Luận văn Đánh giá sinh trưởng, năng suất, chất lượng của một số giống sầu riêng và nghiên cứu nồng độ thuốc Agri-Fos 400 trị bệnh thối vỏ xì mủ trên cây sầu riêng tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk
122 trang
6700
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Đánh giá sinh trưởng, năng suất, chất lượng của một số giống sầu riêng và nghiên cứu nồng độ thuốc Agri-Fos 400 trị bệnh thối vỏ xì mủ trên cây sầu riêng tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_danh_gia_sinh_truong_nang_suat_chat_luong_cua_mot_s.pdf
Nội dung text: Luận văn Đánh giá sinh trưởng, năng suất, chất lượng của một số giống sầu riêng và nghiên cứu nồng độ thuốc Agri-Fos 400 trị bệnh thối vỏ xì mủ trên cây sầu riêng tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN ĐỒN NG C H I ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, NĂNG SU T, CH T LƯ NG C A M T S GI NG S U RIÊNG VÀ NGHIÊN C U N NG Đ THU C AGRI FOS 400 TR B NH TH I V XÌ M TRÊN CÂY S U RIÊNG T I THÀNH PH BUƠN MA THU T, T NH Đ K L K LU N VĂN TH C S KHOA H C NƠNG NGHI P BUƠN MA THU T, năm 2010
- B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN ĐỒN NG C H I ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, NĂNG SU T, CH T LƯ NG C A M T S GI NG S U RIÊNG VÀ NGHIÊN C U N NG Đ THU C AGRI FOS 400 TR B NH TH I V XÌ M TRÊN CÂY S U RIÊNG T I THÀNH PH BUƠN MA THU T, T NH Đ K L K Chuyên ngành: TR NG TR T Mã s : 60 62 01 LU N VĂN TH C S KHOA H C NƠNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. LÂM TH BÍCH L BUƠN MA THU T, năm 2010
- L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa đư c ai cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. Ngư i cam đoan Đồn Ng c H i
- L I C M ƠN Trong quá trình h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn, tơi xin bày t lịng bi t ơn chân thành và kính tr ng đ n: Ban giám hi u trư ng Đ i h c Tây Nguyên, phịng Sau Đ i h c, Lãnh đ o Cơng ty c ph n Đồn K t đã t o m i đi u ki n thu n l i cho tơi trong su t quá trình th c hi n và hồn thành đ tài. Quý Th y Cơ tham gia gi ng d y l p Cao h c Tr ng tr t khĩa 2 (niên khĩa 2007 2010) trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã cung c p cho tơi nh ng ki n th c quý báu trong su t quá trình h c t p. Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c và kính tr ng đ n Cơ giáo TS. Lâm Th Bích L , ngư i đã t n tình hư ng d n và giúp đ tơi trong quá trình th c hi n đ tài và hồn thành lu n văn. Cu i cùng tơi xin bày t lịng bi t ơn đ n nh ng ngư i thân trong gia đình, các anh (ch ) h c viên l p Cao h c Tr ng tr t khĩa 2 trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã cĩ nhi u ý ki n đĩng gĩp, đ ng viên và t o đi u ki n đ tơi hồn thành chương trình h c t p và đ tài nghiên c u c a mình. H c viên Đồn Ng c H i
- DANH M C CÁC CH VI T T T BPBH : B ph n b h i CT : Cơng th c CSB : Ch s b nh CSH : Ch s h i CV : H s bi n đ ng CH : Gi ng Chín Hĩa CCI : Cành c p I DT : Di n tích D/R : T l dài/r ng ĐK g c : Đư ng kính g c ĐK tán : Đư ng kính tán ĐKCCI : Đư ng kính cành c p I HLT : Hi u l c thu c KQX : Gi ng Kh qua xanh LSD 0,05 : S sai khác ý nghĩa nh nh t m c 0,05 MT : Gi ng Monthong MĐ : M t đ MK : M c kháng NS : Năng su t TB : Trung bình TL : Tr ng lư ng TLB : T l b nh TLH : T l h i
- DANH M C CÁC B NG Trang B ng 1.1 Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c Thái Lan B ng 1.2 Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c Malaysia B ng 1.3 Năng su t, ch t lư ng c a 24 cá th s u riêng ch n l c năm 1997 B ng 3.1 M t s đ c trưng khí tư ng qua các năm t i thành ph Buơn Ma Thu t B ng 3.2 S li u khí tư ng t i thành ph Buơn Ma Thu t t tháng 9/2009 8/2010 B ng 3.3 M t s ch tiêu hĩa tính đ t khu v c nghiên c u B ng 3.4 Di n tích s u riêng c a t nh Đ k L k qua các năm B ng 3.5 Di n tích s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t qua các năm B ng 3.6 Sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng sau 9 năm tr ng (2000 2009) B ng 3.7 Đ c đi m v lá c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.8 Đ c đi m v hình thái qu c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.9 T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.10 Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u riêng (niên v 2009 2010) B ng 3.11 M t s ch tiêu v th t qu c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.12 M t s ch tiêu ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng
- B ng 3.13 Ư c tính hi u qu kinh t c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.14 Thành ph n sâu h i trên cây s u riêng B ng 3.15 M c đ ch ng ch u m t s sâu h i chính c a 4 gi ng s u riêng B ng 3.16 Thành ph n b nh h i trên cây s u riêng B ng 3.17 Tính ch ng ch u m t s b nh h i chính trên 4 gi ng s u riêng B ng 3.18 M t s đ c đi m hình thái c a các lồi n m gây b nh chính B ng 3.19 Ch s b nh các cơng th c x lý thu c B ng 3.20 Bi u hi n cây sau khi x lý thu c Agri fos 400 B ng 3.21 Kích thư c v t b nh các cơng th c qua các l n đi u tra B ng 3.22 Hi u l c c a thu c Agri fos 400 các cơng th c thí nghi m
- DANH M C CÁC BI U Đ Trang Bi u đ 3.1 M t s ch tiêu sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng Bi u đ 3.2 T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng Bi u đ 3.3 Các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u riêng Bi u đ 3.4 Các ch tiêu và ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng Bi u đ 3.5 Ch s b nh các cơng th c thí nghi m qua các l n đi u tra Bi u đ 3.6 Di n bi n tăng trư ng v t b nh các cơng th c thí nghi m
- i L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa đư c ai cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. Ngư i cam đoan Đồn Ng c H i
- ii L I C M ƠN Trong quá trình h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn, tơi xin bày t lịng bi t ơn chân thành và kính tr ng đ n: Ban Giám hi u trư ng Đ i h c Tây Nguyên, phịng Sau Đ i h c, Lãnh đ o Cơng ty C ph n Đồn K t đã t o m i đi u ki n thu n l i cho tơi trong su t quá trình th c hi n và hồn thành đ tài. Quý Th y Cơ tham gia gi ng d y l p Cao h c Tr ng tr t khĩa 2 (niên khĩa 2007 2010) trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã cung c p cho tơi nh ng ki n th c quý báu trong su t quá trình h c t p. Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c và kính tr ng đ n Cơ giáo TS. Lâm Th Bích L , ngư i đã t n tình hư ng d n và giúp đ tơi trong quá trình th c hi n đ tài và hồn thành lu n văn. Cu i cùng tơi xin bày t lịng bi t ơn đ n nh ng ngư i thân trong gia đình, các anh (ch ) h c viên l p Cao h c Tr ng tr t khĩa 2 trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã cĩ nhi u ý ki n đĩng gĩp, đ ng viên và t o đi u ki n đ tơi hồn thành chương trình h c t p và đ tài nghiên c u c a mình. H c viên Đồn Ng c H i
- vi DANH M C CÁC CH VI T T T BPBH : B ph n b h i CT : Cơng th c CSB : Ch s b nh CSH : Ch s h i CV : H s bi n đ ng CH : Gi ng Chín Hĩa CCI : Cành c p I DT : Di n tích D/R : T l dài/r ng ĐK g c : Đư ng kính g c ĐK tán : Đư ng kính tán ĐKCCI : Đư ng kính cành c p I HLT : Hi u l c thu c KQX : Gi ng Kh qua xanh LSD 0,05 : S sai khác ý nghĩa nh nh t m c 0,05 MT : Gi ng Monthong MĐ : M t đ MK : M c kháng NS : Năng su t TB : Trung bình TL : Tr ng lư ng TLB : T l b nh TLH : T l h i
- vii DANH M C CÁC B NG Trang B ng 1.1 Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c Thái Lan 11 B ng 1.2 Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c Malaysia 13 B ng 1.3 Năng su t, ch t lư ng c a 24 cá th s u riêng ch n l c năm 16 1997 B ng 3.1 M t s đ c trưng khí tư ng qua các năm t i thành ph Buơn 36 Ma Thu t B ng 3.2 S li u khí tư ng t i thành ph Buơn Ma Thu t t tháng 37 9/2009 8/2010 B ng 3.3 M t s ch tiêu hĩa tính đ t khu v c nghiên c u 38 B ng 3.4 Di n tích s u riêng c a t nh Đ k L k qua các năm 40 B ng 3.5 Di n tích s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t qua các 40 năm B ng 3.6 Sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng sau 9 năm tr ng (2000 41 2009) B ng 3.7 Đ c đi m v lá c a 4 gi ng s u riêng 44 B ng 3.8 Đ c đi m v hình thái qu c a 4 gi ng s u riêng 45 B ng 3.9 T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng 45 B ng 3.10 Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u 48 riêng (niên v 2009 2010) B ng 3.11 M t s ch tiêu v th t qu c a 4 gi ng s u riêng 50 B ng 3.12 M t s ch tiêu ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng 51 B ng 3.13 Ư c tính hi u qu kinh t c a 4 gi ng s u riêng 53
- viii B ng 3.14 Thành ph n sâu h i trên cây s u riêng 54 B ng 3.15 M c đ ch ng ch u m t s sâu h i chính c a 4 gi ng s u 57 riêng B ng 3.16 Thành ph n b nh h i trên cây s u riêng 60 B ng 3.17 Tính ch ng ch u m t s b nh h i chính trên 4 gi ng s u riêng 62 B ng 3.18 M t s đ c đi m hình thái c a các lồi n m gây b nh chính 63 B ng 3.19 Ch s b nh các cơng th c x lý thu c 65 B ng 3.20 Bi u hi n cây sau khi x lý thu c Agri fos 400 66 B ng 3.21 Kích thư c v t b nh các cơng th c qua các l n đi u tra 67 B ng 3.22 Hi u l c c a thu c Agri fos 400 các cơng th c thí nghi m 68
- ix DANH M C CÁC BI U Đ Trang Bi u đ 3.1 M t s ch tiêu sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng 43 Bi u đ 3.2 T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng 47 Bi u đ 3.3 Các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u riêng 49 Bi u đ 3.4 Các ch tiêu và ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng 52 Bi u đ 3.5 Ch s b nh các cơng th c thí nghi m qua các l n 65 đi u tra Bi u đ 3.6 Di n bi n tăng trư ng v t b nh các cơng th c thí 67 nghi m
- 1 M Đ U 1. Đ t v n đ Trong nh ng năm qua, s n xu t nơng nghi p c a nư c ta đ t đư c nh ng thành t u đáng k gĩp ph n vào s tăng trư ng kinh t chung c a đ t nư c nh t là lương th c, th c ph m, s n ph m m t s cây cơng nghi p và cây ăn qu S n lư ng lương th c, th c ph m ngày càng tăng khơng nh ng đáp ng nhu c u tiêu dùng trong nư c mà cịn đĩng gĩp ph n l n trong xu t kh u, t o ngu n thu ngo i t đáng k nh m ph c v cho cơng nghi p hĩa, hi n đ i hĩa đ t nư c. Cây ăn qu là m t trong nh ng lo i cây cĩ gía tr kinh t cao như: S u riêng, chơm chơm, xồi, măng c t Hi n nay cây ăn qu đư c xem là m t trong nh ng lo i cây ch l c trong quá trình chuy n đ i cơ c u cây tr ng và chuy n d ch cơ c u kinh t nh m khai thác ti m năng th m nh c a m i đ a phương. Vi c phát tri n di n tích tr ng cây ăn qu cịn cĩ tác d ng ph xanh đ t tr ng đ i núi tr c, gĩp ph n c i thi n h sinh thái mơi trư ng. Cây s u riêng đư c m nh danh là Vua c a các lo i cây ăn trái Nhi t đ i, là lo i trái cây khác l c v hình d ng, màu s c và mùi v , trái cây cĩ gai, cùi tr ng vàng ho c ngà vàng r t h p d n ngư i ăn. Ngồi ra, cịn cĩ hương v thơm ngon, cung c p nhi u ch t dinh dư ng như: ch t béo, protein, chloric, carbohydrate và các ch t khác r t b ích [37]. Theo nh ng ngư i phương Đơng và nh ng ngư i sành sõi v s u riêng thì khơng cĩ lo i trái cây nào cĩ v ngon hơn s u riêng. Là lo i trái cây r t giàu v giá tr dinh dư ng. Phân tích trong 100 gam ph n ăn đư c nh n th y s u riêng ch a nhi u năng lư ng, ch t béo, protein, vitamin và các ch t khống (Tơn Th t Trình, 1995) [23]. Do cĩ hương v đ c bi t nên s u riêng đư c ch bi n theo nh ng cách khác nhau. Ngồi ăn tươi, ngư i ta cĩ th dùng s u riêng đ làm tăng mùi v cho các lo i bánh k o, kem, nư c gi i khát .ho c đư c s d ng trong các mĩn rán tr n v i hành t ho c các lo i soup làm t cá nư c ng t [42].
- 2 S u riêng khơng ch là mĩn ăn ưa thích c a ngư i dân mi n Nam mà cịn là m t mĩn quà t ng quý giá đ i v i du khách nư c ngồi khi đ n v i nh ng vư n cây trái đ c s n c a vùng mi n. Hi n nay s u riêng đã đư c v n chuy n ra mi n B c và các vùng lân c n. S u riêng đã tr thành m t trong nh ng lo i trái cây cao c p h p d n ngư i tiêu dùng c trong và ngồi nư c. S u riêng đ i v i ngư i quen ăn thì cho là mĩn ăn tuy t v i và cĩ mùi thơm như pho mát h o h ng c a Pháp, đ c bi t mùi càng khĩ ch u bao nhiêu thì s u riêng càng ngon b y nhiêu, cịn đ i v i ngư i chưa quen ăn thì khơng sao ch u đư c b i mùi thơm quá m nh c a nĩ. Tuy nhiên gía tr dinh dư ng trong s u riêng là r t l n so v i các lo i trái cây khác [38]. S u riêng đư c du nh p vào Vi t Nam t r t s m cách đây kho ng 100 năm (Nguy n Minh Châu và CS, 1999) [3] và đư c tr ng t p trung ch y u đ ng b ng sơng C u Long, Đơng Nam b Tây Nguyên và m t ít Trung b . S u riêng nư c ta cịn thua kém r t nhi u v ch t lư ng so v i các nư c trong khu v c như: Thái Lan, Philippin, Malaysia, Indonesia H u h t s u riêng s n xu t Vi t Nam khơng đ tiêu chu n đ xu t kh u do nhi u nguyên nhân như: ch t lư ng cây gi ng khơng t t và chưa đư c thu n ch ng, quy trình k thu t tr ng và chăm sĩc cịn l c h u, ch t lư ng s n ph m chưa cao l i khơng đ ng đ u Vi t Nam, ngay sau khi s n xu t lương th c đư c n đ nh, tiêu th qu tăng lên thì s u riêng là m t trong nh ng m t hàng d tiêu th nh t. Do đĩ, trong phong trào m r ng di n tích tr ng cây ăn qu hi n nay, s u riêng là m t trong nh ng cây đư c chú ý nhi u nh t. M c dù đư c bán v i giá cao g p 5 10 l n nh ng qu thơng thư ng như chu i, i, đu đ nhưng s u riêng v n đư c tiêu th d dàng. Trong 1 kg qu s u riêng ch cĩ 14% 22% ph n ăn đư c, trong khi nh ng qu thơng thư ng cĩ t i 60 80% ph n ăn đư c, đi u này càng cho th y s u riêng đư c ngư i tiêu dùng đánh giá cao c v ch t lư ng và hương v [40]. Đ k L k là t nh cĩ đi u ki n t nhiên tương đ i thu n l i, qu đ t đ bazan phì nhiêu l n nh t nư c, khí h u ơn hồ nên r t thu n ti n cho vi c phát tri n nhi u lo i cây Cơng nghi p dài ngày như cà phê, cao su, h tiêu và m t s cây
- 3 ăn qu như: S u riêng, xồi, bơ Tuy di n tích tr ng s u riêng tương đ i l n nhưng ch t lư ng vư n cây chưa cao, di n tích s u riêng đư c phân b kh p nơi trong t nh và đư c tr ng xen canh trong vư n cà phê, h tiêu, ca cao ch cĩ m t s ít di n tích tr ng chuyên canh. Bên c nh đĩ, ch t lư ng cây gi ng cũng chưa đ m b o và cĩ quá nhi u gi ng trên th trư ng nên ngư i tr ng s u riêng r t khĩ khăn trong vi c ch n đư c gi ng t t. M t khác, t l s ng c a cây s u riêng t khi tr ng đ n khi thu ho ch so v i các lo i cây tr ng khác là r t th p vì cây s u riêng r t m n c m v i nhi u lo i b nh. Đ c bi t là b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora gây ra (Cơng ty DONA TECHNO, 1998) [6]. Xu t phát t th c t trên, chúng tơi ch n nghiên c u đ tài: “Đánh giá sinh trư ng, năng su t, ch t lư ng c a m t s gi ng s u riêng và nghiên c u n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i v xì m trên cây s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k”. 2. M c tiêu nghiên c u đ tài Ch n đư c gi ng s u riêng sinh trư ng t t, cho năng su t cao và ch t lư ng ngon, th a mãn nhu c u th trư ng tiêu th trong nư c và đáp ng đư c tiêu chu n xu t kh u. Đ ng th i xác đ nh đư c n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora trên cây s u riêng t i Đ k L k. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a đ tài 3.1 Ý nghĩa khoa h c K t qu c a đ tài là cơ s cung c p nh ng d n li u v kh năng sinh trư ng, năng su t và ch t lư ng c a m t s gi ng s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k. K t qu c a đ tài là cơ s đ xác đ nh n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora. Gĩp ph n hồn thi n quy trình thâm canh cây s u riêng tr ng t i đ a phương. S d ng làm tư li u ph c v cho các đ tài nghiên c u chuyên sâu v cây s u riêng trong tương lai.
- 4 3.2 Ý nghĩa th c ti n Vi c áp d ng k t qu đ tài giúp nơng dân ch n đư c nh ng gi ng s u riêng cĩ năng su t cao, ch t lư ng ngon. Gĩp ph n m r ng di n tích tr ng s u riêng trên đ a bàn t nh Đ k L k, nh m th a mãn nhu c u tiêu th trong nư c và t o ra ngu n s n ph m hàng hố cĩ giá tr xu t kh u trên th trư ng th gi i. K t qu c a đ tài là cơ s đ ngư i dân chuy n đ i cơ c u cây tr ng m t cách h p lý. Giúp nơng dân xác đ nh đư c n ng đ thu c Agri fos 400 đ tr b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora trên cây s u riêng. Gĩp ph n n đ nh và m r ng di n tích, tăng thu nh p, nâng cao đ i s ng cho ngư i dân đ a phương. 4. Gi i h n c a đ tài Do th i gian cĩ h n, đ tài ch t p trung đánh giá v kh năng sinh trư ng, năng su t và ch t lư ng c a 4 gi ng s u riêng trong th i kỳ kinh doanh t i Cơng ty c ph n Đồn K t, thành ph Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k. Đ ng th i, xác đ nh n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora gây h i trên cây s u riêng. 5. C u trúc lu n văn Lu n văn đư c trình bày trong 69 trang, khơng k tài li u tham kh o và ph l c, trong đĩ cĩ 21 b ng bi u và 6 bi u đ . Trong quá trình th c hi n, tác gi đã tham kh o 43 tài li u, trong đĩ cĩ 29 tài li u ti ng Vi t, 07 tài li u ti ng Anh và 07 trang Web t Internet. Tồn b lu n văn g m cĩ 05 ph n. Trong đĩ g m: M đ u: 04 trang. Chương 1 : T ng quan tài li u: 19 trang. Chương 2: N i dung và phương pháp nghiên c u: 11 trang. Chương 3: K t qu và th o lu n: 33 trang. K t lu n và ki n ngh : 02 trang.
- 5 CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1 Gi i thi u v cây S u riêng Đ c đi m th c v t h c Cây s u riêng thu c h G o (Bombacaceae) , cĩ tên khoa h c là Durio Zibethinus Murray. Cĩ ngu n g c t Đơng Nam Á và m c hoang d i trong r ng Malaysia. Xu t x t vùng đ t th p nhi t đ i m Đơng Nam Á nên cây s u riêng đư c tr ng các nư c như: Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Philippin, Mianma, Lào và Vi t Nam. Ngồi ra, cịn đư c tr ng m t s nư c nhi t đ i Trung Nam M , châu Phi và châu Đ i Dương như Australia S u riêng tr ng b ng h t cĩ th cao 20 40 m, cây ghép ch cao 8 12 m. Thân th ng, cành thư ng n m ngang, phân cành th p. Khi cây s u riêng cịn nh cĩ tán hình chĩp trơng g n gi ng như cây thơng. Đư ng kính tán cây tăng d n theo đ tu i: cây 10 tu i đư ng kính tán t 6,63 8,44 m, cây 15 tu i đư ng kính tán 7,67 11,14 m và trên 30 tu i đư ng kính tán là 8,75 12,67 m (Lâm Th Bích L , 1995)[14] * R : S u riêng cĩ b r phát tri n m nh, t p trung hút dinh dư ng t ng t 0 50 cm, cĩ các lo i r : R c c (r cái): chính gi a g c cây đâm sâu vào lịng đ t, cĩ nh ng cây đâm sâu vào lịng đ t t i 10 12 m và cĩ kh năng đâm sâu t i m c nư c ng m. R nhánh: M c xung quanh r cái làm nhi m v hút dinh dư ng và gi thân cây. R ph : Làm nhi m v ki m th c ăn và gi nư c. * Thân : S u riêng là d ng thân th ng, d ng c t, nhánh thân th p, tán dày b t đ nh. Đư ng kính thân thay đ i t 15 70 cm. N u tr ng b ng h t cây s u riêng m c r t cao, nhưng n u tr ng b ng cây ghép cây m c th p t 6 12 m. * Lá : Lá s u riêng thu c lo i lá đơn, m c cách, hình tr ng, g i lá trịn hay tù, chi u dài t 12 20 cm, r ng 4 6 cm. Lá cĩ màu xanh sáng m t trên, m t
- 6 dư i cĩ lơng m n màu nâu ĩng ánh. Cu ng lá dài 1,5 3,0 cm, đư ng kính t 0,15 0,25 cm (Lâm Th Bích L , 1995)[14] * Hoa : Hoa s u riêng cĩ hình qu chuơng, c u t o bao g m: Cánh ph ngồi cĩ màu xanh pha nâu bao b c hoa kín đáo, khơng cĩ d u hi u chia cánh, nhưng khi hoa b t đ u n thì chia ra làm 2 3 cánh. Cánh th (n i đư ng) cĩ g c li n v i ng phình ra, cĩ đư ng kính kho ng 2 5 cm là nơi ch a nư c ng t. Cánh th màu tr ng pha màu vàng nh t. Cánh hoa màu tr ng nõn g m 5 cánh x p ch ng nhau k c n cánh th . Nh đ c g m 5 b , m i b c u thành 5 8 cu ng dài màu tr ng, các cu ng nh này dính li n nhau thành t m ph n g c hoa. Ti p vào cánh hoa cu ng nh này cĩ m t nh ng n hơn g i là nh y cái. Hoa s u riêng m c t ng chùm, s lư ng nhi u, trên các cành to ho c nh ít khi đ u cành. T khi n b t đ u n đ n khi thành hoa c n 2 3 ngày. Hoa n kho ng 3 gi chi u đ n kho ng 6 gi sáng ngày hơm sau. Bao ph n n c vào kho ng 7 gi t i và đ n 11 gi t i thì m i cĩ th th ph n t t cho nh y nhưng lúc này nh y đã l i tàn. Do đĩ, hoa s u riêng khơng t th ph n đư c và mu n k t qu c n th ph n c a các cây khác. Cây s u riêng n nhi u hoa, do đĩ cĩ nhi u m t ph n và đ ng v t đ n l y ph n. Sáng s m cĩ ong, bư m, ban đêm thì cĩ c y hương, dơi Theo m t s nhà nghiên c u, s u riêng cĩ nhi u đ c đi m c a nh ng cây th ph n nh dơi như hoa n trên cành to dơi d bay t i đ u, hoa n ban đêm, mùi hoa h c h p d n dơi, hoa to m r ng và màu tr ng khơng cĩ màu đ tím và đư ng m t ph n nhi u, đ th c ăn cho dơi (Vương Ki m C n) [2] và (Vũ Cơng H u, 1987) [9]. * Trái : Sau khi th ph n kho ng 3 4 tháng, trái s u riêng chín. Trái cĩ th dài t 25 40 cm và đư ng kính 15 30 cm, n ng trung bình t 1 5 kg ho c hơn tuỳ gi ng. Trái thư ng trên cành chính. S u riêng cĩ th cho trái sau khi tr ng t 3 5 năm tuỳ theo phương th c tr ng (b ng h t hay ghép). Màu c a trái cĩ th t xanh đ m đ n xanh pha vàng, hình d ng trịn đ n thuơn dài. Bên ngồi cĩ l p v c ng v i gai nh n hình kim t tháp và cĩ mùi thơm đ c trưng t a ra t th t
- 7 bên trong. Nhi u ngư i xem đĩ là thơm, nhưng cĩ ngư i cho đĩ là th i. C hai k t qu bình ph m, tuy mâu thu n nhưng đ u cĩ lý. Theo các chuyên gia hố h c, trong trái s u riêng chín cĩ hơn 100 ch t, trong đĩ cĩ m t s thu c Ether thơm, và m t s Ether th i, cĩ thành ph n lưu huỳnh. Thơm hay th i là k t qu c a kh u giác cá nhân: ti p nh n Ether thơm trư c hay Ether th i trư c. Trái s u riêng khi chín thư ng rơi vào m t th i đi m nh t đ nh trong ngày, trái rơi nhi u nh t vào lúc gi a đêm (t 0 1 gi ) và m t s ít rơi vào gi a trưa (t 12 13 gi ), nh ng gi khác r t ít khi cĩ s u riêng rơi (Nguy n Kh c K ) [13], [39]. Trái s u riêng thư ng cĩ t 5 6 múi, m i múi cĩ 1 3 h t. Ph n ăn đư c g i là ph n th t (cơm) bao quanh h t c ng. H t cĩ kích c l n hơn h t mít, cĩ th ăn đư c n u nư ng, chiên ho c lu c (Nguy n Kh c K ) [13]. 1.2 Giá tr kinh t và giá tr s d ng c a cây s u riêng 1.2.1 Giá tr kinh t S u riêng đư c m nh danh là Vua c a các lo i cây ăn qu nhi t đ i. cho nên, khi phát tri n di n tích cây ăn qu mi n Đơng, mi n Tây Nam b và trong chương trình chuy n d ch cơ c u cây tr ng đ thay th s di n tích cà phê già c i các t nh Tây Nguyên thì s u riêng là cây đư c các cơ quan chuyên mơn, các doanh nghi p và ngư i nơng dân quan tâm nh t. 1.2.2 Giá tr s d ng * Cơm (cùi) s u riêng: ngồi ăn tươi, ngư i ta cịn s y khơ, làm m c s u riêng, và s d ng m t lư ng nh đ pha tr n làm bánh k o, kem, nư c gi i khát nh m làm tăng hương v c a các s n ph m, ho c đư c s d ng trong các mĩn rán tr n v i hành t ho c các lo i soup làm t cá nư c ng t. Cơm s u riêng x lý đơng l nh 24 0C cĩ th gi đư c 3 tháng khơng m t mùi [40] và [43]. * H t s u riêng: h t s u riêng ch a nhi u tinh b t, cĩ th lu c, chiên ho c cĩ th làm m t, làm bánh k o. * Thân s u riêng: đư c s d ng làm g trong xây d ng, đĩng bàn gh , làm đ đ c trong nhà. * Cành, lá s u riêng đun lên cĩ th làm thu c h s t.
- 8 * V s u riêng dùng đ ch a b nh đ y b ng, khĩ tiêu [41]. Cĩ th nĩi s u riêng là m t lo i trái cây quý, đ c trưng c a vùng Nam b và gi đây đã tr thành lo i trái cây đ c s n c a vùng Tây Nguyên. 1.3 Yêu c u sinh thái c a cây s u riêng 1.3.1 Đi u ki n khí h u S u riêng là cây ăn qu nhi t đ i đi n hình, yêu c u nhi t đ và m đ cao. Đ sinh trư ng và phát tri n c n cĩ nhi t đ t 24 30 0C, m đ khơng khí kho ng 75 80%, lư ng mưa t 1.500 2.000 mm/năm, lư ng mưa phân b đ u, khơng mưa khi qu già, s p thu ho ch. Mùa khơ khơng nên kéo dài quá 5 tháng theo (Nguy n Minh Châu và CS, 1999) [3] và (HTX Tân Trư ng) [12]. S u riêng tuy ưa khí h u nĩng m, song khơng ưa nhi t đ quá cao ho c quá th p (s sinh trư ng c a cây s u riêng b gi i h n khi nhi t đ th p dư i 22 0C ho c vư t quá 40 0C), yêu c u đ m cao và n đ nh, lư ng b c x c a vùng tr ng khơng quá l n, do đĩ mi n B c nư c ta khơng tr ng đư c s u riêng vì cĩ mùa đơng l nh, mùa hè thì l i quá nĩng do giĩ lào, nhi t đ khơng khí thư ng đ t t i 39 49 0C. Trong nh ng vùng thu c xích đ o, s u riêng khơng b nh hư ng b i quang chu kỳ hay c m ng nhi t đ phân hố m m hoa. nh ng vùng thu c vĩ đ 10 18 0 B c hay Nam xích đ o thư ng th y hoa xu t hi n vào mùa xuân và thu ho ch qu gi a mùa hè đ n mùa thu (Nguy n Minh Châu và CS, 1999) [3] và (Tr n Th T c và CS, 2005) [26]. Giĩ m nh làm gãy cành và r ng qu nhi u nh hư ng đ n năng su t và s n lư ng. Ngồi ra, giĩ m nh cũng làm cây b long g c, d p r đĩ là đi u ki n t i ưu đ n m Phytophthora palmivora t n cơng gây th i r và cĩ th d n đ n làm ch t cây. Vì v y, nh ng vùng hàng năm cĩ giĩ m nh c n cĩ đai r ng ch n giĩ đ gi m b t thi t h i do giĩ gây ra (Huỳnh Văn T n, 2001) [20]. 1.3.2 Đi u ki n đ t đai S u riêng cĩ th sinh trư ng và phát tri n t t trên nhi u lo i đ t. Đ t th t pha cát hay th t pha sét, đ t phù sa, đ t đ bazan, đ t xám thu c các t nh mi n Đơng Nam b là lo i đ t phù h p v i s u riêng.
- 9 Đ t cát khơng thích h p v i s u riêng vì thốt nư c nhanh và nghèo dinh dư ng, đ t sét n ng thốt nư c kém nên r S u riêng d b th i do n m b nh khi ng p úng. Đ t phù sa ven sơng Ti n, sơng H u là vùng đ t r t thích h p đ tr ng s u riêng, nhưng ph i chú ý lên líp cao, b i đ t, đ p n u đ t th p. Đ t đ mi n Đơng Nam B , Tây Nguyên cĩ t ng canh tác dày, đ màu m khá, song ph i chú ý tư i nư c gi m cho cây trong mùa khơ. Đ t thích h p cho cây s u riêng ph i cĩ thành ph n cơ gi i nh , nhi u ch t h u cơ, thốt nư c t t, đ pH thích h p t 5,0 6,5. S u riêng cũng phát tri n t t vùng đ i núi, vùng g n xích đ o đ cao trên 800 m và 18 0 vĩ B c tr vào (Vũ Cơng H u, 1996) [10] và (Tr n Văn Hịa và CS, 1999) [11]. Như v y, khí h u c a các vùng tr ng s u riêng nư c ta như: đ ng b ng sơng C u Long, Đơng Nam b , Tây Nguyên và yêu c u sinh thái c a cây s u riêng cho th y nh ng nơi này cĩ th i gian khơ h n thu n l i cho vi c phân hố m m hoa, ngồi ra nhi t đ trung bình hàng năm, lư ng mưa các tháng trong năm tương đ i phù h p v i yêu c u sinh thái c a cây s u riêng. 1.4 Tình hình s n xu t s u riêng trên th gi i và trong nư c 1.4.1 Trên th gi i 1.4.1.1 Gi ng ch n l c t Thái Lan Thái Lan trư c đây s n xu t s u riêng ch đ tiêu th trong nư c, nhưng đ n nay đã phát tri n v i di n tích 132.000 ha, s n lư ng 640.000 t n và đã xu t kh u sang nhi u nư c trên th gi i như: Campuchia, Singapore, H ng Kơng, Pháp, M hàng năm Thái Lan xu t kh u đư c kho ng 116.674 t n s u riêng tươi v i giá tr g n b ng 49 tri u đơ la [41] . Nh ng gi ng s u riêng ph bi n: s u riêng là cây ăn qu b n đ a c a mi n Nam Thái Lan. Sau đĩ m r ng sang mi n Trung c a Bangkok, Thonburi và Nonthaburi. S u riêng tr ng vùng đ t này n i ti ng v i ch t lư ng t t vì đ t màu m và ngu n nư c thu n l i, vì mi n Trung là trung tâm c a s ph n vinh đ t nư c nên s u riêng đã đư c c i thi n ch t lư ng v i nhi u gi ng khác nhau
- 10 và thay th d n các gi ng mi n Đơng và Nam c a Thái Lan su t 40 năm qua. V n đ b nh, khí h u và th trư ng đã làm cho ngư i tr ng tr t Thái Lan ch tr ng m t vài gi ng thu n l i v i kh năng đ u qu t t, kháng đư c b nh và bán giá cao. Ngày nay, Thái Lan là ngơi nhà c a s u riêng v i kho ng 200 gi ng đư c tr ng đ nghiên c u, ch n l c và c i thi n. V n đ này đã xúc ti n vi c tr ng tr t đ xu t kh u, nh ng gi ng đư c ngư i tr ng tr t và tiêu th ưa thích hi n nay là cĩ 4 gi ng: Monthong, Chanee, Kanyao và Kradumthong (Tr n Vinh, 2007) [29]. Đ c đi m c a 4 gi ng này đư c th hi n qua b ng 1.1
- 11 B ng 1.1: Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c Thái Lan Gi ng Stt Chanee Monthong KraDumthong Kan Yao Ch tiêu 1 Hình d ng qu Elip, tr ng, thuơn Thuơn, tr ng, đ u qu nh n C u, tr ng Trịn, c u, tr ng 2 Tr ng lư ng qu (kg) 2,0 3,5 2,0 4,5 1,5 3,0 2,0 3,5 3 Hình d ng gai Tù Nh n Nh n l i, nh n lõm L i 4 Màu s c qu Xanh Xanh b c Xanh Xanh 5 Đ dày v Dày trung bình (1,1 cm) Dày trung bình (1,5 cm) Dày trung bình (1,0 cm) Dày trung bình (1,5 cm) 6 Dài cu ng qu R t ng n ( 8 cm) 7 Màu s c th t qu Vàng s m Vàng nh t Vàng Vàng 8 K t c u th t qu Ch t Ch t M n M n, ch t 9 Đ dày th t qu Trung bình đ n dày Dày Trung bình Trung bình 10 Mùi v Ng t, mùi thơm n ng Ng t, thơm Ng t, ít thơm Ng t, ít thơm 11 H t Trung bình đ n lép H t lép Trung bình đ n l n L n 12 Th i gian t khi ra hoa 100 120 ngày 120 145 ngày 100 120 ngày 120 145 ngày đ n thu ho ch 11
- 12 1.4.1.2 Gi ng ch n l c t Malaysia Malaysia cũng là nư c xu t kh u s u riêng l n trên th gi i. Hi n nay Malaysia cĩ hơn 100 dịng s u riêng cĩ giá tr trong nư c. Trong đĩ, m t s lư ng nh các dịng vơ tính đư c nơng dân s d ng. B Nơng nghi p Malaysia đã cơng nh n 7 dịng s u riêng đư c ph bi n trong s n xu t đĩ là: D24, D99, D123, D145, D158, D159, D169, (Tr n Vinh, 2007) [29]. Đ c đi m c a 7 dịng trên đư c th hi n qua b ng 1.2.
- 13 B ng 1.2: Đ c đi m m t s gi ng s u riêng đư c ch n l c t Malaysia Dịng Tên ph bi n Ngu n g c Đ c đi m D24 Bukit Merah Qu cĩ d ng hình b u d c, kích thư c trung bình, tr ng lư ng t 1 2,8 Reservoir Perak kg/qu . V qu màu xanh đ n nâu, gai nh n và nh . Cùi vàng, dày và ng t. D99 Kop Thailand Qu hình trịn cĩ kích thư c trung bình, tr ng lư ng t 1 2 kg/qu . V qu màu xanh đ n nâu, gai ng n và nh n. Cùi màu vàng, khá dày và ng t. D123 Chanee Thailand Qu cĩ d ng h ình b u d c, tr ng l ư ng l n, t 1 4 kg/qu . V qu cĩ m àu xanh đ n màu g và cĩ gai l n. Cùi màu vàng, dày, m m và ng t. 13 D145 Breserah durian/Mek Breserah, Kuatan, Qu cĩ kích thư c trung bình. Qu cĩ d ng hình trịn phía đuơi qu cĩ núm. Durian/Green Durian Pahang Gai dài phân b sít nhau. V qu màu xanh. Cùi màu vàng, m m và ng t. D158 KanYao Thailand Qu cĩ kích thư c trung bình, tr ng lư ng t 2 4 kg/qu . Qu cĩ hình b u d c dài. V qu màu xanh nâu. Cùi màu vàng, dày và ng t. D159 Monthong/Golden Thailand Qu l n, tr ng lư ng cĩ th đ t t 4 6 kg/qu . Qu cĩ d ng hình b u d c, dài Pillow và cong ph n đáy qu , gai màu nâu. Cùi màu vàng, dày và ng t. D169 Kenlantan Qu cĩ kích thư c trung bình, tr ng lư ng t 1 2 kg/qu . Qu cĩ d ng hình b u d c dài. V qu màu xanh vàng, gai nh n. Cùi màu vàng, dày và m m, v hơi ng t.
- 14 1.4.1.3 Gi ng ch n l c t Indonesia * Sunam : Qu hình tr ng, v dày, màu xanh nâu nh t, cĩ nhi u gai nh cách xa nhau. Tr ng lư ng t 1,5 2,5 kg/qu . V m ng, d b . M i qu cĩ 5 ơ, cĩ 20 35 múi, múi ng t, màu kem, h t lép. M t cây cho t 200 800 qu /năm. Cây t s ng 200 năm. Gi ng r t đư c ưa chu ng Indonesia. * Sitokong : Qu dài và trịn. V màu xanh nh t, cĩ nhi u gai xít nhau. V dày v a ph i, khĩ b . Tr ng lư ng t 2 2,5 kg/qu , cĩ 5 7 ngăn, 20 30 múi. Múi ng t, màu vàng. M i cây cho t 50 200 qu /năm. Cây t s ng 100 năm. * Petruk : Qu hình tr ng, v màu xanh vàng nh t, nhi u gai nh sít nhau. Khĩ b , tr ng lư ng kho ng 1,5 kg/qu . Cĩ 5 ngăn, 5 10 múi màu vàng, ng t. M i cây cho t 50 150 qu /năm. Cây t s ng 150 năm. * Sukun : Qu dài và trịn, v màu vàng nh t cĩ nhi u gai nh sít nhau, tr ng lư ng t 2,5 3 kg/qu , v r t dày, d b . M i qu cĩ 5 ngăn, 5 15 múi. Múi ng t, tr ng vàng nh t, h t lép. M i cây cho t 100 300 qu /năm. Cây t s ng kho ng 100 năm (Tr n Vinh, 2007) [29]. M t s gi ng s u riêng lai Vi n nghiên c u và Phát tri n Malaysia (MARDI) đã lai t o đư c 3 gi ng s u riêng là: MDUR 78, MDUR 79 và MDUR 88. Đây là nh ng gi ng s u riêng lai đư c phát tri n qua h th ng lai và ch n l c cĩ h th ng. T t c nh ng gi ng s u riêng lai cĩ ch t lư ng qu t t và cho th y cĩ kh năng ch ng ch u đư c v i b nh th i thân. * MDUR 78: Tr ng lư ng qu t 1,5 1,8 kg, 1 3 múi/ngăn, cơm cĩ màu vàng cam. Cây cho qu vào năm th 6, trung bình m i cây cho kho ng 100 qu /năm. Qu cĩ ch t lư ng t t. * MDUR 79: Tr ng lư ng qu t 1,0 1,6 kg. Cơm cĩ màu vàng, t l cơm cao. Trung bình m i cây cho kho ng 61 qu /năm. Qu cĩ ch t lư ng trung bình. * MDUR 88: Tr ng lư ng qu t 1,5 2,0 kg, v qu màu xanh vàng. Cơm dày, múi l n màu vàng. Qu chín cĩ th gi đư c kho ng 3 ngày (Tr n Vinh, 2007) [29].
- 15 1.4.2 Trong nư c Khi s n xu t Nơng nghi p n đ nh, nhu c u s d ng trái cây tăng lên thì s u riêng là lo i trái cây đư c ngư i tiêu dùng quan tâm nh t nên kho ng hơn m t th p niên tr l i đây, di n tích tr ng s u riêng tăng r t nhanh. Năm 2009 2010 s u riêng Vi t Nam đã xu t sang th trư ng M , Campuchia, Lào. Vi n nghiên c u Cây Ăn Qu mi n Nam đã cĩ m t s k t qu nghiên c u v ch n l c gi ng s u riêng. Trong đĩ, đáng chú ý nh t là cĩ hai gi ng s u riêng đư c B Nơng nghi p và Phát tri n nơng thơn cơng nh n chính th c đĩ là: Gi ng s u riêng Chín Hĩa (s u riêng cơm vàng s a h t lép) và gi ng s u riêng Ri6 (Huỳnh Văn T n và CS) [24]. Vi n khoa h c K thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên cũng đã cĩ m t s k t qu nghiên c u v cây s u riêng: T năm 1996 1997 Vi n đã đi u tra và bình tuy n đư c 24 cá th s u riêng tr i t i Buơn Ma Thu t và Đ k Mil. Các cá th này cĩ đ c tính sinh trư ng kh e, cho năng su t cao (t 100 600 kg/cây/năm), tr ng lư ng t 0,52 2,30 kg/qu và ch t lư ng ngon (Tr n Vinh, 2007) [29]. Đ c đi m c a 24 cá th đư c th hi n qua b ng 1.3.
- 16 B ng 1.3: Năng su t, ch t lư ng c a 24 cá th s u riêng ch n l c năm 1997 T l Ký Năng su t Ghi th t qu Đ m m Mùi thơm V hi u (kg/cây) chú (%) 1 200 27,54 R t m m R t thơm Ng t, béo 2 100 30,26 M m Thơm Ng t, béo 3 100 28,12 M m Ít thơm Ng t, béo 4 150 23,33 M m Thơm Ng t, béo Cá th 5 100 25,00 R t m m Thơm Ng t, béo s 13 6 150 25,28 Ít m m Thơm Ng t, béo mang 7 200 25,20 M m Thơm Ng t, béo mã s 8 150 20,35 M m Thơm Ng t, hăng EAKV 9 100 24,57 M m Thơm Ng t, béo 01 10 150 24,44 M m Thơm Ng t, hăng đư c 11 170 22,84 M m Thơm Ng t, béo B 12 140 24,82 M m Thơm Ng t, béo Nơng 13 600 30,46 R t m m Thơm Ng t, béo nghi p 14 100 20,80 M m Thơm Ng t, béo và PTNT 15 100 23,01 M m Thơm Ng t, hăng cơng 16 120 38,92 M m R t thơm Ng t, béo nh n là 17 150 26,36 Ít m m Thơm Ng t, béo cây đ u 18 100 22,50 R t m m Thơm Ng t, hăng dịng 19 100 21,81 M m Thơm Ng t, béo t t năm 20 250 26,33 M m Thơm Ng t, béo 1997 21 200 21,09 M m Thơm Ng t, hăng 22 100 20,68 M m Thơm Ng t, béo 23 200 20,45 M m Thơm Ng t, béo 24 150 25,45 M m Thơm Ng t, hăng
- 17 M t s gi ng đư c tr ng ph bi n t i Đ k L k Ngồi nh ng gi ng s u riêng đư c tr ng b ng h t do ngư i dân t tr ng và nh ng gi ng s u riêng đư c Vi n nghiên c u Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên ch n l c. Đ k L k cịn nh p ngu n gi ng t các t nh mi n Đơng, mi n Tây Nam b và ngu n gi ng t Thái Lan thơng qua các D án đ u tư và chuy n giao khoa h c k thu t c a m t s doanh nghi p đĩng trên đ a bàn t nh như: Ri6, Chín Hĩa, Kh qua xanh, Monthong, Chanee, Kan Yao Tuy nhiên, hi n nay cĩ 4 gi ng đư c tr ng ph bi n trên đ a bàn t nh Đ k L k nĩi chung và t i Cơng ty c ph n Đồn K t thu c đ a bàn thành ph Buơn Ma Thu t nĩi riêng đĩ là: Monthong, Ri6, Chín Hĩa và Kh qua xanh. * Gi ng Monthong Là gi ng s u riêng n i ti ng c a Thái Lan, m i đư c nh p vào nư c ta năm 1991 và đư c tr ng đ u tiên huy n Bình Long (Bình Phư c). Kh năng thích ng r ng, sinh trư ng khá t t, tán cây hình tháp, lá thuơn dài, m t lá ph ng, màu xanh đ m, bĩng. Nhanh cho trái, cây ghép n u đư c chăm sĩc t t thì ch sau 3 năm là cho trái. Trái cĩ d ng hình tr , đuơi trái nh n, tr ng lư ng trung bình 2,5 3 kg, trái l n cĩ th đ t 4,5 6 kg. Khi chín v trái chuy n t màu vàng xanh sang vàng s m, cơm trái màu vàng nh t (Monthong ti ng Thái Lan cĩ nghĩa là chi c g i vàng), ráo, m n, ít xơ. T l ph n ăn đư c cao (29 33%), h t lép nhi u, ăn ng t, thơm, béo (Nguy n Danh Vàn, 2008) [28]. * Gi ng Ri6 Là gi ng cĩ xu t x t Myanma, đư c nh p vào nư c ta t năm 1988, tr ng t i xã Bình Hồ Phư c, huy n Long H , Vĩnh Long. Hi n đư c tr ng ph bi n các t nh Nam b như C n Thơ, Vĩnh Long, Ti n Giang, Đ ng Nai, Bình Phư c, Bình Dương. Cây sinh trư ng và phát tri n khá t t, tán cây hình chĩp, phân cành ngang. Lá hình xoan, m t lá màu xanh đ m. Trái cĩ hình ovan, màu vàng xanh, gai thưa. Tr ng lư ng trung bình 2 2,5 kg/trái. V m ng, h t lép nhi u, cơm dày (1,4 1,8 cm), màu vàng đ m, khơng xơ, ráo, khơng sư ng, v béo ng t, thơm, h p d n, t l cơm cao (32 34%) (Nguy n Danh Vàn, 2008) [28].
- 18 * Gi ng Chín Hố (s u riêng s a, s u riêng h t lép, s u riêng kem) Gi ng này cĩ ngu n g c xã Vĩnh Th nh, huy n Ch Lách, t nh B n Tre. Hi n là m t trong nh ng gi ng đư c nhà vư n Nam b và Tây Nguyên ưa thích nh t và đang đư c tr ng nhi u B n Tre, C n Thơ, Vĩnh Long, Ti n Giang, Đ ng Nai, Bà R a Vũng Tàu, Lâm Đ ng, Bình Dương, Bình Phư c, Đ k L k Cây sinh trư ng kho , tán d ng hình chĩp, lá thuơn dài, m t lá màu xanh đ m, bĩng láng. Kh năng th ph n cao, n u tr ng xen v i gi ng Kh qua xanh s cho t l đ u trái cao hơn. Trái khá to, tr ng lư ng trung bình kho ng 3 3,5 kg/trái. Trái d ng hình c u, cân đ i, đ p. Khi chín v cĩ màu vàng đ m, cơm trái màu vàng tươi, hơi nhão, dính tay, khơng xơ, v béo ng t, mùi thơm, cơm dày, t l cơm khá cao (kho ng 29%). H t lép nhi u (t l h t lép trung bình kho ng 73%, cá bi t đ n 90%). Cây ghép, sau tr ng 4 5 năm là cho trái. Năng su t khá cao và n đ nh, cĩ th đ t 400 kg trái/cây/năm (cây 25 năm tu i) (Nguy n Danh Vàn, 2006) [27]. * Gi ng kh qua xanh Là gi ng s u riêng cĩ xu t x cù lao Ngũ Hi p (Cai L y, Ti n Giang), đư c tr ng r i rác B n Tre, C n Thơ, Vĩnh Long, Đ ng Nai Gi ng này cũng đư c m t s nhà vư n ưa chu ng vì d tr ng, năng su t cao, cĩ th đ t 200 300 trái/cây/năm. Cây cĩ tán lá dày, hình tháp, lá to, màu xanh đ m. Kh năng th ph n cao nên r t thích h p đ tr ng xen v i nh ng gi ng th ph n kém. Trái d ng hình thoi, v trái màu xanh nh t, th t m m ráo, thơm, ít xơ, v hơi đ ng. Trong mùa mưa cĩ th b sư ng, v dày, h t hơi l n (6 12 h t/trái), t l cơm th p (kho ng 19,7%) (Nguy n Danh Vàn, 2006) [27]. 1.5 M t s lo i sâu b nh h i trên cây s u riêng 1.5.1 Tình hình nghiên c u trong nư c 1.5.1.1 B nh h i Theo (Lê Thanh Phong và CS, 1994) [19] và (Lê Thanh Phong, 1995) [18] cho bi t trên cây s u riêng cĩ hai b nh quan tr ng đĩ là: B nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora và b nh th i r do n m Pythium complectens . B nh
- 19 th i v xì m do n m Phytophthora palmivora gây ra làm g c thân và r cây b th i, ch i ng n b r ng lá và ch t khơ, các nhánh khác r ng lá sau đĩ cây ch t. B nh cịn xu t hi n trên trái và cây con trong vư n ươm. B nh th i r do n m Pythium comlectens gây ra làm hư chĩp r do đĩ các nhánh thân non, lá ch t d n. Nh ng tác gi này cho bi t trên cây s u riêng cịn cĩ các b nh như: B nh m c h ng ( Corticium Salmonicolor ), b nh thán thư ( Colletotrichum zibithyum ), đ m nâu ( Homotegia durionnis ), đ m đen ( Phyllosticta durionnis ), cháy lá ch t ng n ( Rhizoctonia solani ) và th i trái ( Selerotium rolfsii ). Theo Chi c c b o v th c v t t nh Ti n Giang [5] trên s u riêng cĩ 5 lo i b nh h i chính sau: Th i g c ch y nh a ( Phytophthora spp ). Thán thư ( Colletotrichum zibithyum ). Rong xanh lá (khơng gây h i lá nhưng làm gi m kh năng quang h p). Cháy lá, ch t ng n ( Rhizoctonia sp ). Th i hoa ( Fusarium sp ). Theo Lâm Th M Nương, Vi n nghiên c u cây ăn qu mi n Nam [17] cho bi t các b nh h i quan tr ng trên cây s u riêng là: Th i g c ch y m do n m Phytophthora sp . M c h ng do n m corticium Salmonicolor . Thán thư do n m Colletotrichum zibithyum . Cháy lá, ch t ng n do n m Rhizoctonia solani . 1.5.1.2 Sâu h i Theo (Ph m Văn Biên và CS, 2004) [1] cho bi t các lồi sâu h i ch y u trên cây s u riêng g m cĩ: B cánh cam: tên khoa h c Anomala cupripes , b trư ng thành là lồi cánh c ng màu xanh, ban ngày n trong đ t và lùm cây, ban đêm bay ra ăn lá cây. M t đ b cao cĩ th phá h i làm lá cây xơ xác, c n c đ t non và chùm hoa. R y nh y (r y ph n): tên khoa h c Allocaridara maleyensis , r y trư ng thành đ tr ng trong mơ c a lá non và thư ng s ng m t dư i lá. R y non t p
- 20 trung trong các lá non cịn x p l i. C r y trư ng thành và r y non chích hút nh a lá, t o thành nh ng ch m nh màu vàng, sau đĩ lá b khơ và r ng, nh hư ng đ n sinh trư ng, ra hoa và đ u qu c a cây. Trong khi sinh s ng, r y ti t ra ch t d ch ng t là mơi trư ng cho n m b hĩng phát tri n. R y trư ng thành cĩ th s ng t i 6 tháng. R p ph n: tên khoa h c Planococcus sp , r p cĩ l p sáp tr ng như ph n ph ngồi cơ th , bám trên lá và qu hút nh a nh hư ng đ n sinh trư ng c a cây và s phát tri n c a qu . R p cịn ti t ch t d ch t o đi u ki n cho n m b hĩng phát tri n làm đen lá và qu . Sâu đ c qu : tên khoa h c Conogethes punctiferalis , sâu non đ c vào trong qu ch g n cu ng và th i t ng đám phân màu nâu đ m bên ngồi l đ c. Qu b sâu đ c phá bi n d ng và r ng. V t đ c cịn t o đi u ki n cho các lồi n m phát tri n làm th i qu . Nh ng qu thành chùm li n nhau thư ng b h i nhi u hơn nh ng qu riêng l . Nh n đ : tên khoa h c Oligonichus sp , nh n thư ng t p trung gây h i trên các lá bánh t và lá già, ít cĩ trên lá non. Trên lá nh n s ng t p trung thành t ng đám m t dư i lá, xung quanh gân chính ho c c nh mép lá. Nh n dùng kim chích mi ng châm vào lá hút nh a t o thành các ch m nh màu tr ng. Ch nh n t p trung t o thành m t m ng màu nâu đ ng. B h i n ng tồn b lá m t màu xanh bĩng và chuy n sang màu nâu ho c màu xám b c, lá cĩ th khơ và r ng. Trên lá cĩ các v t b i tr ng đĩ là xác l t c a nh n và v tr ng. Nh n thư ng phát sinh nhi u trong đi u ki n nĩng và khơ. Vịng đ i ng n, trung bình kho ng 10 12 ngày. 1.5.2 Tình hình nghiên c u ngồi nư c 1.5.2.1 B nh h i Theo Su apa Disthaporn và CS (1993) [36] trên cây s u riêng thư ng cĩ các b nh sau: Th i r và thân: Do n m Phytophthora palmivora
- 21 N m b nh làm r và thân s u riêng ch y nh a quanh năm, đ c bi t trong mùa mưa, chúng lan truy n nh giĩ, nư c, qua v t thương trên cây và t n t i trong đ t. Đây là b nh r t quan tr ng làm ch t cây. R i lá: Do n m Rhizoctonia sp N m này cĩ th t n t i trong đ t. Cây thư ng b b nh n ng trong mùa mưa ho c trong th i kỳ m đ cao. Tri u ch ng b nh đ u tiên xu t hi n các lá, gi a lá ho c tồn b lá, sau đĩ lan sang các b ph n khác c a cây. Nh ng lá b r ng xu ng s tích đ ng trong đ t và là tác nhân lan truy n b nh. B nh t o vàng: Do n m Cephaleuros Gây h i ch y u trên lá và cành. Trên lá, t o khơng gây h i nhi u nhưng làm khơ lá. N u t o gây h i trên cành, cành s b ch t khơ ho c suy y u. Đ c bi t s u riêng tu i 1 2 khơng cĩ cây che bĩng, b nh làm cho cành khơ, suy y u và ch t. B nh lan truy n nh giĩ, mưa, đ c bi t trong th i kỳ m đ cao. Th i trái: Do n m Phytophthora palmivora Vào mùa mưa, trái thư ng b nhi m n m b nh này t trái non đ n trái già thư ng b nhi m n ng. Theo Corner (1988) và Disorders (1990) [30] chia b nh h i trên cây s u riêng thành 4 lo i: * B nh trên cây con và r • R i lá và ch t đen cây con: Phytophthora palmivora làm r ng lá và ch t cây t ng n tr xu ng. • Th i r : Pythium • Tr ng r : Rigidoporus k t h p v i n m Fomes lignosus và Leptoporus lignosus. • Tuy n trùng Xiphinema gây sưng chĩp r . * B nh trên thân cành • Ung thư thân: Phytophthora palmivora, thu c h Pythiaceae. N m phát tri n t t trong mơi trư ng nhân t o: Mơi trư ng cà r t, khoai tây,
- 22 b t b p, VJA, WA n m phát tri n nhanh nh t trên mơi trư ng VJA và ch m nh t trên mơi trư ng PGA. • N m h ng: Corticium Salmonicolor . Thu c h Corticiaceac. N m t n cơng ch y u trên cành nhánh nh gây héo r i và ch t nh ng cành, nhánh b nhi m b nh. • N m nhung: Septobasidium sp. Thu c Basidiomycete. * B nh trên lá • R i lá: Rhizoctonia solani , v t b nh lúc đ u là nh ng đ m nh , úng nư c sau đĩ lan r ng làm gi m di n tích quang h p. Cây và cành b nhi m b nh s ch t vì r ng lá và h t cành non. • Đ m lá: Phomospsis durionis Sys. • Mu i than: Phytophthora , Rhizoctonia và Colletotrichum k t h p gây b nh. • T o vàng: Cephaleuros virescens thu c h Trentepoliaceae. • N m Aschersonia plancentae * B nh trên trái • Th i trái do Phytophthora palmivora . • Th i trái do Sclerotium. 1.5.2.2 Sâu h i Theo đi u tra c a B Nơng nghi p Thái Lan, trên cây s u riêng cĩ 57 lồi sâu h i hi n di n, trong đĩ m t s sâu h i ph bi n trên cây s u riêng Thái Lan: r y m n ( Coccus sp.), r y h i thân ( Icerya sp.), r p sáp ( Pseudococcus sp.), sâu đ c qu ( Remelana jangala ravata) , nhĩm tác gi (Australian Quarantine & Inspection Service, 1999) [35]. Sâu đ c qu s u riêng là lồi d ch h i gây thi t h i l n Thái Lan, đ phịng tr lồi sâu này nhi u bi n pháp IPM đã áp d ng như bao qu , v sinh đ ng ru ng, phịng tr sinh h c, bi n pháp canh tác. Malaysia 40 cơn trùng gây h i trên cây s u riêng đư c ghi nh n, vùng Đơng Nam Á cĩ hơn 20 lồi cơn trùng gây h i chính, Thái Lan cĩ 6 lo i cơn
- 23 trùng gây h i nghiêm tr ng trên cây s u riêng [Pena và CS, 2002] [ 34]. N m kí sinh cơn trùng thu c gi ng Aschersonia đư c ghi nh n là đ phịng tr sinh h c r y tr ng và r p gây h i trên cây s u riêng, hơn 70% ru i tr ng b kí sinh b i n m này (Ellis T. M. Meekes và CS, 2002) [31]. Theo Othman Yaacob và CS (1995) [ 33] m t s cơn trùng ph bi n trên cây s u riêng vùng Nam á bao g m nhi u nhĩm gây h i trên lá, thân và cành. Cơn trùng gây h i n ng nh t là sâu đ c qu Mudaria magniplaga. Cơn trùng này đ tr ng vào qu non, sâu non đ c qu và gây h i t khi qu non đ n qu già. Nhi u ngư i tr ng s u riêng khơng áp d ng bi n pháp phịng tr lồi d ch h i này. Lồi này đư c ghi nh n xu t hi n Malaysia, Đơng Nam á. Đ phịng tr sâu đ c qu , bi n pháp v sinh đ ng ru ng b ng cách c t b các qu b nh hay phun thu c tr sâu hai l n khi qu cịn non cũng gi m đư c t l b h i (Othman Yaacob và CS, 1995) [ 33]. Sâu ăn lá và các lồi r y r p h i lá và ng n non cũng đư c ghi nh n Thái Lan, m t s cơn trùng gây h i khác như nh n đ , sâu đ c qu , ru i đ c lá, sâu đ c cành cũng đư c ghi nh n. Malaysia, r p ( Asterolecanium ungulata) gây h i khá ph bi n trên cây s u riêng, chúng gây h i m t dư i c a lá và làm cho lá cĩ nh ng đ m vàng cĩ đư ng kính 2 5 mm. Tri u ch ng phát tri n và làm lá cĩ các vùng vàng, n m m i đen phát tri n trên đĩ. Trên cây con r p cĩ th làm lá r ng, cây ch t khơ. Trên lồi r p này xu t hi n hai lồi n m Aschersonia placenta and Hypocrella raciborskii kí sinh trên cơn trùng, (Lim và CS, 1991) [ 32].
- 24 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 Đ i tư ng nghiên c u G m 4 gi ng S u riêng: Monthong, Chín Hố, Ri6 và Kh Qua Xanh đư c tr ng năm 2000 và đang trong th i kỳ kinh doanh. 2.2 Đ a đi m và th i gian nghiên c u 2.2.1 Đ a đi m nghiên c u Đ tài đư c th c hi n t i Cơng ty c ph n Đồn K t, thành ph Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k. Khu v c b trí thí nghi m là lo i đ t đ bazan, thành ph n cơ gi i nh , đ a hình tương đ i b ng ph ng. 2.2.2 Th i gian nghiên c u Thí nghi m I: b t đ u t ngày 10/09/2009 10/09/2010 (th i đi m sau khi thu ho ch v trái s u riêng năm 2008 2009 cho đ n khi thu ho ch v trái năm 2009 2010). Thí nghi m II: b t đ u ngày 02/06/2010 05/09/2010. 2.3 N i dung nghiên c u 2.3.1 Đi u tra đi u ki n t nhiên, xã h i c a khu v c nghiên c u. 2.3.2 Tình hình phát tri n s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k. 2.3.3 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng. 2.3.4 Đánh giá năng su t và ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng. 2.3.5 Đánh giá tình hình sâu b nh h i trên 4 gi ng s u riêng. 2.3.6 Nghiên c u n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i thân xì m . 2.4 Phương pháp nghiên c u 2.4.1 Đi u tra thu th p s li u v tình hình s n xu t cây s u riêng khu v c nghiên c u Đi u tra thu th p d li u v di n tích, năng su t và s n lư ng s u riêng t Phịng th ng kê thành ph Buơn Ma Thu t, C c th ng kê và S Nơng nghi p & Phát tri n Nơng thơn t nh Đ k L k.
- 25 2.4.2 Phương pháp đi u tra đánh giá tình hình sâu b nh h i Phương pháp theo dõi, phân c p và đánh giá tình hình sâu b nh h i theo phương pháp đi u tra phát hi n sâu b nh h i trên cây tr ng c a C c B o v th c v t (1995) [7] và m t s phương pháp cĩ s a đ i cho phù h p v i đi u ki n th c t trên cây s u riêng khu v c Tây Nguyên. 2.4.3 Phương pháp b trí thí nghi m * Thí nghi m 1: Đánh giá kh năng sinh trư ng, năng su t và ch t lư ng c a 4 gi ng s u riêng. Thí nghi m đư c b trí theo ki u kh i đ y đ ng u nhiên 1 nhân t , 3 l n nh c l i, g m 4 cơng th c: Cơng th c 1: Gi ng RI6. Cơng th c 2: Gi ng Monthong. Cơng th c 3: Gi ng Chín Hĩa. Cơng th c 4: Gi ng Kh Qua Xanh. M i gi ng theo dõi 5 cây/l n nh c. Kho ng cách tr ng: hàng cách hàng 9 m, cây cách cây 6 m. Di n tích ơ thí nghi m là: 270 m2. S ơ thí nghi m là 12 ơ. T ng di n tích lơ thí nghi m là: 3.240 m 2. Sơ đ b trí thí nghi m I II III CT1 CT3 CT4 D I D I CT2 CT 4 CT1 B O B O CT3 CT1 CT2 V V CT4 CT2 CT3 D I B O V Ghi chú : I, II, III: l n nh c. CT : cơng th c.
- 26 * Thí nghi m 2: Nghiên c u n ng đ thu c Agri fos 400 tr b nh th i v xì m do n m Phytophthora palmivora trên cây s u riêng. Trên vư n cây, ch n 36 cây cĩ m c đ b nh th i v xì m tương đ i như nhau. Sau đĩ, phân ra làm 3 c m (m i c m 12 cây) đ i di n cho 3 l n l p r i ti n hành b c thăm ng u nhiên đ b trí nghi m th c. Thí nghi m đư c b trí theo ki u kh i đ y đ hồn tồn ng u nhiên 1 nhân t , 3 l n nh c l i, g m 4 cơng th c: Cơng th c 1: Tiêm nư c lã (Đ i ch ng). Cơng th c 2: Tiêm thu c Agri fos 400 vào thân cây (t l 6 cc thu c + 14 cc nư c c t/1 mũi tiêm). Cơng th c 3: Tiêm thu c Agri fos 400 vào thân cây (t l 10 cc thu c + 10 cc nư c c t/1 mũi tiêm). Cơng th c 4: Tiêm thu c Agri fos 400 vào thân cây (t l 14 cc thu c + 6cc nư c c t/1 mũi tiêm). Kho ng cách tr ng: hàng cách hàng 9 m, cây cách cây 6 m. Di n tích ơ thí nghi m là: 162 m 2. S ơ thí nghi m là 12 ơ. T ng di n tích lơ thí nghi m là: 1.944 m 2. M i cơng th c ch n 3 cây ng u nhiên, 3 l n nh c l i (9 cây). S mũi tiêm/cây theo hư ng d n c a nhà s n xu t. Sơ đ b trí thí nghi m I II III CT1 CT3 CT4 D I D I CT3 CT4 CT2 B O B O CT2 CT1 CT3 V V CT4 CT2 CT1 D I B O V Ghi chú : I, II, III: l n nh c. CT : cơng th c.
- 27 * Sơ lư t v s n ph m thu c Agri fos 400 và n ng đ s d ng AGRI FOS 400 là s n ph m cĩ ngu n g c t Úc, đư c Cơng ty phát tri n Cơng ngh Sinh h c Dona Techno đ c quy n phân ph i t i Vi t Nam. Agri fos 400 cĩ ho t ch t chính là Phosphonate, đ c tr n m Phytophthora palmivora, đây là tác nhân chính gây ra b nh th i v xì m trên cây s u riêng. Thu c cĩ th s d ng b ng phương pháp phun, quét tr c ti p vào v t b nh, tư i vào vùng r . Ngồi ra cịn s d ng phương pháp tiêm vào thân cây v i li u lư ng: Cây cĩ đư ng kính thân t 15 17 cm tiêm 2 mũi/cây. Cây cĩ đư ng kính thân t 17 19 cm tiêm 3 mũi/cây. Cây cĩ đư ng kính thân t 20 cm tr lên tiêm 4 mũi/cây. Tuy t đ i khơng đư c tiêm quá 5 mũi. N ng đ c a 1 mũi tiêm qui đ nh là 10 ml Agri fos 400 và 10 ml nư c c t. N u cây cĩ đư ng kính thân nh hơn 15 cm thì khơng đư c tiêm. M i năm c n tiêm phịng cho vư n cây t 2 3 l n. Khi cây b b nh thì ph i tr , cĩ th s d ng nhi u phương pháp như: phun, quét tr c ti p vào vùng b nh, tư i vào vùng r tùy vào đi u ki n th i ti t và đ m đ t t i th i đi m s d ng thu c. Tuy nhiên, bi n pháp hi u qu nh t hi n nay đĩ là tiêm tr c ti p vào thân cây (Cơng ty Dona Techno, 1998) [6]. 2.4.4 Phương pháp l y m u đ t M u đ t đư c l y t i vư n thí nghi m theo 5 đi m chéo gĩc đ sâu 0 30 cm, nơi khơng cĩ v t tích ch t h u cơ cao, khơng b xĩi mịn, m i đi m l y 0,5 kg sau đĩ tr n đ u và l y kho ng 1 kg đ t cho vào túi ghi lý l ch m u và g i đi phân tích các ch tiêu sau (Đ Mư i, 1999) [16]: pH KCL : đo trên pH k . Mùn (%): phương pháp Tiurin. Đ m t ng s (%): phương pháp Kjeldahl. P2O5 t ng s (%) và P 2O5 d tiêu (mg/100 g đ t): phương pháp so màu quang đi n th c hi n theo phương pháp Oniani. K2O t ng s (%) và d tiêu (mg/100 g đ t): phương pháp Quang k ng n l a.
- 28 Ca 2+ , Mg 2+ : phương pháp TrilonB. 2.4.5 Phương pháp phân l p và nghiên c u đ c đi m hình thái c a n m gây b nh Mơi trư ng phân l p: Potato Gluocose Agar (PGA). Thành ph n: Khoai tây (200g), glucose (20g), Agar (20g), nư c c t (1000 ml), pH = 6,5. M u b nh đư c thu th p t i vư n s u riêng trên đ a bàn vùng nghiên c u, vi sinh v t gây b nh đư c phân l p và đ nh danh theo phương pháp vi sinh v t thơng thư ng. Khu n l c đơn c a các ch ng n m nuơi c y trên mơi trư ng PGA và đ t trong t m nhi t đ 25 oC. Sau đĩ quan sát s phát tri n c a n m theo th i gian, các ch tiêu như: kích thư c khu n l c, h s i, bào t , h u bào t , cành sinh bào t c a các ch ng n m đư c quan sát và so sánh v i khĩa phân lo i đ đ nh danh (Nguy n Lân Dũng và CS, 1982) [ 8]. 2.4.6 Phương pháp x lý s li u Các s li u thu th p đư c x lý theo phương pháp th ng kê sinh h c c a Nguy n H i Tu t (1982) [ 25], giáo trình “ Phương pháp thí nghi m đ ng ru ng” và c a Ph m Chí Thành (1986) [ 21] b ng ph n m m Excel & IRRSTAT. 2.5 Các ch tiêu và phương pháp theo dõi 2.5.1 Ch tiêu sinh trư ng Chi u cao cây (m): Đo cách m t đ t 10 cm ho c cách v t ghép 5 cm đ n đi m cao nh t c a cây, đo b ng thư c g . Đư ng kính g c (cm): Đo cách m t đ t 10 cm ho c cách v t ghép 5 cm. Đư ng kính tán (m): Đo theo 4 hư ng, sau đĩ l y giá tr trung bình. Đ cao phân cành (cm): Đo cách m t đ t 10 cm ho c cách v t ghép 5 cm đ n đi m phân cành đ u tiên. S cành c p 1: Đ m s cành c p 1 trên cây. Đư ng kính cành c p 1 (cm): Đo 50% s cành c p 1 trên cây t dư i lên, đo cách thân chính 10 cm.
- 29 Kích thư c lá (cm): M i cơng th c ch n ng u nhiên 10 lá bánh t , đo chi u dài, chi u r ng c a lá và quan sát màu s c lá (Ph m Ng c Li u và CS, 1999) [15]. 2.5.2 Ch tiêu v năng su t S lư ng qu trên cây: Đ m t ng s qu trên cây. Tr ng lư ng qu (kg): m i cây ch n ng u nhiên 5 qu , cân tr ng lư ng, l y giá tr trung bình 1 qu . Hình d ng qu : thuơn dài, trịn, dài Đ c đi m gai qu : dài, ng n, trung bình, nh , to Màu s c v qu khi chín: vàng, xanh, xanh vàng Năng su t (kg/cây ho c t n/ha) = S qu /cây x Tr ng lư ng qu x S cây/ha. 2.5.3 Ch tiêu v ch t lư ng * Đánh giá b ng phương pháp c m quan Do H i đ ng giám kh o, g m các nhà Khoa h c, các Chuyên gia và m t s Nơng dân theo tiêu chu n c a Vi n nghiên c u cây ăn qu mi n Nam (1990) (Nguy n Minh Châu, 1997 2000) [ 4]. Màu s c th t qu : vàng, vàng nh t, tr ng T l v , h t, t l cơm (%). Th t qu : nhão, ít nhão, ráo Mùi thơm: thơm, ít thơm * Đánh giá ch t lư ng qu trong phịng thí nghi m Hàm lư ng ch t khơ: dùng phương pháp s y khơ đ n tr ng lư ng khơng đ i. Hàm lư ng protein: đ nh lư ng nitơ theo phương pháp Kieldall. Hàm lư ng protein = Lư ng nitơ x 6,25 Hàm lư ng lipit: xác đ nh b ng phương pháp Soclet. Hàm lư ng đư ng: chi t đư ng hịa tan r i xác đ nh hàm lư ng đư ng theo phương pháp Cause Bonnas (tính theo gam glucoza/100 gam ph n ăn đư c).
- 30 2.5.4 Ch tiêu v sâu b nh h i 2.5.4.1 Đ i v i sâu h i * T l cây b sâu h i đư c tính theo cơng th c T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) b sâu h i T l b h i (TLH%) = x 100 T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) đi u tra + : xu t hi n ít ( ≤ 25% t l b h i). ++ : xu t hi n trung bình (> 25 50% t l b h i). +++: xu t hi n ph bi n (> 50% t l b h i). * M c đ cây b sâu h i tính theo cơng th c ∑ nivi Ch s h i (CSH%) = x 100 NV Trong đĩ : CSH% : Ch s h i c a t ng lồi sâu h i. ni: s lá (cành, hoa, qu ) b h i c p i. vi: là tr s c p h i i. N: t ng s lá (cành, hoa, qu ) quan sát. V: c p h i cao nh t. S phân c p gây h i c a các nhĩm gây h i chính như sau: * R y bơng Đi u tra 8 cành theo 4 hư ng và 3 t ng (t ng dư i, t ng gi a và t ng trên tán). M c đ cây b h i đư c chia thành 4 c p: C p 0: khơng cĩ r y. C p 1: 1 5 con/lá (m c đ nh ). C p 2: 6 10 con/lá (m c đ trung bình). C p 3: 11 15 con/lá (m c đ n ng). C p 4: ≥ 16 con/lá (m c đ r t n ng).
- 31 * Nh n đ Đi u tra 40 lá/4 cành theo 4 hư ng và đi u tra 3 t ng (t ng dư i, t ng gi a và t ng trên lá). M c đ cây b h i đư c chia thành 4 c p: C p 0: Khơng cĩ nh n đ . C p 1: 1 5 con/lá. C p 2: 6 10 con/lá. C p 3: 11 15 con/lá. C p 4: ≥ 16 con/lá. * Sâu đ c qu Đi u tra 50% s trái trên cây theo 2 t ng và 4 hư ng trên các cây đi u tra, m c đ gây h i c a sâu đư c phân c p như sau: C p 0: Khơng cĩ sâu. C p 1: Cĩ 01 v t sâu đ c. C p 2: Cĩ 02 v t sâu đ c. C p 3: Cĩ hơn 02 v t sâu đ c, qu phát tri n khơng bình thư ng. Đánh giá m c đ ch ng ch u sâu h i c a các gi ng s u riêng tùy theo ch s sâu h i, đư c phân c p như sau: Kháng (K): ch s sâu h i 25 50%. Nhi m (N): ch s sâu h i > 50%. 2.5.4.2 Đ i v i b nh h i * T l b nh (TLB)%: đư c tính theo cơng th c A TLB (%) = .100 B A: T ng s lá (qu , cây, b ph n đi u tra) b b nh. B: T ng s lá (qu , cây, b ph n đi u tra) đi u tra. T t l b nh, phân c p m c đ ph bi n c a b nh như sau:
- 32 + : xu t hi n ít ( ≤ 10% s cây đi u tra cĩ b nh). ++ : xu t hi n trung bình (t 10% 50% s cây đi u tra cĩ b nh). +++: xu t hi n ph bi n ( > 50% s cây đi u tra cĩ b nh). * Ch s b nh (CSB)%: đư c tính theo cơng th c )b.a( CSB (%) = ∑ .100 N.T Σ (a.b): T ng c a tích s gi a cây b b nh v i c p b nh tương ng. N: T ng s cây đi u tra. T: C p b nh cao nh t. S phân c p b nh c a m t s b nh h i chính trên cây s u riêng như sau: * B nh trên lá (b nh thán thư) Đư c đánh giá theo các c p như sau: C p 0: khơng cĩ v t b nh. C p 1: cĩ v t b nh đ n 1 5% di n tích lá b b nh. C p 3: > 5 25% di n tích lá b b nh. C p 4: > 25 50% di n tích lá b b nh. C p 5: > 50% di n tích lá b b nh. * B nh do n m Phytophthora palmivora gây h i trên qu C p 0: khơng cĩ v t b nh. C p 1: v t b nh chi m 5% di n tích qu . C p 2: > 5 10% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 3: > 10 15% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 4: > 15 20% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 5: > 20% di n tích qu cĩ v t b nh. * B nh Phytophthora gây h i trên thân B nh th i v xì m thân do n m Phytophthora palmivora đư c chia thành 4 c p:
- 33 C p 0: khơng bi u hi n tri u ch ng trên lá, thân, cành, qu . C p 1: Cây sinh trư ng ch m, lá v n cịn xanh, m t s cành bi u hi n sinh trư ng ch m l i, trên thân cĩ t 1 2 v t b nh nh cĩ kích thư c < 5x1 cm. C p 2: Cây sinh trư ng ch m, m t s lá bi u hi n chuy n vàng, m t đ bĩng, m t s cành c p 2 cĩ bi u hi n b nh, lá vàng, r ng, khơ ng n, qu r ng. Trên thân, cành cĩ t 2 5 v t b nh, m t s v t b nh trên thân cĩ kích thư c t 5 15 cm x 1 3 cm, cĩ v t nh a ch y trên thân. C p 3: Cây cĩ tán lá vàng đ n r ng lá tồn cây, m t s cành c p 1 b khơ, thân, cành cĩ r t nhi u v t b nh, m t s v t b nh gây loét, thân b n t, nhi u v t b nh cĩ kích thư c 15 60 cm x 3 8 cm ch y d c theo thân. C p 4: Tồn b lá chuy n vàng, cây r ng lá và cây ch t. Đánh giá tính kháng b nh c a các gi ng s u riêng như sau: D a vào ch s b nh, m c đ ch ng ch u b nh thán thư, th i qu và th i thân đư c phân c p như sau: CSB Thang đi m M c kháng Kí hi u < 5% 1 Kháng cao KC 5 < 10% 2 Kháng K 10 < 15% 3 Kháng y u KY 15 < 25% 4 Nhi m nh NN 25 < 50% 5 Nhi m N ≥ 50% 6 R t nhi m RN 2.5.5 Ch tiêu đánh giá hi u l c c a thu c Agri fos 400 L n I: đo kích thư c v t b nh (chi u dài và chi u r ng) trư c khi tiêm thu c. D ng c đo b ng thư c dây, thư c k . Sau đĩ ti n hành tiêm thu c theo t ng cơng th c vào đ u tháng 06/2010. L n II: Đo kích thư c v t b nh sau khi tiêm thu c 15 ngày. L n III: Đo kích thư c v t b nh sau khi tiêm thu c 30 ngày.
- 34 L n IV: Đo kích thư c v t b nh sau khi tiêm thu c 60 ngày. L n V: Đo kích thư c v t b nh sau khi tiêm thu c 90 ngày. Ch s b nh (đánh giá theo s phân c p nêu trong m c 2.5.4.2 ). Bi u hi n tri u ch ng cây b nh trư c và sau khi x lí thu c. Xác đ nh hi u l c thu c đư c tính theo cơng th c HLT (%)= ((A B)/A) x 100 HLT: hi u l c thu c. A: S phát tri n v t b nh cây đ i ch ng là hi u s gi a kích thư c v t b nh sau x lí các th i đi m đo và kích thư c v t b nh trư c x lí cơng th c đ i ch ng. B: S phát tri n v t b nh cây x lí là hi u s gi a kích thư c v t b nh các cây thí nghi m sau x lí các th i đi m đo và kích thư c v t b nh trư c x lí các cơng th c x lí thu c.
- 35 CHƯƠNG 3 K T QU VÀ TH O LU N 3.1 Đi u tra đi u ki n t nhiên, xã h i c a khu v c nghiên c u 3.1.1 Đi u ki n t nhiên * V trí đ a lý Thành ph Buơn Ma Thu t n m t a đ đ a lý 108 03’30 ’’ vĩ đ B c; 12 041 ’ kinh đ Đơng, cĩ đ cao 500 m so v i m c nư c bi n, n m g n đư ng xích đ o và chia c t b i dãy Trư ng Sơn Đơng, là trung tâm kinh t văn hĩa c a t nh, bao g m 21 phư ng xã tr c thu c. Phía B c giáp huy n Cư Mgar. Phía Nam giáp huy n Krơng Ana và huy n CưKuin. Phía Đơng giáp huy n Krơng P k. Phía Tây giáp huy n Buơn Đơn. * Đ a hình N m trên Cao Nguyên Đ k L k r ng l n phía Tây Trư ng Sơn cĩ đ a hình d c tho i nghiêng d n t Đơng Nam sang Tây B c và b chia c t b i các dịng su i thư ng ngu n sơng Serepok. Đ a hình đư c chia ra ba d ng: Đ a hình đ i núi đ d c cao c p III đ n c p IV. Đ a hình chân đ i và ven su i cĩ đ d c c p II. Đ a hình vùng tương đ i b ng ph ng, trũng th p cĩ đ d c c p I. Nhìn chung, thành ph Buơn Ma Thu t là khu v c khá b ng ph ng c a Cao nguyên Đ k L k phù h p cho vi c tr ng tr t, tư i tiêu. * Đ t đai Thành ph Buơn Ma Thu t cĩ t ng di n tích t nhiên là 37.718 ha, trong đĩ đ t nơng nghi p cĩ 26.591 ha, đ t lâm nghi p 794 ha, đ t chuyên dùng 6.471 ha, đ t 2.154 ha, đ t chưa s d ng 1.708 ha [22]. Ngồi đ t đ Bazal thành ph cịn cĩ nhi u lo i đ t khác như: đ t phát tri n trên đá phi n th ch, đ t s i hình thành do hi n tư ng Laterrit hĩa k t von. Nhìn chung r t phù h p cho vi c phát tri n các lo i
- 36 cây cơng nghi p, cây nơng nghi p ng n ngày và cây ăn qu * Khí h u và th i ti t Thành ph Buơn Ma Thu t mang đ c trưng khí h u Cao nguyên cĩ hai mùa mưa n ng rõ r t, mùa mưa kéo dài t tháng 5 đ n tháng 10, mùa khơ kéo dài t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau. Nhi t đ bình quân trong năm là 24 0C, m đ trung bình là 81%. Lư ng mưa trung bình hàng năm là 1.913,3 mm, t p trung ch y u mùa mưa. Giĩ th nh hành, mùa khơ là giĩ Đơng B c, mùa mưa là Tây Nam, t c đ giĩ trung bình là 5 6 m/s. Các y u t khí tư ng trong th i gian th c hi n thí nghi m đư c th hi n qua b ng 3.1.
- 43 B ng 3.1: S li u khí tư ng t i khu v c nghiên c u (t tháng 9/2009 8/2010) Tháng IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII Y u t Nhi t đ KK TB ( 0C) 23,7 23,8 22,8 22,1 22,3 24,6 25,4 27,2 27,5 25,9 24,6 24,6 Nhi t đ KK t i cao ( 0C) 31,5 31,6 31,8 30,2 32,5 35,6 36,2 37,0 37,0 33,0 31,5 32,0 Nhi t đ KK t i th p ( 0C) 20,0 16,0 16,9 16,0 17,2 16,5 18,0 21,0 22,0 21,1 20,0 20,5 Đ m KK TB (%) 92,3 87,3 83,0 78,7 78,3 73,3 72,3 72,0 76,0 85,3 87,3 87,7 T ng lư ng mưa (mm) 562,5 215,7 89,4 0,0 24,5 1,1 0,8 24,6 119,2 217,6 371,9 176,7 S ngày mưa (ngày) 25,0 19,0 5,0 0,0 3,0 1,0 3,0 3,0 15,0 26,0 24,0 25,0 T.lư ng b c hơi (mm) 35,5 61,1 86,5 128,1 134,0 145,5 187,0 187,2 150,4 84,2 72,5 65,1 T ng s gi n ng (gi ) 104,7 170,6 189,1 285,2 267,7 269,7 269,9 264,6 263,7 243,5 193,3 162,5 (Ngu n: Trung tâm Khí tư ng Th y văn t nh Đ k L k) 37
- 38 3.1.2 Đi u ki n xã h i Hi n nay thành ph Buơn Ma Thu t cĩ 13 phư ng, 08 xã, dân s trung bình năm 2009 là 330.106 ngư i [22], v i 31 dân t c anh em cùng sinh s ng, trong đĩ 84,28% là dân t c kinh, 15,72% là ngư i dân t c thi u s (riêng đ ng bào dân t c thi u s t i ch chi m 11,06% ch y u là đ ng bào dân t c Êđê). Thành ph Buơn Ma Thu t là trung tâm kinh t c a t nh Đ k L k cĩ h th ng giao thơng khá thu n l i. Đư ng b cĩ các qu c l 14, 26, 27 n i v i các t nh, thành trong c nư c như thành ph H Chí Minh, Đà N ng, Nha Trang và các t nh lân c n như Lâm Đ ng, Đ k Nơng, Gia Lai, Phú Yên và t nh Mondulkiri (Campuchia). 3.1.3 Vài nét đ c trưng c a khu v c nghiên c u * V trí đ a lý Cơng ty c ph n Đồn K t n m phía Đơng Nam thành ph Buơn Ma Thu t, thu c buơn KoSia, buơn PănLăm phư ng Tân l p và buơn KoLeo, xã Hịa Th ng, thành ph Buơn Ma Thu t. Cách qu c l 26 kho ng 1,4 km và cách trung tâm thành ph Buơn Ma Thu t kho ng 5 km. * Đ a hình Đ a hình tương đ i b ng ph ng, đây là m t khu v c r t thu n l i cho vi c phát tri n các lo i cây cơng nghi p và cây ăn qu . * Đ t đai V i t ng di n tích 165 ha, ch y u là đ t đ Bazal v i t ng canh tác dày kho ng 50 60 cm, đ t tơi x p và giàu ch t h u cơ. Hàm lư ng dinh dư ng c a đ t t i khu v c nghiên c u đư c th hi n qua b ng 3.2. B ng 3.2: M t s ch tiêu hĩa tính đ t khu v c nghiên c u pH KCl T ng s D tiêu Trao đ i (%) (Mg/100gđ) (Lđl/100gđ) 2+ 2+ HC N P2O5 K2O P2O5 K2O Ca Mg 4,11 3,96 0,17 0,18 0,02 12,50 8,70 0,45 0,15 (K t qu phân tích t i Vi n Khoa h c K thu t NLN Tây nguyên, 2009)
- 39 * Nh n xét: Đ t r t chua. Kali t ng s nghèo. Ch t h u cơ giàu. Lân d tiêu giàu. Đ m t ng s trung bình. Kali d tiêu nghèo. Lân t ng s giàu. Ca 2+ , Mg 2+ trao đ i th p. Qua k t qu phân tích cho th y c n b sung thêm m t s nguyên t vi lư ng, đ c bi t là Ca 2+ và Mg 2+ b ng cách bĩn vào đ t ho c phun tr c ti p cho cây. Tăng cư ng bĩn phân Kali vào nh ng giai đo n c n thi t. 3.2 Tình hình phát tri n s u riêng t i TP Buơn Ma Thu t, t nh Đ k L k 3.2.1 Tình hình phát tri n s u riêng trên đ a bàn thành ph Buơn Ma Thu t Di n tích s u riêng trên đ a bàn thành ph Buơn Ma Thu t trong nh ng năm g n đây cũng tăng lên rõ r t. K t qu đư c ghi nh n b ng 3.4. B ng 3.3: Di n tích s u riêng t i thành ph Buơn Ma Thu t qua các năm Năm 2005 2006 2007 2008 2009 Ch tiêu Di n tích (ha) 63 63 67 174 221 Di n tích tr ng m i (ha) 106 47 Di n tích cho s n ph m (ha) 43 43 43 53 154 Năng su t (t n/ha) 1,0 1,1 1,0 1,7 1,0 S n lư ng thu ho ch (t n) 430 473 430 901 1.540 (Ngu n: C c th ng kê t nh Đ k L k, 2009) Di n tích s u riêng trên đ a bàn thành ph Buơn Ma Thu t cũng tăng d n qua các năm, đ c bi t năm 2008 di n tích tr ng m i tăng lên đáng k (106 ha). Di n tích cho s n ph m t năm 2005 2008 tăng lên khơng đáng k , riêng năm 2009 di n tích cho s n ph m đ t cao nh t (154 ha). Năng su t nhìn chung cịn r t th p (1,0 1,1 t n/ha), riêng năm 2008 năng su t cĩ tăng lên (1,7 t n/ha) nhưng đ n năm 2009 năng su t l i gi m, lý do di n tích ngày m t tăng nhưng kh năng đ u tư chăm sĩc cịn r t h n ch nên năng su t th p.
- 40 3.2.2 Tình hình phát tri n s u riêng trên đ a bàn t nh Đ k L k Đ k L k là t nh cĩ đi u ki n t nhiên tương đ i thu n l i, qu đ t đ Bazal d i dào r t thu n ti n cho vi c phát tri n các lo i cây cơng nghi p và cây ăn qu , đ c bi t là s u riêng. Trong nh ng năm g n đây, di n tích tr ng s u riêng c a t nh liên t c tăng. Ngư i dân đã t thay th d n di n tích cây cơng nghi p già c i như cà phê, h tiêu ho c tr ng s u riêng xen canh trong các vư n cà phê, h tiêu Bên c nh đĩ, m t s Doanh nghi p đĩng trên đ a bàn t nh cũng cĩ nh ng chính sách đ u tư và chuy n giao cơng ngh gi ng cây ăn qu ch t lư ng cao, ch y u là cây s u riêng. Di n tích s u riêng c a t nh Đ k L k trong nh ng năm g n đây đư c th hi n qua b ng 3.3. B ng 3.4: Di n tích s u riêng c a t nh Đ k L k qua các năm Năm 2005 2006 2007 2008 2009 Ch tiêu Di n tích (ha) 617 797 1.130 1.322 1.285 Di n tích tr ng m i (ha) 81 92 40 168 67 Di n tích cho s n ph m (ha) 325 500 825 943 1.088 Năng su t (t n/ha) 1,28 1,00 2,20 1,98 1,52 S n lư ng thu ho ch (t n) 4.155 4.989 18.162 18.637 16.490 (Ngu n: C c th ng kê t nh Đ k L k, 2009) Nhìn chung, di n tích s u riêng tăng d n qua các năm, đ t cao nh t năm 2008 là 1.322 ha. Năm 2009 di n tích s u riêng cĩ gi m (do b b nh, gi ng năng su t th p, ch t lư ng kém nên ngư i dân phá b chuy n đ i tr ng 1 s cây khác). Di n tích tr ng m i năm tăng, năm gi m, đ t cao nh t năm 2008 là 168 ha. Di n tích cho s n ph m tăng d n qua các năm, đ t cao nh t năm 2009 là 1.088 ha. Năng su t bi n đ ng b t thư ng qua các năm. S n lư ng s u riêng cĩ xu th tăng, đ t cao nh t vào năm 2007 (18.162 t n) và năm 2008 là (18.637 t n). 3.3 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng Vào th i đi m tháng 12/2009, là th i đi m mà cây s u riêng đã hồn tồn h i ph c sau v cho trái (2008 2009) và chu n b b t đ u cho v trái m i, chúng
- 41 tơi nh n th y: trong đi u ki n chăm sĩc theo qui trình c a Cơng ty thì h u h t vư n cây đã ph c h i nhanh chĩng. K t qu đư c ghi nh n b ng 3.5. B ng 3.5: Sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng sau 9 năm tr ng (2000 – 2009) Ch tiêu Chi u Đ cao Đư ng Đư ng S Đư ng cao cây phân kính g c kính cành kính Gi ng cành tán c p I cành c p (m) (cm) (cm) (m) (cành) 1 (cm) Ri 6 4,17 111,80 21,77 6,74 21 6,63 Monthong 4,47 78,00 24,80 7,56 21 7,87 Chín hĩa 4,43 63,93 26,38 8,58 20 8,56 Kh qua xanh 4,40 78,07 23,66 7,04 23 7,09 Qua b ng 3.5 cho th y: Chi u cao cây khơng cĩ s bi n đ ng l n (4,17 4,47 m). Theo chúng tơi, do tr ng b ng cây ghép và Cơng ty đã kh ng ch chi u cao ban đ u đ thu n ti n trong quá trình chăm sĩc và thu ho ch. M t khác, mùa khơ Tây Nguyên ch u nh hư ng r t l n c a giĩ mùa Đơng B c, n u đ cây cao quá mà khơng cĩ h th ng ch n giĩ t ng cao h p lý s làm khơ lá d n đ n r ng lá và khơ cành. Đ cao phân cành c a các gi ng bi n đ ng t 63,93 111,80 cm. Gi ng cĩ đ cao phân cành cao nh t là Ri6 (111,80 cm), gi ng cĩ đ cao phân cành th p nh t là Chín Hĩa (63,93 cm). Qua đĩ cho th y đ cao phân cành ph thu c vào đ c tính c a gi ng và phương pháp nhân gi ng. Đư ng kính g c bi n đ ng t 21,77 26,38 cm, gi ng cĩ đư ng kính g c l n nh t là Chín Hĩa (26,38 cm), gi ng cĩ đư ng kính g c nh nh t là Ri6 (21,77 cm). Đư ng kính g c th hi n s v ng ch c c a cây, đư ng kính g c càng l n cây sinh trư ng càng kh e, tăng kh năng ch ng đ và t o đi u ki n cho cành th c p phát tri n. Đư ng kính tán bi n đ ng t 6,74 8,58 m. Gi ng cĩ đư ng kính tán l n nh t là Chín Hĩa (8,58 m), nh nh t là Ri6 (6,74 m). Như v y trong cùng m t đi u ki n v i m t đ tr ng như nhau đư ng kính tán r ng hay h p ph thu c vào
- 42 đ c tính c a gi ng. Gi ng Chín Hĩa cĩ đư ng kính tán r ng nh t ch ng t kh năng sinh trư ng, phát tri n m nh. S cành c p 1 bi n đ ng t 20 23 cành. Trong đĩ, Chín Hĩa là gi ng kh năng phân cành kém hơn các gi ng khác, Kh qua xanh là gi ng phân cành nhi u nh t (23 cành). S cành c p 1 trên cây và v trí phân b cành h p lý là y u t giúp làm tăng s lư ng qu trên cây, gĩp ph n làm tăng năng su t. Đư ng kính cành c p 1 c a các gi ng bi n đ ng t 6,63 8,65 cm. Gi ng cĩ đư ng kính cành c p 1 l n nh t là Chín Hĩa (8,65 cm), nh nh t là Ri6 (6,63 cm). Trong th i kỳ ra trái bĩi và trong nh ng năm đ u c a th i kỳ kinh doanh thì cành c p 1 là cành cho trái ch l c, nh ng năm v sau thì cây m i cho trái trên các cành c p 2, c p 3. Do v y, cành c p 1 to kh e thì cành c p 2 và các cành k ti p m i phát tri n t t, kh năng cho trái c a cây s nhi u hơn. M t s ch tiêu sinh trư ng c a 4 gi ng đư c bi u th qua bi u đ 3.1. 30 25 20 15 10 5 0 ĐK g c ĐK tán S CCI ĐK CCI CT1 CT2 CT3 CT4 Bi u đ 3.1: M t s ch tiêu sinh trư ng c a 4 gi ng s u riêng Ghi chú: ĐK g c: Đư ng kính g c. ĐK tán: Đư ng kính tán. S CCI: S cành c p 1.
- 43 ĐK CCI: Đư ng kính cành c p 1. CT: Cơng th c. * Tĩm l i : Ngồi các y u t v khí h u th i ti t, kh năng sinh trư ng c a gi ng th hi n qua các ch tiêu như: chi u cao cây, đ cao phân cành, đư ng kính g c, đư ng kính tán, s cành c p 1, đư ng kính cành c p 1 Nhìn chung kh năng sinh trư ng c a các gi ng tương đ i đ ng đ u và t ra thích nghi trong đi u ki n sinh thái Đ k L k. Ngồi các ch tiêu trên thì kích thư c lá, màu s c lá và hình d ng lá cũng th hi n đ c tính c a gi ng. Đ c đi m v lá c a 4 gi ng s u riêng đư c th hi n qua b ng 3.6. B ng 3.6: Đ c đi m v lá c a 4 gi ng s u riêng Kích thư c T l Màu s c lá Stt Tên gi ng lá (cm) D/R Dài R ng M t trên M t dư i 1 Ri6 17,00 5,14 3,31 Xanh đ m Nâu nh t, ánh b c 2 Monthong 18,12 7,10 2,55 Xanh đ m Nâu nh t, ánh b c 3 Chín Hĩa 12,86 4,83 2,66 Xanh nh t Nâu nh t 4 Kh qua xanh 13,38 4,16 3,22 Xanh đ m, Nâu nh t gân lá n i Qua b ng 3.6 cho th y chi u dài và chi u r ng lá gi a các gi ng cĩ s khác nhau. Chi u dài lá bi n đ ng t 12,86 18,12 cm, trong đĩ gi ng cĩ chi u dài lá dài nh t là Monthong (đ t 18,12 cm,), ng n nh t là Chín Hĩa (ch đ t 12,86 cm). Chi u r ng lá cũng là m t ch tiêu quan tr ng trong lĩnh v c nghiên c u. So v i chi u dài lá thì chi u r ng lá ít bi n đ ng hơn, r ng nh t v n là gi ng Monthong (7,10 cm), h p nh t là gi ng Kh qua xanh (4,16 cm). T l dài/r ng, gi ng cĩ t l dài/r ng đ t cao nh t là Ri6 (3,31 cm) và gi ng cĩ t l dài/r ng th p nh t là gi ng Monthong (2,55 cm). Màu s c lá gi a các gi ng cũng cĩ s khác nhau: Gi ng Ri6 và Monthong m t trên lá cĩ màu xanh đ m, gi ng Chín Hĩa cĩ màu xanh nh t, riêng gi ng
- 44 Kh qua xanh cĩ màu xanh đ m và gân lá n i. Gi ng Ri6 và Monthong m t dư i lá cĩ màu nâu nh t, ánh b c. Gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh cĩ màu nâu nh t. 3.4 Đánh giá năng su t và ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng Ngồi nghiên c u nh ng ch tiêu v sinh trư ng, chúng tơi cịn mơ t đ c đi m hình thái qu c a 4 gi ng s u riêng. Đây là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng đ phân bi t các gi ng. K t qu đư c th hi n qua b ng 3.7. B ng 3.7: Đ c đi m v hình thái qu c a 4 gi ng s u riêng Hình thái qu Stt Tên gi ng Đ c đi m v Đ c đi m Hình d ng Màu s c gai chĩp qu 1 Ri6 Hình tr ng Vàng xanh Dài, to, thưa B ng 2 Monthong Hình tr ng Xanh b c Dài, to, thưa L i 3 Chín Hĩa Hình c u Vàng đ ng Ng n, nh , dày Lõm 4 Kh qua xanh Hình thoi xanh Dài, to, dày L i Qua b ng 3.7 cho th y: Hình d ng qu c a các gi ng cĩ khác nhau. Gi ng Ri6 và Monthong cĩ d ng hình tr ng, Chín Hĩa cĩ d ng hình c u và Kh qua xanh cĩ d ng hình thoi. Màu s c v qu khi chín gi a các gi ng cũng cĩ s khác nhau rõ r t: Gi ng Ri6 cĩ màu vàng xanh, Monthong cĩ màu xanh b c, Chín Hĩa cĩ màu vàng đ ng và Kh qua xanh cĩ màu xanh. Đ c đi m v gai dài hay ng n, to hay nh , dày hay thưa và chĩp qu l i ho c lõm cũng là m t trong nh ng ch tiêu đ phân bi t các gi ng: Gi ng Ri6 gai qu dài, to, thưa cĩ chĩp qu b ng. Gi ng Monthong cĩ gai qu dài, to, thưa nhưng chĩp qu l i. Ngư c l i gi ng Chín Hĩa cĩ gai qu ng n, nh , dày cĩ chĩp qu lõm, cịn gi ng Kh qua xanh cĩ gai qu dài, to, dày nhưng chĩp qu l i.
- 45 B ng 3.8: T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng Ch tiêu T l v T l h t T l cơm T l h t lép Gi ng (%) (%) (%) (%) Ri6 51,20 c 10,24 b 38,56 b 50,00 Monthong 41,14 d 6,29 c 52,57 a 87,00 Chín Hĩa 68,11 b 5,41 c 26,48 c 90,00 Kh qua xanh 55,13 a 17,95 a 26,92 c 20,00 LSD 5% 3,356 1,265 4,725 CV (%) 3,3 6,7 6,9 Qua b ng 3.8 cho th y: T l v là ch tiêu nh hư ng l n đ n giá tr s n ph m, t l v càng cao thì t l cơm càng th p. T l v gi a các gi ng cĩ s khác bi t đáng k , trong đĩ gi ng Chín Hĩa cĩ v dày nên t l v qu cao nh t (68,11%), k đ n là gi ng Kh qua xanh và Ri6 (cĩ t l v t 51,20 55,13%). Đ c bi t gi ng Monthong cĩ t l v qu th p nh t (41,14%). Qua x lý th ng kê t l v gi a các gi ng cĩ s sai khác cĩ ý nghĩa th ng kê. T l h t: Hai gi ng cĩ t l h t cao > 10% là gi ng Ri6 và Kh qua xanh (10,24 17,95%). Hai gi ng cĩ t l h t < 10% là Monthong và Chín Hĩa (5,41 6,29%). Qua x lý th ng kê cho th y t l h t c a gi ng Ri6 sai khác cĩ ý nghĩa v i gi ng Monthong, Chín Hĩa và Kh qua xanh, nhưng t l h t gi a gi ng Monthong và Chín Hĩa khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê. T l cơm là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng trong cơng tác lai t o và ch n gi ng. Ngồi ch tiêu ch t lư ng thì t l cơm r t cĩ ý nghĩa và đư c ngư i tiêu dùng quan tâm hơn. Qua b ng 3.8 cho th y: nh ng gi ng cĩ v dày, t l h t cao thư ng t l cơm th p như gi ng Chín hĩa và Kh qua xanh t l cơm ch đ t 26,48 26,92%. Ngư c l i, gi ng Ri6 và Monthong cĩ v m ng ho c cĩ t l h t th p thì t l cơm cao (38,56 52,57%). Qua x lý th ng kê cho th y, gi ng Ri6 sai khác cĩ ý nghĩa v i gi ng Monthong, Chín Hĩa và Kh qua xanh.
- 46 Riêng gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh thì khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa th ng kê. Gi ng Chín Hĩa cĩ t l h t lép cao nh t (90%), k đ n là Monthong (87%). Kh qua xanh là gi ng cĩ t l h t lép th p nh t (20%). Qua đĩ cũng cho th y, t l h t lép liên quan đ n đ c tính c a gi ng. Đây cũng là ch tiêu đư c các nhà ch n t o gi ng quan tâm đ lai t o ra nh ng gi ng m i cĩ t l h t lép cao nh m nâng cao t l cơm. K t qu đư c th hi n qua bi u đ 3.2: 70 60 50 40 30 20 10 0 T l v T l h t T l cơm CT1 CT2 CT3 CT4 Bi u đ 3.2: T l các thành ph n qu c a 4 gi ng s u riêng
- 47 Năng su t là y u t hàng đ u trong quá trình ch n gi ng, là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng đ đánh giá gi ng. K t qu đư c th hi n qua b ng 3.9. B ng 3.9: Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u riêng (niên v 2009 2010) Tr ng lư ng S Năng su t Năng su t STT Tên gi ng qu qu /cây (kg/cây) (t n/ha) (kg) 1 Ri6 70,67 a 2,65 ab 187,28 b 34,65 b 2 Monthong 72,40 a 3,18 a 230,23 a 42,59 a 3 Chín Hĩa 70,20 a 2,63 ab 184,63 b 34,16 b 4 Kh qua xanh 71,73 a 2,60 b 186,50 b 34,50 b LSD 5% 8,309 0,576 12,63 6,136 CV% 6,2 11,1 3,4 8,9 Qua b ng 3.9 cho th y: S lư ng qu trên cây gi a các gi ng khơng cĩ s bi n đ ng l n (70,20 72,40 qu ). Qua x lý th ng kê khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa. Tr ng lư ng qu là y u t đ c trưng c a gi ng. Qua theo dõi, tr ng lư ng qu bình quân gi a các gi ng cĩ s khác nhau, bi n đ ng t 2,60 3,18 kg. Gi ng cĩ tr ng lư ng qu bình quân l n nh t là Monthong (3,18 kg), nh nh t là Kh qua xanh (2,60 kg), gi ng Ri6 và Chín Hĩa cĩ tr ng lư ng qu g n như nhau (2,63 2,65 kg). Qua x lý th ng kê cho th y gi ng Monthong sai khác cĩ ý nghĩa v i gi ng Kh qua xanh. Các gi ng cịn l i sai khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. Năng su t qu /cây gi a các gi ng cũng cĩ s khác bi t, cao nh t là gi ng Monthong (đ t 230,23 kg/cây), th p nh t là Chín Hĩa (184,63 kg/cây). Hai gi ng cịn l i là Ri6 và Kh qua xanh cĩ năng su t qu g n tương đương (187,28 186,50 kg/cây). Qua x lý th ng kê cho th y gi ng Monthong sai khác
- 48 cĩ ý nghĩa v i gi ng Ri6, Chín Hĩa và Kh qua xanh. Các gi ng cịn l i sai khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê. Qua theo dõi năng su t c a các gi ng trong niên v 2009 2010 chúng tơi nh n th y năng su t bình quân gi a các gi ng trên đơn v di n tích cĩ s chênh l ch đáng k (v i kho ng cách tr ng: 9 m x 6 m, m t đ : 185 cây/ha). K t qu cho th y gi ng Monthong cho năng su t cao nh t (42,59 t n/ha), 3 gi ng cịn l i cho năng su t g n tương đương nhau (34,16 34,65 t n/ha). K t qu đư c th hi n qua bi u đ 3.3. 250 200 150 100 50 0 S qu /cây TL qu NS qu /cây NS/ha CT1 CT2 CT3 CT4 Bi u đ 3.3: Các y u t c u thành năng su t c a 4 gi ng s u riêng
- 49 Ngồi theo dõi v ch tiêu năng su t, chúng tơi cịn đánh giá ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng b ng phương pháp c m quan. K t qu đư c ghi nh n qua b ng 3.10. B ng 3.10: M t s ch tiêu v th t qu c a 4 gi ng s u riêng Màu s c C u trúc th t Stt Tên gi ng Mùi v th t qu qu 1 Ri6 Vàng đ m M n, ráo Ng t v a, béo, thơm 2 Monthong Vàng nh t M n, r t ráo Ng t, r t béo, thơm nh 3 Chín Hĩa Vàng nh t M n, nhão R t ng t, béo, r t thơm 4 Kh qua Vàng đ m M n, hơi nhão Ít ng t, béo, thơm, hơi đ ng xanh Qua b ng 3.10 cho th y ch t lư ng qu c a các gi ng cũng cĩ s khác nhau th hi n qua m t s ch tiêu như sau: - Màu s c th t qu : Gi ng Monthong và Chín Hĩa th t qu cĩ màu vàng nh t, Ri6 và kh qua xanh cĩ màu vàng đ m. - C u trúc th t qu : Gi ng Ri6 và Monthong cĩ c u trúc th t qu m n, ráo đ n r t ráo. Gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh cĩ c u trúc th t nhão và hơi nhão. - Mùi v : Gi ng Ri6 ng t v a, béo và thơm, gi ng Monthong ng t, r t béo, cĩ mùi thơm nh , gi ng Chín Hĩa r t ng t, béo và r t thơm, gi ng Kh qua xanh ít ng t, béo, thơm nhưng cĩ v hơi đ ng. Ngồi đánh giá ch t lư ng s u riêng b ng phương pháp c m quan, chúng tơi cịn ti n hành phân tích ch t lư ng qu thơng qua m t s ch tiêu sinh hĩa như: Hàm lư ng ch t khơ, Protein, ch t béo, đư ng K t qu phân tích đư c th hi n qua b ng 3.11.
- 50 B ng 3.11: M t s ch tiêu ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng Ch tiêu Ch t khơ Protein Ch t béo Đư ng Xơ Gi ng (%) (%) (%) (%) (%) Ri6 38,97 2,85 3,70 4,33 1,03 Monthong 44,11 2,89 5,06 4,06 1,74 Chín Hĩa 33,20 1,95 3,02 5,18 1,20 Kh qua xanh 38,03 2,26 2,52 3,12 1,32 (K t qu phân tích t i Vi n Khoa h c K thu t NLN Tây Nguyên, 2010) Qua b ng 3.11 chúng tơi nh n th y: Monthong là gi ng cĩ hàm lư ng ch t khơ cao nh t (44,11%) vì cĩ c u trúc th t qu r t ráo. Gi ng Chín Hĩa cĩ t l ch t khơ th p nh t (33,20%) nên c u trúc th t nhão (b ng 3.10). Gi ng Kh qua xanh và Ri6 cĩ t l ch t khơ g n tương đương nhau (38,03% 38,97%). Ba gi ng cĩ hàm lư ng Protein > 2% là Ri6, Monthong và Kh qua xanh, trong đĩ gi ng Monthong cĩ hàm lư ng Protein cao nh t (2,89%) và cũng là gi ng cĩ hàm lư ng ch t béo cao nh t (5,06%). Gi ng cĩ hàm lư ng ch t béo th p nh t là Kh qua xanh (2,52%). V hàm lư ng đư ng: gi ng Chín Hĩa ăn r t ng t nên cĩ hàm lư ng đư ng đ t cao nh t (5,18%), k đ n là gi ng Ri6 và Monthong cĩ hàm lư ng đư ng t 4,06 4,33%. Gi ng Kh qua xanh ăn ít ng t nên cĩ hàm lư ng đư ng th p nh t (3,12%). T l xơ c a các gi ng bi n đ ng t 1,03 1,74%. Gi ng Monthong m t dù cơm dày, t l h t lép cao nhưng t l xơ cũng cao (1,74%), gi ng cĩ t l xơ th p nh t là Ri6 (1,03%). V i nh ng ch tiêu đ c trưng c a t ng gi ng như đã nêu trên thì Monthong là gi ng cĩ các ch tiêu n i tr i hơn h t, k đ n là gi ng Ri6 và sau cùng là 2 gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh. Hi n nay, trên th trư ng thì Monthong là gi ng đư c ngư i tiêu dùng ưa chu ng nh t vì cĩ giá tr thương ph m cao nh t, k đ n là Ri6, sau đĩ gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh.
- 51 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ch t khơ Protein Ch t béo Đư ng Xơ CT1 CT2 CT3 CT4 Bi u đ 3.4: Các ch tiêu v ch t lư ng qu c a 4 gi ng s u riêng
- 52 3.5 Hi u qu kinh t Vì tr ng trong cùng m t đi u ki n như nhau, v i cùng m t ch đ đ u tư, chăm sĩc nên chi phí đ u tư cho các gi ng đ u gi ng nhau. Hi u qu kinh t tính cho 1 ha s u riêng kinh doanh t i Cơng ty c ph n Đồn K t (b t đ u t sau khi thu ho ch 2008 2009 cho đ n khi thu ho ch xong v 2009 2010). C th đư c th hi n qua b ng 3.12. B ng 3.12: Ư c tính hi u qu kinh t c a 4 gi ng s u riêng T ng thu T ng chi Lãi T su t l i Gi ng (tri u) (tri u) (tri u) nhu n đ ng/ha) đ ng/ha) đ ng/ha) Ri6 415,800 42,935 372,865 8,68 Monthong 724,030 45,158 678,872 15,03 Chín Hĩa 307,440 42,798 264,642 6,18 Kh qua xanh 306,450 42,767 263,683 6,17 Ghi chú: Giá 1 kg s u riêng niên v 2009 2010 Gi ng Ri6: 12.000 đ ng/kg. Monthong: 17.000 đ ng/kg. Chín Hĩa: 9.000 đ ng/kg. Kh qua xanh: 9.000 đ ng/kg. Qua b ng 3.12 chúng tơi nh n th y, Gi ng Monthong là gi ng cĩ năng su t cao, ch t lư ng ngon phù h p v i nhu c u th hi u c a ngư i tiêu dùng nên giá bán 1kg qu cao hơn các gi ng khác, vì v y t ng thu nh p đ t cao nh t (724.030.000 đ ng/ha) và cho t su t l i nhu n cũng cao nh t (15,03). K đ n là gi ng Ri6 (415.800.000 đ ng/ha), t su t l i nhu n là 8,68. Hai gi ng Chín Hĩa và Kh qua xanh cĩ t ng thu nh p chênh l ch nhau khơng đáng k (306.450.000 307.440.000 đ ng/ha) và t su t l i nhu n t 6,17 6,18. * Tĩm l i: Trong 4 gi ng s u riêng đư c tr ng t i Cơng ty c ph n Đồn K t thì Monthong là gi ng đem l i hi u qu kinh t cao nh t, k đ n là gi ng Ri6.
- 53 3.6 Tình hình sâu, b nh h i trên 4 gi ng s u riêng 3.6.1 Tình hình sâu h i 3.6.1.1 Thành ph n sâu h i Tùy thu c vào đi u ki n th i ti t khí h u, ch đ canh tác mà thành ph n sâu h i xu t hi n trên vư n cĩ khác nhau. K t qu đư c trình bày b ng 3.13. B ng 3.13: Thành ph n sâu h i trên cây s u riêng Thành B ph n b M c đ ph bi n Stt Tên khoa h c ph n h i Ri6 MT CH KQX 1 B d a Adoretus Ng n, lá non, + + + + nâu convexus hoa 2 B cánh Deporeus Ng n, lá non, + + + + c ng marginatus hoa 3 R y Allocaridara Ng n non, lá + + ++ ++ ++ bơng maleyensis 4 R y Lawana sp Lá, hoa + + + + bư m 5 R p Planococcus sp Lá, hoa + + + ++ ++ ph n 6 R p sáp Pseudococcus Thân, lá, qu . + + + + citri r 7 Sâu ăn lá Adoxophyes lá + + + + privata 8 Sâu ăn Orgyia postica Hoa + + + + hoa 9 Sâu đ c Dichocrosis Qu + + ++ ++ ++ qu punctiferalis 10 B cánh Xylosandrus Cành, thân ++ ++ ++ ++ c ng đ c crassiusculus cành 11 Sâu đ c Zeuzera coffeae Cành + + + + cành 12 Nh n đ Eutetranychus sp Lá +++ +++ +++ +++ Ghi chú: MT: Monthong, CH: Chín Hĩa, KQX: Kh qua xanh + : Xu t hi n l t , t l sâu h i 50% (r t ph bi n).
- 54 Qua b ng 3.13 cho th y thành ph n sâu h i xu t hi n tương đ i phong phú trên 4 gi ng s u riêng, cĩ 12 lồi sâu h i đư c phát hi n trong th i gian đi u tra khu v c nghiên c u đĩ là: B d a nâu, b cánh c ng, r y bơng, r y bư m, r p ph n, r p sáp, sâu ăn lá, sâu đ c qu , sâu ăn hoa, sâu đ c cành, nh n đ . Cơn trùng gây h i trên t t c các b ph n c a cây: ng n, lá, hoa, qu , thân và cành. Tuy nhiên, các đ i tư ng khác nhau cĩ t n su t xu t hi n và t l gây h i cũng khác nhau. M t s sâu h i ch xu t hi n ít và khơng gây h i nghiêm tr ng như: sâu ăn lá, sâu ăn hoa. Trong thành ph n sâu h i trên cây s u riêng, đáng chú ý nh t là nhĩm gây h i trên ng n và lá như r y bơng và nh n đ gây nh hư ng l n đ n sinh trư ng c a cây, cịn sâu đ c qu xu t hi n m c đ ph bi n và nh hư ng đ n năng su t và ch t lư ng qu . Qu giai đo n cịn nh (t 0,5 1,5 kg) khi b sâu đ c d n đ n phát tri n ch m, phát tri n khơng đ u và cĩ th b r ng. Qu l n b sâu h i thì khi chín r t khĩ bán trên th trư ng và cho ch t lư ng kém. Sâu đ c qu và b cánh c ng đ c cành xu t hi n m c đ ph bi n (++), trong đĩ b cánh c ng là mơi gi i truy n b nh Phytophthora trên cây s u riêng, đây là đ i tư ng c n đư c nghiên c u đ làm rõ m i quan h gi a n m gây b nh n t thân xì mũ v i lồi sâu h i này. Riêng nh n đ xu t hi n v i m c đ r t ph bi n (+++) và là đ i tư ng gây h i chính trên vư n s u riêng. Các lồi sâu h i khác xu t hi n m c đ ít ph bi n (+). K t qu trên cho th y khơng cĩ s khác bi t nhi u gi a thành ph n và m c đ gây h i c a sâu trên 4 gi ng s u riêng. Hai gi ng Ri6 và Monthong cĩ ngu n g c nh p n i, nhưng cĩ kh năng thích nghi và ch ng ch u t t v i sâu h i, chưa phát hi n các lo i d ch h i m i và sâu h i nghiêm tr ng trên hai gi ng này. Ngồi gây h i tr c ti p, b cánh c ng và nhĩm chích hút cĩ kh năng truy n m t s b nh virus (nhĩm chích hút), và truy n b nh n t thân xì m (nhĩm cánh c ng h i cành). Vi c nghiên c u quan h sinh h c và kh năng truy n b nh c a nhĩm này c n đư c nghiên c u và làm rõ trong m t cơng trình khác.
- 55 Đ c đi m sinh h c, sinh thái và vịng đ i c a các nhĩm cơn trùng gây h i trên s u riêng c n đư c nghiên c u và xác đ nh đ giúp cho cơng tác phịng tr hi u qu hơn. Trong đ tài này, chúng tơi khơng cĩ đi u ki n đ theo dõi thiên đ ch trên các nhĩm gây h i chính, trong các cơng trình nghiên c u chuyên sâu c n làm sáng t v n đ này. 3.6.1.2 Kh năng ch ng ch u c a 4 gi ng s u riêng và m c đ gây h i c a 3 lồi sâu h i chính Ba lo i cơn trùng gây h i ph bi n và nghiêm tr ng trên cây s u riêng là: R y bơng h i ng n và lá non, nh n đ h i lá và sâu đ c qu đư c theo dõi đ đánh giá kh năng ch ng ch u sâu h i trên 4 gi ng s u riêng. K t qu b ng 3.14 cho th y khơng cĩ s khác nhau nhi u v kh năng ch ng ch u 3 lo i sâu h i trên gi a các gi ng, hai gi ng nh p n i (Ri6, Monthong) và hai gi ng đ a phương (Chín Hĩa, Kh qua xanh) đ u cĩ t l h i và ch s h i khơng chênh l ch nhi u (t l h i c a 3 lo i sâu h i trên 4 gi ng s u riêng bi n thiên t 32,4 38,1% (r y bơng), 7,5 17,5% (sâu đ c qu ) và 45,1 51,3% (nh n đ ). Ch s h i do r y bơng bi n thiên t : 19,5 23,4%, nh n đ : 25,3 26,4% và sâu đ c qu : 2,4 12,0%. Trong th i gian đi u tra, nhi u cây cĩ b lá b c tr ng, các gi ng đ u th hi n nhi m nh đ i v i nh n đ . S gây h i c a sâu đ c qu cĩ s khác nhau gi a gi ng: Chín Hĩa m c kháng trung bình và các gi ng cịn l i m c kháng. r y bơng cũng khơng cĩ s khác nhau v m c đ kháng gi a các gi ng, các gi ng đ u th hi n m c kháng trung bình.
- 56 B ng 3.14: M c đ ch ng ch u m t s sâu h i chính c a 4 gi ng s u riêng Ri6 Monthong Chín Hĩa Kk Qua Xanh MĐ MĐ MĐ MĐ Sâu h i TLH CSH TLH CSH (con/ TLH CSH TLH CSH (con/ (con/ MK MK (con/lá MK MK (%) (%) (%) (%) lá, (%) (%) (%) (%) Lá, Lá, qu ) , qu ) qu ) qu ) R y 32,4 19,5 5 7 KTB 35,0 21,3 3 6 KTB 38,1 23,4 4 8 KTB 32,5 20,3 4 8 KTB bơng Sâu đ c 7,5 3,5 0 2 K 9,3 2,4 0 2 K 17,5 10,8 0 2 KTB 12,0 6,7 0 2 K qu Nh n đ 45,1 25,3 9 14 NN 47,3 25,6 8 12 NN 51,3 25,4 15 20 NN 49,1 26,4 14 19 NN Ghi chú: TLH: T l h i, CSH: ch s h i, MĐ: m t đ , MK: m c kháng. K: kháng (CSH: <10%), KTB: kháng trung bình (CSH: 10 <25% ), NN: nhi m nh , (CSH: 25 <50%), N: nhi m (CSH ≥ 50%). 57
- 57 3.6.1.3 Đ c đi m sinh h c và hình thái c a ba đ i tư ng gây h i chính * R y bơng (r y nh y, r y ph n) Tên khoa h c: Allocaridara maleyensis thu c h Psyllidae, b Homoptera R y gây h i trên lá non, trên lá b h i xu t hi n nh ng ch m nh màu vàng, sau đĩ lá b khơ và r ng hàng lo t, do cĩ r y bơng t n cơng nên n m b hĩng cũng d xu t hi n. Thành trùng cĩ chi u dài 3 4 mm, cơ th cĩ màu nâu l t, cánh trong su t, tr ng cĩ màu vàng l t, hình b u d c, cĩ m t đ u hơi nh n, kích thư c kho ng 1mm. u trùng tu i 1 màu vàng, tu i 2 cĩ m t ít lơng tơ màu tr ng ph n cu i b ng và b t đ u ph m t l p sáp màu tr ng. Tu i 3, 4, 5 cĩ các s i sáp tr ng như bơng r t dài cu i đuơi. Thành trùng và u trùng đ u gây h i b ng cách chích lá non. Thành trùng thư ng hi n di n m t dư i lá và cĩ th s ng đ n 6 tháng. Tr ng đư c đ vào trong mơ c a lá non, u trùng t p trung trong các lá non cịn x p l i, chưa m ra (Ph m Văn Biên và CS, 2004) [1]. * Sâu đ c qu s u riêng Tên khoa h c: Dichocrocis punctiferalis, thu c h Pyralidae, b Lepidoptera . Sâu đ c qu s u riêng làm cho qu b th i và khơng cịn giá tr thương m i. Tr ng c a sâu đ c qu hình b u d c, dài kho ng 2 2,5 mm, tr ng m i n cĩ màu tr ng s a sau đĩ tr nên vàng nh t. u trùng phát tri n đ y đ dài kho ng 22 mm, đ u nâu, thân cĩ màu tr ng ng h ng, hai đ t ng c (trư c và gi a) và hai đ t thân cu i đuơi thư ng cĩ màu tr ng hơi h ng, các đ t cịn l i cĩ màu h ng. Trong m i đ t s ng lưng cơ th cĩ 4 đ m nâu nh t, 2 đ m trên to, hai đ m dư i dài và h p, trên m i đ m đ u cĩ lơng c ng nh , m i đ t cơ th cũng cĩ m t đ m nh màu nâu bên hơng cơ th , k bên khí kh ng màu đen. Ph n m t b ng c a cơ th cũng cĩ nh ng đ m nâu nh t v i lơng nh . Thành trùng ho t đ ng ch y u vào lúc ban đêm, chi u dài s i cánh: 2,5 mm, chi u dài thân 12 mm. Tồn thân và cánh màu vàng, trên cánh cĩ nhi u ch m đen. Nh ng lúc đ u màu vàng hơi nâu, d n d n chuy n sang màu nâu khi
- 58 s p vũ hĩa, dài kho ng 13 mm, ngang 4 mm. Giai đo n u trùng g m 5 tu i, kéo dài kho ng 14 16 ngày, giai đo n nh ng 7 ngày. Th i gian s ng c a thành trùng bi n đ ng t 10 18 ngày. Tồn b chu kỳ sinh trư ng bi n đ ng trong kho ng 29 32 ngày (Ph m Văn Biên và CS, 2004) [1]. * Nh n đ gây h i s u riêng Tên khoa h c: Eutetranychus africanus (Tucker), thu c h Tetranychidae , b Actinedida. Lá b h i cĩ các đ m tr ng nh , sau đĩ chuy n màu nh t và m t màu xanh so v i lá bình thư ng, n u b n ng, lá s u riêng r ng, do v y nh hư ng đ n s phát tri n và ch t lư ng c a qu . Nh n đ cĩ kích thư c r t nh , do v y khĩ cĩ th quan sát b ng m t thư ng, chúng cĩ màu đ hay màu nâu đ s ng trên b m t lá. Kích thư c cơ th : dài 0,3 0,4 mm, r ng 0,3 mm, cĩ hình g n trịn đ n oval, màu đ đ m hay nâu. Vịng đ i: tr ng 5 ngày, u trùng 1,5 2 ngày, con đ c trư ng thành 1,5 ngày, con cái trư ng thành 8 ngày, con cái cĩ th đ 14 tr ng/con (Ph m Văn Biên và CS, 2004) [1]. 3.6.2 Tình hình b nh h i 3.6.2.1 Thành ph n b nh h i Đ đánh giá tính ch ng ch u b nh c a 4 gi ng s u riêng, chúng tơi ti n hành đi u tra thành ph n b nh h i trên cây s u riêng. K t qu cĩ 11 lo i b nh gây h i các b ph n lá, hoa, qu , thân, cành trên cây s u riêng. D a vào tri u ch ng b nh, phương pháp nuơi c y và quan sát vi sinh v t trong mơ b nh, phân l p và đ nh danh, thành ph n b nh h i đư c trình bày b ng 3.16. Cĩ 5 lo i b nh h i trên lá, 1 b nh h i trên hoa, 3 b nh h i trên qu , 2 b nh h i trên cành và 2 b nh h i trên thân đư c ghi nh n trong quá trình đi u tra. Trong các lo i b nh đi u tra đư c trên cây s u riêng, b nh thán thư bi u hi n nhi u tri u ch ng khác nhau trên lá, b nh ph bi n và cĩ t l b nh cao (++). B nh này do n m Collectotrichum là tác nhân gây b nh, thu c b Melanconiales
- 59 l p n m b t tồn. Ngồi ra, b nh thán thư, đ m rong và đ a y d ng lá xu t hi n m c đ ph bi n (++). Riêng b nh th i v xì m xu t hi n m c đ r t ph bi n (+++) và nh hư ng nghiêm tr ng đ n sinh trư ng và năng su t. B ng 3.15: Thành ph n b nh h i trên cây s u riêng M c đ ph bi n Stt Tên Vi t Nam Tên khoa h c BPBH Ri6 MT CH KQX 1 Mu i đen đám Capnodium Lá, qu + + + + 2 mu i đen đ ng ti n Meliona Lá + + + + 3 Thán thư Colletotrichum Lá + + ++ ++ ++ zebethinum 4 B nh cháy lá Rhizoctonia Lá + + + + solani 5 Đ m rong Cephaleuros Lá + + ++ ++ ++ virescens 6 Th i hoa Fusarium Hoa + + + + 7 Th i qu Phytophthora Qu + + ++ ++ ++ palmivora 8 Th i qu Lasiodiplodia Qu + + + + 9 N m h ng Corticium Cành + + + + salmonicolor 10 Đ a y d ng lá Sticta Thân + + ++ ++ ++ platyphylla 11 Th i v xì m Phytophthora Thân, + ++ +++ +++ +++ palmivora cành 3.6.2.2 Kh năng ch ng ch u c a 4 gi ng s u riêng và m c đ gây h i c a 3 lo i b nh h i chính Ba lo i b nh ph bi n nh hư ng đ n sinh trư ng và năng su t cây s u riêng là: B nh thán thư, b nh th i qu và th i v xì m do n m Phytophthora . * B nh thán thư gây h i s u riêng B nh khá ph bi n cây s u riêng, v t b nh thư ng xu t hi n t rìa lá
- 60 ho c chĩp lá, cĩ màu nâu xám, m t dư i v t b nh cĩ màu vàng nh t, gi a mơ b nh và mơ kh e đư c ngăn cách b i vi n màu nâu đ . V t b nh n ng khơ và quăn l i, m t trên v t b nh cĩ nh ng ch m nh li ti màu đen đĩ là nh ng đĩa cành bào t . * B nh th i v xì m Cây nhi m b nh, b lá khơng cịn bĩng mư t và chuy n màu vàng, sau đĩ r ng theo t ng cành hay m t phía c a cây. Trên thân cĩ d u hi u ch y nh a trên b m t v cây, v t b nh ư t và nh a cĩ màu nâu, n m thư ng t n cơng xung quanh g c và các cành c a cây s u riêng. V t b nh phát tri n theo th i gian cĩ th t năm này sang năm khác, tùy theo th i gian nhi m b nh mà kích thư c v t b nh cĩ khác nhau, ch y d c theo thân gây th i v xì m thân. * B nh th i qu V t b nh kh i đ u là m t vài ch m nh màu nâu đen thư ng xu t hi n v trí d c theo chi u t cu ng qu s u riêng tr xu ng xung quanh qu , hi m th y v t b nh ph n cu i qu , sau đĩ phát tri n thành hình trịn hay loang l và cĩ màu nâu trên v qu . Khi qu già v t b nh n t ra và ph n th t bên trong b th i, cĩ r t nhi u s i n m màu tr ng trên v t b nh và làm qu s u riêng r ng trư c khi chín. K t qu đánh giá đư c ghi nh n b ng 3.16. Đ i v i b nh thán thư, khơng cĩ s khác bi t nhi u v kh năng ch ng ch u b nh trên 4 gi ng s u riêng (Ri6, Monthong, Chín Hĩa và Kh qua xanh), ch cĩ gi ng Monthong cĩ ch s b nh nh hơn 10 và đư c đánh giá là kháng, cịn l i các gi ng đ u m c kháng y u. Đ i b nh th i qu , hai gi ng Ri6 và Monthong cĩ ch s b nh nh hơn 10 đư c đánh giá là kháng, hai gi ng cịn l i cĩ ch s b nh đư c đánh giá thang đi m 3 tương đương m c kháng y u. Đ i v i b nh th i v xì m , gi ng Monthong cĩ ch s b nh th p nh t (6,5%) đư c đánh giá là kháng y u, 3 gi ng cịn l i m c nhi m nh .
- 61 B ng 3.16: Tính ch ng ch u m t s b nh h i chính trên 4 gi ng s u riêng Ri6 Monthong Chín Hĩa Kh Qua Xanh B nh h i TLB CSB TĐ TLB CSB TĐ TLB CSB TĐ TLB CSB TĐ MK MK MK MK (%) (%) (%) (%) (%) (%) (%) (%) Thán thư 21,3 15,2 3 KY 16,5 9,2 2 K 23,1 14,1 3 KY 19,3 11,5 3 KY Th i qu 16,1 8,4 2 K 12,6 7,2 2 K 25,8 13,5 3 KY 21,5 14,4 3 KY Th i v 31,3 16,3 4 NN 17,2 6,5 3 KY 24,5 17,4 4 NN 25,7 16,5 4 NN Xì m TLB: T l b nh, CSB: ch s b nh, TĐ: thang đi m, MK: m c kháng K: kháng (CSB: 5 <10%), KY: kháng y u (CSB: 10 <15%), NN: nhi m nh (CSB: 15 <25%) 62
- 62 Các lồi n m gây b nh quan tr ng đư c phân l p, nuơi c y và theo dõi đ c đi m hình thái. K t qu m t s đ c đi m hình thái c a các lồi n m gây h i b nh thán thư, th i qu và th i v xì m đư c ghi nh n b ng 3.17. B ng 3.17: M t s đ c đi m hình thái c a các lồi n m gây b nh chính Hình thái khu n l c Hình thái bào t Đ c đi m T Kí Kích mơi trư ng Đư ng Hình T hi u Đ c đi m thư c nuơi c y kính (cm) d ng ( m) Xám đen, Tr dài, Khí sinh, 1 COLL xám, xám 3 5 7,5 21,4x7,06 trịn hai xám tr ng tr ng đ u Tr ng, khí Hình qu 2 PHY 1 Khơng màu 4,0 5,1 sinh, s i 45,3x29,8 lê n m thưa Tr ng, khí Hình qu 3 PHY 2 Khơng màu 4,2 5,3 sinh, s i 47,3x28,8 lê n m thưa Ghi chú: COLL: Collectotrichum , PHY: Phytophthora N m gây b nh Colletotrichum thu c B n m đĩa Melanconiales l p n m b t tồn. Nh ng ch m đen nh trên b m t v t b nh là các đĩa cành c a n m. Đĩa cành cĩ nhi u lơng gai màu nâu, c ng đa bào, lúc đ u hình thành dư i l p bi u bì, v sau phá v mơ l ra ngồi. Cành bào t phân sinh ng n, khơng phân nhánh, đơn bào, hình cong khơng màu, bào t phân sinh hình tr dài cong hai đ u, đơn bào, khơng màu, kích thư c 11,4 13,8 x 3,6 4,9 m. N m Phytophthora palmivora thu c l p n m t o Phycomycetes . N m hình thành các b c bào t đ ng, đơn bào, khơng màu, hình tr ng, cĩ 1 núm nh đ u. Trong nư c, b c bào t đ ng sinh bào t đ ng ho c n y m m tr c ti p
- 63 xâm nhi m gây b nh, đ ng bào t kích thư c nh hơn, hình tr ng, cĩ 2 tiêm mao đ di chuy n trong nư c và cũng cĩ th n y m m gây b nh. 3.7 Xác đ nh n ng đ thu c Agri fos 400 phịng tr b nh th i v xì m cho s u riêng T t c các cây đư c ch n làm thí nghi m đ u cĩ bi u tri u ch ng b nh v i m c đ khơng khác nhau nhi u. M t s cây đang cĩ bi u hi n vàng lá và r ng qu non, trên thân cĩ m t s v t b nh v i kích thư c l n nh khác nhau, m t s v t b nh đang bi u hi n xì m . Sau khi ch n cây chúng tơi ti n hành tiêm thu c vào thân theo các n ng đ các cơng th c thí nghi m và li u lư ng theo khuy n cáo c a nhà phân ph i s n ph m. Đ đánh giá nh hư ng c a thu c đ n kh năng phịng tr b nh th i v xì m trên cây s u riêng, m t s ch tiêu đư c theo dõi và đánh giá: di n bi n ch s b nh, bi u hi n tri u ch ng b nh các cơng th c thí nghi m. Đ đánh giá hi u l c c a thu c, chúng tơi d a vào ch tiêu tăng trư ng c a kích thư c v t b nh trên thân. Di n bi n ch s b nh các cơng th c thí nghi m qua các l n đi u tra trong th i gian thí nghi m đư c ghi nh n b ng 3.19 và bi u đ 3.5. Ch s b nh các cơng th c thí nghi m cĩ các giá tr khác nhau qua các l n đi u tra, sau 15 ngày x lí thu c, ch s b nh khơng khác nhau nhi u gi a các cơng th c. Tuy r ng các cơng th c 3 và 4 các cây cĩ bi u hi n b nh ch m l i, nhưng c p b nh v n chưa thay đ i. Th i gian sau khi x lí 1 tháng, bi u hi n b nh các cơng th c cĩ s sai khác cĩ ý nghĩa th ng kê, cơng th c đ i ch ng, b nh v n ti n tri n, lá vàng, trái non r ng, v t b nh phát tri n và ti p t c xì m . các cơng th c 3 và 4, b nh cĩ d u hi u d ng l i, càng v sau cây cĩ bi u hi n h i ph c, ra lá non, trái ít r ng và kích thư c v t b nh khơng phát tri n. Ch s b nh cơng th c x lí thu c 3 và 4 gi m d n sau 3 tháng tiêm thu c, nhưng giá tr thay đ i khơng nhi u.
- 64 B ng 3.18: Ch s b nh các cơng th c x lí thu c Cơng Th c Trư c x Sau x lý (tháng) lý 0,5 1 2 3 CT 1 (Đ/C) 15,6 16,7 a 20,3 a 24,3 a 27,2 a CT 2 14,7 15,1 b 16,9 b 17,8 b 19,6 b CT 3 15,3 14,9 b 12,9 c 10,8 c 9,6 c CT 4 15,8 14,7 b 13,0 c 10,7 c 9,7 c LSD 5% 1,46 1,9 0,64 0,78 CV% 5,0 6,4 2,1 2,5 30 25 CT 1 CT 2 20 CT 3 CT 4 15 10 Ch s b nh (%) b nh s Ch 5 0 TXL 0,5T 1T 2T 3T Th i gian sau x lí (Tháng) Bi u đ 3.5: Ch s b nh các cơng th c thí nghi m qua các l n đi u tra Hi u l c phịng tr c a thu c là giúp cây h i ph c và phát tri n bình thư ng tr l i, bên c nh các s li u đ nh lư ng, bi u hi n sinh trư ng c a cây theo quan sát là c n thi t. Cây bi u hi n h i ph c, đ nh sinh trư ng phát tri n, lá h i xanh, v t b nh khơ m là các tiêu chí c n thi t đ nh n bi t thu c cĩ hi u qu và cây cĩ bi u
- 65 hi n ph c h i hay khơng? Bi u hi n chung c a các cây trong cơng th c thí nghi m đư c trình bày b ng 3.19. Theo s li u b ng 3.19, bi u hi n c a cây các cơng th c thí nghi m cĩ s khác bi t rõ nét. Cơng th c đ i ch ng khơng tiêm thu c, bi u hi n b nh v n ti p t c phát tri n, 2 tháng sau khi x lý trùng vào giai đo n mưa nhi u, b nh phát tri n nhanh, b lá cây s n l i và kém đ bĩng, nhi u cây b vàng lá tồn b , lá r ng, cành khơ và cây ch t. Cơng th c 2 m t s cây v n đang cĩ bi u hi n vàng lá, r ng lá và r ng qu non nhưng m c đ ít hơn, m t s v t b nh v n đang xì m . cơng th c 3 và 4, cây cĩ bi u hi n h i ph c, đ nh sinh trư ng phát tri n, b lá cĩ đ bĩng và xanh tr l i, qu non ít r ng, v t b nh khơ và khơng cịn xì m , qu trên cây v n phát tri n bình thư ng và cho thu ho ch. B ng 3.19: Bi u hi n cây sau khi x lý thu c Agri fos 400 Cơng Th c Bi u hi n cây sau x lý 3 tháng Lá chuy n vàng, lá r ng, qu non r ng nhi u, cành thưa, tán cây CT 1 khơng dày, đ nh sinh trư ng khơng phát tri n, v t b nh trên thân (ĐC) ch y m , m t s cây r ng lá tồn b và cây ch t. Lá khơng ti p t c b vàng, b nh bi u hi n ch m l i, tuy nhiên CT 2 cây v n chưa bi u hi n phát tri n tr l i. Lá h i xanh, qu ít r ng, đ nh sinh trư ng phát tri n, cây cĩ s c CT 3 s ng, v t b nh khơ. Lá h i xanh, đ nh sinh trư ng phát tri n, qu khơng r ng, v t CT 4 b nh khơ, khơng ch y m , cây bi u hi n h i ph c và phát tri n. Đ đánh giá hi u l c c a thu c theo s li u đ nh lư ng, chúng tơi dùng ch s tăng trư ng v t b nh các cơng th c tiêm thu c khác nhau đ so sánh. Trư c khi tiêm thu c 1 ngày ti n hành đo kích thư c m t s v t b nh (chi u dài và chi u r ng), m i cây đo 4 v t b nh, các v t b nh này đư c đánh d u c đ nh đ đo đ m các l n ti p theo.
