Tóm tắt Luận văn Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

Nội dung text: Tóm tắt Luận văn Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÍ GIÁO DỤC LÊ THỊ HỒNG HOA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ HỘI - 2019
2. Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tuân Phản biện 1: Phản biện 2: Luận văn sẽ được bảo vệ tại hội đồng chấm luận văn thạc sĩ họp tại Học viện Quản lý giáo dục Vào hồi giờ phút ngày tháng năm 2019 Có thể tìm hiểu luận văn tại: Thư viện Học viện Quản lý giáo dục
3. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc dạy và học môn Sinh học trong nhà trường chưa được coi trọng đúng mức, nhận thức của người học và nhất là phụ huynh học sinh ít mặn mà, thiết tha với môn Sinh học như các bộ môn Văn, Toán, Lý , Hóa. Chính vì vậy, các nhà QLGD đang tìm mọi cách để bộ môn này ngày càng gần gũi, được yêu thích và bớt "khô khan" hơn đối với học sinh. Đây là vấn đề đặt ra và cần giải quyết một cách cấp bách trong thực tiễn dạy và học hiện nay ở các trường phổ thông. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn vấn đề: “Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh” làm đề tài nghiên cứu của mình, với mong muốn sẽ góp phần làm sáng tỏ hơn về phương diện lý luận trong khoa học quản lý, quản lý hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông nói chung và hoạt động dạy học môn Sinh học ở các Trường THPT nói riêng. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lí dạy học môn Sinh học ở các trường THPT quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo định hướng phát triển năng lực học sinh, đề tài đề xuất các biện pháp quản lí dạy học môn Sinh học trong các trường THPT góp phần nâng cao chất lượng dạy học nói chung, chất lượng dạy học môn Sinh học nói riêng trên địa bàn Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 3.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học và quản lí hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT. 4. Giả thuyết khoa học Trong những năm gần đây, công tác quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội đã đạt
4. 2 được những kết quả nhất định, song việc quản lý dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh vẫn còn nhiều hạn chế. Nếu xây dựng được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh một cách hợp lý, khả thi, phù hợp với đặc điểm của các trường THPT dựa trên những luận cứ lý thuyết và thực tế xác đáng thì chất lượng dạy học môn Sinh học sẽ từng bước được nâng cao, đáp ứng được mục tiêu giáo dục của nhà trường và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu và hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học nói chung, môn Sinh học nói riêng ở các trường THPT theo hướng phát triển năng lực học sinh. 5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng việc quản lý dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 5.3. Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh . 6. Giới hạn nghiên cứu. 6.1. Giới hạn đối tượng nghiên cứu: Quản lí hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 6.2. Giới hạn về đối tượng khảo sát: Khảo sát ý kiến từ CBQL và GV dạy môn Sinh của 7 trường THPT trên địa bàn Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội : 6.3. Về thời gian: Nghiên cứu từ năm học 2017 - 2018 đến năm học 2018 -2019. 7. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu tác giả sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau. 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích và tổng hợp lý luận, tổng hợp các văn bản pháp quy của nhà nước, của ngành GD&ĐT về quản lý hoạt động dạy học ở THPT, nghiên
5. 3 cứu các tài liệu lý luận về quản lý, quản lý giáo dục và các tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu nhằm hệ thống hoá lí thuyết nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Quan sát quá trình quản lí hoạt động dạy học môn Sinh học các cấp quản lý nhà trường, hoạt động giảng dạy của giáo viên và học của học sinh các trường Tiểu học. - Phương pháp điều tra: Xây dựng bảng hỏi, nghiên cứu về biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT. - Phương pháp đàm thoại, phỏng vấn những người có liên quan, các cán bộ quản lý sở giáo dục và đào tạo Quận Ba Đình. - Phương pháp lấy ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh thông qua trao đổi trực tiếp. Ngoài ra đề tài còn sử dụng phương pháp chuyên gia, phương pháp thống kê Toán học. 8. Cấu trúc của luận văn. Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được cấu trúc gồm 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực học sinh. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba ,Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinhđổi mới giáo dục. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực của học sinh .
6. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH. 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề. 1.1.1. Ở nước ngoài 1.1.2. Ở Việt Nam 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài. 1.2.1. Quản lý 1.2.2. Quản lí giáo dục 1.2.3. Quản lí hoạt động dạy học 1.2.4. Năng lực học sinh 1.3. Một số vấn đề về dạy học môn Sinh học và quản lý dạy học môn Sinh học ở trường THPT 1.3.1. Vị trí, vai trò của môn Sinh học trong hệ thống chương trình các môn học ở bậc THPT Trong chương trình giáo dục cấp trung học phổ thông, Sinh học là môn học được lựa chọn theo nguyện vọng và định hướng nghề nghiệp của học sinh. Sinh học là khoa học thực nghiệm, vì vậy thực hành trong phòng thí nghiệm, phòng học bộ môn, ngoài thực địa là phương pháp, hình thức dạy học cơ bản của môn Sinh học. 1.3.2. Khái quát về quá trình dạy học môn Sinh học ở trường THPT a) Quan điểm xây dựng chương trình Chương trình môn Sinh học được xây dựng theo các định hướng sau: (i)Kế thừa ưu điểm của chương trình môn Sinh học hiện hành, đồng thời tiếp thu các thành tự Sinh học và kinh nghiệm xây dựng chương trình môn học của một số nước có nền giáo dục tiên tiến; (ii) Đề cao tính thực tiễn, thực hành, kết hợp học trên lớp với hoạt động ngoại khoá trong môi trường tự nhiên và xã hội; (iii) Coi trọng giáo dục định hướng nghề nghiệp, giúp học sinh thấy được Sinh học vừa gần gũi, thiết thực với cuộc sống con người, vừa là lĩnh vực hứa hẹn nhiều thành tựu về lý thuyết và công nghệ hiện đại.
7. 5 b) Mục tiêu chương trình Môn Sinh học góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung cốt lõi và năng lực chuyên môn. Năng lực tìm hiểu tự nhiên thể hiện ở các năng lực thành phần mà môn Sinh học có ưu thế hình thành, phát triển ở học sinh, như: năng lực nhận thức kiến thức sinh học, năng lực tìm tòi, khám phá thế giới sống và năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn. Chương trình môn Sinh học giúp học sinh tiếp tục tìm hiểu các khái niệm, quy luật sinh học làm cơ sở khoa học cho việc ứng dụng tiến bộ sinh học, nhất là tiến bộ của công nghệ sinh học vào thực tiễn đời sống, từ đó định hướng được ngành nghề để tiếp tục học và phát triển sau trung học phổ thông. c) Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực - Yêu cầu cần đạt về phẩm chất: Môn Sinh học giáo dục cho học sinh tình yêu thiên nhiên; niềm tự hào về sự đa dạng và phong phú của tài nguyên sinh vật Việt Nam, đồng thời giáo dục các em trách nhiệm công dân trong việc giữ gìn, phát huy và bảo tồn sự đa dạng, phong phú của tài nguyên sinh vật trên Trái Đất. - Yêu cầu cần đạt về năng lực:[3] (Theo tài liệu ‘Dạy học phát triển năng lực môn sinh học THPT’ của Đinh Quang Báo và nhiều tác giả) + Năng lực chung: Môn Sinh học có nhiều ưu thế hình thành và phát triển các năng lực chung như năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. + Năng lực môn học: Môn Sinh học hình thành và phát triển cho học sinh năng lực tìm hiểu tự nhiên, với biểu hiện là các năng lực sinh học. d) Nội dung giáo dục Nội dung Chương trình môn Sinh học bao quát các cấp độ tổ chức sống gồm phân tử, tế bào, cơ thể, quần thể, quần xã – hệ sinh thái, sinh quyển. Mỗi cấp độ tổ chức sống bao gồm cấu trúc, chức năng; mối quan hệ giữa cấu trúc, chức năng và môi trường sống. e) Phương pháp giáo dục Bên cạnh các phương pháp giáo dục tích cực áp dụng chung cho nhiều môn học, môn Sinh học ở trung học phổ thông áp dụng các phương pháp dạy học đặc thù như sau: (i) Dạy học thông qua thực hành trong phòng thí
8. 6 nghiệm, ngoài thực địa; (ii) Dạy học thông qua nghiên cứu khoa học bằng các bài tập tình huống, các dự án nghiên cứu gắn với thực tiễn đời sống; (iii) Dạy học thông qua tham quan các cơ sở sản xuất nông nghiệp, các nhà máy ứng dụng công nghệ sinh học. g) Đánh giá kết quả giáo dục Định hướng chung: Đánh giá kết quả giáo dục là đánh giá mức độ đạt được yêu cầu cần đạt. Giáo viên cần kết hợp đánh giá quá trình với đánh giá tổng kết; đánh giá định tính với đánh giá định lượng, trong đó đánh giá định lượng phải dựa trên đánh giá định tính được phản hồi kịp thời, chính xác; phối hợp nhiều hình thức đánh giá khác nhau bảo đảm đánh giá toàn diện năng lực chung, năng lực đặc thù môn học và phẩm chất. h) Định hướng về thiết bị dạy học Mỗi trường học cần có phòng thực hành thí nghiệm và nhân viên bảo quản, hướng dẫn sử dụng phòng thực hành. 1.3.3. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý dạy học môn Sinh học ở trường THPT 1.4. Nội dung quản lí hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT theo hướng phát triển năng lực học sinh. 1.4.1. Quản lý mục tiêu dạy học môn sinh học ở trường THPT Mục tiêu chung của dạy học môn Sinh theo hướng phát triển năng lực HS ở trường THPT là cung cấp cho HS một hệ thống kiến thức, kĩ năng, phương pháp phổ thông cơ bản, hiện đại, thiết thực, sát với thực tế; góp phần phát triển năng lực trí tuệ, tư duy trừu tượng, tư duy logic và ngôn ngữ chính xác, đồng thời rèn luyện các phẩm chất của tư duy như tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính sáng tạo. Từ đó có thái độ tích cực không chỉ đơn giản là yêu thích môn học mà quan trọng hơn cả là ý thức “Học để biết, học để làm, học để cùng chung sống, học để tự khẳng định mình” góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất lao động khoa học cần thiết của người lao động mới. 1.4.2. Quản lí thực hiện chương trình, nội dung dạy học môn Sinh học 1.4.3. Quản lí thực hiện phương pháp, phương tiện và các điều kiện hỗ trợ dạy học môn Sinh học
9. 7 1.4.4. Quản lí hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý hoạt động dạy học môn Sinh ở trường THPT 1.5.1. Yếu tố khách quan * Văn bản chỉ đạo về các hoạt động dạy học * Sự quan tâm của lãnh đạo các cấp * Chương trình, nội dung dạy học môn Sinh học * Sự quan tâm của phụ huynh học sinh 1.5.2. Yếu tố chủ quan * Trình độ chuyên môn nghiệp vụ của GV Sinh học * Phương pháp và kinh nghiệm giảng dạy của GV * Hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn * Ý thức học tập của học sinh, đặc biệt là hoạt động tự học * Phương tiện và thiết bị dạy học
10. 8 Kết luận chương 1 Nội dung chương 1 xác định được: Hệ thống các khái niệm cơ bản về đề tài, đó là: Quản lí, quản lí giáo dục, quản lí dạy học, năng lực học sinh,. Các nội dung liên quan đến dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực ở trường THPT như: Đặc điểm của môn Sinh học THPT; Chủ trương, định hướng dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực HS; Kiểm tra - đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực HS THPT. Nội dung cơ bản của quản lí dạy học môn Sinh học theo phát triển năng lực ở trường THPT bao gồm: quản lí thực hiện mục tiêu dạy học môn Sinh học; quản lí chương trình, nội dung dạy học môn Sinh học; quản lí thực hiện phương pháp, phương tiện và các điều kiện hỗ trợ dạy học môn Sinh học; quản lí hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học. Đề tài cũng đã xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học môn Sinh học theo phát triển năng lực ở trường THPT hiện nay. Đây là cơ sở để tác giả tiến hành khảo sát nghiên cứu thực trạng quản lí dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực HS các trường THPT quận Ba Đình nói riêng, của thành phố Hà Nội nói chung mà tác giả trình bày ở chương sau.
11. 9 Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, KT-XH, Giáo dục của Quận Ba Đình – Thành phố Hà Nội 2.1.1. Điều kiện tự nhiên 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 2.2.3. Tình hình giáo dục THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội 2.2. Tổ chức khảo sát : 2.2.1. Mục đích khảo sát Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội nhằm đánh giá những mặt đã đạt được, mặt còn hạn chế trong quan lý dạy học môn Sinh học ở Trường THPT làm căn cứ thực tiễn đề xuất một số biện pháp quản lý phù hợp. 2.2.2. Nội dung khảo sát Luận văn điều tra các nội dung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, gồm: - Thực trạng QL việc thực hiện nội dung, chương trình dạy học môn Sinh học - Thực trạng QL phân công công tác giảng dạy cho giáo viên - Thực trạng QL việc xây dựng kế hoạch giảng dạy của GV - Thực trạng QL việc soạn bài và chuẩn bị giờ lên lớp của GV - Thực trạng Quản lý việc đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Sinh học - Thực trạng QL giờ lên lớp của giáo viên - Thực trạng QL việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của GV - Thực trạng quản lý hoạt động học môn Sinh học của học sinh 2.2.3. Về đối tượng và địa bàn khảo sát * Về đối tượng khảo sát:
12. 10 Khi tìm hiểu thực trạng hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, tác giả tiến hành điều tra khảo sát ở 7 trường THPT trong quận, gồm 02 nhóm đối tượng: - Nhóm 1: 10 đồng chí là Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng các Trường THPT - Nhóm 2: 50 đồng chí gồm: tổ trưởng tổ chuyên môn, tổ phó tổ chuyên môn và các GV trực tiếp giảng dạy môn Sinh học * Địa bàn khảo sát: Khảo sát được tiến hành tại Quận Ba Đình – thành phố Hà Nội 2.2.4. Phương pháp khảo sát Luận văn chủ yếu sử dụng phương pháp điều tra, phỏng vấn, khảo cứu tư liệu (dữ liệu của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, các văn bản quy định về công tác quản lí hoạt động dạy học), trong các phương pháp trên phương pháp điều tra được sử dụng chủ yếu. 2.2.5. Phương pháp xử lý số liệu Các kết quả nghiên cứu được xử lý theo 4 mức độ với các điểm số tương ứng: + Mức 1: 4 điểm (Rất quan trọng, rất thường xuyên) + Mức 2: 3 điểm (Quan trọng, thường xuyên) + Mức 3: 2 điểm (Ít quan trọng, đôi khi) + Mức 4: 1 điểm (Bình thường, không bao giờ) 2.3. Kết quả khảo sát : 2.3.1. Thực trạng quản lí hoạt động dạy của đội ngũ GV 2.3.1.1. Thực trạng QL việc thực hiện nội dung, chương trình dạy học 2.3.1.2. Thực trạng QL phân công công tác giảng dạy cho giáo viên 2.3.1.3. Thực trạng QL việc xây dựng kế hoạch giảng dạy của GV 2.3.1.4. Thực trạng QL việc soạn bài và chuẩn bị giờ lên lớp của GV 2.3.1.5. Thực trạng QL đổi mới phương pháp dạy học 2.3.1.6. Thực trạng QL giờ lên lớp của giáo viên 2.3.1.7. Thực trạng QL việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của GV 2.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động học của học sinh 2.3.2.1. Đánh giá về mức độ thực hiện các hoạt động tự học tập môn Sinh học.
13. 11 2.3.2.2. Đánh giá động lực học môn Sinh học. 2.3.2.3. Đánh giá các kỹ năng của học sinh học bộ môn Sinh học. 2.3.3. Thực trạng quản lý các điều kiện, phương tiện hỗ trợ dạy học 2.3.3.1. Thực trạng quản lý việc thực hiện các chế định GD&ĐT 2.3.3.2. Thực trạng quản lý bộ máy tổ chức nhân lực nhà trường 2.3.3.3. Thực trạng quản lý các nguồn lực (vật lực, tài lực) 2.3.3.4. Thực trạng quản lý công tác thi đua khen thưởng trong GV và HS 2.3.3.5. Thực trạng quản lý công tác xây dựng môi trường sư phạm 2.4. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 2.5. Nhận định, đánh giá chung về tình hình DH và QL HĐDH môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 2.5.1. Ưu điểm: Trước hết, đội ngũ cán bộ QL các trường đều có tinh thần trách nhiệm cao, tận tụy, tâm huyết với nghề, hầu hết đã nắm chắc, am hiểu công việc mình phụ trách. Nhiều đồng chí năng động, sáng tạo trong công tác. Việc QL chương trình DH được thực hiện nghiêm túc, có biện pháp theo dõi kiểm tra thường xuyên . Duy trì chế độ kiểm tra, thanh tra chuyên môn thường xuyên, phối hợp chặt chẽ với tổ trưởng để kiểm tra đánh giá việc dạy của GV. Với xu hướng dạy học tích cực hiện nay, Hiệu trưởng đã chỉ đạo GV dùng nhiều biện pháp để nâng cao dần chất lượng DH môn Sinh học của HS, tạo cơ hội cho các em dần hướng tới sự tự học có hiệu quả. Mặt khác, vấn đề đánh giá HS cũng được CBQL nhà trường quan tâm, trong đó việc quán triệt các văn bản, công văn về quy chế đánh giá HS trung học cơ sở được nhận thức và thực hiện triệt để. Về QL hoạt động học tập của HS, được các Hiệu trưởng rất quan tâm và làm rất tốt việc phối kết hợp với các lực lượng khác trong nhà trường. 2.5.2. Hạn chế: Bên cạnh những nội dung quản lí đã được quan tâm triển khai thực hiện hiệu quả nêu trên, vẫn còn rất nhiều những hạn chế:
14. 12 Trong quản lí chương trình, nội dung dạy học môn Sinh học, một số nhiệm vụ chưa được quan tâm đúng mực dẫn tới triển khai chưa triệt để như: việc phối hợp với tổ trưởng để quản lí việc thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học; việc tổ chức thảo luận, đóng góp ý kiến về kế hoạch bài dạy môn Sinh. Những hạn chế trong công tác quản lí nêu trên đã tác động rất lớn tới việc tổ chức dạy học môn Sinh học hướng phát triển năng lực học sinh, hạn chế sự phát triển tích cực của chất lượng dạy học. 2.5.3. Nguyên nhân của thực trạng. 2.5.3.1. Nguyên nhân chủ quan: - Về phía Hiệu trưởng, giáo viên: - Về chuyên môn nghiệp vụ - Công tác bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ: 2.5.3.2. Nguyên nhân khách quan:
15. 13 Kết luận chương 2 Kết quả nghiên cứu ở thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các Trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội cho thấy: Công tác quản lí, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ dạy học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh của ngành GD đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận cụ thể: Nhiều công việc đã được các nhà trường tập trung chỉ đạo thực hiện khá tốt, có tác động tích cực đến các hoạt động dạy học như: việc chỉ đạo tổ trưởng bộ môn đánh giá kế hoạch bài giảng dựa trên mục tiêu môn học; việc xây dựng kế hoạch dự giờ kiểm tra việc thực hiện mục tiêu dạy học; việc điều chỉnh sự phân công chuyên môn cho hợp lí; việc quản lí giờ dạy của GV thông qua TKB, Kế hoạch dạy học, Sổ báo giảng, việc kiểm tra giáo án và hồ sơ cá nhân, lịch báo giảng, vở ghi của HS và kiểm tra việc thực hiện chấm, chữa, nhận xét, trả bài, vào điểm của GV. Bên cạnh đó, trong một số lĩnh vực quản lí, nhiều công việc chưa được quan tâm, tập trung chỉ đạo đạo đã ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng dạy học môn Sinh học như: Việc bồi dưỡng nâng cao nhận thức, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ về đổi mới PPDH theo hướng phát triển năng lực cho GV không được chỉ đạo quyết liệt dẫn đến việc tổ chức cho GV học tập, bồi dưỡng, nắm vững PPDH tích cực, việc hướng dẫn thiết kế bài dạy theo hướng đổi mới giáo dục không đạt được mục tiêu đã định; Việc đổi mới kiểm tra - đánh giá chất lượng dạy học diễn ra chậm, chưa định lượng rõ tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá GV nên việc đánh giá còn nặng cảm tính dẫn tới việc kiểm tra hoạt động sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn chưa được thực hiện nghiêm túc, việc đánh giá GV bằng kết quả thi đua cuối năm thiếu công bằng., chưa đạt được hiệu quả tích cực là điều chỉnh phương pháp giảng dạy và giúp HS điều chỉnh phương pháp học tập; Nhiều trường chưa tập trung quản lí có hiệu quả việc sử dụng các PTKT, ĐDDH môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học môn Sinh học ở các nhà trường chỉ đáp ứng nhu cầu dạy học tối thiểu, chưa thể đáp ứng tốt yêu cầu dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
16. 14 Chương 3 BIỆN PHÁP QUẢN LÍ DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp. 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu, toàn diện 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi, hiệu quả 3.1.4. Đảm bảo tính khoa học, đồng bộ 3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống, kế thừa và phát triển 3.2. Biện pháp quản lí dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức cho GV nghiên cứu, học tập nội dung chương trình môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, chú ý những điểm mới và khó của chương trình . * Việc GV nghiên cứu, học tập chương trình môn Sinh học THPT theo hướng phát triển năng lực sẽ giúp họ có cách nhìn toàn diện, đầy đủ về chương trình mà mình sẽ thực hiện để từ đó họ xác định cho mình PPDH, hình thức tổ chức DH phù hợp với chương trình từng khối lớp, từng bài học, từng lớp học cụ thể nhằm đạt được hiệu quả cao trong học tập của mình. Khi nghiên cứu học tập chương trình, ngoài việc nắm được những điểm chung của chương trình, GV cần học tập để nắm được những điểm mới và khó của chương trình; có như vậy thì GV mới chủ động được trong việc thực hiện chương trình. * Tổ chức nghiên cứu thảo luận để GV nắm được chương trình. Ngoài ra, Hiệu trưởng cần yêu cầu GV tham gia nghiêm túc, tích cực các chuyên đề về đổi mới chương trình, SGK, cũng như thực hiện tốt công tác bồi dưỡng thường xuyên đối với GV giảng dạy. Với mỗi mục tiêu cụ thể về kiến thức và kĩ năng trong chuẩn, cần tiến hành quan sát, đo lường và đánh giá mức độ đạt được theo ba mức độ: Nhận biết, thông hiểu và vận dụng.
17. 15 - Yêu cầu tăng luyện tập, thực hành vận dụng kiến thức sinh học để giải các bài toán thực tế luôn được nhấn mạnh trong chương trình. - GV phải dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng. Muốn giảng dạy có hiệu quả tốt GV cần nghiên cứu kỹ chương trình, SGK, sách giáo viên cùng với tài liệu bồi dưỡng GV đồng thời suy nghĩ thêm để tìm ra PP và nội dung giảng dạy thích hợp nhằm phát huy được tinh thần tích cực sáng tạo của HS. Ngoài ra giáo viên cần quan tâm nhắc nhở HS tránh các sai lầm suy luận khi giải toán. 3.2.2. Biện pháp 2 : Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, thông qua đó đảm bảo nền nếp dạy học, bồi dưỡng phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ GV. Chỉ đạo tổ chuyên môn phát huy tốt vai trò, chức năng trong tổ chức hoạt động, thông qua việc nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn để: Nâng cao ý thức trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ năm học của cán bộ giáo viên trong tổ chuyên môn, đưa tổ chuyên môn vào họat động có nền nếp, kỷ cương, yêu cầu mọi thành viên trong tổ nghiêm túc thực hiện chương trình kế hoạch năm học, thực hiện đầy đủ qui chế chuyên môn: soạn bài, ra vào lớp, kiểm tra đánh giá học sinh, đổi mới phương pháp dạy học, tự học, tự bồi dưỡng góp phần hoàn thành nhiệm vụ năm học của tổ, nhà trường. Giao cho tổ chuyên môn thực hiện việc bồi dưỡng chuyên môn tại chỗ thông qua các chuyên đề, việc dự giờ rút kinh nghiệm, việc hỗ trợ chuyên môn giữa các thành viên trong tổ. Thông qua tổ chuyên môn dấy lên phong trào trào tự học, tự bồi dưỡng để khẳng định uy tín trong nghề nghiệp của mỗi giáo viên. 3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo hoạt động học tập môn Sinh học của học sinh theo hướng phát triển năng lực. Chỉ đạo chặt chẽ hoạt động học tập môn Sinh học của học sinh theo hướng phát triển năng lực giúp các em có thái độ, động cơ học tập đúng đắn, rèn luyện cho các em tính kỷ luật, tự giác trong học tập. Giúp học sinh có phương pháp học tập phù hợp với từng môn học, phù hợp với năng lực học sinh để ngày một nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.
18. 16 Tổ chức tốt các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Tổ chức tốt các hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo. 3.2.4. Biện pháp 4 : Chỉ đạo việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Sinh học của giáo viên theo hướng phát triển năng lực học sinh. Công tác kiểm tra đánh giá là khâu cuối cùng của chức năng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học. Kiểm tra, đánh giá thường xuyên và chính xác sẽ giúp cho người QL nắm bắt được thực trạng, kết quả của công việc mức độ đạt được để từ đó có sự điều chỉnh mục tiêu, thay đổi phương pháp QL, phương pháp tổ chức. Xây dựng kế hoạch kiểm tra bao quát toàn bộ các nội dung HĐDH trong đó có xác định rõ trọng tâm, phân bố đều các tháng trong năm học; đảm bảo định mức kiểm tra toàn diện và kiểm tra chuyên đề. Dự kiến số lượng được kiểm tra, hình thức kiểm tra và lực lượng phương tiện phục vụ cho kiểm tra. 3.2.5. Biện pháp 5 : Khai thác, sử dụng, bảo quản cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Duy trì bảo quản CSVC và TBDH. Sử dụng CSVC và TBDH hợp lý. Chúng ta khó thực hiện được QTDH tốt khi thiếu CSVC và TBDH, nhưng không phải cứ có CSVC là nó tự phát huy hiệu quả sư phạm. Thực tiễn cho thấy: Mỗi thiết bị đều thông qua việc sử dụng vào mục tiêu giáo dục, dạy học mới phát huy hiệu quả. 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp. Trong 05 biện pháp đề xuất trên đây mỗi nhóm biện pháp đều có những biện pháp cụ thể với mục tiêu, nội dung và cách thức tiến hành riêng. Mỗi biện pháp đều có những ưu, nhược điểm nhất định phù hợp với mỗi nhiệm vụ cụ thể của công tác QL. Tuy nhiên để nâng cao chất lượng dạy - học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, nhất thiết phải thực hiện đồng bộ các biện pháp trên vì chúng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau, là cơ sở tiền đề cho nhau và đều chung một mục tiêu. Trong 5 biện pháp đó, thì biện pháp thứ 2 “Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, thông qua đó đảm bảo nền nếp dạy học, bồi dưỡng phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ GV” và thứ 3 “Phân
19. 17 công giảng dạy môn Sinh học cho giáo viên” là hai biện pháp cơ bản và có tính quyết định trong quản lý dạy – học môn Sinh học; biện pháp thứ nhất “Tổ chức cho GV nghiên cứu, học tập nội dung chương trình môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh, chú ý những điểm mới và khó của chương trình” đóng vai trò là tiền đề để thực hiện các biện pháp còn lại vì trong bất cứ vấn đề gì, yếu tố nội dung chương trình luôn là vấn đề quan tâm đầu tiên; biện pháp thứ 2“Hướng dẫn GV làm kế hoạch giảng dạy và kiểm tra việc thực hiện kế hoạch, chương trình” và thứ năm “Chỉ đạo hoạt động học tập môn Sinh học của học sinh theo hướng phát triển năng lực học sinh” đóng vai trò bổ trợ cho việc triển khai thực hiện biện pháp khác, biện pháp cuối cùng “Khai thác, sử dụng, bảo quản cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh” đóng vai trò điều kiện trong hệ thống biện pháp để thực hiện các biện pháp còn lại. Hoạt động dạy và học Sinh học nếu không có các phương tiện DH, đặc biệt là các phương tiện hiện đại hỗ trợ thì việc đổi mới các hoạt động DH bộ môn này khó đạt hiệu quả cao. Trong các biện pháp được đề xuất thì biện pháp nào cũng quan trọng cần được triển khai thực hiện song song trong quá trình đổi mới chương trình giáo dục, đổi mới PPDH. Tuy nhiên, tùy vào thời điểm, người Hiệu trưởng phải ưu tiên quan tâm tập trung thực hiện biện pháp này hay biện pháp khác, khi thực hiện phải phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các cá nhân, các bộ phận phụ trách. Hiệu trưởng phải luôn kiểm soát được tình hình để có những chỉ đạo điều chỉnh phù hợp, kịp thời, điều đó không chỉ có ý nghĩa riêng với việc nâng cao hiệu quả quản lí dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh. 3.4. Khảo nghiệm tính khả thi và tính cần thiết của các biện pháp đề xuất 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm Để xác định tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp. Những biện pháp mà tác giả đề xuất là kết quả của quá trình nghiên cứu lý luận, tìm hiểu thực trạng công tác quản lý dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 3.4.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm
20. 18 - Nội dung khảo nghiệm của chúng tôi là 05 biện pháp: + Tổ chức cho GV nghiên cứu, học tập nội dung chương trình môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh, chú ý những điểm mới và khó của chương trình. + Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, thông qua đó đảm bảo nền nếp dạy học, bồi dưỡng phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ GV + Chỉ đạo hoạt động học tập môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh. + Chỉ đạo việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Sinh học của giáo viên theo phát triển năng lực học sinh. + Khai thác, sử dụng, bảo quản cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh. - Phương pháp khảo nghiệm: Phát phiếu khảo sát (phụ lục 2) với các đối tượng: + Lãnh đạo, chuyên viên Sở GD: 03; + CBQL các trường: 10; + GV Sinh học : 50 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm * Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp đã đề xuất Để xử lí số liệu sau khảo sát, qui định: - Rất cần thiết: 3 điểm; - Cần thiết: 2 điểm; - Ít cần thiết: 1 điểm Bảng 3.1: Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp Tính cần thiết Điểm Rất Ít Thứ TT Các biện pháp Cần thiết TB cần thiết cần thiết bậc X SL % SL % SL % Tổ chức cho GV nghiên cứu, học tập 1 50 79,36 12 19,04 1 1,6 2,78 2 nội dung chương trình môn Sinh học
21. 19 theo hướng phát triển năng lực, chú ý những điểm mới và khó của chương trình Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, thông qua đó đảm bảo nền 2 nếp dạy học, bồi 53 84,12 9 14,28 1 1,6 2,83 1 dưỡng phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ GV. Chỉ đạo hoạt động học tập môn Sinh 3 học của học sinh theo 48 76,2 12 19 3 4,8 2,71 4 hướng phát triển năng lực học sinh. Chỉ đạo việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn 4 Sinh học của giáo 51 79,4 10 17,4 2 3,2 2,78 2 viên theo hướng phát triển năng lực học sinh. Khai thác, sử dụng, bảo quản cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ việc 5 nâng cao chất lượng 49 77,8 11 20,6 3 1,6 2,73 3 dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh. * Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất Để xử lí số liệu sau khảo sát, qui định:
22. 20 - Rất khả thi: 3 điểm; - Khả thi: 2 điểm; - Ít khả thi: 1 điểm Bảng 3.2: Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp Tính khả thi Điểm Rất Ít Thứ TT Các biện pháp Khả thi TB khả thi khả thi bậc Y SL % SL % SL % Tổ chức cho GV nghiên cứu, học tập nội dung chương trình môn Sinh học 1 theo định hướng đổi 25 39,7 34 54 4 6,3 2,33 3 mới giáo dục, chú ý những điểm mới và khó của chương trình Chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, thông qua đó đảm bảo nền nếp dạy 2 28 44,4 44 54 1 1,6 2,74 1 học, bồi dưỡng phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ GV. Chỉ đạo hoạt động học tập môn Sinh 3 học của học sinh 19 30,15 40 63,55 4 6,3 2,24 4 theo hướng phát triển năng lực. Chỉ đạo việc kiểm 4 26 41,2 45 55,6 2 3,2 2,70 2 tra, đánh giá hoạt
23. 21 động dạy học môn Sinh học của giáo viên theo hướng phát triển năng lực Khai thác, sử dụng, bảo quản cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ việc 5 18 28,6 39 61,9 6 9,5 2,19 5 nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học theo định hướng đổi mới giáo dục. Như vậy có thể đi đến kết luận: Các biện pháp được đề xuất đều được đánh giá là cấp thiết và khả thi. Số ý kiến tán thành đạt mức độ cao, nếu được triển khai thực hiện chắc chắn sẽ mang lại kết quả tốt.
24. 22 Kết luận chương 3 Kết quả nghiên cứu ở chương 3 cho thấy: Từ việc nghiên cứu lý luận và thực trạng hoạt động quản lí dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh đề xuất 05 biện pháp quản lí ở các trường THPT Quận Ba Đình – thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay của Đảng và Nhà nước. Trong mỗi biện pháp, tác giả đã nêu rõ mục tiêu, nội dung và cách thức thực hiện. Như vậy, cả 05 biện pháp được đề xuất đều rất cần thiết và mang tính khả thi cao. Trong quá trình áp dụng, tuỳ đặc điểm, tình hình và điều kiện từng nhà trường, nếu vận dụng các biện pháp một cách linh hoạt, hợp lý thì chắc chắn các biện pháp trên sẽ tác động tích cực tới mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lí dạy học môn Sinh học, góp phần nâng cao CLGD toàn diện, từng bước đáp ứng yêu cầu đổi mới GD trong thời kỳ mới.
25. 23 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận: Vấn đề QLGD trong nhà trường THPT nói chung, quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học nói riêng trong các trường THPT là rất cần thiết bởi nó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức từ đó đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai đất nước. Từ việc nghiên cứu lý luận và thực trạng hoạt động quản lí dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực học sinh đề xuất 5 biện pháp quản lí dạy học môn Sinh học ở các trường THPT Quận Ba Đình – thành phố Hà Nội theo phát triển năng lực của học sinh. Trong mỗi biện pháp, tác giả đã nêu rõ mục tiêu, nội dung và cách thức thực hiện. Các biện pháp đề xuất được đánh giá có tính cần thiết và tính khả thi cao, có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lí dạy học môn Sinh học ở các trường THPT hiện nay. 2. Kiến nghị: 2.1. Với Bộ Giáo dục và Đào tạo: 2.2. Với Sở Giáo dục và Đào tạo : 2.3. Với cán bộ quản lý các trường THPT 2.4. Với giáo viên dạy môn Sinh học