Luận văn Đánh giá hiệu quả giao rừng, khoán bảo vệ rừng theo quyết định 304/2005/QĐ-TTG tại 02 huyện Chư Sê và Chư Pưh, tỉnh Gia Lai

pdf

134 trang yendo 4830

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Đánh giá hiệu quả giao rừng, khoán bảo vệ rừng theo quyết định 304/2005/QĐ-TTG tại 02 huyện Chư Sê và Chư Pưh, tỉnh Gia Lai", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_danh_gia_hieu_qua_giao_rung_khoan_bao_ve_rung_theo.pdf

Nội dung text: Luận văn Đánh giá hiệu quả giao rừng, khoán bảo vệ rừng theo quyết định 304/2005/QĐ-TTG tại 02 huyện Chư Sê và Chư Pưh, tỉnh Gia Lai

i B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN ĐC HUN ĐÁNH GIÁ HIU QU GIAO RNG, KHỐN BO V RNG THEO QUYT ĐNH 304/2005/QĐTTG TI 02 HUYN CHƯ SÊ VÀ CHƯ PƯH, TNH GIA LAI Chuyên ngành: Lâm hc Mã s: 60. 62. 60 LUN VĂN THC S LÂM NGHIP Buơn Ma thut, năm 2011
ii LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Tác gi Nguyn Đc Hun
iii LI CM ƠN Đ hồn thành chương trình đào to Thc sĩ chuyên ngành lâm hc, h chính quy, ti trưng Đi hc Tây Nguyên, tơi xin chân thành cm ơn: Quý thy cơ giáo trưng Đi hc Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm nghip, Phịng Đào to Sau đi hc, Ban giám hiu nhà trưng đã tn tình ging dy và to điu kin thun li cho tơi trong sut thi gian khố hc. Lãnh đo và tp th cán b giáo viên trưng Trưng Trung hc Lâm nghip Tây Nguyên đã to điu kin thun li v vt cht ln tinh thn trong sut quá trình hc tp đ tơi đt đưc kt qu này. Cán b phịng Nơng nghip, phịng Tài nguyên mơi trưng, Chi cc thng kê ht kim lâm huyn Chư Sê và Chư Pưh; các HGĐ thuc làng DLâm, xã H’Bơng, huyn Chư Sê và làng Kênh Mék, xã IaLe, huyn Chư Pưh đã to điu kin thun li cho tơi trong quá trình điu tra hin trưng, thu thp s liu phc v cho quá trình nghiên cu. Đc bit tơi xin trân trng cm ơn thy giáo PGS.TS. Nguyn Danh, Phĩ Trưng Đồn Đi biu quc hi Tnh Gia Lai đã dành nhiu thi gian quý báu, tn tình hưng dn tơi trong sut thi gian thc tp và hồn thành lun văn này. Do thi gian cĩ hn và trình đ chuyên mơn cịn hn ch, bn thân mi bưc đu làm quen vi cơng tác nghiên cu khoa hc, nên đ tài khơng tránh khi nhng thiu sĩt. Kính mong quý thy, cơ giáo và bn bè đng nghip quan tâm gĩp ý đ đ tài đưc hồn thin hơn. Xin chân thành cm ơn! Ban Mê Thut, tháng 07 năm 2011 Tác gi Nguyn Đc Hun
iv MC LC Trang M ĐU 1 Chương 1. TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 3 1.1. Giao đt, giao rng trên th gii 3 1.1.1. Xu hưng ca th gii v s dng rng và đt rng 3 1.1.2. Kt qu s dng rng trên th gii 5 1.2. Giao đt, giao rng Vit Nam 6 1.2.1. Qun lý s dng rng Vit Nam 6 1.2.1.1. Quan đim ca Nhà nưc v qun lý s dng rng 6 1.2.1.2. Kt qu thc hin các ch trương, chính sách v qun lý s dng rng 9 1.2.1.3. Nhng tn ti trong qun lý s dng rng 11 1.2.2. Mt s nghiên cu, đánh giá v giao đt, giao rng Vit Nam 12 1.3. Nhn xét chung v phn tng quan 15 Chương 2. ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 17 2.1. Điu kin t nhiên 17 2.1.1. Khí hu Thy văn 17 2.1.2. Đa hình, th nhưng 19 2.1.3. Tài nguyên rng 20 2.2. Điu kin dân sinh, kinh t xã hi 22 2.2.1. Dân s, lao đng 22 2.2.2. Văn hĩa, tơn giáo 22 2.2.3. Đc đim kinh t 22 2.2.4. Đt đai, tp quán canh tác, tình hình qun lý s dng rng và đt rng 22 2.2.5. Mi quan h gia các bên liên quan vi vic qun lý tài nguyên rng 23 2.2.6. Cơ s h tng 26
v 2.2.7. Tín dng, th trưng 26 2.2.8. Hot đng khuyn nơng lâm 27 2.3. Nhn xét chung v khu vc nghiên cu 28 2.3.1. Mt mnh 28 2.3.2. Mt yu 28 Chương 3. MC TIÊU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 30 3.1. Mc tiêu nghiên cu 30 3.2. Đi tưng và phm vi nghiên cu 30 3.3. Ni dung nghiên cu 30 3.4. Phương pháp nghiên cu 31 3.4.1. Phương pháp lun nghiên cu 31 3.4.2. Phương pháp nghiên cu c th 31 3.4.2.1. Các phương pháp đưc s dng đ đánh giá hiu qu giao rng, khốn bo v rng 32 3.4.2.2. Các phương pháp đưc s dng đ xác đnh nhng tn ti và nguyên nhân ca nhng tn ti trong giao rng, khốn bo v rng 34 3.4.2.3. Các phương pháp nghiên cu đ đ xut gii pháp nhm nâng cao hiu qu cơng tác giao đt, giao rng 35 Chương 4. KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 36 4.1. Hiu qu ca giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304 36 4.1.1. Quá trình thc hin giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304 ti 02 huyn Chư Sê và Chư Pưh và kt qu đt đưc 36 4.1.1.1. Quá trình thc hin giao, khốn rng 36 4.1.1.2. Kt qu đt đưc 37 4.1.1.3. Nhng khĩ khăn và tn ti trong quá trình giao, khốn rng 39 4.1.2. Tình hình qun lý, s dng rng sau giao, khốn 41 4.1.2.1. Tình hình qun lý rng 41 4.1.2.2. Tình hình s dng rng 45
vi 4.1.2.3. Tình hình thc hin các quyn và nghĩa v ca các h gia đình nhn giao, khốn rng 46 4.1.2.4. Vn đu tư vào các hot đng sn xut và phát trin lâm nghip sau giao, khốn rng 48 4.1.3. Hiu qu kinh t xã hi mơi trưng 48 4.1.3.1. Hiu qu kinh t 48 4.1.3.2. Hiu qu xã hi 58 4.1.4.3. Hiu qu mơi trưng 61 4.2. Nhng tn ti và nguyên nhân 70 4.2.1. Nhng tn ti trong giao rng, khốn bo v rng 70 4.2.2. Nguyên nhân ca nhng tn ti trong giao rng, khốn bo v rng 71 4.2.2.1. Cơ ch thc hin cịn bt cp 73 4.2.2.2. Chính sách h tr v vn, k thut khĩ đn đưc vi ngưi dân 73 4.2.2.3. Qun lý Nhà nưc v tài nguyên rng kém hiu qu 74 4.2.2.4. Năng lc qun lý, s dng rng ca các h gia đình cịn hn ch 76 4.2.2.5. S cn tr ca mt s tp tc truyn thng 77 4.3. gii pháp nâng cao hiu qu cơng tác giao đt, giao rng 77 4.3.1. Phân tích tác đng ca nhng nguyên nhân nh hưng ti kh năng đt đưc mc tiêu theo Quyt đnh 304 77 4.3.3. Đ xut các nhĩm gii pháp 81 4.3.3.1. Hồn chnh cơ ch thc hin 81 4.3.3.2. Quan tâm chính sách v vn và k thut 81 4.3.3.3. Tăng cưng qun lý Nhà nưc v tài nguyên rng 81 4.3.3.4. Nâng cao năng lc qun lý, s dng rng ca h gia đình 82 4.3.3.5. Gii quyt vn đ v tp tc truyn thng 82 KT LUN VÀ ĐÊ NGH 83 TÀI LIU THAM KHO 87 PH LC
vii DANH MC CÁC T VIT TT BQL RPH Ban qun lý rng phịng h BVR Bo v rng BV&PTR Bo v và phát trin rng DNNN Doanh nghip Nhà nưc GRKBVR Giao rng, khốn bo v rng GKR Giao, khốn rng GCN Giy chng nhn GCN QSDĐ Giy chng nhn quyn s dng đt HGĐ H gia đình HGĐ & CĐ H gia đình và cng đng HĐSX Hot đng sn xut KBV Khốn bo v KTXHMT Kinh t xã hi mơi trưng LN Lâm nghip LSNG Lâm sn ngồi g NLKH Nơng lâm kt hp NN&PTNT Nơng nghip và phát trin nơng thơn ODA Official Development Assistance (H tr phát trin chính thc) PRA Paticipatory Rural Appraisal (Đánh giá nơng thơn cĩ s tham gia) PTLN Phát trin lâm nghip QLBVR Qun lý bo v rng QLBV&PTR Qun lý bo v và phát trin rng QLSDR Qun lý, s dng rng QĐ Quyt đnh RRA Rapid Rural Appraisal (Đánh giá nhanh nơng thơn) SXLN Sn xut lâm nghip TNR Tài nguyên rng TN&MT Tài nguyên và mơi trưng TW Trung ương UBND y ban nhân dân VBQPPL Văn bn quy phm pháp lut
viii DANH MC CÁC BNG Bng 1.1. Hiu qu qun lý rng các quc gia 5 Bng 1.2. Kt qu cp GCN đt lâm nghip 10 Bng 2.1. Thành phn lồi cây rng trong tài nguyên rng giao, khốn 20 Bng 2.2. Thng kê nhng lồi LSNG ti đa đim nghiên cu 21 Bng 4.1. Thng kê kt qu giao rng, KBV rng 38 Bng 4.2. Bng s liu vi phm qun lý bo v rng năm 2010 44 Bng 4.3.Tng hp thu nhp, chi phí trong cơ cu kinh t ca các HGĐ trưc khi nhn GRKBVR 51 Bng 4.4. Tng hp thu nhp, chi phí trong cơ cu kinh t ca các HGĐ sau khi nhn GRKBVR 52 Bng 4.5. Cơ cu thu nhp, chi phí t các hot đng sn xut lâm nghip 56 Bng 4.6. Phân tích mt s tiêu chí nh hưng đn phát trin kinh t lâm nghip 57 Bng 4.7. Tng hp thay đi din tích sau giao khốn rng 62 Bng 4.8. Tng hp thay đi v thành phn lồi thc vt trưc và sau GRKBVR 64 Bng 4.9. Phân cp xĩi mịn cĩ s tham gia ca ngưi dân 65 Bng 4.10. Tng hp thay đi v cht lưng đt trưc và sau giao khốn rng 65 Bng 4.11. Tng hp din bin v ngun nưc trưc và sau giao khốn rng 67 Bng 4.12. Tng hp đánh giá chung v hiu qu ca KBV rng 68 Bng 4.13. Tng hp đánh giá chung v hiu qu ca giao rng 69
ix DANH MC CÁC HÌNH Hình 1.1. Thng kê din tích rng c nưc giao cho các ch rng qun lý s dng 10 Hình 1.2. Din tích rng giao cho các đi tưng qun lý 11 Hình 2.1. Gin đ Gausen Walter H.Chư Sê và Chư Pưh, T. Gia Lai 18 Hình 2.2. Mi quan h gia các bên liên quan đn QLSDR làng DLâm 24 Hình 2.3. Mi quan h gia các bên liên quan đn QLSDR làng Kênh Mék 25 Hình 3.1. Các bưc tin hành nghiên cu 31 Hình 4.1. Tĩm tt 6 bưc GRKBVR theo Quyt đnh 304/2005TTgCP 37 Hình 4.2. Thu nhp bình quân trưc và sau khốn bo v rng 49 Hình 4.3. Thu nhp bình quân trưc và sau giao rng 50 Hình 4.4. Cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc và sau khi nhn khốn bo v rng 53 Hình 4.5. Cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc và sau khi nhn giao rng 53 Hình 4.6. Cơ cu thu nhp t các hot đng sn xut lâm nghip 54 Hình 4.7. Cơ cu thu nhp t các hot đng sn xut lâm nghip 55 Hình 4.8. S bt cp ca chính sách giao, khốn rng nghèo cho đng bào nghèo ti huyn Chư Sê và huyn Chư Pưh, tnh Gia Lai. 59 Hình 4.9. Thay đi din tích rng sau khi khốn bo v 63 Hình 4.10. Thay đi din tích rng sau khi giao 63 Hình 4.11. Sơ đ cho đim đánh giá hiu qu v KTXHMT khu vc KBVR . 68 Hình 4.12. Sơ đ cho đim đánh giá hiu qu v KTXHMT khu vc giao rng 69 Hình 4.13. Phân tích cây vn đ xác đnh nguyên nhân dn đn chính sách GR KBVR theo Quyt đnh 304 kém hiu qu 72 Hình 4.14. Trưng lc tác đng đn mc tiêu ca chính sách GRKBVR theo QĐ 304 78 Hình 4.15. Phân tích cây mc tiêu xác đnh gii pháp đy nhanh cơng tác GĐGR 80
1 M ĐU A. S cn thit ca đ tài Giao đt, giao rng là ch trương ca Đng và Nhà nưc v phân cp, phân quyn trong qun lý tài nguyên rng [15]. Thc hin ch trương này, trong nhng năm qua rng và đt rng đưc giao cho các đi tưng (t chc kinh t, các ban qun lý rng, các đơn v vũ trang, các h gia đình, cá nhân, cng đng dân cư, và các t chc khác) qun lý, s dng là 9.999.892 ha, đt 77,5 % tng din tích rng hin cĩ [16]. Quá trình GĐGR đưc thc hin qua nhiu giai đon và thay đi theo hưng gim dn v din tích đi vi các doanh nghip Nhà nưc và tăng dn cho đi tưng h gia đình và cng đng dân cư sng gn rng. Điu này cho thy s quan tâm và nhn thc ca Nhà nưc v vai trị, v trí ca ngưi dân và cng đng sng gn rng là ht sc quan trng trong vic đĩng gĩp vào cơng tác qun lý, s dng rng bn vng cũng như gĩp phn vào phát trin kinh t xã hi nơng thơn, min núi. Song song vi s chuyn bin đĩ, nhiu văn bn qui phm pháp lut đã đưc ban hành nhm c th hĩa ch trương ca Đng và Nhà nưc ti mi vùng, min, đa phương khác nhau. Đây là nhng cơ s pháp lý đ ngưi nhn giao, khốn rng yên tâm đu tư, sn xut và làm giàu t khu rng do mình làm ch. Tri qua hơn 15 năm thc hin ch trương ca Nhà nưc v GĐGR cho các HGĐ, cá nhân và cng đng, kt qu đt đưc đã ch ra rng: Đây ch là kt qu v mt s lưng da trên vic hồn thành nhng th tc pháp lý mà chưa phn ánh đưc hiu qu ca chính sách đi vi QLSD rng; hiu qu ca giao, khốn rng chu nh hưng ca nhiu yu t t đc đim KTXH ca các HGĐ&CĐ, loi rng giao, khốn đn quá trình t chc thc hin, nhng h tr theo sau và h thng chính sách đi kèm. Bên cnh nhng thành tu đt đưc trong rng giao, khốn qun lý bo v nhiu đa phương cơng tác tng kt, đánh giá v mt hiu qu sau giao, khốn rng vn chưa đưc thc hin mt cách kp thi, đy đ;
2 nhng vn đ cịn tn ti chưa đưc phn hi đ chính sách ca Nhà nưc cĩ tính thc tin hơn và ngưi nhn rng tip cn đưc. “Thí đim giao rng, khốn bo v rng cho HGĐ&CĐ trong buơn, làng là đng bào dân tc thiu s ti ch các tnh Tây Nguyên” theo Quyt đnh 304/ 2005/ QĐTTg đã kt thúc t cui năm 2010. Đây là chính sách ưu tiên cho đi tưng là các h gia đình và cng đng ngưi đng bào dân tc thiu s nghèo, thiu đt sn xut. Vic t chc thc hin trong và sau quá trình giao, khốn rng ti Gia Lai cịn nhiu bt cp nhưng chưa đưc tng kt, đánh giá đy đ. Xut phát t tình hình trên đ tài “Đánh giá hiu qu giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304/ 2005/ QĐ TTg ti 2 huyn Chê Sê và Chư Pưh, tnh Gia Lai” đưc thc hin, qua đĩ đ xut gii pháp nhm nâng cao hiu qu quá trình này trên đa bàn nghiên cu. B. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca đ tài Ý nghĩa khoa hc: Kt qu nghiên cu s đĩng gĩp v phương pháp lun trong tin trình GĐGR. Ý nghĩa thc tin: Kt qu nghiên cu s phân tích đưc nhng đim mnh, đim yu, cơ hi, thách thc trong GĐGR trên đa bàn nghiên cu; tìm ra đưc nguyên nhân ca nhng tn ti và trên cơ s đĩ đ ra gii pháp nhm gĩp phn nâng cao hiu qu quá trình này trên đa bàn nghiên cu.
3 1. Chương 1. TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 1.1. Giao đt, giao rng trên th gii 1.1.1. Xu hưng ca th gii v s dng rng và đt rng Phi tp trung hĩa ngành lâm nghip là xu hưng hin nay ca th gii, đc bit là các nưc đang phát trin. Đây là xu hưng phân quyn cho ngưi dân, cng đng và các cơng ty tư nhân trong qun lý rng. Thy Đin: Nhà nưc qun lý 25% din tích rng và đt rng, các cơng ty ln s hu 25%, cịn li 50% din tích rng và đt rng thuc s hu ca các h tư nhân [14]. Phn Lan: S hu tư nhân v rng và đt rng Phn Lan mang tính truyn thng, cĩ ti hai phn ba din tích rng và đt rng thuc s hu tư nhân và cĩ khong 430.000 ch rng, bình quân mi ch rng s hu 33 ha [14]. Đc và New Zealand cĩ t trng Nhà nưc qun lý rng tương ng là 54% và 77% [14]. Nht bn: Cĩ ba hình thc s hu đt lâm nghip, đĩ là s hu Nhà nưc, s hu cơng cng và s hu tư nhân [14]: Nhà nưc s hu 7,84 triu ha, chim 31,2% rng và đt rng ca c nưc, nhng din tích rng và đt rng này ch yu nhng nơi xa xơi ho lánh, đa hình him tr, Các t chc chính quyn đa phương s hu trên 2,7 triu ha, chim 10,74%. Các cơng ty tư nhân và các HGĐ s hu 14,6 triu ha, chim 58,10%. Cĩ ti 88% ch rng là các h tư nhân, trong s đĩ 89% là nhng ngưi cĩ t 0,1 ha – 5 ha đt lâm nghip; 10,7% là nhng ch h tư nhân cĩ t 5 ha 50 ha cịn li 0,4% là nhng ch h tư nhân cĩ trên 50 ha đt lâm nghip. Do phn ln các ch rng là nhng ngưi s hu dưi 5 ha đt lâm nghip nên các ch rng này đã liên kt vi nhau thành các Hi. Hin nay Nht Bn cĩ 1.430 Hi các ch rng vi 1.718.000 thành viên.
4 Chính ph cĩ chương trình tr cp nhm h tr cho các hot đng lâm sinh, xây dng đưng lâm nghip thơng qua Hi các ch rng, ngồi ra các ch rng cịn đưc ưu tiên vay vn đ sn xut kinh doanh vi lãi sut thp, đng thi cịn đưc gim thu đt lâm nghip. Trung Quc: Theo Hin pháp vào đu nhng năm 80 ca th k 20, Chính quyn t TW đn tnh và huyn bt đu cp chng nhn quyn s dng đt cho tt c các ch rng là các t chc Nhà nưc, tp th và tư nhân. Mi h nơng dân đưc phân phi mt din tích đt rng đ sn xut kinh doanh. “Lut lâm nghip qui đnh đơn v tp th và nơng dân trng cây trên đt mình làm ch thì hồn tồn đưc hưng sn phm trên mnh đt đĩ”. Sau khi đưc cp GCN QSDĐ, chính ph đã áp dng chính sách nhy bén thúc đy phát trin trang tri rng và kinh doanh đa dng đ cĩ li trưc mt và lâu dài. Cĩ hai hình thc s hu đt đai là s hu Nhà nưc và s hu tp th (s hu cng đng). S hu Nhà nưc đi vi đt trang tri quc doanh hoc đt do Nhà nưc s dng, s hu tp th đi vi đt ca các làng nơng thơn [14 ]. Thái Lan: Hin nay đang thí đim giao rng cho cng đng, đã giao khong 200.000 ha gn các đim dân cư, Nhà nưc tr cp cho mi h ti đa 50 rai và ti thiu là 5 rai (1rai = 1.600m 2). Thái Lan d kin áp dng mt chính sách nơng lâm nghip tồn din, chú trng ti các vn đ xã hi, mơi trưng và ngưi nghèo, ly cng đng làm đơn v cơ s [14 ]. Inđơnexia: Mi gia đình gn rng đưc nhn khốn 2.500 m 2 đt trng cây, trong 2 năm đu đưc phép trng lúa cn, hoa màu trên din tích đĩ và đưc hưng tồn b sn phm hoa màu khơng phi np thu. Cơng ty lâm nghip cho nơng dân vay vn dưi hình thc cung cp ging, phân hố hc, thuc tr sâu, sau khi thu hoch ngưi nơng dân phi tr li đy đ s ging đã vay, cịn phân hố hc và thuc tr sâu ch phi tr li 70%. Trưng hp ri ro, nu mt mùa thì khơng phi tr vn vay đĩ. Ngồi ra, Nhà nưc cịn h tr mt phn kinh phí đ xây dng cơ s h tng nơng thơn; hưng dn k thut nơng lâm nghip
5 thơng qua các hot đng khuyn nơng, khuyn lâm; t chc làm thí đim, hc tp rút kinh nghim và trin khai ra din rng [14 ]. Philippin: Chính sách lâm nghip xã hi “Institutional Social Forestry Program” (ISFP) năm 1980 ca chính ph nhm dân ch hố vic s dng đt rng cơng cng và khuyn khích vic phân chia mt cách hp lý các li ích ca rng, chương trình này nhm to điu kin phát trin kinh t xã hi cho cng đng ngưi dân sng ph thuc vào đt rng thơng qua đĩ phát trin và bo v tt tài nguyên rng [14 ]. 1.1.2. Kt qu s dng rng trên th gii Theo Đinh Hu Hồng, Đng Kim Sơn (2007), Vin Chính sách và Chin lưc Phát trin Nơng nghip Nơng thơn, khi nghiên cu đ tài: “Giao đt và giao rng Vit Nam Chính sách và thc tin” , xét v hiu qu s dng rng thơng qua năng sut sinh khi trên mt héc ta, thì Đc và New Zealand đt rt cao, ln lưt là 268 m 3/ha và 125 m 3/ha. Câu hi đt ra liu cĩ phi ngưi dân và doanh nghip mi qun lý hiu qu tài nguyên rng. So sánh hiu qu ca h thng lâm trưng quc doanh Vit Nam hin nay và hiu qu qun lý Đc và New Zealand thì hiu qu ca hai hình thc qun lý rng này trái ngưc nhau [6] (Bng 1.1). Bng 1.1. Hiu qu qun lý rng các quc gia Tng Din Đ Dân s Tr Năng din tích tích che Sn lưng Nưc (triu lưng sut t nhiên rng ph (1000m 3) ngưi) (m 3/ha) (m 3/km 2) (km 2) (km 2) (%) Vit Nam 80,0 332.000 98.190 35,2 38 7.133 72 Nht Bn 127,0 376.520 240.810 60,0 145 29.494 122 Malaysia 24,4 328.550 192.920 58,7 119 22.507 116 New Zealand 4,0 267.990 79.460 30,6 125 26.965 339 Đc 82,4 349.270 107.400 30,7 268 54.634 508 (Ngun: REFAS, 2005 trích dn bi Đng Kim Sơn, 2007)
6 1.2. Giao đt, giao rng Vit Nam 1.2.1. Qun lý s dng rng Vit Nam 1.2.1.1. Quan đim ca Nhà nưc v qun lý s dng rng Vit Nam, ch trương GĐGR đã đưc Đng và Nhà nưc quan tâm t nhng năm đu thp k 80 ca th k 20. Ch th 29CT/TW ngày 12 tháng 11 năm 1983 ca Ban Bí thư nhn mnh “làm cho mi khu đt, mi cánh rng, mi qu đi đu cĩ ngưi làm ch c th, ” . T sau Đi hi Đng tồn quc ln th VI, vi đưng li đi mi ca Đng, ngành lâm nghip t ch da vào quc doanh đã chuyn sang lâm nghip xã hi, nhân dân tr thành lc lưng ch yu bo v và phát trin rng. Ngh quyt 10 (khố VI) ca B Chính tr ngày 5/4/1988 đã ch rõ: Thc hin vic giao rng và đt rng cho hp tác xã, tp đồn sn xut và h nơng dân bo v, chăm sĩc, nuơi trng, khai thác và tn dng sn phm ca rng, to điu kin cho dân cư vùng cĩ rng, đt rng sinh sng và làm giàu bng kinh doanh tng hp các th mnh ca rng. Điu 1, Lut đt đai năm 1987 qui đnh: Đt đai thuc s hu tồn dân do Nhà nưc thng nht qun lý. Nhà nưc giao đt cho các nơng trưng, lâm trưng, hp tác xã, tp đồn sn xut nơng nghip, lâm nghip, xí nghip, đơn v vũ trang nhân dân, cơ quan Nhà nưc, t chc xã hi và cá nhân dưi đây gi là ngưi s dng đt đ s dng n đnh, lâu dài . Điu 1, Lut đt đai năm 1993 qui đnh, các t chc, HGĐ, cá nhân trong nưc và các t chc, cá nhân nưc ngồi đưc Nhà nưc cho thuê đt. Khon 3, Điu 9, Lut đt đai năm 2003 qui đnh: Cng đng dân cư gm cng đng ngưi Vit Nam sinh sng trên cùng đa bàn thơn, làng, p, bn, buơn, phum, sĩc và các đim dân cư tương t cĩ cùng phong tc, tp quán hoc cĩ chung dịng h đưc Nhà nưc giao đt hoc cơng nhn quyn s dng đt . Song song vi nhng thay đi v Lut đt đai qua các ln sa đi, Lut BV&PTR cũng cĩ nhng thay đi theo hưng m rng v đi tưng đưc giao QLSDR.
7 Điu 2, Lut BV&PTR năm 1991 ghi rõ: “Nhà nưc giao rng, đt trng rng cho t chc, cá nhân đ bo v, phát trin và s dng rng n đnh, lâu dài, ” . Như vy, Lut BV&PTR năm 1991 đã th ch hố mt bưc ch trương GĐGR vi đi tưng đưc giao là t chc và cá nhân. Ngh đnh s 02/ CP ngày 15/1/1994 ca Th tưng Chính ph đã to thêm mt bưc tin khi qui đnh các t chc, HGĐ, cá nhân đưc giao đt lâm nghip đ s dng n đnh, lâu dài vào mc đích lâm nghip. Cho đn nay, lut pháp mi chính thc cơng nhn HGĐ là mt trong nhng đi tưng đưc GĐGR. Vic thơng qua Lut BV&PTR đưc sa đi, b sung năm 2004 là mt bưc tin quan trng trong quá trình xã hi hĩa ngành lâm nghip. Ngồi các t chc, HGĐ và cá nhân đưc giao, cho thuê rng (Điu 5) thì cng đng dân cư thơn, bn cũng tr thành đi tưng đưc giao rng vi nhng qui đnh v quyn, nghĩa v (Điu 29, 30) . Ngồi vic GĐGR Nhà nưc cịn cho các t chc, HGĐ và cá nhân thuê đt, thuê rng đ phát trin lâm nghip (Khon 2 và 3, Điu 5). Ngưi Vit Nam đnh cư nưc ngồi đu tư ti Vit Nam đưc Nhà nưc giao rng, cho thuê rng, giao đt, cho thuê đt đ phát trin rng (Khon 6, Điu 5); t chc, cá nhân nưc ngồi đu tư ti Vit Nam đưc Nhà nưc cho thuê rng, cho thuê đt đ phát trin rng (Khon 7, Điu 5). Đây là bưc tin quan trng trong quan đim, nhn thc tha nhn các thành phn kinh t đu đưc tham gia bo v và phát trin rng. Điu này là phù hp vi ch trương phát trin nn kinh t hàng hố nhiu thành phn đnh hưng xã hi ch nghĩa. Chin lưc phát trin lâm nghip giai đon 20062020 vi mc tiêu hồn thành giao, cho thuê rng và đt lâm nghip cho các t chc, doanh nghip, HGĐ, cá nhân và cng đng dân cư thơn trưc năm 2010. Mc a), Khon 3, Điu 1 nhn mnh: Phát trin lâm nghip phi trên cơ s đy nhanh và làm sâu sc hơn ch trương xã hi hĩa ngh rng, thu hút các ngun lc đu tư cho bo v và phát trin rng . Vic đy mnh GĐGR cho cá nhân, HGĐ, cng đng và
8 các thành phn kinh t ngồi quc doanh là bng chng rõ ràng th hin quan đim ca Nhà nưc v xã hi hĩa ngành lâm nghip. Cĩ th nĩi rng, qua quá trình trên 20 năm thc hin GĐGR, nhn thc ca các cp, các ngành v phát trin ngành lâm nghip đã cĩ nhiu chuyn bin cơ bn. Trưc ht, đĩ là s thay đi v nhn thc t ch trương phát trin sn xut lâm nghip da vào quc doanh là chính, chuyn sang phát trin ngành lâm nghip da trên cơ s xã hi hố ngày càng cao. Nhà nưc và Nhân dân cùng bo v và phát trin rng, trong đĩ nhân dân là lc lưng ch yu [8]. Nhng VBQPPL liên quan đn GĐGR cĩ th nêu như sau: Quyt đnh 327/HĐBT, ngày 15/9/1992 ca Ch tch Hi đng B trưng v mt s ch trương, chính sách s dng đt trng, đi núi trc, rng, bãi bi ven bin và mt đt ca Ch tch Hi đng B trưng. Ngh đnh 01/CP, ngày 04/01/1995 ca Chính ph, ban hành bn qui đnh v vic giao khốn đt s dng vào mc đích sn xut nơng nghip, lâm nghip, nuơi trng thy sn trong các DNNN. Ngh đnh 02/CP, ngày 15/03/1995 ca Chính ph, ban hành qui đnh v vic giao đt lâm nghip cho t chc, HGĐ, cá nhân s dng n đnh, lâu dài vào mc đích lâm nghip. Quyt đnh 661/QĐTTg, ngày 29/7/1998 v mc tiêu, nhim v, chính sách và t chc thc hin d án trng mi 5 triu ha rng. Ngh đnh 163/1999/NĐCP, ngày 16/11/1999 ca Chính ph, v giao đt, cho thuê đt lâm nghip cho t chc, HGĐ và cá nhân s dng n đnh, lâu dài vào mc đích lâm nghip. Quyt đnh 178/2001/QĐTTg, ngày 27/11/2001 ca Th tưng Chính ph, v quyn hưng li, nghĩa v ca HGĐ, cá nhân đưc giao, đưc thuê nhn khốn rng và đt lâm nghip. Ngh đnh 135/2005/NĐCP, ngày 08/11/2005 ca Chính ph, v vic giao khốn đt nơng nghip, đt rng sn xut và đt cĩ mt nưc nuơi trng thu sn trong các nơng trưng quc doanh, lâm trưng quc doanh.
9 Quyt đnh 304/2005/QĐTTg, ngày 23/11/2005 v vic Thí đim giao rng, khốn bo v rng cho h gia đình và cng đng trong buơn, làng là đng bào dân tc thiu s ti ch các tnh Tây Nguyên. Đây là chính sách tip theo ca Đng và Nhà nưc nhm vào đi tưng là đng bào dân tc thiu s ti ch các tnh Tây Nguyên, trong đĩ ưu tiên cho đng bào dân tc thiu s thuc đi tưng quy đnh ti QĐ132 và QĐ134. Vi QĐ132 và QĐ134, các h nhn ch đưc nhn đt sn xut và đt , cịn QĐ304 các h đưc nhn rng và mt phn đt trng khơng cĩ rng đ phát trin rng bn vng thơng qua hot đng bo v, khơi phc và sn xut NLKH. Đi tưng rng giao, khốn: Rng đưc KBV là các khu rng đc dng, rng phịng h và các khu rng t nhiên là rng sn xut cĩ tr lưng giàu, trung bình nhưng đang đĩng ca. Rng đưc giao là rng sn xut nhưng khơng thuc đi tưng rng KBV. Quyn li ca các h nhn GRKBV: Đưc nhn tin 50.000 đ/ha/năm (đi vi rng KBV), đưc h tr cây ging LN đ trng rng, đưc tr cp go 10kg/khu/tháng (< 6 tháng/năm) nu đang thiu đĩi, Nghĩa v ca các h nhn GRKBVR: Qun lý, bo v, s dng rng đúng mc đích, ranh gii; t chc sn xut, phát trin rng theo đúng quy trình k thut, quy ch, chính sách v qun lý, bo v rng và các quy đnh ca pháp lut v bo v và phát trin rng. 1.2.1.2. Kt qu thc hin các ch trương, chính sách v QLSDR Din tích rng giao cho các đi tưng qun lý, s dng: Thc hin các ch trương, chính sách v QLSDR, trong nhng năm qua, din tích rng do các ch rng qun lý đang cĩ s thay đi. Xu hưng rng giao cho các ban qun lý, các HGĐ, cng đng, các ban qun lý, các t chc kinh t và t chc khác tăng lên và gim đi đi tưng qun lý là các DNNN và UBND (Hình 1.1). Nhng ch rng chim phn ln din tích là các DNNN (Cơng ty lâm nghip), các ban qun lý rng (phịng h và đc dng), các HGĐ, UBND các xã.
10 Trong khi đĩ, din tích rng giao cho đi tưng là các t chc kinh t, các cng đng qun lý cịn hn ch. Din tích rng c nưc giao cho các ch rng qun lý, s dng (T năm 20052009) 5,000,000 4,500,000 4,000,000 3,500,000 3,000,000 2,500,000 2,000,000 Din tích (ha) tích Din 1,500,000 1,000,000 500,000 DN nhà Ban QLR T chc H gia Cng T chc Đơn v vũ UBND nưc kinh t đình đng khác trang Ch rng Hình 1.1. Thng kê din tích rng c nưc giao cho các ch rng qun lý s dng (Ngun: S liu din bin tài nguyên rng t năm 20052009, Cc Kim lâm) Kt qu cp GCN QSDĐ lâm nghip: Tính đn ngày 30 tháng 9 năm 2007, c nưc cp đưc 1.111.292 giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip cho 5.518 t chc và 1.104.109 HGĐ, cá nhân vi tng din tích là 8.163.835 ha (Ngun: Báo cáo 93/BCCP ngày 19 tháng 10 năm 2007 ca Chính ph v Kt qu cp GCN đt lâm nghip) , đt 62,24% tng din tích đt lâm nghip cn đưc cp. Bng 1.2. Kt qu cp GCN đt lâm nghip Tng s Kt qu cp GCN (giy) Din tích đưc cp GCN (Ha) Tng din h cn T HGĐ, HGĐ, tích cn cp Tng s Tng s T chc cp chc cá nhân cá nhân 993,175 13,075,604 1,111,292 5,518 1,104,109 8,163,835 4,947,070 3,169,084 (Ngun: Báo cáo s 93/BCCP ngày 19 tháng 10 năm 2007 ca Chính ph) Din tích rng giao cho các t chc, cá nhân và HGĐ theo vùng: Hình 1.2 cho thy, đi vi nhĩm rng giao cho các HGĐ thì vùng Trung du Min núi phía Bc giao đưc nhiu nht (1.906.281 ha), trong khi vùng Đơng nam b, Tây Nguyên cịn rt hn ch.
11 Nhng vùng cịn din tích đt trng nhiu là vùng Trung du min núi phía Bc 1.225.164ha, chim 30,16%; vùng Duyên hi trung b 530.160ha, chim 25,83%; vùng Tây Nguyên 744.378ha, chim 25,64% (Ph lc 2. 1). Din tích rng giao cho các đi tưng qun lý (năm 2007) 100% 80% Din tích chưa giao T chc khác 60% Cng đng H g. đình cá nhân T l % l T 40% Đơn v vũ trang BQL rng 20% T chc Kinh t 0% n yê gu N ây T ùng V Các vùng trong c nưc Hình 1.2. Din tích rng giao cho các đi tưng qun lý (Ngun: S liu tng hp tình hình giao rng trên tồn quc năm 2007, Cc kim lâm) 1.2.1.3. Nhng tn ti trong qun lý s dng rng Mc dù trên danh nghĩa, phn ln các din tích rng đã đưc giao cho các ch qun lý, s dng, nhưng thc t cơng tác giao rng, cho thuê rng cịn cĩ nhng hn ch sau: T l din tích rng do các DNNN, UBND các cp qun lý chim 33,69%, trong khi đĩ t l din tích rng giao cho các đi tưng khác cịn thp: 24,79% đi vi HGĐ, 6,9% đi vi các t chc kinh t (S liu thng kê din bin tài nguyên rng năm 2009, Cc kim lâm) . Điu này làm gim hiu qu xã hi ca chính sách giao rng, cho thuê rng ca Nhà nưc và chưa huy đng đưc ngun lc to ln trong dân. Nhiu nơi din tích rng giao cho ch rng và ngưi dân chưa xác đnh c th trên bn đ và thc đa; h sơ GĐGR thiu nht quán, qun lý khơng cht ch và khơng đng b. Cĩ nhng din tích rng và đt lâm nghip đưc giao qun lý đã b chuyn đi mc đích khác nhưng khơng b x lý hoc làm ngơ [2].
12 Nhiu DNNN qun lý din tích rng ln nhưng khơng cĩ kh năng kinh doanh và chưa đưc to điu kin đ sn xut kinh doanh cĩ hiu qu các din tích rng đưc giao; các din tích rng do UBND các cp qun lý vn chim t trng ln 2.422.485 ha (chim 18,27%) nhưng trách nhim khơng rõ ràng, qun lý cịn nhiu lng lo vì cp xã chưa đ năng lc qun lý, thiu cán b, lc lưng và phương tin bo v. V cơ bn đi tưng rng giao cho UBND qun lý vn trong tình trng vơ ch hoc khơng đưc bo v, qun lý tt; nhiu din tích rng giao cho các HGĐ, cá nhân chưa phát huy hiu qu kinh t, ngưi dân vn chưa sng đưc bng ngh rng. Thiu các gii pháp đ đưa đt đã giao cho các h vào phc v sn xut. Phn ln nơng dân sng trên đa bàn min núi thiu vn và k thut đ trng, chăm sĩc làm giàu rng nhưng ít đưc h tr cĩ hiu qu. Mc dù ch trương GĐGR đã cĩ t nhiu năm nay nhưng chính sách trong lĩnh vc này đn nay vn chưa to đưc đng lc cho ngưi nhn đt nhn rng phát trin sn xut to thu nhp. Vic GĐGR cĩ nhiu đim khác vi giao đt nơng nghip. Trong khi đt nơng nghip, sau khi giao cho h nơng dân s dng n đnh, lâu dài ngay lp tc đã to ra s chuyn bin mnh m thì đi vi đt lâm nghip, vic giao đt cho dân mi ch là bưc đi đu tiên. 1.2.2. Mt s nghiên cu, đánh giá v giao đt, giao rng Vit Nam Trong nhng năm va qua, đã cĩ nhiu cơng trình, d án nghiên cu, đánh giá v cơng tác GĐGR nưc ta, mi cơng trình nghiên cu đu cĩ nhng phương pháp đánh giá, tip cn riêng, nhng quy mơ và vùng min khác nhau; mc tiêu, ni dung ca các cơng trình cũng cĩ s khác bit do s thay đi ca chính sách và yêu cu bc thit ca tình hình thc t ca cơng tác nghiên cu, đánh giá. Cĩ th tng hp các cơng trình nghiên cu v GĐGR như sau: Lê Thc Cán và tp th tác gi (1994), đã thc hin cơng trình “Đánh giá tác đng mơi trưng phương pháp lun và kinh nghim thc tin” [3] đã to ra mt tin đ v phương pháp lun và cơ s khoa hc đi vi nghiên cu mơi trưng.
13 Trn Hu Dào (1995) đã s dng phương pháp phân tích tài chính đ đánh giá hiu qu kinh doanh rng Qu (Cinnamomum cassia) trong lun văn thc s [4]. Tuy nhiên, yu t xã hi và mơi trưng chưa đưc phân tích sâu. Trn Văn Lc (1999) trong lun văn thc s [8], đánh giá tác đng ca giao đt lâm nghip, theo Ngh đnh 02/CP ngày 15/01/1994 đn phát trin kinh t, xã hi và bo v mơi trưng ti xã Bng Lng, huyn Ch Đn tnh Bc Cn, tác gi chưa đánh giá đưc tác đng ngưc li ca yu t kinh t xã hi mơi trưng khu vc nghiên cu đn chính sách ca Chính ph. Quách Đi Ninh (2003) đã s dng các ch tiêu v kinh t, xã hi, mơi trưng khi “ Nghiên cu tác đng ca chính sách giao đt lâm nghip ti quá trình phát trin kinh t HGĐ làm cơ s đ xut gii pháp phát trin kinh t xã hi ti xã Bc An huyn Chí Linh tnh Hi Dương” [9]. Tuy nhiên, mt s ch tiêu đánh giá như: “Ci thin điu kin sng ca HGĐ” , “Gĩp phn phát trin cơ s h tng” , “Gĩp phn phát trin cơ s y t, giáo dc” tác gi chưa phân bit đưc phn nào là tác đng t chính sách giao đt lâm nghip đem li cho ngưi dân. Phm Xuân Phương, Đ Anh Minh (2003) trong cơng trình “Kho sát, đánh giá tình hình trin khai chính sách hưng li đi vi HGĐ, cá nhân và cng đng đưc giao rng và đt lâm nghip ti tnh Gia Lai và Đk Lk” [10], tác gi đã tp trung nghiên cu v: Tình hình trin khai chính sách hưng li đi vi HGĐ, cá nhân, cng đng đưc giao, khốn rng và đt lâm nghip ti mt s đa phương thuc 2 tnh: Gia Lai và Đk Lk. Làm rõ nhng bt cp, thiu ht và nhng vn đ ny sinh khi trin khai chính sách hưng li ti các đa phương. Tìm hiu nguyn vng ca ngưi dân và đ xut ca đa phương nơi nghiên cu liên quan đn t chc trin khai chính sách hưng li. Đ xut mt s ý kin liên quan đn t chc trin khai chính sách hưng li trong thi gian ti.
14 Trn Đc Viên và cng s (2005) cơng trình nghiên cu “Phân cp trong qun lý tài nguyên rng và sinh k ngưi dân” [15] ch yu tr li câu hi: Tin trình phân quyn trong hot đng qun lý tài nguyên rng cng đng đã đưc thc hin như th nào. Chính sách phân quyn tác đng th nào đn s thay đi tài nguyên rng các vùng khác nhau. Chính sách phân quyn cĩ nh hưng gì đn sinh k ca ngưi dân. Nguyn Xuân Sơn (2005) khi “Đánh giá tác đng ca d án lâm nghip xã hi và bo tn thiên nhiên tnh Ngh An đn vùng đm Vưn Quc Gia Pù Mát”, [12] tác gi đã đ cp đn tác đng ca d án trên các mt kinh t, xã hi, mơi trưng, trong đĩ cĩ so sánh các ch s trưc và sau khi kt thúc d án. Tuy nhiên, vic phân tích hiu qu kinh t ca mt s cây trng dài ngày đưc trng trong thi gian 5 năm là chưa hp lý. Đinh Hu Hồng, Đng Kim Sơn (2007) vi đ tài “ Giao đt và giao rng Vit Nam Chính sách và thc tin” [12], đã đưa ra 4 vn đ cn kim nghim, đĩ là: Chính sách GĐGR đã to điu kin cho các h làm ch trong sn xut và phn nào phát huy đưc hiu qu ca đt rng; Khơng đem li hiu qu nhiu lm cho ngưi nghèo, dân bn đa vùng rt sâu và xa; Các chương trình h tr đi kèm (tín dng, k thut, h tng, th trưng, thơng tin) khơng phát huy hiu qu đng b; và To ra s manh mún v đt đai nên khĩ cĩ vùng đt lin vùng lin khonh đ trng rng thương mi và thu hút đu tư nưc ngồi. Bo Huy (2008) trong đ tài nghiên cu đim ti Tây Nguyên v Qun lý rng và hưng li trong GĐGR [7], tác gi đã ch ra phương pháp lun tip cn tt đ qun lý rng bn vng trong GĐGR, đĩ là: Giao quyn s dng rng và đt rng cho cng đng dân cư thơn làng;
15 Phát trin h thng gii pháp k thut cn da vào kin thc sinh thái đa phương kt hp vi kin thc k thut thích ng và do cng đng la chn; Lp k hoch kinh doanh rng đơn gin, do cng đng qun lý và giám sát, h tr bi cơ quan qun lý đa phương; Phát trin các t chc, th ch, chính sách đ h tr cho tin trình, bao gm: Hình thành ban qun lý rng cng đng và nâng cao năng lc; xây dng và nâng cao hiu lc ca quy ưc bo v và phát trin rng cng đng; thit lp h thng hành chính lâm nghip t cp xã đn huyn, đơn gin, dân cĩ th tip cn đưc; và đc bit là cn cĩ cơ ch hưng li t rng rõ ràng, đơn gin, d áp dng, tng bưc to ra sinh k cho ngưi dân t rng. Hồng Liên Sơn, Nguyn Ngc Quang, Lê Văn Cưng, Võ Đi Hi (2008) trong cơng trình “ Đánh giá mt s d án lâm nghip vùng Tây Nguyên giai đon 19952005, kt qu và bài hc kinh nghim” [11]. Tác gi đã s dng phương pháp tip cn đánh giá d án mang tính h thng, bao gm mt tp hp các nhân t đu vào, các hot đng, các kt qu đt đưc so vi vi mc tiêu mà mi d án đt ra. Mi d án nghiên cu s la chn nhng ni dung đánh giá phù hp, cơ bn ni dung đánh giá da vào 5 tiêu chí là: i) Hiu qu; ii) Hiu sut; iii) Tính thích hp; iv) Tính bn vng và v) Tác đng. Các tiêu chí đánh giá này đưc B K hoch và Đu tư s dng đ đánh giá các d án ODA [1]. 1.3. Nhn xét chung v phn tng quan Quá trình GĐGR và kt qu đt đưc trên th gii và trong nưc cho thy: GĐGR cho HGĐ&CĐ là xu hưng hin nay trong qun lý rng nhiu nưc trên th gii, phù hp vi quy lut tt yu, khách quan trong qun lý tài nguyên rng. Kt qu đt đưc các nưc cĩ khác nhau, điu này khơng ph thuc vào quyn s hu, s dng thuc v Nhà nưc hay tư nhân, mà ph thuc vào th ch chính sách qui đnh cho ch th qun lý rng như th nào. Cĩ đm bo cho đi tưng nhn rng thc hin trách nhim và to đng lc đ qun lý tt tài nguyên rng hay khơng.
16 Vic đưa ra các chính sách h tr sau GĐGR phi tương ng vi h thng qun lý hành chính và phương pháp tip cn. Phân cp, phân quyn trong qun lý rng là mt trong nhng ni dung ca ch trương xã hi hĩa trong qun lý tài nguyên rng Vit Nam nhm hưng ti qun lý rng bn vng. Điu này cho phép nhng ngưi sng gn rng đưc tip cn và cĩ trách nhim trong vic QLSDR và đt rng, mi khonh rng đu cĩ ch thc s; đng thi đm bo tính cơng bng và to cơng ăn, vic làm cho ngưi nghèo vùng sâu, vùng xa. Đ ch trương GĐGR ca Nhà nưc thc s phát huy đưc mc tiêu qun lý rng bn vng; các hot đng sn xut, kinh doanh trên din tích rng và đt rng đưc giao tr thành ngun thu nhp chính đĩng gĩp vào cơ cu thu nhp ca các h nhn rng, địi hi phi cĩ nhng b sung, ci thin c v th ch, chính sách h tr và t chc thc hin. Chính sách GĐGR Vit Nam nĩi chung, chính sách giao rng, KBV rng theo Quyt đnh 304/2005/QĐTTg thc hin ti Gia Lai nĩi riêng cịn nhiu vn đ cn phi tng kt, đánh giá và nghiên cu [5]. Các khía cnh cn ưu tiên nghiên cu là: (i) Kt qu đt đưc ca chính sách GRKBVR theo Quyt đnh 304 ti đa đim nghiên cu và nhng vn đ, tr ngi; hiu qu v các mt kinh t, xã hi, mơi trưng; (ii) Quá trình QLSDR sau giao, khốn gp phi nhng khĩ khăn, vưng mc nào; (iii) Vic trin khai các VBQPPL liên quan ny sinh nhng bt cp gì trong thc tin; (iv) Thc trng v điu kin kinh t, xã hi, loi rng giao, khốn và năng lc ca nhng HGĐ cĩ tác đng như th nào đn kh năng đt đưc mc tiêu ca chính sách. Xut phát t yêu cu trên, đ tài “Đánh giá hiu qu giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304/2005/QĐTTg ti 2 huyn Chê Sê và Chư Pưh, tnh Gia Lai” đưc thc hin đ làm sáng t nhng vn đ trên, qua đĩ đ xut mt s gii pháp gĩp phn nâng cao hiu qu QLSDR trên đa bàn nghiên cu.
17 2. Chương 2. ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU Khu vc nghiên cu gm hai đa đim: (1) Làng DLâm thuc xã H’Bơng, huyn Chư Sê là khu vc cĩ thc hin KBV rng; và (2) Làng Kênh Mek thuc xã Ia Le, huyn Chư Pưh là khu vc cĩ thc hin giao rng. 2.1. Điu kin t nhiên 2.1.1. Khí hu Thy văn Khí hu: Huyn Chư Sê và Chư Pưh nm trong vùng khí hu nhit đi giĩ mùa Cao nguyên. Mt năm cĩ hai mùa rõ rt, mùa mưa kéo dài t tháng 5 đn tháng 11, mùa khơ bt đu t tháng 12 cho đn tháng 4 năm sau 1. Ch đ nhit đ: Nhit đ trung bình hàng năm t 26,37 oC – 25,66 oC. Tháng cĩ nhit đ cao nht là tháng 5 (28,46 oC), tháng cĩ nhit đ thp nht là tháng 1 vi nhit đ trung bình là 23,06 oC. Lưng mưa: Tng lưng mưa trung bình bin đng t 1.069,5 mm 1.299,9 mm/năm, lưng mưa tp trung t tháng 7 đn tháng 11, chim 75,4% lưng mưa c năm. Tháng cĩ lưng mưa cao nht là tháng 9 (259,3mm), tháng cĩ lưng mưa thp nht là tháng 1 (1,46mm). Trong năm thưng cĩ tiu hn vào tháng 6. Yu t nhit đ và khí hu trong 5 năm đưc biu th trên biu đ m Nhit (biu đ Gausen Walter). Hình 2.1 cho thy: Thi kỳ khơ là khi đưng bin trình mưa nm dưi đưng bin trình ca nhit đ, tương ng vi khong thi gian t 14 tháng 12 đn 16 tháng 4 năm sau; thi kỳ m là khi đưng bin trình mưa vưt trên đưng bin trình nhit đ, tương ng khong thi gian t 16 tháng 4 đn ht tháng 6 và t 14 tháng 12 đn 16 tháng 4 năm sau; thi kỳ tha m là khi lưng mưa vưt 100 mm, tương ng vi khong thi gian t 01 tháng 7 đn 14 tháng 11. 1 Niên giám thng kê tnh Gia Lai, năm 2010.
18 Hình 2.1. Gin đ Gausen Walter H.Chư Sê và Chư Pưh, T. Gia Lai (Ngun: Niên giám thng kê Gia Lai năm 2010) Thái Văn Trng (1998) đã phân tích mc đ hn và kit trong mùa khơ trên cơ s phân tích ch đ m nhit t gin đ Gausen Walter thơng qua vic phân tích s tháng hn (S) và kit (D) [13]. Theo Thái Văn Trng, ch s khơ hn đưc biu din bng cơng thc: X = S.A.D = 5.4.1 Trong đĩ: S là s tháng khơ (Ps ≤ 2t); A là s tháng hn (Pa ≤ t); D là s tháng kit (Pd ≤ 5mm). Như vy cĩ th xác đnh đưc mùa khơ hn kéo dài trong 5 tháng (t 12 đn tháng 4 năm sau), trong đĩ cĩ 4 tháng hn (t tháng 12 đn tháng 3 năm sau) và 01 tháng kit (tháng 1). Đây là thi gian thưng xy ra nguy cơ cháy rng, cn tăng cưng cơng tác tun tra bo v rng và xây dng h thng chịi canh, đưng băng cn la các khu vc trng đim, đc bit là khu vc rng trng, rng non.
19 Ch đ m: Đ m trung bình năm là 83,1%, nhit đ trung bình cao nht là 96,4%, nhit đ trung bình thp nht là 58,7%. Thy văn: Khu vc thc hin KBV rng: Trong khu vc cĩ sơng Ayun chy t thưng ngun Đăk Ayun, huyn Đăk Đoa v, theo hưng t Bc xung Nam và đ v lịng h Ayun H. Sơng Ayun chy qua đa bàn các xã B Ngoong, Ayun và H’Bơng, chiu dài sơng khong 30km, rng 15 – 20 m, lưu lưng nưc rt ln: mùa mưa cĩ đ sâu t 57 m, mùa khơ t 13m. Ngồi ra, trên đa bàn cũng cĩ mt s sui nh chy t hưng Tây v hưng Đơng như sui Ia Bơng, Ia Pt, Ia Ketai, Khu vc thc hin giao rng: Trong đa bàn cĩ 01 sui ln, sui Ea H’Leo, chy qua sát ranh gii phía nam ca khu vc, tip giáp vi tnh Đăk Lăk. Ngồi ra, h thng sui nh cũng phân b khp khu vc như: Sui Ia Loup, Ea Troh Noe, Ea Alê. Đây là nhng sui cn, thưng ch cĩ nưc mùa mưa, khơng cĩ kh năng cung cp nưc cho nhng h thng canh tác nh nưc tưi. Kho sát các ging nưc đào ca dân cho thy, mch nưc ngm trong khu vc thưng t 515 mét. 2.1.2. Đa hình, th nhưng Khu vc thc hin KBV rng: Đa hình khu vc rng KBV hồn tồn nm trong vùng lịng h Ayun H, đây là khu vc đưc xác đnh là vùng rng phịng h đu ngun chng bi đp cho h cha nưc. Th nhưng ca khu vc nm trên nn đa cht ca nhng nhĩm đá (1) Mac ma axit, gm đá granit và đá cát; (2) đá phin sét bin cht, ch yu là đá phin thch sét và phin thch mica. Nhng loi đt ch yu trong khu vc là: Đt xám phát trin trên đá m granit và đá cát; Đt nâu vàng phát trin trên đá phin thch sét và đá phin thch mica; Đt thung lũng do sn phm dc t bi đp.
20 Khu vc thc hin giao rng: Dng đa hình ca khu vc rng giao ch yu là dng đi thp, lưn sĩng nghiêng dn v phía Nam. Đ dc t trung bình t 38o, mt s ít din tích trong khu vc cĩ đ dc ti 20 o là các đi đt đc lp. Loi đt ch yu là đt cát xám bc màu (Ba) phát trin trên đá m granit. Loi đt này đã b thối hĩa, bc màu do quá trình xĩi mịn, ra trơi và thm thc vt che ph mng, ít mùn. 2.1.3. Tài nguyên rng Lồi cây: To nên h sinh thái rng là nhng lồi cây thân g chim ưu th trong cu trúc rng. Nhng lồi cây g chính trong Khu vc thc hin giao rng và khốn bo v rng th hin bng 2.1. Bng 2.1. Thành phn lồi cây rng trong tài nguyên rng giao, khốn Làng DLâm, xã H’Bơng, Làng Kênh Mék, xã IaLe, Huyn Chư Sê, Gia Lai Huyn Chư Pưh, Gia Lai Nhĩm g Ghi Ghi Lồi cây Lồi cây chú chú Giáng hương (Pterocarpus Nhĩm I macrocarpus) , Cm lai (Dalbergia bariaensis Pierre ) Căm xe (Xylia xylocarpa (Roxb) Taub ), Sn m (Shorea Căm xe (Xylia xylocarpa Nhĩm II roxburghii G. Don ), Cm li ên (Roxb) Taub ) (Shorea siamensis Miq ) Bng lăng (Lagerstroemia Bng lăng (Lagerstroemia Nhĩm III calyculata) , Chiêu liêu đen calyculata) , Chiêu liêu (Terninalia alata) đen (Terninalia alata) Du trà beng (Dipterocarpus Du đng (Dipterocapus Chim Nhĩm IV obtusifolius) , S n bơ bơ tuberculatus Roxb ) ưu th (Cinamomum tonkinensis Pitard ) Gi đ (Lit hocarpus ducampii Lành ngnh (Cratoxylum Hickel et A.camus ), Lành ng nh Nhĩm V pruniflorum Kurtz ), Trâm (Cratoxylum pruniflorum Kurtz ), (Xyzylium wightianum) Trâm (Xyzylium wightianum) Trám (Canarium album) , Kháo Nhĩm VI (Machilus ecochinchinensis) , Mã tin (Strychnos nuxvomica L) (Ngun: Phương án thí đim GRKBVR theo Quyt đnh 304 ca BQL RPH Chư Sê và UBND huyn Chư Sê, năm 2006)
21 Lâm sn ngồi g (LSNG): Vi phn ln ngưi dân các vùng đng bào dân tc thiu s Tây Nguyên, LSNG luơn đĩng mt vai trị quan trng đi vi đi sng ca h. Khơng nhng là ngun thc phm cung cp thc ăn hàng ngày cho phn ln ngưi dân qua nhng sn phm như rau rng, măng các loi, nm, trái cây, đng vt rng, cá, LSNG cịn là mt b phn gn lin vi đi sng tâm linh ca ngưi dân. Tuy nhiên, s thay đi v loi cây trng, tp quán canh tác và din tích rng suy gim đã kéo theo s thay đi trong đi sng và sinh hot ca ngưi dân. Kho sát, đánh giá v LSNG ti đa nghiên cu cho thy, ngun li v LSGN đang suy gim và tr nên thiu vng dn trong sinh hot và đi sng tâm linh. Loi ngun li này hin nay ch yu đưc ngưi dân khai thác, và s dng cho gia đình mà ít đưc đem bán ra th trưng. Bng 2.2 lit kê nhng sn phm lâm sn ngồi g theo tng nhĩm cơng dng. Đây là kt qu t ma trn xác đnh các sn phm ngồi g vi s tham gia ca ngưi dân. Bng 2.2. Thng kê nhng lồi LSNG ti đa đim nghiên cu Loi sn phm Cơng dng Làng DLâm Làng Kênh Mék 1. Loi cho dinh Măng le, rau ngĩt rng, sĩc, Rau đng, ch, cá sui (ít) dưng chut, heo rng (nay đã ht), cá bt t h, 2. Loi làm thuc Cây Hlang (cha đau bng) 3. Loi cho cht đt Ci (Nay ít đi ly vì phi đi xa) Ci 4. Loi s dng cho Lá cây, v cây, r cây đ làm men L ơ đan gùi các hot đng tín rưu ghè (rưu cn), l ơ, le, ngưng, truyn thng 5. Loi đ làm nhà và L ơ, le, L ơ đan gùi. phc v cho sn xut Cà chít làm tr tiêu G du làm hàng rào (Ngun: Kt qu điu tra LSNG ti làng DLâm và làng Kênh Mék, năm 2010) GRKBVR cho ngưi dân nu kt hp vi vic h tr cho h sn xut, canh tác dưi tán rng thì ngun li v LSNG s đưc khơi phc và đĩng gĩp mt phn khơng nh vào đi sng, tính thn ca ngưi dân.
22 2.2. Điu kin dân sinh, kinh t xã hi 2.2.1. Dân s, lao đng S liu thng kê đn cui năm 2010 cho thy: Làng DLâm: Cĩ 57 HGĐ, trong đĩ ngưi Jrai cĩ 49 h, vi 280 khu. S lao đng là 84 (nam 44, n 40). Làng Kênh Mék: Cĩ 154 h vi 985 khu, trong đĩ, ngưi Jrai là 152 h (885 khu), Kinh 2 h (9 khu). S ngưi trong đ tui lao đng là 142 ngưi. 2.2.2. Văn hĩa, tơn giáo S liu thng kê đn cui năm 2010 cho thy: Làng DLâm: S h theo Thiên chúa giáo: 40 h (241 khu). Làng Kênh Mék: 100% s h theo đo tin lành. 2.2.3. Đc đim kinh t Làng DLâm: Cĩ 49 h nghèo/ 57 h, chim 85,9% trong tồn b thơn (Kt qu điu tra chun nghèo năm 2010). Nhng h khơng nm trong đi tưng h nghèo đu là ngưi Kinh mi nhp cư trong nhng năm gn đây. Làng Kênh Mék: Cĩ 30 h nghèo/ 154 h, chim 19,5% trong tồn b s h trong thơn (Kt qu điu tra chun nghèo năm 2010). Kt qu phân loi HGĐ thơng qua PRA (ch áp dng cho ngưi Jrai) cũng phn ánh thc trng KTXH ca đa phương (Ph lc 2. 8, Ph lc 2. 9). 2.2.4. Đt đai, tp quán canh tác, tình hình qun lý s dng rng và đt rng Din tích đt sn xut bình quân cho các HGĐ là 2,8 ha/h làng DLâm và 1,8 ha/h làng Kênh Mék (Ph lc 2. 10), tuy nhiên, din tích này cịn bao gm c nhng h ngưi Kinh. Kt qu phân loi HGĐ (Ph lc 2. 8, Ph lc 2. 9) cũng ch ra rng, din tích đt sn xut khơng đng đu mà tp trung vào mt s h khá gi, điu này cho thy nhiu HGĐ nghèo cịn thiu đt sn xut. Kho sát 2 đa đim cho thy, hu ht ngưi dân đa phương vn cịn gi phương thc canh tác nương ry truyn thng là “phát – đt –chc – tra” . Lồi cây trng đây cũng đơn điu, ch yu là nhng cây quen thuc như lúa đa
23 phương 6 tháng, mì cao sn (sn), bp lai (ngơ lai), Bên cnh đĩ, trình đ canh tác lc hu, thiu đu tư chăm sĩc và đc bit là thiu nưc tưi đang là nhng tr ngi đi vi vic áp dng các k thut mi trong sn xut, thâm canh cây trng ti đa phương. Trong nhng năm gn đây, mt s h dân trng tiêu ti vưn nhà nhưng do thiu nưc nên b cht hàng lot. Tt c nhng thc trng nêu trên làm cho vic QLSDR đa phương gp rt nhiu khĩ khăn. Trong nhng năm gn đây, cht lưng rng ngày càng suy gim do nn khai thác g trái phép, nghiêm trng hơn nn phá rng làm nương ry do thiu đt sn xut, do giá nơng sn tăng cao, do mua bán, chuyn nhưng đt đai, làm cho din tích rng gim sút mt cách nhanh chĩng. 2.2.5. Mi quan h gia các bên liên quan vi vic qun lý tài nguyên rng Bng cơng c phân tích các BLQ đi vi din tích rng KBV (cho các HGĐ làng DLâm) và rng giao (cho các HGĐ làng Kênh Mék), tm quan trng và s nh hưng ca các bên đưc đánh giá và biu th trên sơ đ Venn . Quá trình phân tích các BLQ cho thy, lc lưng chính tham gia bo v rng (Hình 2.2) là các HGĐ nhn khốn và đơn v ch rng. Hot đng QLBVR đã cĩ s tham gia, phi hp ca chính quyn đa phương, các đồn th trong thơn, và ch rng. Tuy nhiên, s thiu cương quyt ca chính quyn đa phương và kim lâm huyn trong vic ngăn chn nhng hot đng cht phá, ln chim rng ca ngưi dân làng khác trong xã và dân di cư t do làm cho din tích rng b suy gim nghiêm trng.
24 Trm khuyn Chính quyn H. nơng Chư Sê Tịa án huyn Dân di cư Qun lý bo v Cng đng din tích rng giao thơn/ làng khác khốn ti làng DLâm Ht kim lâm BQL RPH Chư Sê HGĐ nhn Ngân hàng Già KBVR Nơng nghi p, làng chính sách Chính quyn xã H’Bơng Mt trn đo àn th thơn Hình 2.2. Mi quan h gia các bên liên quan đn QLSDR làng DLâm (Ngun: Kt qu tho lun nhĩm các BLQ ti làng DLâm, X. H’Bơng, Chư Sê, năm 2011) Ghi chú: Các BLQ cĩ tm quan trng đi vi vic QLBVR đưc đt trong nhng vịng trịn ln, ngưc li ít quan trng hơn thì đt trong các vịng trịn nh. V trí các vịng trịn xa so vi vịng trịn trung tâm th hin s nh hưng và mi quan h cịn hn ch, v trí gn th hin s nh hưng ln. Nhng vịng trịn chng lên vịng trịn khác th hin vai trị ch đo mang tính tích cc, vịng trịn b vịng trịn trung tâm chng lên th hin s tác đng tiêu cc đn QLBVR.
25 Chính quyn BQL RPH huyn Chư Sê Chư Sê Ngân hàng nơng nghi p, chính sách Tịa án huyn Qun lý s dng Trm Cng đng khuyn din tích rng thơn/ làng nơng khác giao ti làng Kênh Mék Ht kim lâm Chính quyn xã HGĐ nhn H’Bơng Già KBVR làng Mt trn đồn th thơn Hình 2.3. Mi quan h gia các bên liên quan đn QLSDR làng Kênh Mék (Ngun: Kt qu tho lun nhĩm các BLQ ti làng Kênh Mék, IaLe, Chư Pưh, năm 2011) Ghi chú: Các BLQ cĩ tm quan trng đi vi vic QLBVR đưc đt trong nhng vịng trịn ln, ngưc li ít quan trng hơn thì đt trong các vịng trịn nh. V trí các vịng trịn xa so vi vịng trịn trung tâm th hin s nh hưng và mi quan h cịn hn ch, v trí gn th hin s nh hưng ln. Nhng vịng trịn chng lên vịng trịn khác th hin vai trị ch đo mang tính tích cc, vịng trịn b vịng trịn trung tâm chng lên th hin s tác đng tiêu cc đn QLBVR.
26 Phân tích các BLQ đn QLSD tài nguyên rng đi vi nhng HGĐ nhn giao rng (Hình 2.3) cho thy, s h tr trong QLBVR ca chính quyn và kim lâm chưa cĩ s gn kt liên tc; chưa cĩ HĐSX nào thành cơng trên din tích rng giao cho các HGĐ; hin tưng ln chim đt rng làm ry vn tip din nhưng chưa đưc ngăn chn. 2.2.6. Cơ s h tng Trong nhng năm qua đa phương đã cĩ nhiu đi mi, gĩp phn làm gia tăng cht lưng cuc sng ngưi dân và thay đi b mt nơng thơn. Đáng chú ý là nhng cơng trình xây dng trong thi gian gn đây, như: Xây dng UBND xã, trưng hc, trm xá, làm đưng giao thơng, đin lưi, (Ph lc 2. 7). 2.2.7. Tín dng, th trưng Tín dng: Vic tip cn các ngun vn tín dng trong nhng năm gn đây đã cĩ nhiu chuyn bin tích cc. Chính sách tín dng đã đơn gin hĩa mt s th tc, cho phép ngưi dân nghèo nơng thơn cĩ th vay vn thơng qua s bo lãnh ca các t chc, đồn th đa phương như hi ph n, hi nơng dân, đồn thành niên, hi cu chin binh, Hin tưng cho vay nng lãi 02 đa đim nghiên cu vn cịn ph bin, hình thc cho vay là các quán trong làng đu tư tin vn thơng qua vic cp ging, phân bĩn, thuc tr sâu. Các h nhn đu tư phi tr lãi 3%/tháng, sau khi thu hoch phi bán sn phm cho “ch đu tư” vi giá thp hơn th trưng. Khu vc thc hin KBV rng: Trong năm 2010, ngân hàng chính sách và xã hi và Ngân hàng nơng nghip và Phát trin nơng thơn huyn Chư Sê đã gii quyt cho các đồn viên thanh niên xã vay 2.946.364.000 đng; 373 hi viên ph n vay 3.141.738.000 đng. Khu vc thc hin giao rng: Ngưi đưc vay phn ln là nhng đi tưng chính sách hoc các hi viên. Mc đích vay vn ca các h là đ phát trin sn xut, xĩa đĩi gim nghèo. Ni dung đu tư tp trung vào nhng cây trng ngn ngày và chăn nuơi. Hin ti vn chưa cĩ ai đưc vay vn đ đu tư, phát trin sn xut lâm nghip, mc dù trong
27 các văn bn ban hành đu đ cp và điu này cũng đưc qui đnh trong chính sách v vn đi vi nhng HGĐ nhn KBV hoc nhn rng đ sn xut kinh doanh lâu dài. Th trưng: Làng DLâm: Phn ln các hot đng mua và bán din ra các quán buơn bán ti làng và nhng tư thương bán do “Ch hai st” . Mt vài năm tr li đây, gn trung tâm xã, gn đưng quc l 25 cĩ mt ch tm mc lên t phát và ch hot đng khong 2 gi vào bui sáng sm. Các mt hàng ngưi dân mua vào như: Go, thc ăn, bt ngt, qun áo, giày dép, phân bĩn, ging bp, Mt hàng đem bán ra ch yu là nơng sn do ngưi dân trng trt cĩ đưc. Do chưa cĩ ch nên ngưi dân cũng khơng th tip cn đưc vi giá c thc ca th trưng, h thưng phi chu thit thịi trong trao đi, mua bán. Làng Kênh Mék: Do gn đưng giao thơng, đc bit là gn ch Ia Le (khong cách trung bình là 500 mét) nên vic mua, bán hàng hĩa sinh hot thưng ngày din ra khá thun li (tr nhng h chu s đu tư ca các quán trong làng). 2.2.8. Hot đng khuyn nơng lâm Trm khuyn nơng huyn ch yu trin khai mơ hình và tp hun k thut nơng nghip, cơng tác khuyn lâm chưa đưc quan tâm đúng mc. S phi hp, lng ghép gia các chương trình khuyn nơng và khuyn lâm cịn thiu cht ch. K thut áp dng cho các hot đng sn xut, kinh doanh dưi tán rng là phc tp, địi hi kin thc c v nơng lâm nghip và phương pháp tip cn, làm vic vi ngưi dân đa phương. Chính nhng tr ngi này làm cho vai trị ca t chc khuyn nơng đi vi nhim v phát trin sn xut nơng nghip nĩi riêng và lâm nghip nĩi chung càng tr nên khĩ khăn.
28 2.3. Nhn xét chung v khu vc nghiên cu Tng quan khu vc nghiên cu, đ tài cĩ mt s nhn xét v nhng đc đim ca điu kin t nhiên, kinh t xã hi nh hưng đn vic QLBV và PTR như sau: 2.3.1. Mt mnh c hai đa đim, đt rng ch yu là đt cát pha nên d thi cơng các cơng trình lâm sinh, tng đt dày (> 1m) phù hp vi cây trng nơng nghip và lâm nghip. Đưng giao thơng thun li, xe cơ gii cĩ th đi ti rng d dàng. Các HGĐ nhn giao, khốn rng mong mun đưc thc hin các hot đng sn xut trong khu vc rng đưc giao, khốn. Làng DLâm cĩ t l tăng dân s thp, 1,9% 2. Nhng HGĐ nhn giao rng cĩ cơ hi đưc tham gia các d án hoc liên kt vi các doanh nghip đ chuyn đi rng nghèo đ trng rng, trng cao su trên phn đt cĩ điu kin phù hp. 2.3.2. Mt yu Điu kin kinh t ca các HGĐ đu khĩ khăn, thưng thiu ăn 13 tháng nên khơng cĩ kh năng đu tư tài chính cho các hot đng sn xut như trng, chăm sĩc rng và nơng lâm kt hp. Cơ cu cây trng, vt nuơi đơn gin. Các hot đng sn xut ch yu ph thuc vào s may ri ca điu kin khí hu thi tit vì khơng ch đng đưc nưc tưi. Trình đ k thut và kh năng tính tốn làm ăn cịn hn ch. S phi hp gia các HGĐ nhn giao, khốn rng vi chính quyn đa phương và các ban ngành chc năng trong vic QLSDR cịn kém hiu qu. Cơng tác vn đng tuyên truyn trong bo v rng chưa đưc quan tâm đúng mc. 2 Báo cáo tình hình thc hin nhim v k hoch phát trin kinh t, xã hi, quc phịng an ninh năm 2010 và phương hưng, nhim v năm 2011
29 Các HGĐ nhn giao, khốn rng chưa đưc tham gia các lp tp hun v phịng cháy rng nên hin tưng cháy rng xy ra do đt ry vào mùa khơ vn thưng xuyên. Phn din tích rng giao và KBV đu là đi tưng rng nghèo nên khơng hp dn đi vi nhng HGĐ trong cơng tác qun lý, bo v. Làng DLâm: Thiu nưc sinh hot vào mùa khơ Làng Kênh Mék: T l tăng dân s t nhiên cao (2,67%), trong làng ch cĩ 1 HGĐ sinh 2 con, phn ln là sinh t 46 con. Các HGĐ đưc giao rng chưa đưc cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip. Sc ép v đt sn xut cùng vi giá nơng sn tăng cao s tác đng mnh đn vic qun lý, bo v rng trên đa bàn.
30 3. Chương 3. MC TIÊU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.1. Mc tiêu nghiên cu Mc tiêu tng quát: Gĩp phn xây dng cơ s khoa hc và thc tin trong cơng tác GĐGR nhm đy nhanh tin đ thc hin xã hi hố ngh rng và qun lý s dng rng bn vng. Mc tiêu c th: Đ đt đưc mc tiêu tng quát nêu trên, lun văn cn đt đưc các mc tiêu c th là: i) Phn ánh đưc hiu qu ca cơng tác GRKBVR trên đa bàn nghiên cu. ii) Xác đnh đưc h thng nguyên nhân ca các tn ti trong GRKBVR. iii) Xây dng đưc các gii pháp hu hiu trong GRKBVR. 3.2. Đi tưng và phm vi nghiên cu Đi tương nghiên cu: Nhng hot đng qun lý, bo v, sn xut, kinh doanh phát trin rng ca các HGĐ nhn giao rng, KBV rng. Phm vi nghiên cu : Đa đim nghiên cu đưc la chn là làng DLâm xã H’Bơng, huyn Chư Sê, tnh Gia Lai là vùng đi din cho đi tưng rng KBV; và làng Kênh Mek xã IaLe, huyn Chư Pưh, tnh Gia Lai là vùng đi din cho đi tưng rng nhn giao rng. 3.3. Ni dung nghiên cu Đ đt đưc mc tiêu đ ra, đ tài tin hành các ni dung nghiên cu sau: i) Đánh giá hiu qu giao rng, khốn bo v rng theo QĐ304, bao gm: + Quá trình thc hin GRKBVR và kt qu đt đưc. + Tình hình QLSDR sau giao rng, khốn bo v rng. + Hiu qu kinh t, xã hi và mơi trưng. ii) Phân tích các nguyên nhân ca nhng tn ti trong thc hin QĐ304. iii) Phân tích đ la chn các gii pháp nâng cao hiu qu ca cơng tác giao đt, giao rng.
31 3.4. Phương pháp nghiên cu 3.4.1. Phương pháp lun nghiên cu Hiu qu ca chính sách GRKBVR ph thuc vào nhiu yu t, t quá trình trin khai cho đn giai đon QLSDR sau giao, khốn, nhng chính sách h tr, kh năng t chc qun lý và s dng rng ca nhng HGĐ nhn giao, khốn, th trưng nơng lâm sn, Vì vy, vn đ nghiên cu phi đưc xem xét mt cách tồn din, trong đĩ phương pháp ch đo là tip cn gii quyt vn đ trong mi quan h nhân qu. 3.4.2. Phương pháp nghiên cu c th Mc ti êu nghiên c u Ni dung Tài liu th cp Đ xut Kho sát Phng vn , gii khu vc tho lun pháp thc đa các bên liên quan Đánh giá hi u qu GRKBVR Nguyên nhân ca nhng Nh ng tn ti trong giao r ng, tn ti khốn bo v rng Hình 3.1. Các bưc tin hành nghiên cu
32 3.4.2.1. Các phương pháp đưc s dng đ đánh giá hiu qu giao rng, khốn bo v rng (1) Đ tìm hiu quá trình thc hin GRKBVR và tình hình qun lý, s dng rng sau giao, khốn, các phương pháp đưc s dng gm: Phương pháp tài liu th cp: Đưc s dng đ tip cn và phân tích các báo cáo, văn bn ca S Nơng nghip và Phát trin nơng thơn tnh Gia Lai và chính quyn đa phương các cp liên quan đn GRKBVR nhm tìm hiu v tin trình thc hin GRKBVR, nhng kt qu đt đưc, nhng thun li, khĩ khăn và tình hình QLSDR trong quá trình GRKBVR ti đa bàn nghiên cu. Phương pháp kho sát thc đa: Đưc s dng đ xác đnh v trí, ranh gii khu vc rng giao và khốn bo v, nhng hot đng QLBV&PTR đã, đang din ra và nhng kt qu đt đưc, s thay đi v din tích rng trưc và sau giao khốn. Phương pháp kho sát thc đa đưc kt hp vi phng vn bán cu trúc đi vi nhng HGĐ nhn giao, khốn rng đ làm rõ hơn v tin trình giao, khốn rng, các hot đng h tr và sn xut lâm nghip, Phương pháp phng vn theo cu trúc và bán cu trúc: Đưc s dng đ đánh giá nhng mt mnh, mt yu trong quá trình GRKBVR và tình hình QLSDR sau giao và khốn. Đi tưng phng vn gm 02 cán b chi cc lâm nghip tnh Gia Lai; 04 cán b kim lâm 02 ht kim lâm huyn Chư Sê và Chư Pưh; 01 cán b huyn Chư Sê và 01 cán b huyn Chư Pưh; 01 cán b Ban qun lý rng phịng h Chư Sê; 02 cán b 02 xã H’Bơng và IaLe; 02 trưng thơn 02 đa đim nghiên cu và các HGĐ nhn GRKBVR. (2) Các phương pháp đưc s dng đ đánh giá hiu qu kinh t xã hi mơi trưng ca vic giao rng, khốn bo v rng gm: Phương pháp s dng tài liu th cp: Thu thp các thơng tin, s liu cĩ sn liên quan đn giao, khốn rng ti đa đim nghiên cu như: Phương án thí đim GRKBVR; các báo cáo tng kt, biên bn vi phm v qun lý bo v rng, Các tài liu k tha đm bo đưc tính cp nht, chính thng (do các cơ
33 quan, t chc cĩ chc năng ban hành) và đm bo đ chính xác phù hp vi yêu cu ca ch đ nghiên cu. Phương pháp đánh giá nhanh nơng thơn (RRA) và đánh giá nơng thơn cĩ s tham gia (PRA): Đưc áp dng đ thu thp và cng c nhng thơng tin, đng thi xác đnh nhng tp quán và th ch bn đa liên quan đn vic QLSDR, nhng nhu cu và mong đi ca ngưi nhn giao, khốn rng cũng như vai trị ca các bên liên quan trong cơng tác QLSDR. Phương pháp phng vn theo cu trúc và bán cu trúc: Đưc áp dng đ thu thp các thơng tin đnh tính và đnh lưng v kinh t h, v din tích rng, hin trng rng, thành phn lồi, tính đa dng sinh hc, s thay đi v mơi trưng đt và ngun nưc, ti khu vc rng giao, khốn. Phương pháp kho sát thc đa: Đưc áp dng đ cp nht và kim tra chéo thơng tin t phương pháp tài liu th cp và phương pháp PRA. Tuy nhiên, do quá trình giao, khốn rng mi thc hin t năm 2007 đn nay, thi gian mi đưc 3 năm, v cơ bn rng chưa th chuyn lên cp kính cao hơn nên ni dung kho sát hin trưng tp trung vào vic khoanh v thc đa bng máy đnh v tồn cu (GPS) đ xác đnh v din tích hin ti so vi bn đ, hin trng rng, đánh giá tình hình sinh trưng, mc đ xĩi mịn – ra trơi ca đt rng, Các ch tiêu đánh giá hiu qu kinh t: S thay đi v mc sng ca HGĐ và so sánh thu nhp bình quân/ tháng theo khu thi đim hin ti vi mc thu nhp theo chun nghèo ca Th tưng Chính ph. S thay đi cơ cu kinh t ca HGĐ và cơ cu thu nhp t lâm nghip ca các HGĐ nhn giao, khốn rng. Phân tích kh năng phát trin kinh t LN t các HGĐ nhn GKR. Các ch tiêu đánh giá hiu qu xã hi: Kh năng thu hút các HGĐ vào cơng tác QLBV và PTR. Kt qu nâng cao kin thc, k thut sn xut lâm nghip cho ngưi dân. Cơ hi m rng tip cn th trưng ca HGĐ.
34 Ch tiêu đánh giá hiu qu mơi trưng: S thay đi v din tích rng, đ che ph ca rng, thi đim trưc khi giao, khốn và thi đim đánh giá. S thay đi v thành phn lồi cây rng, tình hình tái sinh rng, cht lưng ngun nưc, mc đ xĩi mịn đt, thi đim trưc khi giao, khốn và thi đim đánh giá. Các cơng c s dng trong điu tra, đánh giá hiu qu kinh t, xã hi, mơi trưng gm: Bng câu hi phng vn theo cu trúc và bán cu trúc dùng cho cán b chi c lâm nghip tnh gia lai, cán b UBND huyn, ban qun lý rng phịng h, cán b xã, trưng thơn và các h gia đình (Ph lc 1). Chn đi tưng phng vn: Đ đánh giá hiu qu kinh t ca hot đng GRKBVR, đ tài tin hành điu tra, phng vn kinh t tồn din nhng h gia đình nhn giao rng và khốn bo v rng (gm 10 h nhn KBVR và 10 h nhn giao rng). Các HGĐ đưc phng vn theo biu mu (Ph lc 1. 1). Vic thu thp thơng tin đánh giá hiu qu v mt xã hi và mơi trưng cũng đưc tin hành đng thi vi điu tra kinh t h (Ph lc 1.1) và đưc thc hin đi vi c 2 nhĩm gm tồn b nhng h nhn giao rng và khốn bo v rng và 8 h gia đình khơng nhn giao, khốn rng mi đa đim nghiên cu. Vic tng hp và phân tích tài liu đưc tin hành theo ch đ sau khi các tài liu đã đưc thu thp đy đ. Quá trình phân tích và tng hp cĩ s kt hp ca nhiu phương pháp, cơng c khác nhau như: Phương pháp thng kê, s dng biu đ, sơ đ, bng biu, vi s tr giúp ca phn mm Excel. 3.4.2.2. Các phương pháp đưc s dng đ xác đnh nhng tn ti và nguyên nhân ca nhng tn ti trong giao rng, khốn bo v rng Phương pháp tài liu th cp, phng vn bán cu trúc, tho lun nhĩm các bên liên quan đưc kt hp s dng trong quá trình xác đnh nhng tn ti. Bên cnh đĩ, phân tích SWOT là cơng c đưc s dng đ tho lun vi nhĩm các
35 bên liên quan nhm làm ni bt nhng đim mnh, đim yu, cơ hi, thách thc ca vic giao rng, khốn bo v rng ti 2 đa đim nghiên cu. Đ xác đnh nguyên nhân ca nhng tn ti trong giao rng, KBV rng theo Quyt đnh 304, đ tài tin hành thu thp thơng tin, s liu t các báo cáo; phân tích, so sánh các VBQPPL liên quan đn GRKBVR vi thc tin quá trình thc hin ti đa đim nghiên cu; phng vn, tho lun cùng các bên liên quan. Ni dung phân tích tp trung vào nhng nguyên nhân liên quan đn t chc thc hin; các cơ ch chính sách; các VBQPPL; năng lc QLSDR ca chính quyn đa phương và HGĐ; nhng tp tc truyn thng liên quan đn qun lý, bo v rng . Cây vn đ là cơng c đưc s dng đ h thng các nguyên nhân trong quá trình phân tích. 3.4.2.3. Các phương pháp nghiên cu đ đ xut gii pháp nhm nâng cao hiu qu cơng tác giao đt, giao rng Phân tích trưng lc: Cơng c phân tích trưng lc do Lewin (1951) xây dng [17] đưc s dng đ đánh giá mc đ nh hưng ca nhng nguyên nhân gây cn vic đt đưc mc tiêu theo Quyt đnh 304/2005/TTgCP. Đây là cơng c hu hiu đ phân tích nhng lc lưng cĩ liên quan, bao gm các chính sách, cơ ch, nhng nhân vt, liên quan c th ng h và chng li s thay đi đã đưc xác đnh, cùng vi quyn lc, nh hưng và quyn li ca h. Bng cơng c phân tích trưng lc, các bên liên quan cùng tho lun, phân tích nhng lc lưng ng h (đim mnh và cơ hi) và chng đi (đim yu và thách thc) trong giao rng, KBV rng. Trên cơ s đĩ, các bên tham gia thng nht cho đim mc đ nh hưng, tác đng ca nhng lc lưng đĩ đn kh năng đt đưc mc tiêu ca chính sách GRKBVR theo Quyt đnh 304 bng cơng c bình bu đa phương. Phân tích cây mc tiêu: Các thơng tin cĩ đưc khi phân tích cây vn đ, phân tích SWOT, phân tích trưng lc s là cơ s đ đ ra các gii pháp cho cơng tác GĐGR trên đa bàn nghiên cu.
36 4. Chương 4. KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 4.1. Hiu qu ca giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304 4.1.1. Quá trình thc hin giao rng, khốn bo v rng theo Quyt đnh 304 ti 02 huyn Chư Sê và Chư Pưh và kt qu đt đưc 4.1.1.1. Quá trình thc hin giao, khốn rng Thc hin ch trương GRKBVR theo Quyt đnh 304/2005/QĐTTg, huyn Chư Sê đã phi hp cùng các cp, ban ngành t chc thc hin giao, khốn rng ti hai đa đim: Phương án giao rng, xã Ia Le (nay thuc huyn Chư Pưh) và KBV rng, xã H’Bơng, (nay thuc huyn Chư Sê). Quá trình thc hin giao, khốn đưc tin hành theo tin trình 6 bưc (Hình 4.1) trong đĩ: Đi tưng rng giao, khốn: Rng giao là rng sn xut, thuc kiu rng khp, trng thái rng nghèo; rng KBV là rng phịng h, thuc kiu rng khp, nghèo. Đi tưng ngưi dân nhn giao, khốn rng: Các HGĐ là ngưi dân tc thiu s Jrai sng ti đa phương, đưc la chn thơng qua vic bình bu ti cuc hp thơn và đu là đi tưng ca Quyt đnh 132 và 134. Thi gian giao rng là 50 năm, KBV rng là 5 năm. Các HGĐ đưc nhn tr cp go (đi vi h đĩi), tin cơng bo v rng (đi vi h nhn khốn) và ging cây lâm nghip theo qui đnh. Sau khi giao rng, khốn bo v rng, bn đ tng th khu vc giao rng và khốn bo v rng giao cho thơn trưng gi.
37 Thu th p các t ài li u li ên quan Bư c 1. K hoch t chc GR, KBVR Chun b Nm đưc các cơng c k thut Bưc 2. Các đ i t ưng nhn rng đ ưc ph bin v à Ph bin và thng nht cam kt Thng nht đưc chương trình GR, KBVR Bưc 3. Đo v bn đ và hin trng rng trên thc Đo v bn đ và đánh đa giá hin trng rng Phân loi đưc trng thái rng theo tng h Bưc 4. Phương án giao và KBV rng Xây dng phương án Phê duyt phương án và xác đnh ranh gii giao trên bn đ Đi din chính quyn đa ph ương giao Bưc 5. rng cho tng h gia đình Bàn giao hin trưng Các Lâm trưng, BQL rng bàn giao hin trưng din tích đưc KBV Bưc 6. Gi y chng nhn H tr k thut Cp GCN, hp đng quyn s dng rng Giám sát và đánh giao, khốn BVR Hp đng KBVR giá Hình 4.1. Tĩm tt 6 bưc GRKBVR theo Quyt đnh 304/2005TTgCP (Ngun: Cơng văn s 623/LNSDR ngày 5/6/2006 ca Cc trưng Cc Lâm nghip) 4.1.1.2. Kt qu đt đưc S liu tng hp t bng 4.1 cho thy: Xã H’Bơng, tng din tích rng KBV là 1.317,6 ha, trong đĩ cĩ 16,1 ha là đt trng. S h tham gia KBV là 44 h (201 khu) 7 thơn/ làng khác nhau. Tồn b din tích rng KBV là đi tưng rng nghèo, tr lưng cao nht là 56,6 m3/ha, thp nht là 33,3 m 3/ha.
38 Bng 4.1. Thng kê kt qu giao rng, KBV rng Tr lưng Din tích giao (ha) S STT Thơn Tiu khu bình quân Tng Rng t h 3 Đt trng (m /ha) cng nhiên I Xã H’Bơng, huyn Chư Sê, tnh Gia Lai 1 DLâm 11 1066 48.57 332.0 328.0 4.1 2 A Rin 1 7 1068 43.01 217.0 214.5 2.4 5 1071 56.60 154.6 150.0 4.6 3 A Rin 2 3 1068 43.01 88.0 88.0 0.0 4 Dek 2 1068 43.01 60.0 60.0 0.0 5 KTer1 7 1070 33.30 209.0 207.5 1.5 6 KTer2 4 1070 33.30 113.0 109.1 3.5 7 KTer3 5 1070 33.30 144.0 144.2 0.0 Tng cng 44 1317.6 1301.3 16.1 Din tích BQ/h 29.95 29.58 0.37 II Xã Ia Le, huyn Chư Pưh, tnh Gia Lai 1 Kênh Mék 10 1137, 1142 37.3 298.5 264.4 34.1 2 Lp 1 1137 37.3 30.0 26.0 4.0 3 Kênh Săn 8 1138 37.3 234.0 209.1 24.9 4 Phung 5 1142 37.3 148.5 131.0 17.5 5 Pui A 5 1142 37.3 142.5 123.2 19.3 6 Pui B 9 1143 37.3 262.0 243.5 18.5 Tng cng 38 1115.5 997.2 118.3 Din tích BQ/h 29.36 26.24 3.11 (Ngun: Phương án thí đim GRKBVR theo QĐ304 ca BQLRPH Chư Sê và H.Chư Sê, 2006) Xã Ia Le, tng din tích rng giao là 1.115,5 ha, trong đĩ cĩ 118,3 ha là đt trng. S h tham gia nhn giao rng là 38 h (155 khu) 6 thơn/ làng. Cũng tương t như H’Bơng, din tích rng đây là đi tưng rng khp, nghèo. Kt qu GRKBVR ti 2 đa đim kho sát: (1) làng DLâm, xã H’Bơng, huyn Chư Sê nơi cĩ các h dân nhn KBV rng; và (2) làng Kênh Mek, xã Ia Le, huyn Chư Pưh nơi cĩ các h dân nhn giao rng kt qu như sau: Phn ln din tích rng giao, khốn đu cách xa khu dân cư, thưng là 3 đn 10 km, mt s din tích nm gn khu dân cư và đưng quc l 19 như rng giao ti xã Ia Le, huyn Chư Pưh. Ti Làng Kênh Mék, xã Ia Le, mi h nhn rng giao KBV rng đưc nhn 125 cây Điu (Anacardium Occiden Tablel ) ging đ trng xen dưi tán
39 rng và 14 cây măng tre Đim trúc (Dendrocalamus ohhlami Keng.f ). Tuy nhiên, khi trin khai do khơng xem xét k các điu kin cĩ liên quan như lồi cây trng, thi v, bin pháp hưng dn thc hin dn đn cây ging cp cho dân trng rng đa s đã cht . Riêng đi vi xã Ia Le, UBND huyn Chư Pưh đã ch đo b trí lng ghép kinh phí các chương trình khác h tr ging dê Bách tho, mi h đưc h tr 4 con đ chăn nuơi dưi tán rng, gĩp phn nâng cao thu nhp cho ngưi dân. Tồn b din tích rng giao cho các HGĐ thuc xã Ia Le (1.115,5ha) chưa đưc cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip. Loi rng đưc giao, khốn cĩ tr lưng thp, bình quân t 33 – 56 m3/ha. Trng thái rng ph bin trong khu vc là RIIa, RIIb, RIIIa1, vi nhng lồi cây chim ưu th trong h sinh thái rng khp như: Du đng (Dipterocarpus tubercalatus Roxb ), Cà Chít (Shorea obtusa Wall ), Sn M (Shorea roxbughii G.Don ), Cm Liên (Shorea siamensis Miq ), Căm Xe (Xylia xylocarpa Taub ), Bng Lăng (Lagerstroemia calyculata) , Sao Xanh (Hopea helferi Brandis ), Kt qu giao rng và KBV rng c th trong bng sau: 4.1.1.3. Nhng khĩ khăn và tn ti trong quá trình giao, khốn rng a. Nhng khĩ khăn trong quá trình giao, khốn rng Chính sách giao, khốn rng theo Quyt đnh 304 là ch trương ln ca Đng và Nhà nưc nhm to điu kin n đnh và ci thin đi sng ca đng bào dân tc thiu s ti ch các tnh Tây Nguyên; tng bưc nâng cao đi sng ca cng đng thơng qua các hot đng kinh doanh rng. Qua đĩ gn li ích ca ngưi dân vi li ích ca rng, làm cho rng cĩ ch thc s; gii quyt nn phá rng trái phép và đt nương làm ry. Tuy nhiên, trong quá trình trin khai đã cĩ khơng ít nhng khĩ khăn, vưng mc: S ch đo gia các b, ngành trung ương và đa phương cịn thiu tính nht quán như kinh phí, thi gian thc hin. C th, kinh phí đ t chc thc hin giao, khốn rng theo Quyt đnh 304 đưc xác đnh ban đu là ngân sách
40 Trung ương cp, nhưng khi trin khai thc hin li yêu cu tnh xut ngân sách đa phương, nên gây ra khơng ít khĩ khăn, lúng túng cho đa phương; thi gian trin khai lp phương án theo qui đnh là quá gp (Quyt đnh 304 đưc ký ngày 23 tháng 11 năm 2005 nhưng yêu cu phi hồn thành vào Quý III năm 2006 3). Tnh chưa cĩ cơ ch nào ch đo vic lng ghép các chương trình, d án trên đa bàn vi vic GRKBVR đ s dng hiu qu ngun kinh phí h tr ca Nhà nưc như chương trình 134, 135 giai đon II, [5]. S hu truyn thng v rng ca cng đng trong quá trình giao, khốn rng chưa đưc xem xét cn thn nên vn xy ra hin tưng tranh chp. Đng cơ nhn giao và khốn rng ca ngưi dân ch yu là đ cĩ đt sn xut, đưc h tr go và tin cơng bo v rng. Các h nhn khốn chưa cĩ ý thc, trách nhim trong vic QLBVR. Ngưi dân ch là ngưi dn đưng khi tham gia vào tin trình GRKBVR nên vic thc hin k hoch sn xut theo phương án khơng cĩ tính kh thi. Đi tưng rng giao cho các h dân đu là rng nghèo, do vy, kh năng to ra thu nhp t rng thi đim hin ti và tương lai s là rt thp. Mt s khu rng giao cho các h dân gn đưng quc l 19, gây khĩ khăn cho cơng tác qun lý, bo v rng. Đi tưng ngưi dân đưc giao rng đt 1 ti huyn Chư Sê (nay là huyn Chư Pưh) đu thuc xã Ia Le, trong khi đĩ phn ln din tích rng thit k giao li nm trên đa phn hành chính xã Ia Bl. Điu này khơng nhng trái vi BV&PTR năm 2004 mà cịn gây khĩ khăn cho vic qun lý bo v sau khi giao, khốn. Quá trình cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip vn chưa th thc hin đưc do s ch đo ti Cơng văn s 1422/UBNDNL ngày 28/05/2008 ca Ch tch UBND tnh Gia Lai, gây tâm lý khơng yên tâm trong các HGĐ nhn giao rng. 3 Quyt đnh s 304/2005/TTgCP ngày 23 tháng 11 năm 2005 ca Th tưng Chính ph v vic thí đim giao rng, khốn bo v rng cho h gia đình và cng đng trong buơn, làng là đng bào dân tc thiu s ti ch các tnh Tây Nguyên.
41 Mc đơn giá giao KBV rng là 50.000 đng/ha/năm là quá thp so vi giá c nhng năm thc hin thí đim GRKBVR (20062008). b. Nhng tn ti trong quá trình giao, khốn rng Chưa cĩ s thng nht gia các cp, ngành trong vic ch đo thc hin. Thiu cơ ch, ch đo c th trong vic lng ghép các chương trình, d án trên đa bàn tnh vi vic GRKBVR. Giao rng nghèo cho đng bào nghèo là chưa đm bo tính cơng bng vì h khơng cĩ đ năng lc v tài chính, k thut và trình đ qun lý đ phát trin rng. Din tích giao rng và khốn bo v rng phn ln xa so vi nơi canh tác ca các h nhn rng, nên khơng thun tin cho vic QLBVR. Quá trình bàn giao rng trên thc đa cịn xy ra hin tưng mt s HGĐ nhn giao rng nhm ln v trí rng đưc nhn vi rng ca các HGĐ khác (làng Kênh Mek, xã Ia Le). 4.1.2. Tình hình qun lý, s dng rng sau giao, khốn 4.1.2.1. Tình hình qun lý rng + Qun lý Nhà nưc v lâm nghip Trách nhim qun lý Nhà nưc v lâm nghip đã đưc qui đnh c th trong Quyt đnh s 245/1998/QĐTTg, ngày 21 tháng 12 năm 1998 ca Th tưng Chính ph V/v thc hin trách nhim qun lý Nhà nưc ca các cp v rng và đt lâm nghip và BV&PTR năm 2004. Theo đĩ trách nhim qun lý các cp đa phương v lâm nghip s thuc v chính quyn đa phương các cp và các phịng, ban chuyên mơn như: UBND huyn/ xã, BQL rng phịng h, Ht kim lâm, Phịng tài nguyên và mơi trưng, Phịng nơng nghip, T kt qu phng vn cán b các phịng, ban liên quan và chính quyn đa phương các cp ti đa bàn nghiên cu; đi chiu vi nhng qui đnh v phân cp qun lý rng. Đ tài xác đnh mt s đim đt đưc trong phân cp qun lý rng ti đa đim nghiên cu như sau:
42 Cp huyn: Ch đo xây dng và xét duyt quy hoch, k hoch phát trin lâm nghip ca cp dưi trên đa bàn qun lý đúng qui đnh. Theo dõi din bin tài nguyên rng và cp nht, báo cáo theo đnh kỳ. T chc giao, thu hi rng và đt lâm nghip. Cp và thu hi GCN QSDĐ theo thm quyn. T chc đồn kim tra, thanh tra vic chp hành lut, chính sách, ch đ v QLSDR và x pht hành chính theo qui đnh. Gii quyt tranh chp v quyn s dng rng, đt lâm nghip theo qui đnh ca pháp lut. Cp xã: Tham gia phi hp vi các phịng, ban và cơ quan chc năng ca huyn đ t chc, ngăn chn nhng hành vi xâm phm, hy hoi rng như phát rng làm ry, khai thác rng trái phép, đĩng vai trị hịa gii các tranh chp và x pht vi phm hành chính trong phm vi QLBVR theo thm quyn. Ht kim lâm: Kim tra, giám sát vic thi hành pháp lut v QLBV & PTR trên đa bàn huyn. Theo dõi din bin tài nguyên rng và cp nht, báo cáo theo đnh kỳ cho UBND huyn, h tr pháp lý trong vic xây dng các quy ưc qun lý bo v rng, là đu mi phi hp vi chính quyn đa phương cp xã, ban qun lý rng phịng h, trên đa bàn trong vic ngăn chn, x lý vic khai thác, ln chim, vn chuyn trái phép lâm sn trên đa bàn qun lý. Phịng tài nguyên và mơi trưng huyn: Qun lý h sơ, bn đ, cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip giao cho các đi tưng là t chc, HGĐ, cá nhân, cng đng trong phm vi qun lý, là thành viên x lý các tranh chp v đt lâm nghip. Phịng nơng nghip huyn: Giúp UBND cp huyn t chc điu phi, qun lý các hot đng h tr v k thut, xây dng mơ hình sn xut nơng lâm kt hp, Ban qun lý rng phịng h: Trc tip qun lý din tích rng đưc giao theo chc năng, nhim v, phi hp cùng ht kim lâm và UBND xã trong vic ngăn chn, x lý các vi phm lâm lut trong phm vi lâm phn đưc giao. Hưng dn k thut gieo to cây ging, k thut trng và chăm sĩc rng, k thut trng cây ăn qu và sn xut nơng lâm kt hp, cho ngưi dân.
43 Bên cnh nhng kt qu đt đưc, vic phân cp qun lý Nhà nưc đi vi rng và đt lâm nghip trong đa bàn nghiên cu cịn tn ti mt s yu kém sau: Cơng tác tuyên truyn trưc, trong và sau quá trình giao, khốn rng ca chính quyn đa phương cịn qua loa, chưa thc s sâu sát ti ngưi dân. Tình trng hiu lm giao, khốn rng cho HGĐ&CĐ đa phương vi vic h tr cu đĩi cho các h nghèo lúc khĩ khăn vn xy ra đi vi mt b phn cán b và ngưi dân nhn giao, khốn rng. Vic qun lý bo v rng ch da trên cơ s “Hp đng KBV rng thí đim” (vi nhng đi tưng nhn KBV rng) và “Kh ưc giao đt lâm nghip cho HGĐ, cá nhân, nhĩm h, cng đng qun lý, s dng n đnh lâu dài vào mc đích lâm nghip” (vi nhng đi tưng nhn giao rng). Hin nay, c 2 đa đim nghiên cu, vic xây dng quy ch qun lý bo v rng chưa đưc các cp chính quyn đa phương và cơ quan chuyên mơn quan tâm, ch đo. Cơng tác qun lý cp chính quyn đa phương v lâm nghip cịn nhiu yu kém. Các s v ln chim phát rng làm ry gia ngưi dân đa phương vi các HGĐ nhn giao, khốn rng chưa đưc gii quyt kp thi, trit đ gây tâm lý chán nn cho nhng ngưi qun lý, bo v rng. Theo kt qu phn ánh ca nhng HGĐ làng Kênh Mék, sau khi gii quyt v vic phát rng làm ry trong khu vc rng đưc giao khơng thành, các HGĐ đã báo cáo chính quyn đa phương nhưng đưc tr li là “rng đã giao cho các h ri thì các h phi t lo qun lý” . + Qun lý ca các HGĐ nhn giao, khốn rng Tình hình qun lý chung: Sau khi giao, khốn rng hot đng qun lý rng ca các h dân ch yu tun tra bo v rng, v cơ bn h bit rõ v trí, din tích, trng thái rng mà h đưc giao đ qun lý trên hin trưng. Tuy nhiên, h khơng bit và khơng qun lý bn đ giao, khốn rng. Chính vì vy, sau khi kho sát ti làng Kênh Mék, đã cĩ mt s HGĐ (Rmah H’Nũi, Siu Ayưk) qun lý phn din tích đưc giao khơng đúng vi v trí trên bn đ.
44 Quy ch hot đng ca t qun lý bo v rng: V nguyên tc mi HGĐ nhn giao, khốn rng phi cĩ trách nhim vi din tích mình qun lý theo hp đng đã tha thun hoc kh ưc giao đt lâm nghip đã ký. Tuy nhiên, đi tưng nhn giao, khốn rng là ngưi dân tc thiu s. mt chng mc nht đnh thì nhng phong tc, tp quán v quyn s hu, canh tác nương ry, vn cịn đưc ngưi dân tha nhn và duy trì. Vì l đĩ, xây dng quy ch hot đng cho t/ nhĩm qun lý bo v rng là vic làm cn thit. Hơn th na, quá trình xây dng vi s tham gia ca đơng đo ngưi dân trong cng đng cũng là mt bin pháp tuyên truyn tt ti ngưi dân. Vic làm này khng đnh quyn s dng hp pháp c v khía cnh lut pháp Nhà nưc và lut tc ca cng đng đa phương. Nhưng thc t kho sát cho thy 2 đa đim nghiên cu chưa cĩ thơn/ làng nào xây dng đưc quy ch qun lý bo v rng và ph bin ti cng đng. Thc t này mt phn thuc v trách nhim ca chính quyn xã và cơ quan chuyên mơn là ht kim lâm. Tình hình vi phm v qun lý bo v rng và hình thc x lý: Theo s liu báo cáo t ht kim lâm huyn Chư Sê và Chư Pưh, tình hình vi phm v qun lý bo v rng trên đa bàn tp trung ch yu vào hot đng khai thác, mua bán và vn chuyn lâm sn trái phép (Bng 4.2). Bng 4.2. Bng s liu vi phm qun lý bo v rng năm 2010 Huyn Chư Sê Huyn Chư Pưh Tng s v vi phm đưc lp biên bn Tng s v vi phm hành chính đã là 77 v. lp biên bn là 213 v. Trong đĩ: Trong đĩ: Ct giu lâm sn trái phép : 22 v. Vn chuyn lâm sn trái phép: 165 Mua bán, vn chuyn trái phép: 50 v. v. Ch bin g và lâm sn trái phép: 02 Ct giu lâm sn trái phép 47 v. v. Vi phm th thc trình kim 01 v. Phá rng trái phép: 01 v. (Ngun: Báo cáo tng kt cơng tác QLBVR năm 2010 huyn Chư Sê và Chư Pưh)
45 Tuy nhiên, kt qu kho sát ti 2 đa đim nghiên cu cho thy, tình trng phát rng làm ry khá ph bin và ngày càng tinh vi. Các v phát rng làm ry phn ln đu xy ra rt nhanh chĩng do dùng cưa xăng đ cht h cây. Thi gian cht h thưng din ra vào na đêm hoc rng sáng và ch kéo dài khong 2 gi đng h nên vic ngăn chn gp nhiu khĩ khăn. S gia tăng các v phát rng làm ry cĩ nhiu nguyên nhân, trong đĩ mt phn là do giá c mt s mt hàng nơng sn quen thuc, k thut đơn gin, đu tư thp như mì (sn), bp trong thi gian qua tăng cao, nhng lồi cây g cĩ giá tr thương phm cao đã b khai thác cn kit nên hot đng ln chim rng din ra ngày mt mãnh lit. 4.1.2.2. Tình hình s dng rng Theo phương án đưc phê duyt, k hoch s dng rng đã đưc xây dng cho các h nhn giao rng (giao cho phịng nơng nghip huyn Chư Pưh chu trách nhim h tr kinh doanh) và khốn bo v rng (giao cho ban qun lý rng phịng h Chư Sê h tr kinh doanh). Tuy nhiên, kt qu kho sát ti 2 đa đim nghiên cu cho thy, các hot đng sn xut, kinh doanh đ phát trin rng sau giao, khốn cịn rt hn ch và chưa thành cơng. Ti đa đim giao rng, ngồi vic t chc tun tra qun lý bo v rng thì ch cĩ mt hot đng sn xut là trng Điu kt hp vi tre Đim trúc dưi tán rng nhưng đn nay tt c Điu và măng tre đu đã b cht do điu kin đt đai và khí hu khơng phù hp và b các h dân phá. Ti đa đim khốn bo v rng, UBND huyn đã cp kinh phí h tr cho các h nhn khốn cây Điu ging đ trng trên din tích đt trng nhưng cũng b các HGĐ thuc làng Kter 1, Kter 2, Kter 3 thuc xã H’Bơng nh ht. Nguyên nhân ca s vic là do din tích rng KBV trưc kia là đt ry cũ ca ngưi dân trong các làng nĩi trên.
46 4.1.2.3. Tình hình thc hin các quyn và nghĩa v ca các h gia đình nhn giao, khốn rng T kt qu báo cáo và kho sát trên đa bàn nghiên cu cho thy, tình hình thc hin các quyn và nghĩa v ca ngưi dân nhn giao, khốn rng so vi Qui đnh cịn ni lên mt s vn đ sau: + Tình hình thc hin các quyn đi vi các h đưc giao, khốn rng Cho đn thi đim này, trên tồn tnh, vic cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip cho các HGĐ nhn giao rng chưa đưc thc hin, mc dù chính sách thí đim giao, khốn rng theo Quyt đnh 304 đã hồn thành t năm 2010. Do khơng đưc cp giy chng nhn quyn s dng rng và đt lâm nghip nên quyn đưc tha k và gĩp vn bng quyn s dng đt ca ngưi dân khơng mang li li ích gì cho h. Hin nay, din tích rng giao cho các s h dân ti làng Kênh Mék đang b ln chim. Theo phn ánh ca các HGĐ thì h đã phát hin, ngăn chn và trình báo chính quyn xã nhưng s phi hp ngăn chn ca chính quyn đa phương khơng kp thi, gii quyt khơng dt đim nên hin tưng xâm hi đn rng giao cho dân vn tip tc xy ra. Theo phong tc ca ngưi Jrai, mi ngưi đu cĩ quyn thu hái, khai thác các sn phm ph trong khu rng ca làng và đn nay vn vy. Do đĩ, vic cho phép ngưi nhn giao, khốn rng cĩ quyn đưc thu hái, khai thác lâm sn ph theo qui đnh ca pháp lut, v thc cht khơng mang li li ích nào hơn so vi trưc đây. Trng thái rng khi giao, khốn phn ln là rng cĩ tr lưng thp (trng thái C 4: Din tích đt trng khơng cĩ rng phi tin hành khoanh nuơi tái sinh, hoc trng li rng ). Chính vì vy, li ích t vic khai thác sn phm chính đem li cho các HGĐ nhn giao, khốn rng khơng đ hp dn h tham gia tích cc 4 Thơng tư 17/2006/TTBNN ngày 14/03/2006 V/v hưng dn thc hin Quyt đnh s 304/2005/QĐTTg ngày 23 tháng 11 năm 2005 ca Th tưng Chính ph.
47 vào vic qun lý, bo v rng. Điu này li càng xa vi đi vi nhng h dân nhn KBV rng ch trong 5 năm. Theo qui đnh, các HGĐ nhn giao, khốn rng đưc tham gia, hưng li t các d án khuyn nơng, khuyn lâm trên đa bàn. Tuy nhiên, tnh Gia Lai chưa cĩ cơ ch trong vic ch đo lng ghép nên v thc cht cĩ rt ít nhng đu tư, h tr phát trin sn xut t các chương trình khác như 135, 135 giai đon II cho đi tưng này. Điu này cũng chính là nguyên nhân dn đn vic vay vn đ phát trin kinh t ca các HGĐ nhn giao, khốn rng gp nhiu khĩ khăn. + Tình hình thc hin nghĩa v ca ngưi đưc giao, khốn rng Nghĩa v v qun lý rng: Các HGĐ nhn giao, khốn rng ti 02 đa đim kho sát đu thành lp t tun tra qun lý bo v rng, cĩ quy ch hot đng và Quy ưc qun lý bo v rng đưc xây dng vi s tr giúp, thơng qua ca Ht kim lâm, thơn và UBND xã. Tuy nhiên, vic duy trì tun tra qun lý bo v rng khơng đưc đu đn; hot đng kim tra, giám sát ca các thành viên thiu cht ch. Mt s h dân nhn giao rng t ý chuyn quyn s dng rng và đt lâm nghip cho ngưi khác mà khơng thơng qua UBND xã. Hin tưng ln chim đt rng giao, khốn khá ph bin. Nghĩa v v s dng rng: Tình hình t chc các hot đng sn xut, kinh doanh trên rng đưc giao, khốn chưa đưc chú trng, phn ln tp trung vào các hot đng đưc s h tr ca d án theo Quyt đnh 304, như: Trng Điu, măng Đim trúc, Tuy nhiên, kt qu cho thy, hu như din tích đã trng đu cht do nhiu nguyên nhân khác nhau. Thc hin các qui đnh ca pháp lut v đt đai: Cho đn thi đim nghiên cu, vic tuân theo các qui đnh ca pháp lut v đt đai ca các HGĐ&CĐ đưc nhn giao, khốn rng chưa xy ra vn đ gì ln. Tuy nhiên, theo thơng tin kho sát ti làng Kênh Mék, hin tưng tha k, chuyn đi ch qun lý đi vi rng giao cho HGĐ vn xy ra.
48 4.1.2.4. Vn đu tư vào các hot đng sn xut và phát trin lâm nghip sau giao, khốn rng Theo Báo cáo kt qu giám sát thc hin Quyt đnh 304 ca Hi đng nhân dân tnh Gia Lai, hot đng sn xut và phát trin lâm nghip trên tồn tnh Gia Lai mi ch đưc thc hin xã Ia Le, huyn Chư Pưh. Tng s vn đu tư cho đn nay là 60 triu đng, đưc ly t ngun vn h tr cây ging trng rng thuc Quyt đnh 304. S vn trên đưc s dng đ mua ging điu và măng tre đim trúc [5]. 4.1.3. Hiu qu kinh t xã hi mơi trưng Cây rng đưc xác đnh là đi tưng sn xut chính ca ngành lâm nghip. Vi đc đim là vịng đi ca mi cá th thưng phi mt hàng chc năm đi vi rng t nhiên và 67 năm đi vi rng sn xut thâm canh cung cp nguyên liu cho các ngành cơng nghip. Vì vy, vic đánh giá hiu qu v kinh t, xã hi và mơi trưng sau khi chuyn đi t đi tưng qun lý, s dng này sang đi tưng qun lý, s dng khác cn phi cĩ thi gian dài đ đ cho s thay đi xy ra. Chính sách GRKBVR mi đưc trin khai t năm 20062008, đn nay mi tri qua 4 năm thc hin. Khong thi gian này chưa cĩ nhiu thay đi mt s ch tiêu như tr lưng rng, Xut phát t nhng lun đim nên trên, đ tài xác đnh ngồi nhng tiêu chí đánh giá thơng thưng, mt s ch tiêu đánh khác cĩ liên quan cũng đưc s dng đ đánh giá kh năng phát trin kinh t, xã hi, mơi trưng qua vic giao khốn rng theo Quyt đnh 304. 4.1.3.1. Hiu qu kinh t Đ đánh giá hiu qu kinh t ca chính sách giao, khốn rng theo Quyt đnh 304, đ tài tin hành phng vn tồn din đi vi nhng HGĐ nhn giao rng, khốn bo v rng hai đa đim nghiên cu (gm 10 HGĐ nhn KBV rng và 10 HGĐ nhn giao rng). Kt qu phân tích kinh t h đưc tng hp bng 4.3 và bng 4.4.
49 (1) S thay đi v mc sng ca h gia đình Khu vc thc hin khốn bo v rng: Thu nhp bình quân tháng theo khu t 219.000 đng tăng lên 255.000 đng; thu nhp bình quân tháng theo lao đng t 457.000 đng tăng lên 555.000 đng. Thu nhp BQ ngưi/tháng Thu nhp BQ lao đng/tháng 600 555 500 457 400 300 255 219 200 100 Thu nhp bình quân/ tháng (1000 đng) Năm 2006 Năm 2010 Hình 4.2. Thu nhp bình quân trưc và sau khốn bo v rng (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ nhn KBVR làng DLâm, X. H’Bơng, năm 2010) Khu vc thc hin giao rng: Thu nhp bình quân tháng theo khu t 249.000 đng tăng lên 261.000 đng; thu nhp bình quân tháng theo lao đng t 545.000 đng tăng lên 595.000 đng.
50 Thu nhp BQ ngưi/tháng Thu nhp BQ lao đng/tháng 700 595 600 545 500 400 300 249 261 200 100 Thu nhp bình quân/ tháng (1000 đng) Năm 2006 Năm 2010 Hình 4.3. Thu nhp bình quân trưc và sau giao rng (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ nhn giao rng làng Kênh Mék, X. IaLe, năm 2010) So sánh gia 2 thi đim trưc và sau giao, khốn rng 2 đa đim cho thy, mc sng tng hp ca các h gia đình cĩ tăng lên. Tin cơng nhn khốn bo v rng và lưng go h tr cũng phn nào gii quyt bt nhng khĩ khăn trưc mt ca các h gia đình nhn GRKBVR. Tuy nhiên, s gia tăng v thu nhp gia 2 thi đim (hình 4.2 và hình 4.3) là khơng đáng k; thu nhp bình quân/ ngưi/ tháng (219.000 đng đa đim khốn bo v rng và 249.000 đng đa đim giao rng) vn thp hơn so vi mc thu nhp thốt nghèo giai đon 20112015 (dưi 400.000 đng/ ngưi/ tháng). Song song vi vic đánh giá s gia tăng v thu nhp bình quân thì s thay đi v cơ cu kinh t ca h gia đình và cơ cu thu nhp t lâm nghip là nhng yu t cn đưc đánh giá đ làm rõ hơn v tính bn vng ca nhng hot đng sn xut 2 đa đim giao rng và khốn bo v rng.
51 Bng 4.3.Tng hp thu nhp, chi phí trong cơ cu kinh t ca các HGĐ trưc khi nhn GRKBVR (Đơn v tính: 1000 đng) H gia đình nhn khốn bo v rng H gia đình nhn giao rng Hot đng sn xut T l T l T l Thu nhp T l % Chi phí T l % Cân đi T l % Thu nhp Chi phí Cân đi % % % Nơng nghip 130,250 85.16 26,727 100.00 103,523 82.02 96,300 60.42 14,103 63.81 82,197 59.88 Cây ăn qu Cây cơng nghip Lâm nghip 28,000 17.57 8,000 36.19 20,000 14.57 Chăn nuơi 21,500 13.49 21,500 15.66 Khác 22,700 14.84 22,700 17.98 13,580 8.52 13,580 9.89 Tng cng 152,950 100.00 26,727 100.00 126,223 100.00 159,380 100.00 22,103 100.00 137,277 100.00 S khu 48 46 S lao đng 23 21 Thu nhp BQ ngưi/năm 2,630 2,984 Thu nhp BQ ngưi/tháng 219 249 Thu nhp BQ lao 5,488 6,537 đng/năm Thu nhp BQ lao 457 545 đng/tháng (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ nhn GRKBVR làng DLâm, X. H’Bơng và làng Kênh Mék, X. IaLe, năm 2010 Tt c sn phm, vt tư, quy v giá tr hin ti năm 2010)
52 Bng 4.4. Tng hp thu nhp, chi phí trong cơ cu kinh t ca các HGĐ sau khi nhn GRKBVR (Đơn v tính: 1000 đng) HGĐ nhn KBV rng HGĐ nhn giao rng Hot đng sn xut T l T l T l Thu T l T l T l Thu nhp Chi phí Cân đi Chi phí Cân đi % % % nhp % % % Nơng nghip 132,250 71.36 32,232 100.00 100,019 65.33 99,800 56.56 18,392 69.69 81,409 54.25 Cây ăn qu Cây cơng nghip Lâm nghip 29,800 16.08 29,800 19.46 28,000 15.87 8,000 30.31 20,000 13.33 Chăn nuơi 34,000 19.27 34,000 22.66 Khác 23,290 12.57 23,290 15.21 14,650 8.30 14,650 9.76 Tng cng 185,340 100.00 32,232 100.00 153,109 100.00 176,450 100.00 26,392 100.00 150,059 100.00 S khu 50 48 S lao đng 23 21 Thu nhp BQ ngưi/ năm 3,062 3,126 Thu nhp BQ ngưi/ tháng 255 261 Thu nhp BQ lao đng/ năm 6,657 7,146 Thu nhp BQ lao đng/ tháng 555 595 (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ nhn GRKBVR làng DLâm, X. H’Bơng, H. Chư Sê và làng Kênh Mék, X. IaLe, H. Chư Pưh, năm 2010)
53 (2) S thay đi v cơ cu kinh t h gia đình Khu vc thc hin KBV rng: Trong cơ cu kinh t h gia đình, ngồi ngun thu t các hot đng sn xut nơng nghip và thu khác đã cĩ s xut hin ngun thu t lâm nghip. Ngun thu t lâm nghip t 0 % tăng lên 19 % tng ngun thu nhp ca h gia đình (Hình 4.4). Nơng nghip vn là ngun thu nhp chính ca các h gia đình nhn khốn bo v rng, chim 66 %, trong khi đĩ, thu t lâm nghip là 19 %, thu t hot đng khác chim 15 %. Tng hp cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc khi nhn KBVR Tng hp cơ cu thu nhp ca các HGĐ sau khi nhn KBVR Khác Khác 17.98 % Nơng nghip 15.21 % Lâm nghip 82.02 % Nơng nghip 0 % 65.33% Lâm nghip 19.46 % Hình 4.4. Cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc và sau khi nhn khốn bo v rng (Ngun: Kt qu phng vn kinh t h làng DLâm, năm 2010) Tng hp cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc khi nhn giao rng Tng hp cơ cu thu nhp ca các HGĐ sau khi nhn giao rng Khác Khác 9.89 % Chăn nuơi 9.76 % 15.66 % Chăn nuơi 22.66 % Nơng nghip 54.25 % Nơng nghip Lâm nghip 59.88 % 14.57 % Lâm nghip 13.33 % Hình 4.5. Cơ cu thu nhp ca các HGĐ trưc và sau khi nhn giao rng (Ngun: Kt qu phng vn kinh t h làng Kênh Mék, năm 2010) Khu vc thc hin giao rng: Hình 4.5 cho thy, khơng cĩ nhiu thay đi trong cơ cu kinh t ca các h gia đình trưc và sau giao rng. Nơng nghip vn là ngun thu chính, tip theo là ngun thu t chăn nuơi, lâm nghip và các hot đng sn xut khác. Các hot đng sn xut chưa đưc đu tư, chăm sĩc thích đáng, nơng nghip tp trung vào nhng loi cây trng quen thuc như lúa
54 nương, bp lai và mì; bị và heo đa phương là nhng vt nuơi đưc ưu chung đ tn dng lao đng và thc ăn dư tha ca gia đình. (3) S thay đi cơ cu thu nhp t lâm nghip ca các h gia đình nhn giao rng, khốn bo v rng Tng hp kt qu phân tích kinh t h bng 4.5, cho thy: Khu vc thc hin KBV rng: Ngồi s đu tư v cơng qun lý bo v thì các HGĐ nhn KBV rng chưa h cĩ mt chi phí nào đu tư cho vic trng rng hay sn xut nơng lâm kt hp dưi tán rng, mc dù đây là mt trong nhng mc tiêu ca chính sách GRKBVR theo Quyt đnh 304. Tồn b ngun thu t lâm nghip đu xut phát t tin cơng bo v rng (Hình 4.6). Các HGĐ ch đu tư v nhân cơng lao đng trong quá trình qun lý bo v rng. 35000 29800 30000 25000 20000 15000 10000 Thu nhp (1.000 đng) (1.000 nhp Thu 5000 0 0 0 0 0 0 Bo v Trng Khoanh Nơng Khai H tr rng rng nuơi lâm kt thác go hp rng Hot đng sn xut Hình 4.6. Cơ cu thu nhp t các hot đng sn xut lâm nghip (Khu vc khốn bo v rng Làng DLâm, xã H’Bơng, huyn Chư Sê) Khu vc thc hin giao rng: T l thu nhp t lâm nghip ca nhng h gia đình nhn giao rng là 13,33% cĩ th coi là đã cĩ bưc khi đu tt. Tuy nhiên, s liu phân tích kinh t h cho thy, tồn b ngun thu nhp đn t khai thác g làm tr tiêu (Hình 4.7).
55 25000 20000 20000 15000 10000 Thu nhp (1.000 đng) (1.000 nhp Thu 5000 0 0 0 0 0 0 Bo v Trng Khoanh Nơng Khai H tr rng rng nuơi lâm kt thác go hp rng Hot đng sn xut Hình 4.7. Cơ cu thu nhp t các hot đng sn xut lâm nghip (Khu vc giao rng Làng Kênh Mék, xã Ia Le, huyn Chư Pưh) Như vy s gia tăng thu nhp t lâm nghip 2 đa đim nghiên cu khơng bt ngun t nhng hot đng sn xut mà t nhn tin cơng khốn bo v rng và khai thác lâm sn trái phép. Rõ ràng, đây là nhng ngun thu khơng đưc mong đi, vì ch trương xã hi hĩa ngh rng ca Đng và Nhà nưc khơng khuyn khích vic chi tr tin cơng khốn bo v rng, cịn khai thác g rng trái phép làm tr tiêu gây tn hi đn đa dng sinh hc và tài nguyên rng trong khu vc.
56 Bng 4.5. Cơ cu thu nhp, chi phí t các hot đng sn xut lâm nghip (Đơn v tính: 1000 đng) HGĐ nhn KBV rng HGĐ nhn giao rng Hot đng sn xut Thu T l Chi T l Cân T l Thu T l Chi T l Cân T l nhp % phí % đi % nhp % phí % đi % Bo v rng 29.800 100 0 29.800 100 0 0 0 0 0 0 Trng rng 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Khoanh nuơi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Nơng lâm kt hp 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Khai thác rng 0 0 0 0 0 28.000 100 8.000 100 20.000 100 H tr go 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Tng cng 29.800 100 0 29.800 100 28.000 100 8.000 100 20.000 100 (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ GRKBVR làng DLâm, X. H’Bơng, H. Chư Sê và làng Kênh Mék, X. IaLe, H. Chư Pưh, tháng 3/2011)
57 (4) Kh năng phát trin kinh t lâm nghip t các h gia đình nhn giao, khốn rng Đ đánh giá kh năng phát trin kinh t lâm nghip t các HGĐ nhn giao, khốn rng, đ tài xác đnh và phân tích mt s tiêu chí bng 4.6. Bng 4.6. Phân tích mt s tiêu chí nh hưng đn phát trin kinh t lâm nghip Thc t Tiêu chí Đa đim KBV Đa đim giao rng Đt sn xut Mt s h cĩ đt trng Mt s h cĩ đt trng Đt thích hp cho vic Rng nghèo cĩ th ci to thơng qua trng rng và cây nơng trng mi nghip Đt thích hp cho vic trng rng và cây nơng nghip Điu kin qun lý Đa đim rng KBV xa Đa đim rng giao xa làng và khơng gn nơi sn S h tr v QLBVR và x lý vi phm xut ca h (làng) ca các bên liên quan chưa tt S h tr v QLBVR và x lý vi phm ca các BLQ chưa tt S h tr v vn Đưc vay vn ti ngân Vay vn ưu tiên dành cho đi tưng thơng qua hình hàng Nơng nghip và nghèo, dân tc thc tín dng ưu vn ưu đãi dành cho đi Th chp đ vay tín dng ưu đãi PTLN đãi hoc kêu gi tưng nghèo, dân tc ti hoc gĩp vn vi doanh nghip, nhưng đu tư thơng qua ngân hàng Chính sách và khĩ vì, c 2 hình thc trên cũng ch đưc th chp, gĩp vn. xã hi. th chp hoc gĩp vn bng giá tr tăng thêm ca rng sau khi giao. Vi điu kin này các HGĐ nhn giao rng phi ch mt thi gian dài na. Trình đ k thut Chưa tng làm và cũng Chưa tng làm và cũng chưa đưc tp trng rng thâm chưa đưc tp hun hun canh, NLKH Th trưng tiêu D tiêu th đi vi g D tiêu th đi vi g rng trng th rng trng Kh năng t chc, Chưa bit tính tốn Chưa bit tính tốn qun lý ca các HĐSX thưng là làm HĐSX thưng là làm mt cách t phát HGĐ mt cách t phát Tranh chp rng Thưng xy ra tranh Thưng xy ra tranh chp và đt rng chp, phá hoi cây trng Cĩ hin tưng phá hoi cây trng Lâm sn ph Loi cho tin hu như Loi cho tin hu như khơng cĩ khơng cĩ Tính pháp lý Hp đng KBV rng GCN quyn s dng rng và đt lâm (ngn hn) nghip chưa đưc cp (Ngun: Kt qu phng vn HGĐ nhn GRKBVR làng DLâm, X. H’Bơng, H. Chư Sê và làng Kênh Mék, X. IaLe, H. Chư Pưh, tháng 3/2011)