Luận văn Đánh giá hiệu quả của các loại hình sản xuất cà phê có chứng chỉ tại huyện Cư M'gar, tỉnh Đăk Lăk

Nội dung text: Luận văn Đánh giá hiệu quả của các loại hình sản xuất cà phê có chứng chỉ tại huyện Cư M'gar, tỉnh Đăk Lăk

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN LÊ QUANG CHIN ĐÁNH GIÁ HIU QU CA CÁC LOI HÌNH SN XUT CÀ PHÊ CĨ CHNG CH TI HUYN CƯ M'GAR, TNH ĐĂK LĂK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP DAK LAK, NĂM 2011
2. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN LÊ QUANG CHIN ĐÁNH GIÁ HIU QU CA CÁC LOI HÌNH SN XUT CÀ PHÊ CĨ CHNG CH TI HUYN CƯ M'GAR, TNH ĐĂK LĂK Chuyên ngành k thut: Trng trt Mã s: 60 62 01 LUN VĂN THC SĨ: NƠNG NGHIP Hi đng chm lun văn: Ngưi hưng dn khoa hc: TS. Trương Hng DAK LAK, 12/2011
3. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa tng đưc ai cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Tác gi lun văn Lê Quang Chin i
4. LI CM ƠN Đ hồn thành bn lun văn này, ngồi s n lc ca bn thân, tơi xin đưc gi li cm ơn chân thành đn: Ban giám hiu trưng Đi Hc Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm Nghip, Phịng Đào to sau đi hc. Các thy cơ giáo trong và ngồi trưng Đi Hc Tây Nguyên đã tn tình truyn ti, bi đp kin thc chuyên mơn cho tơi trong sut thi gian hc tp va qua. Bà con nơng dân ti các đa bàn điu tra đã hp tác, h tr tơi trong quá trình điu tra thu thp s liu. Xin đưc gi li cm ơn đn tồn th các anh em lp cao hc khĩa 3 trưng Đi Hc Tây Nguyên đã đng hành, chia s kin thc vi tơi trong sut thi gian hc và thc hin lun văn. Cui cùng, Tơi xin đưc đc bit gi li cm ơn đn: TS: Trương Hng – Phĩ Vin Trưng Vin Khoa Hc K Thut Nơng Lâm Nghip Tây Nguyên. TS: Trn Văn Thy – Trưng khoa Nơng Lâm, trưng Đi Hc Tây Nguyên. Xin chân thành cm ơn ! ii
5. MC LC Trang M ĐU 1 Đt vn đ 1 Mc tiêu ca đ tài 3 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 4 1.1. Kt qu nghiên cu trên th gii 4 1.1.1. Tình hình phát trin cà phê cĩ chng ch trên th gii 4 1.1.2. Tình hình áp dng các bin pháp k thut trong sn xut cà phê cĩ chng ch trên th gii 9 1.2. Ti Vit Nam 15 1.2.1. Tình hình sn xut cà phê cĩ chng ch ti Vit Nam 15 1.2.2. Tình hình áp dng các bin pháp k thut trong sn xut cà phê cĩ chng ch ti Vit Nam 19 Chương 2. NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 29 2.1. Đi tưng, đa đim, thi gian và gii hn ni dung nghiên cu 29 2.2. Ni dung nghiên cu 29 2.2.1. Điu tra v tình hình áp dng các gii pháp k thut ca nơng dân CFCC và CFTT theo các ch tiêu nghiên cu: 29 2.2.2. Đánh giá hiu qu ca các loi hình CFC theo các ch tiêu nghiên cu: 29 2.3. Cách tip cn nghiên cu ca đ tài 30 2.4. Các phương pháp s dng trong đ tài 32 Chương 3. KT QU VÀ THO LUN 35 3.1. Thơng tin chung v đa bàn nghiên cu và nơng h điu tra 35 3.1.1. Đa bàn nghiên cu 35 3.1.2. Các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch 38 iii
6. 3.2. Điu tra tình hình áp dng các gii pháp k thut ca nơng dân CFCC và nơng dân CFTT 40 3.2.1. Ging cà phê 40 3.2.2. Bĩn phân 42 3.2.3. To hình 47 3.2.4. Tưi nưc 49 3.2.5. Bo v thc vt 53 3.2.6. Thu hoch sn phm 57 3.2.7. Ch bin sn phm 60 3.2.8. Đ phì đt 62 3.2.9. Qun lý rác thi 65 3.2.10. Tình hình lao đng 67 3.2.11. Tng hp các bin pháp k thut đi vi các loi hình nghiên cu 70 3.3. Đánh giá hiu qu kinh t các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch 73 3.3.1. Hiu qu kinh t ca các loi hình sn xut cà phê 73 3.3.2. Hiu qu k thut ca CFCC so vi CFTT 77 3.4. Hiu qu mơi trưng trong sn xut cà phê cĩ chng ch 78 3.4.1. Qun lý rác thi 78 3.4.2. Sn xut phân hu cơ t v cà phê 79 3.4.4. Qun lý sâu bnh hi và mơi trưng 82 3.4.5. Cây che bĩng 84 3.5. Hiu qu xã hi trong sn xut cà phê cĩ chng ch 84 KT LUN VÀ KIN NGH 88 DANH MC TÀI LIU THAM KHO 90 PH LC 92 iv
7. Danh mc các t vit tt 1. WASI: The Western Highlands Argriculture & Forestry Science Institute Vin Nghiên Cu Khoa Hc Nơng Lâm Nghip Tây Nguyên 2. BVTV: Thuc bo v thc vt 3. TCC: Tropical Commodity Coalition 4. UTZ: UTZ Certified 5. CFCC: Sn xut cà phê cp chng ch 6. CFTT: Sn xut cà phê thơng thưng v
8. DANH MC CÁC BNG Bng 1.1. Lưng phân bĩn cho cà phê trên các loi đt khác nhau 22 Bng 1.2. Thi đim và t l phân bĩn cho cà phê 23 Bng 3.1. Điu kin t nhiên và din tích cà phê ti huyn Cư M'gar 36 Bng 3.2. Din tích, năng sut, sn lưng cà phê ti 3 xã nghiên cu 37 Bng 3.3. S dng ging ca các loi hình sn xut cà phê (%) 40 Bng 3.4. S dng phân bĩn ca các loi hình sn xut cà phê 44 Bng 3.5. Qun lý to hình ca các loi hình sn xut cà phê (%) 47 Bng 3.6. Tưi nưc ca các loi hình sn xut cà phê (%) 51 Bng 3.7. Bo v thc vt ca các loi hình sn xut cà phê (%) 55 Bng 3.8. Thu hoch sn phm ca các loi hình sn xut cà phê (%) 58 Bng 3.9. Ch bin sn phm ca các loi hình sn xut cà phê (%) 60 Bng 3.10. Kt qu phân tích cht lưng cà phê 62 Bng 3.11. Đ phì đt các loi hình sn xut cà phê các đa đim nghiên cu 62 Bng 3.12. X lý rác thi hu cơ và vơ cơ ca các loi hình sn xut cà phê (%) 66 Bng 3.13. Lao đng đưc đào to, trình đ k thut & k năng sn xut, s cơng lao đng 67 Bng 3.14. Hiu qu kinh t ca các loi hình sn xut cà phê 73 vi
9. DANH MC CÁC BIU Đ Biu đ 1.1. Sn lưng ca mt s CFCC năm 2008 4 Biu đ 1.2. S phát trin chng ch Rainforest qua các năm (ha) 5 Biu đ 1.3. Tăng trưng sn lưng cà phê nhân đt chng ch UTZ 5 Biu đ 1.4. Tăng trưng s nhĩm sn xut đưc cp chng ch Fairtrade 6 Biu đ 1.5. Lưng tiêu th cà phê cĩ chng ch ca mt s nhà rang xay năm 2008 (tn) 7 Biu đ 1.6. Lưng cà phê sn xut và tiêu th trên tồn th gii năm 2008. 8 Biu đ 1.7. Din tích, sn lưng các loi cà phê cĩ chng ch năm 2010 16 Biu đ 1.8. Các vùng áp dng chng ch cà phê UTZ tính đn năm 2010 (ha). 17 Biu đ 3.1. Din tích cà phê áp dng chng ch ti đa bàn nghiên cu 39 Biu đ 3.2. S dng phân bĩn đa lưng gia CFCC và CFTT 46 Biu đ 3.3. Cơ cu lao đng trong sn xut cà phê 69 Biu đ 3.4. So sánh năng sut cà phê ca các loi hình sn xut 74 Biu đ 3.5. So sánh chi phí sn xut và chi phí giá thành gia các loi hình 75 Biu đ 3.6. So sánh li nhun gia các loi hình sn xut 76 Biu đ 3.7. Hiu qu k thut (%) ca CFCC và CFTT 77 Biu đ 3.8. Qun lý rác thi hu cơ ti các loi hình sn xut 78 Biu đ 3.9. Qun lý rác thi vơ cơ ti các loi hình sn xut 79 Biu đ 3.10. Qun lý v cà phê làm phân hu cơ 80 Biu đ 3.11. T l h nơng dân s dng phân vơ cơ cân đi 81 Biu đ 3.12. Đ phì ca đt ti các loi hình sn xut 81 Biu đ 3.13. Qun lý sâu bnh hi 83 Biu đ 3.14. Cây che bĩng ti các loi hình sn xut 84 Biu đ 3.15. T l đưc đào to tp hun ca các loi hình sn xut 85 Biu đ 3.16. Trình đ k thut và k năng sn xut ti các loi hình sn xut 86 Biu đ 3.17. Ngày cơng lao đng và giá tr ngày cơng lao đng gia tăng 86 vii
10. DANH MC SƠ Đ Sơ đ 1: Cách tip cn ca đ tài 31 viii
11. M ĐU Đt vn đ Vit Nam đưc xem là cưng quc cà phê vi sn lưng ch đng th hai sau Brazil, và đng đu v xut khu cà phê vi. Hin nay, vi din tích khong 530 ngàn ha, hàng năm xut khu khong 1 triu tn cà phê vi kim ngch gn 2 t USD và đã to ra hàng triu vic làm cho ngưi sn xut cà phê. Mc dù chúng ta đã thành cơng trong vn đ tăng năng sut cà phê và sn xut ra khi lưng ln, song s gim uy tín v cht lưng cà phê nhân trên th trưng th gii đã gây thit hi đn li ích ca tồn ngành và cn phi cĩ nhng gii pháp can thip kp thi. Vic m rng din tích cà phê và thâm canh tăng năng sut quá cao đã làm phá v quy hoch din tích cà phê, làm mt cân bng sinh thái (đc canh cà phê, s dng quá mc phân bĩn và thuc hố hc), suy thối mơi trưng (mc nưc ngm gim, xĩi mịn đt và ơ nhim mơi trưng), và đc bit là tính bn vng trong sn xut cà phê rt kém gây ra nhng ri ro ln cho ngưi sn xut. Trong điu kin sn xut hàng hố, chu s tác đng cnh tranh th trưng (cht lưng, giá c, điu kin thương mi ) thì ngưi sn xut cà phê khơng th tn ti đc lp, khơng th ch bit sn xut mà khơng bit tính đn yu t th trưng; khơng th ch bit sn xut theo thĩi quen, tp quán mà li khơng tip cn và ng dng các k thut tin b. Vì vy mi quan h “bn nhà” trong sn xut cà phê hay cịn gi là các liên kt “ngang” trong quá trình sn xut cà phê là rt quan trng giúp ngưi trng cà phê cĩ th thích ng trong bi cnh này. Phát trin sn xut cà phê cĩ chng ch là mt xu th tt yu trong bi cnh tồn cu hĩa hin nay. Đây cũng là hình thc sn xut cà phê bn vng 1
12. thơng qua các chng ch cĩ giá tr quc t, t đĩ to s tin tưng ca ngưi tiêu dùng vào cht lưng sn phm đưc truy nguyên ngun gc và đm bo quyn li, sc khe ca ngưi lao đng. Tnh Dak Lak, vi din tích cà phê khong 190 ngàn ha, đn đu năm 2010 din tích tham gia sn xut cp các chng ch cà phê bn vng khong 19 ngàn ha (chim 34% din tích cà phê cĩ chng ch / chng nhn c nưc), đc bit các loi hình chng ch này đã đưc các h nơng dân tham gia áp dng ngày càng nhiu, chng t chúng đã tng bưc phù hp vi nhu cu, kh năng ca ngưi nơng dân và tính thc t. Đi đu v din tích cà phê đưc cp chng ch ti các đa phương trong Dak Lak là huyn Cư M'gar xét v c din tích và loi hình. Tính đn đu năm 2010, các h nơng dân trng cà phê ti huyn đã cùng vi các cơng ty như: Cơng ty liên doanh Dakman, Cơng ty c phn Trung Nguyên, Cơng ty Simexco, Cơng ty Armajaoro tham gia áp dng 4 loi hình sn xut cĩ chng ch là 4C, Rainforest, Fairtrade và UTZ Certified, vi tng din tích khong 2.507 ha, vi năng sut và cht lưng đu tăng liên tc trong nhng năm gn đây. Tuy đã cĩ s chuyn bin v nhn thc trong canh tác cà phê ca nơng dân, song phn ln h nơng dân cịn li vn chưa sn sàng tham gia do ý thc cịn mang tính t phát, tính bo th cịn tn ti, chưa nhn thc đưc đy đ li ích t vic canh tác cà phê bn vng mang li. Vic tin hành đ tài “Đánh giá hiu qu ca các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch ti huyn Cư M’gar, Đăk Lăk ” trong bi cnh hin nay là cn thit nhm cung cp cơ s khoa hc cũng như thc tin giúp nhà qun lý đ xut các chính sách, cơ ch đ phát trin din tích sn xut cà phê cĩ chng ch phc v yêu cu sn xut cà phê bn vng theo ch trương ca tnh và theo xu hưng chung hin nay trên th gii. 2
13. Mc tiêu ca đ tài Đánh giá đưc hiu qu kinh t, xã hi và mơi trưng đi vi các loi hình sn xut cà phê cp chng ch ti huyn Cư M’gar, tnh Dak Lak. 3
14. Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Kt qu nghiên cu trên th gii 1.1.1. Tình hình phát trin cà phê cĩ chng ch trên th gii 1.1.1.1. Th trưng cung cp sn phm cà phê cĩ chng ch: S gia tăng v các loi hình chng ch và lưng cà phê đưc cp chng ch khơng ngng phát trin ti các nưc sn xut cà phê. Theo thng kê ca t chc TCC (Tropical commodity coalition) , tính ti ht năm 2008, sn lưng cà phê cĩ chng ch trên tồn th gii là: 1.078.500 tn, bao gm các loi hình CFCC đưc th hin trong biu đ dưi đây: Tn 350000 308000 300000 270000 250000 200000 165000 124000 150000 120500 78000 100000 50000 13000 0 4C UTZ Fairtrade Rainforest Starbucks Organic AAA Certified Alliance C.A.F.E Biu đ 1.1. Sn lưng ca mt s CFCC năm 2008 Ngun: TCC, năm 2009 AAA: là chng ch ca Nespresso thuc tp đồn Nestle Theo thng kê ca các t chc Rainforest, UTZ, Fairtrade, t năm 2005 đn năm 2009, mc tăng trưng v din tích, sn lưng ca các loi cây trng như cà phê, ca cao, chè, chui phát trin liên tc và cĩ xu hưng tăng mnh qua các năm, đc bit là đi vi cà phê (biu đ 1.2, 1.3, 1.4) 4
15. 2005 2006 2007 2008 2009 Biu đ 1.2. S phát trin chng ch Rainforest qua các năm (ha) Ngun: T chc Rainforest, năm 2010 Trong các loi hình CFCC thì sn lưng ca loi hình chng ch UTZ chim t trng cao nht và cĩ xu hưng tăng nhanh qua các năm. Đn năm 2009, sn lưng cà phê cp chng ch UTZ tăng gp 9 ln so vi năm 2004. Tn 400000 365010 350000 308464 300000 218358 250000 185500 200000 150000 108500 100000 40400 53600 50000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Năm Biu đ 1.3. Tăng trưng sn lưng cà phê nhân đt chng ch UTZ Ngun: T chc UTZ Certified, năm 2010 5
16. Nhĩm sn xut theo chng ch Fairtrade cũng phát trin khá nhanh, năm 2005 ch cĩ 508 nhĩm, đn năm 2009 đt 827 nhĩm. Nhĩm sn xut 827 900 745 800 569 632 700 508 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 Năm Biu đ 1.4. Tăng trưng s nhĩm sn xut đưc cp chng ch Fairtrade Ngun: T chc Fairtrade, năm 2010 T các biu đ 1.2, 1.3, 1.4 cho thy xu hưng rõ nét là s tăng trưng phát trin ca các loi hình CFCC qua các năm. Điu này khơng nhng đã chng t tính hiu qu v kinh t, xã hi, mà cịn th hin s phù hp ca chúng đi vi xu th hin nay đĩ là sn xut cà phê bn vng, cĩ truy nguyên ngun gc, sn phm phi đm bo v sinh an tồn thc phm mà đi đa s ngưi tiêu dùng trên th gii đang hưng ti. 1.1.1.2. Th trưng tiêu th cà phê cĩ chng ch trên th gii: Các th trưng tiêu th sn phm cà phê bn vng ln nht hin nay là th trưng Châu Âu, th trưng Châu M, Nht Bn, hu ht sn phm đưc phân phi bi các nhà rang xay ln như Starbucks, Kraft, Sara Lee, Nestle, Tchibo, Lavazza, vi tng lưng tiêu th năm 2008 đưc th hin trong biu đ dưi đây: 6
17. 134000 Tn 140000 120000 100000 80000 60000 30500 40000 21000 20400 10500 20000 1400 0 Nestle Kraft Sara lee Starbucks Tchibo Lavazza Nhà rang xay Biu đ 1.5. Lưng tiêu th cà phê cĩ chng ch ca mt s nhà rang xay năm 2008 (tn) Ngun: TCC, năm 2009 Trong đĩ lưng cà phê Fairtrade đưc Starbucks tiêu th nhiu nht (135.000 tn), trong khi Sara Lee li là nhà rang xay tiêu th sn phm cà phê cĩ chng nhn UTZ Certified vi lưng là: 20.000 tn, và chng ch Rainforest li đưc s ng h ca nhà rang xay Kraft (29.500 tn). Lưng tiêu th cà phê ca các cơng ty rang xay ln trên th gii thc t phn ánh nhu cu và nhn thc ca ngưi tiêu dùng mun đưc s dng sn phm cà phê cĩ ngun gc xut s rõ ràng, khơng cĩ dư lưng hĩa cht nơng nghip, cĩ trách nhim vi mơi trưng, xã hi. Theo t chc TCC, Macdonalds đã bán sn phm cà phê cĩ chng ch Rainforest ti các ca hàng tiêu th ca mình Anh, Dunkin’Donuts đ ngh cung cp 100% sn phm cà phê Fairtrade ti các ca hàng tiêu th ca mình trên tồn nưc M, IKEA cung cp các sn phm cà phê cĩ chng ch UTZ cho các khách hàng trong h thng nhà hàng ca mình. 7
18. Mt s nhà rang xay ln cũng đã cĩ các cam kt mang tính chin lưc liên quan đn s phát trin ca th trưng cà phê cĩ chng ch như Tchibo cơng b đn năm 2012 s s dng đn 25% sn phm cà phê bn vng và hưng đn s dng 100% sn phm cà phê bn vng trong tương lai gn. Năm 2008 Starbucks và Sara Lee đã đu tư đn 1,6 triu USD trong các d án cho các cng đng sn xut cà phê trên th gii, trong khi Tchibo và Lavazza đã h tr trc tip các cơng ty thương mi như Neumann, Volcafe và Ecom đ thc hin các d án h tr ngưi trng cà phê phát trin các chương trình cà phê bn vng trên th gii. T các cam kt th hin xu hưng tt yu ca th trưng tiêu th cà phê, là cơ hi ln cho ngưi sn xut cà phê Vit Nam cĩ điu kin ci thin cht lưng sn phm cà phê ca mình, nâng cao năng sut, to ra sn phm cà phê thân thin vi mơi trưng và giá tr sn phm cao hơn. Tuy nhiên, bên cnh thun li vn cịn nhng khĩ khăn v cung và cu ca th trưng cĩ chng nhn, theo kho sát ca t chc TCC thì lưng cà phê sn xut hin nay vn nhiu hơn nhu cu tiêu th. Ngàn tn 350 308 300 270 250 200 165 150 124 120,5 120,5 78 100 77,5 78,5 62 78 50 27 13 13 0 CN MB CN MB CN MB CN MB CN MB CN MB CN MB 4C UTZ Fairtrade Rainforest Starbucks Organic AAA Chng ch / Certified Alliance C.A.F.E chng nhn Biu đ 1.6. Lưng cà phê sn xut và tiêu th trên tồn th gii năm 2008. 8
19. Ngun: TCC, năm 2009 CN: Sn lưng cà phê đưc cp chng nhn / chng ch MB: Sn lưng cà phê đưc giao dch mua bán S dĩ chưa cĩ s cân bng v cung cu này là do các nguyên nhân chính sau: Các chng ch / chng nhn cà phê bn vng là các chng ch / chng nhn đc lp (tr chng ch: Starbucks C.A.F.E ca Starbucks và AAA ca Nespresso (Nestle)) do đĩ khơng cĩ s cam kt rõ ràng t các nhà rang xay hoc chính ph các nưc tiêu th trong vic s dng sn phm cà phê này. Nu mua các sn phm cà phê này, các nhà rang xay phi b thêm chi phí cho giá thưng, do đĩ đ th hin trách nhim xã hi đng thi vn đm bo li ích kinh t, các nhà rang xay ch tiêu th lưng cà phê va phi theo nhu cu ca th trưng tiêu th. Như vy ngưi tiêu dùng là nhng ngưi quyt đnh cui cùng và quan trng nht trong vic tiêu th sn phm cà phê cĩ chng ch / chng nhn. 1.1.2. Tình hình áp dng các bin pháp k thut trong sn xut cà phê cĩ chng ch trên th gii Các nưc sn xut cà phê ln trên th gii đã nhn thc rõ rng mun phát trin cà phê bn vng thì vic nghiên cu phát trin k thut canh tác cà phê nhm đm bo mang li hiu qu kinh t nhưng vn thân thin vi mơi trưng, t đĩ s thúc đy s phát trin hài hịa v mt xã hi. Đây cũng là cơ s đm bo cho vic cp chng ch theo các loi hình như UTZ certified, Rainforest, Fairtrade, Đ sn xut đưc chng ch theo các loi hình trên thì thơng thưng ngưi ta chú trng đn các gii pháp k thut v ging, bĩn phân, bo v thc vt, thu hoch, ch bin bo qun sn phm 9
20. 1.1.2.1. Bin pháp ging cà phê Chương trình ci tin ging cà phê chè ca hu ht các nưc là tp trung vào vic nâng cao năng sut và cht lưng nưc ung. Ngồi ra tùy điu kin tng nưc mà mc tiêu chn lc cĩ b sung thêm như kích thưc ht, hàm lưng cafein thp, kh năng chu hn, chu sương giĩ, mang tính kháng cao đi vi các loi sâu bnh hi ch yu, đc bit là bnh g st (Charrier, 1982; Walyaro, 1983; Muller, 1984). Cơng tác chn lc và lai to các ging cà phê vi cĩ năng sut cao, cht lưng đáp ng đưc yêu cu xut khu, kháng bnh g st, đã đưc thc hin nhiu nưc trng cà phê vi trên th gii như: Ivory Coast, Cameroon, Madagascar, Uganda Vic chn cây m kích c ht ln là rt quan trng cho vic to ging cĩ c ht ln. các nưc trng cà phê, tiêu chun chn lc ging cĩ khi lưng ht giao đng t 16 18 g/100 ht (Charrier & Berthaud, 1988). Các ging cà phê chè hu ht cĩ kh năng chu hn hơn cà phê vi. Tuy nhiên trong cùng mt lồi thì gia các ging cũng cĩ s khác nhau rt ln v kh năng chu hn. Theo Vander wossen (2001), vic chn các ging cà phê vi cĩ kh năng chu hn tt cn quan tâm h thng r dài và đâm sâu. Theo Eskes (2004), đ đt năng sut cao, cht lưng tt thì chn lc ging là điu quan trng cơ bn. Như vy, vic chn lc đưc b ging cà phê thích hp s giúp ngưi nơng dân cĩ đưc nhng cây trng cĩ năng sut cao đáp ng đưc nhng h thng trng trt khác nhau và tăng sc đ kháng đi vi các bnh nghiêm trng trên cây cà phê như bnh g st và bnh khơ cành khơ qu (CBD). Trong vịng 1015 năm ti vic chn ging nhm ti kh năng kháng bnh đi vi tuyn trùng và sâu b (đc bit là sâu ăn lá cây cà phê và sâu gây khơ cành khơ qu trên qu cà phê) bng cách khai thác ưu th lai ca các ging 10
21. cây lai cà phê Arabica và cà phê Canephora; và bng vic ci thin phm cht ht cà phê là yu t quyt đnh đn cht lưng (nht là đi vi cà phê Canephora). 1.1.2.2. Bin pháp qun lý và chăm sĩc vưn cây Vic thit k các đai rng chn giĩ và cây che bĩng thích hp cho cà phê cĩ tác dng ci thin cht lưng ht. Ngồi vic giúp cây cà phê tránh đưc nh hưng ca khơ hn và nhit đ cao, cây che bĩng cũng làm chm quá trình chín ca ht, giúp ht my hơn, mùi v tách thơm ngon hơn, tương t tác dng ca đa hình vùng cao. n Đ vic trng cây che bĩng là yêu cu bt buc trong ngh trng cà phê, hai loi cây che bĩng đưc s dng nhiu nht là cây si lá bc (Grevillea robusta) và cây vơng ( Errythrina lithosperma ) nh vào đc đim d nhân ging và sinh trưng nhanh. Ngồi ra cây mít cũng dùng làm cây che bĩng nh cĩ b r ăn sâu. Ti Indonesia cây vơng và cây keo du ( Leucoena sp.) thưng đưc s dng làm cây che bĩng nhiu nht. Khamyong (1989) khi nghiên cu h thng nơng lâm kt hp cho cà phê chè b trí trên đưng phân thy vùng núi phía Bc Thái Lan, cho thy hàm lưng đm trong đt các vưn cĩ cây che bĩng đưc ci thin rõ so vi vùng khơng cĩ cây che bĩng. Cây che bĩng cịn đĩng mt vai trị sng cịn trong vic duy trì h sinh thái và cn cho tiu khí hu ti các đn đin trng cà phê, nên luơn duy trì mt tán lá che bĩng hai tng bao gm c cây che bĩng tm thi tng thp và cây che bĩng thưng xuyên tng cao. Kt qu nghiên cu n Đ đi vi cà phê chè che bĩng ti ưu là 50% và cà phê vi là 30% (Package of practices for organic coffee, 2000). 11
22. Roskoski (1980) nhn thy xác lá cây che bĩng cung cp khong 80 kg N/ha/năm, tng dinh dưng tr li cho đt cao hơn dinh dưng do cây ly đi. Cây che bĩng h đu c đnh đưc khong 40 kg N/ha/năm. Các kt qu nghiên cu ca Haarer 1962 Kenya, Bouharmont 1997 Cameroon, Deuss 1967 Ivory Coast đu cho thy t gc cho cà phê thi kỳ kin thit cơ bn đã làm tăng năng sut rõ rt. Đc bit nghiên cu ti Tanzania cho thy các bin pháp t gc cũng làm tăng năng sut các vưn cĩ tưi do r cây phát trin tt hơn. Ti mt trm nghiên cu nơng nghip Yangambi ngưi ta đã đào các h cĩ kích thưc 50 x 50 x 50 cm luân phiên 4 phía ca cây cà phê đ chơn vùi 300 kg cht xanh trong 9 năm, kt qu năng sut cà phê tăng 14 %. Dinh dưng khống liên quan đn sinh tng hp các hp cht tin t cho mùi và v cà phê, vì vy liu lưng các loi phân khống và vic bĩn cân đi gia chúng khơng nhng nh hưng đn năng sut mà cịn nh hưng đn cht lưng (Willson K.C., 1987). Nghiên cu ca Cơng ty Tư vn EDE ti Brazil, Colombia, Costa Rica nhn thy rng nơng dân ch bĩn khong 6% lưng phân bĩn dùng cho cà phê (EDE Consulting for Coffee Ph. Jobin, Les Cafes Produits dans le Monde, 1996 Adapted by EDE). Điu này đã dn đn hu qu là năng sut, và cht lưng cà phê khơng cao ngay ti đng rung. Ngồi gii pháp v ging thì gii pháp v qun lý dinh dưng tng hp INM (Integrated nutrition management) cũng đưc quan tâm trong sn xut cà phê Brazil. Nhm mc đích đt đưc năng sut 3 tn cà phê nhân/ha, và căn c vào tng lưng dinh dưng hp thu trong cây/năm, các nhà khoa hc đã 12
23. khuyn cáo lưng phân bĩn như sau: N = 170; P 2O5 = 60; K 2O = 180; MgO = 20 và S = 16 30 (kg/ha/năm). Khĩ khăn ln nht hin nay đi vi ngưi sn xut cà phê là hin tưng suy gim v năng sut và cht lưng ca cà phê. Nguyên nhân ca s suy gim này ch yu là do các dch hi nguy him đã và đang gây hi trên cây cà phê. Đ gii quyt vn đ này cn phi áp dng các gii pháp mang tính bn vng trong vic phịng tr các loi dch hi này. Qun lý dch hi tng hp (IPM) là mt gii pháp đang mang li hiu qu tt nht và đưc áp dng ti nhiu vùng trng cà phê trên th gii; ví d như vùng Shahara ca Châu Phi (Peter và cng s, 2003), IPM cịn đưc áp dng trit đ vi quy mơ nơng h sn xut nh Malawi (Rory và cng s, 2003). Đi vi sâu hi thì đi tưng quan trng nh hưng đn năng sut cà phê n Đ là mt đc cành. Trong qun lý IPM thì khuyn cáo dùng bin pháp cơ gii là ch yu như to hình thơng thống, ct b cành b hi đem đt (ct cách vt hi t 5 7 cm v phía thân chính) t tháng 9 tr đi; duy trì lưng cây che bĩng thích hp và thốt nưc tt cũng là gii pháp qun lý loi sâu hi này hiu qu. Costa Rica, ngưi ta cũng chn lc đưc mt vài dịng cà phê Robusta cĩ kh năng đáp ng cao vi Meloidogyne exigua , trong đĩ T3757, T3751 và T3561 là nhng dịng ni tri nht. Brazil, ngưi ta đã xác đnh đưc gc ghép kháng vi Meloidogyne spp . và nhiu ging cà phê Robusta apoata cĩ kh năng kháng cao vi M. incognita (Carlos & Wintgens, 2004). Trong qun lý dch hi tng hp (IPM ) trên cây cà phê thì ghép là mt k thut cĩ giá tr đ to ra nhng cây ging kháng bnh mà Kenya, Brazil, Colombia đã làm đi vi cà phê chè. Ngày nay, phương pháp này rt ph bin 13
24. vi nhng ngưi trng cà phê nhng vùng b tuyn trùng hi r (RLNs root lesion nematodes), đc bit là nhng vùng núi la Guatemala và El Salvador (Villain và cng s, 2008). Vic to ra ging cà phê kháng tuyn trùng nt sn M.exigua cĩ th kim sốt tuyn trùng làm mt năng sut cà phê châu M La tinh. Ngưi ta đã kim tra tính kháng ca 28 kiu gen kháng và mn cm vi tuyn trùng ca tp đồn C. arabica, C. canephora và dịng con lai Timor bng cách dùng maker AFLP. Kt qu cho thy nhng dịng xut phát t con lai Timor là ngun kháng M. Exigua đáng giá, cĩ th dùng khai thác kiu gen đ ci tin cà phê chè nh s giúp đ ca k thut chn lc cĩ h tr mc phân t (Bertrand & cng s, 2001). Vùng Đơng và Trung Phi (Growing coffee with IPM, A briefing for IPM in Developing Countries Project, EC, 1998) , các nhà khoa hc cũng xác đnh đưc trong các gii pháp k thut ca quy trình ICM thì vn đ qun lý ging là cĩ tính quyt đnh nh hưng đn hiu qu sn xut. Trưc đây sn xut cà phê chè b thit hi nghiêm trng do loi bnh CBD, sau áp dng gii pháp dùng ging kháng bnh này đ ghép trên gc ca ging b nhim bnh CBD. Kt qu năng sut và hiu qu kinh t ca sn xut cà phê tăng lên đáng k, gim đưc chi phí đu vào do khơng dùng thuc hố hc đ phịng tr loi bnh này. Nhn xét chung : Như vy vic áp dng các k thut canh tác cà phê tiên tin nhm hưng đn nn sn xut cà phê bn vng, thân thin vi mơi trưng đã đưc các nhà khoa hc trên th gii rt quan tâm, đc bit là các khâu k thut quan trng như ging, dinh dưng cây cà phê, qun lý sâu bnh tng hp, h thng cây che bĩng xen trong cà phê, qun lý và s dng rác thi thân thin vi mơi trưng, thu hoch, ch bin sn phm đúng quy trình k thut, Các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch hưng ngưi sn xut thc hin các bin 14
25. pháp k thut tiên tin này, t đĩ to ra hiu qu kinh t cao nht t chính vưn cây ca mình, tit kim ti đa chi phí sn xut, đc bit là vic s dng hp lý phân bĩn đi vi cây cà phê. Ngồi ra thơng qua vic áp dng các loi hình sn xut cà phê chng ch, ngưi sn xut đã to ra đưc sn phm vi ngun gc rõ ràng, cht lưng tt và điu tt yu là giá tr sn phm s cao hơn. Thơng thưng các nhà rang xay tr giá thưng cho 1 tn cà phê nhân cĩ chng nhn như UTZ hoc Rainforest t 50 đn 100 USD, riêng chng ch Fairtrade ngưi sn xut đưc đm bo giá bán do t chc thương mi cơng bng quy đnh là: 2420 USD / tn sn phm cà phê nhân xut khu (giá bán: 2200 USD, cng thêm tin phúc li là 220 USD). 1.2. Ti Vit Nam 1.2.1. Tình hình sn xut cà phê cĩ chng ch ti Vit Nam Trong nhng năm tr li đây, cùng vi n lc ca Chính ph, các doanh nghip xut khu cà phê đã h tr nơng dân CFCC thơng qua vic tp hun áp dng chng ch và tr giá thưng khi mua cà phê. Qua đĩ, ngưi trng cà phê đã đưc tip cn và áp dng k thut canh tác cà phê tiên tin, theo các tiêu chí đưa ra ca tng loi hình chng ch áp dng, da trên quy trình trng và chăm sĩc cà phê ca Vin Khoa Hc K Thut Nơng Lâm Nghip Tây Nguyên (WASI), đã gĩp phn ci thin cht lưng cà phê xut khu và mang li ngun li nhun đáng k cho ngưi trng cà phê, tng bưc thay đi thĩi quen canh tác cà phê theo hưng thân thin vi mơi trưng. 15
26. 70000 67753 60000 50000 40000 30000 19906 20000 10000 1346 3855 240 443 0 Din tích Sn lưng Din tích Sn lưng Din tích Sn lưng (ha) (tn) (ha) (tn) (ha) (tn) UTZ Certified Rainforest Fairtrade Biu đ 1.7. Din tích, sn lưng các loi cà phê cĩ chng ch năm 2010 Ngun: T chc UTZ, Rainforest, Fairtrade, năm 2010. Ngồi chng nhn 4C đưc phát trin mnh trong nhng năm gn đây thì các chng ch trong biu đ trên cũng đã đưc đưa vào sn xut và phát trin, đc bit là chng ch UTZ hin cĩ din tích và sn lưng ln nht trng 3 chng ch nghiên cu trên. Tng din tích 3 chng ch này mi ch là 21.492 ha, chim 4,1% din tích cà phê c nưc, như vy kh năng phát trin các loi hình cà phê cĩ chng ch ti Vit Nam cịn rt ln. 16
27. 400 5106 Qung Tr 2077 Dak Lak 14822 Gia Lai Lâm Đng Biu đ 1.8. Các vùng áp dng chng ch cà phê UTZ tính đn năm 2010 (ha). T biu đ trên cho chúng ta thy các vùng sn xut cà phê áp dng chng ch UTZ phân b t Qung Tr đn vùng Tây nguyên – khu vc chim ti 90% sn lưng cà phê ca Vit Nam, trong đĩ tnh Dak Lak chim ti 66,2% tng din tích sn xut theo loi hình chng ch UTZ. Chng ch UTZ đưc trin khai ti Vit Nam t nhng năm 2002 là loi hình sn xut cà phê chng ch áp dng sm nht và cĩ sn lưng nhiu nht. Hai chng ch cịn li là chng ch Rainforest và chng ch Fairtrade đưc trin khai áp dng ti Vit Nam mun hơn (năm 2008) và đưc thc hin thơng qua Cơng ty Dakman và Cơng ty Acom Lâm Đng vi din tích và sn lưng đưc th hin ti biu đ 1.7. Ngày 12/5/2010 va qua, ti Hà Ni B Nơng nghip và PTNT t chc hi ngh đánh giá tình hình sn xut , tiêu th cà phê niên v 2009 2010 và gii pháp phát trin cà phê bn vng trong thi gian ti do Th trưng Bùi Bá Bng ch trì. Hi ngh hồn tồn ng h ch trương m rng din tích cà phê bn 17
28. vng, nâng t l áp dng VietGap, 4C, UTZ Certificate và các chng ch cà phê cht lưng cao đt trên 50%. T l ch bin qu tươi bng cơng ngh ưt đt 2030%, t l ht đen, v đt tiêu chun sàn giao dch quc t; khc phc tồn b tình trng thu hái qu xanh ln loi; áp dng tiêu chun “TCVN 41932005 cà phê nhân trong sn xut, mua bán cà phê”. Vi ch trương này, chc chn trong tương lai Vit Nam s tng bưc to ra mt nn sn xut cà phê bn vng, da trên k thut canh tác tiên tin t đĩ đm bo kim sốt và tit kim chi phí đu vào trong canh tác, tăng hiu qu đu ra và thân thin vi mơi trưng. Xu hưng phát trin cà phê cĩ chng ch trong nưc hin nay vn đang tip tc gia tăng. Theo kho sát t các Cơng ty xut khu cà phê ti Vit Nam, năm 2011 Cơng ty Simexco cĩ k hoch m rng thêm din tích áp dng chng ch UTZ và Rainforest lên khong 2.000 ha, Cơng ty Armajaro d kin tăng din tích lên 2.000 ha, Cơng ty Trung Nguyên tăng chng ch UTZ lên 3.000 ha. Điu này chng t nhu cu và nhn thc ca các nhà doanh nghip, ngưi trng cà phê đi vi vic áp dng chng ch ngày càng cao. Nhn xét: Mt đưc: Các loi hình sn xut cà phê chng ch đưc thc hin thơng qua các nhà xut khu cà phê vi mơ hình doanh nghip liên kt vi nơng dân, qua đĩ ngưi nơng dân đưc hưng li t vic tăng hiu qu trong sn xut do đưc tp hun hưng dn các k thut canh tác cà phê t các đơn v như WASI, trung tâm khuyn nơng, và thc hin theo các chun hưng dn ca các t chc cp chng ch cà phê quc t, gĩp phn vào vic ci thin cht lưng cà phê Vit nam, t đĩ giúp ngưi trng cà phê ch đng hơn trong vic sn xut cà phê cĩ cht lưng, tng bưc hi nhp sâu hơn vào nn kinh t th trưng, mang li thu nhp cao hơn cho ngưi sn sn xut cà phê. 18
29. V mt th trưng ngưi sn xut cũng đưc tip cn trc tip vi các nhà xut khu trên đa bàn, gim khâu trung gian, t đĩ cũng làm gia tăng giá tr sn phm. Mt cịn tn ti: Các chng ch trong sn xut cà phê là các chng ch cĩ giá tr quc t nhưng khơng mang tính ràng buc, do đĩ vic khuyên khích ngưi sn xut thc hin theo các tiêu chí ca các chng ch cịn gp nhiu khĩ khăn. V trình đ nhn thc và kh năng áp dng kin thc ca ngưi trng cà phê vào thc t cịn hn ch, nguyên nhân do h đã quen vi li sn xut theo kinh nghim truyn thng, mang nng tính bo th, ý thc bo v mơi trưng và tính cng đng cũng chưa cao. Ging cà phê ti các loi hình nghiên cu khơng đng đu, dn ti năng sut gia các loi hình nghiên cu cũng cĩ khác bit ln. Ri ro: Các chng ch đưc áp dng ti Vit Nam đu thơng qua các doanh nghip sn xut hoc xut khu cà phê, do đĩ mi chi phí liên quan đu do doanh nghip b ra, trong khi th thưng tiêu th cho mt hàng này cịn hn ch và thiu n đnh. Mt khác, mi quan h gia doanh nghip và nơng dân là mi quan h hp tác t nguyn, do vy vic thc hin ph thuc ln vào ý thc ca ngưi tham gia. 1.2.2. Tình hình áp dng các bin pháp k thut trong sn xut cà phê cĩ chng ch ti Vit Nam Năng sut, cht lưng ht cà phê ph thuc vào nhiu yu t trong đĩ ging là yu t hàng đu, tip đn là các yu t k thut như to hình, tưi nưc, bĩn phân, phịng tr sâu bnh hi, do vy nh hưng đn hiu qu sn xut ca nơng dân và đơn v trng cà phê. Đ đm bo sn xut cà phê đt năng 19
30. sut cao, cht lưng đáp ng yêu cu xut khu, trong vịng khong 10 năm tr li đây, WASI đã tp trung nghiên cu các gii pháp k thut v ging, k thut canh tác như to hình, bĩn phân cân đi, tưi nưc, ép xanh, làm bn, phịng tr sâu bnh, thu hoch ch bin Các kt qu riêng r này đã đưc Hi đng Khoa hc Cơng ngh ca B Nơng nghip và Phát trin Nơng thơn cơng nhn là tin b k thut và cho phép áp dng vào sn xut. Ging cà phê V ging, WASI đã cĩ các ging cà phê vi (TR4, TR5, TR6, TR7, TR8) đã đưc B cơng nhn giai đon t 2000 2006 đt năng sut bình quân t 4 5 tn nhân/ha, trng lưng 100 nhân t 15 19 g, cĩ kh năng kháng cao vi bnh r st đã và đang đưc chuyn giao cho sn xut nhm thay th b ging cũ bng phương pháp ghép ci to trên đng rung và sn xut cây ging ghép cht lưng cao đáp ng cho nhu cu trng mi hoc trng thay ging ca các đơn v và nơng dân sn xut cà phê trên đa bàn các tnh Tây Nguyên. Hin ti WASI đã chn lc 4 dịng vơ tính cà phê vi và đưc cơng nhn ging chính thc năm 2011 (TR9, TR11, TR12, TR13). B ging mi này khơng nhng cho năng sut cao t 4 6 tn nhân/ha, kháng cao vi bnh r st mà trng lưng 100 nhân đt t 19 23g s gĩp phn vơ cùng quan trng trong vic ci thin cht lưng cà phê nhân xut khu ca Vit Nam trong thi gian ti. Các ging cà phê mi do WASI chn to bưc đu đã đưc nơng dân quan tâm dùng đ thay đi ging cũ bng phương pháp ghép ci to hoc trng thay th, trng tái canh, song quy mơ chưa nhiu đ to bưc đt phá v năng sut và cht lưng. Tưi nưc cà phê 20
31. V qun lý tưi nưc cho cà phê vi vào giai đon kinh doanh, các nghiên cu ca WASI t 1995 1999 (Lê Ngc Báu 1999) đã xác đinh lưng nưc tưi cho cà phê kinh doanh đi vi tưi phun mưa t 600 700 m 3/ha/ln; đi vi tưi dí t 500 600 lít/gc/ln vi chu kỳ tưi là t 20 25 ngày/ln. Tưi ln đu thì lưng nưc cao hơn so vi đnh mc t 10 15 %. Nguyn Đăng Minh Chánh và Dave D'Haeze (2003) khi nghiên cu lưng nưc tưi cho cà phê (các dịng vơ tính chn lc năng sut cao) đã xác đnh đưc lưng nưc tưi cho cà phê vi kinh doanh là 520 lít/h/ln đt hiu qu kinh t cao nht vi chu kỳ tưi dao đng t 25 28 ngày. Các nghiên cu ca WASI v tưi nưc cho cà phê cũng kt lun rng k thut tưi dí s tit kim chi phí tưi t 10 20 % so vi tưi phun mưa (chưa đ cp đn chi phí đu tư thit b tưi ban đu). Vic tưi nưc đy đ, hp lý cũng gĩp phn ci thin cht lưng ht cà phê nhân, song khi tưi mt lưng cao thì khơng cĩ xu hưng ci thin năng sut và kích c ht mà cịn tăng chi phí tưi, gây lãng phí ngun nưc (Lê Ngc Báu, Dave A. D'haeze, Nguyn Đăng Minh Chánh, 2003). Các kt qu nghiên cu này cũng đã đưc khuyn cáo áp dng trong sn xut, song nơng dân vn chưa áp dng nhiu do chưa cĩ nhiu mơ hình đ chuyn giao trong sn xut (nơng dân vn tưi mt lưng nưc thưng cao hơn khuyn cáo t 20 50 %, chu kỳ tưi ngn và cĩ xu hưng tưi sm nên chi phí tưi nưc chim t l khá cao trong tng chi phí đu tư). Tit kim nưc tưi cho cây cà phê đang là mt trong nhng mi quan tâm hàng đu đ phát trin bn vng ngành cà phê Tây Nguyên. Cho đn nay, k thut tưi nh git vn đưc đánh giá là cĩ tác dng tit kim nưc nht trong các k thut tưi hin nay. Tuy nhiên, kt qu nghiên cu ca WASI cho thy k thut tưi nh git khơng phù hp vi sinh lý n hoa ca cây cà phê và cho đn nay chưa cĩ mt cơ s nào s dng k thut tưi này đ sn xut cà phê 21
32. (Hồng Thanh Tim, Lê Ngc Báu, 2000 ). Trên cơ s ci tin và khc phc nhng đim hn ch ca k thut tưi nh git, k thut tưi tit kim cĩ th cung cp mt lưng lưng nưc tưi đ ln đ giúp cây cà phê ra hoa tp trung, ngồi ra k thut tưi này cĩ trang thit b đơn gin, r tin và đưc sn xut trong nưc; giá thành mt h thng tưi ch bng 3040% so vi h thng tưi nh git. Nhng kt qu nghiên cu bưc đu ca WASI (2010) cho thy k thut tưi tit kim nưc cĩ kh năng tit kim trên 20% lưng nưc tưi và thi gian thu hi vn ngn (3 năm). K thut tưi này cn đưc tip tc nghiên cu đ hồn thin và ph bin nhanh trong sn xut cà phê. Phân bĩn cà phê V qun lý dinh dưng cho cây cà phê, WASI đã cĩ các cơng trình nghiên cu v t l, liu lưng, s ln bĩn, thi kỳ bĩn phân NPK, liu lưng các loi phân trung lưng như lưu huỳnh, phân vi lưng như km, bo; phân hu cơ (Trương Hng, Tơn N Tun Nam, 1999). Vi các loi đt khác nhau, mc năng sut khác nhau thì lưng phân bĩn NPK cũng s khác nhau. Bng 1.1. Lưng phân bĩn cho cà phê trên các loi đt khác nhau Loi đt Năng sut bình quân N (kg/ha) P2O5 K2O (kg/ha) (tn nhân/ha) (kg/ha) Bazan 3 220 – 250 80 100 200 – 230 Đt khác 2 200 – 230 100 130 180 – 200 Trưng hp năng sut cà phê vưt thì c 1 tn cà phê nhân phi bĩn thêm 70 kg N, 20 kg P 2O5 và 70 kg K 2O WASI đã tin hành h thng các nghiên cu v bĩn phân cho cà phê đã rút ra đưc rng t l N/K t 1 1,5 thưng cho năng sut cao. Các loi phân hn hp cĩ t l N:P 2O5:K 2O là 3:1:3 hoc 2:1:2 là phù hp đi vi cây cà phê. 22
33. Trong tng lưng phân N bĩn cho cà phê thì dùng 15 20 % dng phân đm SA đ cung cp thêm lưu hùynh cho cây cà phê. Bng 1.2. Thi đim và t l phân bĩn cho cà phê Loi phân T l bĩn (%) Ln 1 (Khi Ln 2 Ln 3 (tháng Ln 4 (tháng tưi đt 1) (tháng 4, 5) 6, 7) 9, 10) Đm 15 25 30 30 Lân 50 50 Kali 30 35 35 Ngồi nhu cu v các nguyên t đa lưng như đm, lân, kali, can xi, magiê, cây cà phê cũng địi hi mt s các nguyên t vi lưng đ đm bo cho quá trình sinh trưng và phát trin, cho năng sut cao, đc bit cho quá trình th phn, th tinh như km, bo. T các nghiên cu, WASI đã khuyn cáo bĩn phân vi lưng km cho cà phê t 30 50 kg dng ZnSO 4/ha; Bo dng Borax vi lưng t 10 20 kg/ha. WASI cũng khuyn cáo s dng phân hu cơ cho cà phê kinh doanh (phân chung) vi lưng bĩn 20 tn/ha, 2 3 năm bĩn mt ln (tuỳ thuc đ phì đt) thì s giúp cho cây s dng phân N, P, K tt hơn (h s s dng phân khống tăng t 10 15% so vi khơng bĩn phân chung). Đ tăng năng sut, tăng cht lưng ht cà phê nhân sng, t tháng 6 8 hàng năm nu dùng loi phân bĩn lá chuyên dùng cho cà phê (NUCAFE) phun 2 ln, cách nhau 20 30 ngày thì năng sut tăng t 5 30 %; t l ht R 1 tăng 10 20 % (Trương Hng, 2002). Nu phun t 4 5 ln trong mùa mưa thì cĩ th gim lưng phân bĩn khong 10 20 %. Trong trưng hp hn kéo dài hoc mưa dm dài ngày vào giai đon qu cà phê đang ln nhanh thì vic áp dng hình thc b sung dinh dưng qua lá bng các loi phân chuyên dùng thì s khc phc đưc hin tưng rng qu, duy trì đưc năng sut và sn lưng vưn cây. 23
34. Trong qun lý dinh dưng cho cà phê, bin pháp làm bn, đào rãnh ép và xi xáo cũng đưc khuyn cáo đ tăng h s s dng phân bĩn. Kt qu nghiên cu ca WASI cho thy đào rãnh ép tàn dư thc vt đã làm tăng h s s dng phân bĩn 30,2 % (trên đt bazan) và 16,6 % (trên đt granite). Các điu tra, nghiên cu v phân bĩn cho cà phê ca WASI nhn thy rng nơng dân s dng phân bĩn khơng hp lý, lưng bĩn quá cao so vi nhu cu ca cây và năng sut đt đưc, nhiu nơng dân bĩn lên đn 1.000 kg N/ha, 200 500 kg P 2O5/ha và 500 700 kg K 2O/ha, song năng sut bình quân cũng ch đt t 3 3,5 tn nhân/ha. Khi giá cà phê tăng thì vic s dng phân bĩn cho cà phê ca nơng dân tăng cao và càng b mt cân đi gi các nguyên t đa, trung và vi lưng. Vic s dng phân bĩn khơng hp lý (bĩn khơng cân đi gia N, P, K) khơng nhng khơng tăng năng sut mà cĩ nguy cơ làm gim cht lưng ht cà phê nhân sng thơng qua t l cp ht R 1 (Trương Hng, 2000). Kt qu nghiên cu ca đ tài "Áp dng các tin b khoa hc cơng ngh đ nâng cao năng sut và cht lưng cà phê vi kinh doanh Dak Lak" do WASI tin hành t năm 2000 2003 cho thy áp dng gii pháp k thut bĩn phân da vào đ phì đt và năng sut cà phê (mơ hình bĩn phân hp lý) đã gĩp phn làm gim chi phí đu vào v phân bĩn đi vi sn xut cà phê. Các vưn mơ hình bĩn phân hp lý năng sut tăng trung bình là 0,15 tn nhân/ha (5,3 %), gim chi phí đu tư phân bĩn (trung bình là 23,2 %) so vi lơ đi chng bĩn phân theo cách ca nơng dân. Các nghiên cu ca WASI (2007) cũng cho thy nơng dân s dng phân bĩn vn cịn lãng phí, đin hình là bĩn lưng phân cao hơn so vi mc năng sut đt đưc t 20 70 % c 3 tnh Dak Lak, Gia Lai, Lâm Đng. Trong bi cnh giá c vt tư hin nay thì vic s dng phân bĩn như vy s làm tăng chi phí đu vào và gim li nhun. Mt khác, bĩn phân vi lưng cao nhiu năm s 24
35. cĩ nguy cơ ơ nhim mơi trưng đt và nưc (Trương Hng, 1998). Đây là vn đ cn quan tâm trong vic qun lý tng hp cây trng đi vi cây cà phê (ICM) Tây Nguyên trong thi gian ti. Cây che bĩng cho cà phê V cây che bĩng cho cà phê, kt qu nghiên cu cho thy cây che bĩng đĩng vai trị quan trng trong vic điu tit quá trình ra hoa vi cưng đ cao ca cà phê, do vy khơng làm cho cây mang quá nhiu qu, hn ch đưc hin tưng mang qu cách năm. Trng cà phê khơng cĩ cây che bĩng thì năng sut cao hơn so vi cĩ cây che bĩng, song chu kỳ khai thác thì ngn li. Các điu tra cho thy các vưn cà phê che bĩng đm bo yêu cu k thut thì sau 25 năm vn cho năng sut t 3 4 tn nhân/ha, vưn sinh trưng vn tt, trong khi đĩ các vưn cà phê khơng cĩ cây bĩng năng sut gim cịn 2 2,5 tn/ha, vưn cây cĩ du hiu b vàng lá cho suy kit sinh lý và b các bnh t đt tn cơng. Duy trì mt mt đ cây bĩng thích hp (42 cây mung đen/ha 12 x 24 m) làm tăng hiu qu s dng phân bĩn ti 33 % so vi vưn cà phê trng cây che bĩng dày hơn 83 cây/ha (Trương Hng, 1999). Hin nay din tích cà phê khơng trng cây che bĩng, hoc phá b cây che bĩng chim t l khá cao (60 70 %) tng din tích cà phê ca Tây Nguyên. Các vưn cà phê khơng che bĩng s cĩ xu hưng cho năng sut cao hơn, song chu kỳ khai thác s ngn li và d b suy kit và dn đn tình trng cây b cht do khai thác vi cưng đ cao. Tuy nhiên, trong điu kin sn xut nh l ca nơng dân trng cà phê ca Vit Nam, phn ln các h nơng dân cĩ din tích t 0,5 – 1 ha, rt khĩ thuyt phc nơng dân trng cây che bĩng. Vì vy, cn cĩ gii pháp trng xen mt s cây ăn qu vào vưn cà phê đ giúp nơng dân cĩ thêm thu nhp t các cây trng xen va cĩ tác dng che bĩng cho cây cà phê. Các mơ hình trng xen 25
36. trong vưn cà phê cn đưc đánh giá và nhân rng thơng qua các mơ hình trình din ICM (Integrated crop management) . Phịng tr sâu bnh hi Đi vi vic qun lý sâu bnh hi cây cà phê vi Tây Nguyên, WASI đã nghiên cu và đ xut các bin pháp phịng tr đi vi các loi sâu bnh ph bin ch yu làm nh hưng đn chi phí đu vào trong sn xut cà phê như bnh r st, bnh nm hng, rp sáp hi r, rp sáp hi qu, rp xanh hút nha. Đi vi bnh r st, gii pháp đu tiên đưc quan tâm là s dng ging kháng. Các ging/dịng cà phê vi do WASI chn lc hin nay cĩ kh năng kháng rt cao vi bnh r st như TR3, TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9. S dng các ging này s gim đưc chi phí đu vào trong phịng tr bnh r st. Theo Trn Kim Loang, (1999) đi vi bnh r st thì dùng mt trong các loi thuc sau đ phịng tr: Impact 125 SC pha 2 4 cc /200 cc nưc đ tưi cho 1 gc, Anvil 5 SC (0,2 %) phun 2 3 ln cách nhau 1 tháng, Tilt 250 EC (0,1 %) phun 2 ln cách nhau 1 tháng. Bnh nm hng cũng là loi bnh gây gim năng sut cà phê, do vy cũng làm tăng chí phí đu vào. Đi vi bnh này cn chú ý kim tra đng rung thưng xuyên. Nu phát hin cĩ bnh, cn ct b và đt cành bnh đ tránh lây lan. Cĩ th dùng Validacin 3 DD (2 %) hoc Anvil 5 SC (0,2 %) phun t tháng 6, phun 2 ln cách nhau 15 ngày. Nên phun khi chưa xut hin nm màu hng. Vic to hình, ta cành hp lý trong mùa mưa s giúp hn ch đưc s phát sinh, phát trin ca bnh nm hng. Tuy đã cĩ nhng khuyn cáo v s dng thuc phịng tr sâu bnh hi song nhiu nơng dân, đơn v sn xut cà phê vn cĩ xu hưng s dng thuc bo v thc vt khơng theo 4 đúng nên hiu qu k thut khơng cao, và nơng 26
37. dân đã cĩ khuynh hưng tăng nng đ thuc, làm tăng chi phí đu vào, đc bit cĩ nguy cơ làm ơ nhim mơi trưng và gây hi cho ngưi s dng. Do vy trong thi gian ti cũng cn chú ý tăng cưng gii pháp qun lý dch hi tng hp (IPM) trên đng rung nhm giúp nơng dân gim chi phí đu vào, tăng li nhun và gĩp phn bo v mơi trưng sinh thái. Kt qu nghiên cu và xây dng mơ hình qun lý IPM cho cà phê ca WASI cho thy cĩ th gim chi phí t 500.000 1.000.000 đng/ha nhưng năng sut và cht lưng cà phê khơng thay đi so vi đi chng. Ti Vit Nam, quy trình phịng tr tng hp đi vi rp sáp hi cà phê đã đưc Vin Khoa hc Nơng Lâm nghip Tây Nguyên và Vin Bo V Thc Vt tin hành thc hin ti Đăklăk, vùng trng cà phê chính ca Tây Nguyên (Nguyn Th Vưng, 2006). Tuyn trùng hi r cà phê đang là mt tr ngi ln cho chương trình tái canh cà phê ca Vit Nam. Hu ht các vưn cà phê tái canh đu b tuyn trùng phá hi và phi thanh lý sau khi trng li t 34 năm. Trnh Quang Pháp và cng s (2004) cơng b mt lồi tuyn trùng ni ký sinh di chuyn Radopholus arabocoffeae gây cht hàng lot vưn cà phê ti huyn Krơng Năng, Dak Lak. Cũng theo Trnh Quang Pháp và cng s (2008 a) thơng báo v s phân b thành phn tuyn trùng ký sinh gây hi trên cây cà phê Vit Nam vi ba lồi gây hi chính là Meloidogyne spp., P. coffeae và Radopholus arabocoffeae bên cnh đĩ cịn thêm s ph bin ca lồi P. brachyurus và mt ging mi Apratylenchus vietnamensis sp.n (Trinh et al., 2008b). Vic nghiên cu kh năng gây hi ca lồi Pratylenchus coffeae, Radopholus arabocoffeae và R. duriophilus trên cây cà phê con trong nhà lưi cũng cho thy c 3 lồi này đu gây hi rt nhanh đi vi cây con sau 90 ngày lây nhim tuyn trùng (Trinh et al., 2004, Trnh Quang Pháp và Nguyn Ngc Châu, 2005 a, b). Cho đn nay, 27
38. bin pháp hố hc t ra thiu hiu qu trong phịng tr tuyn trùng hi r cà phê và nhiu vưn cà phê tái canh b hu b sau khi trng li 34 năm. Đ phịng tr tuyn trùng hi r cà phê cn cĩ gii pháp tng hp, trong đĩ bin pháp sinh hc cn đưc tp trung nghiên cu. 28
39. Chương 2. NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng, đa đim, thi gian và gii hn ni dung nghiên cu 2.1.1. Đi tưng nghiên cu : Cây cà phê vi kinh doanh, các bin pháp k thut áp dng và hiu qu ca các loi hình sn xut cà phê cp chng ch (CFCC) và loi hình sn xut cà phê thơng thưng (CFTT). 2.1.2. Đa đim nghiên cu: Ti ba xã ca huyn Cư M’gar, tnh Đăk Lăk 2.1.3. Thi gian nghiên cu: T tháng 07/2010 đn tháng 08/2011 2.1.4. Gii hn v ni dung nghiên cu: Do gii hn v kinh phí và thi gian nghiên cu nên đ tài ch đi sâu đánh giá vic áp dng các bin pháp k thut ca các loi hình CFCC, điu kin nơng h và hiu qu sn xut ca chúng. 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Điu tra v tình hình áp dng các gii pháp k thut ca nơng dân CFCC và CFTT theo các ch tiêu nghiên cu: Ging cà phê, ghép ci to Phân bĩn cho cà phê To hình Nưc tưi Bo v thc vt Thu hoch Ch bin Đ phì đt (pHKCl, HC tng s, N tng s, Pdt, Kdt, Ca++, Mg++, CEC) Qun lý rác thi: phân loi và qun lý rác thi vơ cơ và hu cơ. Tình hình lao đng 2.2.2. Đánh giá hiu qu ca các loi hình CFC theo các ch tiêu nghiên cu: 29
40. Hiu qu kinh t Hiu qu k thut Hiu qu mơi trưng: Đánh giá thơng qua % s h qun lý cht thi t thuc bo v thc vt, bao bì phân bĩn; % s h s dng tàn dư thc vt t sn xut cà phê đ làm phân bĩn. Hiu qu xã hi: Đánh giá thơng qua % s h đưc tp hun đào to đ tăng k năng thc hành nơng nghip tt, ch tiêu v giá tr ngày cơng lao đng. 2.3. Cách tip cn nghiên cu ca đ tài 2.3.1. Đ tài áp dng cách tip cn t dưi lên , đi t thc trng tình hình sn xut cà phê hin nay ca nơng h, các bin pháp k thut sn xut cà phê áp dng và hiu qu CFCC và CFTT. T đĩ so sánh, đi chiu đ rút ra các vn đ cn phi tip tc nghiên cu và hồn thin cho vic sn xut cà phê cĩ chng ch hin nay. 2.3.2. Cách tip cn h thng cũng đưc áp dng trong đ tài này : t điu tra, phân tích, đánh giá, so sánh đ rút ra các nhn xét, kt lun phc v cho cơng tác qun lý nhà nưc cũng như qun lý k thut v sn xut cà phê bn vng. Đ so sánh hiu qu sn xut cà phê ca các loi hình sn xut cn cĩ h thng các kt qu nghiên cu v k thut, các gii pháp ti ưu hĩa hiu qu đu tư và hiu qu kinh t mang li, gii pháp hn ch ri ro do nh hưng bt li ca mơi trưng. 30
41. Các loi hình sn xut cà phê UTZ Rainforest Fairtrade Thơng thưng Certified Thc trng sn xut cà phê nơng h Hiu qu v Hiu qu v Hiu qu v kinh t mơi trưng xã hi Sơ đ 1. Cách tip cn ca đ tài 2.3.3. Tip cn k tha : cây cà phê là cây lâu năm mun đt đưc mc tiêu nghiên cu đ ra cn cĩ s k tha các kt qu đt đưc ca giai đon trưc v các bin pháp k thut áp dng và so sánh, đánh giá. K tha nhng kt qu nghiên cu ca các cơ quan nghiên cu v cây cà phê như Vin Khoa hc k thut Nơng lâm nghip Tây Nguyên cũng là cách tip cn trong phân tích đánh giá các d liu thu thp đưc ca đ tài. 2.3.4. Tip cn đa ngành cũng đưc áp dng trong đ tài này, hiu qu kinh t, xã hi và mơi trưng là thưc đo đánh giá hiu qu sn xut cà phê cĩ đt đưc mc tiêu đt ra hay khơng và cĩ đưc nhng ngưi sn xut cà phê chp nhn áp dng nĩ trong thc t hay khơng?. Do đĩ đ tài cũng liên quan đn các ngành và lĩnh vc khác nhau. Đc bit cách tip cn xã hi hc cũng đưc đ tài áp dng đ đánh giá các vn đ liên quan đn xã hi trong quá trình sn xut cà phê. 31
42. 2.4. Các phương pháp s dng trong đ tài 2.4.1. Đi vi ni dung điu tra, đánh giá: Áp dng phương pháp đánh giá cĩ s tham gia PRA (participatory rapid assessement) . Đây là phương pháp áp dng khá ph bin trong nghiên cu điu tra. Đi tưng nghiên cu cũng là ngưi tham gia nên cĩ điu kin cùng cung cp, trao đi thơng tin, phát hin và tìm ra gii pháp cho s can thip t bên trong. Đây là phương pháp điu tra thu thp thơng tin chính xác và bn vng. Các d liu ca phiu s đưc mã hố và phân tích đánh giá bng các cơng c chuyên dùng. T d liu thu thp đưc thơng qua phiu điu tra, đ tài cũng áp dng phương pháp phân tích SWOT đ tìm ra các vn đ v thun li, khĩ khăn, cơ hi và thách thc trong sn xut cà phê cĩ chng ch và thơng thưng. Phương pháp điu tra ngu nhiên theo các loi hình t chc cà phê cĩ chng ch khác nhau, thơng qua vic thu thp d liu v k thut canh tác cà phê và hiu qu sn xut bng cách phng vn. Phương pháp hi tho, chuyên gia cũng đưc áp dng trong đ tài đ phân tích, đánh giá các vn đ k thut sn xut cà phê các đa đim nghiên cu. Phương pháp chn mu: xác đnh các xã áp dng CFCC, tp trung nghiên cu, phân tích, đánh giá hiu qu ca các gii pháp k thut hin nay đi vi: Sn xut cà phê nơng h thơng thưng Sn xut cà phê chng ch UTZ ti xã Ea Tul Sn xut cà phê chng ch Rainforest + 4C ti xã Ea Tar Sn xut cà phê chng ch Fairtrade ti xã Ea Kit 32
43. Vic phân tích đánh giá đưc thc hin theo phương pháp so sánh gia nơng dân sn xut cà phê theo cách thơng thưng và nơng dân sn xut theo loi hình cp chng ch Ti mi xã áp dng chng ch chn ngu nhiên 30 nơng h áp dng CFCC và 10 h áp dng CFTT, như vy mi dng CFCC s cĩ 30 nơng h đưc điu tra và CFTT cũng cĩ 30 nơng h đưc điu tra đ làm đi chng so sánh, tng s mu điu tra là 120. S liu thu thp đưc ghi vào phiu điu tra đã thit k sn. Phương pháp ly mu đt: Mi loi hình chn ngu nhiên 5 h đ ly mu đt phân tích các ch tiêu đ phì. Ti mi lơ ca mi h ly 5 đim theo hình chéo gĩc. Đ sâu ly mu : 0 30 cm, ly theo hình chiu ca tán cà phê. Mu đưc ly vào cui mùa khơ đu mùa mưa. Phương pháp phân tích: mu đt đưc phân tích theo quy trình chung ca Vin Th nhưng Nơng hĩa: pHKCl bng pHmeter trong huyn phù theo t l đt, dung dch là: 1:2.5KCl 1M. Các bon hu cơ: Phương pháp WalkeyBlack: Tác đng cht hu cơ vi hn hp Kali Bicromat (K2Cr207) N/3 trong axit sun furic (H2SO4) 25N và chun đ Bicromat dư bng mui Mohr (Ferrous Sulphate) vi ch th màu Ferroin. Đm tng s (N%): Phương pháp Kendan (Kjeldahl) phá hy mu bng axit sunfuric, chuyn N hu cơ v dng Sunphat Amon (NH4)2SO4 cho kim tác đng chuyn v dng NH3 và thu đưc dung dch Axit Boric, chun đ vi axit tiêu chun (HCl 0.01N). Lân d tiêu: Phương pháp Bray II. So màu trên máy chit quang cĩ chn lc bưc sĩng 820nm. 33
44. Kali d tiêu: dch chit bng dung dch H2SO4 0.1N đưc đt trên máy quang k ngn la. Các cation Ca++ và Mg++ : Chit t CH3COONH4 1M và đo trên máy AAS. Phương pháp x lý s liu: S liu điu tra đưc x lý theo phn mm SPSS. 2.4.2. Đi vi ni dung đánh giá hiu qu ca các loi hình CFCC Hiu qu kinh t = Tng thu – tng chi Yt – Ytr Hiu qu k thut (T, %) = X 100 Ytr Yt: Năng sut do áp dng các gii pháp k thut theo khuyn cáo ca các loi hình CFCC Ytr: Năng sut ca loi hình CFTT. 34
45. Chương 3. KT QU VÀ THO LUN 3.1. Thơng tin chung v đa bàn nghiên cu và nơng h điu tra 3.1.1. Đa bàn nghiên cu Điu kin t nhiên Ba xã Ea Tul, Ea Tar và Ea Kit đưc chn đ tin hành nghiên cu ti huyn Cư M’gar, tnh Dak Lak. Bn đ hành chính huyn Cư M'gar 35
46. Huyên Cư M'gar ta lc ta đ 12 047'31'' N và 108 004'35'' E. Phía Bc giáp: Huyn Ea Sup, Ea Hleo Phía Đơng giáp: Huyn Krơng buk Phía Nam giáp: Huyn Krơng Păk, Thành ph Buơn Ma Thut. Phía Tây giáp: Huyn Buơn Đơn Bng 3.1. Điu kin t nhiên và din tích cà phê ti huyn Cư M'gar Ch tiêu Thơng s Din tích đt nơng nghip 61.661 ha Din tích đt trng cà phê 35.942 ha Loi đt ch yu Bazan Đ dày tng đt bazan >70cm Đ dc trung bình < 15 đ Đ cao trung bình 400 600m Nhit đ trung bình năm 26 o C S gi nng trong năm 2.400 – 2.800 gi Lưng mưa hàng năm 2.000 mm Ngun: Niên giám thng kê huyn Cư M’gar năm 2010. Trong cơ cu din tích đt nơng nghip ca huyn thì din tích cà phê chim ti 55,3 %. Điu này chng t rng cây cà phê là cây cơng nghip dài ngày ch lc ca huyn và là ngun thu ch yu trong cơ cu kinh t ca huyn trong thi gian qua và c nhng năm ti. Điu kin t nhiên ca đa bàn nghiên cu là rt thích hp cho phát trin cây cà phê. Vi nn đt đ bazan là đt lý tưng nht cho cà phê, cĩ đc đim đ xp cao (60 – 65%), dung trng thp (0,8 – 1), thốt nưc nhanh, thống khí cịn cĩ đc đim là tng đt sâu hơn 70cm đm bo cho b r cây cà phê phát trin bình thưng. Nhit đ ti vùng nghiên cu cũng rt phù hp cho cây cà phê t 24 – 36
47. 26 0C, trong khi nhit đ lý tưng ca cây cà phê là 260C, các yu t khác như s gii nng và lưng mưa trong năm cũng đu phù hp vi cây cà phê. Đc bit đi vi cây cà phê vi, sau thi kỳ thu hoch cn cĩ thi kỳ khơ hn kéo dài t 2 đn 3 tháng phù hp vi điu kin khí hu ca huyn Cư M’gar – nm trong vùng nhit đi giĩ mùa cn xích đo cĩ hai mùa mưa và mùa khơ rõ rt. Như vy cĩ th nĩi rng đa bàn nghiên cu cĩ điu kin t nhiên đ cĩ th sn xut cà phê vi, đáp ng đưc các tiêu chí v sn xut cà phê cĩ chng ch. Bng 3.2. Din tích, năng sut, sn lưng cà phê ti 3 xã nghiên cu Ch tiêu Xã Ea Tul xã Ea Tar Xã Ea Kit Tng din tích (ha) 4.291 2.893 2.223 Trung bình NS (tn / ha) 1,8 1,7 2,0 Sn lưng (tn) 7.664 4.775 4.420 Ngun: Niêm giám thng kê huyn Cư M’gar năm 2010 Trong 3 xã nghiên cu thì xã Ea Tul cĩ din tích cà phê cao nht vi 4.291 ha, chim 12,6 % din tích cà phê tồn huyn và 45,6 % tng din tích cà phê trên đa bàn nghiên cu; tip đn là xã Ea Tar vi din tích cà phê là 2.893 ha. Năng sut cà phê bình quân ca vùng nghiên cu bin đng t 1,7 2,0 tn nhân/ha; trung bình là 1,8 tn nhân/ha; nhìn chung là thp so vi trung bình tồn tnh Dak Lak (khong 2,2 tn nhân/ha). Như vy vùng nghiên cu, nu cĩ các hình thc t chc sn xut phù hp như liên kt CFCC s cĩ điu kin áp dng đưc các tin b k thut tiên tin như bĩn phân cân đi, tưi nưc hp lý, ci to ging xu, phịng tr sâu hi tng hp, thu hoch ch bin tt s to đt phá trong vic tăng năng sut, ci thin cht lưng cà phê trong thi gian ti. 37
48. 3.1.2. Các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch Hin nay cĩ nhiu loi hình chng ch trong sn xut cà phê, riêng ti huyn Cư M’gar hin đã cĩ 3 loi hình chng ch và 1 loi hình chng nhn đưc áp dng: 3.1.1. Chng ch UTZ Certified: Là loi hình chng ch sn xut cà phê bn vng, qua đĩ khi tham gia loi hình sn xut này, nơng dân s đưc tip cn vi các bin pháp thc hành nơng nghip tt trên đng rung, da trên k thut canh tác tiên tin thơng qua vic s dng tit kim nưc, s dng phân bĩn hp lý, thuc bo v thc vt, năng lưng, hưng đn bn vng v kinh t, thân thin mơi trưng, hài hịa v mt xã hi. 3.1.2. Chng ch Rainforest Alliance: Là loi hình chng ch sn xut cà phê bn vng đm bo bo tn đa dng h sinh thái, bo v đng vt hoang dã, hưng ti s đa dng sinh hc trong canh tác cà phê thơng qua vic gi gìn h thng cây che bĩng và cây bn đa, khuyn khích sn xut cà phê thân thin vi mơi trưng thơng qua các bin pháp canh tác hp lý, bo v quyn li ca ngưi lao đng. 3.1.3. Chng ch Fairtrade: Là loi hình chng ch sn xut cà phê bn vng hưng đn h tr các h nơng dân sn xut nh thơng qua mơ hình kinh t tp th, cam kt thc hin các hot đng bo v mơi trưng bng vic s dng thuc bo v thc vt hp lý, duy trì và ci thin đ màu m ca đt, bo v quyn li và sc khe ca ngưi lao đng, đm bo s cơng bng gia các thành viên tham gia thơng qua phân chia quyn li và các nghĩa v liên quan. 3.1.4. Chng nhn 4C (Common Code for Coffee Cummunity) là b nguyên tc chung cho cng đng cà phê th gii, mang tính nn tng trên ba phương din: Kinh t, xã hi và mơi trưng, to cơ s cho vic phát trin các chng ch khác cho các nhà sn xut cà phê. Hin nay chng ch 4C cĩ “Benchmarking” 38
49. vi chng ch Rainforest, cĩ nghĩa là: nu nhà sn xut đt chng ch Rainforest và đã là thành viên 4C thì din tích đã đt chng ch Rainforest cũng s đưc 4C cp chng nhn đt chun 4C. Như vy các loi hình chng ch này đu hưng đn các hot đng canh tác cà phê bn vng thơng qua các bin pháp k thut phù hp hưng đn s hiu qu v kinh t, bo v mơi trưng và ngun tài nguyên thiên nhiên, đm bo quyn li và sc khe ca ngưi lao đng. Điu cĩ li rt thit thc ca CFCC là ci thin năng sut, cht lưng sn phm cao và giá bán cao hơn, ngưi nơng dân đưc hưng li nhiu hơn. Din tích (ha) 1079 1200 1000 600 800 600 400 99 200 0 (Utz) (Rainforest) (Fairtrade) Eatul Eatar Ea Kit Biu đ 3.1. Din tích cà phê áp dng chng ch ti đa bàn nghiên cu Ngun: T chc UTZ Certified, Rainforest, Fairtrade năm 2011. Ba xã đa bàn nghiên cu đc trưng cho ba loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch: ti xã Ea tul sn xut cà phê UTZ Certified, Ea Tar sn xut cà phê Rainforest và Ea Kit sn xut cà phê Fairtrade. Din tích cà phê cĩ chng ch là cịn nh so vi tng din tích cà phê ca ba xã ti đa bàn nghiên cu (1.097ha/tng 4.291ha cà phê ti Eatul, 600ha/ tng 2.893 ha cà phê ti Eatar và 99 ha/ tng 2.223 ha cà phê ti Ea Kit). 39
50. Như vy kh năng đ cĩ th m rng din tích sn xut cà phê cĩ chng ch ti ba xã đa bàn nghiên cu này là cịn rt ln. 3.2. Điu tra tình hình áp dng các gii pháp k thut ca nơng dân CFCC và nơng dân CFTT 3.2.1. Ging cà phê Ging là mt yu t cĩ tính then cht quyt đnh ti năng sut và cht lưng sn phm cà phê nhân sng, đc bit cây cà phê là cây cơng nghip dài ngày, chu kỳ kinh doanh cĩ th ti 30 năm do đĩ khâu chn ging ban đu là rt quan trng, nh hưng rt ln đn năng sut cà phê sau này. Đi vi cà phê vi, là cây th phn chéo bt buc, do đĩ cht lưng cây b m nh hưng rt ln đn cht lưng cây ging sau này. Bng 3.3. S dng ging ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng T ươm 73,33 40,00 43,33 35,00 47,91 Mua th 26,67 10,00 23,33 65,00 31,26 Ging trưng cà phê Mua t 50,00 33,33 20,83 CT/VNC Cĩ 76,67 86,67 36,67 6,67 51,67 Ghép ci to Khơng 23,33 13,33 63,33 93,33 48,33 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011. CT: Cơng ty; VNC: Vin nghiên cu 40
51. T bng phân tích trên chúng ta thy t l h nơng dân t ươm ging ca loi hình áp dng chng ch UTZ là cao nht (73,33%) do vùng này trưc đây cĩ nơng trưng Cà phê Ea Tul trin khai trng t nhng năm 1984, nên ging đưc t ươm t ging ca Nơng trưng. T l h nơng dân t ươm thp nht là ca loi hình thơng thưng (35%), Lưng ging mua ngồi th trưng khơng rõ ngun gc cũng chim 1 t l ln (65%) ca loi hình thơng thưng, so vi 26,67% là t l cao nht ca loi hình áp dng chng ch UTZ trong ba chng ch điu tra, điu này cũng phn ánh trình đ hiu bit v tm quan trng ca ging trong bà con nơng dân chưa cao. Như vy t l ging t ươm và mua ngồi th trưng khơng rõ ngun gc ca c hai loi hình CFCC và CFTT chim t l cao nht (47,91% & 31,26%) t đĩ dn đn hu qu là năng sut thp, t l cây b bnh g st nhiu. Như vy, mun ci thin năng sut và cht lưng cà phê nhân thì cn phi thay th ging mi cĩ cht lương tt. Vic ghép ci to ging đt t l cao nht ti các mu ca chng ch Rainforest (86,67%) và thp nht ti loi hình thơng thưng (6,67%), tính trung bình ca CFCC là 66,67% vn cao hơn nhiu so vi CFTT điu này th hin cĩ s khác bit v nhn thc và trình đ gia CFCC và CFTT. Nơng dân CFCC do đưc tp hun nên đã thy đưc li ích ln t vic ghép ci to, tn dng đưc ưu đim ca gc ghép cĩ b r tt và mt ghép cĩ b tán tt, chng chu sâu bnh, năng sut cao, mang li hiu qu nhanh chĩng và trc quan như thi gian t khi ghép đn khi cho năng sut ch hơn 1 năm, mt ghép phát trin tt, khơng cĩ sâu bnh, năng sut cao, Đây là bin pháp k thut rt hiu qu đ ci thin cht lưng và năng sut. Đi vi các din tích cà phê hin nay cn đưc chuyn giao nhân rng ra nhng h dân mi và cn đưc tp hun liên tc hàng năm cho ngưi nơng dân tng bưc nâng cao, n đnh năng sut và cht lưng 41
52. sn phm, khc phc đưc tác hi ca bnh bnh g st (do các ging mi cĩ kh năng kháng cao vi bnh r st). Nhìn chung hu ht các ging cà phê đưc trng ti đa bàn nghiên cu là ging thc sinh, ngun gc ging ch yu là t ươm hay mua ngồi th trưng khơng rõ ngun gc, do đĩ năng sut và cht lưng cây cà phê khơng cao, cn đưc thay th ging mi cĩ năng sut, cht lương cao và phù hp vi điu kin đa phương. Vic ghép ci to v ging đã đưc quan tâm CFCC, đc bit là loi hình sn xut Rainforest Alliance (86,67% s nơng h đã thc hin vic ghép ci to ging cà phê). 3.2.2. Bĩn phân Bĩn phân hp lý, cân đi và đy đ các cht đa, trung, vi lưng s cĩ tác dng tăng năng sut và ci thin năng sut và cht lưng ht cà phê. WASI đã tin hành nghiên cu mt cách cĩ h thng v phân bĩn đi vi cà phê t năm 1986 2004, kt qu cho thy rng bĩn phân đa lưng NPK vi t l 3:1:3 hoc 2:1:2 thì cĩ nh hưng tt đn cht lưng ht cà phê nhân sng (trng lưng 100 nhân, t l cp ht R 1) (Trương Hng, Tơn N Tun Nam 1998, 2000) . Bĩn phân vi lưng km (Zn), bo (B) cũng cĩ tác dng ci thin v năng sut và cht lưng cà phê nhân, đc bit là phun ch phm phân bĩn lá chuyên dùng NUCAFE cho cà phê vào giai đon qu tăng trưng nhanh (tháng 6 8) đã làm tăng năng sut khong 5 10 %, tăng t l cp ht R 1 t 5 15 % (Trương Hng và CTV, 2002). Vic duy trì đ màu m ca đt trng thơng qua vic s dng phân bĩn hp lý đu đưc các loi hình sn xut cà phê chng ch quan tâm, Bĩn phân hu cơ kt hp vi phân khống đa, trung và vi lưng đã đưc các ch h áp dng trên cơ s bĩn đúng k thut, đúng liu lưng và đúng giai đon. Vic tn 42
53. dng s dng phân hu cơ và các loi rác thi hu cơ cĩ sn trong vưn như v qu, cành, lá cà phê, các loi cành cây rong ta trong vưn làm phân hu cơ vi sinh cĩ tác dng làm gim ơ nhim mơi trưng và gĩp phn ci to đt là mt trong các tiêu chí đưc các loi hình CFCC khuyn cáo thc hin. Nhìn chung tt c các loi hình CFCC đu quan tâm đn vic s dng phân bĩn và đ phì nhiêu ca đt. Chng ch UTZ: Vic s dng phân bĩn phi đm bo khơng làm suy gim dinh dưng trong đt thơng qua vic phân tích đt, ngưi s dng phân bĩn phi đưc tp hun đ cĩ th tính tốn đưc lưng, loi phân bĩn s dng, khơng đưc bĩn phân cho cây cà phê 5 mét gn ngun nưc, ghi chép li vic s dng, phân đưc lưu kho phi đm bo an tồn, các loi phân, cn thi, nưc thi ca con ngưi khơng đưc s dng cho cây cà phê vì bt kỳ mc đích gì. Chng ch Rainforest: Nơng tri phi cĩ mt chương trình bi dưng cho đt hoc cây trng da trên các đc đim và đc tính ca đt, phân tích đt, lá đ xác đnh hin trng dinh dưng ca đt và cây trng. Phân hu cơ và phân vơ cơ phi đưc bĩn cân đi đ tránh nhng tác đng tiêu cc tim tàng đn mơi trưng. Nơng tri phi to điu kin ưu tiên bĩn phân hu cơ s dng tàn dư thc vt hin cĩ trên đng rung. Nơng tri phi trng nhng cây trng che ph đt ci thin đ màu m ca đt, chng xĩi mịn. Chng ch Fairtrade: Các thành viên áp dng các th tc và cĩ hành đng thc t đ cng c s màu m và cu trúc ca đt trng như: thit lp h thng kim sốt và giáo dc ni b nhm đm bo các thành vin tuân th đy đ và liên tc hưng đn mc tiêu tăng cưng đ màu m ca đt trong quá trình canh tác. 43
54. Bng 3.4. S dng phân bĩn ca các loi hình sn xut cà phê Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng Phân đm (kg N/ha) 215 494 317 303 333 Phân lân (kg P 2O5/ha) 99 147 126 76 112 Phân kali (kg K 2O/ha) 189 339 293 207 257 S dng Cĩ 76,67 80,00 26,67 20,00 50,83 phân hu cơ Khơng 23,33 20,00 73,33 80,00 49,17 (%) Tp hun Cĩ 100,00 86,67 100,00 13,33 75,00 phân bĩn Khơng 13,33 86,67 25,00 (%) Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011 ( ): S sai khác là rt rt cĩ ý nghĩa; ( ): S sai khác là rt cĩ ý nghĩa (p=0,05) Cĩ mt s sai khác rt cĩ ý nghĩa trong s dng phân bĩn đa lưng gia các loi hình sn xut cà phê. Như vy cĩ th nĩi rng mi loi hình sn xut cà phê khác nhau thì áp dng phân bĩn đa lưng cũng rt khác nhau. Vic s dung phân vơ cơ đa lưng ca nơng h tham gia CFCC khá phù hp vi t l s dng phân bĩn mà các chuyên gia WASI đã khuyn cáo cho bà con nơng dân, lưng phân s dng trung bình cho 1 ha cà phê ca 3 loi hình CFCC là: 342 kg N– 124 kg P 2O5 – 273,7 kg K 2O và đi vi loi hình CFTT, lưng s dng phân bĩn là: 303 kg N – 76 kg P 2O5 – 207 kg K 2O. So sánh hai t l áp dng phân bĩn đa lưng này vi t l khuyn cáo ca WASI là 2 – 1 – 2 hoc 3 – 1 – 3 cho thy CFCC cĩ t l bĩn phân đm bo cân đi; trong khi đĩ t l này các h CFTT là 4 1 2,7 cho thy t l phân đm đưc s dng khá cao so vi lân và kali, th hin s mt cân đi. Vic s dng mt lưng 44
55. phân đm khá cao trong cơ cu các loi phân NPK s cĩ nguy cơ tim n làm ơ nhim mơi trương đt và nưc. Vic bĩn phân cĩ xu hưng mt cân đi loi hình CFTT cũng làm nh hưng đn sinh trưng, năng sut cà phê, đng thi cĩ nguy cơ làm mt cân bng các nguyên t hĩa hc trong đt, nh hưng đn đ phì nhiu thc t ca đt. T nhng phân tích trên cho thy rng: CFCC áp dng phân bĩn đa lưng là phù hp hơn so vi CFTT. So sánh v t l s dng phân ca ba loi hình sn xut cà phê chng ch vi nhau thì t l s dng phân bĩn ca chng ch Fairtrade (2,5 – 1 – 2,3) và UTZ (2,2 – 1 – 1,9) là tương đi phù hp vi t l khuyn cáo ca WASI, trong khi t l này ca chng ch Rainforest là 3,4 – 1 – 2,3, vi t l này chưa tht phù hp vi t l mà WASI khuyn cáo. Lưng phân NPK s dng thc th trên 1 ha ca chng ch Rainforest cũng rt cao (494 kg N – 147 kg P 2O5 – 339 kg K 2O), so vi lưng phân NPK WASI khuyn cáo s dng thì lưng phân này vưt khong: 244 kg N – 47 kg P 2O5– 109 K2O. Tuy rng năng sut ca chng ch Rainforest cũng khá cao (3,1 tn nhân / ha) nhưng vi năng sut này thì lưng phân s dng như trên vn quá cao, đc bit là phân đm. T kt qu nghiên cu trên cho thy, tuy cùng áp dng các chng ch cà phê bn vng nhưng trình đ và mc đ nhn thc ca nơng dân v vic tip nhn các kin thc tp hun cịn khác nhau, dn đn vic áp dng vào thc t cũng khác nhau. Mt phn nguyên nhân đưc th hin t vic tham gia tp hun phân bĩn ca nơng dân tham gia chng ch RA vi t l tham gia ch đt 86,67% trong khi 2 chng ch cịn li đt 100% s nơng dân tham gia. Do vy đ khc phc tình trng này, cn phi tăng cưng tp hun nâng cao kin thc cho bà con nơng dân liên tc đ cĩ s chuyn bin t nhn thc đúng đn hành đng đúng. T l s dng phân hu cơ ca các loi hình CFCC trung bình là 61,1%, trong khi loi hình CFTT là 20%. So sánh vic s dng phân hu cơ trong 3 45
56. loi hình chng ch thì loi hình chng ch Fairtrade cĩ t l s dng phân hu cơ thp nht (26,67%). Qua kho sát thì ti đa bàn nghiên cu, các h nơng dân cĩ xu hưng thâm canh cao theo con đưng hĩa hc, ít s dng phân hu cơ, ít cây che bĩng, đây là hình thc canh tác khơng bn vng, n cha nhiu ri ro v kinh t, xã hi và mơi trưng. Đi vi b phn h nơng dân CFTT hin nay cn đưc tăng cưng tp hun nâng cao nhn thc cũng như k thut, k năng s dng phân bĩn hp lý trên quan đim sn xut bn vng. T l nơng dân đưc tp hun phân bĩn ti các loi hình CFCC đt 95,56% so vi loi hình CFTT là 13,33%, t đĩ dn đn s tác đng ca vic tham gia tp hun này đn ý thc và k năng s dng phân bĩn, đc bit là bĩn phân theo t l cân đi gia N, P và K. Vic bĩn phân cân đi s giúp cho cà phê sinh trưng khe, năng sut cao, cht lưng cà phê nhân đưc ci thin, gim chi phí giá thành và do vy hiu qu kinh t mang li s cao hơn. Ngồi ra bĩn phân cân đi cũng gĩp phn duy trì và ci thin đ phì nhiêu đt, đm bo mơi trưng sinh thái. 342 350 303 274 300 207 250 200 124 150 76 100 50 0 Chng ch Phân đm (kg N/ha) Phân lân (kg P2O5/ha) Phân kali (kg K2O/ha) Thơng thưng Biu đ 3.2. S dng phân bĩn đa lưng gia CFCC và CFTT 46
57. Thơng qua vic tp hun hưng dn, trình đ, kin thc dinh dưng v cây cà phê ca nơng dân đã đưc ci thin đáng k, t đĩ gĩp phn nâng cao nhn thc cũng như k năng v s dng phân bĩn hp lý. Điu này cĩ ý nghĩa ln đn hiu qu kinh t và gĩp phn làm gim thiu tác đng xu đn mơi trưng. Tuy nhiên, trình đ nhn thc và kh năng trin khai áp dng vào thc t ca nơng dân chưa đng đu, dn đn vic thc hin các tin b khoa hc k thut v phân bĩn trong sn xut cà phê bn vng ti mt s h nơng dân CFCC chưa cao, do đĩ cn phi cĩ hưng tip tc tăng cưng cơng tác tp hun và thăm quan hc hi kinh nghim gia các h nơng dân. 3.2.3. To hình Trong canh tác cà phê, k thut và thi đim to hình quyt đnh sc khe ca cây trng, t đĩ tăng kh năng kháng sâu bnh, tit kim chi phí sn xut và ci thin năng sut và cht lưng sn phm, do đĩ vn đ to hình đưc xem như mt bin pháp k thut bt buc nhm to cho cây cà phê cĩ b tán cân đi, khai thác trit đ khơng gian riêng cĩ ca mi cây, to s cân bng gia sinh trưng, ra hoa và đu qu, đng thi n đnh đưc sn lưng cũng như cht lưng cà phê vn cĩ. Bng 3.5. Qun lý to hình ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng 1 26,67 43,33 33,33 56,67 33,34 S ln to 2 73,33 43,33 60,00 36,66 hình / năm 53,33 3 13,33 6,67 6,67 13,33 S ln ta 3 13,33 13,33 6,67 47
58. chi / năm 4 43,33 16,67 13,33 40,00 28,33 5 36,67 70,00 66,67 46,67 55,00 6 6,67 13,33 20,00 10,00 Đào to to Cĩ 86,67 76,67 80,00 13,33 64,17 hình Khơng 13,33 23,33 20,00 86,67 35,83 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011 Tt c các loi hình sn xut cà phê hu như to hình cho cà phê t 1 đn 3 ln/năm, s nơng h to hình 3 ln/năm là rt thp, trung bình 13,33 %. Trong sn xut cà phê vi thì vic to hình cho cà phê đưc làm ch yu là 2 ln/ năm, ln đu tiên sau thu hoch là ln th hai vào gia mùa mưa. S liu điu tra cho thy ch cĩ loi hình sn xut cà phê chng ch UTZ cĩ t l s nơng h to hình 2 ln/năm cao nht (chim 73,33%), tip đn là Fairtrade (60,0 %). Nơng h CFTT ch yu là to hình 1 ln, chim 56,67 %. Vic to hình đúng thi đim và đúng k thut đĩng vai trị quan trng trong vic hn ch tranh chp dinh dưng ngay trên cây cà phê gia cành hu hiu và cành vơ hiu, làm gim t l rng qu, hn ch sâu bnh hi, đc bit là bnh nm hng, mt đc qu Ngồi ra ta cành đúng k thut cịn gĩp phn vào to b tán thơng thống, to tiu khí hu trong cây cà phê theo hưng cĩ li cho sinh trưng, phát trin do các tng lá cà phê cĩ kh năng tip cn vi ánh sáng đ tăng cưng đ quang hp to năng sut cao cho cây cà phê. Bng 3.5 cho thy s ln ta chi ca c 4 loi hình sn xut cà phê đu t 45 ln/năm. Chng ch Rainforest là nhiu nht (5 ln vi t l là 70% s nơng h) tip đn là Fairtrade (5 ln vi t l là 66,67% s nơng h), chng ch UTZ vi 4 ln ta chi chim t l cao nht (43,33% s nơng h), tuy nhiên trung bình 5 ln ta chi ca 3 chng ch là (57,78%) vn cao hơn loi hình khơng áp dng chng ch (46,67%) và t l ta chi ln th 6 ca 3 chng ch 48
59. trung bình là 13,33% s nơng h, trong khi loi hình CFTT thì khơng ta chi ln th 6. Như vy loi hình CFCC cĩ xu hưng qun lý to hình, ta cành tt hơn so vi loi hình CFTT do đưc tp hun đào to tt hơn. 3.2.4. Tưi nưc nhng vùng trng cà phê cĩ mùa khơ hn kéo dài trên 3 4 tháng thì vic tưi nưc mang ý nghĩa quyt đnh đn kh năng sinh trưng và năng sut cà phê. Tưi nưc cĩ tác dng duy trì sinh trưng ca cây cà phê, đng thi là điu kin đ cây cà phê n hoa. Sau mt thi kỳ khơ hn đ phân hố mm hoa, cây đưc tưi nưc đ s ra hoa rt tp trung. Trong giai đon n hoa, cây cn mt lưng nưc ln hơn nhiu so vi các giai đon khác, vì lúc này quá trình hơ hp xy ra rt mnh. Mt khác giai đon này nu thiu nưc kèm nhit đ khơng khí cao, m đ khơng khí thp, hoa cà phê s phát trin bt bình thưng và thành hoa sao, khơng th phn đưc. Thi đim tưi rt quan trng đi vi cây cà phê, tưi mun quá cây b suy kit, rng lá, khơ cành nhưng nu tưi sm quá khi cây chưa phân hố mm hoa đy đ s làm hoa n lai rai, khơng tp trung và gây tr ngi cho cơng tác thu hoch sau này, làm tăng chi phí đu tư cho tưi nưc, đng thi năng sut s khơng cao. Tưi đúng lúc và đ nưc to điu kin cho hoa n tt, đng đu. Nu tưi thiu nưc s dn đn tình trng hoa chanh, cht cành. Theo Opile, 1979, đ m đt trong thi kỳ qu cà phê tăng trưng nhanh v th tích và tích lũy cht khơ cĩ nh hưng đn năng sut cà phê. Trong thi kỳ này nu thiu nưc (đ m đt thp đn ngưng gn đ m cây héo) thì s nh hưng đn s hút dinh dưng ca cà phê. Cây cà phê khơng th hút đưc dinh dưng đy đ đ đm bo cho nhu cu ca qu cà phê và ca cây, đc bit 49
60. là giai đon hình thành khoang cha ht cà phê. Kt qu là qu b nh, nhân bé, và vì vy nh hưng trc tip đn cht lưng cà phê nguyên liu. Tây Nguyên vào giai đon mùa mưa (tháng 5 đn tháng 10), thưng cĩ mt đt tiu hn cĩ th kéo dài đn 3 tun vào tháng 7 đây là thi kỳ mà cây cà phê cn nhiu dinh dưng đ cho qu tăng trưng v th tích và tích lũy cht khơ và hình thành h cành d tr cho năng sut v sau. Do vy trong canh tác cà phê cn lưu ý, nu thiu nưc nghiêm trng trong giai đon này cn phi tưi b sung đ cho đt đ m. Vic s dng nưc cho cà phê đi vi các loi hình sn xut cà phê chng ch cĩ khác nhau. Chng ch UTZ: Quan tâm đn vic s dng lưng nưc tưi hp lý nhm tit kim chi phí sn xut và gim tác đng xu ca vic s dng quá nhiu nưc đn mơi trưng, cht lưng nưc tưi phi đưc đm bo khơng gây đc cho cây trng và v sinh an tồn thc phm thơng qua vic phân tích cht lưng nưc hàng năm, ưu tiên ly nưc t các ngun nưc bn vng (Ngun nưc bn vng là các ngun nưc sơng, sui, h), ghi chép li lưng nưc s dng hàng năm. Chng ch Rainforest: Các trang tri đưc chng nhn phi tin hành các hot đng đ bo tn và tránh làm lãng phí ngun nưc. Phi ngăn chn vic làm ơ nhim ngun nưc b mt và ngun nưc ngm bng vic x lý và giám sát nưc thi. Khơng làm thối hố ngun nưc thơng qua chương trình tin hành giám sát và phân tích ngun nưc b mt, phi ghi chép li lưng nưc s dng hàng năm, khơng thi nưc thi chưa qua x lý ra mơi trưng, khơng đưc thi vào sơng sui ao h bt c cht thi rn hu cơ hoc vơ cơ như rác sinh hot, rác cơng nghip, ph phm, rác dn vưn, hoc các cht thi khác tương t, hn ch s dng hm t hoi. 50
61. Chng ch Fairtrade: Thành viên phi cĩ k hoch v bo v mơi trưng trong đĩ cĩ vn đ qun lý nưc. Mc dù quan đim s dng nưc cĩ khác nhau trong quá trình sn xut, song đi vi sn xut cà phê Tây Nguyên thì tt c các loi hình đu quan tâm đn vic tưi nưc. Nu vic qun lý tưi nưc khơng tt thì s nh hưng đn năng sut cũng như cht lưng cà phê. Bng 3.6. Tưi nưc ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng Phương Dí 13,33 70,00 66,67 26,67 44,17 pháp tưi Phun mưa 86,67 30,00 33,33 73,33 55,83 S ln 3 ln 36,67 53,33 16,67 26,67 tưi / 4 ln 56,67 43,33 60,00 90,00 62,50 năm 5 ln 6,67 3,33 23,33 10,00 10,83 560 700 20,00 26,67 11,67 Lưng 700 900 66,67 56,67 63,33 41,67 nưc tưi >900 13,33 16,67 36,67 50,00 34,17 (m3/ha) KKSĐ 50,00 12,50 Đào to Cĩ 80,00 100,00 100,00 3,33 70,83 tưi nưc Khơng 20,00 96,67 29,17 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011. KKSĐ: Khơng kim sốt đưc Kt qu điu tra cho thy phương pháp tưi dí và tưi phun mưa là 2 phương pháp tưi ph bin cho cà phê hin nay, t l phn trăm tưi dí ca 4 loi hình là 44,17%, trong khi tưi phun mưa t l này là 55,83%, như vy t l 51
62. tưi phun mưa cĩ phn cao hơn tưi dí, do tưi phun mưa ch phi chuyn ng khi ht ca tưi, khơng phi trc tip cm ng tưi tng bn liên tc như tưi dí nên ngày càng đưc nhiu h nơng dân la chn. Phương pháp tưi phun mưa này cĩ ưu đim là to ra đưc tiu khí hu vưn cây cà phê mát m to điu kin cho cây cà phê sinh trưng tt hơn, nhưng chi phí đu tư cao hơn và tn nhiu nưc tưi hơn tưi dí. Loi hình sn xut cà phê Rainforest cĩ t l tưi dí cao nht (70%), trong khi loi hình sn xut cà phê UTZ và thơng thưng cĩ t l s nơng h áp dng phương pháp tưi phun mưa cao hơn hai loi hình sn xut cà phê cịn li (86,67% và 73,33%). S ln tưi cho cà phê ph thuc rt nhiu vào điu kin khí hu thi tit trong năm. Vi gn như cùng điu kin khí hu thi tit ti 3 xã đa bàn nghiên cu thì s ln tưi khác nhau ch yu ph thuc vào tp quán và k thut tưi ca các nơng h khác nhau. Nhìn chung s ln tưi nưc ca các loi hình sn xut cà phê là t 34 ln/năm. T l phn trăm trung bình ca CFCC cĩ s ln tưi ln th 4 là 53,33%, trong khi t l phn trăm ca CFTT tưi ln 4 là 90%. Trong cùng mt điu kin canh tác (khí hu, đt đai) thì vic tưi vi s ln nhiu hơn s làm tăng chi phí giá thành và lãng phí ngun tài nguyên nưc vn dĩ hn hp Tây Nguyên. Lưng nưc tưi nh hưng nhiu đn chi phí sn xut, hiu qu sn xut, lưng nưc tưi va đ theo khuyn cáo ca vin WASI s gim đưc chi phí tưi, gim tht thốt dinh dưng đt, hn ch nh hưng xu đn mơi trưng đt do phân bĩn b ra trơi. Lưng nưc tưi cho 1 gc cà phê t 600 – 800 lít (700 – 900 m3/ha) chim t l phn trăm cao nht ca CFCC (62,22%), trong khi ti CFTT là 50%, vi lưng nưc tưi này đưc xem là hơi tha cho cây cà phê trong 1 đt tưi, ch cĩ hai loi hình sn xut cp chng ch là UTZ và 52
63. Rainforest cĩ t l tưi đ nưc theo khuyn cáo ca WASI t 500 – 600 lít / gc (560 – 700 m3/ha) là 20% và 26,67%. Các loi hình sn xut nghiên cu đu cĩ t l phn trăm lưng nưc tưi vưt quá 800 lít / gc (900 m3/ha), đi vi loi hình CFCC là 22,22% và loi hình thơng thưng là 50%. Đc bit trong loi hình thơng thưng này t l khơng kim sốt đưc lưng nưc tưi chim ti 50%. Như vy, xét v tng th thì CFCC s dng nưc tưi hiu qu hơn CFTT do s ln tưi ít hơn, lưng nưc tưi đưc kim sốt và phù hp vi khuyn cáo ca WASI hơn. T l nơng dân đưc tp hun s dng nưc tưi ca trung bình 3 loi hình CFCC là: 93,33%, trong khi đĩ CFTT là: 3,33%. Vi t l đưc tp hun này phn ánh khá khách quan trong vic s dng nưc tưi ca CFTT kém hiu qu hơn CFCC, th hin qua vic cĩ ti 50% s h nơng dân CFTT khơng kim sốt đưc lưng nưc tưi, t đĩ khơng nhng đã làm gia tăng chi phí mà cịn gây lãng phí ngun tài nguyên nưc. Nhìn chung do đưc tp hun v k thut, trong đĩ cĩ tưi nưc, nơng dân CFCC đã kim sốt đưc lưng nưc s dng, tit kim nưc tưi hơn CFTT, nên đã gĩp phn làm tăng hiu qu s dng nưc, gĩp phn bo v ngun tài nguyên nưc, gim chi phí giá thành và tăng thu nhp. 3.2.5. Bo v thc vt Trong sn xut cà phê vic nm bt đưc tình hình sâu bnh hi, đi tưng gây bnh hi đi vi cà phê cn phi cĩ kin thc và vic thưng xuyên theo dõi đ t đĩ đưa ra các gii pháp k thut và bin pháp phịng tr dch hi tng hp phù hp. Đi vi các chng ch cà phê bn vng thì vic la chn, vn chuyn s dng, lưu tr và tiêu hy các sn phm thuc bo v thc vt yêu cu phi đưc 53
64. thc hin theo đúng hưng dn ca tng chng nhn vi mc tiêu khơng tác đng xu đn mơi trưng, an tồn cho ngưi s dng sn phm và v sinh an tồn thc phm, ch cĩ các hot cht trong danh mc cho phép mi đưc s dng, đng thi nhà sn xut phi đm bo khơng cĩ dư lưng thuc bo v thc vt khi xut vào tng th trưng c th. Chng ch UTZ: quy đnh c th vic la chn các sn phm bo v thc vt, cách s dng và bo qun, vic s dng phi đưc ghi chép li. Ngưi la chn thuc bo v thc vt hoc các bin pháp IPM là ngưi phi cĩ kin thc, trang tri khơng đưc s dng các loi thuc bo v thc vt b cm Châu Âu, M và / hoc Nht, và vic la chn s dng các loi thuc bo v thc vt này phi đm bo gim thiu tác hi ti đa đi vi con ngưi, mơi trưng. Trang tri phi ghi chép li vic s dng các loi thuc bo v thc vt, thit b s dng và pha trn phi đm bo trong trng thái hot đng tt, vic vn chuyn, bo qun, s dng và pha trn phi tuân th theo yêu cu ca chng nhn và lut pháp nưc s ti. Bao bì thuc bo v thc vt đã qua s dng phi đưc tráng ra sch s, tuyt đi khơng đưc s dng li bao bì thuc bo v thc vt đã qua s dng, vic tiêu hy bao bì thuc bo v thc vt phi tuân th theo lut pháp, qui đnh nưc s ti hoc đm bo ít nguy him đn con ngưi, mơi trưng và các loi thc phm. Vic x lý thuc bo v thc vt quá hn s dng cũng phi tuân th các quy đnh này . Chng ch Rainforest: Yêu cu ngưi s dng sn phm phi cĩ chương trình qun lý sâu bnh hi theo hưng IPM, da trên các nguyên tc sinh thái đ kim sốt đi tưng gây hi, ưu tiên các bin pháp cơ lý, ging, các bin pháp sinh hc đ phịng tr dch hi, hn ch ti đa vic s dng thuc bo v thc vt. Ngưi s dng thuc bo v 54
65. thc vt là ngưi cĩ kin thc chuyên mơn và các hot đng liên quan đn vic qun lý dch hi tng hp phi đưc ghi chép li và phi đưc phân tích. Các thit b pha trn và phun thuc cũng phi đưc thưng xuyên kim tra và bo dưng đnh kì nhm đm bo trong trng thái hot đng tt. Các nơng tri khơng đưc phép s dng các loi thuc bo v thc vt b cm bi chng ch này, bao gm: b cm bi nưc s ti và cơ quan bo v mơi trưng M (EPA), liên minh Châu Âu, các loi thuc bo v thc vt b gii hn nghiêm ngt bi liên hip quc, các loi thuc tr sâu nm trong danh sách sn phm ca Pesticide Action Network Dirty Dozen products. Chng ch Fairtrade: Thành viên khơng đưc phép s dng, mua bán, vn chuyn hoc phân phi các hĩa cht trong Danh sách hĩa cht cm s dng ca FLO (Fairtrade Label Organization: T chc gn nhãn thương mi cơng bng). Thành viên đm bo rng vic s dng, vn chuyn và lưu kho các hĩa cht nơng nghip theo đúng quy đnh ca hĩa cht s dng nhm tránh nguy him cho con ngưi và mơi trưng. Thành viên đm bo rng tt c các hĩa cht nơng nghip ch đưc s dng cho loi cây trng đưc quy đnh và đưc đăng ký ti quc gia s ti. Vic lưu tr và tiêu hy thuc bo v thc vt phi đm bo an tồn cho sc khe ca con ngưi, ít nh hưng đn mơi trưng xung quanh. Bng 3.7. Bo v thc vt ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng Thi đim Khi cĩ sâu 100,00 96,67 100,00 86,67 95,83 phun thuc bnh 55
66. Phun đnh kỳ 3,33 13,33 4,17 Phun cc b 100,00 86,67 90,00 80,00 89,17 Hình thc Phun tồn phun thuc 13,33 10,00 20,00 10,83 vưn Bo h lao Cĩ 100,00 100,00 100,00 86,67 96,67 đng Khơng 13,33 3,33 X lý chai Cĩ qun lý 93,33 80,00 100,00 68,33 thuc Khơng qun lý 6,67 20,00 100,00 31,67 Đào to Cĩ 96,67 90,00 100,00 10,00 74,17 BVTV Khơng 3,33 10,00 90,00 25,83 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011. Loi hình CFCC cĩ t l h nơng dân phun thuc khi cĩ sâu bnh phát sinh trên đng rung cao hơn so vi CFTT. Đây là tin b vưt bc v kin thc bo v thc vt ca nơng dân. T l h khi cĩ sâu bnh xut hin mi phun thuc bo v thc vt trung bình loi hình CFCC đt 98,9% và CFTT là 86,67%. Qua tìm hiu, kho sát thì kin thc ca nơng dân đưc cp nht qua nhiu ngun như sách, đài, các lp tp hun do hi nơng dân, khuyn nơng t chc, thơng qua xem ti vi, đc bit là qua các lp tp hun v sn xut cà phê cĩ chng ch, cà phê bn vng . Kho sát các hot đng phun thuc cc b và phun thuc tồn vưn cũng cho thy rng nhn thc v phun phịng thuc bo v thc vt cũng đã thay đi và thay vào đĩ là ch phun tr khi cĩ dch hi xut hin. Điu này đã gĩp phn trong vic gim thiu lưng thuc bo v thc vt s dng, hn ch nguy cơ ơ nhim mơi trưng và v sinh an tồn thc phm. Hình thc phun thuc cc b ca loi hình CFCC (trung bình là: 92,2%) cao hơn so vi loa hình CFTT là 80%. S liu này mt ln na khng đnh nhn thc v s dng thuc bo v 56
67. thc vt đ phun cho cà phê đã cĩ s chuyn bin rõ t phun phịng chuyn sang phun khi cĩ dch bnh và t phun tồn vưn sang phun cc b nơi cĩ sâu bnh hi xut hin (bng 3.7). Vic s dng bo h lao đng khi phun thuc nh hưng ln đn sc khe cũng như an tồn v sinh ca ngưi s dng. Do đĩ CFCC đu xem vn đ s dng bo h lao đng là yêu cu bt buc. Qua kho sát thì 100% s h nơng dân s dng thuc BVTV cĩ dùng bo h lao đng thuc loi hình CFCC, trong khi t l này ca loi hình CFTT ch đt 86,67%. Chai thuc sau khi s dng phi đưc qun lý nhm đm bo khơng nh hưng đn sc khe ca con ngưi và ơ nhim mơi trưng, cĩ th bng cách đào h qun lý ti vưn hoc b trong bao ngay ti vưn, tuyt đi khơng đưc s dng li v chai. Qua kho sát, cĩ s khác bit rõ rt gia vic qun lý v chai ca loi hình CFCC (91,1% s h) đi vi loi hình CFTT là 0%. T l h nơng dân đưc đào to loi hình CFCC cũng cao hơn so vi loi hình CFTT ln lưt là: 95,6% và 10%. Điu này chng t rng các loi hình CFCC rt quan tâm đn cơng tác an tồn và bo h lao đng. Như vy cĩ th nĩi rng vic tham gia vào sn xut cà phê cĩ chng ch đã cĩ nhng thc hành bo v thc vt cho cây cà phê và mơi trưng tt hơn so vi sn xut cà phê thơng thưng, và trong các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch thì UTZ Certified và Fairtrade là tt nht. 3.2.6. Thu hoch sn phm Trong thu hoch cà phê, cĩ 2 vn đ cn đưc quan tâm là v sinh an tồn thc phm ca cà phê và t l qu chín trong thu hoch. S ln thu hoch càng nhiu thì chi phí thuê nhân cơng càng cao, nhưng bù li cht lưng và năng sut cà phê đưc nâng cao hơn so vi hái xanh. Qua 57
68. kho sát, din tích cà phê trung bình ca 1 h là 1,6 ha, vưn thưng cách xa nhà, điu kin an ninh trong thu hoch ti mt s nơi chưa đm bo, chi phí thuê cơng nhân thu hoch cao, vic tp hun nâng cao nhn thc trong thu hoch cà phê chưa nhiu đang là nhng nguyên nhân chính nh hưng đn cht lưng qu cà phê trong thu hoch. Các loi hình CFCC quan tâm đn khơng nhng v t l qu chín khi thu hoch mà cịn quan tâm đn vn đ v sinh an tồn thc phm, đc bit quan tâm đn thi gian cách ly thuc bo v thc vt và khơng đ qu cà phê nhim bn. Chng ch UTZ: Đm bo v sinh trong thu hoch nhm hn ch s hình thành nm mc và đc t OTA (Ochratoxin A) cùng nhng tác đng tiêu cc lên cht lưng ca cà phê thành phm và sc khe ca ngưi tiêu dùng như thi gian cách ly sau khi s dng thuc bo v thc vt, v sinh dng c thu hoch , cn thưng xuyên đánh giá ri ro v v sinh an tồn trong quá trình thu hoch. Chng ch Rainforest: Phi đm bo thi gian cách ly nu cĩ s dng thuc bo v thc vt. Trưc, trong quá trình thu hoch phi đm bo điu kin v sinh ca cơng nhân. Chng ch Fairtrade: Khơng cĩ các tiêu chí c th nhưng điu kin đu tiên đ đưc tham gia là các thành viên phi t nguyn tham gia trong 1 t chc tp th và phi xây dng k hoch tng th trong đĩ cĩ vn đ ci thin cht lưng cà phê trong thu hoch. Bng 3.8. Thu hoch sn phm ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng 2 10,00 26,67 80,00 29,17 S ln thu hoch 3 73,33 60,00 46,67 16,67 49,17 58
69. 4 16,67 13,33 43,33 3,33 19,17 5 10,00 2,50 50% 80,00 20,00 60% 23,33 26,67 6,67 14,17 T l qu chín 70% 66,67 60,00 50,00 13,33 47,50 80% 10,00 13,33 50,00 18,33 Cĩ 93,33 90,00 100,00 70,83 Tp hun Khơng 6,67 10,00 100,00 29,17 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011. Đi vi loi hình CFTT, t l các h nơng dân thu hoch 2 ln chim ti 80%, trong khi CFCC trung bình là 12,2%. S ln hái cà phê chim t l cao nht đi vi CFCC là 3 ln, vi t l trung bình là 60%, trong khi loi hình CFTT ch là 16,67%. T l phn trăm các h nơng dân thu hoch ln 4 ca CFCC vn khá cao là 24,4% trong khi CFTT là 3,3%. Vi thu hoch 2 ln là ch yu, nên đi vi CFTT t l qu chín 50% chim ti 80%; trong khi loi hình CFCC t l qu chín 60% tr lên chim 100%, t l qu chín 70% chim t l trung bình cao nht ca CFCC là 56,9%. Trong 3 loi chng ch, thì chng ch Fairtrade cho t l hái qu chín cao nht: t 70% tr lên chim 100%. Như vy vic tham gia vào sn xut CFCC đã cĩ nhng thc hành thu hoch sn phm cà phê tt hơn so vi CFTT, và vì th làm cho cht lưng cà phê đưc ci thin nhiu hơn. Trong các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch thì Fairtrade là tt nht so vi các loi hình khác. 59
70. 3.2.7. Ch bin sn phm Ch bin cà phê là khâu k thut cui cùng đ cho ra sn phm cà phê nhân, đây cũng là khâu yu nht hin nay ca bà con nơng dân. Đ cht lưng cà phê nhân đưc đm bo, ngồi vic thu hoch đm bo t l qu chín cao thì ch bin đúng k thut cũng cĩ th coi là khâu quyt đnh đn cht lưng sn phm cà phê nhân cui cùng. Hin nay, hu ht bà con nơng dân đu ch bin cà phê theo phương pháp khơ, cơ s h tng như sân phơi và đc bit là máy sy chưa đm bo, cùng vi k thut ch bin chưa phù hp. Đi vi cà phê vi, thi gian lưu qu cà phê trong đng hoc trong bao ti đa là 48 gi, nu thi gian quá lâu, cht lưng cà phê s b gim sút, đ dày qu cà phê khi phơi khơng nên vưt quá 5cm. Đ đm bo v sinh an tồn thc phm, tránh lây nhim nm mc thì cà phê nên đưc phơi trên sân xi măng hoc bt, hn ch phơi cà phê trên sân đt. Bng 3.9. Ch bin sn phm ca các loi hình sn xut cà phê (%) Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng Thi gian 5 cm 20,00 10,00 43,33 66,67 35,00 60
71. Xi măng 56,67 63,33 53,33 6,67 45,00 Sân phơi Bt 43,33 36,67 46,67 83,33 52,50 Sân đt 10,00 2,50 Cĩ 100,00 100,00 100,00 75,00 Đào to ch bin Khơng 100,00 25,00 Ngun: s liu điu tra năm 2010 và 2011. Trung bình thi gian lưu cà phê trong bao t 1 ngày đn 2 ngày ca 3 loi hình CFCC là 86,67% s mu điu tra, trong khi đĩ loi hình CFTT là 13,33%. Trung bình thi gian lưu cà phê trong bao t 3 ngày tr lên ca 3 loi hình CFCC là 13,33%, trong khi đĩ loi hình CFTT là 86,67%. Trung bình đ dày khi phơi cà phê t 4cm đn 5cm ca 3 loi hình CFCC là 75,56%, trong khi đĩ loi hình CFTT là 33,33%. Trung bình đ dày khi phơi cà phê trên 5cm ca 3 loi hình CFCC là 24,44% trong khi đ dày khi phơi ca loi hình CFTT là 66,67%, cao gn 3 ln so vi các loi hình sn xut cp chng ch. 100% s mu ca ca 3 loi hình CFCC phơi cà phê trên sân hoc bt, trong khi đĩ loi hình CFTT cịn t l phơi cà phê trên sân đt là 10%. T l đưc đào to ca nơng dân loi hình CFCC là 100%, trong khi loi hình CFTT thì ngưc li, nơng dân khơng đưc đào to. T l s nơng h CFTT lưu sn phm cà phê dài ngày (34 ngày), đ dày sân phơi >5cm và phơi trên sân đt là cao hơn so vi t l s nơng h CFCC. Trong khi đĩ sn xut cà phê cĩ chng ch đã cĩ nhng thc hành ch bin cà phê tt hơn và loi hình Rainforest Alliance là tt nht so vi các loi hình khác. 61
72. Chính nh vic thc hành ch bin tt nên cht lưng cà phê nhân các loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch tt hơn so vi sn xut thơng thưng (bng 3.10) Bng 3.10. Kt qu phân tích cht lưng cà phê Loi hình sn xut cà phê Trung Ch tiêu theo dõi UTZ Rainforest Thơng Fairtrade bình Certified Alliance thưng Đ m (%) 12,4 12,7 13,0 13,6 12,8 Tng s li theo TCVN 4193 – 2005 173,2 168,8 143,5 201,2 171,7 Ngun: s liu điu tra năm 2010. Kt qu phân tích cht lưng cà phê nhân xơ ti bng trên cho thy trung bình đ m ca CFCC là 12,7% so vi đ m trung bình ca CFTT là 13%. V ch tiêu này thì khơng cĩ s khác bit ln và t l đ m, đi chiu vi tiêu chun trên thì ch cĩ chng ch UTZ cĩ đ m đt yêu cu. Tng s li trung bình ca 3 chng ch là 161,8 li, thp hơn so vi tng s li ca loi hình thơng thưng là 201,2 li. Da theo tng s li phân tích thì cht lưng cà phê nhân ca các loi hình CFCC thuc hng t 2b đn 2c và loi hình CFTT thuc hng 3 (TCVN 41932005) S khác bit v cht lưng cà phê nhân xơ mà c th là v s li/300g loi hình CFTT là h qu ca quá trình thu hái, ch bin cà phê khơng đm bo các yêu cu k thut (t l qu xanh nhiu, lưu qu dài ngày, phơi dày và phơi trên sân đt, ). Vi cht lưng cà phê nhân theo TCVN 41932005 thp thì giá bán s thp, dn đn thu nhp b nh hưng. 3.2.8. Đ phì đt Bng 3.11. Đ phì đt các loi hình sn xut cà phê các đa đim nghiên cu 62
73. Loi hình sn xut cà phê Eatul Eatar Ea Kit Trung Ch tiêu theo dõi (UTZ) (Rainforest) (Fairtrade) Thơng thưng bình pH KCl 4,48 4,58 4,53 4,36 4,49 Hu cơ (%) 4,55 4,68 3,17 3,12 3,88 Nts (%) 0,22 0,26 0,21 0,22 0,23 P2O5ts (%) 0,18 0,20 0,23 0,18 0,20 K2Ots (%) 0,10 0,10 0,06 0,09 0,09 P O dt (mg/100g 2 5 7,50 10,10 7,70 7,10 8,10 đt) K Odt (mg/100g 2 15,10 21,30 15,80 15,80 17,00 đt) Ca ++ (lđl/100g 0,70 1,80 2,00 0,60 1,28 đt) Mg ++ (lđl/100g 0,60 1,60 1,10 0,90 1,05 đt) CEC lđl/100 g 15,65 15,20 14,83 13,02 14,68 đt Kt qu phân tích bng 3.11 cho thy: pH ca CFCC dao đng t 4,48 (UTZ) đn 4,58 (Rainforest), giá tr trung bình ca 3 chng ch là 4,53 so vi CFTT là 4,36 và giá tr trung bình ca 4 loi hình là 4,49 – đây là ch s pH th hin đt chua. Hu cơ trong đt ca CFCC ch dao đng t 3,17% (Fairtrade) đn 4,68% (Rainforest) mc trung bình đn giàu, giá tr trung bình ca 3 chng ch là 4,13. Hàm lưng hu cơ trong đt CFTT là 3,12 thuc loi trung bình). Hàm lưng hu cơ trong đt ca loi hình sn xut cĩ chng ch Fairtrade thuc loi thp nht trong s 3 loi hình sn xut cp chng ch, tương đương vi hàm lưng hu cơ ca CFTT, nguyên nhân t l s h s dng phân hu cơ ca loi hình chng ch này thp nht trong 3 chng ch nghiên cu (bng 3.4) và t l 63
74. cây che bĩng giúp tr li lưng cht hu cơ cho đt ca chng ch này cũng thp nht trong 3 chng ch nghiên cu (biu đ 3.18) Đm tng s (N ts %) ca CFCC dao đng t 0,21 (Fairtrade khá) đn 0,26 (Rainforest giàu), giá tr trung bình là 0,23 (khá) so vi CFTT là 0,22 (khá). Nhìn chung hàm lưng đm tng s trong đt ca các loi hình sn xut cà phê thuc loi khá và khơng khác nhau nhiu. Trong 3 chng ch nghiên cu thì chng ch Rainforest cĩ đm tng s giàu, s dĩ cĩ kt qu trên cĩ th do lưng đm vơ cơ nơng dân s dng nhiu hơn so vi hai chng ch cịn li. Lân tng s (P2O5ts ,%) ca CFCC dao đng t 0,18 (UTZ khá) đn 0,23 (Fairtrade giàu), giá tr trung bình ca 3 chng ch là 0,20 (khá) so vi loi hình sn xut thơng thưng là 0,18. S khác bit v hàm lưng lân tng s trong đt các loi hình là khơng ln. Kali tng s (K 2Ots ,%) ca CFCC dao đng t 0,06 (Fairtrade) đn 0,1 (UTZ, Rainforest), Giá tr trung bình ca 3 chng ch là 0,09 % tương đương vi loi hình CFTT. Lân d tiêu (P 2O5dt , mg/100g đt) ca CFCC dao đng t 7,5 (UTZ) đn 10,1 (Rainforest) thuc loi giàu. Giá tr trung bình ca 3 chng ch là 8,4, loi CFTT cĩ hàm lưng lân d tiêu đt 7,1. Nhìn chung hàm lưng lân d tiêu trong đt các loi hình sn xut cà phê thuc loi giàu do nơng dân quan tâm s dng phân lân bĩn cho cà phê đy đ. Kali d tiêu (K 2Odt, mg/100g đt) ca loi hình sn xut cà phê cĩ chng ch dao đng t 15,1 (UTZ ) đn 21,3 (Rainforest) thuc loi khá. Giá tr trung bình ca 3 chng ch là 17,4, loi hình sn xut thơng thưng là 15,8. Nhìn chung các loi hình sn xut cà phê đu cĩ hàm lưng kali trong đt mc trung bình khá. Trong 3 loi hình CFCC, thì loi hình chng ch Rainforest cĩ 64