Luận văn Nghiên cứu xây dựng thang dinh dưỡng khoáng trên lá và bước đầu thử nghiệm bón phân theo chẩn đoán dinh dưỡng cho cà phê vối kinh doanh tại Dak Lak

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu xây dựng thang dinh dưỡng khoáng trên lá và bước đầu thử nghiệm bón phân theo chẩn đoán dinh dưỡng cho cà phê vối kinh doanh tại Dak Lak

1. B GIÁO DC & ĐÀO TO 17 TRƯNG ĐI HC NƠNG NGHIP HÀ NI NGUYN VĂN SANH NGHIÊN CU XÂY DNG THANG DINH DƯ NG KHỐNG TRÊN LÁ VÀ BƯC ĐU TH NGHIM BĨN PHÂN THEO CHN ĐỐN DINH DƯNG CHO CÀ PHÊ VI KINH DOANH TI DAK LAK LUN ÁN TIN S NƠNG NGHIP HÀ NI 2009
2. b B GIÁO DC & ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC NƠNG NGHIP HÀ NI NGUYN VĂN SANH a NGHIÊN CU XÂY DNG THANG DINH DƯNG KHỐNG TRÊN LÁ VÀ BƯC ĐU TH NGHIM BĨN PHÂN THEO CHN ĐỐN DINH DƯNG CHO CÀ PHÊ VI KINH DOANH TI DAK LAK Chuyên ngành: TRNG TRT Mã s : 62 62 01 01 LUN ÁN TIN S NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: 1. GS TS. HỒNG MINH TN 2. PGS TS. VŨ QUANG SÁNG HÀ NI 2009
3. i LI CAM ĐOAN Hơn mưi lăm năm qua tơi luơn luơn theo đui chương trình chn đốn dinh dưng cho cà phê vi Dak Lak. Nhng s liu mà đưc trình bày trong lun án này là do tơi thc hin. Tơi xin cam đoan rng: s liu và kt qu nghiên cu trong lun án này là trung thc và chưa h đưc s dng đ bo v mt hc v nào. Tơi xin cam đoan rng: mi s giúp đ cho vic thc hin lun án này đã đưc cm ơn và các thơng tin trích dn trong lun án đu đã đưc ch rõ ngun gc. Tác gi NGUYN VĂN SANH
4. ii LI CM ƠN Hồn thành lun án TIN S NƠNG NGHIP này là n lc ln lao ca bn thân đã đ bao tâm huyt đ đánh du mt bưc ngot trong s nghip ging dy và nghiên cu khoa hc. Đ cĩ bn lun án này tơi đã nhn đưc s giúp đ, ch dy ca các cp lãnh đo và thy, cơ giáo Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni, Trưng Đi hc Tây Nguyên, lãnh đo và cán b ca các Cơng Ty, Nơng Trưng cà phê và các h trng cà phê ti Dak Lak. Vì vy, NCS xin bày t lịng kính trng và bit ơn sâu sc đn: GS TS. Hồng Minh Tn, Nhà giáo ưu tú, mt ngưi thy mu mc v đo đc và ngh nghip là tm gương sáng trong s nghip đào to và nghiên cu khoa hc đã tn tình ch dy cho tơi trong sut thi gian nghiên cu hơn 10 năm trưc t Lun văn Thc s đn Lun án Tin s Nơng nghip này. PGS TS. Vũ Quang Sáng, B mơn Sinh lý thc vt, Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni, đã tn tình ch dy cho NCS trong sut thi gian làm lun án. Tp th thy, cơ giáo Khoa Nơng hc, B mơn Sinh lý thc vt đã trc tip đĩng gĩp nhiu ý kin quý báu đ hồn thin lun án này. Lãnh đo Trưng Đi hc Tây Nguyên, Khoa Nơng Lâm đã to điu kin cho NCS hồn thành lun án này. Lãnh đo, Giáo viên và nhân viên khoa Sau Đi hc Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni đã to điu kin thun li cho NCS hồn thành đúng tin đ. Xin cm ơn D Án FHE ca Trưng Đi hc Nơng nghip Hà Ni đã tài tr mt phn kinh phí cho phân tích đt, lá cà phê ca lun án. Lãnh đo, cán b, cơng nhân viên các Cơng ty cà phê, Nơng trưng cà phê: Cơng ty cà phê Thng Li, Tháng 10, 52, 721, 720, Êa Tul, Êa Pok, Êa H'Nin, Krơng Ana, Nơng trưng cà phê Chư Pul, . . . S đng viên c vũ ca bn bè và tm lịng rng m ca ngưi v yêu quý đã giúp tơi vưt qua nhng tr ngi đ đn đưc vi bn b hơm nay. Nhân dp này tơi xin cm t và ghi tâm nhng tm lịng cao quý đĩ vi s thành kính sâu sc t đáy lịng. Tác gi NGUYN VĂN SANH
5. iii MC LC Trang Li cam đoa n i Li cm ơn ii Mc lc iii Danh m c các ký hiu, các ch vit tt v Danh mc các bng vi Danh m c các h ình v , đ th vii i M ĐU 1 1. Tính cp thit ca đ tài 1 2. Mc đích nghiên cu 2 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 3 4. Phm vi nghiên cu 3 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU NGHIÊN CU 5 1.1 Vai trị ca cây cà phê đi vi s nghip phát trin kinh t xã hi Vit Nam 5 1.1.1 Khái quát v cây cà phê 5 1.1.2 Vai trị ca cây cà phê đi vi s phát trin kinh t xã hi Dak Lak 6 1.1.3 Vai trị ca cây cà phê đi vi s phát trin kinh t xã hi Vit Nam 7 1.2 Nh ng nghi ên c u v đt trng v à phân bĩn cho cà phê 9 1.2.1 Nhng nghiên cu v đt trng cà phê 9 1.2.2 Nh ng nghi ên c u s dng phân khống cho c à phê v i 12 1.2.3 Nhng nghiên cu phân bĩn hu cơ cho cà phê vi 25 1.3 Kt qu nghi ên c u thang dinh d ưng khống cho c à phê 29 1.3.1 Trên th gii 29 1.3.2 Trong nưc 35 Chương 2. ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 39 NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng 39 2.2 Ni dung 39 2.2.1 Điu tra đánh giá tình hình s dng phân bĩn ca nhân dân trng cà phê 39 Dak Lak 2.2.2 Nghiên cu chn đốn dinh dưng khống qua lá cà phê vi kinh 39 doanh Dak Lak 2.2.3 Bưc đu th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá cho 40 cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak 2.3 Phương pháp nghiên cu 42 2.4 Phương pháp x lý s liu 49
6. iv Chương 3 KT QU VÀ THO LUN 50 3.1 Điu tra đánh giá tình hình s dng phân bĩn cho cà phê vi Dak 50 Lak 3.1.1 Thc trng s dng phân bĩn và năng sut cà phê vi ca Dak Lak 50 3.1.2 Thc trng bĩn phân theo t l N:P:K và năng sut cà phê vi Dak 56 Lak 3.1.3 Phân h u c ơ và năng su t cà phê v i Dak Lak 58 3.1.4 T l lưng phân vơ cơ và năng sut cà phê vi Dak Lak 61 3.1.5 Hi u qu s dng phân bĩn ca c à phê v i Dak Lak 63 3.2 Nghiên cu chn đốn dinh dưng khống qua lá cà phê vi Dak 68 Lak 3.2.1 Thc trng dinh dưng khống trong đt ca các vưn cà phê v i Dak Lak 68 3.2.2 Thc trng dinh dưng khống trong lá ca các vưn cà phê vi Dak Lak 71 3.2.3 Tương quan gia hàm lưng 1 s nguyên t hĩa hc trong đt vi hàm 75 lưng ca chúng trong lá và năng sut cà phê vi Dak Lak 3.2.4 Thit lp thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak 80 3.2.5 Vn dng DRIS đ chn đốn dinh dưng cho cà phê vi kinh doanh 85 ti Dak Lak 3.3 Bưc đu th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua 89 lá cho cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak 3.3.1 Nghiên cu th nghim thang dinh dưng khống trên lá đ điu 90 chnh lưng phân bĩn cho cà phê vi kinh doanh cơng ty cà phê Thng Li 3.3.2 Hiu qu ca vic th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng 105 kt hp phân hu cơ sinh hc cho cà phê cơng ty cà phê Êa Pok 121 KT LUN VÀ KIN NGH 123 DANH MC CƠNG TRÌNH CƠNG B 124 TÀI LIU THAM KHO 133 PH LC
7. v DANH MC CÁC KÝ HIU, CÁC CH VIT TT Vit tt Vit đy đ CICO Congress of International Coffee Organization CT Cơng thc CTV Cng tác viên DRIS Diagnosic and Recommendation Integrated System Đ/C Đi chng lll ln lp li nnk nhiu ngưi khác NS Năng sut PTNT Phát trin nơng thơn RRA Rapid Rural Appraisal SA Sunfat Amonium UBND U ban nhân dân Vin KHKTNL Vin Khoa hc K thut Nơng lâm WCSS World Congress of Soil Science
8. vi DANH MC H THNG CÁC BNG, BIU TT Bng Trang 1.1 Din bin giá tr xut khu cà phê Dak Lak (1993 2006) 7 1.2 Din bin din tích, năng sut, sn lưng cà phê Vit Nam (1980 8 2006) 1.3 Din bin tình hình xut khu cà phê Vit Nam (1990 2006) 9 1.4 Bng phân cp đt trng cà phê Dak Lak 12 1.5 Lưng phân đm đu tư theo năng sut và đt trng 14 1.6 Lưng phân lân đu tư theo năng sut và đt trng 18 1.7 Lưng phân kali đu tư theo năng sut và đt trng 21 1.8 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê chè Costa Rica 33 1.9 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Compilation 34 1.10 Thang dinh dưng vi lưng trên lá cà phê vi Compilation 34 1.11 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê chè Brazil 35 1.12 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Tây Nguyên 36 3.1 Thc trng s dng phân bĩn, năng sut cà phê ca 3 huyn, tnh Dak Lak 51 3.2 T l lưng phân vơ cơ và năng sut cà phê vi Dak Lak 61 3.3 Hiu qu kinh t ca vic đu tư phân bĩn cho cà phê Dak Lak cĩ 64 năng sut > 3 tn nhân/ha (2003) 3.4 Tính cht hố hc đt ca các nơng trưng cà phê trong tnh Dak Lak 69 3.5 Hàm lưng các nguyên t dinh dưng chính tích lu trong lá cà phê vi 72 Dak Lak (% cht khơ) 3.6 Tương quan gia hàm lưng mt s nguyên t hĩa hc trong đt vi 76 hàm lưng ca chúng trong lá cà phê vi Dak Lak( n = 30) 3.7 Tương quan gia hàm lưng mt s nguyên t hĩa hc trong đt vi 77 năng sut cà phê vi Dak Lak ( n = 30) 3.8 Tương quan gia hàm lưng mt s nguyên t hĩa hc trong lá vi 78 năng sut cà phê vi Dak Lak ( n = 30)
9. vii 3.9 Các mc dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak vào đu mùa 82 mưa cĩ năng sut > 4,1 6 tn nhân/ha (% cht khơ) 3.10 Các mc dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak vào đu mùa 82 mưa cĩ năng sut < 2 tn nhân/ha (% cht khơ) 3.11 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak vào đu mùa 83 mưa hưng ti dinh dưng ti ưu đ đt đưc năng sut t 3 4 tn nhân/ha (% cht khơ) 3.12 T l các nguyên t hĩa hc trong lá và năng sut cà phê vi kinh 85 doanh Dak Lak 3.13 Tính cht hố hc ca đt trưc th nghim cơng ty cà phê Thng Li 91 3.14 Hàm lưng mt s nguyên t khống trong lá cà phê trưc th nghim 93 cơng ty cà phê Thng Li (% cht khơ) 3.15 Tương quan các nguyên t hĩa hc gia đt và lá ca cà phê th 96 nghim cơng ty cà phê Thng Li 3.16 Dinh dưng khống trong lá cà phê sau bĩn phân cơng ty cà phê 100 Thng Li (% cht khơ) 3.17 Năng sut cà phê cơng ty cà phê Thng Li (tn nhân/ha) 102 3.18 Hiu qu kinh t ca vic bĩn phân cho cà phê cơng ty cà phê Thng 104 Li 3.19 Tính cht hố hc đt trưc th nghim ca cơng ty cà phê Êa Pok 106 3.20 Hàm lưng các nguyên t dinh dưng khống trong lá cà phê trưc th 108 nghim cơng ty cà phê Êa Pok (% cht khơ) 3.21 Tương quan dinh dưng khống gia đt và lá ca th nghim cơng ty cà phê Êa Pok 111 3.22 Dinh dưng khống trong lá cà phê sau bĩn phân cơng ty 114 cà phê Êa Pok (% cht khơ) 3.23 Năng sut cà phê cơng ty cà phê Êa Pok (tn nhân/ha) 117 3.24 Hiu qu kinh t ca vic bĩn phân cho cà phê cơng ty cà phê Êa 119 Pok
10. viii DANH MC CÁC HÌNH V, Đ TH TT Hình Trang 3.1 Đ th radar thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak vào 84 Đu mùa mưa (% cht khơ) 3.2 Sơ đ DRIS đ chn đốn dinh dưng cho cà phê vi kinh doanh Dak 87 Lak qua phân tích lá 3.3 Đ th biu din hàm lưng các nguyên t dinh dưng khống trong lá 95 cà phê Thng Li trưc th nghim (%cht khơ) 3.4 Đ th năng sut th nghim ca cà phê Thng Li (tn nhân/ha) 104 3.5 Đ th các nguyên t dinh dưng khống trong lá cà phê Êa Pok trưc 110 th nghim (%cht khơ) 3.6 Đ th năng sut th nghim ca cơng ty cà phê Êa Pok (tn nhân/ha) 119
11. 1 M ĐU 1. Tính cp thit ca đ tài Cà phê cung cp loi thc ung nĩng đưc nhân loi ưa thích, ngày nay hu như khơng cĩ nhân dân ca mt Quc gia nào là khơng dùng cà phê. Nhu cu tiêu th ngày mt tăng, nên cây cà phê đưc xác đnh là cây mũi nhn trong chin lưc phát trin kinh txã hi ca đt nưc. Dak Lak, sau ngày gii phĩng ch cĩ vài ngàn ha nhưng đn nay din tích cà phê đã n đnh đn 169.345 ha vi sn lưng hàng năm đt khong 330.000 tn nhân, kim ngch xut khu cà phê trên 300 triu USD, chim 80% kim ngch xut khu ca tnh. Khơng mt ai cĩ th ph nhn điu mà cây cà phê làm đưc: nh cà phê mà đi sng ca ngưi dân trng cà phê tng bưc đưc đi mi. Song khơng phi th mà khơng chp nhn thc t: quy lut th trưng chi phi cũng làm cho ngưi trng cà phê ít vn lao đao khn kh. Rõ ràng vn ít, đu tư thp, năng sut thp, thu nhp kém là điu khơng tránh khi, nhưng cũng phi tha nhn rng trên cùng mt loi đt vi cùng mt ging năng sut cà phê ph thuc rt ln vào phân bĩn và năng lc tay ngh ca ngưi qun lý chăm sĩc. Cũng chính vì điu đĩ mà khơng ít nơng dân đã lm dng phân bĩn làm cho dinh dưng ca cây cà phê b mt cân bng, năng sut khơng n đnh, hiu qu sn xut khơng cao. Hơn na, khi to ra năng sut cao thì dinh dưng trong đt, trong cây cũng mt đi rt ln thơng qua sn phm và điu kin t nhiên, nên cân bng dinh dưng trong cây tr nên khơng phù hp, cn phi nghiên cu nhu cu dinh dưng ca cây theo tng giai đon đ đáp ng yêu cu năng sut cao, đ phì đt khơng gim sút mà cịn mang li hiu qu kinh t na. Đ làm đưc điu đĩ thì phi kim sốt và phát hin sm nhng vic tha, thiu các nguyên t dinh dưng trong lá trưc khi chúng th hin ra triu chng bên ngồi, cĩ th bng nhiu cách khác nhau như: phương pháp xem xét triu chng ngoi hình, phương pháp thí nghim đng rung, phương pháp chn đốn
12. 2 dinh dưng qua lá, . . . vi 2 phương pháp đu tn kém vt tư, thi gian mà đ chính xác khơng cao khi áp dng cho đa đim khác, nhưng vi phương pháp chn đốn dinh dưng qua lá cho phép ta xây dng thang dinh dưng khống trong lá nên cĩ th kim sốt và phát hin vic tha, thiu các nguyên t dinh dưng bng phương pháp DRIS (Diagnosic and Recommendation Integrated System) đ điu chnh lưng phân cho hp lý. Điu thun li hơn là khi thang dinh dưng khống trên lá cà phê đưc thit lp thì vic ng dng cĩ th tin hành đng lot trên din rng đ nâng cao đ đng đu và năng sut cho cà phê là mt yêu cu bc thit hin nay. Trong hi ngh ln th 8 ca Hip hi Cà phê th gii 1977, Sylvain (dn theo Nguyn S Ngh, 1982)[37] đã nhn mnh: ‘Vn đ chn đốn dinh dưng trên lá cà phê là cơ s khoa hc đ đưa ra cơng thc phân bĩn hp lý’. Vit Nam, nghiên cu v vn đ này đã đưc Đồn Triu Nhn (1984)[39], Nguyn Tri Chiêm (1994)[9], Trương Hng và CTV (2000)[22] đt ra nhưng vn cịn ri rc và chưa h thng. Xut phát t thc tin trên và yêu cu ca sn xut đt ra, đ gĩp phn xây dng cơng thc phân bĩn hp lý, tha mãn ti đa nhu cu ca cây trong sut giai đon sinh trưng, phát trin va đm bo năng sut cao, nhưng đ phì đt khơng b gim sút, khơng gây ơ nhim mơi trưng, gim chí phí sn xut, va đt hiu qu kinh t đ ngưi sn xut cĩ lãi trong thi bui giá c th trưng bp bênh, chúng tơi tin hành đ tài:“Nghiên cu xây dng thang dinh dưng khống trên lá và bưc đu th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng cho cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak”. 2. Mc đích nghiên cu Trên cơ s thc trng s dng phân bĩn cho cà phê vi kinh doanh ca ngưi dân Dak Lak phân tích các mi quan h ca hàm lưng các nguyên t dinh dưng khống trong đt, trong lá vi năng sut cà phê đ xây dng mt thang dinh dưng các nguyên t khống (N, P, K) trong lá cà phê vi kinh doanh trưc khi bĩn phân, làm cơ s cho vic điu chnh lưng phân bĩn theo chn đốn dinh dưng qua lá đi vi cà phê vi kinh doanh Dak Lak.
13. 3 3. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 3.1 Ý nghĩa khoa hc + Kt qu nghiên cu ca đ tài s cung cp các dn liu khoa hc v s tương quan ca các nguyên t khống N, P, K, Ca, Mg trong đt, trong lá vi năng sut cà phê vi và là cơ s khoa hc đ đánh giá thc trng dinh dưng ca vưn cà phê thơng qua thang hàm lưng các nguyên t dinh dưng khống trong lá; + Kt qu nghiên cu ca đ tài s là tài liu tham kho cĩ giá tr cho vic ging dy và nghiên cu khoa hc theo hưng bĩn phân da theo chn đốn dinh dưng qua lá. 3.2 Ý nghĩa thc tin Thang hàm lưng các nguyên t dinh dưng N, P, K trong lá cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak là cơ s cho vic nghiên cu đ đ xut mt bin pháp bĩn phân tiên tin cho cà phê vi. Đĩ là bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá cho phép đánh giá tình hình dinh dưng trong lá theo tng giai đon, khin ngưi sn xut cĩ th bĩn phân đúng lúc và sát vi yêu cu thc t ca cây. Va s dng tit kim phân bĩn mà khơng gây ơ nhim mơi trưng, va nâng cao năng sut mà gim chi phí sn xut khin cho giá thành sn phm h thp cĩ th cnh tranh trong nn kinh t th trưng th gii, đng thi đm bo cho vưn cà phê n đnh lâu dài. Vi bĩn phân theo chn đốn dinh dưng khơng b gii hn bi khơng gian cĩ th áp dng trên phm vi rng trong cùng thi gian cho bt kỳ lơ tha nào và là đng lc thúc đy sn xut cà phê Dak Lak phát trin. 4. Phm vi nghiên cu Nghiên cu này ch gii hn trên phm vi cà phê vi kinh doanh đ tui 10 15 trng trên đt nâu đ basalt ca Dak Lak; Đây là đ tài rt phc tp và chưa đưc quan tâm nghiên cu Vit Nam, nên nghiên cu ca chúng tơi ch yu hưng ti vic đưa ra mt thang dinh dưng ca các nguyên t N, P, K trong lá cà phê trưc khi bĩn phân vào đu mùa mưa đ làm cơ s cho các nghiên cu ng dng theo hưng này nên chưa đưa ra đưc các ng dng c th ca thang dinh dưng này. Vì vy, cn cĩ các nghiên cu tip tc
14. 4 theo hưng này đ cĩ th hồn thin đưc phương pháp bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá; Trong nghiên cu ca chúng tơi cĩ s dng chn đốn theo phương pháp DRIS (Diagnosic and Recommendation Integrated System) nhưng mc đ là phát hin ra s mt cân bng dinh dưng trong lá t đĩ điu chnh lưng phân và kim tra vic tích lũy dinh dưng sau khi bĩn phân gĩp phn lý gii cho năng sut đt đưc. Vic th nghim thang dinh dưng khống trên lá theo DRIS đ bĩn phân cho cà phê cũng ch bưc đu thc hin cơng ty cà phê Thng Li, Êa Pok đi din cho các vùng trng cà phê vi ca Dak Lak.
15. 5 CHƯƠNG 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1 Vai trị ca cây cà phê đi vi s phát trin kinh t xã hi Vit Nam 1.1.1 Khái quát v cây cà phê Cho ti nay cịn cĩ nhiu ý kin khác nhau v ngun gc cây cà phê. Theo truyn thuyt xưa ghi li thì vào năm 1671, mt ngưi đàn ơng chăn dê Kaffa (Ethiopia) phát hin ra đàn dê ca mình b mt ng, chy nhy thâu đêm do ăn phi lá, qu cà phê (dn qua Lê Song D, 1995)[13]. Ngày nay Ethiopia và Sudan trên các cao nguyên cĩ đ cao t 1370 đn 1830 m so vi mt bin vn cịn hàng ngàn ha rng cà phê. T khi phát hin cho đn nay cây cà phê đã đưc con ngưi di thc đn các lc đa khác nhau, phân b t 15 0 vĩ đ Nam đn 25 0 vĩ đ Bc, đu tiên cây cà phê đưc đưa đn Arabia, t đây nĩ đưc du nhp vào ca ngõ giao lưu ca các châu lc là Th Nhĩ Kỳ ri ln lưt đn các châu: châu M, châu Á, Cách đây 150 năm, nhng cây cà phê đu tiên do nhng cha đo ngưi Pháp mang t châu Phi sang trng Vit Nam nhưng khơng phi vi mc đích kinh doanh mà ch trng làm cnh các nhà th: Hà Nam, Qung Bình, Kon Tum, Mãi đn đu th k 20 cà phê mi bt đu đưc trng thành đn đin cĩ din tích ln Ngh An, Dak Lak, Lâm Đng. Cà phê là cây thân g mc t nhiên trong rng, nu đ chúng phát trin bình thưng cây cao đn 10 m. Vì vùng bn đa ca cà phê là mc trong điu kin sinh thái rng sâu cao cĩ đ cao t 1370 1830 m so vi mc nưc bin nên cà phê rt yu chng giĩ, ưa ánh sáng tán x. Cà phê vi yêu cu lưng mưa t 1.300 2.500 mm phân b đu trong năm, nhit đ thích hp t 22 26 0C, đc bit cn mt mùa khơ hn ngn vào sau v thu hoch đi kèm vi nhit đ thp là điu kin lý tưng cho quá trình phân hĩa mm hoa cà phê (Lê Ngc Báu, 1994)[4].
16. 6 Theo phân loi thì cà phê thuc b Long Đm (Gentianales), h cà phê (Rubiaceae), chi cà phê (Coffea). Hin nay ngưi ta đã phát hin cĩ trên 100 lồi cà phê. Trên cơ s đc đim tng lồi đã phân cà phê làm ba ging chính: + Cà phê chè: Coffea arabica L. + Cà phê vi: Coffea canephora Pierre ex. Proehner var. robusta (Lind. ex Willd) Chev. + Cà phê mít: Coffea dewere Willd. et Dar. var. excelsa Chev. (Nguyn Tin Bân và Cng s, 1983)[6] 1.1.2 Vai trị ca cây cà phê đi vi s phát trin kinh t xã hi Dak Lak Cây cà phê đĩng vai trị đc bit quan trng trong s nghip phát trin kinh txã hi ca tnh Dak Lak. Sau ngày gii phĩng theo thng kê ca Ty Nơng Nghip Dak Lak (nay là S Nơng Nghip & Phát trin Nơng thơn Dak Lak) ch cĩ vài ngàn ha cà phê ca các ch đn đin ngưi Pháp và mt ít ca nhân dân đ li vi năng sut bình quân 7 8 t nhân/ha, sn lưng khơng đáng k (Phan Qua,1997)[43], [53]. Nhưng cho đn nay, sau 30 năm sn xut và kinh doanh din tích cà phê ca Dak Lak đã n đnh đn 169.345 ha, năng sut bình quân khong 2 tn nhân/ha vi sn lưng hàng năm đt khong 330.000 tn nhân. Vì vy, mà trong 13 năm qua (1993 2006) sn lưng cà phê xut khu tăng 3,8 ln [10], [11], [54], [61], song do ngưi sn xut khơng tuân th nghiêm ngot quy trình ch bin và giá c th trưng bin đng nên giá tr xut khu tht thưng: năm cao nht (1995) bán đưc ti 2200 USD/tn nhưng năm thp nht (2001) ch bán đưc cĩ 396 USD/tn; tính trung bình trong 13 năm giá cà phê đt 1206 USD/tn. Kim ngch xut khu năm 2006 đt 346 triu USD tăng 4,4 ln so vi năm 1993. Vì th, kim ngch xut khu ca cà phê chim đn 80% kim ngch xut khu ca tnh Dak Lak (bng 1.1).
17. 7 Bng 1.1 Din bin giá tr xut khu cà phê Dak Lak (1993 2006) Năm Sn lưng cà phê xut Giá tr xut khu bình Kim ngch xut khu (1000 tn) quân (USD/tn) khu (triu USD) 1993 87,686 900 78,92 1994 135,446 1764 238,96 1995 120,000 2200 264,00 1996 135,000 1845 249,07 1997 193,303 1279 247,23 1998 197,668 1576 311,52 1999 251,717 1255 315,90 2000 334,000 690 230,46 2001 452,288 396 179,10 2002 332,413 441 146,59 2003 320,135 677 216,73 2004 384,492 647 248,76 2005 257,481 966 248,72 2006 332,137 1042 346,08 Ngun: Niên giám Tng cc thng kê 2007,[53],[54],[61] 1.1.3 Vai trị ca cây cà phê đi vi s phát trin kinh t xã hi Vit Nam Thp niên 90 ca th k trưc, cà phê Vit Nam phát trin vi tc đ chĩng mt c v din tích ln sn lưng. Trong giai đon đu, cà phê do các Nơng trưng quc doanh trng, sau đĩ do nhân dân trng chim ti 80% din tích cà phê c nưc, thu hút khong 300.000 h gia đình vi trên 600.000 lao đng thưng xuyên, vào mùa thu hoch s lao đng cn huy đng lên ti 800.000 ngưi nghĩa là s lao đng ca ngành cà phê chim ti 1,83% tng lao đng ca c nưc và chim 2,93% tng s lao đng nơng nghip. Phn ln din tích cà phê là do nhân dân trng nên khơng theo quy hoch nào mà ph thuc khá ln vào giá c ca th trưng dn ti hu qu là quy hoch khơng đng b, cơ cu ging chưa hp lý, tp trung quá ln
18. 8 vào ging cà phê vi mà chưa quan tâm m rng các ging cà phê chè, cà phê mít. Cơng ngh ch bin cịn yu kém, cà phê nhân dân sau khi thu hoch ch yu ch đưc phơi khơ. Đn năm 2006 din tích cà phê c nưc đã cĩ trên 522.300 ha, gp trên 23 ln, năng sut bình quân 16 t/ha, gp 2 ln, đt sn lưng hơn 800.000 tn, tăng gp 107 ln so vi năm 1980. Kim ngch xut khu năm 2006 đã lên đn trên 900 triu USD, gĩp phn đáng k vào thu nhp ca c nưc (bng 1.2, 1.3). Bng 1.2 Din bin din tích, năng sut, sn lưng cà phê Vit Nam (1980 2006) Năm Din tích (1.000 ha) Năng sut Sn lưng Gieo trng Cho thu hoch (t nhân/ha) (1000 Tn nhân) 1980 22,4 9,2 8,4 7,7 1987 92,3 23,4 8,8 20,5 1990 119,3 61,9 14,9 92,0 1994 123,9 99,9 18,0 180,0 1995 186,4 99,9 21,8 218,1 1996 254,2 157,5 20,3 320,1 1997 340,4 174,4 24,1 420,5 1998 370,6 205,8 19,9 409,3 1999 447,7 330,8 14,7 486,8 2000 561,9 417,0 19,2 802,5 2001 565,1 473,0 17,8 840,4 2002 535,5 492,0 15,8 776,4 2003 513,0 489,0 15,8 771,0 2004 516,4 499,2 16,0 798,7 2005 518,8 512,1 16,0 819,4 2006 522,3 508,6 16,2 824,0 Ngun: Niên giám Tng cc thng kê 2007, [53], [54], [61]
19. 9 Bng 1.3 Din bin tình hình xut khu cà phê ca Vit Nam (1990 2006) Năm Sn lưng xut khu Giá tr xut khu Kim ngch xut (1000 tn) (USD /tn) khu (triu USD) 1990 89,6 810 73 1995 248,1 2.411 598 1996 283,7 1.817 515 1997 391,6 1.175 460 1998 382,0 1.254 479 1999 482,0 1.213 585 2000 694,0 694 482 2001 910,0 384 350 2002 711,0 465 331 2003 693,8 644 447 2004 889,7 647 576 2005 892,4 966 862 2006 900,0 1.042 938 Ngun: Niên giám Tng cc thng kê 2007, [53], [54],[61] 1.2 Nhng nghiên cu v đt trng và phân bĩn cho cà phê 1.2.1 Nhng nghiên cu v đt trng cà phê Nhiu cơng trình nghiên cu cho rng cà phê cĩ th trng trên nhiu loi đt phát trin trên các loi đá m khác nhau: đá basalt, đá granit, đá vơi, đá phin sét, (Bheemaiah,1992[81], Bernhard Rothfos, B. R.,1970 [79], Raju, T., Thomas, M. R., Ganesh, K.A., 1982 [96], Đồn Triu Nhn, 1990 [40], Coste, R., 1992 [84]). Thc t cho thy cà phê là loi “cây quý tc” nên trng trên các loi đt khác nhau cho hiu qa khác nhau khá rõ. Tuy cà phê cĩ th trng trên các loi đt khác nhau nhưng tt nht vn là đt nâu đ basalt (Rhodic Ferralsols) (Hồng Thanh Tim, Đồn Triu Nhn, Phan Quc Sng (1999)[60]). Trương Hng (1999) [20] cho rng
20. 10 cà phê cĩ th trng trên đt xám gneiss (Ferralic Acrisols) vi lưng đu tư gp hai ln nhưng năng sut và hiu qu đu tư luơn thp hơn so vi đt nâu đ (Rhodic Ferralsols). Bi trên đt xám do thành phn cơ gii cát nhiu, tng đt mng, lưng mùn thp, kh năng gi nưc kém, nhit đ trong đt thay đi bt thưng nên hot đng sinh hc trong đt khơng thun li, kh năng khống hĩa mnh cĩ th đn > 2% cht hu cơ mi năm li b ra trơi thưng xuyên nên lưng mùn thp, kh năng gi cht mu thp. Ngưc li đt nâu đ do thành phn cơ gii t sét đn sét nng cĩ kh năng gi đưc nưc, gi đưc dinh dưng, kt cu viên tơi xp, tiêu thốt nưc tt (đây là đc tính ưu vit mà ch cĩ đt nâu đ basalt mi cĩ), trao đi khí tt giúp cho hơ hp xy ra thun li, nhit đ thay đi chm, tng đt dày, lưng mùn cao, kho d tr dinh dưng ln nên đt nâu đ rt thích hp cho phát trin cây cơng nghip dài ngày như cà phê, ca cao, cao su, . . . V đa hình, cà phê thích hp vi vùng đt cao cĩ đ dc thp t 3 0 80, song nhng vùng đt cao và đ dc ln cà phê vn trng đưc nhưng sn xut kinh doanh gp nhiu khĩ khăn. Khi trng cà phê trên đt dc, nht là đi vi vùng nhit đi nĩng m, mưa nhiu và tp trung gây xĩi mịn nghiêm trng nên trng cà phê phi theo đưng đng mc, trng cây che bĩng tm thi hoc vĩnh vin cũng phi theo đưng đng mc đ phân tán dịng chy, hn ch kh năng xĩi mịn đn mc thp nht. Nhng nghiên cu gn đây đu cho rng nu đ dc tăng lên 4 ln, tc đ dịng chy tăng lên 2 ln thì vt cht b cun trơi tăng lên 64 ln. Kt qu nghiên cu ca Trm nghiên cu đt Tây Nguyên cho thy trên đt trng cĩ đ dc 5 0 80 và lưng mưa 1.905 mm/năm, thm thc bì là rng tái sinh thì lưng đt b ra trơi hàng năm là 12,4 tn/ha/năm, vưn cà phê 2 năm tui tán lá chưa khép kín lưng đt b ra trơi lên ti 69,2 tn/ha/năm, nhưng vưn cà phê 18 năm tui tán lá đã khép kín, lưng đt b ra trơi ch cịn 14,4 tn/ha/năm. Trung bình hàng năm trên 1 ha đt b mt đi 171 kg N, 19 kg P 2O5, 337,5 kg K 2O và 1125 kg cht hu cơ (Lương Đc Loan, Trình Cơng Tư, Bùi Tun, 1997)[31]. Lý tính đt khi đã xung cp thì vic ci to khĩ hơn so vi ci to hố tính đt và cũng nh hưng mnh hơn đn sinh trưng cà phê. Vì vy mà yêu cu đt tt đ trng cà phê phi là: tng canh
21. 11 tác dày trên 1m, đ xp xung quanh 64%, dung trng 0,9 g/cm 3, t trng 2,65 g/cm 3, gi và tiêu thốt nưc tt (Quy trình k thut trng cà phê, 1987)[28]. Các ch tiêu này các loi đt khác rt khĩ đt đưc nhưng vi đt nâu đ basalt thì hồn tồn đáp ng đưc. Trong s các ch tiêu hĩa tính thì hàm lưng mùn là ch tiêu quan trng nht đi vi đt trng cà phê, bi mùn chính là kho d tr dinh dưng, nơi phân phát thc ăn t đa lưng đn vi lưng cho cây trng, đm bo dinh dưng cho cây trong sut giai đon sinh trưng, phát trin. Ngồi ra, mùn cịn điu hịa ch đ nhit, ch đ nưc trong đt, cung cp các cht kích thích, các cht kháng sinh, nâng cao đ đm, làm gim tác hi ca đ chua giúp cây sinh trưng tt, chng chu đưc bnh. Hàm lưng N cĩ tương quan khá cht vi lưng mùn trong đt, him khi nào tìm thy hàm lưng N ít trên đt giàu mùn. Do vy, N cũng là ch tiêu biu hin khá rõ v kh năng sinh trưng ca cây. Wrigley, G.(1988) [99] cho rng cà phê ưa đt giàu mùn, giàu dinh dưng, đ chua thp, tng lưng P 2O5 ít quan trng nhưng li là yu t cn thit đc bit cho giai đon ra hoa. Cà phê là cây ly ht nên yêu cu lưng kali khá cao, nhưng Trình Cơng Tư (1996) [65] đã làm thc nghim bĩn tăng kali gp 3 ln so vi quy trình, kt qu cho thy năng sut cà phê khơng tăng so vi lưng phân theo quy trình mà đây cĩ hin tưng lãng phí kali. Anonymous (1991) [73], Krishna Murthy Rao (1985) [92] cũng đã đưa ra mt s ch tiêu đt trng cà phê như sau: Tng đt pH KCl Mùn% N% C/N P2O5% K2O% > 70cm 4,5 5,5 > 2 0,15 0,20 12 0,10 0,15 0,10 0,15 Theo Nguyn S Ngh (1982) [37] tiêu chun đt trng đưc cà phê cho năng sut bình thưng phi nm trong gii hn sau: N% = 0,15 0,20%, P2O5% = 0,08 0,10%, K2O% = 0,10 0,15%, hàm lưng mùn ti thiu là 2%. Theo Willson, K.C. (1987) [98] cà phê cĩ th mc đưc trên đt cĩ pH KCl bin đng t 4 8 và cũng mang li hiu qu kinh t cao trong khong pH đĩ. Theo Nguyn S Ngh (1982) [37], Ngơ Văn Hồng (1964) [16], Coste, R. (1992) [84] cà phê phát trin tt trên đt cĩ pH = 4,5 5,0; nu chua qúa các nguyên t vi lưng tan mnh gây đc. Nguyn T Siêm, Thái Phiên (1998)[51] khi nghiên cu đt nâu đ basalt đu nhn
22. 12 đnh: "đt nâu đ cĩ phn ng chua và chua tồn phu din ngay c đt dưi tán rng, th hin quy lut chung ca đt nhit đi". Lương Đc Loan (1996)[29] gn 20 năm theo đui nghiên cu ng dng vùng đt Tây Nguyên cũng nhn đnh: "đt nâu đ basalt là mt loi đt cĩ nhiu tim năng cĩ th trng đưc nhiu loi cây trng cho năng sut cao nhưng cũng cĩ mt hn ch là đt cĩ phn ng chua, nghèo lân và kali d tiêu". "Trong s 125 triu ha đt cĩ kh năng canh tác nh nưc tri, cịn li khong 100 triu ha nm trong vùng nhit đi m ca Đơng Nam Á. Phn ln nhng din tích này là đt dc, chua nhit đi. Đ tăng cưng ci thin đ phì đt rõ ràng là khơng cĩ con đưng nào d dàng hơn là bĩn vơi và lân cho cây đu đ ph đt, làm giàu dinh dưng bng con đưng sinh hc, đng thi ngăn nga tình trng xĩi mịn, đĩng váng, nén cht, . . ." (Ernst, W. Mutert 1997)[85]. Vin nghiên cu cà phê (nay là Vin Khoa hc K thut Nơng Lâm nghip Tây Nguyên) đã đưa ra bng phân cp mt s ch tiêu đt trng cà phê Dak Lak (bng 1.4) Bng 1.4 Bng phân cp đt trng cà phê Dak Lak Ch tiêu Cao Trung bình Thp Cht hu cơ (%) > 3,5 2,5 3,5 0,20 0,12 0,20 6 4 6 15 10 15 < 10 1.2.2 Nhng nghiên cu s dng phân khống cho cây cà phê vi 1.2.2.1 S dng phân đm cho cà phê vi Nitơ là nguyên t rt quan trng đi vi sinh trưng, phát trin ca cây cà phê. Nitơ cĩ trong thành phn ca phân t dip lc, trong thành phn ca protein, trong axít nucleic. Đây là nhng thành phn cơ bn cu to nên t bào, to nên b máy quang hp. Nitơ cĩ mt trong cht kích thích sinh trưng (auxin, cytokinin) nên phân đm cĩ kh năng kích thích sinh trưng thân, cành, lá, to nên b khung
23. 13 tán giúp cho quá trình quang hp mnh, to nên cht hu cơ tích lu vào ht, tăng năng sut cà phê. Hu ht các tác gi đu cho rng phân đm cĩ tác dng tăng năng sut thơng qua các ch tiêu như: khi lưng nhân, kích thưc ht và t l ht/qu. Coste, R. (1992) [84] nhn đnh trong s các nguyên t cn thit cho cây thì N là thành phn tri nht trong cây cà phê. De Geus, J.G. (1973) [90] cho rng hàng năm 1 ha cà phê sau thu hoch đã ly đi ít nht là 135 kg N t đt. N là nguyên t cc kỳ quan trng đi vi quá trình sinh trưng dinh dưng cũng như sinh trưng sinh thc: cà phê kin thit cơ bn cn nhiu N và P, cà phê kinh doanh cn nhiu N và K. Benac, R. (1967) [77] cho rng N là yu t hn ch năng sut cà phê vùng Bamoun thuc Cameroon và Benac cũng là ngưi ch rõ s khác bit ca hai loi phân urea và sunfat amonium (SA) khi bĩn trên đt thiu lưu huỳnh. Trên đt nâu đ basalt (Rhodic Ferralsols) vn nghèo lưu huỳnh th hin khá rõ trên cà phê kin thit cơ bn, đc bit đu mùa mưa, bnh bc lá do thiu lưu huỳnh xut hin khá ph bin, nhưng ch cn b sung sunfat amonium (NH 4)2SO 4 thì bnh bc lá đưc cha khi vì trong SA cĩ đn 27% SO 4 (Vũ Hu Yêm, 1995)[70]. Mt s tác gi cnh báo rng bĩn phân SA liên tc vi s lưng ln cho cà phê cĩ th s làm chua đt (Tơn N Tun Nam, 1999)[36]. Cũng theo Tơn N Tun Nam (1993)[33] thì phân đm sunfat bĩn thay th cho phân đm urea nhng năm đu cĩ th ci thin đưc năng sut vưn cây, kích thưc và khi lưng ht ln hơn. Điu này cĩ ý nghĩa ln đi vi nưc ta bi l cà phê Vit Nam hu như xut khu thơ là chính, nên kích c ht s quyt đnh tính thương mi ca cà phê. Song nu bĩn thay th hồn tồn và liên tc phân urea bng phân SA thì nguy cơ làm chua đt là khơng tránh khi. Theo Martin, J. R.(1988)[95], bĩn phân đm sunfat gây chua đt và trong chng mc nào đĩ nh hưng xu đn sinh trưng cà phê chè thi kỳ kin thit cơ bn. Malavolta, E.(1990)[94] khi nghiên cu s ln và liu lưng bĩn phân đm đã cho kt qu như sau: Nu cơng thc khơng bĩn phân là 100% thì khi bĩn 200 kg N trong 1 ln làm năng sut tăng 115%, nhưng nu chia làm 2 ln bĩn, năng sut tăng 150%, chia làm 4 ln bĩn, năng sut tăng đn 200%. Điu này cho thy nu
24. 14 cung cp phân đm kp thi và đúng lúc thì làm tăng năng sut rõ rt và hiu qu ca đu tư cao, giá thành sn phm h thp, sn xut cĩ lãi. Lương Đc Loan (1996) [29] khi tng kt t hơn 50 thí nghim chính quy v cây cà phê trng trên đt nâu đ basalt ca Dak Lak cho rng bĩn đm t 45 135 kg N/ha làm tăng 25% s cp cành và tăng 16% khi lưng r. Căn c vào loi đt, tính cht đt, đa hình cũng như năng sut ca vưn cây tùy thuc vào loi cà phê và trình đ canh tác ca ngưi dân mà Nguyn Xuân Trưng, Lê Văn Nghĩa, Lê Quc Phong, Nguyn Đăng Nghĩa (2000)[63] đ ngh nơng dân cĩ th áp dng lưng phân đm bĩn cho cà phê vi kinh doanh trên mt ha trong mt năm (bng 1.5) Bng 1.5 Lưng phân đm đu tư theo năng sut và loi đt Loi đt Năng sut Lưng phân đm (tn nhân/ha) (kg/ha/năm) Rhodic Ferralsols < 2 240 280 (FRr) 2 4 280 400 Đt nâu đ 4 6 400 500 Các loi đt khác < 2 260 320 2 4 320 450 Trương Hng, Tơn N Tun Nam và CTV (1996) [19] khi tin hành thí nghim t mc khơng bĩn phân đm đn mc ti đa 382 kg N cho cà phê vi cĩ năng sut t 2 3 tn nhân/ha đã khuyn cáo cho tng vùng trng cà phê như sau: vùng Buơn Ma Thut (Dak Lak), đ đt năng sut 2 3 tn nhân/ha cn bĩn 340 382 kg N. vùng Êa Kar (Dak Lak) đ đt năng sut 2 tn nhân/ha cn bĩn 200 220 kg N. vùng Dak Uy (Gia Lai) đ đt năng sut t 1,0 1,6 tn nhân/ha cn bĩn 200 220 kg N. Trên nn 150 kg P 2O5 + 300 kg K 2O/ha, bĩn tăng phân đm t 0 300 kg N/ha cĩ tác dng làm tăng s cp lá/cành, tăng khi lưng qu và tăng năng sut cà phê nhân, nu bĩn trên 300 kg N/ha thì trong nhiu trưng hp đã xy ra kh năng
25. 15 tăng mc đ rng qu và t l nhim rp, cui cùng là năng sut gim. Trên nn 300 kg N + 300 kg K 2O, bĩn phân lân t 0 200 kg P2O5/ha cĩ tác dng làm tăng s cp lá/cành, làm gim t l nhim rp xanh, cành khơ, mc đ rng qu nên tăng năng sut, nhưng hiu qu và năng sut cao nht mc 150 kg P 2O5/ha; trên mc đĩ năng sut cĩ tăng nhưng khơng chc chn. Trên nn 300 kg N + 150 kg P 2O5, bĩn kali t 0 400 kg K 2O/ha thì c năng sut ln hiu qu kinh t đu tăng t 0 300 kg K2O; vưt qua mc đĩ, hiu sut đu tư bt đu gim. Dùng phân bĩn làm tăng năng sut cà phê, nhưng bĩn phân theo kt qu ca thí nghim đng rung ch da vào t l cht dinh dưng trong đt khơng cho kt qu chc chn nhng vùng tương t, nên Y Ka Nin H’Drơk đ ngh cn phi nghiên cu chn đốn dinh dưng qua lá đ đ xut quy trình bĩn phân hp lý cho cà phê và áp dng rng rãi cho sn xut, (Y Ka Nin H’Drơk, 2002)[72]. Trình Cơng Tư (1996)[65] thc hin thí nghim trên nn 100 kg P 2O5 + 200 kg K 2O bĩn phân đm tăng t 200 lên 300 và 400 kg N/ha cho cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak, thì năng sut thu đưc 1,93; 2,12 và 1,86 tn nhân /ha, trong trưng hp này tăng N gp 2 ln nhưng năng sut khơng tăng mà cịn gim cho thy tính cân đi th hin khá rõ, nu khơng thit lp cân đi dinh dưng thì năng sut thp hiu qu kinh t kém. Rõ ràng, nu khơng phi đt nâu đ thì vic đu tư phân khống tương đi cao nhưng năng sut khơng bao gi đt như năng sut ca cà phê trng trên đt nâu đ. Đĩ chính là đc tính ưu vit ca đt nâu đ mà khơng mt loi đt nào cĩ th so sánh đưc. V s ln bĩn trong năm đ đt đưc năng sut cao cũng cĩ nhiu ý kin khác nhau: Trương Hng (1997) [20] cho rng bĩn 4 ln trong năm (1 ln vào mùa khơ và 3 ln trong mùa mưa) cho năng sut cao nht. Vũ Cao Thái và nnk (1999) [57] cũng cho rng bĩn đm 4 ln trong năm theo t l đu mùa mưa 25 30%, gia mùa mưa 30 35%, cui mùa mưa 25 30%, đu mùa khơ 5 15%. Như vy, cĩ th thy cĩ 1 ln bĩn phân đm vào mùa khơ giúp cây sinh trưng, phát trin tt. Nhưng thơng thưng vào mùa khơ Tây Nguyên luơn xy ra tình trng khơ hn thiu nưc
26. 16 nghiêm trng thì bĩn phân đm vào lúc nào khi đt khơng đ m ? Hơn na, v mt sinh lý thì cà phê vi yêu cu phi cĩ khong thi gian khơ hn ít nht là 2 tháng sau thu hoch đ cây phân hĩa mm hoa. Vì vy, la chn thi đim bĩn phân đm vào mùa khơ là mt vn đ khá hp dn, làm sao cây cà phê va phân hĩa mm hoa va sinh trưng khe đ to cành d tr cho năm sau, vì cà phê vi khơng ra hoa trên đt cũ nên cành d tr là yu t cơ bn cu thành năng sut cho năm sau. 1.2.2.2 S dng phân lân cho cà phê vi P đĩng vai trị quan trng trong đi sng t bào ca thc vt. P là thành phn ca phospholipit hp cht quan trng cu to nên h thng màng sinh hc. P là thành phn nịng ct ca cht nucleoprotein, trong đĩ nĩ liên kt cht ch vi N. Vì vy, khi cây tăng trưng hình thành nhiu t bào mi, mơ mi phi cĩ thêm nhiu nucleoprotein nên cây cn c N và P. Nhng hp cht phc tp tham gia vào quá trình hơ hp và quang hp đu cĩ cha P, (Võ Minh Kha, 1995)[23]. P xúc tin vic ra r giúp cây hút khống, đc bit P rt nhy cm vi cà phê con nht là giai đon kin thit cơ bn. Cây cà phê hot đng là nh các hp cht cao năng: ADP, ATP, đu cha P giúp cây hút nưc, khống và trao đi vn chuyn nguyên liu lên lá đ tham gia vào quá trình sinh tng hp protein, axít nucleic, gluxít, lipit. P cĩ mt trong các enzyme oxy hĩa kh quan trng trong cây như NAD, NADP, FAD, Thiu P cây hút N vào b tích lũy trong lá dng N khống nhiu chưa chuyn thành dng N protein đưc và đĩ chính là mơi trưng dinh dưng thun li cho vic phát trin ca nhiu loi nm bnh (Lê Văn Căn, 1985) [7]. Thiu P cây cà phê phát trin kém, cịi cc, chm ln, lá cng, màu sc ti li, thân mng, r kém phát trin. Đc bit thiu P cây th phn, th tinh kém, ht lép, hoa qu hay rng sm. Phn ln phân lân nưc ta sn xut t ngun nguyên liu Apatit loi 1 cĩ hàm lưng > 33% P2O5 dùng đ sn xut phân lân supe, loi 2 cĩ t 26 33% P 2O5 dùng đ sn xut phân lân nung chy. Trong quá trình sn xut phân lân nung chy cĩ trn thêm cht dn nhit CaO và SiO 2 nên phân lân nung chy phát huy khá tt trên đt chua. Theo chương trình điu tra tng hp h sinh thái cà phê (Phm Quang Anh, 1984) [1] đi vi cà phê hu ht đu trng trên đt chua cĩ pH KCl = 4,5 5,5.
27. 17 Phân lân cĩ tác dng kích thích s ra r nên trong quá trình chit, giâm cành, ngưi ta thưng trn bu đt vi phân lân giúp cành chit, cành giâm nhanh chĩng ra r. Đi vi cà phê giai đon vưn ươm phân lân đã đưc ng dng nhiu và cho kt qu rõ rt. De Geus, J. G.(1983) [12] cho rng cà phê cịn non phn ng mnh đi vi P, khi thiu P, r sinh trưng chm, hĩa g khơng đy đ. Giai đon cà phê thành thc phn ng khơng rõ đi vi P, song nĩ đc bit quan trng đi vi s hình thành qu và ht cà phê. Phan Th Hng Đo (1986) [14] khi tin hành thí nghim trn 2% lân Văn Đin vào bu đt ươm cà phê cho kt qu cây cà phê con giai đon vưn ươm sau 5 tháng cĩ khi lưng cht khơ ca b r non tăng 95% và phn thân lá trên mt đt tăng 60% so vi đi chng khơng bĩn lân. Khi trng mi cà phê, bĩn lĩt phân hu cơ trn vi 100% lưng phân lân ngay t đu là mt bin pháp ti ưu nht va gim s cơng bĩn phân mà cịn tăng hiu lc ca phân lân và phân hu cơ na. Theo Lương Đc Loan (1996) [29] bĩn phân lân cho cà phê trên đt nâu đ basalt cĩ nn hu cơ cao cũng làm tăng hiu lc ca lân, tăng h s s dng ca phân lân và làm gim lưng phân đm đ to ra 1 tn sn phm. Trên nn đt cĩ bĩn 15 tn phân chung thì bĩn phân lân làm tăng năng sut 13,3%, h s s dng phân lân là 23,8% và tit kim 24,8 kg N đ to ra 1 tn cà phê nhân. Nguyn Kh Hịa (1995) [15] khi nghiên cu hiu lc ca phân lân cho cà phê chè Ph Quỳ Ngh An cho rng phân lân cĩ kh năng làm cà phê tăng trưng mnh và to năng sut rõ rt, bĩn lân càng cao thì năng sut càng tăng và năng sut đt cao nht khi bĩn lân lên ti 200 kg P 2O5/ha, tăng năng sut 143% so vi mc khơng bĩn. Ngưc li mt s tác gi khác: Lê Hng Lch, Lương Đc Loan (1997)[24], Lê Hng Lch (1997)[25] cho rng khơng phi phân lân khơng cĩ hiu lc hay hiu lc thp đi vi cà phê trên đt nâu đ basalt mà vn đ là vic s dng chúng cĩ cân đi vi đm và kali hay khơng?. Kt qu nghiên cu ca Vin nghiên cu cà phê cho rng nhu cu phân lân đi vi cà phê kinh doanh khơng cao và hiu qu nhiu khi khơng rõ rt trên đt nâu đ basalt. Tơn N Tun Nam (1993) [32] khi nghiên cu t hp NPK cho thy mc lân cao 200 kg P 2O5/ha chng nhng khơng làm tăng năng sut mà cịn cĩ nh hưng ngưc li. Trương Hng, Tơn N
28. 18 Tun Nam và CTV (1996) [19] cho rng bĩn lân các mc 75, 150, 225 kg P 2O5/ha năng sut đt đưc ln lưt t 2,12; 2,17 đn 2,20 tn nhân/ha nhưng s khác bit này khơng cĩ ý nghĩa v mt thng kê. Trong khi đĩ theo điu tra ca Lê Ngc Báu (2001) [5] trên các vưn cà phê cĩ năng sut cao > 5 tn nhân/ha thì lân đưc bĩn dao đng t 30 đn 295 kg P 2O5/ha, bình quân là 96 kg P 2O5/ha và nu so vi quy trình đưc B Nơng nghip & Phát trin Nơng thơn ban hành (1987)[28] (150 kg P 2O5/ha) thì lưng phân lân thp hơn nhiu nhưng vn đt đưc năng sut cao. Trương Hng, Tơn N Tun Nam và CTV (1996) [19] cho rng: "Lưng phân lân bĩn cho cà phê thay đi trong phm vi rng t 42 → 180 kg P 2O5/ha nhưng năng sut thì khơng thay đi my và khơng ph thuc vào lưng phân lân bĩn vào vì h s s dng gia lân cĩ sn trong đt là 17,7 quá cao so vi h s s dng phân lân bĩn vào (2,3). Lân ch tham gia 8,2% vào cu thành năng sut trong khi đĩ t hp NK tham gia đn 69,7% cu thành năng sut". Ngưc li Lương Đc Loan và Lê Hng Lch (1996)[30] cho rng: "Trong tt c các trưng hp bĩn phân lân nung chy đu làm tăng năng sut cà phê nhân t 5 41% so vi khơng bĩn lân. Trên nn N và kali cao mun đt năng sut cao phi bĩn lân cao mi cĩ hiu qu. Bĩn 100 kg P 2O5/ha bi thu 2,2 t nhân/ha trong khi bĩn 200 kg P 2O5/ha bi thu 8,2 t nhân/ha cùng trên nn 300 kg N + 300 kg K 2O". Theo Nguyn Xuân Trưng, Lê Văn Nghĩa, Lê Quc Phong, Nguyn Đăng Nghĩa (2000) [63] thì lưng phân lân đưc bĩn cho cà phê vi tùy theo loi đt và năng sut đt đưc mà đ ngh bĩn phân lân như sau (bng 1.6) Bng 1.6 Lưng phân lân đu tư theo năng sut và đt trng Loi đt Năng sut Lưng phân lân (tn nhân/ha) (kg/ha/năm) Rhodic Ferralsols < 2 150 180 (FRr) 2 4 180 200 Đt nâu đ 4 6 200 240 Các loi đt khác < 2 180 200 2 4 200 220
29. 19 V s ln bĩn hu ht các tác gi đu thng nht là bĩn lân ch bĩn mt ln cùng vi phân hu cơ vào đu mùa mưa cho hiu qu cao nht bi phân lân là loi phân chm tan và hiu lc cĩ th kéo dài trong nhiu tháng mi cĩ tác dng. Phan Quc Sng (1996) [55] cho rng: nên bĩn kt hp phân hu cơ cùng mt đt vi ln bĩn phân hĩa hc, đc bit là phân lân cùng trn vi phân hu cơ. Khơng nên bĩn phân lân quá mun bi vì nu bĩn phân xong gp thi kỳ khơ hn ngay thì khơng phát huy đưc hiu lc ca phân bĩn. Phan Quc Sng đ ngh bĩn phân lân như sau: 40% vào tháng 6 7 và 60% vào tháng 10 11. Rõ ràng, vi đc tính chm tan ca phân lân và khí hu thi tit Tây Nguyên bĩn 60% lân vào tháng 10 11 là khơng hp lý vì tháng 11 Tây Nguyên là tháng bt đu mùa khơ hn. 1.2.2.3 S dng phân kali cho cà phê vi Mc dù kali là mt trong ba nguyên t mà cây trng cn vi s lưng nhiu nht nhưng nghiên cu v kali cịn rt ít bi kali rt linh đng. Kali khơng tham gia vào cu to thành phn cu trúc hay hp cht hu cơ ca thc vt, nhưng kali cn thit trong hu ht các tin trình thit yu nhm gi vng đi sng ca cây trng. Hot đng quang hp và hơ hp xy ra là do tin trình hot đng ca các enzyme. Kali li đĩng vai trị then cht trong s hot hĩa hơn 60 enzyme trong cây. Nh cĩ tính di đng cao nên kali cĩ chc năng vn chuyn các sn phm quang hp v cơ quan tích lũy như qu, ht, thân, c, (Vũ Hu Yêm, 1995)[70] . . . Do vy, kali làm tăng năng sut, phm cht nơng sn, tăng đ ln ca ht và gim rng qu do thiu dinh dưng (Cơng Dỗn St, Phm Th Đồn, Võ Đình Long, 1995) [49]. Kali làm tăng áp sut thm thu nh vy tăng kh năng hút nưc ca r, điu khin hot đng ca khí khng giúp cây quang hp đưc c trong điu kin thiu nưc. Kali đĩng vai trị quan trng trong s phân chia t bào. Do tác đng đn quá trình quang hp và hơ hp nên kali nh hưng đn vic trao đi N và protein. Kali làm tăng lưng nưc liên kt trong t bào, điu hịa s xâm nhp CO2 và thốt hơi nưc nên kali cĩ tác dng giúp cây cà phê chng li điu kin khc nghit như khơ hn, giá lnh. Kali tăng cưng to bĩ mch, đ dài, s lưng, b dày ca giác mơ nên chng đưc đ ngã. Khi thiu kali vic vn chuyn và tích lũy hydrat cacbon gim, N khống
30. 20 khơng chuyn thành N protein nên sn phm kém ngt. Thiu kali cây khơng th s dng nưc và các dưng cht khác t đt hay t phân mt cách hu hiu. Khi thiu kali, lá cây thưng b un cong r rưi, lá khơ dn t ngồi rìa dc theo mép vào gân lá, cây chm phát trin, qu chín chm, phm cht nơng sn kém, ht nh. Đ tăng trưng mnh và khe cây cn hp thu mt lưng ln kali nhưng kali là mt dưng cht di đng khá mnh trong cây cũng như trong đt. Kali tham gia vào hu ht nu khơng mun nĩi là tt c các tin trình sinh hc trong cây mà khơng tr thành mt phn ca mt hp cht hu cơ (Cơng Dỗn St, Phm Th Đồn, Võ Đình Long, 1995)[49]. Kali cĩ tác dng điu chnh mi quá trình trao đi cht và các hot đng sinh lý đng thi cĩ tác dng điu chnh đc tính lý, hĩa hc ca keo nguyên sinh cht. Kali giúp cho cây tin hành quang hp bình thưng, đy mnh s di chuyn hydrat cacbon t lá sang các b phn, do đĩ kali làm tăng cưng hot đng quang hp ca lá (Lê Văn Căn, 1978) [8]. Theo De Geus, J.G. (1973) [90], cây cà phê cn nhiu kali đc bit là thi kỳ phát trin phình to ca qu và chín. giai đon này, kali trong lá cĩ th gim đáng k nên bĩn kali thưng đưc tin hành vào đu mùa mưa, chia làm 2 hay nhiu ln. Hàng năm 1 ha cà phê sinh trưng bình thưng cũng ly đi ít nht là 145 kg K 2O. Theo Forestier, F. (1969) [89], thiu kali thưng xut hin trên lá già t lá th 3, 4 tr vào mà khơng xut hin trên lá non. Nu thiu kali trm trng thì qu rng nhiu, cành mnh khnh d khơ và cht. Lưng kali va phi t 150 300 kg K2O/ha s n đnh năng sut cà phê khong 3 4 tn nhân/ha. Trong các mi tương tác thì tương tác NK là cht ch nht. Trình Cơng Tư, Lương Đc Loan, Thái Phiên (1996) [66] cho rng phân kali hu như ít cĩ nh hưng đn sinh trưng ca cà phê thi kỳ kin thit cơ bn. Khi tăng lưng kali t 25 75 kg K 2O/ha trên nn N và P thay đi thì các ch tiêu như: chiu cao cây, đưng kính tán, chu vi gc, s cp cành, khi lưng r, . . . đu thay đi khơng đáng k.
31. 21 Trình Cơng Tư (1996) [65] khi theo dõi t l cây b sâu đc thân và rp vy xanh tn cơng trên cà phê cho thy bĩn kali t 25 75 kg K 2O/ha cĩ th gim t l cây b sâu đc thân t 3,4% xung 0,6% và cây b rp vy xanh gim t 5,9% xung 1,8%. Tuy nhiên, đi vi cà phê kinh doanh kali li cĩ tác dng mnh đn sinh trưng và năng sut. Lê Ngc Báu (1997)[4] khi điu tra trên các nơng h sn xut cà phê cĩ năng sut bình quân > 5 tn nhân/ha các tnh Tây Nguyên (Gia Lai, Dak Lak, Kon Tum) cho rng mc bĩn kali mà ngưi dân thưng s dng là khá cao t 400 500 kg K 2O/ha gp 2 đn 2,5 ln so vi quy trình (quy trình bĩn 200 kg K2O/ha). Mt s thí nghim khác đưc thc hin Tây Nguyên khi bĩn kali tăng gp 2 đn 3 ln so vi quy trình thì năng sut khơng cịn tương quan thun vi lưng bĩn kali na, nhưng cũng khơng nh hưng đn sinh trưng, phát trin ca cây cà phê. Nguyn Xuân Trưng, Lê Văn Nghĩa, Lê Quc Phong, Nguyn Đăng Nghĩa (2000) [63] đ ngh mc bĩn kali cho cà phê vi trên các chân đt và năng sut đt đưc như sau (bng 1.7) Bng 1.7 Lưng phân kali đu tư theo năng sut và đt trng Loi đt Năng sut Lưng phân kali (tn nhân/ha) (kg/ha/năm) Rhodic Ferralsols < 2 220 260 (FRr) 2 4 260 400 Đt nâu đ 4 6 400 550 Các loi đt khác < 2 240 300 2 4 300 450 S ln bĩn đi vi kali cho cà phê chưa đưc thng nht. Theo Nguyn Xuân Trưng và nnk (2000) [63] thì bĩn 4 ln trong năm theo t l như sau: 20 25% vào đu mùa mưa, 30 35% vào gia mùa mưa, 30 35% vào cui mùa mưa và 5 10% vào đu mùa khơ. Theo Trương Hng, Tơn N Tun Nam và CTV (1996) [19] bĩn 4 ln trong năm vào các tháng 3, 5, 8, 11, cho năng sut cao nht và khác bit cĩ ý nghĩa vi bĩn 3 ln nhưng khơng khác bit vi bĩn 5 ln. Phan Quc
32. 22 Sng (1996) [55] cho rng mi năm cĩ th bĩn t 3 4 ln. Nu bĩn 3 ln trong năm thì s s dng lưng phân mi ln vào các thi gian như sau: 30% vào tháng 3 4, 40% vào tháng 6 7 và 30% vào tháng 10 11. T trưc đn nay cĩ nhiu ý kin tha nhn bĩn đm vào mùa khơ giúp cây sinh trưng mnh to cành d tr cho năm sau. Nhưng bĩn kali vào mùa khơ thì hu như chưa thy cĩ ý kin nào ng h. Hơn na, mùa khơ Tây Nguyên đi vi cà phê là giai đon phân hĩa mm hoa và hình thành qu nhưng s phát trin qu giai đon này rt chm. Theo Phan Văn Tân (2001) [56] giai đon này gi là giai đon “đu đinh”, nhu cu kali chưa cao nên chưa cn b sung kali vào lúc này. 1.2.2.4 S dng phân hn hp NPK cho cà phê vi Rõ ràng bĩn phân hn hp NPK nghĩa là cùng lúc cung cp ít nht 3 nguyên t đa lưng cn thit cho đi sng cây trng. Đi vi cà phê đưc mnh danh là “cây quý tc” địi hi dinh dưng cao thì bĩn phân hn hp NPK càng cĩ ý nghĩa v mt dinh dưng nhưng đng thi gim s cơng bĩn phân đơn riêng r khá ln. Tuy nhiên, ưu đim ca cây cà phê cũng như cây cơng nghip dài ngày khác là thi kỳ kinh doanh kéo dài vài ba chc năm nên cĩ th xây dng cơng thc NPK thích hp cho cây trên tng loi đt. Khi nghiên cu cân đi NPK vi năng sut và phm cht cà phê Trình Cơng Tư (2000) [67] cho rng trên nn PK (P1 = 100, P 2 = 150, P 3 = 200 kg P 2O5/ha; K 1 = 200, K 2 = 300, K 3 = 400 kg K 2O/ha) bĩn đm t 200 đn 400 kg N/ha cĩ làm thay đi năng sut cà phê khá rõ, tương quan gia các nguyên t cho thy bĩn N cao trên nn P và kali cao mi làm tăng năng sut cà phê đưc. Cịn trên nn P và K thp cĩ bĩn tăng N cũng khơng làm thay đi năng sut cà phê. Đi vi thí nghim này năng sut ca cơng thc P3 K3 tăng 1,5 tn nhân/ha so vi cơng thc P1 K1. Tơn N Tun Nam (1993) [32] tin hành cân đi P trên nn NK (N0 = 0, N 1 = 150, N 2 = 300 kg N/ha; K 0 = 0, K 1 = 150, K 2 = 300 kg K 2O/ha) và kt qu cho thy trên nn N 0K0 cĩ bĩn lân tăng t 0 đn 200 kg P 2O5/ha nhưng năng sut khơng cĩ s khác bit cĩ ý nghĩa gia các nghim thc, thm chí mc lân cao nht 200 kg P2O5/ha cịn làm gim năng sut so vi khơng bĩn và bĩn 100 kg P 2O5/ha. Nhưng khi thay đi nn NK tăng lên thì năng sut li tăng lên rõ rt và đt cao nht nn
33. 23 N2K2 = 3,37 tn nhân/ha tăng 2,13 tn nhân/ha so vi nn N0K0. Như vy, khơng phi phân lân khơng cĩ tác dng trong vic nâng cao năng sut cà phê mà vn đ là phi hp cân đi gia 3 yu t NPK. Trên nn N 0K0 dù cĩ tăng P cũng khơng tăng năng sut nhưng trên nn N 2K2 tăng P đu làm tăng năng sut khá rõ t 3,16 lên 3,69 tn nhân/ha. Khi nghiên cu các thành phn dinh dưng trong lá cà phê vi, Trương Hng (1999) [20] cho rng gia các nguyên t N, P, K trong lá cĩ tác đng tương h vi nhau nhưng gia các nguyên t K, Ca, Mg li cĩ tác đng đi kháng. Do vy, cn tìm hiu cân đi kali trên nn NP. Khi nghiên cu v vn đ này, Trình Cơng Tư (1996) [65] tin hành thí nghim bĩn kali t 200, 300, 400 kg K 2O/ha trên nn NP (N1 = 200, N 2 = 300, N 3 = 400 kg N/ha; P 1 = 100, P 2 = 150, P 3 = 200 kg P 2O5/ha) cũng như N và P 2O5 trên nn ca 2 yu t cịn li thp thì đu khơng phát huy hiu lc ca K, thm chí bĩn K mc cao cịn làm gim năng sut. Nhưng khi tăng nn cho cân đi vi mc tăng ca K thì năng sut đã thay đi khá rõ và tăng cao khi tăng K mc cao nht. Nu tăng mc N và P 2O5 cao mà khơng tăng kali s làm gim năng sut thy rõ. Như vy, cĩ th thy bĩn phân hn hp là vơ cùng cĩ li nhưng khơng phi mc đ nào cũng đưc mà phân hn hp bĩn cho cà phê phi đt t l thích hp mi đem li năng sut cao. Theo Phan Quc Sng (1996) [55] bĩn phân NPK theo t l 1 : 0,75 : 1 là thích hp nht cho cà phê vi. Nhưng Trình Cơng Tư (1996) [64] li cho rng t l 1 : 0,5 : 1 là thích hp hơn c. Theo kt qu ng dng bĩn phân ca Trương Hng, Tơn N Tun Nam và CTV (1996)[19] cho thy bĩn phân bo đm theo liu lưng và t l thích hp thì năng sut đt đưc tương đi cao và cĩ hiu qu kinh t ln, trong s 6 đim ng dng bĩn phân cho cà phê ca 2 tnh Dak Lak và Kon Tum cĩ các t l N : P : K là: 1: 0,3 : 0,83; 1: 0,3 : 0,91; 1: 0,4 : 1,05; 1: 0,4 : 1; 1: 0,68 : 0,57 và 1: 0,6 : 0,6 thì năng sut bin đng t 1,74 đn 3,80 tn nhân/ha, trong đĩ bĩn phân theo t l 1: 0,68 : 0,57 đt năng sut thp nht 1,74 tn nhân/ha nhưng bĩn phân theo t l 1: 0,3 : 0,91 đt năng sut cao nht 3,80 tn
34. 24 nhân/ha. Phan Kim Hng Phúc (2000) [42] cho rng cây cà phê cn dùng lưng N và K gp ba ln so vi lưng P nên phân hn hp NPK tng hp phi đưc sn xut theo t l 1 : 0,3 : 1 là hp lý hơn c. Vì vy, cĩ th xem t l 1: 0,3 : 1 ca N : P : K là thích hp cho cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak. 1.2.2.5 S dng phân trung, vi lưng cho cà phê vi Vì yêu cu ca cây trng cũng như cà phê đi vi các nguyên t trung, vi lưng khơng cao nên khi phát hin ra s thiu ht chúng thì b sung vào s cĩ hiu lc tc thi. Cũng chính vì yêu cu khơng cao đĩ đơi khi b sung quá tha dn ti tình trng ng đc đi vi cây hoc cn tr s hút dinh dưng khác. Tơn N Tun Nam (1996) [34] khi nghiên cu triu chng bin dng lá non ca cà phê vi cho thy: triu chng này xut hin khơng phi ch trên vưn cĩ ch đ chăm sĩc kém mà cịn xut hin ngay trên vưn cĩ ch đ chăm sĩc tt, bĩn đy đ NPK. Sau 2 năm x lý vi các cơng thc bĩn borax 20 kg/ha, bĩn ZnSO 4 20kg /ha, bĩn ZnSO 4 + borax 20 kg/ha, phun ZnSO 4 0,4%, phun boric axít 0,3%, phun nutrazin 0,4% vi cơng thc đi chng khơng x lý. Kt qu cho thy cơng thc phun ZnSO 4 0,4% cĩ t l cây b bnh thp nht 3,57%, cơng thc phun nutrazin cũng cĩ t l bnh tương đi thp 8,92%, trong khi đĩ các cơng thc bĩn vào đt đu đt hiu qu thp, bin đng t 17,85 đn 33,14% cây cĩ lá bin dng. Phan Quc Sng (1996) [55] cho rng t l phân đm cn dùng ít nht là 1/3 dng phân sunfat đm đ tăng lưng lưu huỳnh b sung vào trong đt nhm khc phc hin tưng bc lá ca cà phê. Bĩn phân sunfat đm nên tin hành vào đu v mà khơng bĩn vào đt cui vì s làm cho thi gian qu chín kéo dài thêm. Hồng Thanh Tim (1990) [59] khi nghiên cu hin tưng bc lá trên cà phê vi Nơng Trưng Vit Đc III cho rng bc lá là do s thiu ht nguyên t lưu huỳnh. Nu bĩn (NH 4)2SO 4 trc tip vào gc hoc hịa tan phân (NH 4)2SO 4 phun qua lá thay cho phân urea đu cĩ th khc phc đưc bnh bc lá, trong đĩ phun qua lá t ra cĩ hiu lc nhanh hơn so vi bĩn trc tip vào gc. Canxi trong đt ngồi tác dng như mt nguyên t dinh dưng nĩ cịn điu hịa phn ng ca đt giúp cho vi sinh vt hot đng thun li tng hp và phân gii
35. 25 cht hu cơ, tăng cưng hút lân. Nhiu tác gi khi nghiên cu v đt trng cà phê đu đ ngh bĩn vơi theo đnh kỳ đ duy trì phn ng ca đt, tăng đ bn ca đồn lp. Đc bit vi vùng Tây Nguyên nên bĩn t 700 1000 kg CaO/ha theo chu kỳ 3 năm 1 ln. Đi vi magiê cho đn nay chưa cĩ cơng trình nào trong nưc cơng b là cà phê vi cĩ hin tưng thiu magiê nên kt qu nghiên cu v magiê cũng như hiu qu ca bĩn phân magiê chưa đưc thơng báo đy đ. 1.2.3 Nhng nghiên cu phân bĩn hu cơ cho cà phê vi 1.2.3.1 Hiu qu ca phân chung đi vi cà phê vi Dak Lak Kt qu nghiên cu cà phê thi kỳ vưn ươm ca Vin nghiên cu cà phê cho thy vic bĩn lĩt phân chung vào bu đt khơng nhng ci to lý, hĩa tính đt mà cịn gim đ chua, tăng cưng hot đng vi sinh vt háo khí, cung cp thêm cho cây mt lưng đm d tiêu, mt lưng oxy quan trng đ hơ hp và phân gii nhng hp cht hu cơ phc tp khĩ tan thành nhng hp cht hu cơ đơn gin d tan đng thi cung cp thêm mt s các nguyên t đa lưng, vi lưng đ cho cây sinh trưng tt và rút ngn thi gian trong vưn ươm (Phan Th Hng Đo, 1986)[14]. Theo Phan Quc Sng (1996) [55] khi trng mi, mi h bĩn t 10 20 kg phân chung tt, nu thiu phân chung thì phi cĩ t 10 20 kg phân hu cơ đem trn ln vi 0,3 kg phân lân nung chy hay super lân đem lp trong h trưc khi trng cà phê t 1 2 tháng rt tt cho s sinh trưng ca cây con. Cht hu cơ đi vi cà phê cĩ tm quan trng đc bit, vì th nu lưng phân chung khơng đ thì phi tìm mi bin pháp đ cung cp ngun cht hu cơ cho lơ trng cà phê như: trng xen cây đu đ, cây phân xanh trong lơ cà phê đ ly nguyên liu t gc và ép xanh. T gc tt cũng là mt bin pháp tích cc đ duy trì và tăng thêm cht hu cơ cho tng h cà phê. Quá trình phân gii và chuyn hĩa cht hu cơ trong đt trng cà phê cũng làm tăng quá trình chuyn hĩa t P 2O5 khĩ tiêu thành P 2O5 d tiêu cĩ li cho yêu cu dinh dưng khống ca cây cà phê. Trong tng s 36 h điu tra 3 tnh Tây Nguyên: Dak Lak, Gia Lai và Kon Tum cĩ năng sut bình quân là 5,15 tn nhân/ha, Lê Ngc Báu (1996)[3] tìm thy
36. 26 cĩ đn 50% s vưn bĩn phân chung mc bình quân 15 20 tn/ha vi chu kỳ bĩn 2 năm mt ln, năng sut cà phê cĩ cao đu do nn tng phân chung cao him khi tìm thy năng sut ca vưn cà phê cao mà ch cĩ bĩn phân hĩa hc. Theo Vũ Hu Yêm (1995) [70] sau khi vùi phân chung vào đt thưng mùn hĩa mt phn và tác dng như mt sn phm hình thành trong quá trình lên men, nh hiu ng khi lưng mà làm n đnh đưc cu trúc đt. Đi vi cây trng cn cĩ r ăn sâu đc bit là cây cà phê, cao su thì tính cht vt lý ca đt đĩng vai trị quan trng hơn tính cht hĩa hc. Khi nhng tính cht vt lý đt st gim mnh thì khơng th cĩ vưn cây đt năng sut cao theo mong mun cho dù cĩ bĩn đy đ phân hĩa hc. Khi lưng hu cơ ca đt b st gim thì nhng tính cht vt lý đt như: ch đ m, đ xp, cu trúc, đồn lp, cp ht cĩ giá tr nơng hc và các hot tính sinh hc đt đu st gim theo. Theo Lương Đc Loan (1996) [29] thì bĩn 13 tn phân chung/ha đã làm tăng lưng P 2O5 d tiêu t 3,8 mg/100 g đt lên 8,5 mg/100g đt. Tác dng này cĩ ý nghĩa ht sc quan trng vì bn cht đt nâu đ là đt chua cĩ nhiu Fe 3+ , Al 3+ di đng nhiu nên luơn c đnh P2O5 dng d tiêu thành dng P 2O5 khĩ tan, Fe, Al(OH) 2 H2PO 4 ↓ kt ta, cây cà phê khơng s dng đưc (Lê Văn Căn, 1978)[8]. Vì vy, nu bĩn phân lân nhiu, nht là bĩn theo phương pháp bĩn vãi trên mt s to điu kin cho lân tip xúc vi đt càng nhiu càng d b c đnh nên hiu lc phân lân thưng thp là do nguyên nhân này. Tng kt hơn 50 thí nghim chính quy Lương Đc Loan (1996) [29] cho thy cĩ đn 90 98% trưng hp bĩn phân hu cơ cho cà phê (bao gm phân chung, phân xanh hoang di, . . .) đu cho bi thu cao. Trong đĩ cĩ ti 51% trưng hp bĩn phân chung cho bi thu t 150 300% năng sut cà phê. Đc bit là gim t l rng qu khá rõ t 19,7% (khơng bĩn hu cơ) xung 4,5% (cĩ bĩn 20 tn phân chung). Trình Cơng Tư (1996) [65] cho rng bĩn phân hu cơ ngồi vic cung cp cho cây cà phê nhiu cht dinh dưng rt quý cịn cĩ tác dng tăng cưng hiu qu phân đm trên cơ s đĩ giúp cho cây cà phê sinh trưng khe, phát sinh nhiu cành hu hiu, làm gim đáng k t l rng qu và nâng cao năng sut mt cách rõ rt.
37. 27 Trên nn khơng cĩ bĩn phân hu cơ dù cĩ đu tư phân khống cao 400 kg N 200 kg P 2O5 400kg K 2O/ha cũng khơng th đt đưc năng sut 2,5 tn nhân/ha. Song ch cn b sung 5 tn phân chung/ha vic đt đưc mc tiêu năng sut nĩi trên là rt d dàng ngay c đi vi mc phân khống thp hơn 300kg N 150kg P 2O5 200kg K 2O/ha. Tương t năng sut cà phê nhy vt trên 3 tn nhân/ha khi cĩ s gia tăng bĩn phân khống trên nn 10 tn phân chung/ha. Như vy, bĩn cân đi hu cơ khống khơng nhng cĩ tác dng nâng cao năng sut cà phê mà cịn cĩ tác dng gim thp đáng k lưng phân khống cn thit đ to ra mt đơn v sn phm. Hiu lc ca phân khống tăng lên khá rõ khi cĩ bĩn phân hu cơ đy đ. 1.2.3.2 Vai trị và hiu qu ca phân xanh và tàn dư thc vt đi vi cà phê vi Khi nghiên cu tp đồn cây phân xanh, cây đu đ đ b sung lưng hu cơ vào lơ cà phê, Tơn N Tun Nam (1996) [35] kt lun trng xen mung hoa vàng là mt k thut bt buc các vưn cà phê trng mi và kin thit cơ bn. Lương Đc Loan (1996) [29] tin hành nghiên cu bĩn phân hu cơ cho cây cà phê cĩ tin hành bĩn phân xanh, cho thy cĩ đn 90 98% trưng hp bĩn phân hu cơ cho cà phê (bao gm phân chung, phân xanh hoang di, . . .) đu cho bi thu cao. Trong đĩ cĩ ti 51% trưng hp bĩn phân chung cho bi thu t 150 300% và 53% trưng hp bĩn phân xanh bi thu t 100 250%. Trên đt nâu đ basalt vi nn: 150 kg N 100 kg P 2O5 250 kg K 2O/ha bĩn phân chung, thân lá lc và mung hoa vàng đu cho bi thu cao. Nghiên cu v vn đ này Lương Đc Loan (1996) [29] đã cĩ kt lun: "bt kỳ loi hu cơ nào vùi vào đt cũng đu làm tăng các tính cht vt lý và hĩa hc đt, đc bit là các cht d tiêu đưc gii phĩng nhiu hơn. Lưng bĩn càng nhiu càng tt, phân hu cơ va là điu kin va là phương tin đ điu khin đ phì nhiêu thc t ca đt. Tìm mi cách đ b sung hu cơ cho đt trng cà phê là mt bin pháp qun lý đt khơng th thiu đưc trong vic thâm canh cà phê". Lê Ngc Báu (1996)[3] khi điu tra trên 36 h cĩ năng sut cao ca các tnh Dak Lak, Gia Lai, Kon Tum cho thy phân chung s dng khá ph bin nhng
38. 28 h này trung bình bĩn 15 20 tn/ha bĩn cách năm s cho hiu lc cao nht, khơng nhng cung cp dinh dưng cho cây cà phê mà cịn tăng hiu lc ca phân khống. Khi vùi tàn dư hu cơ vào gc cà phê trên nn:150 kg N 100 kg P 2O5 200 kg K 2O/ha đ tui th 6 đã làm gim t l rng qu và tăng năng sut cà phê đáng k, nu vùi 20 tn thân cây lc hay 20 tn thân mung hoa vàng thì làm tăng t 161% đn 180% năng sut qu tươi so vi khơng bĩn phân hu cơ, t l rng qu gim đáng k t 19,7% xung cịn 3,7% (Lương Đc Loan, 1996) [29]. Kt qu điu tra ca Lê Ngc Báu (1996) [3] v các h sn xut gii cho thy cĩ trên 50% s vưn đưc ép xanh các tàn dư thc vt cĩ sn trên lơ hoc đưa t nơi khác đn, điu đĩ cho thy ngưi nơng dân đã thy rõ vai trị ca phân xanh. Bin pháp này khơng nhng cĩ tác dng ci thin đưc tính cht vt lý ca đt, tăng kh năng hot đng ca b r, tăng kh năng gi m mà cịn cĩ tác dng nâng cao năng sut rõ rt. Kt qu nghiên cu ca Vin Khoa hc K thut Nơng Lâm Tây Nguyên cũng cho thy: bin pháp đào rãnh ép xanh các tàn dư thc vt trên lơ đã cĩ tác dng làm tăng năng sut t 20 30% so vi đi chng và các ch tiêu v lý hĩa tính ca đt đu đưc ci thin rõ rt, mc đ tích lũy đu trên 5%, đng thi cĩ tác dng tiêu dit kén sâu bnh hi cho cà phê. Đây là mt khâu k thut khơng khĩ mà bt kỳ ngưi nơng dân nào cũng làm đưc. H Cơng Trc, Phm Quang Hà (2004) [62] cho bit vic ct ta to hình cà phê hàng năm cho t 3997 đn 5537 kg cht khơ/ha. Nu tr li cho đt phn sinh khi này cũng cĩ nghĩa là cung cp cho đt t 52,4 94,1 kg N; 3,1 5 kg P; 23,6 45,4 kg K; 15,6 23,3kg Ca và 10,8 17,7 kg Mg/ha. Do đĩ, khơng tn dng ngun sinh khi này coi như hàng năm chúng ta đã mt đi 159 kg urê, 61,8 kg lân Văn Đin và 69 kg KCl/ha. Theo Lê Hng Lch, Trình Cơng Tư (2005) [26], hiu qu ca các mc bĩn phân đm và tàn dư hu cơ đn năng sut cà phê th hin khá rõ. Đt khơng bĩn tàn dư hu cơ dù bĩn đ 200 kg N cũng khĩ đt đưc 2,5 tn nhân/ha. Trong khi đĩ, vi nn 5 tn tàn dư hu cơ ch cn bĩn 150 kg N cũng đt đưc gn 3,0 tn nhân/ha, tăng 23,65%, cịn bĩn 10 tn tàn dư hu cơ cho năng sut > 3,5 tn nhân/ha
39. 29 c hai mc đm 150 N và 200 N. Vi đt khơng bĩn tàn dư hu cơ, cây ch s dng đưc 37% s đm bĩn vào, vi đt cĩ bĩn tàn dư hu cơ, h s s dng phân đm luơn > 46%. Tn dng ngun tàn dư hu cơ hàng năm sn cĩ trên lơ vùi tr li cho đt làm tăng s phát trin ca b r cà phê, gim mc đ rng qu, gim t l tươi/nhân và tăng năng sut cà phê nhân t 29 80%. 1.2.3.3 Hiu qu ca phân hu cơ vi sinh đi vi cà phê vi Dak Lak Ti Nơng trưng Phưc Sơn, bĩn lân hu cơ vi sinh t 500 1000 kg/ha khơng thy cĩ s khác bit gì v năng sut so vi bĩn 500 kg lân Văn Đin. Nhưng ti Nơng trưng 715 A cũng lưng phân như trên, năng sut li cĩ phn tăng lên nghim thc bĩn 800 kg lân hu cơ vi sinh/ha, tăng 11,3% so vi đi chng bĩn 500 kg lân Văn Đin/ha (Trương Hng, Tơn N Tun Nam, 1996) [18]. Trương Hng, Tơn N Tun Nam (1996) [18] cũng tin hành thí nghim hiu lc ca phân sinh hĩa hu cơ biomix ti 2 đa đim Vin nghiên cu cà phê Êa Kmat và Nơng trưng cà phê Vit Đc. Kt qu cho thy bĩn phân biomix cho cà phê cĩ phn ng chưa rõ ràng, năng sut cĩ tăng nhưng chưa cĩ ý nghĩa v mt thng kê so vi đi chng bĩn phân khống. Ti Vin nghiên cu cà phê, bĩn 1500 kg biomix/ha năng sut gim so vi đi chng, đn khi tăng lên 2000 kg biomix thì năng sut mi tăng 10%. Nơng trưng cà phê Vit Đc, bĩn biomix t 1500 2000 kg/ha năng sut ch tăng t 1,9 đn 4,6% so vi đi chng nhưng s khác bit này khơng cĩ ý nghĩa v mt thng kê. 1.3 Kt qu nghiên cu thang dinh dưng khống cho cà phê 1.3.1 Trên th gii Trong các ln Hi ngh Th nhưng Quc t (World Congress of Soil Science WCSS) và Hi ngh hip hi cà phê th gii (Congress of International Coffee Organization CICO) đã cĩ nhiu ln nhc đn phương pháp chn đốn dinh dưng trên cây như mt bin pháp hu hiu đ tăng năng sut cây trng và đu tư cĩ hiu qu ngun phân bĩn. Nghiên cu v vn đ này các nhà khoa hc trên th gii đã giúp cho cây cà phê ca nưc mình tăng năng sut đáng k như: Cooil Hawaii, 1954 (dn qua
40. 30 Đồn Triu Nhn, 1984[39]), Chaverri Costa Rica, 1957 (dn qua Đồn Triu Nhn, 1984 [39]), Loue Cơte d’Ivoire (1958)[93], Forestier Cng hịa Trung Phi (1962)[87], Benac Cameroon (1967) [77], Borget và cng s Cng Hịa Trung Phi (1969)[80], Malavolta Brazil (1990)[94]. Nam Ning, 1903 (dn qua Đồn Triu Nhn, 1984 [39]) là ngưi đu tiên s dng phương pháp phân tích lá chè và xây dng nhng yu t cn thit đ b sung dinh dưng cho cây chè nhm nâng cao năng sut và phm cht chè. T đĩ đn nay phương pháp này đã áp dng cho hu ht các loi cây trng như: cam, thuc lá, cao su, cà phê, . . . và nĩ mang li hiu qu vơ cùng to ln mà li ít tn kém hơn các phương pháp khác. Cooil và nhng ngưi cng s, 1954 (dn qua Đồn Triu Nhn,1984 [39]) Hawaii tin hành phân tích lá cà phê và đưa ra thang chun v nhu cu dinh dưng cho cây cà phê da trên cơ s phân tích cp lá th 3. Khi cĩ thang chun dinh dưng, vic áp dng kt qu này đ bĩn phân cho cà phê trên phm vi c đo nên năng sut cà phê Hawaii tăng lên rõ rt và thc s tr thành nơi cĩ năng sut cà phê cao nht th gii. Năm 1957, Chaverri Costa Rica (dn qua Đồn Triu Nhn,1984 [39]) cũng tin hành phân tích lá cà phê chè và xây dng đưc mc đ tha, thích hp, thiu dinh dưng cho cà phê chè nưc này. Theo Chaverri hàm lưng N thích hp trong lá đu mùa mưa là 3,0%, vưt quá gii hn này đưc xem là tha N. Hàm lưng P trong lá bin thiên t 0,12 đn 0,14% là thích hp, gii hn trên và dưi ca mc thích hp là biu hin tha và thiu P trong lá. V kali, Chaverri cho rng hàm lưng t 1,5 đn 2,5% đưc xem là mc đ thích hp nht cho cà phê Costa Rica. V can xi, hàm lưng thích hp ln hơn 1,5%. Như vy, cĩ th thy t nhng năm 50 ca th k trưc mà Chaverri Costa Rica đã cĩ nhng chn đốn khá chính xác v nhu cu dinh dưng khống ca cà phê nên đã cĩ nhng đ ngh hu ích giúp cho Costa Rica nâng cao năng sut cà phê vi mc đu tư hp lý. Năm 1958, Loue, A. Ivory Coast [93] đưa ra giá tr dinh dưng khống cp lá th 3 và nhn xét khá thn trng v dinh dưng khống cà phê như sau: Hàm
41. 31 lưng N trong lá t 1,5 1,8% là thiu nghiêm trng. mc này, cà phê cĩ nhng biu hin ra trng thái bên ngồi, dù cĩ b sung N vào giai đon sau thì cây cũng đã khng hong N ri nên rt khĩ cĩ th điu khin năng sut ca cà phê. Hàm lưng N t 2,5 2,8% là thiu ít, nghĩa là trong lá đang cĩ xu hưng thiu. Hàm lưng N t 2,8 3,0% cn bĩn ít và t 3,0 3,3% cĩ th tha N. mc này nu duy trì trong thi gian dài cĩ nguy cơ cho nm bnh phát trin mnh khơng cĩ li cho cà phê. Đi vi P Loue cho rng nu P trong lá 3,0% dn đn khng hong Ca và Mg bi kali trong cà phê luơn là nguyên t đi kháng ca Ca và Mg nên kali dư tha s làm cho kh năng hút Ca và Mg gim xung nghiêm trng gây khng hong. Loue cho rng Ca/K > 0,6 là thích hp, khi quan sát nhng chân đt nghèo canxi thì hàm lưng ca Ca trong lá vn đt trên 1,2% vào đu mùa mưa. Như vy, cĩ th kim sốt đưc mc đ dinh dưng tha, thiu, thích hp đ điu chnh lưng phân cho phù hp vi mc tiêu và thc trng dinh dưng ca vưn cây. Đĩng gĩp ca Loue khơng nhng cĩ giá tr trong nưc mà cịn vưt ra ngồi biên gii đn vi các quc gia khác và cho ti ngày nay nhn xét đĩ vn cịn nguyên giá tr. Năm 1962, Forestier, F. [87] Cng hịa Trung Phi đã nêu ra quan đim v giá tr ca phương pháp chn đốn lá cho cà phê vi qua 4 năm nghiên cu [88]. Forestier đã thành cơng trong vic đưa ra nhng gii hn ti thích cho cà phê vi vào tháng 4 là N = 3,05%, P = 0,13 0,14%, K = 1,8 2,0%, Mg = 0,35% và t l N/P > 18 là cĩ triu chng thiu P. Như vy, cĩ th thy nu đưa ra đưc quan đim đúng giúp cho nhà nghiên cu cĩ đnh hưng rõ ràng và nhanh chĩng thành cơng vì th mà cơng trình nghiên cu ca ơng đã sm đưa vào s dng gĩp phn thúc đy năng sut cà phê ca Cng hịa Trung Phi tăng nhanh rõ rt.
42. 32 Năm 1967, Benac, R. [77] nghiên cu nhu cu các nguyên t đa lưng trong cây cà phê vùng Bamoun thuc Cameroon. Benac cũng đã lp nên gii hn ti thích cho cà phê Bamoun ca Cameroon như sau: N = 2,8 3,3%, P = 0,12 0,15%, K = 1,5 2,5%, Mg = 0,30 0,36%, Ca = 1,4 1,6%, N/P = 12,6 16,5 là thích hp, cân đi. Năm 1969, Borget và cng s [79] tìm thy cà phê robusta mi tương quan cht ch v hàm lưng dinh dưng trong lá đu mùa khơ vi năng sut. Borget đ ngh các mc đ ti hn cho cà phê robusta Cng hịa Trung Phi gĩp phn làm thay đi ch đ canh tác và năng sut cà phê. Năm 1969, Forestier, F. [89] cho rng lc lp và ty th ca lá cà phê cha mt lưng canxi nht đnh, lưng canxi thay đi tùy theo tui cây, tui càng cao thì lưng canxi càng ln và bin đng t 1 2% và khong thích hp là 1,2 1,6%. Như vy, cĩ th thy các nưc châu Phi đng lot nghiên cu nhu cu dinh dưng ca cà phê và xây dng thang dinh dưng trên lá đ bĩn phân theo chn đốn dinh dưng va tăng năng sut li đt hiu qu kinh t cao t nhng năm 60 ca th k 20. Năm 1973, Beaufils, E. R. [78] trong hi ngh khoa hc đt ln th 1 ca Trưng Đi hc Natal, Nam Phi, đã đưa ra phương pháp: DRIS Diagnosis and Recommendation Integrated System (H thng kt hp chn đốn và đ xut), trong đĩ cây cà phê và cao su là 2 cây đưc gii thiu mu đ bĩn phân theo chn đốn dinh dưng và đưc làm tăng năng sut. Sau đĩ hàng lot các cơng trình ca Jones, C.A.(1981)[91]; Malavolta, E.(1990)[94]; Bataglia,O. C.; Santos, W. R.; Quaggio, J. A. (2001) [75]; Bataglia,O. C.; Santos, W. R.; Quaggio, J. A. (2004) [74] phát trin phương pháp này trên nhiu loi cây trng khác như cây ăn qu, cây c làm thc ăn gia súc, c ci đưng, khoai tây, đu tương, chè, . . . Riêng trên cây cà phê, t s ca các nguyên t đa lưng đưc đưa ra khá khác bit vi các tác gi khác N/P = 20,3 , N/K = 1,41, P/K = 0,07. Năm 1982, Vin nghiên cu cà phê Ruiri (dn qua Nguyn Tri Chiêm, 1994 [9]) ca n Đ đã phân tích 8688 mu lá đ thit lp chính xác thc trng dinh dưng khống trong cây cà phê ca n Đ trng trong điu kin cĩ cây che bĩng,
43. 33 đu tư thâm canh mc trung bình, sn xut theo kiu bn vng. T đĩ x lý tính tốn và đưa ra cơng thc hưng dn bĩn phân cho 896 h sn xut cà phê. C 3 năm h tin hành mt ln. Năm 1984, Carvajal Costa Rica [83] thit lp đưc thang dinh dưng khống trên lá cho cây cà phê chè ca Costa Rica (bng 1.8) Bng 1.8 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê chè Costa Rica Mc đ % cht khơ N P K Ca Mg Thiu 2,8 > 0,20 > 2,7 > 1,7 > 0,35 Trong thang dinh dưng này, Carvajal đã ch rõ mc đ ca tng nguyên t các ngưng dinh dưng. Nhưng so vi các thang dinh dưng khác ca các tác gi trên th gii thì hàm lưng N trong lá mc thp, hàm lưng P li cao hơn nhiu và đc bit là kali quá cao, hu ht gii hn đ li quá rng nên khĩ chn đốn đ bit dinh dưng ti thích. Tuy thang chun này mi đưc thit lp năm 1984 nhưng cho thy mc đ ca các nguyên t chưa tht thuyt phc và cũng khơng thy cĩ khuyn cáo gì v kali cĩ hin tưng xa x trong cây cà phê. Năm 1987, Willson, K. C. Compilation [98] cũng cơng b thang dinh dưng khống trong lá cà phê (bng 1.9). Thang dinh dưng mà Willson, K. C. đưa ra là khá thuyt phc hu ht các ngưng gii hn ca các nguyên t đa lưng. Tuy nhiên, gii hn thiu quá thp trong thc t ít cĩ mc đ này trong cây nên khĩ phát hin ra s thiu ht này.
44. 34 Bng 1.9 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Compilation Mc % cht khơ đ N P K Ca Mg Thiu 3,3 > 0,15 > 2,2 > 1,5 > 0,36 Ngồi ra Willson, K. C. cịn đưa ra thang dinh dưng cho các nguyên t vi lưng cn thit cho cà phê (bng 1.10). Bng 1.10 Thang dinh dưng vi lưng trên lá cà phê vi Compilation Mc đ Vi lưng (ppm trong cht khơ 60 0C) Mn Zn Cu B Mo Thiu 200 > 70 > 40 > 90 > 0,50 Nu so vi các thang dinh dưng khác thì cho thy N mc tương đi cao, P thích hp, kali cũng thích hp song kali gii hn thiu quá thp. Bi hu ht các tác gi đu cho rng 1,5% là gii hn dưi ca kali, trong khi Willson li cho rng kali thiu khi mc < 1,2%, nu như mc này thì cà phê đã biu hin ra triu chng bên ngồi nên giá tr ca vic chn đốn dinh dưng khống trong cây khơng cịn na. Phương pháp này hơn các phương pháp khác ch là đánh giá chính xác lưng dinh dưng ca cây cà phê khi mà nĩ chưa biu hin ra triu chng bên ngồi.
45. 35 Năm 1990, Malavolta, E. Brazil [94] tin hành trên cà phê chè đã xác đnh thang dinh dưng khống trên lá vi kt qu tin cy (bng 1.11) Bng 1.11 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê chè Brazil Mc đ % cht khơ N P K Ca Mg Thiu 3,5 > 0,23 > 2,7 > 1,7 > 0,39 So vi thang dinh dưng trưc mà tác gi cùng vi Lotte xây dng năm 1970 thì thang này cĩ nhiu kim nghim hơn. Nhưng khong gii hn và cao tương đi hp nên kt qu phân tích thưng nm trong phm vi xác sut, do đĩ khĩ đánh gía chính xác. Mc đ ti ưu li quá rng so vi mc cao và gii hn. Do vy rt khĩ xác đnh mc đ hp th dinh dưng trong cây. Đng thi các mc gii hn ca các ch tiêu đưc tác gi xây dng khơng đưc x lý theo thut tốn nên mc đ tin cy cịn thp. Giá tr ca các ch tiêu đưa ra tương đi cao so vi các thang dinh dưng do các tác gi khác xây dng, nht là đi vi N, P, K. 1.3.2 Trong nưc Nghiên cu thành lp thang dinh dưng khống trên lá cũng như bĩn phân theo chn đốn dinh dưng cho cà phê Vit Nam cịn nhiu hn ch. Năm 1971, Brandt, V. H. [82] chuyên gia ngưi Pháp nghiên cu các đn đin cà phê Dak Lak, s lưng đn đin cũng như din tích cà phê cịn rt ít nhưng ơng cũng đưa ra mt s giá tr ban đu v phân vơ cơ bĩn cho cà phê vi trong báo cáo “Chn đốn vơ cơ cho các đn đin cà phê Dak Lak”. Tuy nhiên, báo cáo này cũng ch mi nêu ra mt s cơng thc phân bĩn vơ cơ thích hp cho vài vùng cà phê Dak Lak và cũng chưa đưc kim nghim rng rãi.
46. 36 Năm 1984, Đồn Triu Nhn [39] khi xưng vic chn đốn dinh dưng cho cây cà phê vi Tây Nguyên trong thi kỳ kinh doanh ti các đa đim: nơng trưng cà phê Đồn Kt (Dak Lak), nơng trưng cà phê Ia Blang (Gia Lai), nơng trưng cà phê Ia Sao (Gia Lai). Tm thi Đồn Triu Nhn đưa ra các giá tr ti hn cho cà phê vi Tây Nguyên vào đu mùa mưa (bng 1.12). Bng 1.12 Thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Tây Nguyên Ch tiêu (% cht khơ) Thiu Đ Tha N 3,30 P 0,15 K 2,30 Ca 1,80 Mg 0,50 Đây là ln đu tiên đưa ra nhn đnh v tình hình dinh dưng khống trong cây cà phê vi Tây Nguyên, nhưng cĩ th nĩi tác gi thc hin trong bi cnh nghiêm ngt, tt c các nơng trưng đu thc hin theo quy trình nghiêm túc mà chưa h cĩ s sáng to v k thut chăm sĩc, to hình, ghép chi ca ngưi dân trng cà phê nên dinh dưng trong cây cà phê tương đi n đnh. Mc đ mà tác gi đưa ra là tương đi hp lý cĩ th tham kho đ nghiên cu tip theo. T năm 1986 1990, Nguyn Tri Chiêm (1994)[9] tip tc nghiên cu chn đốn dinh dưng lá đ cĩ cơ s bĩn phân hp lý cho cà phê vi Dak Lak. Cách làm cũng như nhng giá tr mà ơng đưa ra chưa cĩ tính thuyt phc cao vì tr s ti hn nm trong khong quá rng. Vi khong gii hn đĩ, các loi cà phê cĩ năng sut khác nhau đu cĩ th đt đưc, vì th rt khĩ cĩ kh năng đ chn đốn và điu khin bĩn phân theo chn đốn dinh dưng. Mc đ mà Nguyn Tri Chiêm đưa ra ch da trên nhng vưn cĩ năng sut cao cịn các vưn trung bình và xu khơng thy ơng đ cp đn. Nhưng tm thi Nguyn Tri Chiêm cũng đưa ra nhng giá tr thích hp ban đu như sau: N = 2,8 3,5%, P = 0,11 0,15%, K = 1,6 1,8%, Ca = 1,2 1,6%, Mg = 0,25 0,35%. Như vy, cĩ th thy gii hn ca N t 2,8
47. 37 3,5% là khong gii hn quá rng mà cây cà phê t bình thưng đn tt đu đt đưc. Năm 2000, Trương Hng và cng s [22] tin hành xác đnh hàm lưng dinh dưng khống trên lá ca các vưn cà phê cĩ năng sut cao trên 5 tn nhân/ha ti Dak Lak. S lơ tin hành điu tra là 49 lơ thuc các cơng ty cà phê như: cơng ty cà phê Phưc An, cơng ty cà phê Thng li, cơng ty cà phê 53, nơng trưng Êa Sim, xã Qung Phú, cơng ty cà phê Êa Pok, nơng trưng 720, thành ph Buơn Ma Thut. Phm vi dinh dưng đưc xác đnh thích hp đi vi lá cĩ hàm lưng (% cht khơ) N = 3,07 3,21%, P = 0,121 0,127%, K = 1,82 2,02%, Ca = 0,80 0,90%, Mg = 0,45 0,53%. Đi vi đt cĩ hàm lưng hu cơ tng s HC% = 3,75 4,15%, N = 0,177 0,195%, P d tiêu = 3,61 4,77 mg/100g đt, K d tiêu = 20,53 26,33 mg/100g đt và pH KCl = 4,42 4,58. Nhng gii hn mà Đồn Triu Nhn (1984)[39] đưa ra cho cà phê vi Tây Nguyên phn ln nm trong phm vi ti thích ca các nhà nghiên cu như: Benac (1967)[77], Forestier (1966)[88], . . . Nguyn Tri Chiêm (1994)[9] đưa ra gii hn quá rng hơn na đ bo đm cho giá tr ti hn ơng cũng khơng đưa ra phương pháp tính tốn nên sc thuyt phc chưa cao. Trương Hng và CTV (2000)[22] cũng đã đưa ra giá tr thích hp cho cà phê cĩ năng sut cao > 5 tn nhân/ha. Vit Nam, nghiên cu bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá trên các loi cây trng khác cũng cịn nhiu hn ch. Trên cây cao su đã hơn 15 năm nghiên cu phương pháp bĩn theo chn đốn dinh dưng qua lá các tác gi Ngơ Th Hng Vân, Nguyn Th Hu và cng s (2005)[68] đã đưa ra mt s kt qu ban đu cho các dịng vơ tính cĩ năng sut cao, sinh trưng khe như RRIM 600, PB 235, VM 515, PB 235, PB 260 da vào vic thit lp ngưng hàm lưng dinh dưng trong lá trên cơ s phân tích thng kê gm 2 thơng s là tr s trung bình x và đ lch chun δ ca chúng: Mc đ rt thp nm trong khong < x 2δ Mc đ thp nm trong khong x 2δ → x δ Mc đ trung bình nm trong khong x δ → x + δ
48. 38 Mc đ cao nm trong khong x + δ → x + 2δ Mc đ rt cao nm trong khong > x + 2δ đ đánh giá tình trng ca vưn cây, khuyn cáo lưng phân bĩn cn phi đưc kho sát tip tc và xây dng mc hàm lưng dinh dưng khống trong lá cao su ca các dịng vơ tính mi cho phù hp vi tình hình thc t hin nay, đng thi đánh giá hiu qu ca phương pháp bĩn phân theo chn đốn dinh dưng trong điu kin ca Vit Nam. Như vy, trưc và sau bĩn phân mc đ hp thu dinh dưng vào lá cĩ nh hưng ln đn sinh trưng, phát trin, năng sut và tính bn vng ca cây trng nĩi chung và cây cà phê nĩi riêng. Nu dùng phương pháp bĩn phân truyn thng khơng th đáp ng đưc nhu cu dinh dưng ca cây cà phê trong sut giai đon sinh trưng phát trin, t thc t này sn xut cà phê địi hi phi cĩ phương pháp bĩn phân mi. Nhưng Vit Nam, ý tưng v vic xây dng thang dinh dưng khống trên lá và s dng thang dinh dưng đ chn đốn dinh dưng ca lá mà điu khin vic bĩn phân cho cà phê vi kinh doanh ch dng li mt s kt qu bưc đu ca Đồn Triu Nhn, Nguyn Tri Chiêm, Trương Hng. Dak Lak, vn đ này bưc đu đã đưc chú ý nhưng các tác gi chưa đưa ra đưc phương pháp nghiên cu cĩ tính thuyt phc, chính xác và h thng đ cĩ th vn dng vào sn xut. Nên nhng nghiên cu v lĩnh vc này và ng dng bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá cho cà phê đ đt đưc năng sut cao, tit kim phân bĩn nhưng đ phì đt khơng b gim sút, khơng gây ơ nhim mơi trưng mà cịn mang li hiu qu kinh t cao là vơ cùng cĩ ý nghĩa v khoa hc cũng như thc tin và là đng lc đ thúc đy sn xut cà phê Dak Lak phát trin.
49. 39 CHƯƠNG 2. ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1 Đi tưng Cây cà phê vi Coffea canephora var. robusta đ tui 10 15 trng trên đt nâu đ basalt FRr (Rhodic Ferralsols) ca Dak Lak. 2.2 Ni dung 2.2.1 Điu tra, đánh giá tình hình s dng phân bĩn ca nhân dân trng cà phê Dak Lak Chúng tơi tin hành điu tra đánh giá tình hình s dng phân bĩn, năng sut và hiu qu kinh t ca 86 h trng cà phê trên 3 huyn Krơng Ana, Êa Kar, Buơn Đơn, tnh Dak Lak, trong thi gian t tháng 4/2002 đn 4/2003. Ni dung điu tra gm: + Điu tra tình hình s dng phân bĩn và năng sut cà phê vi Dak Lak; + T l NPK và năng sut cà phê vi Dak Lak + Phân hu cơ và năng sut cà phê vi Dak Lak + T l lưng phân vơ cơ và năng sut cà phê vi Dak Lak + Hiu qu kinh t ca vic s dng phân bĩn cho cà phê vi Dak Lak. 2.2.2 Nghiên cu chn đốn dinh dưng khống qua lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak Đ tin hành xây dng thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak chúng tơi đã tin hành các Cơng ty, Nơng trưng cà phê: Êa Pok, Êa Tul, Tháng 10, Thng Li, Krơng Ana, Chư Pul, Êa H’nin, tnh Dak Lak. Trong thi gian t tháng 4/1997 đn 12/2001. Ni dung: + Thc trng dinh dưng khống trong đt và lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak; + Tương quan gia hàm lưng mt s nguyên t dinh dưng khống trong đt, lá vi năng sut cà phê vi kinh doanh Dak Lak;
50. 40 + Tính giá tr trung bình và đ lch chun ca các ch tiêu trên lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak; + Thit lp thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak; + Vn dng DRIS đ chn đốn dinh dưng qua lá cà phê vi kinh doanh Dak Lak. 2.2.3 Bưc đu th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng qua lá cho cà phê vi kinh doanh ti Dak Lak Th nghim này đưc tin hành trên 2 đa đim: cơng ty cà phê Thng Li và cơng ty cà phê Êa Pok. 2.2.3.1 Nghiên cu th nghim thang dinh dưng khống trên lá đ điu chnh lưng phân bĩn cho cà phê vi kinh doanh Cơng ty cà phê Thng Li * Vt liu dùng trong th nghim: Phân Urê: 46% N Phân Thermophotphat TMP hay cịn gi là phân lân nung chy Fused canxi magesium photphat FMP: 15% P 2O5 Phân Kali clorua KCl: 60% K 2O * Ni dung + Đánh giá thc trng dinh dưng khống trong đt và lá cà phê Thng Li; + Tương quan gia hàm lưng các nguyên t hĩa hc trong đt vi lá; + Vn dng DRIS đ chn đốn và xây dng cơng thc phân bĩn cho th nghim: Cơng thc 1: 300 kg N + 200 kg P 2O5 + 100 kg K 2O/ha (ĐC) Cơng thc 2: 276 kg N + 83 kg P 2O5 + 270 kg K 2O/ha Cơng thc 3: 276 kg N + 166 kg P 2O5 + 270 kg K 2O/ha Cơng thc 4: 300 kg N + 90 kg P 2O5 + 300 kg K 2O/ha + Theo dõi đng thái dinh dưng khống trên lá sau bĩn phân; + Năng sut th nghim; + Hiu qu kinh t. Đa đim Cơng ty cà phê Thng Li, tnh Dak Lak.
51. 41 Thi gian Thi gian tin hành t tháng 4/2003 đn 12/2003. 2.2.3.2 Hiu qu ca vic th nghim bĩn phân theo chn đốn dinh dưng kt hp phân hu cơ sinh hc cho cà phê vi Cơng ty cà phê Êa Pok * Vt liu dùng trong th nghim: Phân Urê: 46% N Phân Thermophotphat TMP hay cịn gi là phân lân nung chy Fused canxi magesium photphat FMP: 15% P 2O5 Phân Kali clorua KCl: 60% K 2O Phân Hu cơ sinh hc do Cơng ty cà phê Êa Pok sn xut theo cơng ngh chuyn giao ca Liên hip Khoa hc sn xut Cơng ngh hĩa hc (UCE),Trung tâm Khoa hc t nhiên và Cơng ngh Quc gia. Nguyên liu chính là than bùn đưc khai thác t m than bùn ca cơng ty cà phê Êa Pok, cĩ thành phn chính cht hu cơ OC = 33,85 %, N = 1,68 %, P2O5 = 0,33 %, K2O = 0,04 % đem v trn vi 1% CaO phơi mng 0,5m cho đn khi va đ m thì nghin mn và theo t l: Than bùn đã nghin sàng 1tn (1,30 m 3) + 50 kg phân lân nung chy + 4 kg urê + 2 kg vi lưng + 1kg ph tr OA + 1lít men cp II + 3lít mt r. Tin hành và trn theo lung cao 1,5m trong 20 25 ngày thì đưc sn phm phân bĩn hu cơ vi sinh. * Ni dung + Đánh giá thc trng dinh dưng khống trong đt và lá cà phê Êa Pok; + Tương quan gia hàm lưng các nguyên t hĩa hc trong đt vi lá; + Vn dng DRIS đ chn đốn và xây dng cơng thc phân bĩn cho th nghim: Cơng thc 1: 322 kg N + 144 kg P 2O5 + 360 kg K 2O/ha (ĐC) Cơng thc 2: 300 kg N + 120 kg P 2O5 + 300 kg K 2O + 1200 kg hu cơ sinh hc/ha Cơng thc 3: 225 kg N + 90 kg P 2O5 + 225 kg K 2O + 1500 kg hu cơ sinh hc/ha Cơng thc 4: 150 kg N + 60 kg P 2O5 + 150 kg K 2O + 1700 kg hu cơ sinh hc/ha + Theo dõi đng thái dinh dưng khống trên lá sau bĩn phân; + Năng sut th nghim;
52. 42 + Hiu qu kinh t. Đa đim Cơng ty cà phê Êa Pok, tnh Dak Lak. Thi gian Thi gian tin hành t tháng 4/2003 đn 12/2003. 2.3 Phương pháp nghiên cu + Phương pháp điu tra tình hình s dng phân bĩn và năng sut cà phê vi Dak Lak Trên din tích cà phê ca các cơng ty cà phê Dak Lak và ca nhân dân chn ngu nhiên 86 h trng cà phê vi giai đon kinh doanh cĩ din tích t 0,5 1,0 ha trên đt nâu đ basalt (Rhodic Ferralsols). Tin hành điu tra phng vn và trao đi vi các ch h hoc ch nhn khốn ca tng vưn v mc đ s dng phân bĩn và năng sut đt đưc theo phương pháp RRA (Rapid Rural Appraisal). Biu điu tra đã đưc thit k sn nhà trưc khi ra đng. Điu tra thu thp s liu thc t quy đi sang s liu nguyên cht ca các loi phân bĩn và sang cà phê nhân trên đơn v ha. + Phương pháp điu tra ly mu đt, lá và phân tích dinh dưng khống trong đt và lá cà phê vi Dak Lak . Chn vưn cây cho điu tra tình hình s dng phân bĩn Vưn cây đưc chn mt cách ngu nhiên nhưng phi là vưn cây cĩ din tích t 5.000 m 2 đn 20.000 m 2 cĩ đ đng đu cao, cĩ đ tui t 10 đn 15 tui. Trên mi vưn cây tin hành: Ly mu lá: Mu lá đưc ly vào thi đim tháng 4 hàng năm khi sp bt đu mùa mưa, lúc này chưa cĩ bĩn phân cho cây cà phê. Thi gian ly mu lá t 8 cho đn 10 gi sáng, khơng ly sm quá cũng khơng ly mun quá, khơng ly lá vào bui chiu. Trên vưn, lá đưc ly theo 5 đim chéo gĩc, mi đim ly lá trên 5 cây lin nhau ri gp li thành 1 mu gm 10 cp lá, cp lá đưc ly là cp lá th 3 tính t ngn vào nm tng trung tán ca cây. Lá đưc ly khơng d tt, khơng sâu bnh, khơng b rách và ngay đt lá đĩ khơng mang qu. Lá ly xong phi x lý nhit ngay trong 24 gi đ tránh quá trình lên men đang hot đng. Nu đa đim ly mu gn phịng thí nghim thì lá đem v cho vào t sy điu khin nhit đ lên 105 0C trong 5 phút đ dit men ri h xung 80 0C sy khơ trong 4 6 gi. Lá sy
53. 43 xong thì x lý cho qua rây 1 mm ri ct trong bình hút m đ phân tích. Nu đa đim ly mu xa phịng thí nghim thì lá x lý nhit đ dit men bng than hoc bp đin và tip tc ly mu khác, sau đĩ đem v phịng thí nghim tip tc như quy trình trên. Tng s mu lá đưc ly là 86 mu lá. Ly mu đt: Mu đt đưc ly rìa mép tán lá chiu thng đng xung đt nơi giao tán ca 2 cây cà phê. Trong vưn mu đt đưc ly theo 5 đim chéo gĩc cùng v trí vi ly mu lá. Ti mi đim, mu đt đưc ly đ sâu 0 30 cm cũng gp 5 mu trn chung thành mt mu. Khơng ly mu nơi b xĩi mịn hoc xác hu cơ tích lũy nhiu. Mu đt ly xong đem v phịng thí nghim phơi hong khơ trong mát, 3 ngày sau thì x lý cho qua rây 1 mm và 0,25 mm ri ch phân tích. Tng s mu đt đưc ly 86 mu đt. + Chn vưn cây cho xây dng thang dinh dưng khống trên lá cà phê vi Dak Lak Vưn cây đưc chn phi là vưn cây đi din cho các Nơng trưng, Cơng ty Êa Pok, Êa Tul, Tháng 10, Thng Li, Krơng Ana, Chư Pul, Êa H' nin cĩ din tích t 5.000 m 2 đn 20.000 m 2 cĩ đ đng đu cao, cĩ đ tui t 10 đn 15 tui, đ tui sung sc nht ca cây cà phê. Trên tng Cơng ty, Nơng trưng cĩ 3 loi hình vưn: vưn tt là vưn cĩ năng sut 4,1 6 tn nhân/ha, vưn trung bình là vưn cĩ năng sut t 2,1 4 tn nhân/ha, vưn xu là vưn cĩ năng sut < 2 tn nhân/ha. Ly mu lá và phân tích lá ging như phn trên.Trên tng Cơng ty, Nơng trưng cĩ 3 loi hình vưn (tt, trung bình, xu), trên tng loi hình vưn ly 5 mu lá nên tng s mu lá ly trên mt nơng trưng là 15 mu, ly mu trên 7 nơng trưng nên tng s mu lá đưc ly trong mt năm là 105 mu lá. Vic thit lp thang dinh dưng khống trên lá đưc tin hành trong 5 năm nên tng s mu đưc ly là 525 mu lá. Ly mu đt và phân tích đt ging như phn trên. Trên tng cơng ty, nơng trưng cĩ 3 loi hình vưn (tt, trung bình, xu), trên tng loi hình ly 5 mu đt theo 5 đim chéo gĩc ri trn li vi nhau thành mt mu đt. Trên tng nơng
54. 44 trưng ly 3 mu đt nên 7 nơng trưng ly 21 mu đt, tin hành trong 5 năm nên tng s mu đt là 105 mu. + Thit lp tương quan các nguyên t hĩa hc ca đt, lá vi năng sut cà phê Dak Lak. Tt c các s liu sau khi phân tích thì đưa vào đ tính tương quan xem xét các mi quan h ca các nguyên t hĩa hc gia đt vi lá bng phn mm Excel. Thit lp tương quan các nguyên t hĩa hc ca lá vi năng sut Tt c các s liu gia lá và năng sut đưc sp xp thành 1 bng gm: n hàng, n ct (mi ct là 1 bin) mà tính tương quan đ xem xét các mi quan h gia chúng bng phn mm Excel. Thit lp tương quan các nguyên t hĩa hc ca đt vi năng sut Tt c các s liu ca đt và năng sut cũng đưc sp xp thành 1 bng gm: n hàng, n ct (mi ct là 1 bin) mà tính tương quan đ xem xét các mi quan h gia chúng bng phn mm Excel. + S dng phương pháp tính tốn các bc thang dinh dưng khống trong lá theo hàm phân b chun mà Ngơ Văn Hồng (1975)[17], Ngơ Th Hng Vân và Cng s (2005)[68] đã vn dng lý thuyt DRIS (Diagnosic and Recommendation Integrated System) do Beaufils đ xut đ thit lp thang dinh dưng khống trong lá cao su, nay chúng tơi áp dng cho cà phê Dak Lak như sau: . Đ lch chun δ : 2 δ = ∑ ( x x ) n (n 1) . Giá tr trunh bình x : x = ∑ xi / n Trong đĩ : n : Dung lưng mu quan trc xi : s liu quan trc ln th i. . Thang dinh dưng đưc thit lp: Rt thiu : < x 2δ Thiu : x 2δ → x δ Trung bình : x δ → x + δ
55. 45 Ti ưu : x + δ → x + 2 δ Tha : > x + 2 δ Sau Beaufils các nhà nghiên cu khơng đánh giá vic tha, thiu dinh dưng da trên 1 nguyên t mà da trên s cân bng ca nhiu nguyên t, đ thy rõ mi mc ca nguyên t này li cĩ mc cân đi ca các nguyên t khác như mi mc ca N li cĩ mt mc ca P và K cân đi tương ng. Trên cơ s nhn thc đy đ v cân bng ti thích nghiên cu các t l N/P, N/K, P/K, K/Ca, K/Mg, . . . đi đn thit lp sơ đ DRIS (Diagnosic and Recommendation Integrated System) đ chn đốn dinh dưng cho cây cà phê vi Dak Lak. + Chn vưn cây cho th nghim cơng ty cà phê Thng Li và Êa Pok Vưn cây đưc chn đ đt th nghim là vưn cây đi din cho cà phê ca cơng ty cà phê Thng li và Êa Pok cĩ din tích t 5.000 m 2 đn 20.000 m 2 cĩ đ đng đu cao, cĩ đ tui t 10 đn 15 tui. + Ly mu lá: Mu lá đưc ly theo các đt như sau: Đt 1 vào thi đim cui tháng 4 hàng năm (trưc khi bt đu th nghim) khi sp bt đu mùa mưa, lúc này chưa cĩ bĩn phân cho cây cà phê; s mu lá đưc ly là 5 mu lá, cách ly mu lá ging như cách ly lá xây dng thang dinh dưng. Đt 2 vào thi đim sau bĩn phân đt 1 (1 tháng) trên các ơ th nghim, cĩ 4 cơng thc nhưng 3 ln lp li nên s mu đưc ly là 12 mu lá; Đt 3 vào thi đim sau bĩn phân đt 2 (1 tháng) trên các ơ th nghim, 12 mu đưc ly; Đt 4 vào thi đim sau bĩn phân đt 3 (1 tháng) trên các ơ th nghim,12 mu đưc ly. Tng s mu lá ca th nghim đưc ly là 41 mu. + Ly mu đt: Mu đt ly theo 1 đt: 5 mu đt. Vào thi đim cui tháng 4 cùng đt vi ly mu lá trưc khi bt đu th nghim, s mu đt đưc ly là 5 mu; . Phương pháp phân tích hàm lưng dinh dưng trong đt và lá
56. 46 * Đt: Các ch tiêu theo dõi và phương pháp phân tích đưc thc hin theo quy trình phân tích hin hành ca các phịng thí nghim trong c nưc. Các ch tiêu đưc th hin như sau: pH KCl: Phương pháp đin cc chn lc hydro. Dùng dung dch KCl 1N tác đng vi đt trong 15 phút trên máy lc theo t l đt/dung dch KCl là 1/2,5 sau đĩ đ lng trong 2 gi ri đo trc tip bng máy pH meter. Mùn%: Phương pháp Tiurin. Oxy hĩa cac bon bng K2Cr 2O7 0,4N trong mơi trưng H 2SO 4, lưng K 2Cr 2O7 tha sau khi oxy hĩa s đưc chun đ bng dung dch mui Mo tiêu chun, t lưng K 2Cr 2O7 đã dùng đ oxy hĩa cĩ th suy ra C. T C suy ra mùn bng cách nhân vi h s 1,724. N%: Phương pháp Kjeldahl. Dùng axít sunfuric đc và cht xúc tác cơng phá mu đt đ oxy hĩa cac bon trong cht hu cơ. Axít sunfuric thốt oxy và sinh SO 2, SO 2 kh oxy ca đm hu cơ sinh ra NH 3 tác dng vi axít sunfuric sinh ra (NH 4)2SO 4. Dùng NaOH trung hịa axít và phân ly (NH 4)2SO 4, NH 3 bay ra đưc làm lnh trên h thng sinh hàn to thành NH 4OH thu hi vào bình đng axít boric 1%. Ri chun đ bng HCl 0,05N cho đn khi va xut hin màu tím và suy ra N tng s. P2O5%: Phương pháp so màu quang đin. Dùng H 2SO 4 đc kt hp vi HClO 4 70% làm xúc tác cơng phá mu đt nhit đ cao đ chuyn tồn b lân hu cơ và vơ cơ khĩ tan thành d tan. Ri dùng molipdat amon cĩ cht kh hydrazin sunfat đ cho molipden tác dng vi P to thành phc cht màu xanh (phospho 3+ 2+ molipdat) và dùng Na 2SO 3 đ kh Fe thành Fe khi lên màu và đo trên máy quang ph k. K2O%: Phương pháp quang k ngn la. Dùng H 2SO 4 đc kt hp vi HClO 4 70% làm xúc tác cơng phá mu đt nhit đ cao đ chuyn tồn b kali thành dng d tan vào bình đnh mc 100 ml, lên th tích và lc. Ri tin hành đnh lưng kali bng phương pháp quang k ngn la, mi ion s phát ra ngn la nht đnh trong 1 ph. P2O5 dt (mg/100g đt): Phương pháp Oniani, lưng lân d tiêu trong đt đưc rút ra bng H 2SO 4 0,1N vi t l đt và dung dch acid là 1/25. Dùng dung
57. 47 dch hydrazin sunfat molipdat amon đ lên màu xanh ca dung dch cha lân. Cưng đ màu xanh biu hin nng đ ca P 2O5 d tiêu cĩ trong dung dch đt và đnh lưng P 2O5 d tiêu bng máy so màu quang đin. K2O dt (mg/100g đt): Phương pháp Matlova, lưng kali d tiêu trong đt đưc rút ra t đt bng dung dch CH3COONH 41N vi t l đt và dung dch amoni axetat là 1/10. Lc trong 1 gi ri lc ly dch trong đưa vào máy đt sáng trên ngn la, tùy theo nng đ ca kali trao đi đưc s phát sáng qua kính lc kali. (Xác đnh kali bng quang k ngn la). Ca 2+ , Mg 2+ (lđl/100g đt): Phương pháp Trilon B. Dùng mui trung tính KCl 1N đ đy ion Ca 2+ và Mg 2+ trên keo đt ra ngồi dung dch đt theo t l 1/40. Ri dùng dch tiêu chun Trilon B 0,025N chun đ dch lc đ đnh lưng tng Ca 2+ và Mg 2+ ri đnh lưng riêng Ca 2+ và suy ra Mg 2+ . * Lá: Các ch tiêu theo dõi và phương pháp phân tích thành phn dinh dưng trên lá cũng theo phương pháp thơng dng ca các phịng thí nghim trong c nưc. Các ch tiêu đưc th hin theo phương pháp như sau: N (% cht khơ): Phương pháp Kjeldahl. Cân 0,5 g bt lá khơ đã qua rây 1 mm (như phn x lý mu lá). Cơng phá mu lá bng H 2SO 4 đc cĩ h tr ca HClO 4 15% trên nhit đ cao cho đn khi mu lá trng hồn tồn. Ri tin hành chưng ct như phân tích đm trong đt. P2O5 (% cht khơ): Phương pháp so màu quang đin. Cân 1 g bt lá khơ đã qua rây 1 mm (như phn x lý mu lá) vào chén s chu nhit ( nhit đ 600 0C) ri đưa vào lị nung tro hĩa mu lá nhit đ 500 5200C và hịa tan mu tro lá bng HCl 10% ri chuyn tồn b vào bình đnh mc 100ml (dung dch này dùng đ phân tích P 2O5 %, K 2O %, CaO %, MgO %). T dch này hút lưng nht đnh và thêm dung dch C (hydrazin sunfat molipdat amon) đun nĩng dung dch s xut hin màu xanh. Ri tin hành đo trên máy so màu quang đin. Trong báo cáo dùng P% nên h s chuyn sang P% = P 2O5% x 0,438. K2O (% cht khơ): Phương pháp Quang k ngn la.T dung dch phân tích P2O5% ta hút lưng nht đnh đ pha lỗng 10 ln (thưng kali trong cây cao trong
58. 48 đt) ri tin hành đnh lưng kali bng phương pháp quang k ngn la, mi ion s phát ra ngn la nht đnh trong 1 ph. Trong báo cáo dùng K% nên h s chuyn sang K% = K 2O% x 0,830. CaO và MgO (% cht khơ): Phương pháp Trilon B. Hút mt lưng dch lc phân tích P 2O5% và K 2O% trên trung hịa bng NaOH 10% đn khi đi màu giy metyl da cam, thêm dung dch đm amoniac và chun đ bng Trilon B 0,025 N vi cromogen đen và murexit. Trong báo cáo dùng Ca%, Mg% nên h s chuyn sang Ca% = CaO% x 0,715, Mg% = MgO% x 0,603. + Phương pháp tính hiu qu kinh t Li nhun = Tng thu Tng chi NR: Li nhun = GR (TVCf + TVC1) Trong đĩ : GR: Tng giá tr cà phê = năng sut x giá cà phê Tng chi = TVCf + TVC1 TVCf: Chi phí phân bĩn TVC1: Chi phí lao đng, thu hái, ch bin sn phm, bơm tưi FIE = GR (TVCf + TVC1)/TVCf Hiu qu đu tư phân bĩn = (Tng thu tng chi)/ chi phí phân bĩn VCR: T sut li nhun do đu tư thêm phân bĩn = VY/CF VY: Tin thu đưc do bĩn phân thêm CF: Tin b ra đ mua thêm phân bĩn + Phương pháp b trí th nghim Th nghim đưc b trí theo khi ngu nhiên đy đ (Randomized complete block design) gm 4 cơng thc, 3 ln nhc li, 12 ơ cơ s. Mi ơ cơ s cĩ 9 cây cà phê, gia các ơ ngăn cách bi cây cà phê khơng th nghim và xung quanh th nghim, tng din tích cho 1 th nghim là 2.700 m2. Sơ đ b trí th nghim như sau: