Đề tài Nghiên cứu đặc điểm phân bố, yêu cầu sinh thái loài Cẩm lai vú (Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) phục vụ bảo tồn nguồn gen tại Vườn Quốc gia Yok Đôn

Nội dung text: Đề tài Nghiên cứu đặc điểm phân bố, yêu cầu sinh thái loài Cẩm lai vú (Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) phục vụ bảo tồn nguồn gen tại Vườn Quốc gia Yok Đôn

1. ĐT VN Đ Tài nguyên rng Vit Nam ña dng và phong phú. Tuy nhiên, do nhiu nguyên nhân khác nhau: sc ép v gia tăng dân s, nn phá rng ba bãi, nn du canh du cư, ñô th hoá, nên din tích và cht lưng rng nưc ta b suy gim liên tc trong thi gian dài, ñc bit trong giai ñon 19801985 trung bình mi năm chúng ta mt khong 235.000 ha rng. T năm 1990 tr li ñây din tích rng liên tc tăng lên do nhn ñưc nhiu s quan tâm ca các t chc trong và ngoài nưc. Theo s liu ca B Nông nghip và Phát trin Nông thôn, năm 2008, din tích rng toàn quc là 13,2 triu ha (ñ che ph 38,7%) [47]. Mc dù din tích rng tăng lên nhưng hin nay tài nguyên rng li ñang b suy gim v cht lưng ña dng sinh hc, phá v cân bng sinh thái. Tình trng săn bt, khai thác các loài ñng thc vt quý him din ra phc tp vi tc ñ nhanh chóng là mt trong các nguyên nhân chính làm cho s lưng các loài ñng thc vt trong sách ñ Vit Nam tăng nhanh. Nguyên nhân ch yu ca mt rng là tác ñng thô bo ca con ngưi làm vưt quá kh năng t phc hi ca rng. Ngoài ra, cũng có nhng nguyên nhân liên quan ti tính không hp lý ca các bin pháp k thut lâm sinh, hoc nhng phát trin kinh t xã hi phin din ñã làm gia tăng nhng tác ñng tiêu cc ñn rng gây tn tht ña dng sinh hc mt cách nghiêm trng, dn ñn s tuyt chng ca nhiu loài thc vt có giá tr như Cm lai vú (Dalbergia oliveri Gamble ex Prain). Đây là thách thc ln, ñòi hi chúng ta phi thay ñi nhn thc và hành ñng ñ ñt ñưc s phát trin bn vng. Cm lai vú (Dalbergia oliveri) là loài cây thân g thuc h Đu ( Fabaceae ) ñưc s dng làm ñ g t rt lâu và có giá tr kinh t cao. Đây là loài ñc hu Đông Dương, cho g rt quý, cng, th mn, d gia công, mt ct nhn, d ñánh bóng, ăn vecni, ñưc dùng ñ ñóng ñ ñc cao cp như giưng, t, bàn gh, làm ñ m ngh, trang trí và ñ tin khm. Trong tình hình hin nay, trng rng cây g ln bn ña là mt bin pháp tích cc góp phn bo tn phát trin nhng loài cây g có giá tr kinh t cao ñng thi duy trì ñ che ph ca rng. 1
2. Hin nay Cm lai vú (Dalbergia oliveri) ñang b săn lùng ráo rit ngoài t nhiên và môi trưng sng ñang b thu hp nhanh chóng. Mc dù có khu phân b rng nhưng b chia ct và chu tác ñng mnh m nên Cm lai vú (Dalbergia oliveri) ñang b ñe da nghiêm trng ngoài t nhiên. Theo sách ñ Vit Nam (năm 2007), loài cây này ñưc xp hng EN (nguy cp) [40]. Theo Ngh ñnh s 32/2006/NĐ – CP ngày 30/3/2006 ca Chính ph thì Cm lai vú là loài cây g b cm khai thác và cn có các bin pháp bo v nghiêm ngt [47] Tnh Đăk Lăk, năm 1982 có hơn 1,2 triu ha rng, ñn năm 1999 còn khong 1 triu ha rng và ñn năm 2002 ch còn hơn 994 ngàn ha, vi t l che ph 50,8% [47]. Trưc tình hình ñó vn ñ phc hi rng và ph xanh ñt trng, ñi núi trc tr nên cp thit và có ý nghĩa quan trng. Do ñó, vic gây trng Cm lai vú va nhm bo tn ngun gen, phát trin loài cây này va ñ gia tăng din tích che ph rng là ñiu cn thit. Vưn Quc gia Yok Đôn (VQG Yok Đôn) ñưc thành lp năm 1992 vi din tích ban ñu là 58.200 ha. Ngày 18 tháng 3 năm 2002 Chính ph ñã ra quyt ñnh s 39/2002/QĐ TTg v vic m rng din tích ca Vưn lên 115.545 ha. Phn din tích mi m rng ca Vưn Quc gia Yok Đôn là din tích ca hai lâm trưng Bn Đôn và Buôn Đrang Phok, trưc ñây ñã qua khai thác hin nm trong phân khu phc hi sinh thái ca Vưn. Hin nay, ti Vưn Quc gia Yok Đôn, Cm lai vú ñang b khai thác l bng các phương tin th công và din tích phân b ngày càng b thu hp dn Chính vì thc tin ñó chúng tôi ñã chn ñ tài: “Nghiên cu ñc ñim phân b, yêu cu sinh thái loài Cm lai vú ( Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) phc v bo tn ngun gen ti Vưn Quc gia Yok Đôn”. Đ tài nhm mc tiêu nghiên cu ñc ñim sinh thái hc ca loài Cm lai vú (Dalbergia oliveri) ñ làm cơ s cho vic ñ xut các bin pháp k thut lâm sinh thích hp ñ va bo ñm mc ñích bo tn ngun gen, va mang li thu nhp cho ngưi dân, ñng thi làm gim s tác ñng ca con ngưi vào tài nguyên rng 2
3. CHƯƠNG I: TNG QUAN VN Đ NGHIÊN CU 1.1. Các nghiên cu ngoài nưc 1.1.1. Nghiên cu v loài Cm lai vú (Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) Nhng thông tin nghiên cu trên th gii v loài cây Cm lai vú (Dalbergia oliveri ) tuy còn ít so vi nhng nghiên cu v các loài cây ph bin khác song các nghiên cu này cũng tương ñi ña dng và phong phú. 1.1.1.1. Tên gi và phân loi Theo mt s tài liu nghiên cu trên th gii thì loài Cm lai vú có các tên khoa hc sau: Dalbergia bariensis Pierr (1898) Dalbergia duperreana Pierr (1898) Dalbergia mamosa Pierr (1898) Dalbergia dongnaiensis Pierr (1898) Dalbergia oliveri Gamble ex Prain (1897) Trong khuôn kh ca ñ tài chúng tôi s dng tên khoa hc ca Cm lai vú là Dalbergia oliveri Gamble ex Prain [40], [41] Cm lai vú thuc h Đu ( Fabaceae ). Theo ñnh nghĩa ca h thng phân loi sinh hc thc vt APG (Angiosperm Phylogeny Group) thì ñây là mt h ln. Tt c các thành viên trong h này ñu có hoa cha 5 cánh hoa, trong ñó bu nhy ln khi phát trin ñưc s to ra qu thuc loi qu ñu, hai v có th tách ñôi, bên trong cha nhiu ht trong các khoang riêng r. Các loài trong h này theo truyn thng ñưc phân loi trong ba phân h [47]: + Phân h Vang ( Caesalpinioideae ) hay h Vang Caesalpiniaceae : Hoa ca chúng ñi xng hai bên, nhưng thay ñi nhiu tùy theo tng chi c th. Chi Cercis thì hoa tương t như hoa ca các loài trong phân h Faboideae, trong khi ti chi Bauhinia thì có hoa ñi xng vi 5 cánh hoa bng nhau. + Phân h Trinh n ( Mimosoideae ), hay h Trinh n Mimosaceae : Các cánh hoa nh và thông thưng có dng hình cu hay là cm hoa dng bông và các nh hoa là b phn sc s nht ca hoa. 3
4. + Phân h Đu ( Faboideae hay Papilionoideae ) (h Fabaceae nghĩa hp hay h Papilionaceae) : Mt cánh hoa ln và có np gp trên nó, hai cánh hoa cn k mc bên cnh còn hai cánh hoa dưi ni lin vi nhau ñáy, to thành mt cu trúc tương t như cái thuyn con. Cây Cm lai vú thuc vào phân h Đu 1.1.1.2. Nghiên cu v phân loi, hình thái, mt s tính cht g và giá tr s dng Vic mô t hình thái loài nhìn chung có s thng nht cao gia các tác gi nhiu quc gia và t chc nghiên cu. Theo Pierre (1897), loài Cm lai vú (Dalbergia olivei) thuc h Đu (Fabaceae), thuc b Đu ( Fabales ), là cây g ln cao t 2530m, ñưng kính có th ñt ti 80cm [5]. Theo Flore Forestiere de la Cochinchine (Pierre, 1879); Flore générale de l'Indo chine (H.Lecomte, 1907) thì Cm lai Vú thuc h Đu ( Fabaceae ). Theo Flore Forestiere de la Cochinchine (Pierre, 1879); Flore générale de l'Indo chine (H.Lecomte, 1907), thì Cm lai vú (Dalbergia oliveri) thuc h Đu (Fabaceae ), là cây g ln thưng xanh, cao 20 30m, tán rng, thưa. V màu xám ñim ñm trng, vàng nhn có si. Thân phân cành sm, lúc non màu xanh nâu, sau chuyn thành xám nht [15]. Tán xoè rng, cành ln, cành non nhn, nhiu ñm sn sùi. Lá kép lông chim mt ln l, mc cách, dài 1018cm. Cung lá dài 913cm màu lc, có cnh, mang 913 lá chét. Lá chét hình trng trái xoan, ñu nhn dn, ñuôi gn hình tròn, dài 33.5cm, rng 11.4cm, mt trên xanh thm nhn bóng, mt dưi nht hơn, gân bên 56 ñôi. Cung lá chét dài 45mm. Lá kèm sm rng. Hoa t hình xim, 2 ng tp trung thành ngù hoc viên chùy ñu cành. Hoa lưng tính không ñu. Đài hp hình ng, mép có 5 thùy to thành hai môi. Tràng màu trng xanh, 5 cánh có móng. Nh 10 xp thành 2 bó. Bu ph lông, vòi nhy dài. Qu ñu bt, mng, mang 12 ht. Qu dài 59cm, rng 2.53.5cm, ñu và ñuôi nhn dn, mép qu mng thành cánh, nơi có ht ni g lên thành núm dày. Qu non màu xanh lc, khi chín màu nâu không t nt. G có giác lõi phân bit, giác màu trng nht sau chuyn thành màu vàng; lõi màu ñ sm sau chuyn thành tím ñen. G rt cng, nng, t trng d = 1,07 1,15. 4
5. T l co rút ln, th mn, vân ñp, d ñánh bóng, không b mi mt. G có th s dng ñ ñóng ñ mc cao cp, ñ m ngh, trang trí ni tht và chm khc. G có giác màu vàng nht, lõi màu nâu ñ có vân ñen, không b mi mt. 1.1.1.3. Nghiên cu v vt hu Theo Flore Forestiere de la Cochinchine (Pierre 1879), Cm lai vú ra hoa tháng 12 năm trưc ñn tháng 1 năm sau, mùa qu t tháng 2 – 4 [5]. 1.1.1.4. Nghiên cu v ñc tính sinh hc, sinh thái, phân b và cu trúc qun th * Nghiên cu v ñc tính sinh hc, sinh thái và phân b Theo Chanpaisang (1994), Shahunanu và Phanmnoda (1995) và Cole (1999) Cm lai vú phân b trong các kiu rng rm thưng xanh và rng na rng lá Myanma, Thái Lan, Cam Pu Chia, Lào và Vit Nam. Theo Chanpaisang (1994), loài Cm lai vú chu ñưc ch ñ mưa mùa và biên ñ nhit ln, nhit ñ ti cao t 37 45 oC, nhit ñ ti thp t 4.212 oC, lưng mưa bình quân 800 3600mm/năm. Theo Bunyaveijchewin (1983), loài Cm lai vú sinh trưng tt vùng có lưng mưa 12001600mm/năm [15] * Nghiên cu v cu trúc qun th Theo Kurintakan (1975) và Shahunalu (1995), Cm lai vú ít khi mc thun loài thành tng ñám, mà thưng mc hn giao vi Căm xe ( Xylia xylocarpa ), Giáng hương ( Pterocarpus macrocapus Kurz), Bng lăng ( Lagertroemia calyculata ) [47] Theo các tác gi Bunyaveijchewin (1983); Kurintaka (1975); Shahunalu và Phanmanonda (1995) [5] thì Cm lai Vú ít khi mc thành ñám, thưng mc hn loi vi Căm xe ( Xylia xylocarpa ), Giáng hương ( Pterocapus macrocapus Kurz), Tch (Tectona grandis ), Bng lăng ( Lagertroemia calyculata ), Bình linh ( Vitex pinnata ), Du ñng (Dipterocapus tuberculatus ), Trám ( Canarium subulatum ) Tuy vy, ñn nay vn chưa có công trình nào xem xét mi quan h gia chúng vi nhau. 5
6. 1.1.2. Nghiên cu v ñc ñim sinh thái W. Lacher (1978) ñã ch rõ vn ñ cn nghiên cu sinh thái thc vt, s thích nghi thc vt các ñiu kin t nhiên khác nhau [33]. E.P. Odium (1975) ñã phân chia ra sinh thái hc cá th và sinh thái hc qun th. Sinh thái hc cá th nghiên cu tng cá th sinh vt hoc tng loài. Trong trưng hp ñó chu kỳ sng và tp tính cũng như kh năng thích nghi vi môi trưng ñưc ñc bit chú ý. Ngoài ra, các mi quan h gia các yu t sinh thái, sinh trưng có th ñnh lưng bng phương pháp toán hc, mô phng, phn ánh các quy lut tương quan trong t nhiên [33]. Các phương pháp thc nghim sinh thái hc nhm nghiên cu mi quan h gia các loài, phương pháp ñiu tra ñánh giá ñưc trình bày c th trong “Thc nghim sinh thái hc” ca Stephen D. Wratten and Gary L.A. Fry (1980) [8] 1.1.3. Nghiên cu v cu trúc rng Cu trúc rng là quy lut sp xp t hp các thành phn cu to nên qun th thc vt rng theo không gian và thi gian. Cu trúc rng bao gm cu trúc sinh thái (t thành, dng sng, tng phin, nhóm loài sinh thái); cu trúc hình thái (tng th, mt ñ và mng hình phân b mt ñ) và cu trúc thi gian. Khác vi cu trúc rng trng, cu trúc rng t nhiên da vào nhân t t nhiên thông qua các bin pháp k thut tác ñng ca con ngưi ñ ñem li hiu qu cao nht mà rng mang li. Cu trúc rng hp lý là cơ s quan trng phát huy ti ña hiu ích ca rng. Vì vy, nghiên cu cu trúc lâm phn là ni dung không th thiu ñưc khi nghiên cu rng t nhiên[11]. Cu trúc rng là s sp xp t chc ni b ca các thành phn qun th thc vt rng theo không gian và theo thi gian. Vic nghiên cu cu trúc t thành tng cây cao thông qua tài liu ñã quan sát ñ t cu trúc thc t to ra mt cu trúc ñnh hưng cho vic ñ xut các bin pháp k thut lâm sinh thích hp. Cu trúc phn ánh kt qu ca quá trình ñu tranh và thích ng ln nhau gia 6
7. các loài trong rng. Cu trúc là ñc ñim " ni bt nht, là tác nhân chi phi s tái sinh và din th rng " (Nguyn Văn Trương, 1973). Phân tích ñưc ñc ñim cu trúc ca mt kiu rng là yêu cu ñu tiên làm cơ s cho vic ñ xut các hưng tác ñng như xúc tin tái sinh, làm giàu rng, nuôi dưng rng hoc ñ xut phương thc trng rng mô phng theo rng t nhiên ñ cây sinh trưng và phát trin thun li [11]. Do ñó nghiên cu ñc ñim cu trúc lâm phn có Cm lai vú phân b là mt trong các ni dung nghiên cu ca ñ tài ñ làm cơ s cho vic phc hi và bo tn loài cây này. T thành loài là nhân t quyt ñnh tính cht qun xã thc vt rng cũng là ñc trưng cơ bn ñ giám ñnh, phân bit các loi hình qun xã thc vt rng khác nhau [3] Nói ñn cu trúc rng, cu trúc cn quan tâm ñu tiên là cu trúc t thành tng cây cao, vì t thành là nhân t cu thành nên sinh thái và hình thái ca rng, nói lên kh năng thích nghi cũng như s phân b ñc trưng ca mi rng, do ñó nghiên cu t thành s cho thy mi quan h sinh thái gia các cây trong qun xã thc vt rng [11]. Vì vy, nghiên cu ñánh giá t thành loài cây ưu th trong lâm phn có Cm lai vú phân b s ñánh giá ñưc mi quan h sinh thái ca Cm lai vú vi các loài cây ưu th làm cơ s cho vic ñ xut các bin pháp k thut lâm sinh ñ phc hi loài cây có giá tr này * Cơ s sinh thái ca cu trúc rng Cu trúc rng là hình thc biu hin bên ngoài ca nhng mi quan h qua li bên trong gia thc vt rng vi nhau và gia chúng vi môi trưng sng. Nghiên cu cu trúc rng ñ bit ñưc nhng mi quan h sinh thái bên trong ca qun xã, t ñó có cơ s ñ ñ xut các bin pháp k thut tác ñng phù hp làm cơ s cho vic phc hi và bo tn các loài cây rng Các nghiên cu v cu trúc sinh thái ca rng mưa nhit ñi ñã ñưc Richard P.W (1933 1934), Baur G.N (1962), Odum E.P (1971), tin hành. Các nghiên cu này thưng nêu lên quan ñim, khái nim và mô t ñnh tính v t thành, dng sng và tng phin ca rng. 7
8. Baur G.N [3] ñã nghiên cu các vn ñ v cơ s sinh thái hc nói chung và v cơ s sinh thái hc trong kinh doanh rng mưa nói riêng, trong ñó ñã ñi sâu nghiên cu các nhân t cu trúc rng, các kiu x lý v mt lâm sinh áp dng cho rng mưa t nhiên. Catinot (1965), Plaudy J. [37] nghiên cu cu trúc hình thái rng thông qua vic biu din các phu ñ rng, nghiên cu các nhân t cu trúc sinh thái thông qua vic mô t phân loi theo các khái nim dng sng, tng phin, Odum E.P (1971) [42] ñã hoàn chnh hc thuyt v h sinh thái trên cơ s thut ng h sinh thái (ecosystem) ca Tansley A.P, năm 1935. * Nghiên cu ñnh lưng cu trúc rng Vic nghiên cu cu trúc rng ñã có t lâu và ñưc chuyn dn t mô t ñnh tính sang ñnh lưng vi s h tr ca thng kê toán hc và tin hc, trong ñó vic mô hình hoá cu trúc rng, xác lp mi quan h gia các nhân t cu trúc rng ñã ñưc nhiu tác gi nghiên cu có kt qu. Các nghiên cu ñnh lưng cu trúc rng còn phát trin mnh m khi các hàm toán hc ñưc ñưa vào s dng ñ mô phng các quy lut kt cu lâm phn. Rollet B. L. (1971) ñã biu din mi quan h gia chiu cao và ñưng kính bng các hàm hi quy, phân b ñưng kính ngang ngc, ñưng kính tán bng các dng phân b xác xut, Balley (1973) s dng hàm Weibull ñ mô hình hoá cu trúc ñưng kính thân cây loài Thông, [42]. Tuy nhiên, vic s dng các hàm toán hc không th phn ánh ht nhng mi quan h sinh thái gia các cây rng vi nhau và gia chúng vi hoàn cnh xung quanh, nên các phương pháp nghiên cu cu trúc rng theo hưng này không ñưc vn dng trong ñ tài này. Mt vn ñ na có liên quan ñn nghiên cu cu trúc rng ñó là vic phân loi rng theo cu trúc ngoi mo. Cơ s phân loi rng theo xu hưng này là ñc ñim phân b, dng sng ưu th, cu trúc tng th và mt s ñc ñim hình thái khác ca qun xã thc vt rng. Đi din cho h thng phân loi rng theo hưng này có Humbold (1809), Schimper (1903), Aubreville (1949), UNESCO (1973), Nhiu h thng phân loi rng theo xu hưng này, khi nghiên cu ngoi 8
9. mo ca qun xã thc vt ñã không tách khi hoàn cnh sinh thái ca nó, t ñó hình thành xu hưng phân loi rng theo ngoi mo sinh thái [10]. 1.1.4. Nghiên cu v tái sinh rng T thành cây tái sinh s là t thành rng trong tương lai nu như ñiu kin thun li cho sinh trưng và phát trin ca cây thân g tái sinh. Kt qu nghiên cu v t thành cây tái sinh cho phép d ñoán và ñánh giá ñưc tình hình rng k cn, do tính k tha gia các th h ca các loài cây rng. Vì vy bit ñưc t thành cây tái sinh có th ñ xut các gii pháp k thut tác ñng nhm ñiu chnh t thành mt cách hp lý theo hưng có li nht cho mc ñích kinh doanh rng. Tái sinh rng là mt quá trình sinh hc mang tính ñc thù ca h sinh thái rng, biu hin ca nó là s xut hin ca mt th h cây con ca nhng loài cây g nhng nơi còn hoàn cnh rng: dưi tán rng, ch trng, ñt rng sau khai thác, ñt rng sau nương ry. Vai trò lch s ca lp cây con này là thay th th h cây già ci. Vì vy, tái sinh rng hiu theo nghĩa hp là quá trình phc hi thành phn cơ bn ca rng ch yu là tng cây g [6]. Theo quan ñim ca các nhà nghiên cu thì hiu qu tái sinh rng ñưc xác ñnh bi mt ñ, t thành loài cây, cu trúc tui, cht lưng cây con, ñc ñim phân b. S tương ñng hay khác bit gia t thành lp cây tái sinh tng cây g ln ñã ñưc nhiu nhà khoa hc quan tâm. Khi ñ cp ñn vn ñ ñiu tra tái sinh t nhiên, nhiu tác gi ñã s dng cách ly mu ô vuông theo h thng do Lowdermilk (1927) ñ ngh, vi din tích ô ño ñm ñiu tra tái sinh t 1 ñn 4 m 2. Vi din tích ô nh nên vic ño ñm gp nhiu thun li nhưng s lưng ô phi ñ ln và tri ñu trên din tích khu rng mi phn ánh trung thc tình hình tái sinh rng [11]. Trong ñ tài này chúng tôi thit lp các ô dng bn có din tích 4m 2 (2m x 2m) ñ ñiu tra cây tái sinh Richards P. W (1952) [43] ñã tng kt vic nghiên cu tái sinh trên các ô dng bn và phân b tái sinh t nhiên rng nhit ñi. Đ gim sai s trong khi thng kê tái sinh t nhiên, Barnard (1955) ñã ñ ngh mt phương pháp "ñiu tra 9
10. chn ñoán" mà theo ñó kích thưc ô ño ñm có th thay ñi tuỳ theo giai ñon phát trin ca cây tái sinh. Mt s tác gi nghiên cu tái sinh t nhiên rng nhit ñi châu Á như Bara (1954), Budowski (1956), có nhn ñnh, dưi tán rng nhit ñi nhìn chung có ñ lưng cây tái sinh có giá tr kinh t, nên vic ñ xut các bin pháp lâm sinh ñ bo v lp cây tái sinh dưi tán rng là rt cn thit. Nh nhng nghiên cu này nhiu bin pháp tác ñng vào lp cây tái sinh ñã ñưc xây dng và ñem li hiu qu ñáng k. Van Steenis (1956) [44] ñã nghiên cu hai ñc ñim tái sinh ph bin ca rng nhit ñi ñó là tái sinh phân tán liên tc và tái sinh vt (tái sinh l trng). Hai ñc ñim này không ch thy rng nguyên sinh mà còn thy c rng th sinh mt ñi tưng rng khá ph bin nhiu nưc nhit ñi. Khi nghiên cu phân tích nh hưng ca các nhân t sinh thái ñn tái sinh t nhiên thì các nhân t như ánh sáng (thông qua ñ tàn che ca rng), ñ m ca ñt, kt cu qun th, cây bi, thm tươi ñưc ñ cp thưng xuyên. Baur G.N. (1962) [3] cho rng, trong rng nhit ñi s thiu ht ánh sáng nh hưng ñn s ny mm và phát trin ca cây con. Tuy nhiên, nh hưng này thưng không rõ ràng. Ngoài ra, các tác gi nhn ñnh, thm c và cây bi có nh hưng ñn sinh trưng và phát trin ca cây tái sinh. Mc dù nhng qun th kín tán, thm c và cây bi kém phát trin nhưng chúng vn có nh hưng ñn cây tái sinh. Đi vi rng nhit ñi, s lưng loài cây trên mt ñơn v din tích và mt ñ tái sinh thưng khá ln. S lưng loài cây có giá tr kinh t thưng không nhiu và ñưc chú ý hơn, còn các loài cây có giá tr kinh t thp li ít ñưc quan tâm mc dù có vai trò sinh thái quan trng. Vì vy, khi nghiên cu tái sinh t nhiên cn phi ñ cp mt cách ñánh giá chính xác tình hình tái sinh rng và có nhng bin pháp tác ñng phù hp. Tóm li, các công trình nghiên cu ñưc ñ cp trên ñây phn nào làm sáng t vic nghiên cu ñc ñim cu trúc và tái sinh t nhiên nói chung và rng nhit ñi nói riêng. Đó là nhng cơ s ñ la chn cho vic nghiên cu cu trúc và tái sinh rng trong ñ tài này. 10
11. Tái sinh rng là quá trình phc hi thành phn ch yu ca rng tng cây g (I.X.Melekhov, 1970) hay ñó là s ph ñnh, s thay th cây g già bng th h cây g non din ra rng (P.X.Pogrebniak, 1968). Tái sinh rng là mt bin pháp ñ thc hin tái sn xut tài nguyên rng. Vì vy, nghiên cu ñc ñim tái sinh ca rng ñ nm ñưc xu hưng, quy lut din th, ñnh hưng tác ñng bin pháp k thut lâm sinh hp lý nhm dn dt th h rng tương lai theo hưng có hiu qu nht [41]. Trong khuôn kh ca ñ tài chúng tôi xem xét ñc ñim tái sinh trên các khía cnh: mt ñ và cht lưng ñ làm cơ s cho vic phc hi Cm lai vú trong tương lai 1.2. Các nghiên cu trong nưc 1.2.1. Nghiên cu v loài Cm lai vú ( Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) 1.2.1.1. Tên gi và phân loi Ngoài tên gi thông thưng, Cm lai vú còn có mt s tên gi khác mang tính ña phương ñó là: Cm lai bà ra, Cm lai ñng nai, Cm lai bông, Cm lai mt, Nênh, Padong deng. V danh pháp quc t, Cm lai vú cũng ñưc nhiu nhà khoa hc gi tên khác nhau. Theo Lê Mng Chân, Lê Th Huyn (2000) [5] Cm lai vú có các tên gi khác nhau như: Dalbergia bariensis Pierr, 1898; Dalbergia duperreana Pierre, 1898; Dalbergia mamosa Pierr, 1898; Dalbergia dongnaiensis Pierr, 1898. Sau khi ñi sâu phân tích tác gi xác ñnh ñây chính là mt loài có tên là Dalbergia oliveri Gamble ex Prain,1897. Quan ñim này cũng ñưc nhiu tác gi ng h. Đây cũng chính là tên khoa hc ca loài Cm lai vú ñưc tác gi s dng trong ñ tài này. Vit Nam h Đu ( Fabaceae ) là mt trong 10 h có s loài ln nht (Nguyn Tin Bân, 1997) [1], (Vin Đa lý, 1999) [38 ]. Chính vì vy, h Đu là ñi tưng nghiên cu khá phc tp, không nhng chúng có s loài ln mà còn có vùng phân b rng, ch yu là cây g ln. H này ñôi khi còn có tên gi khác là 11
12. Papilionaceae. Theo các tác gi [1], h Đu Vit Nam có khong 90 chi: Abrus, Aeschynomene, Alysicarpus, Amphicarpaea, Antheroporum, Canavalia, Cyamopsis, Erythrina, Dalbergia, Pueraria, .H Đu có trên 450 loài trong ñó cây Cm lai vú thuc chi Dalbergia Các kt qu nghiên cu v s loài trong h Đu nưc ta cũng rt khác nhau, tuy nhiên các kt qu ñu cho thy là h Đu là h có nhiu loài thuc dng bc nht nưc ta. V phân loi, do là mt h có s lưng loài rt ln nên các nghiên cu nưc ta mi ch yu tp trung vào phân loi các phân h và chi, vic phân loi ñn cp loài còn rt ít nghiên cu. 1.2.1.2. Nghiên cu v hình thái, phân loi và giá tr s dng Theo Nguyn Hoàng Nghĩa Vin Khoa hc Lâm nghip Vit Nam (1999), Lê Mng Chân, Lê Th Huyn (2000) [5], Cm lai vú thuc h Đu (Fabaceae ) là cây g ln cao t 2530m, ñưng kính có th ñt ti 80cm. Thân tròn thng. V màu nâu, nhiu vt loang trng. Vt v ño dày màu vàng nht, có mùi sn dây. Tán xoè rng, cành ln và thưa. Cành non nhn, nhiu ñm sn sùi. Lá kép lông chim mt ln l, mc cách, dài 1018cm. Cung lá dài 913cm màu lc, có cnh, mang 913 lá chét. Lá chét hình trng trái xoan, ñu nhn dn, ñuôi gn hình tròn, dài 33.5cm, rng 11.4cm, mt trên xanh thm nhn bóng, mt dưi nht hơn, gân bên 56 ñôi. Cung lá chét dài 45mm. Lá kèm sm rng. Hoa t hình xim, 2 ng tp trung thành ngù hoc viên chuỳ ñu cành. Hoa lưng tính không ñu. Đài hp hình ng, mép có 5 thuỳ to thành hai môi. Tràng màu trng xanh, 5 cánh có móng. Nh 10 xp thành 2 bó (9+1). Bu ph lông, vòi nhy dài. Qu ñu bt, mng, mang 12 ht. Qu dài 59cm, rng 2.53.5cm, ñu và ñuôi nhn dn, mép qu mng thành cánh, nơi có ht ni g lên thành núm dày. Qu non màu xanh lc, khi chín màu nâu không t nt. G có giác lõi phân bit, giác màu trng nht sau chuyn thành màu vàng; lõi màu ñ sm sau chuyn thành tím ñen. G rt cng, nng, t trng d = 1,07 1,15. T l co rút ln, th mn, vân ñp, d 12
13. ñánh bóng, không b mi mt. G dùng ñóng ñ mc cao cp, ñ m ngh, trang trí ni tht và chm khc rt ñp. G có giác màu vàng nht, lõi màu nâu ñ có vân ñen, không b mi mt. Thưng dùng ñóng ñ quý và ñ m ngh cao cp. 1.2.1.3. Nghiên cu v ñc tính sinh hc, sinh thái, phân b và cu trúc qun th * Nghiên cu v ñc tính sinh hc, sinh thái và phân b Theo Vin ñiu tra Quy hoch Rng (FIPI, 1996) và Lê Mng Chân, Lê Th Huyn (2000), Cm lai vú thưng gp trong các tnh Gia Lai, Kon Tum, Đk Lk, Đng Nai, Tây Ninh. Loài này phân b ñ cao t 300700m, trên nhiu loi ñt khác nhau và sinh trưng tt nht loi ñt Bazan vàng ñ hoc ñt bi t tng dày, thưng gp ven sông sui. Cm lai vú là loài cây ưa sáng, mc tương ñi chm và thưng chim tng cao ca tán rng Theo Lê Mng Chân, Vũ Văn Dũng (1992), Cm lai vú mc ri rác trong rng m thưng xanh, rng na rng lá, hoc rng khô, thưa, rng lá theo mùa (rng Khp); thưng gp cây này ven sông, sui, vùng ñi thp dưi 1.000m. Là cây ñc hu Đông Dương; Vit Nam, Cm lai vú phân b các tnh Tây Nguyên và mt s tnh Đông Nam B. Là cây ưa sáng, sinh trưng trung bình, tái sinh ít, ny mm kém, lúc non chu bóng mt phn *Nghiên cu v cu trúc qun th Theo kt qu ñiu tra ca Phân vin Điu tra Quy hoch Rng Nam Trung B và Tây Nguyên (2001), Cm lai vú thưng gp trong các kiu rng hn giao lá rng thưng xanh, mc xen ln vi các loài cây thuc h Đu ( Fabaceae ), h Sim ( Myrtaceae ), h Du ( Dipterocarpaceae ), h T vi ( Lythraceae ), h Bàng (Combretaceae ), h Trinh n ( Mimoraceae ), h Re ( Lauraceae), h Xoài (Anacardiaceae ), h Sim ( Myrtaceae ). Tuy s lưng cá th không nhiu, nhưng nh có kích thưc ln nên chúng thưng chim tng cao ca tán rng và gi vai trò quan trng trong kt cu ca lâm phn. [47 ] 13
14. Rng na rng lá thưng có cu trúc tng th ñy ñ 5 tng, trong ñó cây rng lá nm tng vưt tán và tng chính ca rng. Cm lai vú thưng mc xen vi các loài thuc các h thc vt ch yu trong kiu rng này là h T vi ( Lythraceae ), h Du ( Dipterocarpaceae ), h Đu ( Fabaceae ), (Phân vin Điu tra Quy hoch Rng Nam Trung B và Tây Nguyên, 2001,[47]). * Nghiên cu v sinh trưng vưn ươm và rng trng Cho ti nay, mi ch có mt s ngưi dân tin hành trng th Cm lai vú vưn nhà, tuy nhiên kt qu cho thy sinh trưng chm và có hin tưng phân cành sm hơn t nhiên. Chưa có mt cơ quan chc năng có thm quyn nào tin hành nghiên cu và th nghim trng loài cây quý him này. 1.2.2. Nghiên cu v ñc ñim sinh thái Sinh thái cây rng ñã ñưc nhiu tác gi nghiên cu, Bo Huy (1997) nghiên cu ñc ñim sinh thái và sinh trưng ca loài Xoan mc (Toona suremi Blume Merr) vi các loài cây khác. Hà Th Mng (2000), nghiên cu quan h sinh thái loài Giáng Hương ((Pterocapus macrocapus Kurz) vi các loài cây khác trong rng khp. Các nghiên cu này ñã s dng các phương pháp nghiên cu sinh thái loài kt hp vi x lý thng kê trên máy vi tính ñ ñưa ra ñưc quan h sinh thái loài nghiên cu vi các loài ưu th khác trong qun xã làm cơ s cho vic ñ xut các gii pháp gây trng phát trin. Có rt nhiu phn mm ng dng ñ x lý thng kê như SPSS, Statgraphics Plus, Excel Microsoft Excel là phn mm không ch có chc năng tính toán thông thưng mà còn có chc năng chuyên sâu v ng dng thng kê trong sinh hc, nông lâm nghip, qun lý tài nguyên thiên nhiên, môi trưng[18]. Vì vy, ñ tài này ñã s dng phn mm Excel trong vic x lý ñánh giá các kt qu kho sát ñưc trong thc t ñ xác ñnh mi quan h sinh thái ca cây Cm lai vú vi các loài ưu th làm cơ s cho vic phc hi loài cây này ti VQG Yok Đôn Võ Hùng (2006), nghiên cu mt s ñc ñim sinh thái ca loài Kim tin tho (Desmodium styracifolium ) ti Vưn Quc gia Yok Đôn [22]. Các ñc ñim sinh 14
15. thái thu thp ñưc ñã làm cơ s cho vic la chn gii pháp gây trng th nghim. Tìm hiu các nhân t sinh thái là mt trong nhng vn ñ quan trng phc v cho vic trng và kinh doanh rng. Tác gi ñã s dng các phương pháp ñiu tra phân b, thu thp s liu, phân tích ñnh tính, ñnh lưng ñưa ra các nhân t sinh thái quan trng nh hưng ti quá trình sinh trưng, phát trin ca Kim tin tho. Đ xác lp mi quan h gia s lưng cây Kim tin tho xut hin vi các nhân t sinh thái nhà nghiên cu ñã s dng phn mm thng kê Statgraphic ñ xây dng và phân tích mi quan h ña bin. Các bin s ñnh tính ñưc mã hoá thng nht theo chiu bin thiên thay ñi, các bin s ñnh lưng ñưc s dng giá tr thc ñ xây dng phương trình, làm cơ s cho vic gây trng th nghim loài cây này. Phn mm Statgraphics Plus là phn mm thng kê ñưc ng dng rng rãi trong hu ht các lĩnh vc nghiên cu, phân tích d liu ca nhiu ngành khác nhau v t nhiên, xã hi. Đ ñánh giá xác ñnh các nhân t sinh thái chính nh hưng ñn phân b cây Cm lai vú ñ tài ñã s dng phn mm Statgraphics Plus ñ xây dng hàm xác ñnh mi quan h ña bin ñó Nghiên cu ñc ñim hình thái, sinh thái, phân b, công dng, bo tn ca mt s loài lâm sn ngoài g quan trng Vưn Quc gia Chư Yang Sin, Bo Huy và cng s (2007) [20]. Phương pháp ñiu tra có s tham gia ñã ñưc s dng ñ thu thp các thông tin. Đây là mt phương pháp thu hút s tham gia ca ngưi dân, cơ s cho vic ñ xut các gii pháp bo tn hp lý. Bo Huy, H Vit Sc và cng s, năm 2004, khi xây dng mô hình bo tn và phát trin các loài cây thuc vùng ñm VQG Yok Đôn ñã tip cn tìm hiu kin thc sinh thái ñ xác ñnh sinh cnh và vùng phân b ca các loài cây thuc. Tác gi ñã s dng phn mm Mapinfo Professional ñ xây dng bn ñ phân b các loài cây thuc làm cơ s d liu ñ lưu tr và giúp qun lý có hiu qu tài nguyên cây thuc ti VQG. 15
16. Mapinfo Professional là phn mm thuc nhóm GIS ñưc xây dng nhm giúp chúng ta x lý bn ñ s cũng như qun lý các thông tin ña lý. GIS là mt h thng qun lý thông tin d liu không gian ña dng, ñưc phát trin da trên cơ s công ngh máy tính, phn mm, nh vin thám vi mc ñích lưu tr, cp nht, qun lý, hp nht, tng hp, mô hình hóa, phân tích và ñưa ra các gii pháp nhiu lĩnh vc, cp ñ khác nhau tùy theo mc tiêu ca ngưi s dng [21]. Ti Vit Nam công ngh GIS ñưc thí ñim khá sm và ñn nay ñưc ng dng trong khá nhiu ngành như quy hoch nông lâm nghip, qun lý rng, lưu gi tư liu ña cht, ño ñc bn ñ, ña chính, qun lý ñô th ñã mang li hiu qu bưc ñu cho hot ñng phát trin kinh t xã hi và an ninh quc phòng ca nưc ta và ñang có nhiu trin vng phát trin nhanh trong thi gian sp ti. Trong khuôn kh ca ñ tài chúng tôi ñã s dng phn mm Mapinfo Professional ñ xây dng bn ñ mt ñ phân b Cm lai vú ñ to lp cơ s d liu phc v giám sát loài và t chc qun lý bo tn có hiu qu. Cao Lý (2005, 2006) khi nghiên cu mi quan h sinh thái gia các loài thc vt thân g nhm phc hi rng khp theo mc tiêu ña dng sinh hc ti Vưn Quc gia Yok Đôn ñã nhn mnh phương pháp lun là s dng kt hp gia phương pháp ñiu tra k thut vi nghiên cu có s tham gia (Participatory Action Research PAR). Phương pháp phân tích thng kê ñưc s dng trong tin trình phân tích và x lý s liu nhm phát hin các mi quan h sinh thái gia các loài cây thân g. Kin thc sinh thái ña phương, qua tip cn cng ñng s ñưc kt hp vi các kin thc k thut nhm phc v vic phc hi rng khp nhm bo tn ña dng sinh hc trên quan ñim sinh thái, cnh quan. [25]. Mi quan h sinh thái gia các loài thc vt thân g trong sinh cnh rng khp là mt trong nhng cơ s quan trng trong vic phc hi tính ña dng ca sinh cnh rng khp. Gia các loài có mi quan h tác ñng qua li vi nhau nh hưng ti quá trình sinh trưng, phát trin. Tìm hiu ñưc các ñc ñim sinh vt hc, sinh thái hc ca các loài ñng thc vt rng làm cơ s cho vic ñ xut các gii pháp k thut, gây trng nuôi 16
17. dưng s ñáp ng ñưc các mc ñích khác nhau trong bo tn ña dng sinh hc, bo v tài nguyên rng và góp phn dn dt rng phát trin n ñnh. nưc ta nghiên cu v sinh thái cây rng cũng rt ñưc quan tâm. T nhng nghiên cu trên, chúng ta có th k tha các phương pháp nghiên cu sinh thái cây rng, vn dng trong công tác nghiên cu ca ñ tài. 1.2.3. Nghiên cu v cu trúc rng Trn Ngũ Phương (1970) [29] ñã ch ra nhng ñc ñim cu trúc ca các thm thc vt rng min Bc Vit Nam trên cơ s kt qu ñiu tra tng quát v tình hình rng min Bc Vit Nam t năm 1961 ñn năm 1965. Nhân t cu trúc ñu tiên ñưc nghiên cu là t thành và thông qua ñó mt s quy lut phát trin ca các h sinh thái rng ñưc phát hin và ng dng vào thc tin sn xut Thái Văn Trng (1978) [30] ñã tin hành phân chia thc vt rng nhit ñi Vit Nam ñin hình thành 5 tng: tng vưt tán (A 1), tng ưu th sinh thái (A 2), tng dưi tán (A 3), tng cây bi (B) và tng c quyt (C). Vic áp dng phương pháp v " biu ñ phu din " sau khi ñã ño chính xác v trí, chiu cao và ñưng kính thân cây, b rng và b dày tán lá ca toàn b nhng cây g (tng A) trên mt di hp ñin hình ca khu tiêu chun theo Richards và Davids (1934) ñã th hin khá rõ s phân chia theo tng ca thc vt trong h sinh thái rng. Bên cnh ñó, tác gi này còn da vào 4 tiêu chun ñ phân chia kiu thm thc vt rng Vit Nam, ñó là dng sng ưu th ca nhng thc vt trong tng cây lp qun, ñ tàn che nn ñt ñá ca tng ưu th, hình thái sinh thái lá và trng thái mùa ca tán lá. Như vy, các nhân t cu trúc rng ñưc vn dng trit ñ trong phân loi rng theo quan ñim sinh thái phát sinh qun th . Trong nhng năm gn ñây, do có s h tr ca các phn mm tính toán nên có rt nhiu công trình nghiên cu ñnh lưng v cu trúc rng, ni bt là các công trình ca các tác gi sau: Đng S Hin (1974) [13] dùng hàm Meyer và h ñưng cong Poisson ñ nn phân b thc nghim s cây theo c kính cho rng t nhiên làm cơ s cho vic lp biu ñ thon cây ñng Vit Nam. Nguyn Hi Tut (1975) ñã s dng hàm phân b gim, phân b khong cách ñ biu din 17
18. cu trúc rng th sinh và áp dng quá trình Poisson vào nghiên cu cu trúc qun th rng, Nhng nghiên cu v cu trúc rng trong thi gian qua cho thy vic nghiên cu cu trúc rng nưc ta ñã có nhng bưc phát trin nhanh chóng và có nhiu ñóng góp nhm nâng cao hiu bit v rng, nâng cao hiu qu trong nghiên cu cũng như sn xut kinh doanh rng. Tuy nhiên, các nghiên cu v cu trúc rng gn ñây thưng thiên v vic mô hình hoá các quy lut kt cu lâm phn và vic ñ xut các bin pháp k thut tác ñng vào rng thưng thiu yu t sinh thái nên chưa thc s ñáp ng mc tiêu kinh doanh rng n ñnh lâu dài. Bi l bn cht ca các bin pháp k thut lâm sinh là gii quyt nhng mâu thun sinh thái phát sinh trong quá trình sng gia các cây rng và gia chúng vi môi trưng. Vì vy, ñ ñ xut ñưc các bin pháp k thut lâm sinh làm cơ s cho vic phc hi và bo tn, ñòi hi nghiên cu cu trúc rng mt cách ñy ñ và phi ñng trên quan ñim tng hp v sinh thái hc, lâm hc và sn lưng. Nghiên cu xác ñnh mi quan h sinh thái ca các loài ưu th trong lâm phn có Cm lai vú phân b là mt trong các ni dung nghiên cu ca ñ tài ñ làm cơ s cho vic ñnh hưng phc hi loài cây này theo xu hưng tuân theo các quy lut t nhiên 1.2.4. Nghiên cu v tái sinh Vn ñ nghiên cu tái sinh rng t nhiên mt cách h thng và ñy ñ nưc ta còn hn ch. Mt s kt qu nghiên cu v tái sinh thưng ñưc ñ cp trong các công trình nghiên cu v thm thc vt, trong các báo cáo khoa hc và mt phn công b trên các tp chí. Khi bàn v vn ñ ñm bo tái sinh trong khai thác, Phùng Ngc Lan (1964) ñã nêu kt qu tra dm ht Lim xanh (Erythrophleum fordii) dưi tán rng lâm trưng Hu Lũng, Lng Sơn. Ngay t ñu giai ñon ny mm, b xít là nhân t nh hưng ñáng k ñn t l ny mm. Trong giai ñon t 1962 ñn 1969, Vin Điu tra Quy hoch Rng ñã ñiu tra tình hình tái sinh t nhiên theo các "loi hình thc vt ưu th" rng th sinh 18
19. Yên Bái (1965), Hà Tĩnh (1966), Qung Bình (1969) và Lng Sơn (1969). Đáng chú ý là kt qu ñiu tra tái sinh t nhiên vùng sông Hiu (1962 1964) bng phương pháp ño ñm ñin hình. T kt qu ñiu tra tái sinh, da vào mt ñ cây tái sinh, Vũ Đình Hu (1969) [23] ñã phân chia kh năng tái sinh rng thành 5 cp: rt tt, tt, trung bình, xu và rt xu vi mt ñ tái sinh tương ng là trên 12.000 cây/ ha, 8.000 12.000 cây/ha, 4.000 8.000 cây/ ha, 2.000 4.000 cây/ ha. Nhìn chung nghiên cu này mi ch chú trng ñn s lưng mà chưa ñ cp ñn cht lưng cây tái sinh. Cũng t kt qu ñiu tra trên, Vũ Đình Hu (1975) ñã tng kt và rút ra nhn xét, tái sinh t nhiên rng min Bc Vit Nam mang nhng ñc ñim tái sinh ca rng nhit ñi. Dưi tán rng nguyên sinh, t thành loài cây tái sinh tương t như tng cây g; dưi tán rng th sinh tn ti nhiu loài cây g kém giá tr và hin tưng tái sinh theo ñám ñưc th hin rõ nét to nên s phân b s cây không ñu trên mt ñt rng. Nhng nhn xét trên s ñưc ñ tài vn dng trong vic ñánh giá mt ñ tái sinh ca Cm lai vú ñ có th nhn bit ñưc chiu hưng phát trin ca rng trong tương lai. Khi nghiên cu v thm thc vt rng Vit Nam, Thái Văn Trng (1978) [30] ñã nhn mnh ti ý nghĩa ca ñiu kin ngoi cnh ñn các giai ñon phát trin ca cây tái sinh. Theo tác gi, ánh sáng là nhân t sinh thái khng ch và ñiu khin quá trình tái sinh t nhiên c rng nguyên sinh ln rng th sinh. Nguyn Văn Trương (1983) [31] ñã ñ cp mi quan h gia cu trúc qun xã thc vt rng vi tái sinh t nhiên trong rng hn loài. Trong mt công trình nghiên cu v cu trúc, tăng trưng tr lưng và tái sinh t nhiên rng thưng xanh lá rng hn loài ba vùng kinh t (sông Hiu, Yên Bái và Lng Sơn), Nguyn Duy Chuyên ñã khái quát ñc ñim phân b ca nhiu loài cây có giá tr kinh doanh và biu din bng các hàm lý thuyt. T ñó làm cơ s ñnh hưng các gii pháp lâm sinh cho các vùng sn xut nguyên liu [6]. Trn Cm Tú (1998) [34] tin hành nghiên cu tái sinh t nhiên sau khai thác chn Hương Sơn, Hà Tĩnh và ñã rút ra kt lun áp dng phương thc xúc tin tái sinh t nhiên có th ñm bo khôi phc vn rng, ñáp ng mc tiêu 19
20. s dng tài nguyên rng bn vng. Tuy nhiên, các bin pháp k thut tác ñng phi có tác dng thúc ñy cây tái sinh mc ñích sinh trưng và phát trin tt, khai thác rng phi ñng nghĩa vi tái sinh rng, phi chú trng ñiu tit tng tán ca rng; ñm bo cây tái sinh phân b ñu trên toàn b din tích rng. Nhng kt lun trên ñây có th s dng ñ tham kho cho nhng ñ xut bin pháp m tán rng, cht cây gieo ging, phát dn dây leo cây bi và sau khi khai thác phi tin hành dn v sinh rng. Đây là các cơ s ñưc tham kho cho vic ñ xut các bin pháp k thut tác ñng vào rng khi nghiên cu phân b cây tái sinh trên mt ñt ca loài Cm lai vú. Trn Ngũ Phương (2000) [29] khi nghiên cu các quy lut phát trin rng t nhiên min Bc Vit Nam ñã nhn mnh quá trình din th th sinh ca rng t nhiên như sau: "Trưng hp rng t nhiên có nhiu tng, khi tng trên già ci, tàn li ri tiêu vong thì tng k tip s thay th; trưng hp nu ch có mt tng thì trong khi nó già ci mt lp cây con tái sinh xut hin sau khi nó tiêu vong, hoc cũng có th mt thm thc vt trung gian xut hin thay th, nhưng v sau, dưi lp thm thc vt trung gian này s xut hin mt lp cây con tái sinh li rng cũ trong tương lai và s thay th thm thc vt trung gian này, lúc by gi rng cũ s ñưc phc hi". Tuy nhiên, sau mt thi gian nghiên cu tìm hiu quy lut phát trin ca các loi hình rng t nhiên, xây dng bng cân ñi gia mt bên là mt thoái hoá và mt bên là mt phc hi t nhiên, tác gi này và các cng tác viên ñã kt lun: "mt phc hi t nhiên không bao gi cân ñi ñưc vi mt thoái hoá v s lưng cũng như cht lưng, nên mun ñm bo cho ñt nưc mt ñ che ph thích hp, chúng ta không th trông cy vào quy lut t tái sinh t nhiên mà ch có th ñi theo con ñưng tái sinh nhân to và phương thc cht ta kt hp vi tái sinh t nhiên hin nay phi b lên án". Thc t cho thy, vi ñiu kin nưc ta hin nay, nhiu khu vc vn phi trông cy vào tái sinh t nhiên còn tái sinh nhân to mi ch ñưc trin khai trên quy mô hn ch. Vì vy, nhng nghiên cu ñy ñ v tái sinh t nhiên cho tng 20
21. ñi tưng rng c th là rt cn thit nu mun ñ xut bin pháp k thut chính xác. Các công trình nghiên cu ñưc ñ cp trên ñây phn nào làm sáng t vic nghiên cu ñc ñim tái sinh t nhiên. Đây là nhng cơ s cho vic nghiên cu ñc ñim tái sinh trong ñ tài này 1.3. Tho lun Đim qua các công trình nghiên cu trong và ngoài nưc v nhng vn ñ có liên quan ñn nghiên cu sinh thái rng, cu trúc rng và tái sinh có th rút ra mt s nhn xét sau ñây: + Các công trình nghiên cu trên th gii ñưc tin hành tương ñi bài bn, ña dng và phong phú, trong ñó ñáng chú ý là có nhng nghiên cu cơ s sinh thái và mô t hình thái làm cơ s cho vic ñ xut các bin pháp gây trng th nghim ngoài t nhiên, phát trin công tác trng rng, nhm mc ñích bo v và phát trin tài nguyên rng bn vng. Các kt qu nghiên cu này ñã góp phn quan trng vào thc tin kinh doanh rng và phát trin tài nguyên rng theo hưng bn vng. + Nghiên cu các ñc ñim sinh vt hc, sinh thái hc ca các loài ñng thc vt rng s ñáp ng ñưc các mc ñích khác nhau trong bo tn ña dng sinh hc góp phn dn dt rng phát trin n ñnh và bn vng cho tương lai + Nhng nghiên cu v cu trúc qun th, yu t sinh thái, phân b, hình thái, tính cht g và giá tr s dng ñã làm cơ s cho vic la chn các phương pháp ca ñ tài. T tng quan nghiên cu trong và ngoài nưc có liên quan ñn ni dung ca ñ tài cho thy cây Cm lai vú ñã ñưc nghiên cu khá nhiu mt; bao gm t mô t hình thái thc vt ñn yêu cu sinh thái, gây trng, công dng, giá tr và th trưng thương mi. Hin nay, s phân b Cm lai vú nưc ta nói chung và Tây Nguyên nói riêng ñang b thu hp dn, ñây là loài cây g có giá tr ñem li li ích kinh t cao, th trưng g m rng 21
22. Tuy nhiên, ñ bo tn và phát trin mt loài cây có giá tr cao thì các vn ñ sau còn cn ñưc nghiên cu làm rõ: + Mi quan h gia phân b cây Cm lai vú vi các nhân t sinh thái nh hưng tng hp, làm cơ s quy hoch vùng bo tn loài này. + Mi quan h gia các yu t sinh thái, tiu hoàn cnh rng ñn kh năng tái sinh Cm lai vú làm cơ s bo tn ni vi và ngoi vi loài cây này + Quy trình k thut gieo ươm, ñiu kin và k thut gây trng Cm lai vú trong tng ñiu kin c th. + ng dng công ngh GIS (Geographic Information System) trong bo tn loài v mt sinh thái. Do ñó, cn có các nghiên cu tip theo v nhiu mt ñ bo tn cũng như phát trin cây Cm lai vú. Xut phát t thc tin ñó, ñ tài: “ Nghiên cu ñc ñim phân b, yêu cu sinh thái loài Cm lai vú ( Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) phc v bo tn ngun gen ti vưn quc gia Yok Đôn” là cn thit vi mong mun góp thêm mt phn cơ s d liu, thông tin khoa hc v mt loài cây có giá tr Vit Nam. Qua vic tìm hiu các nghiên cu trong và ngoài nưc, chúng tôi ñã la chn k tha các phương pháp nghiên cu thích hp ñ vn dng trong khuôn kh ca ñ tài. S dng kt hp gia phương pháp ñiu tra k thut vi phân tích s liu trên máy vi tính ñ xây dng cơ s khoa hc cho vic ñ xut gii pháp bo tn và phát trin loài Cm lai vú. Phương pháp phân tích thng kê toán hc trong Lâm nghip ñưc s dng trong tin trình phân tích và x lý s liu nhm phát hin các mi quan h sinh thái loài và phân tích các nhân t sinh thái có nh hưng ñn s tn ti, sinh trưng và phát trin ca Cm lai vú. Đ tài ñã s dng phn mm Excel và Statgraphics Centurion XV, Mapinfo ñ x lý s liu và phân tích kt qu. 22
23. CHƯƠNG II: ĐA ĐIM, ĐI TƯNG VÀ ĐC ĐIM KHU VC NGHIÊN CU 2.1. Đa ñim, ñi tưng và phm vi nghiên cu 2.1.1. Đa ñim và ñi tưng nghiên cu Đa ñim nghiên cu ti Vưn Quc gia Yok Đôn cách thành ph H Chí Minh 400 km v phía Bc. Cách thành ph Buôn Ma Thut, trung tâm tnh Đk Lk 40km v phía Tây. Vưn nm trên ña phn hành chính ca các xã: Krông NaHuyn Buôn Đôn; Ea Bung và Cư M’lanhHuyn Ea Súp,Tnh Đăk Lăk; Đăk WilHuyn Cư Jut,Tnh Đăk Nông có tng din tích t nhiên : 115.545 ha (theo quyt ñnh s : 39/QĐTTg ngày 18 tháng 3 năm 2002). To ñ ña lý 12 0 45’13 0 10’ ñ vĩ Bc. 107 0 29’30” 107 0 48’ 30” ñ kinh Đông. V ranh gii Theo quyt ñnh s 39/QĐTTg, Vưn Quc gia Yok Đôn có ranh gii như sau: Phía Bc ranh gii chy theo ñưng ô tô t ngã ba Cư M’Lan (tnh l 1A) qua ñưng biên phòng s 2 ñn biên gii Vit Nam – Cam Pu Chia. Phía Nam giáp huyn Cư Jut, ct và chy dc theo ñưng 6B t km 22 + 500 ñn sui Đăk Đam. Phía Đông ranh gii chy theo tnh l 1A, t ngã ba Cư M’Lan ñn Bn Đôn và sau ñó ngưc sông Srêpôk ñn ranh gii huyn Cư Jut. Phía Tây là biên gii Vit Nam – Cam Pu Chia. Đi tưng nghiên cu : Loài Cm lai vú ( Dalbergia oliver) và các qun xã thc vt có Cm lai vú phân b 23
24. 2.1.2. Phm vi nghiên cu V nhân t sinh thái nh hưng ñn loài nghiên cu : Đ tài tin hành nghiên cu 5 nhóm nhân t sinh thái theo Thái Văn Trng [30] có nh hưng ñn phân b, tái sinh t nhiên loài nghiên cu: + Nhóm nhân t ña lý ña hình: To ñ UTM, v trí (khe, chân, sưn, ñnh), ñ cao, ñ dc, chiu dài dc, hưng phơi + Nhóm nhân t khí hu thu văn: Lưng mưa trung bình năm, nhit ñ, ñ m không khí, ánh sáng (Lux) và c ly ñn sông sui gn nht. + Nhóm nhân t ñá m th nhưng: Loi ñt, màu sc ñt, ñ dày tng ñt, ñ xp ñt, ñ m ñt, pH ñt, t l kt von, ñá ni. + Nhóm nhân t khu h thc vt: Kiu rng, trng thái, ñ tàn che, tng tit din ngang, cu trúc tng tán, cu trúc t thành loài, loài tre le, t l che ph ca tre le, loài thm thc bì, t l che ph ca thc bì. + Nhóm nhân t sinh vt Con ngưi tham gia vào quá trình phát sinh nhng kiu ph nhân tác, trong ñó nhân t con ngưi là quan trng nht. V bo tn loài : Đ tài ch ñ xut mt s gii pháp, bin pháp k thut lâm sinh nhm bo tn, phc hi và phát trin loài Cm lai vú ti Vưn Quc gia Yok Đôn. Các gii pháp kinh t xã hi không thuc phm vi nghiên cu ca ñ tài này. 2.2. Đc ñim khu vc nghiên cu 2.2.1. Điu kin t nhiên 2.2.1.1. Đa hình Nhìn tng quát Vưn Quc gia Yok Đôn phân b trên ña hình tương ñi bng phng, nghiêng dn t Nam lên Bc và t Đông sang Tây. Đ cao trung bình t 150m200m so vi mt nưc bin, ñ dc bình quân t 7 010 0 B mt hin ti ca Vưn là kt qu ca quá trình bào mòn và tích t lâu dài. Nhng nơi có ña hình cao (ñi núi) chu nh hưng ca quá trình bào mòn, ngưc li nhng nơi ña hình thp chu nh hưng ca quá trình tích t. Nhìn chung trong phm vi Vưn có 3 dng ña hình chính: 24
25. Đa hình núi thp: Phân b ri rác trên din tích ca Vưn, dc theo b phi sông Srêpôk là dãy Cư Minh, Cư M’lan chy sut t Đông sang Tây ti biên gii Vit Nam Căm Pu Chia. Đnh cao nht là Cư M’Lan (502 m) và các ñnh 498 m, 382 m cui cùng là ñnh Chư Minh (384 m). B trái sông Srêpôk có núi Yok Đa (466 m), gn ranh gii phía Nam ca Vưn là núi Yok Đôn (482 m) ñưc ñc trưng bi kiu rng kín lá rng thưng xanh nên ñưc chn làm biu tưng tên gi cho Vưn là Yok Đôn Đa hình ñi: Là dng cơ bn và cũng chim phn din tích ln nht ca Vưn Quc gia. Chúng ñưc to bi các dãy ñi lưn sóng xen k vi nhng ñi riêng l. Đây là vùng chuyn tip gia ña hình vùng núi thp vi vùng ñng bng, vì vy ñ chia ct không ln, ñ dc bình quân t 7 o10 o. Đa hình tích t (ñng bng): Phân b dc sông Srêpôk và các sui ln trong vùng, là kt qu ca hot ñng quá trình bào mòn san bng các ñi cát bt kt và quá trình bi t nhng nơi trũng ven sông, sui trong Vưn. Đ dc bình quân t 5 070. B mt ña hình tương ñi ñơn gin. 2.2.1.2. Th nhưng Do kin to ca ña cht vi nn ñá m ch yu là ñá sa thch, phin sét và granit, cùng vi s phân hóa sâu sc ca ch ñ khí hu 2 mùa rõ rt vi nn nhit ñ m ca vùng là nhân t quyt ñnh hình thành và phát trin các lp th nhưng trong Vưn. Các quá trình Feralit, ra trôi, bào mòn, tích t là quá trình cơ bn ñ to lp th nhưng b mt ca ñt VQG Yok Đôn. Trong quá trình hòa tan và ra trôi lp th nhưng b mt, có s xut hin kt von thành ñá ong (Laterit) trên b mt, kt qu lp ñt mt mng dn và l dn lp ñá ong kt von. Các nhóm chính gm: Nhóm ñt Feralit vàng ñ trên ñá phin (F s) ña hình núi thp: là sn phm phong hoá t các ñá trm tích phin sét có tui Jura, phân b nhng vùng có ña hình ñi núi thp. Đt có tng mùn mng, thành phn cơ gii nh ñn trung bình phát trin trên ñá trm tích và bin cht ht mn. Loi ñt này phân b 25
26. ch yu sưn và ñnh núi thp hu ngn sông Srêpôk và núi Yok Đôn, chim 2, 5% din tích Vưn Quc gia. Nhóm ñt vàng ñ trên ñá cát kt (F q) ñin hình vùng ñi: tng ñt mng ñn trung bình, thưng có kt von ñá ong phát trin trên ñá Macma axit và trm tích ht mn, tng ñt dày 30 50 cm, nhiu thành phn cát, ít mùn, thưng có kt von; phân b vùng Đi hai bên b sông Srêpôk ñ cao t 300 m tr xung. Loi ñt này chim t l din tích ln nht (64,7%). Nhóm ñt xám (X a) trên vùng bình nguyên: phát trin trên ñá m Granite và trm tích hn hp Mezozoi, tng ñt mng, thành phn cơ gii nh, kt cu ri rc, t l ñá ln cao. Đt chua, nghèo mùn, d b xói mòn, ra trôi, có kt von ñá ong. Các cht hu cơ b quá trình khoáng hóa và b la rng ñt cháy tr nên nghèo mùn và chua, t l ñá ln cao. d b xói mòn, ra trôi, có kt von ñá ong. Phân b ñ cao t 200 250 m hai bên b sông Srêpôk và chân ñi hu ngn sông Srêpôk, chim 26,4% din tích. Đt dc t (D) thuc nhóm ñt nâu vàng trên ñá Bazan (F u): ñây là ñt phù sa bi t; tng ñt mt khá tơi xp, màu xám ñen, ln nhiu cht hu cơ và si sn. Thành phn cơ gii tht pha cát, ñt tt hơn các loi ñt trên, có kh năng canh tác nông nghip. Loi ñt này phân b ven sông và các sui ln, chim 6,4% din tích 2.2.1.3. Khí hu Thu văn Khu vc nghiên cu nm trong vùng khí hu nhit ñi gió mùa, có hai mùa rõ rt: mùa mưa và mùa khô. Nhit ñ trung bình năm là 23,7 oC, lưng mưa trung bình năm ño ti trm Buôn Ma Thut là 1789mm, ñ m trung bình là 81% (ñ m tương ñi). Lưng bc hơi là 1.470 mm ( s liu ca Trm khí tưng thu văn Buôn Đôn năm 2008). Mùa mưa kéo dài t tháng 4 ñn tháng 10, tp trung lưng mưa ti 92,5% lưng mưa c năm. Như vy lưng nưc gi li trong ñt ch 9mm/năm. Thêm vào ñó, mùa khô kéo dài t tháng 11 ñn tháng 3 năm sau, vi lưng mưa không ñáng k tr nên khô kit, thiu nưc cho ăn ung, sinh hot và sn xut, gây khó khăn cho ñi sng nhân dân trong vùng. 26
27. 2.2.2. Điu kin kinh t xã hi 2.2.2.1. Dân s, phân b dân cư và lao ñng Vùng ñm ca VQG Yok Đôn gm 7 xã thuc 3 huyn: xã Ea Bung, xã Cư M'Lan (huyn Ea Súp); xã Krông Na, xã Ea Huar, xã Ea Ver (huyn Buôn Đôn); xã Ea Pô, xã Đăk Wil (huyn Cư Jút) có tng din tích là 1221.95 ha vi 70 thôn buôn và dân s 32. 232 ngưi (Bng 2.1) Bng 2.1. Din tích, dân s ca 7 xã vùng ñm ca VQG Yok Đôn Din tích Vùng lõi Vùng ñ m S h Dân s Xã Buôn Mt ñ (km 2) (km 2) (km 2) (h) (ngưi) Krông Na 7 1116,66 968,87 147,79 704 3. 554 3,18 Ea Huar 7 45,84 45,84 536 2. 465 53,77 Ea Wer 11 80,8 80,8 1280 5. 568 68,91 Ea Bung 11 413 124,68 288,32 705 3. 328 8,06 Cư M'lan 7 280,4 34,08 246,32 369 1. 728 6,16 Ea Pô 16 100,1 100,1 2243 9. 939 99,29 Dak Wil 11 421,4 27,82 393,58 1140 5. 65 13,41 Tng 70 2458,2 1155,45 1221,95 6977 32. 232 Ngun: D án PARCVIE/95/G31&031 T l tăng dân s 4,21%, cao so vi t l tăng dân s toàn quc là 2,1%. S phân b ca dân cư chu nh hưng sâu sc ca cnh quan. Hu ht các dân tc ít ngưi sng thành tng buôn làng gn các sông, sui có ngun nưc n ñnh. Ngưi Kinh sng theo các trc giao thông chính, th trn Cng ñng dân cư ñây có th chia làm 3 nhóm: + Cng ñng dân cư bn ña ch yu là ngưi M'Nông, Ê Đê, Lào, Gia rai, Ba na, Miên (Cam Pu Chia). Đc ñim cơ bn ca nhóm dân cư này là da trên nn tng cng ñng thôn, bn, hình thái t chc ca ñng bào là buôn, làng. Đây là t chc xã hi mang tính xã hi tương ñi hoàn chnh, ñc lp. Mt b phn ca ñng bào dân tc ít ngưi ñã có s hòa nhp vào kinh t th trưng, trong khi 27
28. ñi b phn dân cư vn ñang trong quá trình sn xut da vào t nhiên, trình ñ dân trí thp ñang là cn tr cho vic phát trin kinh txã hi ca ña phương theo hưng nâng cao trình ñ sn xut và mc sng cho cng ñng dân cư bn ña. + Cng ñng ngưi Kinh ñn ñây trưc năm 1975, s ñông các khu vc th trn, dc theo các trc giao thông. H có kinh nghim tip cn vi th trưng, năng ñng và có nhiu kinh nghim trong sn xut kinh doanh. + Cng ñng ngưi kinh và các dân tc phía Bc (Thái, Nùng, Tày, Dao, H’Mông, Cao Lan, ) di cư ñn t sau năm 1980 theo chương trình di dân ca Chính ph và di cư t do. H sng ri rác thu nhp không n ñnh. Như vy, thành phn cư dân phc tp, không thun nht, phn ln là lao ñng ph thông, chưa có k năng và kinh nghim sn xut hàng hoá, chưa thích ng vi qui trình sn xut phù hp v mt sinh thái; ñc bit là dân di cư t do là mt trong nhng nguyên nhân sâu xa gây suy gim ña dng sinh hc trong vùng. Bên cnh ñó, trong vùng còn có mt lc lưng lao ñng ln: + T l nam chim: 45,9%; n chim: 54,1%. + T l lao ñng chim 45,91% dân s vùng ñm, trong ñó: Lao ñng nam chim 44,4%, lao ñng n chim 55,6%. (Bng 2.2) Bng 2.2. Cơ cu dân s và lao ñng trong 7 xã vùng ñm Dân s (ngưi) Lao ñng (ngưi) TT Xã Tng Nam N Tng Nam N 1 Ea Bung 3328 1376 1952 1167 569 598 2 Cư M’Lanh 1728 858 874 844 472 372 3 Krông Na 3554 1591 1963 1228 599 629 4 Ea Huar 2465 1052 1413 1356 412 944 5 Ea Ver 5568 2347 3221 2251 594 1657 6 Ea Pô 9939 5055 4884 4627 2257 2370 7 Đăk Wil 5650 2534 3116 3325 1678 1647 Tng 32232 14809 17423 14798 6581 8217 Ngun: D án PARCVIE/95/G31&031 28
29. T l lao ñng, nam, n có nh hưng trc tip ñn vic phân công lao ñng trong cng ñng, c th là: Nam gii thưng ñi vào rng khai thác g, săn bt thú rng, còn ph n thì thu hái lâm sn ph như măng, cây thuc, phong lan, Điu này ñã nh hưng ñn tài nguyên rng ña phương 2.2.2.2. Y t Các xã trong vùng ñm ñu có trm y t. Vn ñ khó khăn hin nay là thiu cán b y t, ch có 23 cán b y t (13 y tá và 10 bác s) trên tng dân s 32.232 ngưi. Điu này dn ñn công tác chăm sóc sc kho cho cng ñng b hn ch. Các bnh dch ph bin là st rét, bnh ñưng rut và hô hp; trong ñó st rét là bnh có t l ngưi mc và có nguy cơ t vong cao nht. Theo ý kin ca cán b y t xã, dch bnh tp trung cao nht vào tháng giao mùa hàng năm. Ngoài ra các bnh v ñưng rut và hô hp mà nguyên nhân ch yu là do phong tc tp quán sinh hot, không có nưc sch và chăn nuôi theo tp tc mt v sinh gây ra. Dch bnh và các nh hưng ca nó ñã làm làm cho ñi sng ca cng ñng ñã khó khăn li càng khó khăn thêm. Vn ñ y t và chăm sóc sc kho ban ñu cho cng ñng là mt trong nhng gii pháp góp phn xoá ñói, gim nghèo. 2.2.2.3. Cơ s h tng + Giao thông: Điu kin ña hình khá bng phng, không xa trung tâm huyn và thành ph Buôn Ma Thut, nhưng ñiu kin giao thông trong 7 xã vùng ñm còn gp nhiu khó khăn ñc bit trong mùa mưa. Toàn b h thng ñưng liên thôn là ñưng ñt ch có duy nht mt tuyn ñưng nha t Buôn Ma Thut ñi Ea Sup. Điu này nh hưng ñn vic phát trin kinh t do khó khăn trong vic vn chuyn hàng hoá và tiêu th sn phm vì tư thương ép giá. Do ñó, s h tr ca các cp chính quyn ña phương và VQG trong thi gian qua nhm nâng cao ñi sng ca cng ñng ñ gim bt các áp lc ca con ngưi ñi vi tài nguyên ña dng sinh hc ca Vưn vn chưa ñt hiu qu thit thc. + Thông tin liên lc: Các xã ñã có ñin thoi. Các phương tin thông tin nghe, nhìn ñã tip cn vi các thôn bn, góp phn nâng cao ñi sng tinh thn 29
30. ca cng ñng ña phương. Đây là ñiu kin thun li cho công tác truyn thông qun lý bo v rng ca VQG Yok Đôn ñn tng thôn bn. + Thu li: Chưa ñưc chú trng, các công trình thu li: Cư Minh, Ea Mar và Nà Xưc, Ea Ver ñưc xây dng t năm 1992 ch ñ cung cp nưc cho 62 ha rung nưc ca 3 xã. Hu ht din tích ñt canh tác ñây ñu là rung mt v, ch yu là nh mưa 2.2.2.4. Tình hình kinh t khu vc nghiên cu Phn ln ngưi dân trên ña bàn khu vc nghiên cu sng bng ngh nông. Din tích ñt canh tác ch yu là lúa, ngô và rau màu. Ngoài ra, Điu và Cà phê là các cây trng khác mang li li ích kinh t mt cách ñáng k và ñc trưng ca vùng Bng 2.3. Din tích ñt canh tác các loi cây trng ch yu trong 7 xã vùng ñm Dân s Lúa Ngô Cà phê Điu Rau,màu Xã Cng (ngưi) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) Ea Bung 3.554 410 40 46 5 172 673 Cư M’Lanh 2.465 923 80 40 10 478 1531 Krông Na 5.568 333 32 30 337 732 Ea Huar 3.328 137 40 26 54 471 728 Ea Ver 1.728 356 70 28 17 869 1340 EaPô+ĐăkWil 10.504 369 140 373 882 Tng 32.232 2528 402 140 116 2700 5886 Bình quân din tích ñt canh 0,183 ha tác / ñu ngưi Ngun: D án PARCVQG/95/G31&031 Qua s liu bng 2.3 cho thy, din tích bình quân ñ canh tác trên ñu ngưi khu vc rt thp, ch có khong 0,183 ha, thêm vào ñó ñiu kin ca khu vc 30
31. có mùa khô kéo dài nên thi gian sn xut kinh t nông nghip ch yu din ra trong 6 tháng ca mùa mưa. Các ngành ngh khác hu như chưa phát trin hoc mi ch mc ñ nh l trao ñi ti ch chưa tr thành hàng hóa. Vào thi gian rnh ri, ngưi dân tìm thêm thu nhp t vic khai thác lâm sn. Điu này ñã nh hưng ñn vic qun lý và bo v tài nguyên rng ña phương Vi ñiu kin sn xut như trên, ngun thu nhp ca cng ñng trong khu vc nghiên cu còn thp, ñ ci thin kinh t ngưi dân ñã tác ñng mnh m vào tài nguyên rng làm cho rng b suy gim v din tích và cht lưng. Nhu vy, ñ qun lý tài nguyên rng bn vng thì cn phi ci thin ñi sng ca ngưi dân 2.3. Đc ñim h ñng thc vt Vưn Quc gia Yok Đôn 2.3.1. H ñng vt H ñng vt ca Vưn Quc gia Yok Đôn rt phong phú và ñc sc vi 69 loài, thuc 24 h,11 b và 245 loài chim (H Văn C, 2006); 48 loài bò sát, 16 loài ch nhái 5 loài cá và khong trên 437 loài côn trùng [26]. Trong s này có ti 30 loài thú, 20 loài chim và mt s loài bò sát quí him ñã ñưc ñưa vào Sách ñ Vit Nam như nai Cà Toong, bò Xám, bò Tót, bò Rng, trâu Rng, báo, h, công, gà Lôi, gà Lôi (hông tía), sóc bay, Hng Hoàng, cá su nưc ngt. Đim ñc bit các loài thú quí ñây sng thành nhng qun th ln và tp trung như bò Tót, bò Rng, mang Ln, sói Đ, Voc và ñc bit phi k ñn loài voi Châu Á. Loài thú quí ñã gn Vưn Quc gia Yok Đôn là khu vc duy nht Vit Nam bo tn kiu rng khô cây h Du (Rng khp) có nhiu loài thú ln quý him vi s qun th ln và tp trung như: Mang Ln, bò Xám, nai Cà Toong, voi Châu á, h, sói Đ Đây cũng là nơi duy nht ca Vit Nam có th gp 3 loài Bò (bò Xám, bò Rng, bò Tót). 31
32. 2.3.2. H thc vt Vưn Quc gia Yok Đôn ñưc xem như mt bo tàng sng, sinh ñng ñ nghiên cu ngun gc lch s tin hoá, các mi quan h gia các kiu rng thưng xanh, rng bán thưng xanh và rng thưa cây lá rng rng lá khô nhit ñi (rng Khp), ñây là h sinh thái ñc ñáo ñc trưng ca Vit Nam và th gii. Bng 2.4. Cu trúc t thành các taxon ca h thc vt ti VQG Yok Đôn Ngành H Chi Loài Tên khoa hc Tên Vit Nam SL % SL % SL % Lycopodiophyta Thông ñt 1 0,78 1 0,21 2 0,23 Polypodiophyta Dương x 9 6,98 15 3,14 18 2,10 Pinophyta Thông (Ht trn) 2 1,55 2 0,42 3 0,35 Magnoliophyta Mc lan (Ht kín) 117 90,70 460 96,23 835 97,32 Tng 129 100 478 100 858 100 Ngun: Báo cáo Đa dng thc vt vưn quc gia Yok Đôn, Ngô Tin Dũng, 2005 Nhng nghiên cu v ña dng sinh hc ñưc thc hin Vưn ñã ghi nhn có 858 loài thc vt, thuc 129 h, 478 Chi, trong ñó: Ngành Thông ñt (Lycopodiophyta) có s loài thc vt ít nht ( có 1 h, 1 chi và 2 loài), Ngành ht kín (Magnoliophyta ) là ngành ña dng nht, có 117 h, 460 chi, 835 loài (Bng 2.4) S các loài thc vt có kh năng cung cp g vi ñưng kính t 20cm tr lên là 120 loài gm nhiu loài g quý như Cà te (Afzelia xylocarpa ), Giáng hương (Pterocarpus macrocarpus), Cm liên (Shorea siamensis) , Du Trà beng (Dipterocarpus obtusifolius) , Du lông (Dipterocarpus baudii) và 64 loài thc vt có th s dng làm dưc liu. 32
33. Các nhà khoa hc cũng ñã phát hin ñưc các loài thc vt trên hp li và to thành mt thm rng rng ln ph kín hơn 90% din tích toàn Vưn và có th ñưc chia thành 3 dng chính như sau: + Rng thưa cây lá rng, rng lá v mùa khô (Rng khp): là kiu rng chim ưu th trong toàn Vưn. Đc trưng ca kiu rng này là tng cây g thưa, tán lá không liên tc, rng lá v mùa khô. Nh th, lưng ánh sáng có th lt xung ñt rt ln, to ñiu kin cho rng cây tái sinh và lp c phát trin tt. + Rng kín, thưng xanh mưa m nhit ñi (Rng thưng xanh): Loài thc vt ñc trưng ca kiu rng này là loài Săng ñào ( Hopea siamensis ) và Sao ñen (Hopea odorata ), ven sông sui là rng hành lang vi ưu th ca loài tre Gai,. xen gia các bi tre là các cây g khng l ca loài Du rái ( Dipterocarpus alatus). + Rng kín na rng lá khô nhit ñi (Rng bán thưng xanh): Phát trin vùng chuyn tip gia 2 kiu rng rng lá (rng Khp) và rng thưng xanh là các vt rng bán thưng xanh, vi ưu th rõ rt ca loài Bng lăng (Lagestroemia sp) rt d nhn ra t xa Trong ñó, kiu rng thưa cây lá rng rng lá khô nhit ñi (rng Khp) là chim ch yu, ñc trưng ca vùng khô Trung Đông Dương. Trong rng có thm c phát trin, vì th ñây là nơi sinh sng phù hp ca nhiu loài thú ln như: Voi, bò Tót, bò Rng, gu, nai, cheo cheo 33
34. Hình 2.1. Bn ñ hin trng tài nguyên rng VQG Yok Đôn (ngun : phòng K thut, VQG Yok Đôn,2010) 34
35. 2.3.2.1. Đa dng v ngun tài nguyên cây có ích Trong tng s 858 loài thc vt ca VQG Yok Đôn có 564 loài thc vt có công dng (chim 65,85%,). S lưng các loài thc vt tuy ít nhưng t l các loài có kh năng ñưc s dng li rt cao, ti 65,85% (Bng 2.5). Điu ñó cho thy, h thc vt ñây mc dù vi s lưng loài nh bi tính gin ñơn ca ñiu kin t nhiên nhưng li có mt vn gen khá phong phú và ña dng. Bng 2.5. Giá tr s dng ca h thc vt Yok Đôn Công dng Kí hiu S lưng % Thuc (Medicine) M 477 55,48 G (Timber) T 158 18,41 Ăn ñưc (Edible) Ed 141 16,43 Cây cnh (Ornamental) Or 57 6,64 Thuc ñc (poisonous) P 20 2,33 Du (Oil) Oil 18 2,10 Tinh du (Essential Oil) E 16 1,86 Si (Fibre) F 11 1,28 Tng s loài có công dng 564 65,85 Ngun: Báo cáo Đa dng thc vt vưn quc gia Yok Đon, Ngô Tin Dũng, 2005 Trong s các loài ñưc thng kê v giá tr s dng, mt s loài ñưc s dng ch bi mt mc ñích, ñó là các loài ñơn công dng. S liu bng 2.5 cho thy, có 315 loài ch có mt công dng trong ñó làm thuc có 241 loài, ly g có 46 loài, làm cnh có15 loài, ăn ñưc là 13 loài, ly si và cho du ñu có mt loài. Tng s các loài có hai công dng là 177 (chim 20,63% s loài ca h), mt s ñi din như: Thanh táo ( Justicia gendarussa ) có công dng làm thuc và làm cnh, Mào gà di ( Celosia argentea ) công dng làm thuc và cnh, Mà ca lá ln (Buchanania arborescens ) cho g và làm thuc, Chiêu liêu i ( Terminalia corticosa ) va cho g va làm thuc, Du ñng ( Dipterocarpus tuberculatus ) cho g và làm thuc 35
36. Đc bit là s loài có nhiu hơn 3 công dng cũng chim ti 72 loài (chim 8,39% s loài ca h) vi các ñi din như C mài lông ( Dioscorea bulbifera ) vi các công dng làm thuc, cnh và thc ăn; Nhàu núi ( Morinda citrifolia. ) vi các công dng làm thuc, cho si và du; Trám lá ñ ( Canarium subulatum ) làm thuc, ly g và cho qu ăn ñưc * Tài nguyên cây thuc Theo kt qu ñiu tra tài nguyên cây thuc VQG Yok Đôn ca Bo Huy, H Vit Sc và cng s (2004) và nghiên cu v ña dng thc vt Vưn Quc gia Yok Đôn ca Ngô Tin Dũng (2005) thì h thc vt Vưn quc gia Yok Đôn có mt ngun tài nguyên cây thuc vô cùng phong phú vi nhiu loài cây thuc quí và ñưc s dng rng rãi như: Ct toái b ( Drynaria fortunei ), Nhàu (Morinda spp.), Ngũ gia bì ( Schefflera spp.), Sâm b chính ( Hibiscus sagittaefolius ) ñc bit khi nghiên cu v tài nguyên cây thuc trong cng ñng ña phương, ñã phát hin ñưc 2 loài: Hng bì rng ( Clausena excavata ) và Bán Tràng ( Hemidesmus sp.) ñưc s dng như mt v thuc tăng lc, cùng vi ñó là loài Nhàu ( Morinda spp.) mt loài có trin vng ln ñi vi sc kho con ngưi và ñóng vai trò quan trng trong vn ñ phát trin kinh t cng ñng. 36
37. Hình 2.2. Bn ñ phân b cây thuc VQG Yok Đôn (Ngun: Phòng k thut, VQG Yok Đôn ) 37
38. * Tài nguyên cây ly g Ngô Tin Dũng, 2005, ñã thng kê ñưc trong VQG Yok Đôn có 158 loài cây ly g, chim 18,41% tng s loài trong toàn h, chim 43,05% tng s loài cây có dng sng là cây g (h thc vt VQG Yok Đôn có tng s 367 loài có dng sng thân g). Có nhiu loài cây quý him như: Cà te ( Xylia xylocarpa ), các loi Cm lai ( Dalbergia spp.), Giáng hương qu to ( Pterocarpus macrocarpus ), G mt ( Sindora siamensis ), Săng l ( Largestroemia spp.), Cà chít ( Shorea obtusifolia ), Cm liên ( Shorea siamensis ), Kin kin ( Hopea pierrei ), Táu ( Vatica spp.) * Ngun tài nguyên lâm sn ngoài g Tài nguyên lâm sn ngoài g ca h thc vt VQG Yok Đôn rt ña dng và phong phú gm các loài cây có giá tr, trin vng như là cây ăn qu, lương thc, thc ăn cho ngưi hoc gia súc; cây làm cnh (s dng hoa hay th, giáng cây); cây ly si (s dng cho th công, m ngh), cây ly tinh du, du béo,, Trong qu nghiên cu v ña dng thc vt VQG Yok Đôn, Ngô Tin Dũng, 2005, ñã xác ñnh ñưc nhóm các loài ăn ñưc: có 141 loài (16,43%) vi các ñi din như Lc vng ( Barringtonia spp.), Trám ( Canarium spp.), Xoài rng (Mangifera spp.), Ba ( Garcinia spp.), Đào tiên ( Crescentia cujete ), Ba mi (Garcinia harmandii ), Chòi mòi chua ( Antidesma ghaesembilla ), Đu ván (Lablab purpureus ), Sung ( Ficus spp.) Nhóm các cây làm cnh: 57 loài (chim 6,64%) vi các ñi din như: các loài Lan Orchidaceae (ch yu các loài thuc chi Dendrobium ), Lc vng (Barringtonia spp.), Bìm bìm tím ñ ( Ipomor rubra ), S ñt ( Dillenia hookeriana ), Tu ( Cycas spp.) Nhóm cây cho cht ñôc 20 loài (chim 2,3% s loài ca h) Nhóm các loài cho du nha: Yok Đôn ñc trưng bi rng Khp, ñó các loài h Du Dipterocarpaceae chim vai trò cc kỳ quan trng. Do vy tài nguyên thc vt ñây không th nào không k ñn giá tr s dng cu các loi du như du trai, du mít, du bóng, vi s lưng loài là 18 loài, chim 2,1% 38
39. s loài ca h. Mt s loi nha ñáng k ñn là du chai (chit xut t Dipterocarpus alatus ) dùng cho công nghip sơn, vécni, sơn mài; tinh du 16 loài chim 1,8% s loài ca h (chit xut t Shorea hopea ) dùng làm thuc; nưc hoa (t hoa ca Vatica diospyroides , Shorea roxburghii ) Các nhóm cây còn li chim t l rt nh so vi tng s loài ca toàn h nhưng ñã góp phn làm tăng tính ña dng, phong phú ngun tài nguyên có giá tr s dng ca h thc vt VQG Yok Đôn. Các ng dng c th t mt s ít các loài này là giá tr ca các loài song mây trong th công m ngh, trong ngh dt truyn thng ca ñng bào dân tc. 2.3.2.2. Đa dng ngun gien quí him * Theo Sách ñ Vit Nam Theo sách ñ cho thy, có tng s 23 loài quí him có nguy cơ b ñe do trong t nhiên cn ñưc bo v trong tng s 858 loài thc vt ca h thc vt VQG Yok Đôn là nhng loài nm trong Sách ñ Vit Nam, chim 6,75% tng s loài trong sách ñ Vit Nam, chim 2,7% s loài ca h thc vt Yok Đôn. Bng 2.6. Danh lc các loài cây quí him và mc ñ khai thác Cp ñ bo v Tên ña * Tên khoa hc SĐV NĐ CITE * phương IUCN * N 32 S Afzelia Cà te xylocarpa EN A1cd V + T 1 Anisoptera EN Chò xanh costata A1cd+2cd T 3 Adina Gáo vàng cordifolia T T 2 Chukrasia Lát hoa tabularis K + T 1 Cycas Tu lưc pectinata V + Or 3 Tu chìm Cycas immersa V + + Or 3 Dalbergia cochinchinensi Trc mt s VU A1cd V + T 1 39
40. Cp ñ bo v Tên ña * Tên khoa hc SĐV NĐ CITE * phương IUCN * N 32 S Dalbergia Trc bàm entadoides DD T 1 Cm lai Dalbergia vú oliveri EN A1cd + T 1 Dialium cochinchinensi Xoay s LR/nt K T 1 Dioscorea T mng membranacea R F 3 EN Du con Dipterocarpus A1cd+2cd rái alatus , B1+2c T 1 Du lá Dipterocarpus CR bóng turbinatus A1cd+2cd T 1 Ct toái Drynaria b fortunei T M 1 CR Sao hi Hopea A1cd+2cd nam hainanensis , B1+2c K T 2 VU Sao ñen Hopea odorata A1cd+2cd T 2 Hopea CR A1c, Kin kin siamensis B1+2c T 1 Irvingia F,M, Kơ nia malayana V T 3 Markhamia Đinh stipulate V T 3 Meliantha Rau sng suavis K F,M 3 Đt Millingtonia phưc hortensis R T 3 Np m Nepenthes trung b annamensis DD R Giáng hương Pterocarpus qu to macrocarpus K + T 1 Scaphium Lưi ươi macropodium K F,T 3 40
41. Cp ñ bo v Tên ña * Tên khoa hc SĐV NĐ CITE * phương IUCN * N 32 S Shorea Cà ñoong roxburghii EN A1cd T 2 Sindora G mt siamensis K + T 1 Chiêu liêu Terminalia ngh nigrovenulosa K T 1 Tetrameles Thung nudiflora K T 3 Thyrsanthera Chi hùng suborbicularis V M 3 Bò cp Tournefortia núi montana T T, M 3 Vatica Táu nưc diosp.yroides EN A1cd T 3 Dn trng Xylopia pierrei VU A1a V T 3 Diospyros Cm th maritima + Gnetum Gm núi montanum + Ghi chú: *, Giá tr s dng; , Tình trng khai thác: 1 Nhiu, 2 Va; 3 ít Ngun: Báo cáo Đa dng thc vt vưn quc gia Yok Đon, Ngô Tin Dũng, 2005 Có th tóm tt s lưng các loài cây ca h thc vt VQG Yok Đôn ñưc ghi tên trong Sách ñ Vit Nam bng công thc sau: 8V + 3T + 3R + 9K = 23.V.T.R.K. * Theo tiêu chun ca IUCN 2000 H thc vt VQG Yok Đôn có 16 loài ñưc ghi tên trong danh sách các loài cn ñưc bo v theo tiêu chun ca IUCN (2000) chim 1,87% trong tng s loài thc vt ca vưn, chim 9,3% tng s loài ca Vit Nam có tên trong danh sách ca IUCN, 2000 [ 7]. 41
42. Có 4 loài rt nguy cp (CR), ñó là: Kin kin ( Hopea siamensis ), Táu rui (Vatica diospyroides), Du lá bóng ( Dipterocarpus turbinatus), và Sao hi nam (Hopea hainanesis ). Có 5 loài nguy cp (EN) là Cà te ( Afzelia xylocarpa ), Cm lai vú (Dalbergia oliveri ), Cà ñoong ( Shorea roxburghii ), Vên vên ( Anisoptera costata ), Du rái (Dipterocarpus alatus ). Có 3 loài s nguy cp (VU) là Gin trng ( Xylopia pierrei ), Trc mt (Dalbergia cochinchinensis ) và Sao ñen ( Hopea odorata ). Có 2 loài cp ñe da thp (LR) là Răng cá ( Carallia diplopetala ), Xoay (Dialium cochinchinense ). Có 2 loài chưa bit thông tin chính xác (DD) là Trc bàm ( Dalbergia entadoides ) và Np m trung b ( Nepenthes annamensis ) * Theo Ngh ñnh 32/2006/NĐCP ca Chính ph Trong tng s 858 loài thc vt ñã xác ñnh ñưc ti Vưn Quc gia Yok Đôn thng kê ñưc 8 loài có tên trong danh mc thc vt hoang dã quí him ca ngh ñnh s 32/2006/NĐCP (Bng 2.7). Đây là ngun tài nguyên quí him không nhng ca riêng VQG Yok Đôn mà còn ca c h thc vt Vit Nam, cn có chính sách bo tn và phát trin bn vng. Bng 2.7. Danh sách các loài thc vt VQG Yok Đôn theo Ngh ñnh s 32/2006/NĐCP STT Tên khoa hc Tên Vit Nam 1 Cycas immersa Tu chìm 2 Cycas pectinata Tu lưc 3 Afzelia xylocarpa Gõ ñ 4 Sindora siamensis G mt 5 Diospyros maritima Cm th 6 Dalbergia cochinchinensis Trc mt 7 Dalbergia oliveri Cm lai vú 8 Pterocarpus macrocarpus Giáng hương qu to 42
43. Ngun: Báo cáo Đa dng thc vt vưn quc gia Yok Đon, Ngô Tin Dũng, 2005 * Theo Công ưc CITES Theo Công ưc v buôn bán quc t các loài ñng thc vt hoang dã nguy cp CITES theo Quyt ñnh s 14/2002/QĐ/BNNKL ngày 27/02/2002 ca Văn phòng CITES, Cc Kim lâm Vit Nam, ñã thng kê ñưc 3 loài: Tu chìm (Cycas immersa ), Tu lưc ( Cycas pectinata ) và Gm núi ( Gnetum montanum ). Trong ñó, loài Thiên tu lưc ( Cycas pectinata ) ñã ñưc ñưa vào t năm 1977 và ñưc khng ñnh li trong năm 1987. Loài Gm núi ( Gnetum montanum ) vi vùng phân b ch gii hn Đông Nam Á và có nhiu giá tr s dng nên ngay t 1975 ñã ñưc ñưa vào danh sách ca CITES và ñưc khng ñnh li trong năm 1984 [7]. VQG Yok Đôn nm trên biên gii vi CamPuChia cho nên vn ñ buôn bán các ñng thc vt hoang dã qua biên gii cũng ñưc chú trng hàng ñu. Do ñó các loài nm trong công ưc CITES luôn ñưc chú ý trong vn ñ qun lý ranh gii vùng biên. Tóm li, h thc vt VQG Yok Đôn cha trong mình mt ngun tài nguyên vô cùng phong phú, trong tng s 858 loài thc vt bc cao có mch phân b trong Vưn, trong ñó có 34 loài nguy cp cn ñưc quan tâm và ưu tiên bo v. S lưng loài quí him theo sách ñ Vit Nam (1996) là 23 loài, theo tiêu chun IUCN 2000 có 16 loài, 8 loài theo Ngh ñnh 32 ca Chính ph và có 3 loài b cm buôn bán t do thương mi quc t theo CITES. Vn ñ ñánh giá ña dng ngun tài nguyên cây nguy cp là vn ñ cp bách hin nay trong công tác qun lý bo tn ti các nưc ñang phát trin và trong các khu bo tn loài, các vưn quc gia, các khu bo tn thiên nhiên trên phm vi toàn cu. 43
44. CHƯƠNG III: MC TIÊU, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 3.1. Mc tiêu ca ñ tài Mc tiêu tng quát Nghiên cu ñc ñim phân b và yêu cu sinh thái loài Cm lai vú góp phn bo tn và phát trin mt loài cây g quý him, va mang li li ích kinh t cho ngưi dân, ñng thi làm gim s tác ñng ca con ngưi vào tài nguyên rng Mc tiêu c th Xác ñnh ñưc mt s ñc ñim phân b, sinh thái, cu trúc lâm phn, tái sinh t nhiên loài Cm lai vú làm cơ s cho vic ñ xut mt s gii pháp k thut lâm sinh thích hp ñ bo tn và phát trin loài ti VQG Yok Đôn 3.2. Ni dung nghiên cu Đ ñt ñưc các mc tiêu ñ ra, ñ tài nghiên cu theo các ni dung sau: + Nghiên cu ñc ñim phân b và ñánh giá các nhân t sinh thái nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú + Nghiên cu ñc ñim cu trúc ca lâm phn và quan h sinh thái loài Cm lai vú vi các loài khác trong t thành. + Đánh giá v thc trng phân b, cu trúc, tái sinh t nhiên, yêu cu sinh thái ca loài Cm lai vú ti VQG Yok Đôn ñ ñ xut các gii pháp lâm sinh nhm phc hi và phát trin hp lý qun th Cm lai vú ñáp ng mc tiêu bo tn. * Gii hn ñ tài 44
45. + Đi tưng nghiên cu : Loài Cm lai vú ( Dalbergia oliveri Gamble ex Prain) + V ña ñim nghiên cu : Hin trưng nghiên cu ca ñ tài ñưc trin khai ti tiu khu 508, Vưn Quc gia Yok Đôn Mc tiêu c th Ni dung Phương pháp nghiên cu + Điu + Phân tích Xác ñnh ñc Đc ñim tra 4 ô phu din ñt ñim phân b phân b 50*50m + Thu thp s liu khí tưng thy văn Đánh giá nh hưng ca các nhân t sinh Điu tra các nhân Lp ô thái ñn mt ñ phân t sinh thái (bin Haga vi S dng phn mm Excel b Cm lai vú (y) xi) din tích và Statgraphic phân tích ô 500m 2 hi quy ña bin, phát hin các bin xi nh S dng phn mm hưng ñn y Mapinfo ñ xây dng bn ñ phân b CLV Điu tra 4 ô Xác ñnh 2500m 2, chia Mô phng IV% Cu trúc lâm phn thành 25 ô cu trúc N/D 100m 2 và N/H Đc ñim cu trúc lâm phn Mi quan h sinh thái Phân tích mi quan h sinh thái loài Cm lai vú phân loài Cm lai vú vi loài ưu th da vào ρ và b χ2 Mô phng Đc ñim tái sinh Điu tra ô N/H 2*2m Tính mt ñ và cht lưng cây tái sinh Mt s gii Phân tích, tng hp các pháp bo tn Đ xut các gii pháp k thut lâm sinh kt qu nghiên cu 45
46. Hình 3.1. Sơ ñ quan h gia mc tiêu, ni dung và phương pháp nghiên cu 3.3. Phương pháp nghiên cu Đ ñáp ng ñưc các ni dung nghiên cu, chúng tôi s dng các phương pháp nghiên cu sau: 3.3.1. Phương pháp lun Phân b và tái sinh mt loài cây rng ph thuc vào s nh hưng ca các nhân t sinh thái tng hp, ngoài các nhân t có tính khu vc như khí hu, ñt ñai thì nó còn b s nh hưng ca các nhân t tiu hoàn cnh rng như ña hình, ánh sáng dưi tán rng, nhit ñ trong rng, quan h t thành loài, ñai cao, ñ m ñt, thc bì, thm mc . và các nhân t này có mi quan h qua li cht ch vi nhau ; do vy nghiên cu các nhân t sinh thái nh hưng ñn phân b, tái sinh cây rng phi da trên quan ñim tng hp, không tách ri tng nhân t. Phương pháp tip cn vn ñ này ca ñ tài s da vào thu thp s liu sinh thái tng hp liên quan ñn phân b, tái sinh loài trên hin trưng, s dng công c phân tích thng kê hi quy ña bin ñ phát hin, ñnh lưng ñưc các nhân t sinh thái nh hưng tng hp ( Hình 3.2) Hình 3.2: Sơ ñ các bưc nghiên cu Thu thp, k tha các tài liu, s liu ñã có Điu tra, thu thp s liu ti hin trưng nghiên cu Phân b Xác ñnh mt Đc ñim Đc ñim Đ xut s nhân t Đa lý cu trúc lâm tái sinh t mt s sinh thái nh phn và nhiên gii pháp Đa hình hưng ñn 46 quan h lâm sinh Khí hu mt ñ phân sinh thái ñ bo b Cm lai loài Cm lai tn, m Đt ñai vú vú trong t rng din
47. S dng kt hp gia phương pháp ñiu tra k thut vi phân tích s liu trên máy vi tính ñ xây dng cơ s khoa hc cho vic ñ xut gii pháp bo tn và phát trin loài Cm lai vú. Phương pháp phân tích thng kê toán hc trong Lâm nghip ñưc s dng trong tin trình phân tích và x lý s liu nhm phát hin các mi quan h sinh thái loài và phân tích các nhân t sinh thái có nh hưng ñn s tn ti, sinh trưng và phát trin ca Cm lai vú. Đ tài ñã s dng phn mm Excel và Statgraphics Centurion XV, Mapinfo ñ x lý s liu và phân tích kt qu. 3.3.2. Phương pháp nghiên cu c th 3.3.2.1. Nghiên cu ñc ñim phân b và ñánh giá các nhân t sinh thái nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú i) Nghiên cu ñc ñim phân b K tha các công trình nghiên cu v phân b và sinh thái ca Cm lai vú và bn ñ hin trng tài nguyên rng ca Vưn Quc gia, tin hành ñiu tra ti hin trưng v vùng phân b ca Cm lai vú, thu thp s liu v chiu cao, ñưng kính, v trí ña lý, ña hình, ñ cao, ñ dc, loi rng, .Thu thp s liu khí hu thy văn ti các trm quan trc ca khu vc nghiên cu . Nghiên cu phân b qun th loài Cm lai vú trên cơ s ñiu tra kho sát các dng sinh cnh chính Vưn Quc gia Yok Đôn bng cách lp các tuyn ñiu tra. Chn nhng qun th ñin hình v ñiu kin lp ña, hưng dc, ñ dc, mt ñ ca cây ñ lp ô tiêu chun (OTC). Lp 4 OTC ñi qua 2 kiu rng khp và rng bán thưng xanh VQG, din tích OTC là 2500m 2 (50m x 50m), trong mi OTC li chia thành mng lưi 25 ô th cp có din tích 100m 2 (10m x 10m). Đo ñm các s liu cn thit ti các ô th cp ( hình 3.3) 47
48. S dng bn ñ và máy ñnh v GPS ñ xác ñnh các ñim phân b ca loài S dng thưc ño ñưng kính D 1.3 và Sunto ño cao ñ ño ñưng kính và Hvn S liu khí tưng da vào s liu quan trc ca Trm Khí tưng Thy văn khu vc Tây Nguyên và Trm Khí tưng Thu văn Buôn Đôn. Đc ñim ñt có loài Cm lai vú phân b ñưc nghiên cu trong các ô tiêu chun ñiu tra. Tin hành ñào phu din ñt ti hai ô tiu chun rng khp và rng bán thưng xanh và phân tích ñt vi các ch tiêu pH, mùn, ñm và thành phn cơ gii. Kích thưc phu din ñt rng 0,8m; dài 1,6 2m; sâu 0,91,2m (tùy theo ñ dày tng ñt). Mu ñt ñưc ly các ñ sâu khác nhau 0 – 30cm; 30 – 60cm và ñưc tin hành phân tích ti b môn Khoa hc ñt, trưng Đi hc Tây Nguyên. Các ch tiêu phân tích gm : Hàm lưng mùn, ñm, P2O5, K2O d pH, thành phn cơ gii phân chia theo phân cp th gii 48
49. Hình 3.3. Nhóm nghiên cu lp ô tiêu chun, ño ñm và dng c thc tp ii) Đánh giá các nhân t sinh thái nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú * Phương pháp thu thp s liu Phương pháp ñim ñiu tra theo tuyn ñưc s dng ñ nghiên cu xác ñnh các nhân t sinh thái nh hưng ñn phân b loài Cm lai vú. Da vào bn ñ lp tuyn ñiu tra. Tin hành lp tuyn theo các môi trưng sng khác nhau ca Cm lai vú. Mi tuyn dài 5 10 km ñi qua các trng thái rng, thm thc vt và các dng ña hình khác nhau trong khu vc nghiên cu. Trên mi tuyn c 500m b trí mt ñim ño Haga (hình tròn) bán kính R = 12.62 m vi din tích ô 500 m 2 ñ xác ñnh các nhóm nhân t sinh thái nh hưng Trong ô tiêu chun thu thp các ch tiêu ñưc thit k sn trong mu biu. (Ph biu 03). Bao gm xác ñnh nhân t ñt ñai, v ñ dày tng ñt, pH ñt, t l kt von, ñá ni, ñ m ñt, sinh vt ñt, tình hình la rng, mc ñ tác ñng, ñ tàn che, Thu thp s liu v v trí ña lý, ña hình, lưng mưa, ñ cao, ñ dc, loi rng, .Các dng c ñưc s dng trong vic thu thp s liu + Đưng kính thân cây (D 1.3 cm ≥ 6cm) ñưc ño bng thưc ño ñưng kính. + Chiu cao vút ngn (Hvn) ñưc ño bng Sunnto vi ñ chính xác ñn 0.1m. Hvn ca cây rng ñưc xác ñnh t gc cây ñn ñnh sinh trưng ca cây rng. + Đo tit din ngang (m 2/ha): ñưc xác ñnh bng thưc Bitterlich. + Đ cao ña hình, ta ñ: Xác ñnh bng máy ñnh v GPS hiu Etrex Garmin. + Hưng phơi: Theo ñ Bc bng ña bàn cm tay. + Đ dc: Đo bng Sunnto + Đo ánh sáng: Máy EXTECH Light meter 401025. 49
50. + Đo ñ dc: Máy Sunnto. + Máy ño ñ m ñt và pH ñt: Máy KELWAY SOIL TESTER. + Đo ñ m không khí và nhit ñ: Máy EXTECH 45258 Mini Thermo – Anemometer+ (Units mode). * Phương pháp phân tích mi quan h gia mt ñ phân b loài Cm lai vú vi các nhân t sinh thái Tp hp s liu ti các ñim, ô mu nghiên cu, tin hành mã hóa các bin s ñnh tính. Các nhân t nh hưng có th là nhân t ñnh lưng như: lưng mưa, ñ dc, ñ cao, hoc là ñnh tính như v trí ña hình, mc ñ tác ñng, trng thái rng, Trong trưng hp nhân t ñnh tính thì phi mã hóa ñ có th thit lp mô hình hi quy. Các bin s ñnh tính ñưc mã hoá h thng, các bin s ñnh lưng ñưc s dng giá tr thc ñ xây dng phương trình. File d liu ñưc mã hóa trong Excel. S dng phn mm thng kê Statgraphic Centurion XV ñ xây dng và phân tích mi quan h ña bin. S dng mô hình hi quy ña bin ñ phân tích và phát hin nhân t nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú ; các bưc tin hành bao gm: + Kim tra dng chun ca mi bin s: Mi bin s tham gia vào mô hình nhiu bin phi bo ñm phân b chun. Kim tra phân b chun ca các bin s bng ch tiêu chun hóa ñ lch, ñ nhn trong phn mm Statgraphics Centurion XV, bin s chun khi giá tr chun hóa ñ lch và ñ nhn nm trong phm vi 2 và + 2. Nu bin s chưa chun thì tin hành ñi bin s ñ chun hóa như 1/x, Log(x), sqrt(x), exp(x), + Chn các nhân t sinh thái (bin s xi) có nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú: Trên cơ s chun hóa, s dng ma trn phân tích mi quan h gia các bin s ñ phát hin các nhân t sinh thái nh hưng trong phn mm Statgraphics Centurion XV. + Chy mô hình tuyn tính nhiu lp hoc ñưc ñi bin s, khi cn thit thì phi t hp bin nu các bin xi có quan h vi nhau. Kim tra mô hình: H s xác ñnh R 2 có P < 0,05 và các tham s gn bin s qua kim tra theo t phi có 50
51. P < 0,05. Nu mt bin s chưa bo ñm P < 0,05 thì phi loi khi mô hình hoc ñi bin s, hoc t hp vi bin s khác ñ ñưa các nhân t sinh thái vào mô hình + Phân tích kt qu mô hình hi quy ña bin ñ ñánh giá chiu hưng tác ñng ca các nhân t sinh thái làm c s cho vic bo tn và phát trin * Phương pháp xây dng bn ñ mt ñ phân b Cm lai vú Trên cơ s d liu ta ñ phân b Cm lai vú, các ch tiêu ñiu tra v mt ñ, nhân t sinh thái, nhân tác trên các ñim ñiu tra, tin hành s dng phn mm Mapinfo lp bn ñ và cơ s d liu mt ñ phân b cây Cm lai vú. Trong phn mm Mapinfo, trên cơ s các ñim quan sát, thu thp d liu trên thc ña, lp các trưng (field) chính như: Đi tưng giám sát bao gm: mt ñ phân b cây Cm lai vú ; các nhân t sinh thái, nhân tác: Kiu rng, trng thái, din tích, tr lưng, tng din ngang (G), ñ dc, hưng phơi, màu sc ñt T ñây xây dng ñưc các lp d liu ñ giám sát bo tn loài, bao gm: + Các lp d liu cơ bn như: Đa hình, giao thông, sông, sui, khonh + Lp d liu phân b Cm lai vú và các nhân t sinh thái, nhân tác nh hưng, bao gm: ñim quan sát, mt ñ, trng thái rng, nhân t sinh thái; h thng các nhân t bao gm các trưng chính: Kiu rng, trng thái, các nhân t ñiu tra lâm phn cơ bn như: Tit din ngang (G), ñ tàn che (DTC), mc ñ tác ñng (mucdotacdong), s tng rng, ưu hp, màu sc ñt S dng chc năng phân tích chuyên ñ v mt ñ phân b Grid ca Mapinfo xây dng bn ñ vùng phân b Cm lai vú 4 cp: Cao, trung bình, ít và không có. Đng thi các ch tiêu sinh thái liên quan ñn phân b Cm lai vú ñưc lưu tr, d dàng cp nht trong phn mm này và làm cơ s ñ theo dõi bin ñng qun th Cm lai vú ñ giám sát bo tn loài 51
52. Hình 3.4. Chc năng xây dng bn ñ chuyên ñ dng Grid ñ lp bn ñ mt ñ phân b loài trong Mapinfo 3.3.2.3. Nghiên cu ñc ñim cu trúc lâm phn có loài Cm lai vú phân b và quan h sinh thái loài Cm lai vú vi các loài khác trong t thành. i) Nghiên cu ñc ñim cu trúc lâm phn có loài Cm lai vú phân b Đ nghiên cu mi quan h gia Cm lai vú vi các loài ưu th, trưc tiên cn xác ñnh t l t thành loài ca các cây có trong ô tiêu chun. + Cách xác ñnh ô tiêu chun và thu thp s liu cây g ln Điu tra trên các tuyn nơi có Cm lai vú phân b, mi tuyn ñiu tra 12 ÔTC ñin hình tm thi, v trí các ÔTC ñưc ñnh v bng máy GPS, din tích ÔTC là 2500 m 2 (50m x 50m), trong ÔTC chia thành mng lưi 25 ô th cp din tích 100 m 2 (10m x10m). Ti các ô th cp tin hành xác ñnh các ch tiêu ñưc thit k sn trong mu biu ( ph biu 01) phc v cho các ni dung nghiên cu ca ñ tài như các nhân t sinh thái ( hưng phơi, ñ cao, ñt ñai, .) và xác ñnh tên loài, các ch tiêu D 1,3 ; H vn ; ca các loài cây g có ñưng kính ngang ngc t 6cm tr lên 52
53. Các dng c ñưc s dng trong vic thu thp s liu như: thưc ño ñưng kính ño ñưng kính thân cây (D 1.3 cm ≥ 6cm); Sunto ño chiu cao vút ngn (Hvn, 0,1m) vi ñ chính xác ñn 0.1m và ño ñ dc; thưc Bitterlich; GPS, +Xác ñnh t thành loài cây g ưu th T thành loài ñưc tính theo phương pháp ca Curtis Mc. Intosh, 1951 (dn theo Bo Huy, 1993, 1997) [19 ]. T thành loài cây ñưc xác ñnh theo phn trăm (%) giá tr quan trng IV (Importance Value) ca mt loài cây nào ñó trong t thành ca rng. Theo Daniel Marmilod thì nhng loài có giá tr IV ≥ 5% là loài cây ưu th trong t thành ca lâm phn [10 ] Ch s IV % là tng hp nht, nó sát vi khái nim “t thành là s ñóng góp t l % th tích g ca các loài hoc tăng trưng tr lưng chung”, ñng thi nó còn biu th mt ñ, tng tit din ngang và tn s xut hin ca loài trong lâm phn. Tr s IV ñưc tính theo công thc: F% + N% + G% IV(%) = (3.1) 3 Sè « cã loµi a xuÊt hiÖn Trong ñó: F(%) = x100 (3.2) Tæng sè « xuÊt hiÖn cña tÊt c¶ c¸c loµi MËt ñé cña loµi a N(%) = x100 (3.3) MËt ñé cña lâm phÇn g cña loµi a (m2 /ha) G(%) = ∑ x100 (3.4) ∑ G cña c¸c loµi trong l âm phÇn (m2 /ha) F tng s ô xut hin tt c các loài. N (cây/ha) = n 1 + n 2 + . + n n (Mt ñ lâm phn) 2 G (m /ha) = Σg1 + Σg2 + . + Σgn (G là tng tit din d 1,3 ca các loài trong lâm phn); g i là tit din ca loài i 53
54. Loài ưu th trong lâm phn là nhng loài cây nào có tr s IV% > 3% [19] và [9]. Theo Thái Văn Trng (1978) [30] thì t l chung ca các loài tham gia t thành ưu th ca rng nhit ñi hn giao phi chim trên 50% (ly t cao xung thp). Da vào quan ñim trên, ch xác ñnh mi quan h sinh thái ca nhng loài có IV% > 5% và tng s IV% ca các loài ưu th phi ≥ 50% ii) Xác ñnh mi quan h ca Cm lai vú vi các loài cây ưu th trong lâm phn Trong rng hn loài, các loài ch s IV % > 5 % ñưc xem là loài ñóng vai trò quan trng trong hình thành sinh thái rng[10]. Cách tính toán xác ñnh mi quan h sinh thái loài gia loài Cm lai vú vi các loài trong lâm phn và cùng tng th ñưc da vào phương pháp nghiên cu mi quan h sinh thái loài trong rng mưa nhit ñi da vào tiêu chun χ2 (Bo Huy, 1997) [17] Ô nghiên cu quan h sinh thái loài là các ô th cp 10m x 10m Đ ñnh lưng mi quan h gia 2 loài A và B vi nhau (cp loài) ñ tài da vào h s tương quan theo công thc sau (3.5): P(AB ) P(A).P(B) ρ = (3.5) P()()A ()()1 P A .(P B).() 1 P B Trong ñó ρ là h s tương quan gia 2 loài A và B. Gi: + n A là s ÔTC ch xut hin loài A. + n B là s ÔTC ch xut hin loài B + n AB là s ÔTC ñng thi xut hin c loài A và B. + n là tng s ÔTC quan sát ngu nhiên. n n + nAB n + nAB Ta có: P()AB. = AB ; P()A = A ; P()B = B n n n ρ: là h s tương quan nói lên chiu hưng và mc ñ liên h sinh thái gia hai loài Nu: ρ = 0 thì loài A và B không có quan h vi nhau (ñc lp nhau). Nu 0 < ρ < 1 thì loài A và B có liên kt dương và ρ càng ln thì mc ñ h tr nhau càng ln. 54
55. Nu 1 χ 05 thì mi quan h gia 2 loài có quan h ln nhau. Vì vy, ñ tài s dng ñng thi 2 tiêu chun ρ và χ2 ñ xem xét mi quan h theo tng cp loài. Dùng tiêu chun χ2 kim tra s tn ti mi quan h tng cp loài; Dùng h s tương quan ρ va ñ ñánh giá mc ñ quan h qua giá tr |ρ|, va ñnh hưng chiu hưng mi quan h theo du ca ρ ( hay +) nu tiêu chun χ2 kim tra cho kt qu chúng có quan h ( [18 ] và [24 ]) Rng hn loài nhit ñi bao gm nhiu loài cây cùng tn ti. Thi gian cùng tn ti ca mt s loài cây ñó ph thuc vào mc ñ phù hp hay ñi kháng gia chúng vi nhau trong quá trình li dng nhng yu t môi trưng. Có th chia làm 3 trưng hp sau: + Liên kt dương: Trưng hp nhng loài cây cùng tn ti trong sut quá trình sinh trưng, gia chúng không có s tranh chp v ánh sáng, các cht dinh dưng trong ñt và không làm hi nhau thông qua các cht và sinh vt trung gian khác + Liên kt âm: Trưng hp nhng loài cây không th cùng tn ti lâu dài bên cnh nhau ñưc do có nhng ñi kháng quyt lit trong quá trình li dng các yu t môi trưng (ánh sáng, các cht dinh dưng trong ñt, ) có khi loi tr nhau thông qua nhng yu t như: ñc t lá trên cây, các sinh vt trung gian 55
56. + Quan h ngu nhiên: là trưng hp nhng loài cây cùng tn ti tương ñi ñc lp vi nhau iii)Nghiên cu cu trúc phân b s cây theo cp kính (N/D), theo cp chiu cao (N/H) ca loài Cm lai vú và lâm phn Tng hp s liu ñiu tra cây g ln, s dng phn mm Excel ñ lp tương quan N/H, N/D ca lâm phn và cây Cm lai vú hai kiu rng (Rng khp và bán thưng xanh) ñ so sánh, ñánh giá s n ñnh ca loài nghiên cu trong lâm phn. Sp xp s cây theo cp kính 10 cm và cp chiu cao 4m iv) Nghiên cu ñc ñim tái sinh t nhiên loài Cm lai vú Cây tái sinh là nhng cây g còn non, sng dưi tán rng t giai ñon cây m cho ñn khi chúng bt ñu tham gia vào tán rng. Điu tra cây tái sinh ñưc tin hành ñng thi vi ñiu tra ÔTC. Trong mi ÔTC 2500m 2 thit lp 30 ô dng bn (ÔDB) din tích 4m 2 (2m x 2m). Các ÔDB ñưc b trí h thng trên 5 tuyn song song cách ñu, khong cách mi tuyn là 10m, mi tuyn ñưc b trí 6 ÔDB. Các ch tiêu xác ñnh: Loài cây, H vn , phm cht cây, ngun gc cây tái sinh (ph biu 02).Đo ñm toàn b các loài cây tái sinh có D1.3 < 6cm. Đo chiu cao cây tái sinh bng sào khc vch có ñ chính xác ñn 0,1m. Phm cht cây tái sinh phân làm 3 cp: + Cây tt (A): là cây sinh trưng tt, thân tròn thng, tán lá phát trin ñu, không sâu bnh, khuyt tt. + Cây trung bình (B): là cây sinh trưng bình thưng, ít khuyt tt. + Cây xu (C): là cây sinh trưng kém, cong queo, khuyt tt, sâu bnh. Cây trin vng là cây thuc loài mc ñích, sinh trưng tt, chiu cao vưt trên lp cây bi, thm tươi xung quanh, và có phm cht trên trung bình. Thng kê s cây/ ha theo các cp chiu cao. Xác ñnh t l cây trin vng. + Mt ñ tái sinh ñưc tính theo công thc: 56
57. 30 ∑ ni N(cây / ha) = 1 x10 4 (3.7) 120 Trong ñó: n i: là s cây trong ÔDB + Cht lưng cây tái sinh S cây tái sinh tng cp cht lưng ñưc tính theo công thc (3.8). 30 ∑ ni N(cây / ha) = 1 x10 4 (3.8) 120 Trong ñó: n i là s cây ca tng chp lưng (A hoc B hoc C) hay ht hoc chi trong ÔDB + Phân b s cây tái sinh theo cp chiu cao T s liu ñiu tra cây tái sinh, s dng phn mm Excel ñ lp tương quan N/H. Sp xp s cây theo cp chiu cao 0,5m . 3.3.2.5. Đ xut mt s gii pháp lâm sinh nhm bo tn, m rng din tích phân b loài Cm lai vú ti VQG Yok Đôn Trên cơ s nghiên cu v ñc ñim phân b, nh hưng ca các nhân t sinh thái, cu trúc lâm phn, tái sinh t nhiên ca loài Cm lai vú Vưn Quc gia Yok Đôn, ñ ñ xut các gii pháp lâm sinh nhm phc hi và phát trin hp lý qun th Cm lai vú ñáp ng mc tiêu bo tn 57
58. CHƯƠNG IV: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 4.1. Đc ñim phân b và các nhân t sinh thái nh hưng ñn mt ñ phân b loài Cm lai vú T các tài liu ñã tng hp và qua vic kho sát ngoài t nhiên ti các khu vc trong Vưn Quc gia Yok Đôn cho thy loài Cm lai vú có các ñc ñim hình thái như sau (Hình 4.1 và hình 4.2) Cm lai vú (Dalbergia oliveri) là cây g ln, thưng xanh, thân thng tròn, v màu xám ñim ñm trng, vàng nhn có si, tán rng. Cm lai vú cao 2030 m, phân cành thp lúc non màu xanh nâu, sau chuyn thành xám nht. Cây g ln rt quý, có giác lõi phân bit và có giá tr s dng cao Lá kép lông chim mt ln mc cách, cung lá chung dài 1015cm, có 1113 lá ph lá hình mác thuôn dài, mt trên màu lc nht, mt dưi bc. Hoa nh tp trung ñu cành hay nách lá, cánh ñài màu xanh gc, cánh tràng nhn trng. Qu dt, dài 812 cm, rng 23cm, có 12 ht , dài 0,7 0,9 cm, rng 0,4 0,6 cm, ht màu ñen nht không ni rõ trên v qu . Mùa ra hoa t tháng 24, qu chín t tháng 12 năm trưc ñn tháng 1 năm sau. 58
59. Hình 4.1. Qun th cây Cm lai vú Hình 4.2. Hoa và qu ca Cm lai vú 4.1.1. Đc ñim phân b Cm lai vú Vưn Quc gia Yok Đôn Trên c s d liu thu thp t 10000m 2 trên 4 OTC 2500m 2, tin hành phân tích x lý thng kê trong phn mm Excel, thu ñưc kt qu ñiu tra v mt ñ, chiu cao, ñưng kính ca Cm lai vú trong lâm phn có Cm lai vú phân b t nhiên rng khp và rng bán thưng xanh như sau (Hình 4.3, hình 4.4, hình 4.5) 59
60. Mt ñ lâm phn có Cm lai vú phân b 600 562 500 400 Rng khp / Đt xám 300 260 BTX ven khe / Đt xám N N cây/ha 200 100 26 10 0 Lâm phn Cm lai vú Hình 4.3. Mt ñ (N/ha) ca lâm phn có Cm lai vú phân b Kt qu hình 4.3 cho thy, hin nay do b khai thác nhiu ngoài t nhiên nên t l mt ñ Cm lai vú phân b 2 kiu rng là thp, rng khp có t l là 4,63% và rng bán thưng xanh có t l là 3,85%. Chiu cao lâm phn có Cm lai vú phân b 20 18,6 18 16,5 16 14 11,25 12 10,45 Rng khp / Đt xám 10 BTX ven khe / Đt xám 8 6 4 2 0 Lâm phn Cm lai vú Hình 4.4. Chiu cao ca lâm phn có Cm lai vú phân b 60
61. Đưng kính D1.3 ca lâm phn có Cm lai vú phân b 30 25,63 25,25 25 20 18,67 15,52 Rng khp / Đt xám 15 BTX ven khe / Đt xám 10 5 0 Lâm phn Cm lai vú Hình 4.5. Đưng kính D 1.3 (cm) ca lâm phn có Cm lai vú phân b Qua nghiên cu cho thy ñưng kính và chiu cao ca Cm lai vú ñu ln hơn ñưng kính và chiu cao ca lâm phn. Điu này chng t Cm lai vú có kh năng tn dng khong cao không gian và tích t sinh khi ln nht trong lâm phn. Cho nên ñây là loài cn ñưc ưu tiên trong công tác bo tn. Qua ñiu tra thc ña ti VQG Yok Đôn cho thy, Cm lai vú phân b ri rác ti các khu rng khp, rng bán thưng xanh và phân b dc theo rng hành lang ven sông sui. Tuy nhiên nhng nơi Cm lai vú phân b tương ñi nhiu thì s lưng cây cũng ch còn khong 10 20 cây/ha, ñưng kính bình quân nh. Các nơi khác ch còn li mt s cây mc ven sui và phân b ri rác. Cm lai vú phân b ch yu ñ cao t 185m – 230m, ñ dc t 5 – 10% Cm lai vú là loài cây quí him có nguy cơ b ñe do trong t nhiên cn ñưc bo v trong tng s 854 loài thc vt ca h thc vt VQG Yok Đôn [7], nm trong Sách ñ Vit Nam [40 ]. Như vy, Cm lai vú ñang phi ñi mt vi nguy cơ tuyt chng trong t nhiên trong tương lai gn. Phn ln các qun th khu vc xung quanh Vưn b gim vì khai thác quá mc, nơi sng b phá hoi mnh m. Do ñó, cn phi có các chương trình bo tn Cm lai vú * Đc ñim khí hu khu vc phân b ca Cm lai vú 61
62. Vưn quc gia Yok Đôn nm trong khu vc khí hu bán bình nguyên Ea Sup (Đăk Lăk). Theo Đài khí tưng thu văn khu vc Tây Nguyên và trm Khí tưng thu văn Buôn Đôn thì khí hu khu vc nghiên cu như sau : Nhit ñ trung bình năm : 24,3 0C Nhit ñ ti cao tuyt ñi : 38,5 0 C Nhit ñ ti thp tuyt ñi : 10,4 0C Tháng nóng nht : 34,2 0C Tháng lnh nht : 18,2 0C Lưng mưa trung bình trong năm : 1509,2mm/năm. Lưng bc hơi trung bình trong năm : 1262,3mm/năm Như vy, Cm lai vú phân b trong khu vc có biên ñ dao ñng nhit ñ là khá ln gia tháng nóng nht và tháng lnh nht, gia nhit ñ ti cao tuyt ñi và nhit ñ ti thp tuyt ñi và kh năng chu ñưc mùa khô kéo dài t 46 tháng (trong ñó có 34 tháng hn và 12 tháng kit). Như vy, chúng ta thy khí hu vùng bán bình nguyên Ea Sup thích hp cho s sinh trưng và phát trin ca Cm lai vú * Đc ñim th nhưng khu vc Cm lai vú phân b Kt qu ñiu tra v s phân b ca loài, chúng ta thy Cm lai vú là loài cn ñưc quan tâm trong công tác bo tn. Đt là mt trong các nhân t quy ñnh s phân b ca các loài thc vt. Đt là giá ñ cho thc vt và cung cp nưc, dinh dưng khoáng cn thit (K, Ca, Mg, Fe, và nhiu cht vi lưng như Bo, Mn, ) cho thc vt cu to cơ th. Cho nên, nghiên cu loi ñt nơi loài phân b s là cơ s cho vic la chn vùng trng thích hp cho Cm lai vú sinh trưng và phát trin ñ m rng din tích phân b loài 62
63. Đc ñim ñt có loài Cm lai vú phân b ñưc nghiên cu trong các ô tiêu chun ñiu tra. Tin hành ñào phu din ñt ti 4 OTC ñi din cho 2 kiu rng. Phân tích phu din ñt thu ñưc các kt qu ti các bng 4.1 và bng 4.2 như sau: Bng 4.1. Thành phn cơ gii các phu din ñt Thành phn cơ gii (%) Tng ñt Màu sc 20,02 0,020,002 < 0,002 Kiu rng (cm) (Cát) (tht) (sét) Rng khp, 030 Xám ñen 52,4 26,2 21,4 ñt xám 3060 Xám nâu 50,1 23,7 36,2 Rng khp, 030 Xám 67,8 22,6 19,6 ñt xám 3060 Xám nâu 56,9 12,4 30,7 Rng BTX, 030 Xám ñen 73,9 13,0 13,1 ñt xám 3060 Xám nâu 65,2 13,5 21,3 Rng BTX, 030 Xám ñen 64,6 16,8 13,7 ñt xám. 3060 Xám 49,4 18,2 32,4 Đt trong các qun xã có Cm lai vú phân b rng khp và rng bán thưng xanh thuc Vưn Quc gia Yok Đôn hu ht là ñt xám phát trin trên ñá sa thch, phin sét và granit, tng ñt mng 3060cm, ñt có kt von và nhiu ñá ln. ñ sâu 0 30cm ñá ln chim khong 40 75%. Đt dưi rng khp ch yu là ñt xám nghèo dinh dưng. Kt qu bng 4.1 cho thy, hàm lưng sét khá cao bin ñng t 13,1 ñn 36,2%, hàm lưng cát t 49,4% ñn 73,9%, hàm lưng tht t 12,4 – 26,2%. Điu này chng t Cm lai vú có kh năng thích nghi khá ln v thành phn cơ gii ca ñt. Như vy, ñt trong các qun xã có Cm lai vú phân b ch yu là ñt sét pha cát có kh năng gi nưc, gi cht dinh dưng cao, kh năng trương, co, dính, do ln. . 63