cây tiêu b bnh héo cht nhanh và vàng lá do tuyn trùng ca các vưn tiêu trng trên tr sng thp hơn các vưn trng trên tr cht. 1.3.2. Phân bĩn các vùng trng tiêu ln trên th gii, ch đ phân bĩn đưc khuyn cáo cho cây h tiêu cĩ khác nhau, căn c vào tính cht đt cũng như kh năng năng sut h tiêu ca tng vùng. Tuy nhiên, mi khuyn cáo v bĩn phân cho h tiêu đu thng nht cho rng phân hu cơ là loi phân cơ bn khơng th thiu đưc trong canh tác h tiêu. Kt qu nghiên cu bĩn phân cho h tiêu Bangka (Indonesia) cho thy rng hàng năm cây h tiêu cn b sung lưng dinh dưng cho s phát trin r,
13. 11 thân, lá, cành trên mt hecta là: 90180kg N, 6,513kg P 2O5, 90142kg K 2O, 62kg Canxi, 919kg Mg. Như vy theo nghiên cu này thì lưng phân cn cho mt hecta h tiêu là: 143243kg N, 1027kg P 2O5, 127202kg K 2O, 6886kg Ca, 1229kg Mg (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Wong (1986) (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21] đã xác đnh vi mt đ trng 1.600 tr/ha, mi năm vưn tiêu t 38 tui hp thu mt lưng dinh dưng là 200kg N 80kg P 2O5188kg K 2O. Theo Dierolf và cng s (2001) [35], liu lưng NPK cân bng cho vưn tiêu cĩ năng sut 3 tn/ha là 400N200P 2O5500K 2O kg/ha/năm, bĩn kèm 10 tn phân hu cơ và mt lưng vơi nht đnh. Nghiên cu lưng phân bĩn cho tiêu kinh doanh Bangka (Indonesia), Wahid và ctv. (1990) khuyn cáo s dng phân hn hp NPKMg 1212172 vi lưng 400600 g/tr cng vi 500g dolomit, bĩn mi năm hai ln là thích hp hơn c. Theo tài liu ca t chc Krishiworld, t l phân bĩn thích hp bĩn cho tiêu đu kinh doanh là 1 N 1,6 P 2O5 0,6 K 2O, ng vi mc bĩn 10016060 g/tr/năm NP2O5K2O (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Trong mt thí nghim cho h tiêu trên đt đ ti Nam Bahia (Brazil), các tác gi đã xác đnh liu lưng N và P 205 cho năng sut tiêu cao nht là 132 kg N và 240 kg P 2O5, khơng thy nh hưng cĩ ý nghĩa ca phân kali đn năng sut h tiêu trong thí nghim này (Rafael và cng s, 1986) (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Nghiên cu tương quan gia dinh dưng lá và năng sut tiêu đen (Nybe và cng s, 1989) [49] đã xác đnh hai loi phân P và K nh hưng mnh nht đn năng sut tiêu. Theo khuyn cáo Hip hi Nghiên cu cây gia v n đ, liu lưng phân bĩn áp dng cho cây tiêu trên đt đ vùng nhit đi cĩ hàm lưng dinh dưng các nguyên t chính trong đt t thp đn trung bình là 140g N, 55g P 2O5, 270g K2O kt hp 600g vơi và 10kg phân chung/tr/năm. T l NPK đưc khuyn cáo áp dng là 2,5 1 5, vi mc bĩn lân thp, kali gp 2 ln phân đm (Indian
14. 12 spices, 2002) (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21]. Nghiên cu v nh hưng ca cht điu hồ sinh trưng và nguyên t vi lưng đn s rng gié qu và năng sut h tiêu cũng đã đưc nhiu tác gi đ cp. Nng đ thp ca cht 2,4D kích thích qu tiêu phát trin. Phun IAA nng đ 50ppm, ZnSO 4 nng đ 0,5% làm gim rng gié là 63,6% và 48,4% so vi đi chng khơng phun. Salvi và ctv. (1988) đã ghi nhn rng phun cht điu hồ sinh trưng làm gim rng gié, tăng trng lưng qu và tăng hiu qu kinh t [38]. Mt nghiên cu ca IISR đã ch ra rng đi vi ging Subhakara và Sreekara bĩn 15060270 kg/ha NP2O5K2O kt hp vi Zn, B và Mo theo t l 5:1:2 đã cho năng sut h tiêu cao hơn khơng b sung vi lưng [42]. Các kt qu nghiên cu trên th gii cho thy: vi mt đ tiêu 1.750 cây/ha, hàng năm cây tiêu ly đi t đt khong 115kg N, 5kg P 2O5, 120kg K 2O và 20kg MgO. Do vy các loi phân NPK tng hp cĩ t l 151015, 181218 và 18618 là rt phù hp trên cây tiêu. Theo khuyn cáo ca Chính ph Brazil (IPEAN, 1996) (trích dn t Sadanandan, 2000) [55] lưng phân bĩn cho cây tiêu tùy thuc vào kh năng cung cp dinh dưng ca đt, đc bit là dinh dưng lân và kali bin đng rt ln gia các loi đt. Nhưng nhìn chung, lưng phân trung bình cho tiêu là 200300g NPK (12:12:17) + 500g dolomite + 300g lân nung chy/cây/năm là hp lý. Vi phân hu cơ, cĩ th s dng 12kg khơ du bơng hoc 35kg phân chung hoai/gc/năm. Cn s dng phân bĩn lá đ b sung Mn, Mg, B và Mo thưng xuyên cho nhu cu ca cây tiêu. Các nghiên cu v ch đ bĩn phân cho cây h tiêu nưc ta chưa nhiu. Nguyn Th Thúy và Lương Đc Loan (1986) [20] nghiên cu tác dng ca K và Ca cho cây h tiêu trên đt nâu đ bazan đã khng đnh vai trị ca các yu t này đi vi năng sut tiêu. Trên nn 100g N và 100g P 2O5/tr, mc bĩn K cho năng sut cao nht là 120g K 2O/tr, tăng 51% năng sut so vi đi chng khơng bĩn. Nu bĩn phi hp K vi vơi thì hiu lc càng rõ hơn. Mc bĩn 500g vơi + 120240g K 2O/gc năng sut đt 2,012,21kg tiêu đen/tr. Hiu sut 1kg K 2O
15. 13 đt t 4,3312,33kg tiêu đen. Theo Trn Văn Hồ (2001) [7], lưng phân bĩn tùy thuc vào đt, ging và tui cây, trong đĩ phân hu cơ đĩng vai trị quan trng và t l NPK phù hp cho cây tiêu là (2:1:4). Lưng phân khống cĩ th chia 4 ln bĩn. Ln 1 giúp cây phc hi sau thu hoch, ln 2 giúp thúc quá trình phân hĩa mm hoa (sau khi vào mùa mưa na tháng), ln 3 và 4 nhm tăng đu qu và nuơi qu. Bng 1.1 Khuyn cáo lưng phân bĩn cho cây h tiêu Tui cây Phân chung N P2O5 K2O (kg/tr) (g/tr) (g/tr) (g/tr) Năm th 1 1020 60 30 60 Năm th 2 1520 120 50 120 Năm th 3 1520 190 80 360 Ngun: Trn Văn Hồ (2001) [7] Theo Lê Đc Nim (2001) [16], lưng bĩn hàng năm ph thuc vào mt đ và khong cách trng:10kg phân chung hoai mc, 300 400g urê, 450 600g super lân, 200 250g clorua kali và 200 300g vơi/gc/năm tương đương 300 400kg N, 150 200kg P 2O5 và 250 400kg K 2O/ha/năm. Phân chung, lân, vơi, 1/4 N và 1/4 K đưc bĩn sau khi thu hoch, lưng N và K cịn li chia làm ba ln bĩn vào đu, gia và cui mùa mưa. Hu ht các nghiên cu trong và ngồi nưc đu đ cao vai trị ca phân hu cơ trong canh tác tiêu mc du yêu cu v phân bĩn vơ cơ cho cây tiêu cũng khá cao. Kt qu nghiên cu ca Nguyn Tăng Tơn và cng s (2005) [21] ti Bà Ra Vũng Tàu cho thy vic s dng các loi phân hu cơ như phân bị, phân gà, phân rác đã hn ch đưc s phát trin ca bnh héo cht nhanh trên cây tiêu so vi khơng bĩn phân. Kt qu điu tra ca Trn Kim Loang và cng s (2006) [10] cũng cho thy các vưn tiêu thưng xuyên đưc bĩn phân hu cơ cĩ mc đ nhim bnh héo cht nhanh thp hơn các vưn khơng đưc bĩn phân hư cơ. Hin nay nhiu h nơng dân đã s dng phân hu cơ đ bĩn thưng xuyên cho cây tiêu nht là nhng vùng đu tư thâm canh cao như Chư Sê (Gia Lai), Cư Jút
16. 14 (Đak Nơng) vi lưng 10 20 tn/ ha/ năm. Nghiên cu ca Tơn N Tun Nam và Bùi Văn Khánh (2004) [14] cho thy, trên đt đ bazan, đ đm bo năng sut tiêu vào thi kỳ kinh doanh và đt hiu qu kinh t cao cĩ th áp dng liu lưng phân khống 300kg N, 150kg 3 P205 và 225kg K 20/ha/năm kt hp vi 40 m phân chung và phun phân bĩn lá Growmore 4 ln vào thi kỳ ra hoa đu qu. Nu thiu ngun phân chung cĩ th thay bng các loi phân hu cơ ch bin khác cũng cĩ tác dng tt cho tiêu. 1.3.3. Ta cành to tán K thut to tán đ tr tiêu cĩ đưc hình dáng thích hp và cĩ nhiu cành mang qu là bin pháp k thut đưc quan tâm nhiu nưc trng tiêu. Tùy theo vt liu trng ban đu là dây thân hay dây lươn (cành vưt) các bin pháp to hình cho tiêu cĩ th khác nhau. Tiêu trng bng dây thân cĩ th dùng k thut ct dây đ to hình trong khi đĩ trng bng dây lươn thưng đưc áp dng k thut đơn dây. Malaysia, các nhà khoa hc đã kho sát các k thut to hình theo ba phương pháp gi là Kuching, Sarikei và Semongok, trong đĩ tiêu đưc ct dây thân mt hay nhiu ln đ to đ rm rp cn thit. Sau by năm thí nghim, ngưi ta đã kt lun khơng cĩ s khác nhau cĩ ý nghĩa gia các phương pháp to hình mc dù phương pháp Sarikei (dây thân đưc ct mt ln vào sáu tháng sau khi trng sau đĩ nuơi ba dây thân mi t dây đưc ct) cho năng sut tri hơn c. Chong và Shahmin (1981) [30] ch ra rng khơng cĩ s khác bit cĩ ý nghĩa v năng sut gia các cây tiêu cĩ 3, 4 hoc 5 dây thân. Trong mt thí nghim khác, Chong và Yau (1985) [31] cho thy tr tiêu cĩ năm dây thân cho năng sut cao hơn by hoc chín dây thân. Vì vy s dây thân đ li cho mt tr tùy theo đưng kính tr, thưng 35 dây. Trong sn xut h tiêu ca nưc ta hin nay s dây thân đưc gi li trên tr tùy theo mt đ tr, kích thưc tr và tp quán canh tác ca mi vùng. nhiu vùng trng tiêu như Bình Phưc, Đăk Lăk, Gia Lai, sau khi tiêu đưc ct to hình mt ln khi tiêu đưc 1012 tháng tui thưng đ cho các mm phát trin t do
17. 15 thành dây thân mi và s dây thân cĩ th bin đng trong khong 615 dây trên tr g, 2040 dây trên tr gch xây. Do đc tính ưa bĩng nh ca h tiêu, nu s dây thân trên tr ít, khơng che chn đưc nhau, tiêu cĩ th sinh trưng kém, nhưng nu s dây thân quá dày, trong mùa mưa đ m cao cĩ th là điu kin tt đ nm bnh phát trin [21]. 1.3.4. Tưi nưc Tiêu là loi cây thân leo cĩ b r nơng và phân b hp nên rt mn cm vi nhu cu nưc tưi. Thiu nưc tưi trong mùa khơ hay b úng nưc trong mùa mưa đu làm cho tiêu sinh trưng kém, năng sut thp hoc b cht. Nưc tưi đĩng vai trị quan trng đi vi cây tiêu, mt nghiên cu v nh hưng ca tưi nưc trên ging tiêu Karimunda và Panniyur1 t năm 1988 1996 Panniyur và Kerala (n Đ) cho thy tưi nưc vi t l IW/CPE=0,25 làm tăng năng sut lên hơn 90% (Satheesan và cng s, 1997) (trích dn t Nguyn Tăng Tơn và cng s, 2005) [21] Mt nghiên cu khác ca IISR cũng cho thy rng lưng nưc tưi cho mt tr tiêu t 710 lít/ngày trong mùa khơ s đt năng sut cao nht 4,07 kg/tr/năm so vi đi chng 1,33 kg/tr/năm [42]. Mt mơ hình tưi tit kim nưc trên tiêu ti Đng Nai vi chu kỳ tưi 3 ngày/ln, lưng nưc tưi 20 lít/tr/ln đã đưc đánh giá cĩ hiu qu cao so vi đi chng [13]. Đi vi tưi nh git, chu kỳ 3 ngày/ln, lưng nưc tưi 280320 lít/tr/tháng là phù hp nht cho tiêu S 45 năm tui, trng vi khong cách 5 x 5 m [24]. Kt qu điu tra kho sát cũng cho thy khi s dng h thng tưi phun dưi tán cho tiêu thì lưng nưc ti ưu cn cho cây phát trin tt t 3540 lít/tr/ln tưi, trong khi tưi bn truyn thng thì lưng nưc ti ưu cn t 100120 lít/tr/ln tưi. Thc t chu kỳ tưi thay đi tuỳ thuc vào đ bc thốt hơi nưc, lưng mưa hàng tháng và thi kỳ sinh trưng ca cây. H thng vi tưi (microirrigation) đưc áp dng t th k 19 và phát trin mnh trong nhng năm 60 khi cht do Polyethylene đưc ng dng rng rãi. Sau đĩ, vic bĩn phân qua h thng tưi (fertigation) cũng đưc ng dng
18. 16 các nưc nơng nghip phát trin nhm tăng hiu qu s dng và gim chi phí bĩn phân. Đây là k thut mũi nhn giúp phát trin nơng nghip nhng nơi gp khĩ khăn ngun nưc như Úc, Nam Phi và Trung Đơng. Hin nay h thng tưi tit kim nưc này đưc mt s nhà vưn trng tiêu nưc ta s dng trên nhng khu vc khĩ khăn v ngun nưc tưi [24]. Mc du tiêu là loi cây thân leo cĩ b r ăn nơng và phân b hp nhưng nhiu nưc trên th gii trng tiêu khơng tưi nưc vì cĩ lưng mưa phân b tương đi đng đu trong năm, hơn na tp quán trng tiêu dưi các loi cây thân g rm rp dn đn năng sut thp và khơng cĩ nhu cu v tưi nưc cho tiêu. Tuy vy n Đ, thi kỳ khơ hn dài là yu t hn ch năng sut h tiêu. Mt nghiên cu ca Vin Nghiên cu Cây gia v n Đ đã kt lun tưi nh git vi mc tưi 7 10 lít/ tr/ ngày trong sut mùa hè đã làm năng sut tiêu tăng 200 %. Tưi theo chu kỳ 1 tun 1 ln trong sut thi kỳ khơ hn vi lưng nưc 100 lít/tr cũng cĩ kt qu tương t [42]. Thái Lan, tiêu đưc xem như là mt loi cây trng cĩ tưi (Sadanandan, 2000). Ti Vit Nam, hin nay hu ht các vùng đu trng các ging tiêu cĩ năng nut cao và hu như tt c các vưn tiêu đu đưc tưi nưc đ đt đưc năng sut cao [21]. 1.3.5. Phịng tr sâu bnh Sâu bnh là vn đ đu tiên mà bt c ngưi sn xut nào cũng phi quan tâm khi mun trng tiêu. Thành phn sâu bnh trên cây tiêu rt phong phú và gây hi trên tt c các b phn ca cây, đc bit là cĩ mt s sâu bnh cĩ th hy dit vưn cây như: bnh héo cht nhanh do nm Phytophthora spp., bnh vàng lá cht chm do tuyn trùng Meloidogyne spp., rp sáp hi r, bnh xoăn lùn do virus Nhĩm cơn trùng thưng gây hi trc tip cho cây tiêu đưc ghi nhn là rp sáp Pseudococcus citri , rp sáp gi Ferrisia virgata , Planococcus citri, Lophobaris piperis ; tuy nhiên các cơn trùng gây hi cịn mang thêm vai trị tác nhân lan truyn các bnh virus cho cây tiêu [32],[33],[37]. Theo Gumbek (2002) [40] các cơn trùng gây hi chính trên cây tiêu ti Sarawak (Malaysia) là sâu đc
19. 17 thân Lophobaris piperis , b xít lưi Diconocoris hewitte , và b xít mép Dasynus piperis . Ti Srilanca, theo Kularatne (2002) [45] các bnh quan trng nht trên cây tiêu gm bnh cht nhanh do Phytophthora , bnh cht chm do Fusarium , và bnh lá nh do virus. Đi vi bnh cht nhanh nm Phytophthora sp. là tác nhân gây bnh chính. Bnh cht nhanh trưc tiên đưc ghi nhn là do nm Phytophthora palmivora var piperis , nhưng sau đĩ nm đưc đt li tên Phytophthora palmivora MF4 (Tsao và ctv., 1985). Tên nm bnh đưc Alizadeh và Tsao (1985) đã xác đnh li chng P. palmivora MF4 phân lp t cây ca cao và h tiêu vi tên P. capsici , theo nghĩa rng, và cui cùng là Phytophthora capsici sensu lato (Tsao và Alizadeh, 1988) (trích dn t Trn Kim Loang và cng s, 2006) [10]. Bnh rt nguy him, nm gây bnh tn cơng trên tt c các phn ca cây tiêu, và tt c các thi kỳ sinh trưng ca cây, trưng hp nm bnh tn cơng vào r hoc c r s gây cây cht đt ngt (cht o, hoc héo rũ). Sarma và cng s (1991) [51] cho rng nguyên nhân gây bnh thi gc trên cây h tiêu n Đ là do Phytophthora capsici gây nên. Ti Philippines [52], Thái Lan [51] đã phát hin cĩ s xâm nhp và gây hi ca lồi Phytophthora parasitica . Tuy nhiên lồi gây hi ph bin vn là lồi Phytophthora capsici . Ti Vit Nam, cũng cĩ nhiu ý kin khác nhau v tác nhân gây bnh cht nhanh trên cây tiêu. Theo Phm Văn Biên (1989) [2] Phytophthora sp. là mt trong nhng tác nhân gây bnh hi r và gc thân cây tiêu vùng Đơng Nam B và Đng bng Sơng Cu Long. Kt qu nghiên cu thành phn sâu bnh hi h tiêu ti Tân Lâm (Qung Tr) ca Nguyn Ngc Châu (1995) [5] cho bit tác nhân gây bnh héo cht nhanh là do nm Phytophthora palmivora var. piperis . T các mu r tiêu b bnh thu thp đưc Long Khánh (Đng Nai), Nguyn Vĩnh Trưng và cng s (2002) [23] đã xác đnh nm gây bnh cây tiêu ti các vùng này là Phytophthora capsici bng k thut sinh hc phân t. Bng phương pháp PCR và men ct, Trn Kim Loang và
20. 18 cng s (2006) [10] bưc đu đã xác đnh đưc ti Tây Nguyên cĩ lồi Phytophthora gây hi trên cây tiêu là P. capsici và P. palmivora . Theo Manohara và Sato (1992) [47] n Đ, Malaysia, Indonesia bnh do nm Phytophthora gây hi trên cây h tiêu là loi bnh nghiêm trng nht. Malaysia s thit hi khong t 5 10 %, tuy nhiên các vùng b nhim bnh nng thì s thit hi cĩ th lên đn 95 % [44]. Ti Vit Nam, các kho sát ca Nguyn Đăng Long và Bùi Cách Tuyn (1987) [12] mt s vùng trng tiêu ca Vit Nam cho thy bnh héo cht nhanh trên cây h tiêu xut hin hu ht các đa phương trng tiêu trong nưc. Năm 1985, s thit hi ưc tính huyn Châu Thành, tnh Đng Nai khong 65 %; huyn Xuân Lc, tnh Đng Nai là 30 %; huyn Phú Quc ca tnh Kiên Giang là 4 %. Đn năm 1987, xã Bình Giã, huyn Châu Thành, tnh Đng Nai s thit hi lên đn 90 %. Kt qu điu tra ca Trn Kim Loang và cng s (2006) [10] cho thy, cĩ khong 25 83 % vưn tiêu ti ĐkLk, Đak Nơng và Gia Lai b bnh héo cht nhanh. Bnh cht nhanh gây thi r do Phytophthora capsici , điu tr bng metalaxyl, hoc acid phosphoric, fosetylAl rt cĩ hiu qu [48]. Thuc Phosacide 200 nng đ 4% và Alliette 80WP nng đ 0,2% cĩ hiu qu tr bnh Phytophthora [25]. Anith và cng s (2002) [29] đã thành cơng trong vic phân lp dịng vi khun đi kháng vi Phytophthora capsici t vùng r cây tiêu, đã chn đưc chng PN026, cĩ kh năng hn ch Phytophthora capsici gây héo cây trong vưn ươm. Theo Anandaraj và Sarma (2003) [28], dịng Pseudomonas fluorescens IISR51 cĩ hiu qu trên 50 % trong phịng tr nm Phytophthora capsici so vi cơng thc đi chng. Diby và cng s (2005) [36] thy rng ngồi kh năng hn ch s phát trin ca nm P. capsici gây hi cây tiêu, vi hiu lc phịng tr trên 70 % trong điu kin phịng thí nghim, nm P. fluorescens cịn cĩ kh năng kích thích sinh trưng cây tiêu vi hiu qu trên 57 % trong điu kin nhà lưi. Ti Vit Nam, Trn Th Thu Hà và cng s (2008) [59] nghiên cu tính đi kháng ca 5 dịng vi khun Pseudomonas fluorescens phân lp t
21. 19 vùng r cây tiêu ti Qung Tr đã chn đưc 1 dịng cĩ kh năng c ch hot đng ca nm Phytophthora gây bnh cht nhanh cây tiêu, các tác gi cũng đã khng đnh kh năng kích thích sinh trưng, kh năng mc r ca dịng vi khun này đi vi cây tiêu trong điu kin nhà lưi. Nhiu lồi nm đi kháng đã đưc các tác gi trong và ngồi nưc khuyn cáo s dng đ hn ch s phát trin ca nm Phytophthora gây bnh héo cht nhanh trên cây tiêu như: Trichoderma , Gliocladium Theo kt qu nghiên cu ca Witkowska và cng s (2002) [60], tt c các dịng Trichoderma đưc đánh giá đu c ch s phát trin ca các tác nhân gây bnh trên cây trng, và nhng th nghim cũng cho thy nhng enzyme thy phân đĩng vai trị trong s c ch s phát trin ca nm bnh. Hin nay ti M, các ch phm PlantshieldTM và RootshieldTM t lồi Trichoderma harzianum nịi T22 đã đưc khuyn cáo đ s dng phịng tr mt s bnh do nm Botryris, Pythium, Rhizoctonia, Fusarium trên mt s cây trng. Ch phm đưc s dng bng cách phun lên lá, tưi hay bĩn vào đt. Promote Plus cũng là mt ch phm Trichoderma (T. koningii và T. harzianum ) đưc khuyn cáo s dng ti đây đ phịng tr bnh do nm Rhizoctonia solani , mt s lồi Pythium và S. rolfsii (trích dn t Trn Kim Loang và cng s, 2008) [11]. Diby và cng s (2005) [36], Anandaraj và cng s (2003) [28] nhn thy nm Trichoderma harzianum IISR1369, IISR1370 phân lp t vùng r cây tiêu co kh năng hn ch nm P. capsici và kích thích sinh trưng cây tiêu. Các tác gi cịn nhn thy hiu lc phịng tr s cao hơn nu kt hp gia 2 dịng T. Harzianum IISR1369 vi P. fluorescens IISR11. Ti Vit Nam, Trn Kim Loang và cng s (2008) [11] đã chn lc đưc 5 isolates nm Trichoderma t r và đt trng tiêu ti Tây nguyên cĩ kh năng đi kháng cao vi nm Phytophthora gây hi trên cây tiêu ti đây. Ch phm TricơVTN ca các tác gi khi đưc s dng vi nng đ 0,3 0,4 % cĩ th hn ch s gây hi ca nm Phytophthora trên cây tiêu và cây ca cao trong nhà lưi. Bên cnh đĩ, ch phm
22. 20 này cũng cho thy cĩ hiu lc cao trên đng rung khi đưc s dng vi lưng 40 g/ gc tiêu/ năm, Đi vi bnh cht chm biu hin s sinh trưng chm, lá cĩ màu vàng nht, lá hoa và qu rng dn t gc đn ngn, các đt cũng rng dn t trên xung gc. Hin tưng vàng ca cây cĩ th do s cng hp ca các tác nhân Fusarium sp., Rhyzoctonia sp., và tuyn trùng Meloidogyne sp., rp sáp hi r, và do cây thiu dinh dưng [17]. Eng (2002) [37] cho rng cĩ th s dng bin pháp sinh hc phịng tr tuyn trùng r vi nm Verticilium chlamydosporium và Paecilomysec lilacinus ký sinh trng tuyn trùng. Bin pháp phịng tr tng hp cn đưc xây dng trong đĩ cĩ bin pháp tăng cưng s hot đng ca các tác nhân phịng tr sinh hc cĩ sn trong mơi trưng r tiêu nht là các lồi nm Paecilomysec lilacinus và Pasteuria penetrans . Vic kt hp bĩn phân hu cơ và vơ cơ mt cách cân đi cho cây tiêu đã đưc nhiu tác gi đ cp đn. Bi vì phân hu cơ ngồi các cht đa lưng, cịn cĩ các cht vi lưng, cĩ tác dng ci thin lý hĩa tính đt, tăng kh năng thốt và gi nưc, hn ch đưc s phát trin ca mt s tuyn trùng và nm bnh trong đt thơng qua vic thúc đy hot đng ca vi sinh vt đi kháng. Các thí nghim bĩn phân chung hoai cho tiêu ti Qung Tr cho bit các cơng thc bĩn phân hu cơ đã làm gim mt đ tuyn trùng Meloidogyne incognita so vi đi chng khơng bĩn phân hu cơ [4]. Bnh virus trên cây tiêu cĩ biu hin các ngn b chùn li, lá non quăn tít, đt chùn, cây khơng phát trin và lùn hn li. Virus đã đưc phát hin trên nhng cây tiêu cĩ triu chng lùn (Sarma và cng s, 1991) [57], virus gây bnh đưc truyn qua các tác đng cơ hc ct cành và ghép cành. Mã Lai, rp sáp gi Ferrisia virgata là tác nhân lan truyn bnh virus PYMV (Piper Yellow Mottle Virus), cây t Capsicum annuum cĩ biu hin các lá b quăn queo khi đưc lây nhim nhân to vi hai lồi rp Aphis gossypii và Myzus persicae đã sng trên cây tiêu b bnh [37]. Sri Lanka, theo De Silva (1996) [32] lồi rp sáp gi Planococcus citri (Hoptera: Pseudococcidae) cĩ kh năng lan truyn
23. 21 bnh PYMV. Triu chng khm vàng lá cây tiêu là mt hn hp ca PYMV và CMV (Cucumber Mosaic Virus). PYMV đưc xác đnh là tác nhân gây bnh chính, lây truyn bi vic ct ghép, vectơ lan truyn cĩ th k thêm là b xít lưi Diconocoris distanti (Hemiptera: Tingidae). Virus PYMV khơng lan truyn bi tác nhân cơ hc hoc qua ht ging. Ngun virus CMV phân lp cĩ th lây nhim nhân to thành cơng trên cây ch th bng tác đng cơ hc và bng rp Aphis gossypii , nhưng khơng thành cơng vi rp đào Myzus periscae, tuy nhiên vic lây nhim ngưc li cho cây tiêu thì khơng th hin triu chng bnh [33]. Theo Eng (2002) [37] cây b bnh virus khơng th cha tr đưc, nên cĩ th s dng cây sch bnh, vt liu nhân ging cn đưc ly t nhng cây khe mnh. Sarma và Saju (2004) [58] vi khái nim qun lý bnh hi tng hp (IDM, Integrated Disease Management) đã đ xut nên chú ý vic s dng các tác nhân phịng tr sinh hc thân thin vi mơi trưng. Nm đi kháng M. anisoplae đưc thương mi hố cĩ th s dng phịng tr các đi tưng cơn trùng hi gi vai trị vectơ truyn bnh như rp sáp [18]. Theo De Waard (1979) [34], vic s dng phân bĩn liu lưng 400kg N, 180 kg P, 480 kg K, 425 kg Ca và 112 kg Mg kt hp t gc cĩ th phịng bnh vàng lá. Các bin pháp t gc trong mùa nng và thit lp các h thng mương rãnh thốt nưc tt cho vưn tiêu s làm cho năng sut vưn cây đưc ci thin đng thi hn ch đưc tuyn trùng gây hi [7]. Hin nay đ phịng tr sâu bnh trên cây h tiêu đc bit là các loi sâu bnh phát sinh t đt như bnh héo cht nhanh, bnh vàng lá cht chm, rp sáp hi r hu ht các nưc đu áp dng bin pháp phịng tr tng hp, chú trng đn vic bo v các vi sinh vt cĩ ích trong đt bng cách s dng các ch phm sinh hc. Bin pháp k thut canh tác đĩng vai trị rt quan trng đây là bin pháp quan trng đu tiên đ ngăn chn s lây nhim và phát tán ca nm bnh. Lưng mưa cao trong sut mùa mưa dn đn úng nưc, trong điu kin như vy cây tiêu s
24. 22 b nhim nm Phytophthora . Trong sut thi gian đng nưc, điu kin ym khí tm thi xut hin vi lưng oxy thp và s gia tăng dch r s kích thích nm bnh ny mm và phát trin. Tt c các yu t này s làm tăng kh năng mn cm ca cây kí ch do gim s sn sinh ra Phenol oxydases, gim vic sn xut Phytoalexin, c ch h sinh vt đt và gim s c đnh đm. Vì vy thốt nưc hp lý s làm gim s gia tăng mt đ Phytophthora capsici. Ti Malaysia, các nghiên cu ca Ahmed (1993) cho thy tiêu đưc trng trong điu kin sch c phát trin tt hơn khi đưc che ph đt bng cây Desmodium trifolium. Điu chnh các cây che bĩng, các cây chối sng phi đưc cht b ngn vào mùa mưa đ tránh vic tăng đ m và đ ánh sáng chiu vào vưn cây làm thay đi tiu khí hu trong vưn thích hp cho cây sinh trưng và phát trin, làm gim s phát trin ca bnh (trích dn t Anandaraj, 2000) [27]. Ti Indonesia, Manohara và cng s (2002) [48] đã đưa ra qui trình phịng tr tng hp bnh héo cht nhanh cây h tiêu như sau: cĩ h thng thốt nưc tt, hn ch làm c bĩn phân hp lý và ta các cành thp dưi đt đc bit là trong mùa mưa. Đ hn ch làm c nên trng cây lc di ( Arachis pintoii ) đ ph đt. Theo Sarma và cng s (2004) [58] cách phịng tr chung cho 2 bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm là phi bo đm cho h thng r phát trin tt và cây sinh trưng khe mnh. Chin lưc phịng tr hiu qu các bnh này bao gm: sn xut cây sch bnh trong vưn ươm, áp dng các k thut canh tác như chiu sáng thích hp, điu chnh cây che bĩng, thốt nưc tt cho vưn, hn ch làm đt, phịng tr bng hĩa hc khi cn và thúc đy bin pháp phịng tr sinh hc. Các bin pháp t gc trong mùa nng và thit lp các h thng mương rãnh thốt nưc tt cho vưn tiêu s hn ch đưc tuyn trùng gây hi, hn ch đưc s phát trin ca nm bnh làm cho năng sut vưn tiêu đưc ci thin.
25. 23 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐIU KIN T NHIÊN CA VÙNG NGHIÊN CU 2.1.1. Huyn Ea H’Leo tnh ĐkLk * Nhit đ Nhit đ bình quân năm ca huyn Ea H’Leo là 22,7 0C (trung bình 5 năm 2005 2009). Tháng cĩ nhit đ thp nht trong năm là tháng 12 và tháng 1 (20 0C và 19,8 0C), cao nht là tháng 4 và tháng 5 (24,6 25,0 0C). Chênh lch nhit đ bình quân gia các tháng trong năm khơng ln lm, ch t 20 25 0C. Nhìn chung nhit đ bình quân nm trong phm vi nhit đ thích hp cho sinh trưng và phát trin ca cây h tiêu. Tuy nhiên đây cũng là phm vi nhit đ thích hp cho s phát trin ca nhiu lồi sinh vt gây hi cho cây trng. * Đ m khơng khí Đ m khơng khí bình quân c năm là 82,5 %, nhưng gia các tháng mùa mưa và mùa khơ cĩ s chênh lch rt ln. Các tháng mùa khơ cĩ đ m khơng khí dao đng t 72,8 82,5 %, trong khi đ m khơng khí ca các tháng mùa mưa đt ti 74 90,4 %. Đ m cao trong mùa mưa đã to điu kin cho s phát trin ca các sinh vt gây hi cây, vì th ti hu ht các loi bnh gây hi cây trng đu xut hin trong mùa mưa. * Ch đ mưa Tng lưng mưa hàng năm ca huyn Ea H’Leo khong 2.101,8 mm, phân b thành 2 mùa rõ rt. Mùa mưa t tháng 4 đn tháng 10, chim trên 93 % lưng mưa ca c năm. Cao đim tp trung vào tháng 8 và tháng 9 vi lưng mưa khong 450 gn 500 mm. Lưng mưa ln và tp trung đã to điu kin cho s lây lan và phát tán các sinh vt gây bnh, đc bit là nm và tuyn trùng. Lưng mưa trong mùa khơ rt thp, cĩ nhng năm hồn tồn khơng cĩ mưa liên tc trong 2 3 tháng. Vì vy cn phi tưi nưc cho các cây ngn ngày trng trong mùa khơ và mt s cây lâu năm cĩ h thng r tơ ăn nơng như cây h
26. 24 tiêu. Bin pháp tưi nưc đã to điu kin thun li cho các sinh vt gây hi trong đt tn ti và phát trin trong mùa khơ. Mt s yu t khí hu ch yu ca vùng Ea H’Leo đưc trình bày trong đ th 2.1. Nhit đ (oC), đ Lưng mưa (mm) m khơng khí (%) 600 100 90 500 80 70 400 60 300 50 40 200 30 20 100 10 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng Lưng mưa Nhit đ Đ m khơng khí Đ th 2.1: Bin trình các yu t khí tưng huyn Ea H’Leo (2005 2009) Ngun: Trung tâm khí tưng thy văn tnh Đăk Lăk * Đt đai Tng din tích t nhiên trong đa gii hành chính ca xã Ea H’Leo là 34.048 ha. Theo kt qu điu tra th nhưng ca Phân vin Quy hoch và Thit k Nơng nghip Min trung thc hin năm 2005, trên đa bàn xã cĩ 979 ha đt đ bazan (hin nay cây h tiêu đang đưc trng ch yu trên loi đt này). Đc đim ca loi đt này là cĩ tng canh tác dày, tơi xp, giàu cht hu cơ và các cht dinh dưng khống, tuy nhiên đt thưng chua, pH KCl thưng dưi 5. Điu này cho thy đây là vùng đt thích hp cho vic phát trin hu ht các loi cây đc bit là các cây cơng nghip lâu năm như cà phê, cao su, h tiêu , đng thi cũng thích hp cho s phát trin ca các sinh vt gây hi sng trong đt.
27. 25 2.1.2. Huyn Cư Kuin tnh ĐkLk * Nhit đ Nhit đ bình quân năm ca huyn Cư Kuin là 24 0C (trung bình 5 năm 2005 2009). Tháng cĩ nhit đ thp nht trong năm là tháng 12 và tháng 1 (21,8 0C và 21,1 0C), cao nht là tháng 4 và tháng 5 (25,6 26,1 0C). Chênh lch nhit đ bình quân gia các tháng trong năm khong 5 0C, ngang vi huyn Ea H’Leo. Nhìn chung nhit đ bình quân ca huyn Cư Kuin cao hơn huyn Ea H’Leo và rt thích hp cho sinh trưng, phát trin ca cây h tiêu và c các lồi dch hi. * Đ m khơng khí Đ m khơng khí bình quân c năm là 82 %. Cũng ging như huyn EaH’Leo, gia các tháng mùa mưa và mùa khơ cĩ s chênh lch rt ln v đ m khơng khí. Các tháng mùa khơ cĩ đ m khơng khí dao đng t 73,2 84,6 %, trong khi đ m khơng khí ca các tháng mùa mưa đt ti 74,8 89,6 %. So vi huyn Ea H’Leo thì khơng sai khác nhiu v đ m khơng khí bình quân. * Ch đ mưa Tng lưng mưa hàng năm ca huyn Cư Kuin khong 2.026,2 mm, phân b thành 2 mùa rõ rt. Mùa mưa t tháng 4 đn tháng 10, chim trên 94 % lưng mưa ca c năm. So vi huyn Ea H’Leo thì ch đ mưa ca huyn Cư Kuin ri đu trong các tháng mùa mưa hơn. Mc du cao đim vn vào tháng 8, tháng 9 vi tng lưng mưa khong 2.000 mm nhưng lưng mưa vào 2 tháng này ti huyn Cư Kuin ch vào khong trên dưi 400 mm. Điu này đã dn đn s khác bit v các k thut canh tác trên vưn tiêu ti 2 đim điu tra này. Mt s yu t khí hu ch yu ca huyn Cư Kuin đưc trình bày trong đ th 2.2.
28. 26 Nhit đ (oC), đ Lưng mưa (mm) m khơng khí (%) 450 100 400 90 350 80 70 300 60 250 50 200 40 150 30 100 20 50 10 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng Lưng mưa Nhit đ Đ m khơng khí Đ th 2.2: Bin trình các yu t khí tưng huyn Cư Kuin (2005 2009) Ngun: Trung tâm khí tưng thy văn tnh Đăk Lăk * Đt đai Tng din tích t nhiên trong đa gii hành chính ca xã Ea BHơk là 4.200 ha. Theo kt qu điu tra th nhưng ca Phân vin Quy hoch và Thit k Nơng nghip Min trung thc hin năm 2005, trên đa bàn xã cĩ 1.194 ha đt đ bazan chim 28,43 % din tích đt t nhiên ca xã. Đc đim ca loi đt này là cĩ tng canh tác dày, tơi xp, giàu cht hu cơ và các cht dinh dưng khống, tuy nhiên đt thưng chua, pH KCl thưng dưi 5. Điu này cho thy đây là vùng đt thích hp cho vic phát trin hu ht các loi cây đc bit là các cây cơng nghip lâu năm như cà phê, cao su, h tiêu , đng thi cũng thích hp cho s phát trin ca các sinh vt gây hi sng trong đt.
29. 27 2.2. ĐI TƯNG VÀ NI DUNG NGHIÊN CU 2.2.1. Đi tưng nghiên cu Các vưn tiêu kinh doanh dưi 10 năm tui, cĩ quy mơ trên 100 tr/ vưn. 2.2.2. Đa đim và thi gian nghiên cu Đa đim nghiên cu Ti xã Ea B’Hơk huyn Cư Kuin và xã Ea H’Leo huyn Ea H’Leo Thi gian nghiên cu T tháng 10 năm 2009 đn tháng 9 năm 2010 2.2.3. Ni dung nghiên cu Điu tra tình hình canh tác h tiêu ti mt s vùng trng chính ĐkLk. Nghiên cu mt s bin pháp k thut canh tác và bo v thc vt trong canh tác h tiêu theo hưng bn vng. Xây dng mơ hình ICM trên cây h tiêu ti ĐkLk 2.3. PHƯƠNG PHÁP ĐIU TRA, NGHIÊN CU 2.3.1. Phương pháp điu tra Thu thp các thơng tin cn thit v tình hình sn xut tiêu ti các Phịng Nơng nghip, Trung tâm Khuyn nơng, Trm Bo v thc vt ca đim điu tra kt hp vi phng vn trc tip h nơng dân và điu tra trc tip trên đng rung. Mi đim điu tra 30 h. 2.3.2. Phương pháp b trí thí nghim * Thí nghim 1: Xác đnh k thut làm đt thích hp trong vưn tiêu đ hn ch s gây hi ca các loi bnh phát sinh t đt Đa đim thí nghim: Xã Ea H’Leo huyn Ea H’Leo tnh ĐkLk Vt liu thí nghim: Ging tiêu Vĩnh Linh trng năm 2004 bng hom dây thân trên tr g, khong cách trng là 2,5 x 2,5 m, mt đ 1.600 cây/ha Thí nghim gm 3 cơng thc, nhc li 3 ln, b trí theo khi đy đ ngu nhiên (RCBD) mi cơng thc 0,1 ha. + CT1: To bn chung quanh gc tiêu, làm c bng tay (Đi chng)
30. 28 + CT2: To bn chung quanh gc tiêu, nh c gc, làm c gia hàng bng tay, vun gc. + CT3: To bn chung quanh gc tiêu, nh c gc bng tay, vun gc, đào rãnh thốt nưc gia hàng tiêu, trng cây lc di che ph đt gia các hàng tiêu. Sơ đ b trí thí nghim: CT1 CT2 CT3 CT2 CT3 CT1 CT3 CT1 CT2 Ln nhc 1 Ln nhc 2 Ln nhc 3 * Thí nghim 2: Phịng tr bnh héo cht nhanh bng các ch phm hu cơ và sinh hc Đa đim thí nghim: Xã Ea BHơk, huyn Cư Kuin, tnh ĐkLk Vt liu thí nghim: Ging tiêu Vĩnh Linh trng năm 2003 bng hom dây lươn trên tr mung đen, khong cách trng là 2,5 x 2,5 m, mt đ 1.600 cây/ha Thí nghim gm 5 cơng thc, nhc li 3 ln, b trí theo khi đy đ ngu nhiên (RCBD), mi ơ cơ s 45 cây (3 hàng x 15 cây) CT1: Trichoderma (10 g/ gc/ ln, hàng năm tưi vào gc 4 ln cách nhau 2 tháng t đu mùa mưa) CT2: Pseudomonas fluorescens (20 g/ gc/ ln, hàng năm tưi vào gc 2 ln cách nhau 2 tháng t đu mùa mưa) CT3: Aliette 80WP (0,3 %, 4 lít dung dch/ gc/ ln, tưi vào gc và phun lên cây bnh và các cây chung quanh cây bnh, 2 ln cách nhau 1 tháng t khi phát hin bnh) CT4: Phân Compomix (2 kg/ gc, mi năm bĩn 1 ln t đu mùa mưa) CT5: Đi chng: Bĩn phân chung, khơng x lý ch phm sinh hc hoc thuc hĩa hc. Sơ đ b trí thí nghim: CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT 1 2 3 4 5 3 5 1 4 2 5 1 4 2 3 Ln nhc 1 Ln nhc 2 Ln nhc 3
31. 29 * Thí nghim 3: Phịng tr bnh vàng lá cht chm bng các ch phm hu cơ và sinh hc Đa đim thí nghim: Xã Ea B’Hơk, huyn Cư Kuin, tnh ĐkLk Vt liu thí nghim: Ging tiêu Vĩnh Linh trng năm 2005 bng hom dây lươn trên tr mung đen, khong cách trng là 2,5 x 2,5 m, mt đ 1.600 cây/ha Thí nghim gm 5 cơng thc, nhc li 3 ln, b trí theo khi đy đ ngu nhiên (RCBD), mi mi ơ cơ s 45 cây (3 hàng x 15 cây). CT1: Sincocin 0,56 SL + Agrispon 0,56 SL (0,2 %, 4 lít dung dch/ gc/ ln, hàng năm tưi vào gc 2 ln vào đu và cui mùa mưa) CT2: Olisan 10 DD (0,3 %, 4 lít dung dch/ gc/ ln, hàng năm tưi vào gc 2 ln vào đu và cui mùa mưa) CT3: Vimoca 10G (20 g/ gc/ ln, ri quanh gc 2 ln đu và cui mùa mưa) CT4: Phân Compomix (2 kg/ gc, mi năm bĩn 1 ln t đu mùa mưa) CT5: Đi chng: Bĩn phân chung, khơng x lý ch phm sinh hc hoc thuc hĩa hc. Sơ đ b trí thí nghim: CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT CT 1 2 3 4 5 3 1 5 2 4 1 3 2 5 4 Ln nhc 1 Ln nhc 2 Ln nhc 3 2.3.3. Xây dng mơ hình ICM cho h tiêu Đa đim: Xã Ea B’Hơk, huyn Cư Kuin, tnh ĐkLk Vt liu: Ging tiêu Vĩnh Linh trng năm 2003 bng hom dây lươn trên tr mung đen, khong cách trng là 2,5 x 2,5 m, mt đ 1.600 cây/ha, t l cây b bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm <10 %. B trí mơ hình gm 2 cơng thc: + Cơng thc mơ hình: Áp dng các bin pháp k thut tin b ca kt qu điu tra, nghiên cu như: trng cây che ph đt, vun gc tiêu, to rãnh thốt
32. 30 nưc gia hai hàng tiêu, bĩn phân chung 10 kg/tr/năm, phun phân bĩn lá 3 4 ln/năm, phân khống bĩn vi lưng 350 N 150 P 205 300 K 20Kg N /ha, tưi ch phm sinh hc Trichoderma (10 g/ gc, 4 ln/ năm cách nhau 2 tháng t đu mùa mưa). Khi phát hin các cây b bnh nng do nm Phytophtora , tuyn trùng, rp sáp, virus thì đào đt. X lý các gc tiêu đã đào bng thuc hĩa hc hay các ch phm sinh hc tùy theo loi sâu bnh gây hi. + Cơng thc đi chng: Các bin pháp k thut canh tác và phịng tr sâu bnh thc hin theo nơng dân. 2.3.4. Phương pháp x lý s liu Các s liu đưc tính tốn và x lý thng kê theo phương pháp b trí thí nghim trong phịng và ngồi đng ca Gomez và Gomez (1984) [39]. Trưc khi x lý thng kê, nhng s liu tính bng % đưc qui đi sang arcsin hay √x+1/2, nhng s liu là s đm đưc qui đi sang logx. Các giá tr trung bình ca các nghim thc đưc so sánh bng trc nghim F, t, Duncan mc xác sut p ≥ 95 %. S liu đưc x lý thng kê bng các phn mm EXCEL và SARS. 2.4. CH TIÊU THEO DÕI 2.4.1. Ch tiêu điu tra: Tình hình s dng ging, các bin pháp k thut canh tác áp dng (cây chối, cây trng xen, ch đ bĩn phân, tưi nưc, v sinh đng rung), tình hình dch hi và bin pháp phịng tr. 2.4.2. Ch tiêu theo dõi mt s bin pháp k thut canh tác và bo v thc vt trong canh tác h tiêu theo hưng bn vng . 2.4.2.1. Ch tiêu xác đnh k thut làm đt thích hp: + T l cây tiêu b sâu, bnh hi phát sinh t đt (%) + T l cây tiêu b cht do sâu, bnh (%) + Hĩa tính đt trưc và sau thí nghim + Năng sut (kg tiêu đen/ tr) T l cây bnh (TLCB) và t l cây cht (TLCC) đưc tính theo cơng thc: TLCB, TLCC (%) = A/B x 100 A: Tng s cây b bnh (hay cây cht) B: Tng s cây theo dõi.
33. 31 2.4.2.2. Ch tiêu theo dõi bnh héo cht nhanh: + T l cây tiêu b bnh héo cht nhanh (%) + T l cây tiêu b cht do bnh héo cht nhanh + Hiu lc thuc (%). 2.4.2.3. Ch tiêu theo dõi bnh vàng lá cht chm: + T l cây tiêu b bnh vàng lá cht chm (%) + T l cây tiêu b cht do bnh vàng lá cht chm (%) + Mt đ tuyn trùng Meloidogyne spp. trong đt và r trưc và sau khi x lý 1, 2, 3 tháng + Hiu lc thuc (%) Hiu lc thuc đưc tính theo cơng thc HandersonTilton và Abbott [3]. 2.4.3. Ch tiêu theo dõi xây dng mơ hình ICM cho cây h tiêu: + T l và mc đ cây b sâu, bnh gây hi (%) + T l cây cht do sâu, bnh (%) + Hĩa tính đt trưc và sau thí nghim + Năng sut (tn tiêu đen/ ha).
34. 32 CHƯƠNG 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. TÌNH HÌNH CANH TÁC H TIÊU TI MT S VÙNG TRNG CHÍNH ĐKLK ĐkLk là tnh cĩ din tích trng tiêu ln th hai ti Tây nguyên. Tuy nhiên li là mt trong nhng tnh cĩ năng sut và sn lưng tiêu cao. Theo niên giám thng kê tnh ĐkLk năm 2009, tng din tích tiêu trên tồn tnh là 5.035 ha, sn lưng đt 11.881 tn. Bng 3.1: Din tích và sn lưng h tiêu trên đa bàn tnh ĐkLk Đơn v hành chính Din tích (ha) Sn lưng (tn tiêu đen) TP. Buơn Ma Thut 264,00 590,00 Huyn Ea H'Leo 1.418,00 2.687,00 Huyn Ea Súp 12,00 26,00 Huyn Krơng Năng 287,00 805,00 Huyn Krơng Buk 108,00 195,00 Huyn Buơn Đơn 250,00 521,00 Huyn Cư M'Gar 680,00 1.785,00 Huyn Ea Kar 485,00 1.345,00 Huyn M'Drăk 7,00 2,00 Huyn Krơng Păc 172,00 447,00 Huyn Krơng Bơng 10,00 15,00 Huyn Krơng Ana 182,00 517,00 Huyn Lăk 21,00 41,00 Huyn Cư Kuin 648,00 1.577,00 Th xã Buơn H 491,00 1.328,00 Tng 5.035,00 11.881,00 Ngun: Niên giám thng kê tnh ĐăkLăk năm 2009
35. 33 S liu trong bng 3.1 cho thy, Ea H’Leo là huyn cĩ din tích trng tiêu và sn lưng tiêu nhiu nht tnh ĐkLk, k đn là huyn CưM’Gar và huyn Cư Kuin. Do thi gian thc hin lun văn cĩ gii hn, chúng tơi ch điu tra tình hình canh tác h tiêu ti 2 đim cĩ din tích trng tiêu ln và mc đ nhim bnh do nm Phytophthora cao ĐkLk: Xã Ea B’Hơk, huyn Cư Kuin Xã Ea H’Leo, huyn Ea H’Leo Bng 3.2: Tình hình sn xut h tiêu ti các đim điu tra (Đn tháng 7 năm 2010) Đơn v Ch tiêu theo dõi Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo tính Di n tích trng ti êu: ha 314,00 388,20 Kin thit cơ bn ha 65,00 62,80 Kinh doanh ha 249,00 325,40 Năng sut tn/ ha 3,20 3,50 Din tích trng thun ha 307,00 369,90 Din tích trng trên cây % 96,00 2,00 chối sng Ngun: Phịng Nơng nghip huyn Cư Kuin và Trm BVTV huyn Ea H’Leo C 2 xã Ea B’Hơk và Ea H’Leo cĩ khong 300 400 ha tiêu, trong đĩ trên 80 % là các vưn tiêu trong giai đon kinh doanh. Đây là các xã trng tiêu chính ca 2 huyn, din tích trng tiêu ca xã Ea B’Hơk chim gn 50 % din tích trng tiêu ca huyn Cư Kuin, din tích trng tiêu ca xã Ea H’Leo chim gn 30 % din tích trng tiêu ca huyn Ea H’Leo. Các s liu cịn cho thy trên 90 % din tích đưc trng thun, vic chn cây tr cho tiêu leo hồn tồn khác nhau 2 xã, khong 95 % din tích tiêu ti xã Ea B’Hơk đưc trng trên tr sng, trong khi xã Ea H’Leo cĩ đn 98 % din tích trng trên cây tr cht.
36. 34 mm 1200 2008 1000 2009 2010 800 600 400 200 0 Tháng T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 Đ th 3.1: Phân b lưng mưa trong năm ti huyn Ea H’Leo (2008 2010) mm 600 2008 500 2009 400 2010 300 200 100 0 Tháng T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 Đ th 3.2: Phân b lưng mưa trong năm ti huyn Cư Kuin (2008 2010)
37. 35 S liu khí tưng ca 2 huyn (ph lc 1 và ph lc 2) cho thy hu như khơng cĩ s sai khác đáng k v nhit đ và m đ khơng khí gia 2 huyn trong thi gian điu tra (2009 2010). Tuy nhiên s phân b lưng mưa cĩ s sai khác đáng k (đ th 3.1 và 3.2) và đây là nguyên nhân chính dn đn s khác nhau v ch đ canh tác gia 2 đim điu tra. Ti huyn Ea H’Leo, mưa thưng tp trung vào 3 tháng 7, 8, 9, cao đim vào tháng 9, vi tng lưng mưa 3 tháng chim khong 45 % tng lưng mưa c năm, đc bit trong năm 2009 lưng mưa trong tháng 9 lên đn trên 1.000 mm. Lưng mưa cao và tp trung trong thi gian ngn như vy là điu kin rt thích hp đ bnh héo cht nhanh phát trin. Vì vy ti Ea H’Leo, bin pháp đào mương thốt nưc gn như là bin pháp ch lc đ hn ch s phát trin ca bnh héo cht nhanh trên cây tiêu. Ti huyn Cư Kuin, 2 tháng cĩ lưng mưa cao nht là tháng 7 và tháng 9. Tuy nhiên ti Cư Kuin lưng mưa đu mùa bao gi cũng cao hơn Ea H’Leo. Đ th 2.1 và 2.2 cho thy, lưng mưa trung bình trong 5 năm (2005 2009) ca tháng 5 ti Cư Kuin lên đn gn 300 mm, trong khi Ea H’Leo ch đt trên 200mm cũng vào thi đim này. Đc bit trong năm 2008, lưng mưa vào tháng 5 ti Cư Kuin lên ti 500 mm. Nhìn chung phân b lưng mưa ti huyn Cư Kuin ít tp trung hơn Ea H’Leo, vì th nơng dân ti đây khơng cĩ tp quán đào mương thốt nưc, mc du vy các bin pháp thốt nưc khác như vun gc, khơng đào bn sâu vn đưc chú trng đ hn ch s phát trin ca bnh héo cht nhanh. 3.1.1. Ging tiêu Cây tiêu là cây đưc nhân ging ch yu phn phương pháp vơ tính, ch yu bng dâm cành (cành thân và cành lươn). nưc ta, cây tiêu đưc nhân ging vơ tính qua nhiu chu kỳ mà khơng chú ý đn vic chn lc, phc tráng ging nên đã làm tăng nguy cơ sm già ci các vưn tiêu mi trng và lây lan mt s các bnh nguy him, làm gim năng sut và hiu qu kinh t ca cây tiêu. Chính vì vy mà ging tiêu tt, chng chu sâu bnh là yu t hàng đu quyt
38. 36 đnh vic phát trin sn xut tiêu. Vn đ chn ging tiêu nưc ta hồn tồn t phát và nơng dân thưng khơng quan tâm đn yu t sâu bnh khi chn ging. Mt khĩ khăn trong khi điu tra v ging tiêu là thưng nơng dân khơng bit rõ ngun gc và gi tên theo kinh nghim, theo ngun gc đa phương. Các kt qu điu tra ca chúng tơi da vào nhng mơ t v đc đim hình thái các ging tiêu ca Tơn N Tun Nam và cng s (2005) [15]. Bng 3.3: Tình hình s dng ging tiêu ti các đim điu tra (tháng 12/2009) Mc đ Năng sut Loi hom (% vưn s dng) Đa đim Ging tiêu ph (kg tiêu Hom thân Hom lươn bin đen/ tr) Vĩnh Linh +++ 4,5 6,0 12,5 87,5 Xã Ea B’Hơk Lc Ninh ++ 4,0 5,0 0,0 100,0 Trâu + 1,0 2,5 0,0 100,0 Vĩnh Linh +++ 5,0 7,0 86,4 13,6 Xã Ea H’Leo Lc Ninh ++ 4,5 5,5 90,0 10,0 Trâu ++ 1,5 2,5 0,0 100,0 + + +: Ging đưc > 50 % s h điu tra trng + +: Ging đưc 20 50 % s h điu tra trng +: Ging đưc < 20 % s h điu tra trng : Ging khơng đưc các h điu tra trng Kt qu điu tra trên đa bàn 2 xã cho thy ging tiêu Vĩnh Linh đang đưc ngưi dân s dng rt ph bin, k tip là ging Lc Ninh, ging tiêu S hu như khơng cịn đưc s dng trong sn xut, nu cĩ thì ch cịn ri rác vài cây trong vưn khơng đáng k. Trên đa bàn xã Ea B’Hơk, ging tiêu Trâu ít đưc ngưi dân s dng, song ti xã Ea H’Leo thì mc đ ph bin ca ging này cũng khơng thua kém so vi ging Lc Ninh.
39. 37 V tình hình s dng hom ging cĩ s khác bit nhau gia 2 đim điu tra. Ti đim điu tra xã Ea B’Hơk, vic s dng hom lươn đ nhân ging đưc ngưi dân đây cho là thích hp; ngưc li hom thân li đưc s dng đ nhân ging khá ph bin trên đa bàn xã Ea H’Leo. Tuy nhiên qua phng vn trc tip nơng dân chúng tơi nhn thy nhiu ch h ti đây đang mun chuyn li trng bng hom lươn vì cho rng trng tiêu bng hom dây lươn cho năng sut n đnh và bn hơn trng bng hom thân. Riêng ging tiêu Trâu, đưc ngưi dân s dng hom lươn đ nhân ging ti 2 đim điu tra. Kt qu điu tra cũng cho thy năng sut tiêu ti xã Ea H’Leo cao hơn năng sut tiêu ti xã Ea B’Hơk trên c 3 ging tiêu. Điu này cĩ th do xã Ea H’Leo tiêu đưc trng mt đ cao hơn và khơng đưc che bĩng. Bng 3.4: Tình hình nhim mt s sâu bnh chính trên các ging tiêu ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) Bnh héo cht nhanh Bnh vàng lá cht chm (%) (%) Đa đim Ging tiêu Vưn Cây Vưn bnh Cây bnh bnh bnh Vĩnh Linh 70,8 20,1 79,2 55,2 Xã Ea B’Hơk Lc Ninh 75,0 22,7 87,5 47,8 Trâu 10,0 4,3 23,3 13,6 Vĩnh Linh 90,9 29,2 95,5 53,8 Xã Ea H’Leo Lc Ninh 90,0 27,5 100,0 59,1 Trâu 22,2 6,7 33,3 21,4 Hin nay, bnh hi trên cây tiêu đang làm ngưi dân lo ngi nht. Kt qu điu tra ti xã Ea B’Hơk và xã Ea H’Leo (bng 3.4) cho thy các ging tiêu đu cĩ th nhim sâu bnh. Ti 2 đim điu tra cho thy trên 70 % vưn trng ging Vĩnh Linh và ging Lc Ninh b nhim bnh héo cht nhanh và bnh vàng lá cht chm, trong lúc đĩ ging tiêu trâu ch cĩ khong 22 % vưn b nhim bnh héo cht nhanh và 33 % vưn b nhim bnh vàng lá cht chm. Điu này cho
40. 38 thy ging Vĩnh Linh và ging Lc Ninh mn cm vi sâu bnh hơn so vi ging tiêu Trâu, đc bit đi vi bnh héo cht nhanh và bnh vàng lá cht chm là 2 bnh cĩ th dn đn hy dit vưn cây. Bng 3.5: Kt qu trc nghim t 0,05 v t l cây b bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm ca các ging tiêu trng ti các đim điu tra Bnh héo cht nhanh Bnh vàng lá cht chm TT Cp so sánh tt tb tt tb 1 Vĩnh Linh Lc Ninh 0,269 NS 1,992 1,026 NS 1,982 2 Vĩnh Linh Trâu 22,339* 2,063 42,196* 1,995 3 Lc Ninh Trâu 25,361* 2,002 19,878* 2,007 Kt qu trc nghim t ti bng 3.5 cho thy khơng cĩ s sai khác v t l cây b bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm gia ging Vĩnh Linh và Lc Ninh. Trong lúc đĩ t l cây bnh ca ging Vĩnh Linh và Lc Ninh cĩ s khác nhau cĩ ý nghĩa v mt thng kê so vi tiêu Trâu. Kt qu điu tra ca Tơn N Tun Nam và cng s (2005) [15] cũng cho thy ging tiêu Trâu và Vĩnh Linh ít b nhim bnh vàng lá cht chm. Tuy nhiên các tác gi cũng khuyn cáo cn theo dõi đn mc đ nhim bnh này trên ging Vĩnh Linh do vào thi đim điu tra các vưn tiêu Vĩnh Linh đưc điu tra phn ln nh tui hơn các vưn tiêu ging khác. Điu này cũng đã đưc Trn Kim Loang và cng s (2006) [10] đ cp đn đi vi bnh héo cht nhanh. Kt qu điu tra ca chúng tơi cho thy hin nay mc đ nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm ca ging tiêu Vĩnh Linh ngang vi ging Lc Ninh, ch cĩ ging tiêu Trâu ít b nhim bnh nhưng năng sut li thp. Mt kh năng cĩ th đt ra trong tương lai là s dng tiêu Trâu làm gc ghép đ sn xut ging tiêu ít nhim các bnh hi r.
41. 39 3.1.2. Tr tiêu Bng 3.6: Tình hình s dng tr tiêu ti các đim điu tra Loi tr Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo Mung đen (C assia siamea ) +++ + Tr sng Keo du ( Leucaena sp.) + + Các cây khác + + G + +++ Tr cht Bê tơng + ++ Các vt liu khác + + +: > 50 % s h điu tra trng + +: 20 50 % s h điu tra trng +: < 20 % s h điu tra trng : Khơng trng Kt qu bng 3.6 cho thy 2 đim điu tra cĩ tp quán canh tác hồn tồn khác nhau. Hu ht các vưn điu tra ti xã Ea B’Hơk đu trng tiêu trên tr sng và ph bin là cây mung đen. Ti đây, cây mung đen cĩ th đưc trng trưc 1 2 năm, trng bng cành hay ht. Trong khi đĩ, ti xã Ea H’Leo, nơng dân thưng s dng tr g đ tiêu leo và hồn tồn khơng che bĩng. Do đưc trng trên các loi tr khác nhau nên k thut canh tác ti 2 đim điu tra cũng khác nhau, kt qu đưc trình bày trong bng 3.7. Qua điu tra chúng tơi nhn thy rng ti 2 xã điu tra tiêu đưc trng vi mt đ 1.100 2.500 tr/ha. Đi vi tr sng, mt đ trng thp hơn (1.100 1.600 tr/ ha), tuy nhiên đ cao tán tiêu s cao hơn (6 8 m) và như vy vn cĩ kh năng cho năng sut 3 5,5 tn tiêu đen/ha và n đnh hơn trng trên tr g (1,5 8,0 kg tiêu đen/tr).
42. 40 Bng 3.7: Mt đ, khong cách trng, ch đ tưi nưc và năng sut cây tiêu kinh doanh trng trên các loi tr ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) % Khong S ln Lưng nưc Năng sut Mt đ vưn Loi tr cách tưi/ tưi (kg tiêu (tr/ha) tưi (m) v (lít/tr/ln) đen/ tr) nưc Mung đen, 2,5 x 2,5 1.600 46,4 0 3 80 100 2,8 5,5 keo du 3 x 3 1.100 2,0 x 2,0 2.500 Tr g , 2,5 x 2,0 2.000 100,0 3 7 100 150 1,5 8,0 bê tơng 2,5 x 2,5 1.600 Kt qu điu tra cịn cho thy trng tiêu trên tr sng cịn gim đưc s ln tưi ln lưng nưc tưi so vi trng trên tr cht. Trên 50 % vưn trng trên cây chối sng đưc điu tra khơng phi tưi nưc và ch tưi nhiu nht 3 ln/mùa khơ trong khi tr cht trong mùa khơ phi tưi 3 7 ln vi lưng nưc tưi gp 1,5 ln. Kt qu bng 3.8 cho thy cây tiêu trng trên cây chối sng (mung đen, keo du) cĩ t l nhim bnh thp hơn so vi cây tiêu trng trên tr g. T l cây nhim bnh héo cht nhanh là 11,1 12,0 % và cây b bnh vàng lá cht chm là 20,1 24,2 % đi vi cây tiêu đưc trng trên cây chối sng. Trong lúc đĩ cây tiêu trng trên tr g cĩ t l nhim 2 bnh này lên ti 32,1 % và 30,4 %. Điu này đã đưc nhiu tác gi trong và ngồi nưc khng đnh và chng t tr tiêu đĩng vai trị quan trng trong k thut trng tiêu; vic la chn s dng các loi tr tiêu cĩ s nh hưng ln đn mc đ nhim bnh ca cây tiêu và do đĩ nh hưng đn tính bn vng trong sn xut tiêu.
43. 41 Bng 3.8: Tình hình nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm ca cây tiêu kinh doanh trng trên các loi tr ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) Bnh héo cht nhanh (%) Bnh vàng lá cht chm (%) Loi tr Vưn Cây Cây Vưn Cây Cây bnh bnh cht bnh bnh cht Mung đen 72,4 12,0 8,7 81,5 20,1 8,3 Keo du 74,1 11,1 8,3 82,8 24,2 7,7 Tr g 86,7 32,1 16,7 84,0 30,4 8,7 Kt qu x lý thng kê bng trc nghim t trong bng 3.9 cho thy rõ hơn v vn đ này. Bng 3.9: Kt qu trc nghim t 0,05 v t l bnh cây b bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm trên các loi tr ti các đim điu tra Bnh héo cht nhanh Bnh vàng lá cht chm TT Cp so sánh tt tb tt tb 1 Mung đen Keo du 2,001 NS 2,023 1,338 NS 2,018 2 Mung đen Tr g 54,421* 2,014 14,724* 2,042 3 Keo du Tr g 64,702* 2,015 12,991* 2,034 3.1.3. Phân bĩn Phân bĩn là yu t chính giúp cho cây tiêu đt năng sut cao. Tuy nhiên phân bĩn cũng là yu t dn đn s khơng bn vng ca vưn tiêu. Trong nhng năm qua, do giá tiêu tăng vt nơng dân cĩ khuynh hưng s dng nhiu phân vơ
44. 42 cơ đ tăng năng sut cây tiêu mà khơng quan tâm đn tính bn vng ca vưn cây và ơ nhim mơi trưng. Bng 3.10: Hin trng s dng phân vơ cơ ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo Loi phân T l vưn s S lưng T l vưn s S lưng dng (%) (kg/ha/năm) dng (%) (kg/ha/năm) Phân đơn: 53,3 1.100 2.500 56,7 1.450 3.000 Urê 300 800 400 900 Sulphat kali 200 500 250 600 Lân Văn Đin 600 1.200 800 1.500 NPK hn hp 46,7 1.500 2.500 43,3 2.000 5.000 Qua điu tra chúng tơi thy rng, nhìn chung ch đ bĩn phân cho tiêu ti các đim điu tra cĩ s khác nhau rt ln. Ti Ea H’Leo, do phn ln tiêu trng trên tr g, mt đ dày hơn Ea B’Hơk nên lưng phân vơ cơ bĩn cho tiêu (phân đơn: 1.450 3.000 kg/ha/năm; phân NPK hn hp: 2.000 5.000 kg/ha/năm) cao hơn rt nhiu so vi đim điu tra ti xã Ea B’Hơk (phân đơn: 1.100 2.500 kg/ha/năm; phân NPK hn hp: 1.500 2.500 kg/ha/năm) T l h s dng phân đơn và phân hn hp tương đương nhau gia 2 đim điu tra. Bĩn phân hu cơ cho đt là mt trong các bin pháp canh tác bn vng trên cây tiêu. Kt qu nghiên cu v bĩn phân hu cơ cho cây tiêu chưa nhiu, phn ln theo kinh nghim và tài liu khuyn cáo trên th gii.
45. 43 Bng 3.11: Hin trng s dng phân hu cơ ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo T l T l S lưng Chu k ỳ s S lưng Chu k ỳ s Loi phân vưn s vưn s (tn /ha/ dng (tn/ha/ dng dng dng năm) (năm/ln) năm) (năm/ln) (%) (%) Phân bị 100,0 5 15 1 2 100,0 15 20 1 2 Phân gà 26,7 5 15 KTX 20,0 10 15 KTX Phân cút 13,3 5 15 KTX 0 0 KTX Phân vi sinh 36,7 2 5 1 2 46,7 2 5 1 2 V cà phê 6,7 5 15 KTX 3,3 5 10 KTX Ghi chú: KTX: S dng khơng thưng xuyên, khi nào cĩ thì s dng thay cho phân bị *: lít, kg/ ha/ năm Qua kt qu điu tra ti đa bàn 2 xã chúng tơi nhn thy dưng như cĩ s thng nht cho rng phân hu cơ là loi phân cơ bn khơng th thiu đưc trong k thut trng tiêu. Các loi phân hu cơ mà ngưi dân s dng đây rt đa dng như: phân bị, phân gà, phân cút phân vi sinh và c cà phê. Tt c các loi phân hu cơ đu đưc hoai trưc khi bĩn. Các loi phân khác ngồi phân bị đưc ch vưn bĩn thay cho phân bị. Cĩ vưn bĩn c phân hu cơ ln phân vi sinh trong mt năm.
46. 44 Bng 3.12: Tình hình nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm trong điu kin s dng phân hu cơ khác nhau (tháng 12/2009) Bnh héo cht nhanh Bnh vàng lá cht chm Phân bĩn Vưn Cây Cây cht Vưn Cây Cây cht bnh (%) bnh (%) (%) bnh (%) bnh (%) (%) Phân bị 73,3 20,8 10,3 83,3 56,7 10,7 Phân gà 42,9 14,3 4,8 78,6 53,3 11,1 Phân VS 88,0 26,7 12,0 92,9 65,2 15,4 Kt qu quan sát đưc trình bày bng 3.12 cho thy trong điu kin s dng các loi hu cơ khác nhau, t l nhim bnh cũng cĩ s khác bit rõ rt. Vưn cây đưc bĩn b sung phân gà cĩ t l nhim bnh héo cht nhanh và bnh vàng lá cht chm thp hơn so vi so vi vưn đưc bĩn phân bị hoc phân vi sinh. Tuy nhiên các kt qu điu tra v phân bĩn hu cơ ch s dng đ tham kho vì qua điu tra chúng tơi nhn thy khơng th bit đưc nơng dân cĩ bĩn hay khơng, hơn na các chng loi phân hu cơ cĩ th đưc s dng thay th cho nhau hàng năm. Trong khi đĩ vic đánh giá tác đng ca phân bĩn đn năng sut vưn cây lâu năm cn phi đưc thc hin liên tc trong nhiu năm. Do đĩ qua điu tra khĩ bit đưc chính xác hiu qu phịng bnh ca các loi phân hu cơ. Đ đm bo cung cp cho cây đ lưng dinh dưng cn thit trong quá trình sinh trưng phát trin ca cây, ngồi vic s dng các loi phân bĩn vào đt thì hin nay mt s ch h s dng thêm các loi phân bĩn lá đ tăng cưng kh năng ra hoa, đu qu ca cây như bore, kali. Hin trng s dng phân bĩn lá ti các đim điu tra đưc trình bày ti bng 3.13
47. 45 Bng 3.13: Hin trng s dng phân bĩn lá ti các đim điu tra (tháng 12/ 2009) Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo T l S lưng T l S lưng Loi phân S ln s S ln s vưn s (kg, lít vưn s (kg, lít dng/năm dng/năm dng (%) /ha/ năm) dng (%) /ha/ năm) Vi lưng 73,3 1 5 1 4 86,7 2 8 1 4 Bore 56,7 1 2 1 2 63,3 1 3 1 2 Kali 16,7 1 2 1 2 23,3 1 2 1 2 Kt qu điu tra cho thy cĩ khong 70 86 % vưn điu tra cĩ phun phân bĩn lá vi lưng. Bore cũng là mt yu t dinh dưng đưc nơng dân quan tâm đ tăng cưng kh năng ra hoa đu qu ca cây. Kt qu nghiên cu ca Nguyn Tăng Tơn và cng s (2005) [21] cho thy vic b sung các cht đa, trung và vi lưng qua phân bĩn lá giúp gim t l rng hoa, qu non và chùm qu, tăng năng sut và cht lưng ht tiêu. 3.1.4. Các bin pháp k thut canh tác khác Bng 3.14: Hin trng áp dng bin pháp k thut canh tác trên các vưn tiêu kinh doanh ti các đim điu tra T l h áp dng (%) Bin pháp k thut Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo Đào mương thốt nưc 0,00 43,50 To bn 100,00 100,00 Vun gc 66,70 71,40 T gc mùa khơ 6,70 82,80 To ta tán tiêu 73,30 77,80 Rong ta cây che bĩng, cây chối sĩng 86,70 4,20 V sinh đng rung 60,00 54,20
48. 46 Kt qu ti bng 3.14 cho thy, nhìn chung k thut canh tác cây tiêu ti 2 đim điu tra tương đi khác nhau. Ti Ea H’Leo, do nh hưng ca điu kin khí hu, thi tit cĩ lưng mưa hàng năm khá cao (2.101,8 mm); cây tiêu đưc trng trên tr g nên nơng dân đây cĩ áp dng bin pháp đào mương thốt nưc đ hn ch bnh hi trong mùa mưa và t gc gi m cho vưn cây trong mùa khơ. Trên đa bàn xã Ea B’Hơk, cây tiêu ch yu đưc trng trên cây chối sng nên bin pháp rong ta cây che bĩng, cây chối sng đưc coi là mt trong nhng bin pháp k thut quan trng; các bin pháp k thut đào mương thốt nưc, t gc mùa khơ hu như khơng đưc áp dng. Bng 3.15: nh hưng ca bin pháp to bn, thốt nưc đn mc đ nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm Bnh héo cht nhanh (%) Bnh vàng lá cht chm (%) Các bin pháp thốt nưc Vưn Cây Cây Vưn Cây Cây bnh bnh cht bnh bnh cht To bn 92,9 38,5 26,9 86,8 24,1 9,5 To bn + đào mương 68,2 12,5 6,7 82,1 22,7 10,7 To bn + vun gc 71,4 18,5 8,0 81,0 22,2 11,1 Thốt nưc sau mưa 76,9 19,2 9,1 85,7 26,9 10,5 Tiêu là cây thân tho, cĩ nhiu đt, mang r trên các đt; r tiêu mm, ăn nơng và rt d b tn thương do đĩ trong canh tác, các bin pháp k thut tác đng vào đt cn đưc chú trng. Kt qu theo dõi ti bng 3.15 cho thy: thc hin bin pháp to bn cĩ th làm tăng nguy cơ nhim bnh héo cht nhanh. Vic to bn cĩ kt hp vi đào mương thốt nưc; to bn kt hp vun gc;
49. 47 thốt nưc sau mưa cĩ t l nhim bnh héo cht nhanh thp hơn so vi vic to bn riêng l. 3.1.5. Phịng tr sâu bnh Bng 3.16: Tình hình phịng tr sâu bnh trên các vưn tiêu kinh doanh ti các đim điu tra T l vưn áp dng (%) Bin pháp phịng tr Xã Ea B’Hơk Xã Ea H’Leo Khơng s dng thuc hĩa hc 0,0 0,0 S dng thuc HH khi cĩ sâu bnh 53,3 40,0 S dng thuc HH đnh kỳ + khi cĩ sâu bnh 100,0 100,0 S dng thuc sinh hc 6,7 16,7 Phịng tr tng hp 33,3 46,7 Vic áp dng các bin pháp phịng tr sâu bnh ti 2 đim điu tra ít cĩ s khác bit nhau; vic s dng thuc hĩa hc trong phịng tr sâu bnh rt ph bin, cĩ đn khong 40 – 53,3 % h ti 2 đim điu tra s dng thuc HH khi cĩ sâu bnh. T l h s dng thuc sinh hc rt thp (dưi 20 %). T l h áp dung bin pháp phịng tr tng hp xã Ea H’Leo cao (46,7 %). Qua điu tra chúng tơi nhn thy t sau trn dch bnh héo cht nhanh năm 2007, nhiu nơng dân trong xã bt đu cĩ ý thc trong phịng tr bnh bng bin pháp tng hp. Kt qu điu tra trong bng 3.17 cho thy, trong các điu kin phịng tr khác nhau thì mc đ nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm cĩ s khác nhau rt rõ. Trong đĩ bin pháp phịng tr tng hp t ra hiu qu nht so vi các bin pháp phịng tr khác.
50. 48 Hiu qu ca bin pháp sinh hc cũng t ra kh quan vi t l vưn bnh dưi 40 % và t l cây bnh dưi 10 %. Tuy nhiên đu đáng quan tâm đây là hu như cĩ rt ít vưn ch s dng 1 bin pháp sinh hc mà hu ht phi kt hp vi bin pháp hĩa hc và các bin pháp khác. Điu này càng cho thy rõ hơn tm quan trng ca bin pháp phịng tr tng hp cho cây tiêu. Bng 3.17: Tình hình nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm trên vưn tiêu kinh doanh trong các điu kin phịng tr khác nhau Bnh héo cht Bnh vàng lá cht nhanh (%) chm (%) Bin pháp phịng tr Vưn Cây Vưn Cây bnh bnh bnh bnh S dng thuc HH khi cĩ sâu bnh 51,7 8,7 52,2 11,5 S dng thuc HH đnh kỳ + khi cĩ 39,3 6,9 44,8 8,3 sâu bnh S dng thuc sinh hc 40,7 7,7 38,5 9,5 Phịng tr tng hp 23,1 4,8 21,4 6,9 3.2. Nghiên cu mt s bin pháp k thut canh tác và bo v thc vt trong canh tác h tiêu theo hưng bn vng. 3.2.1. Xác đnh k thut làm đt thích hp trong vưn tiêu đ hn ch s gây hi ca các loi bnh phát sinh t đt Thí nghim đưc b trí trên nn đt nâu đ bazan ti đa bàn xã Ea H’Leo, huyn Ea H’Leo. Đt cĩ phn ng chua (pH KCl = 4,35). Hàm lưng hu cơ trung bình (3,80%), đm tng s khá ( 0.16 %), hơi nghèo v lân d tiêu (4,60 mg/100g đt), kali d tiêu 18,79 mg/100g đt, Ca 2+ trao đi 1,31 lđl/ 100 g đt, Mg 2+ trao đi 1,45 (lđl/ 100 g đt).
51. 49 Bng 3.18: Mt s ch tiêu hĩa tính ca đt vưn thí nghim trưc và sau khi áp dng các k thut làm đt Tng s D tiêu Trao đi Cơng thc pH KCl (%) (mg/100 g đt) (lđl/ 100 g đt) 2+ 2+ Hu cơ N P2O5 K2O Ca Mg Trưc TN 4,35 3,80 0,16 4,60 18,79 1,31 1,45 (t.6/ 2008)* Sau TN: (t. 6/ 2010) CT1 4,17 4,01 0,14 4,85 18,53 1,09 1,35 CT2 4,26 4,34 0,16 4,74 18,37 1,11 1,42 CT3 4,42 4,82 0,28 6,63 19,14 1,78 1,83 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) CT1: To bn chung quanh gc tiêu, cuc c gc và gia hàng (Đi chng) CT2: To bn chung quanh gc tiêu, vun gc, nh c gc, cuc c gia hàng. CT3: To bn chung quanh gc tiêu, vun gc, đào rãnh thốt nưc gia hàng, nh c gc, trng cây lc di che ph đt gia các hàng tiêu. Sau 2 năm thí nghim chúng tơi nhn thy: đ chua đt cơng thc 1 và 2 cĩ tăng lên, th hin s gim ch s pH KCl , bên cnh đĩ đ chua cơng thc 2 gim, tuy vy s thay đi đĩ khơng ln lm. Kt qu phân tích hàm lưng hu cơ đt sau thí nghim cho thy hàm lưng hu cơ đt các cơng thc đu cĩ chiu hưng tăng so vi ban đu, trong đĩ cơng thc 3 tăng lên mc đáng k (4,82 % so vi 3,80 %). Kt qu phân tích hàm lưng đm trong đt nghiên cu chúng tơi thy: cơng thc 1 và 2 hu như khơng thay đi so vi trưc thí nghim, trong lúc đĩ cơng thc 3 nh cĩ bin pháp trng cây lc di che ph đt nên cĩ s tích tũy đm tng s (0,28 % so vi trưc thí nghim là 0,15 %). Hàm lưng lân d tiêu, Kali d tiêu trong đt trưc và sau thí nghim cĩ
52. 50 s khác nhau gia các cơng thc. Đi vi cơng thc 1 và cơng thc 2 ít cĩ s bin đng. Cơng thc 3, ngồi bin pháp vun gc cịn trng cây lc di che ph đt vi h thng thốt nưc do đĩ hàm lưng lân d tiêu, kali d tiêu trong đt tăng lên khá cao (P 2O5: t 4,60mg/100g đt lên 6,63mg/100g đt; K 2O: 18,79mg/100g đt lên 19,14mg/100g đt). Ca 2+ trao đi, Mg 2+ trao đi cũng tăng so vi trưc thí nghim, chng t các bin pháp vun gc, trng lc di che ph đt đã cĩ hiu qu trong vic ci to đt. Bng 3.19: Mc đ nhim bnh và cht do cht nhanh và cht chm trưc và sau khi áp dng các k thut làm đt T l cây bnh (%) T l cây cht (%) Cơng Trưc thí Sau 18 Sau 24 Trưc thí Sau 18 Sau 24 thc nghim tháng tháng nghim tháng tháng (6/2008)* (12/2009) (6/2010) (6/2008)* (12/2009) (6/2010) 1 2,5 29,6 a 40,6 a 0 8,4 a 11,5 a 2 3,1 24,8 a 33,3 b 0 7,7 a 9,2 ab 3 4,4 11,3 b 12,3 c 0 3,7 b 4,4 b * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) * Ghi chú: Các ch khác nhau trong cùng mt ct ch s sai khác cĩ ý nghĩa gia các cơng thc mc xác sut p ≥ 95 %. CT1: To bn chung quanh gc tiêu, cuc c gc và gia hàng (Đi chng) CT2: To bn chung quanh gc tiêu, vun gc, nh c gc, cuc c gia hàng. CT3: To bn chung quanh gc tiêu, vun gc, đào rãnh thốt nưc gia hàng, nh c gc, trng cây lc di che ph đt gia các hàng tiêu. Kt qu bng 3.19 cho thy mc đ nhim bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm cĩ s khác nhau gia các cơng thc thí nghim. Sau 18 tháng, t l cây b bnh cơng thc 1 và 2 tương đương nhau và mc khá cao (24,8 29,6 % so vi trưc thí nghim là 2,5 3,1 %), trong lúc đĩ cơng thc 3 mc đ gia tăng bnh t l tương đi thp (11,3 % so vi trưc thí
53. 51 thí nghim là 4,4 %) và thp hơn nhiu so vi cơng thc 1 và 2. Sau 24 tháng mc đ nhim bnh gia các cơng thc cĩ s sai khác nhau rt rõ, t l cây b bnh cơng thc 3 là 12,3 % thp hơn so vi cơng thc 2 (33,3 %) và cơng thc 1 (40,6 %), s khác nhau gia các cơng thc là rt rõ và cĩ ý nghĩa v mt thng kê. Đi vi t l cây cht, sau 24 tháng đã cĩ s sai khác v mc đ cây b bnh gia các cơng thc, trong đĩ gia cơng thc 3 và cơng thc 1 th hin rt rõ. Bng 3.20: Mt đ tuyn trùng Meloidogyne spp. trong đt, r cây tiêu, r cây lc di trưc và sau khi áp dng các k thut làm đt Mt đ tuyn trùng trong đt Mt đ tuyn trùng trong r (con/ 50 g đt) (con/ 5 g r) Cơng Trưc thí Sau 18 Sau 24 Trưc thí Sau 18 Sau 24 thc nghim tháng tháng nghim tháng tháng (6/2008)* (12/2009) (6/2010) (6/2008)* (12/2009) (6/2010) 1 176 104 a 328 a 1.064 648 a 2.704 a 2 235 112 a 224 a 1.024 776 a 2.688 a 3 195 168 a 280 a 1.416 984 a 2.176 a Lc di 0 0 0 * Trn Kim Loang và cng s (2009) * Ghi chú: Các ch khác nhau trong cùng mt ct ch s sai khác cĩ ý nghĩa gia các cơng thc mc xác sut p ≥ 95 %. Sau thi gian 18 tháng thc hin thí nghim chúng tơi nhn thy rng các bin pháp k thut làm đt 3 cơng thc hu như khơng nh hưng đn s bin đng ca mt đ tuyn trùng trong đt và trong r cây tiêu. Sau thi 24 tháng cho thy khơng cĩ s khác nhau gia 3 cơng thc đi vi s hin din ca tuyn trùng trong đt và r cây.
54. 52 Bng 3.21: Năng sut tiêu trưc và sau khi áp dng các k thut làm đt Cơng V 2008 2009 V 2009 2010 thc Kg tiêu đen/ tr Tn tiêu đen/ha Kg tiêu đen/ tr Tn tiêu đen/ha 1 5,00 7,33 4,80 6,83 2 5,10 7,50 5,00 7,25 3 5,30 8,20 5,10 7,74 Qua kt qu theo dõi chúng tơi nhn thy rng: nhìn chung năng sut v 2009 2010 cĩ chiu hưng gim so vi v 2008 2009; nguyên nhân là do trong các tháng cui năm 2009 và đu năm 2010, mt s cây đã b nhim bnh và cht. Tuy nhiên so sánh gia các cơng thc đã cĩ s chênh lch v năng sut, cơng thc 2 và 3 cĩ năng sut cao hơn so vi đi chng (cơng thc 1), trong đĩ cơng thc 3 vưt tri hơn; điu đĩ chng t các bin pháp k thut đưc áp dng cơng thc 3 cĩ mi liên quan cht ch đi vi năng sut ca vưn tiêu . 3.2.2. Phịng tr bnh héo cht nhanh bng các ch phm hu cơ và sinh hc Hin nay bin phịng phịng tr các dch hi cĩ ngun gc t đt như nm Phytophthora và tuyn trùng bng hu cơ và sinh hc đang đưc các nhà nghiên cu trong và ngồi nưc quan tâm. Đây là hưng đi đúng và là mt trong nhng bin pháp ch lc trong phịng tr tng hp cũng như trong qun lý cây trng tng hp. Nhiu lồi sinh vt đã đưc khuyn cáo s dng đ hn ch s gây hi ca nm Phytophthora trên cây trng. Chúng tơi chn 2 ch phm sinh hc sn xut trong nưc là TricơVTN (nm Trichoderma ca Vin Khoa hc K thut Nơng Lâm nghip Tây nguyên) và vi khun Pseudomonas fluorescens (ca Đi hc Nơng Lâm Hu).
55. 53 Bng 3.22: Mc đ nhim bnh héo cht nhanh trưc và sau khi x lý các ch phm hu cơ và sinh hc (%) T l cây bnh (%) T l cây cht (%) Cơng thc Trưc Sau 6 Sau 12 Trưc Sau 6 Sau 12 XL ln 1 tháng tháng XL ln 1 tháng tháng (6/2009)* (12/2009) (6/2010) (6/2009)* (12/2009) (6/2010) 1. TricơVTN 5,9 9,6 11,1 0,0 1,5 1,5 2. Pseudomonas 5,2 10,4 11,1 0,0 1,5 1,5 fluorescens 3. Aliette 80 WP 5,9 10,4 12,6 0,0 2,2 3,7 4. Compomix 4,4 14,1 17,8 0,0 4,4 7,4 5. Đi chng 5,9 17,8 20,7 0,0 5,9 8,9 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) Theo dõi mc đ nhim bnh héo cht nhanh trưc và sau x lý ch phm hu cơ và sinh hc cho thy: hu ht các ch phm s dng trong nghiên cu đu cĩ kh năng hn ch mc đ nhim bnh so vi đi chng sau 12 tháng. Sau 12 tháng thí nghim, cơng thc x lý Trichoderma và Pseudomonas fluorescens ch tăng khong 7 % t l cây bnh, trong khi cơng thc đi chng tăng gn 15 % cây bnh. T l cây cht ca cơng thc đi chng cao hơn 2 cơng thc này gp 6 ln. Cơng thc x lý Aliette 80 WP cĩ t l cây bnh dưi 15 % và cây cht dưi 5 % trong khi cơng thc x lý Compomix cao tương đương vi đi chng.
56. 54 Bng 3.23: Hiu lc phịng tr bnh héo cht nhanh ca các ch phm sau khi x lý (%) Cây bnh Cây cht Sau Sau Sau Sau Cơng thc 6 tháng 12 tháng 6 tháng 12 tháng (12/2009) (6/2010) (12/2009) (6/2010) 1. TricơVTN 45,84 46,43 75,03 83,35 2. Pseudomonas fluorescens 33,31 38,75 75,03 83,35 3. Aliette 80 WP 41,68 39,30 62,54 58,38 4. Compomix 5,60 14,35 25,03 16,65 Kt qu trong bng 3.23 cho thy các ch phm sinh hc như TricơVTN, Pseudomonas flourescens đã cĩ hiu qu tương đi tt trong hn ch s phát trin ca bnh héo cht nhanh vi hiu lc khong 45 % trên 80 %. Điu d nhn thy đây là vic x lý các ch phm sinh hc phi đưc thc hin thưng xuyên trong nhiu năm. Hiu lc ca thuc Aliette 80 WP khơng kéo dài do đĩ mc du đã đưc x lý 2 ln cách nhau 1 tháng trong mùa mưa nhưng hiu lc vn khơng cao. Vic b sung cht hu cơ bng các loi phân sinh hĩa cũng khơng cho kt qu tt. 3.2.3. Phịng tr bnh vàng lá cht chm bng các ch phm hu cơ và sinh hc T l cây bnh gia các cơng thc trưc và sau khi x lý các ch phm khơng sai khác nhiu (bng 3.24). Tuy nhiên sau 12 tháng t khi x lý ln th nht, cơng thc đi chng cĩ t l bnh cao nht và tăng gn gp đơi so vi trưc khi x lý. Các cơng thc khác dao đng t 14 18 % cây bnh. Đây là mt t l khơng cao lm trong vưn tiêu vì kt qu điu tra cho thy t l cây b bnh vàng lá cht chm trong sn xut hin nay cĩ th lên đn trên 50 %. Điu này là do tiêu chí la chn vưn thí nghim ca chúng tơi phi là nhng vưn khơng b nhim bnh nng.
57. 55 Bng 3.24: Mc đ nhim bnh vàng lá cht chm trưc và sau khi x lý các ch phm hu cơ và sinh hc (%) T l cây bnh (%) T l cây cht (%) Trưc Sau 6 Sau 12 Trưc Sau 6 Sau 12 Cơng thc XL ln 1 tháng tháng XL ln 1 tháng tháng (6/2009)* (12/2009) (6/2010) (6/2009)* (12/2009) (6/2010) 1. Sincocin + 12,6 14,8 17,8 0 0,7 1,5 Agrispon 2. Olisan 10 DD 14,8 16,3 16,3 0 0 0 3. Vimoca 10 G 12,6 12,6 14,1 0 0,7 1,5 4. Compomix 13,3 17,0 18,5 0 1,5 3,7 5. Đi chng 11,9 17,0 20,7 0 1,5 3,0 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) Đi vi t l cây cht, sau 12 tháng t khi x lý ln th nht các cơng thc 1, 2 và 3 tăng rt ít (khơng tăng hoc ch tăng 1,5 %), trong khi cơng thc đi chng và cơng thc bĩn Compomix tăng 3 %. Bng 3.25: Mt đ tuyn trùng Meloidogyne spp. trong r tiêu trưc và sau x lý (con/5 g r) Cơng thc Trưc Trưc Sau 12 XL ln 1 XL ln 2 tháng (6/2009)* (12/2009) (6/2010) 1. Sincocin + Agrispon 350 345 336 2. Olisan 10 DD 308 215 272 3. Vimoca 10 G 347 216 312 4. Compomix 366 344 352 5. Đi chng 364 336 512 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009)
58. 56 Kt qu trong bng 3.25 cho thy hu như vic x lý các ch phm khơng nh hưng nhiu đn mt đ tuyn trùng trong r cây tiêu. Vic tăng gim mt đ tuyn trùng trong r hu như theo quy lut chung là tăng cao vào đu mùa mưa. Tuy nhiên, cơng thc đi chng vn cĩ mt đ tuyn trùng gây nt sưng trong r cao nht so vi các cơng thc khác thi đim đu mùa mưa năm 2010, tc là sau ln x lý đu tiên 12 tháng. Bng 3.26: Hiu lc phịng tr bnh vàng lá cht chm ca các ch phm sau 12 tháng x lý (%) Tuyn trùng Cơng thc Cây bnh Cây cht trong r 1. Sincocin + Agrispon 19,31 50,00 39,49 2. Olisan 10 DD 37,14 75,00 14,05 3. Vimoca 10 G 36,13 50,00 16,08 4. Compomix 20,62 25,00 38,52 Kt qu trong bng 3.26 cho thy Olisan 10 DD và Vimoca 10 G cĩ hiu lc hn ch s phát trin ca bnh vàng lá cht chm cao hơn các cơng thc khác, tuy nhiên hiu lc cũng khơng cao, ch khong 36 37 %. Tuy nhiên nu xét v t l cây cht thì vic x lý Sincocin 0,65 SC + Agrispon 0,65 SC, . Olisan 10 DD và Vimoca 10 G cĩ hiu lc trên 50 %, trong đĩ Olisan 10 DD cĩ hiu lc cao nht. 3.3. Xây dng mơ hình ICM cho h tiêu Chúng tơi xây dng mơ hình ICM trong điu kin cây tiêu trng trên cây chối sng là cây mung đen. Mơ hình đưc thc hin ti xã Ea B’Hơk, huyn Cư Kuin tnh ĐkLk.
59. 57 Bng 3.27: Các gii pháp qun lý cây trng tng hp áp dng trong mơ hình Gii pháp Mơ hình Đi chng 1. V sinh Đào b các cây b bnh nng, cây Đào b cây bnh, cây cht; vưn cây cht, x lý thuc HH và phơi h khơng x lý thuc HH, trong mùa khơ khơng phơi h. Ct b các lá nm sát đt, các b Ct b các lá nm sát đt. phn b bnh trên cây Khơng ct b các b phn b bnh trên cây 2. T a Sau khi thu ho ch, ct ta th ưa b Khơng t o ta cành, to tán lá, to thơng thống phn gc thơng thân. thống Đu mùa mưa, rong ta cây chối Đu mùa mưa, rong ta cây vưn cây sng chối sng 3. Tiêu, Vun cao phn đt sát gc thân. Khơng vun cao phn đt sát thốt nưc Khơng vét bn sâu. Ch vét bn gc thân. va đ gi phân bĩn, nưc khơng Khơng vét bn tràn sang cây khác. 4. Phân Hàng năm bĩn phân chung (10 Hàng năm bĩn phân chung bĩn kg/ tr/ năm), phun 4 ln phân bĩn (10 kg/ tr/ năm), khơng lá trong mùa mưa phun phân bĩn lá Phân vơ cơ: bĩn 3 5 ln vi Phân vơ cơ: bĩn 3 5 ln vi lưng 350N 150P 2O5 300K 20 [15] lưng 350N 150P 2O5 300K 20 [15] 5. Phịng Hàng năm s dng ch phm Khơng x lý ch phm sinh tr sâu TricơVTN (40 g/ gc/ năm). hc. bnh X lý cc b các cây b bnh bng Đnh kỳ đu mùa mưa phun thuc HH khi bt đu cĩ triu chng thuc HH đ phịng bnh cht bnh. nhanh, tr ry thánh giá. Phun thuc HH khi cĩ sâu bnh.
60. 58 Bng 3.27 cho thy các bin pháp qun lý cây trng khác bit gia mơ hình và đi chng là: V sinh đng rung: Đào b cây cht, x lý thuc hĩa hc, phơi đt, ct b các lá sát đt. To ta thơng thống vưn cây: Ct ta thưa b tán lá và phn gc thân, rong ta cây chối sng trong mùa mưa. Tiêu, thốt nưc tt: Vun gc, khơng to bn sâu. Thưng xuyên s dng ch phm sinh hc, x lý thuc hĩa hc cc b và kp thi. Các bin pháp này đã đưc nhiu tác gi trên th gii khng đnh. Ti Indonesia, Manohara và cng s (2002) [48] đã đưa ra qui trình phịng tr tng hp bnh héo cht nhanh cây h tiêu như sau: cĩ h thng thốt nưc tt, hn ch làm c bĩn phân hp lý và ta các cành thp dưi đt đc bit là trong mùa mưa. Đ hn ch làm c nên trng cây lc di (Arachis pintoii ) đ ph đt. Sarma và cng s (2004) [58] đã đưa ra cách phịng tr chung cho 2 bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm là phi bo đm cho h thng r phát trin tt và cây sinh trưng khe mnh. Vic b sung phân bĩn lá cho cây tiêu cũng nhm mc đích giúp cây sinh trưng khe mnh, t đĩ h thng r s phát trin tt hơn và ít b bnh r gây hi. Mc du mơ hình khơng trng cây che ph đt nhưng lá và thân ca cây chối sng khi đưc rong ta s che ph đt và tr li cho đt mt s cht dinh dưng. Kt qu theo dõi mt s ch tiêu hĩa tính đt sau 2 năm thc hin mơ hình (bng 3.28) cho thy hàm lưng các cht dinh dưng khơng thay đi nhiu ngoi tr đ pH KCl và hàm lưng hu cơ tng s. Hai ch tiêu này cĩ khuynh hưng gim so vi trưc khi thc hin mơ hình cơng thc đi chng, trong khi cơng thc mơ hình li tăng nh. Điu này cho thy cĩ th vic s dng thưng xuyên các hĩa cht bo v thc vt đã dn đn hin tưng trên. Tuy nhiên vic thay đi v hĩa tính đt khơng phi ch trong vài năm, vì vy đ cĩ th đánh giá chính xác hơn cn tip tc theo dõi trong thi gian ti.
61. 59 Bng 3.28: Mt s ch tiêu hĩa tính ca đt trng tiêu trưc và sau khi thc hin mơ hình ICM Tng s D tiêu Trao đi (%) (mg/100 g đt) (lđl/ 100 g đt) Thi gian pH KCl 2+ 2+ Hu cơ N P2O5 K2O Ca Mg Trưc khi thc hin MH 4,02 4,12 0,17 7,53 11,26 1,98 0,48 (t.6/ 2008)* Sau 24 tháng (t. 6/ 2010) Mơ hình 4,17 4,14 0,18 8,45 11,58 2,31 0,38 Đi chng 3,86 3,91 0,15 8,34 11,63 2,13 0,45 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) Đ đánh giá v mc đ lây lan và phát trin ca bnh, trưc khi thc hin mơ hình, các cây cht do sâu bnh đu đưc nh b và x lý thuc hĩa hc; cơng thc đi chng, các cây cht cũng đưc nh b nhưng khơng x lý thuc hĩa hc. Qua theo dõi trên đng rung chúng tơi nhn thy bnh gây hi ch yu trên vưn là héo cht nhanh và vàng lá cht chm (bng 3.29).
62. 60 Bng 3.29: Tình hình nhim sâu, bnh trưc và sau khi thc hin mơ hình (%) Bnh héo cht nhanh v à Virus (%) Rp sáp (%) Cơng thc vàng lá cht chm (%) Cây bnh Cây cht Cây nhim Cây nhim Mơ hình: Trưc TN (t.6/ 2008)* 6,3 0 0 0 Sau 6 tháng (t.12/2008)* 6,9 0,9 0 0,6 Sau 18 tháng (t. 12/2009) 8,8 2,8 0 0 Sau 24 tháng (t. 6/2010) 10,6 2,8 0 0 Đi chng: Trưc TN (t. 6/ 2008)* 6,6 0 0 0 Sau 6 tháng (1. 7,5 0,9 0 0 12/2008)* Sau 18 tháng (t. 12/2009) 16,6 5,3 0 0 Sau 24 tháng (t. 6/2010) 18,4 6,6 0 0 * Ngun: Trn Kim Loang và cng s (2009) Sau 6 tháng, trong mơ hình cĩ 2 cây b nhim rp sáp nh. Do đưc phát hin sm, đã x lý thuc Suprathion 40EC nng đ 0,3 % kt hp vi du la, thuc đưc x lý 2 ln cách nhau 1 tháng. Bin pháp này đã tr đưc rp sáp hi r và đn nay khơng xut hin na. Sau 18 tháng, t l cây bnh cũng như cây cht do bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm ca mơ hình đu thp hơn đi chng và điu này li càng thy rõ hơn thi đim sau 24 tháng. T l cây bnh cơng thc đi chng gn gp đơi mơ hình, t l cây cht gp 3 ln mơ hình.
63. 61 Bng 3.30: Năng sut tiêu trưc và sau khi thc hin mơ hình V 2008 2009 V 2009 2010 Cơng thc Kg tiêu đen/ Tn tiêu Kg tiêu đen/ Tn tiêu tr đen/ha tr đen/ha Mơ hình 5,2 8,24 5,1 8,09 Đi chng 5,2 8,24 4,9 7,42 Trong v thu hoch 2008 2009, chưa cĩ s sai khác v năng sut gia 2 cơng thc. V 2009 2010, mc du năng sut ca c hai cơng thc đu cĩ khuynh hưng gim do hin tưng cho qu cách năm nhưng năng sut ca mơ hình vn cao hơn đi chng. Thc ra năng sut/ tr ca 2 cơng thc khơng chênh nhau nhiu nhưng năng sut tồn vưn gia 2 cơng thc sai khác nhau khong 500 kg tiêu đen là do s cây cht do bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm ca cơng thc đi chng cao hơn mơ hình. Điu này càng cho thy rõ bnh hi r là yu t quyt đnh đn tính bn vng trong sn xut tiêu.
64. 62 KT LUN VÀ KIN NGH KT LUN Ging tiêu trng ph bin hin nay ti xã Ea B’Hơk huyn Cư Kuin và xã Ea H’Leo huyn Ea H’Leo là ging Vĩnh Linh, k đn là ging Lc Ninh. Tuy nhiên c hai ging này đu b gây hi nng bi các loi bnh cĩ ngun gc t đt là bnh héo cht nhanh và vàng lá cht chm. Đây là mt trong nhng nguyên nhân chính dn đn s khơng bn vng trong sn xut tiêu ti các đim điu tra. Trên 90 % din tích tiêu đưc trng thun. Mung đen và keo du là 2 loi cây đưc s dng ph bin đ làm cây chối trng tiêu. Mc đ nhim bnh héo cht nhanh ca các vưn tiêu trng trên cây chối sng thp hơn hn so vi trng trên cây chối cht. Phân hu cơ, phân bĩn lá đĩng vai trị quan trng trong vic duy trì s n đnh trong sn xut tiêu. Các bin pháp canh tác như: to mương thốt nưc, vun gc vun gc trong mùa mưa, t gc trong mùa khơ, trng cây che ph đt, to ta và v sinh đng rung đã gĩp phn hn ch s phát trin và lây lan ca các loi bnh cĩ ngun gc t đt . Vic s dng thưng xuyên các ch phm sinh hc như Trichoderma , Pseudomonas đã hn ch s phát trin ca các bnh cĩ ngun gc t đt. Bin pháp qun lý tng hp cây trng đã gĩp phn hn ch s gây hi ca sâu bnh và tăng cưng tính bn vng ca vưn cây. KIN NGH Áp dng bin pháp qun lý cây trng tng hp đ hn ch s phát trin và gây hi ca các bnh cĩ ngun gc t đt như héo cht nhanh và vàng lá cht chm, trong đĩ chú trng các bin pháp canh tác và sinh hc - Tip tc nghiên cu các bin pháp khác đ tăng cưng tính bn vng ca vưn cây
65. 63 MC LC TRANG M ĐU 1 CHƯƠNG 1: TNG QUAN TÀI LIU 3 CHƯƠNG 2: ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 23 2.1. Điu kin t nhiên ca vùng nghiên cu 23 2.1.1. Huyn Ea H’Leo tnh ĐkLk 23 2.1.2. Huyn Cư Kuin tnh ĐkLk 25 2.2. Đi tưng và ni dung nghiên cu 27 2.2.1. Đi tưng nghiên cu 27 2.2.2. Đa đim và thi gian nghiên cu 27 2.2.3. Ni dung nghiên cu 27 2.3. Phương pháp điu tra nghiên cu 27 2.3.1. Phương pháp điu tra 27 2.3.2. Phương pháp b trí thí nghim 27 2.3.3. Xây dng mơ hình ICM cho h tiêu 29 2.3.4. Phương pháp x lý s liu 30 2.4. Ch tiêu theo dõi 30 2.4.1. Ch tiêu điu tra: 30 2.4.2. Ch tiêu theo dõi mt s bin pháp k thut canh tác và bo v thc vt. 30 2.4.3. Ch tiêu theo dõi xây dng mơ hình ICM cho cây h tiêu: 31 CHƯƠNG 3: KT QU VÀ THO LUN 32 3.1. Tình hình canh tác h tiêu ti mt s vùng trng chính ĐkLk 32 3.1.1. Ging tiêu 35 3.1.2. Tr tiêu 39 3.1.3. Phân bĩn 41 3.1.4. Các bin pháp k thut canh tác khác 45 3.1.5. Phịng tr sâu bnh 47 3.2. Nghiên cu mt s bin pháp k thut canh tác và bo v thc vt trong canh tác h tiêu theo hưng bn vng. 48 3.2.1. Xác đnh k thut làm đt thích hp trong vưn tiêu đ hn ch s gây hi ca các loi bnh phát sinh t đt 48 3.2.2. Phịng tr bnh héo cht nhanh bng các ch phm hu cơ và sinh hc 52 3.2.3. Phịng tr bnh vàng lá cht chm bng các ch phm hu cơ và sinh hc 54 3.3. Xây dng mơ hình ICM cho h tiêu 56 KT LUN VÀ KIN NGH 622 TÀI LIU THAM KHO PH LC