Luận văn Nghiên cứu tình hình nhiễm thành phần loài giun sán đường tiêu hóa của vịt đẻ nuôi bán chăn thả tại huyện Tuy Phước tỉnh Bình Định và biện pháp phòng trị

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu tình hình nhiễm thành phần loài giun sán đường tiêu hóa của vịt đẻ nuôi bán chăn thả tại huyện Tuy Phước tỉnh Bình Định và biện pháp phòng trị

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN H MINH VƯƠNG NGHIÊN CU TÌNH HÌNH NHIM THÀNH PHN LỒI GIUN SÁN ĐƯNG TIÊU HĨA CA VT Đ NUƠI BÁN CHĂN TH TI HUYN TUY PHƯC TNH BÌNH ĐNH VÀ BIN PHÁP PHỊNG TR LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 Ngưi hưng dn khoa hc: TS. Nguyn Văn Diên BUƠN MA THUT 2011
2. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca bn thân tơi. Các s liu, kt qu trình bày trong lun văn là trung thc và chưa tng đưc ai cơng b trong bt kỳ cơng trình, lun văn nào trưc đây. Ngưi cam đoan H Minh Vương
3. ii LI CM ƠN Đ hồn thành đ tài này, tơi xin chân thành cm ơn: Lãnh Đo Trưng Đi Hc Tây Nguyên, Phịng Đào to Sau Đi hc Trưng Đi Hc Tây Nguyên Khoa Chăn nuơi Thú y, cùng quý thy cơ trong khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên. Ban Giám hiu Trưng Trung Hc Kinh T K Thut Bình Đnh. Trm Thú y huyn Tuy Phưc, Chi cc thú y tnh Bình Đnh. Vin Sinh thái và Tài nguyên sinh vt Hà Ni. Tơi xin bày t lịng chân thành cm ơn ti TS. Nguyn Văn Diên đã tn tâm giúp đ, đng viên, dìu dt tơi trong sut quá trình hc tp và hồn thành lun văn này. Cui cùng tơi xin cm ơn gia đình, ngưi thân cùng bn bè đã giúp đ, đng viên tơi trong sut quá trình hc và thc hin đ tài. Xin trân trng cm ơn!
4. iii MC LC M ĐU 1 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Điu kin t nhiên, xã hi huyn Tuy Phưc 3 1.1.1. Điu kin t nhiên 3 1.1.1.1. V trí đa lý 3 1.1.1.2. Đa hình 3 1.1.1.3. Th nhưng 4 1.1.1.4. Thy văn 4 1.1.1.5. Điu kin khí hu, thi tit 4 1.1.2. Điu kin xã hi 6 1.2. Đc đim ca vt Khaka campbell và vt siêu trng Trung Quc 6 1.2.1.Đc đim vt Khaki campbell 6 1.2.2. Đc đim vt siêu trng Trung Quc 7 1.2.3. Lch phịng bnh cho vt 7 1.3. Tình hình nghiên cu giun sán ca vt 8 1.3.1. Tình hình nghiên cu trên th gii 8 1.3.2. Tình hình nghiên cu trong nưc 14 1.3.3. Mt s nghiên cu đc đim sinh hc 21 1.3.3.1. Lồi Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 21 1.3.3.2. Lồi Echinostoma miyagawai Ishii, 1932 23 1.3.3.3. Lồi Hypoderaeum conoideum Blochs, 1782 23 1.3.3.4. Lồi Notocotylus indicus Lal, 1935 24 1.3.3.5. Lồi Microsomacanthus compressa (Linton, 1892) 25 1.2.3.6. Lồi Tetrameres fissispina Diesing, 1861 26 1.4. Tình hình nghiên cu bnh giun sán vt 26 1.4.1. Mt s nghiên cu v bnh hc 26 1.4.2. Mt s nghiên cu v phịng tr bnh giun sán 28
5. iv 1.4.2.1. Mt s nghiên cu v chn đốn bnh 28 1.4.2.2. Mt s nghiên cu v hĩa dưc 29 1.4.2.3. Mt s nghiên cu đ xut v bin pháp phịng tr 31 1.4.2.4. Mt s nghiên cu đ xut chăm sĩc, nuơi dưng 32 Chương 2. ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 33 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim 33 2.1.1. Đi tưng nghiên cu 33 2.1.2. Thi gian nghiên cu 33 2.1.3. Đa đim nghiên cu 33 2.2. Ni dung 33 2.3. Phương pháp nghiên cu 33 2.3.1. Xác đnh tình hình nhim và thành phn lồi 33 2.3.1.1. B trí thí nghim 33 2.3.1.2. Dng c và vt liu nghiên cu 34 2.3.1.3. M khám 35 2.3.1.4. Thu thp và ngâm gi giun sán 36 2.3.1.5. Phương pháp x lý giun sán đ đnh danh 37 2.3.1.6. Đnh danh – phân loi 38 2.3.1.7. Các ch tiêu kho sát 38 2.3.1.8. Phương pháp tính tốn 39 2.3.2. Kim tra triu chng lâm sàng và bnh tích đi th 39 2.3.2.1. Kim tra triu chng lâm sàng ca vt nhim giun sán 39 2.3.2.2. Kim tra bnh tích đi th 39 2.3.3. Th nghim ty tr sán 40 2.3.3.1. B trí thí nghim th thuc 40 2.3.3.2. Tin hành thí nghim 40 2.3.3.3. Ch tiêu kho sát 41 2.3.3.4. Phương pháp tính tốn 41
6. v 2.3.4. Phương pháp x lý s liu 41 Chương 3. KT QU VÀ THO LUN 42 3.1. Kt qu thành phn lồi 42 3.1.1. Kt qu đnh danh phân loi 42 3.1.2. Đc đim hình thái và cu to ca các lồi giun sán 44 3.1.2.1. Các lồi thuc lp sán lá 44 3.1.2.2. Các lồi thuc lp sán dây 47 3.1.2.3. Lồi thuc lp giun trịn 50 3.1.3. S phân b các lồi giun sán 51 3.2. Kt qu tình trng nhim giun sán 52 3.2.1. T l nhim giun sán các đa đim 52 3.2.2. T l nhim giun sán theo ging 54 3.2.3. T l nhim theo tui gia 2 ging 55 3.2.4. T l nhim theo mùa gia 2 ging 57 3.2.5. T l nhim giun sán theo lp 58 3.2.6. T l nhim ghép các lp giun sán 60 3.2.7. T l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt 61 3.2.8. T l nhim và cưng đ nhim theo lồi 63 3.2.9. Bin đng nhim các lồi, các lp giun sán theo ging 64 3.2.10. Bin đng nhim các lồi, các lp giun sán theo tui vt 66 3.2.11. Bin đng nhim các lồi, các lp giun sán theo mùa 68 3.3. Triu chng lâm sàng và bnh tích đi th 70 3.3.1. Triu chng lâm sàng 71 3.3.2. Bnh tích đi th 72 3.4. Hiu lc ty tr ca Fenbendazol và Niclosamid 73 3.5. Đ xut bin pháp phịng tr 75 KT LUN VÀ KIN NGH 77
7. vi DANH MC BNG BIU Bng 3.1. Thành phn lồi giun sán ký sinh 42 Bng 3.2. Phân b các lồi giun sán 51 Bng 3.3. T l nhim giun sán các đa đim 52 Bng 3.4. T l nhim giun sán theo ging 55 Bng 3.5. T l nhim theo tui gia 2 ging vt 56 Bng 3.6.T l nhim giun sán theo mùa 57 Bng 3.7.T l nhim theo lp giun sán 59 Bng 3.8. T l nhim ghép các lp giun sán trên cá th vt 61 Bng 3.9. T l nhim ghép các lồi giun sán. 62 Bng 3.10. T l nhim và cưng đ nhim theo tng lồi giun sán 63 Bng 3.11. Bin đng nhim giun sán theo ging vt 65 Bng 3.12. Bin đng nhim giun sán theo tui vt đ 67 Bng 3.13. Bin đng nhim giun sán theo mùa 69 Bng 3.14. Triu chng lâm sàng ca vt nhim giun sán 72 Bng 3.15. Bnh tích đi th 73 Bng 3.16 Hiu lc ca thuc Fenbendazole và Niclosamid 74
8. vii DANH MC BIU Đ Biu đ 3.1. T l nhim giun sán các đa đim điu tra 53 Biu đ 3.2. T l nhim giun sán theo ging 55 Biu đ 3.3. T l nhim giun sán theo tui gia 2 ging 56 Biu đ 3.4. T l nhim giun sán theo mùa gia 2 ging vt 58 Biu đ 3.5. T l nhim theo lp giun sán 59 Biu đ 3.6. T l nhim ghép các lp giun sán 61 Biu đ 3.7. T l nhim ghép các lồi giun sán 62 Biu đ 3.8. Bin đng nhim các lp giun sán theo ging 65 Biu đ 3.9. Bin đng nhim các lp giun sán theo tui 66 Biu đ 3.10. Bin đng nhim các lp giun sán theo mùa 68
9. viii DANH MC CÁC HÌNH NH VÀ BN Đ Hình 3.1. Lồi Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 44 Hình 3.2. Lồi Hypoderaeum conoideum Bloch, 1782 45 Hình 3.3. Lồi Opisthorchis paragenimus Oschmarin, 1970 46 Hình 3.4. Lồi Dicranotaenia coronula Railliet, 1892 47 Hình 3.5. Lồi Diorchis ransomi Schultz, 1940 48 Hình 3.6. Lồi Microsomacanthus compressa LopezNeyra, 1942 49 Hình 3.7. Lồi Tetrameres fissispina Travassos, 1915 50 Bn đ. Các đa đim nghiên cu ti huyn Tuy Phưc 5
10. ix MT S PH LC Hình nh mt s lồi giun sán. Mt s hình nh chăn nuơi vt đ ti Tuy Phưc. Phiu m khám. Bng x lý s liu thng kê.
11. x KHƠNG IN Đ TRNG
12. 1 M ĐU I. TÍNH CP THIT CA Đ TÀI Bình Đnh, ngh nuơi vt đã cĩ t lâu và chim mt v trí rt quan trng, gĩp phn khơng nh trong vic ci thin ba ăn hàng ngày và tăng thu nhp cho ngưi dân. Do vt là lồi d nuơi, d thích nghi vi mơi trưng, tn dng đưc ti đa các thc ăn trong đng rung, ao h, ven sơng, ven bin. Trong các huyn ca tnh Bình Đnh thì Tuy Phưc là huyn đng bng chiêm trũng đc trưng cho vic trng lúa nưc, đi kèm vi đĩ là s phát trin ca ngh chăn nuơi vt. Tuy nhiên, ngưi chăn nuơi vt nơi đây đang gp khĩ khăn do dch bnh gây ra, trong đĩ bnh ký sinh trùng va là nguyên nhân trc tip làm gim năng sut ca vt, va là nguyên nhân gián tip m đưng cho mt s bnh khác xâm nhp, đc bit là mt s bnh truyn nhim nguy him như dch t vt, cúm gia cm, .Thc t cho thy, Tuy Phưc hu ht các h cĩ đàn vt b bnh cht trong thi gian gn đây đu th nuơi trong mơi trưng nưc b ơ nhim và vic đu tư chăm sĩc vt nuơi chưa tt. Kt qu m khám lâm sàng cho thy, cĩ rt nhiu sán lá, sán dây, giun trịn trong đưng tiêu hĩa ca vt. Đây là mt trong nhng nguyên nhân chính làm cho vt bing ăn, a chy, dn đn suy kit cơ th và cht [74]. Theo Đ Dương Thái và Trnh Văn Thnh (1978) [32] bnh ký sinh trùng làm gim kh năng sinh trưng ca vt khong 30% so vi bình thưng và làm gim sn lưng trng 2540%. Trong khi, vt đ là đi tưng cĩ thi gian nuơi lâu, đây va là cơ hi đ giun sán tn ti, phát trin và lây lan; va là cơ hi đ vt tip xúc nhiu vi các lồi vt ch trung gian truyn bnh như: nhuyn th, giáp xác, u trùng các loi cơn trùng, nên bnh cĩ t l nhim cao và ph bin khp mi nơi. Vì vy vic nghiên cu nm đưc tình hình nhim, thành phn lồi giun sán vt và th nghim thuc ty tr là rt cn thit đ t đĩ đ xut các bin pháp phịng tr giúp tăng năng sut trong chăn nuơi vt.
13. 2 nưc ta, đã cĩ nhiu tác gi nghiên cu v ký sinh trùng vt, gn đây nht là Nguyn Hu Hưng (2006) [11], Nguyn Xuân Dương (2008) [4], Tuy nhiên, cho đn nay chưa cĩ mt cơng trình nghiên cu nào đ đánh giá chính xác t l nhim, thành phn lồi giun sán cũng như th nghim thuc ty tr giun sán, đc bit là giun sán đưng tiêu hĩa trên đàn vt đ nuơi Bình Đnh. Trưc yêu cu thc t đĩ, vi điu kin cĩ hn chúng tơi tin hành thc hin đ tài: “Nghiên cu tình hình nhim, thành phn lồi giun sán đưng tiêu hĩa ca vt đ nuơi bán chăn th ti huyn Tuy Phưc tnh Bình Đnh”. II. MC TIÊU, Ý NGHĨA KHOA HC VÀ THC TIN 1. Mc tiêu Xác đnh t l nhim, thành phn lồi giun sán đưng tiêu hĩa vt đ. Xác đnh triu chng lâm sàng và bnh tích đi th ca vt nhim giun sán. Xác đnh hiu qu ty tr giun sán ca thuc Fenbendazol và Niclosamid. 2. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 2.1. Ý nghĩa khoa hc Đĩng gĩp kt qu nghiên cu v t l nhim, thành phn lồi giun sán đưng tiêu hĩa vt đ ti Bình Đnh. Đĩng gĩp kt qu v mơ t triu chng lâm sàng và bnh tích đi th ca vt nhim giun sán Bình Đnh. Đưa ra loi thuc chơ hiu qu cao trong ty tr giun sán cho vt đ Bình Đnh. Làm tài liu tham kho cho Thú y đa phương, cho sinh viên ngành chăn nuơi thú y. 2.2. Ý nghĩa thc tin Đ tài làm cơ s đ xây dng bin pháp phịng tr bnh ký sinh trùng cho đàn vt đ nơi đây.
14. 3 Chương 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. ĐIU KIN T NHIÊN, XÃ HI HUYN TUY PHƯC 1.1.1. Điu kin t nhiên 1.1.1.1. V trí đa lý Tuy Phưc là huyn đng bng ln phía nam tnh Bình Đnh, cĩ ta đ đa lí: 108 000’ đn 108 015’ đ kinh Đơng, 13 040’ đn 13 055’ đ vĩ Bc vi din tích 217,12 km 2. Huyn cĩ v trí tip giáp như sau: Phía bc và tây bc giáp huyn Phù Cát, An Nhơn. Phía Đơng tip giáp bin và Tp.Qui Nhơn. Phía Nam giáp Tp.Quy Nhơn. Phía Tây giáp huyn Vân Canh. Trên đa bàn huyn cĩ Quc l 1A và Quc l 19 đi qua, là mt trong nhng ca ngõ quan trng đi thành ph H Chí Minh, lên các tnh Tây Nguyên, Trung B và Bc Trung B ht sc thun li. Tuyn đưng st thng nht BcNam đi qua dài 12 km, vi ga Diêu Trì là ga ln ca min Trung và 3 tnh l 638, 639 và 640 xuyên sut đa bàn là điu kin rt thun li cho vic giao lưu, phát trin kinh t văn hĩa xã hi ca huyn. 1.1.1.2. Đa hình Huyn Tuy Phưc cĩ đa hình va trung du va đng bng ven bin. Vi đ dc ph bin t 1 0 40, đa hình ca huyn cĩ chiu hưng thoi dn t Tây sang Đơng; cĩ hình th phình to phía Bc và thu hp dn phía Nam. Nhìn chung, phn ln din tích ca huyn là tương đi bng phng và chia thành 3 khu vc rõ rt: Các xã phía Tây Nam (gm Phưc Thành, Phưc An) cĩ tim năng rt ln v đt sn xut cây cơng nghip, song chưa đưc khai thác ht. Các xã khu Đơng (Phưc Hịa, Phưc Thng, Phưc Thun, Phưc Sơn) vi th mnh v cây lúa và thy sn, là khu vc đy tim năng kinh t ca huyn.
15. 4 Các xã cịn li là vùng chuyên canh cây lúa. 1.1.1.3. Th nhưng Tng din tích đt t nhiên ca huyn là 21.712,57 ha, trong đĩ din tích đt đang s dng vào các mc đích chim gn 88% (19.153,65ha). Đt đai hình thành và phát trin trên đa hình tương đi phc tp và cĩ nhiu loi đá m khác nhau, do đĩ đc đim đt đai, th nhưng đây cũng tương đi đa dng và đưc phân thành 3 nhĩm chính: Nhĩm đt đ vàng: Ch yu 2 xã min núi là Phưc Thành, Phưc An và mt phn các vùng đng bng. Nhĩm đt mn: Ch yu tp trung các xã ven bin (xã Phưc Thun, Phưc Sơn, Phưc Hồ, Phưc Thng). Nhĩm đt phù sa và đt cát: Ch yu các xã đng bng và ven bin. 1.1.1.4. Thy văn Do đc đim đa hình ca huyn cĩ đ dc v hưng Đơng, li nm h lưu hai con sơng Hà Thanh và sơng Kơn, đng thi nm bên Đm th ni nên ngun nưc mt và nưc ngm khá di dào, đáp ng tt cho sinh hot và phc v sn xut nơng nghip. 1.1.1.5. Điu kin khí hu thi tit Khí hu ca huyn trong năm chia làm 2 mùa rõ rt, mùa nng t tháng 2 đn tháng 9, mùa mưa t tháng 10 đn tháng 2 năm sau. Theo trung tâm khí tưng thy văn thì khí hu ca Tuy Phưc như sau: Nhit đ khơng khí bình quân trong năm là 26 0C. Nhit đ ti cao trong năm 37 0C38 0C, thưng vào tháng 4 cho đn tháng 7 trong năm. Nhit đ ti thp trong năm 19 0C20 0C vào các tháng 11, 12 và tháng 1 năm sau. S gi nng trung bình các tháng 3643 gi/tháng.
16. 5 m đ trung bình khơng khí gia các tháng trong năm khong t 84,3% 85,4 %. Tng lưng mưa 1200 mm 1400 mm, nhưng phân b khơng đu, thưng tp trung vào tháng 9 đn tháng 12. H. An Nhơn H. Phù Cát TP.Qui Nhơn H. An Nhơn Đm Th Ni An Nhơn TP. Qui Nhơn H. Vân Canh TP. Qui Nhơn Bn đ. Các đa đim nghiên cu ti huyn Tuy Phưc
17. 6 1.1.2. Điu kin xã hi V t chc hành chính, huyn Tuy Phưc cĩ 11 xã (xã Phưc Nghĩa, Phưc Hịa, Phưc Thng, Phưc Quang, Phưc Hưng, Phưc Hip, Phưc Thun, Phưc Sơn, Phưc Lc, Phưc An, Phưc Thành) và 02 th trn là (th trn Tuy Phưc, th trn Diêu Trì). Vi đc thù là mt huyn nơng nghip, tng din tích là 21.712,57 ha, trong đĩ đt nơng nghip cĩ din tích là 12.458,50 ha, chim 57,38% tng din tích t nhiên; đt sơng sui và mt nưc chuyên dng là 2.439,75 ha, chim 36,44% tng din tích t nhiên. Sn lưng lương thc: 100.934 tn, lương thc bình quân đu ngưi: 560kg/ngưi. Giá tr sn xut nơng nghip: 425.500 triu đng. V dân s, tồn huyn cĩ 180.382 ngưi, trong đĩ dân s nơng thơn là 155.131 ngưi; dân s thành th là 25.251 ngưi. Nam gii: 88.256 ngưi, n gii: 92.126 ngưi. Mt đ dân s 831 ngưi/km 2 [3]. 1.2. ĐC ĐIM VT KHAKI CAMPBEL VÀ VT SIÊU TRNG TRUNG QUC 1.2.1. Đc đim vt Khaki campbell Khaki cample là ging vt chuyên trng đã đưc nuơi nhiu nưc trên th gii, đưc nhp vào nưc ta năm 1990. Vt Khaki cĩ thân hình nh, lơng màu khaki, m và chân màu xám, mt s chân và m cĩ màu da cam. Nhiu nơi trên c nưc min núi, đng bng, trung du và ven bin đã nuơi ging vt này đt kt qu cao. Tui bt đu đ 140 145 ngày. Khi lưng khi đ 1,6 1,8kg. Trưng thành 1,8 2kg/con. Năng sut trng bình quân 260 300 qu/mái/năm, cá bit cĩ đàn đt 320 qu/mái/năm. Khi lưng trng 65 70g/qu. T l phơi 90 98%, t l p n trên 85%. T l nuơi sng 98%.
18. 7 Vt thích hp vi phương thc nuơi chăn th kt hp xen canh lúa vt, cávt. Ngồi ra cĩ th nuơi khơ theo phương thc nuơi cơng nghip, nuơi khơ trên vưn cây. 1.2.2. Đc đim vt siêu trng Trung Quc Vt mi n: màu lơng vàng nht cĩ pht đen đu, đuơi; M và chân: Màu vàng nht, cĩ con hơi xám, xám đen. Vt trưng thành: Con cái cĩ màu cánh s nht, cĩ 12% trng tuyn, cĩ trng cĩ lơng đu xám hoc xanh đen, c cĩ khoang trng, phn thân cĩ màu nâu đ xen ln lơng trng, phn đuơi cĩ lơng màu xanh đen cĩ 23 lơng mc rt cong; Đu nh, c thon nh và rt dài; Thân hình rt thon nh, dáng đng gn vuơng gĩc vi mt đt; M và chân vàng và vàng nht cĩ con hơi xám. Vt siêu trng TQ là ging vt chuyên trng, cĩ th trng nh, rt phù hp vi đc đim ca vt chuyên trng, thân hình thon nh, đu nh, c dài. Vt cĩ tui đ rt sm (1617 tun), tui vào đ sm nht so vi các ging vt hin cĩ Vit Nam; khi lưng đ con trng đt 1140g, con mái 1083g. Vt cĩ năng sut trng cao 251,3 qu/68 tun tui khi lưng trng trung bình 61,4g, cht lưng trng tt, t l phơi cao trên 93%, tiêu tn thc ăn 2,23 kg/10 qu trng. Phi nĩi rng hin nay ging vt này đưc rt nhiu ngưi chăn nuơi ưa chung vì cĩ đc đim quý đc bit là đ sm, cĩ th chăn nuơi vi nhiu phương thc khác nhau. 1.2.3. Lch phịng bnh cho vt Ngày tui Thuc và cách dùng Dùng thuc phịng chng nhim trùng rn, các bnh đưng rut và nh hưng tác nhân Stress. 13 ngày tui Streptomycine 34mg/con
19. 8 Neotesol, Tetracycline, Ampi Coly 40 50 mg/kgP B sung VTM hay du cá 1015 ngày tui Tiêm vacxin dch t vt ln 1 (tiêm dưi da) 1821 ngày tui B sung VTM và kháng sinh 5660 ngày tui Tiêm vacxin dch t vt ln 2 Chú ý bin đng v thi tit, sc kho ca đàn v t đ b 70120 ngày tui sung kháng sinh, phịng bnh cho vt 12 tháng 1 ln nh ưng phi thay đi loi thuc dùng Tiêm vacxin dch t vt ln 3, b sung VTM v à kháng sinh. Sau khi vt đ 45 tháng tiêm vacxin dch t ln 4 v à phịng 135140 ngày tui kháng sinh đi vi các bnh do vi trùng 12 tháng 1 ln. 1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU GIUN SÁN CA VT 1.3.1. Tình hình nghiên cu trên th gii Khi nghiên cu tình hình nhim giun sán các lồi thy cm ti New Brunswick Canada t tháng 8 năm 1967 đn tháng 12 năm 1969, Mc Laughlin (1971) [66] đã phát hin 27 lồi sán dây thuc 6 ging ký sinh trên vt. Đng thi ơng cũng tìm thy u trùng Cysticercoid ca 2 lồi sán dây Fimbriaria fasciolaris và Hymenolepis compressa phát trin trong Copepod, Eucyclops, Serrulatus . Vi thí nghim gây nhim cho vt vi u trùng Cysticercoid ca sán dây Hymenolepis thu đưc t vt ch trung gian Hyalella azteca , sau 21 ngày ơng đã tìm thy nhng đt cha ca sán dây trong manh tràng vt. mt thí nghim khác, tác gi theo dõi thi gian sng ca mt s lồi sán dây trong cơ th vt và ghi nhn lồi sán dây Fimbriaria fasciolaris tn ti trong cơ th vt ít nht 65 ngày, Hymenolepis coronula và Hymenolepis gracilis ít nht 200 ngày, Hymenolepis abortiva và Hymenolepis hopkinsi ít nht là 350 ngày. Vt nhim sán dây cao nht vào mùa đơng và mùa xuân vì mùa này vt ch trung gian phát trin rt thun li. Florida (M), trong s 78 vt ( Anas platyrhynchos fulvigula ) đưc kim tra giun sán ký sinh, Kinsella và Forrester (1972) [ 59] phát hin tt c
20. 9 vt này đu nhim giun sán, trong đĩ cĩ các lồi Apatemon gracilis, Echinoparyphium recurvatum, Zygocotyle lunata, Trichobilharzia sp. , Typhlocoelum cucumerinum, Echinostoma revolutum, Dendritobilharzia pulverulenta, Hypoderaeum conoideum, Prosthogonimus ovatus, Psilochasmus oxyurus, Eucotyle wehri, Levinseniella sp. , Cloacotaenia megalops, Hymenolepis sp. , Hymenolepis hopkinsi, Fimbriaria fasciolaris, Diorchis bulbodes, Sobolevicanthus filumferens, Epomidiostomum uncinatum, Capilaria sp. , Capilaria contorta, Amidostomum acutum, Porrocaecum crassum, Strongyloides sp. , Tetrameres crami, Tetrameres spp. , Echinuria uncinata, Spirurid laerva, Streptocarra crassicauda, Sciadiocara rugosa . Trong các lồi k trên, lồi Porrocaecum crassum đưc phát hin đu tiên Bc M. Tác gi nhn thy s sai khác cĩ ý nghĩa thng kê v tình hình nhim giun sán vt gia các mùa v và phương thc chăn th. M kho sát 212 vt ( Anas platyrhynchos ) ti Slovakia (CSSR) t năm 19541970 đ điu tra thành phn lồi giun sán ký sinh, Macko (1974) [ 61] phát hin vt nhim 93,40% trong đĩ lp sán lá 83,90% vi 26 lồi và lp sán dây 77,80% vi 16 lồi đưc phát hin. Đi vi lp sán lá, lồi Bitharziella polonica nhim 53,30%, Apatemon gracilis nhim 24,50%, Hypoderaeum conoideum nhim 24,50%, Notocotylus triserialis nhim 23,50% và lồi Echinostoma revolutum nhim 20,02%. Lp sán dây, lồi Microsomacanthus paracompressa nhim 40,40%, Fimbriaria fascilaris nhim 37,10%, Aploparaksis furcigena nhim 28,20%, Sobolevicanthus gracilis nhim 27,70% và lồi Microsomacanthus spiralibursata nhim 24,00%. Moskalev (1976) [ 67] đã nghiên cu tình hình nhim giun sán đưng tiêu hĩa vt Bol ’shoc Rakovoe gn Leningrad, Liên Bang Nga, thu đưc các lồi sán dây vt 7 ngày tui, trong khi đĩ vt nhim sán lá ít hơn. Gia tui, mùa v và tp quán chăn th cĩ mi liên h trc tip đn t l và cưng đ nhim sán dây trên vt.
21. 10 M kho sát 84 vt ti min Đơng Slovakia trong khong thi gian t năm 19541970, Macko (1978) [ 62] đã phát hin vt nhim 6 lồi Epomiostomum uncinatum, Amidostomum acutum, Porocaecum crassum, Thominx contorta, Tetrameres fissispina và Hystrichis tricholor thuc lp giun trịn ( Nematoda ) ký sinh vt (Anas crecca). Shaw (1981) [ 69] m kho sát 71 vt Bc M phát hin vt nhim vi t l 90,10%. Trong đĩ, nhim lp sán lá 47,80% và lp sán dây nhim 72,40% vi 19 lồi đưc tìm thy. Khi kim tra tình hình nhim giun sán ký sinh vt ( Anas crecca ) ti Peshawar (Pakistan) t tháng 12/1980 đn tháng 3/1983, Khan và ctv. (1983) [58] phát hin vt nhim 5 lồi sán dây là Hymenolepis medici, Hymenolepis moghensis, Hymenolepis megoloschy, Hymenolepis uralenis, Hymenolepis lanceolata và 3 lồi sán lá là Echinostoma paraulum, Echinostoma elleci và Echinoparyphium recurvatum. Hartmann và Hafez (1983) [ 50 ] đã kim tra 124 mu phân và mu rut ca vt chy đng vi các lồi vt khác nhau (khơng phân lồi vt) đã phát hin cĩ 5 lồi thuc lp sán dây, 16 lồi thuc lp giun trịn và 1 lồi Psilochasmus boschadis thuc lp sán lá vi t l nhim rt cao. T tháng giêng năm 1982 đn tháng 12 năm 1983, EOM KeeSeon và ctv. (1984) [ 47 ] đã tin hành nghiên cu v các lồi giun sán ký sinh trên vt. Qua thu thp mu giun sán ký sinh trên 105 vt ( Anas platyrhynchos domestica ) đưc m kho sát ti Ichon Gun thuc thành ph Chunchon, Yanggu Gun và Taejeon Triu Tiên đã đnh danh đưc 7 lồi giun sán ký sinh, trong đĩ cĩ 6 lồi thuc lp sán lá ( Trematoda ): Amphimerius anatis, Echinostoma miyagawai, Echinochasmus japonicus, Cryptocotyle sp. , Notocotyle attenuatus, Apatemon sp. và 1 lồi thuc lp giun trịn Heterakis gallinarum , trong đĩ cĩ 4 lồi mi đưc tìm thy ln đu tiên Triu Tiên
22. 11 thuc lp sán lá đĩ là Amphimerius anatis, Echinochasmus japonicus , Cryptocotyle và Apatemon. YunLian (1982) [ 72] tin hành kha sát tình hình nhim sán dây các lồi chim tnh Shangdong, Trung Quc đã phát hin 11 lồi thuc h Hymenolepididae các lồi chim hoang dã và gia cm, trong đĩ vt cĩ 3 lồi đưc tìm thy là Retinometra girnensis, Retinometra venusta và Diorchis inflata. Vào tháng 45/1986, nghiên cu tình hình nhim sán dây Hymenolepis trên vt Tufted qun đo Hailouto, vnh Bothnia, Phn Lan, Valtonen (1986) [71] tìm thy vt ( Aythya fuliguta ) nhim 13 lồi sán dây trên tng s 43 mu, trong đĩ lồi Fimbriaria fasciolaris nhim 65,10%, Dicranotaenia coronula nhim 44,20%, lồi Micrososmacanthus compressa nhim 46,50% và lồi Micrososmacanthus arcuata nhim 34,90%. Kim tra tình hình nhim giun sán vt nuơi ti Tamil Nadu, n Đ, Balasundaram và Ebenezer (1986) [ 40 ] thy rng trong 100 vt kim tra cĩ 89 vt nhim giun sán, đnh danh đưc 23 lồi thuc lp sán lá, 7 lồi thuc lp sán dây và 7 lồi thuc lp giun trịn. Mc đ nhim nhiu lồi trên cơ th vt là 47%, trong đĩ cĩ các lồi đưc ghi nhn đu tiên vt ti n Đ là Notocotylus dafilae, Apatemon gracilis, Cotylurus flabelliformis, Prothogonimus putschkouskil và Hymenolepis filumferens. Farias (1986) [ 48] m kho sát 129 vt ti Mexico (Hoa Kỳ) phát hin vt nhim 25 lồi giun sán ký sinh ng tiêu hĩa là Echinoparyphium recurvatum, Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum, Notocotylus attenuatus, Prosthogonimus cuneatus, Zygocotyle lunata, Anomotaenia ciliata, Cloacotaenia megalops, Fimbriaria fasciolaris, Fimbriariodes sp. , Diorchis bulbodes, Diorchis sp. , Hymenolepis sp.1 , Hymenolepis sp.2 , Drepanidotaenia lanceolata, Echinocotyle rosseteri, Sobolevicanthus gracilis, Corynosoma constrictum, Polymorphus minutus, Amidostomum Acutum,
23. 12 Echinuria sp. , Epomidiostomum crami, Hystrichis varispinosus, Rusguniella arctica và Tetrameres sp. Bhowmik và Ray (1987) [ 42] quan sát bnh viêm rut vt nhà ( Anas platyrhynchos domesticus) min Tây Bengal t năm 19811985, qua m khám 9872 vt cho thy, vt cĩ bnh tích rut là 4085 con, trong đĩ bnh dch t vt (Duck plague ) chim 39,97%, bnh thương hàn 14,30%, E.coli 13,30%, bnh th huyt trùng 9,57%, bnh cu trùng 2,32% và bnh do giun sán 9,54%. Trong bnh giun sán, vt nhim Trematoda 2,37%, Cestoda 5,97% và Nematoda 1,20%. Vt nhim giun sán th hin bnh tích viêm th cata rut. Kho sát trên đàn vt 400 con ti Periryapalayam, Tamid Nadu, n Đ, Mahalingam và ctv (1988) [ 63] ghi nhn 300 con cĩ du hiu lâm sàng như gy cịm, nht nht, yu đui, kit sc và cht. M khám vt bnh ơng phát hin u trùng gây nhim giai đon 3 và 4 ca các lồi giun trịn Ascaridia galli , sán dây Fimbriaria fasciolaris, Hymenolepis colloris và sán lá Psilochasmus oxyurus . Tình trng này do vt con ăn phi vt ch trung gian ca các lồi sán dây và sán lá sng dưi nưc, nhng vt ch trung gian này tăng hot đng sau mùa mưa. Vt đưc ty tr vi Fenbendazole và sau đĩ t l vt cht đã gim mt cách đáng k. Khong thi gian t 19541975, 19801982, 19881989, nghiên cu v mc đ nhim giun sán theo mùa v min Đơng Slovakia (CSFR) trên 401 vt tri và 362 vt nhà, Birova (1992) [ 43] đã ghi nhn vt nhim nhiu giun sán tp trung vào đu mùa xuân (t tháng 34) và tháng 9 hng năm. S phát trin ca các lồi Tetrameres fissispina, Thominx contorta và Epomidiostomum rencinatum ch yu vào mùa xuân. Chullabusapa (1992) [ 46] m kho sát 200 vt ti Bangkurad, Amphur Bangyai, tnh Nonthaburi, Thái Lan tìm thy vt nhim giun sán đưng rut chim t l 66% vi các lồi Diorchis spp. , Haploparaxis clerci, Woodlandia spp. , Echinostoma revolutum, Hypoderraeum conoideum và Capillaria spp.
24. 13 Yun và Cheng (1993) [73] m kho sát trên vt và ngng cũng tìm thy các lồi sán dây tnh Hunan, Trung Quc, trong đĩ cĩ lồi Diorchis skrbilowitschi đưc mơ t chi tit. Kulisic và Lepojev (1994) [60] m kho sát 100 con vt nuơi gia đình (Anas platyrhynchos L.) khu vc Belgrade đ tìm sán lá ký sinh, kt qu cho thy vt đây nhim 72,00%. Cĩ 13 lồi đưc đnh danh đĩ là Apatemon gracilis, Cotylurus cornutus, Bilharjella polonica, Tracheoplulus sisowi, Hyptiasmus arcuatus, Echinochasmus coaxatus, Echinoparyphium recurvatum, Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum, Catatropis verucosa, Notocotylus imbricatus, Eucotyle jakharowi, Metagonimus yokogawai và Metorchis xanthososmus đưc phát hin đu tiên Yogoslavia. Forrester và ctv. (1994) [ 49] kho sat 30 vt t khu vc đm ly min Nam Florida (M) cho thy vt nhim ký sinh trùng vi 28 lồi, trong đĩ cĩ 8 lồi thuc lp sán lá, 6 lồi thuc lp sán dây, 1 lồi thuc lp giun trịn, 4 lồi thuc lp rn và 9 lồi thuc lp ve bét. Vt nhim ít nht là 2 lồi giun sán/cá th vt (vt nhim trung bình là 4,2 lồi /cá th), cĩ trưng hp vt nhim cao ti 8 lồi/cá th. Bergan và ctv (1994) [41] tìm thy lồi Tetrameres striate ký sinh trên vt (Anas platyrhynchos) min Tây Texas (M) và vt đm (Anas platyrhynchos fulurgula) Florada. Giun trịn này ký sinh d dày tuyn vi s lưng t 17 giun trịn/vt. Nơi giun trịn ký sinh hình thành nhng vt thương b l loét và cĩ nhng mnh hoi t. Schmid (1995) [68] kim tra giun sán ký sinh đưng rut vt đm và vt Anas fulvigula maculosa min Đơng Texas (M) t tháng 1/19901992 đã phát hin 18 lồi giun sán, trong đĩ cĩ 8 lồi thuc lp sán dây Cestoda , 7 lồi thuc lp sán lá Trematoda , 2 lồi thuc lp giun trịn Nematoda và 1 lồi thuc lp giun đu gai Acanthocephala . Vt nhim t 39 lồi /cá th
25. 14 (trùng bình 5 lồi/cá th). Mt s lồi phong phú nht đây là Echinocotyle spp., Microsomacanthus hopkinsi và Echinoparyphium flexum . Kim tra 9500 gia cm trong s 25 lồi thy cm Texas (M) t tháng 10/19862/2000, Haukos (2003) [52] cho rng lồi Cloacotaenia megalops là mt trong nhng lồi thưng gp nht trên các lồi thy cm. Cũng như khi nghiên cu s thay đi v t l nhim ca các lồi sán dây trên các lồi thy cm, tác gi ghi nhn t l nhim sán dây trung bình thp nht trên ngng là 21%, trong khi vt nhim 71%. Tương t, vt Diving nhim 46,90% và vt Puddle nhim 43,90%. 1.3.2. Tình hình nghiên cu trong nưc Nghiên cu đu tiên v giun sán ký sinh gia cm Vit Nam phi k đn Mathis và Leger (19101911) [64], [ 65]. Hai tác gi đã mơ t mt s lồi mi đi vi khoa hc và cơng b danh sách v các loai giun sán ký sinh ngưi và đng vt, trong đĩ cĩ gia cm mt s tnh phía Bc. T năm 19271928, Joyeux và Houdemer (1928) [ 55] thơng báo v các lồi sán dây, sán lá ký sinh chim và thú các nưc Đơng Nam Á, trong đĩ các lồi sán lá, sán đây đưc phát hin ch yu Bc b Vit Nam. Hsii (19351936) [ 54] đã phát hin cĩ 4 lồi giun trịn ký sinh mt s lồi chim Vit Nam, trong đĩ cĩ mt lồi mi là Tetrameres fissispina ký sinh vt và gà. Houdemer (1938) [ 53] thng kê s lồi giun sán đã tìm đưc trên vt nuơi Đơng Dương cho đn 1938 cho thy vt nhim 11 lồi giun sán, trong đĩ lp sán lá ( Trematoda ) cĩ 8 lồi, sán dây ( Cestoda ) cĩ 1 lồi, lp giun trịn (Nematoda ) cĩ 1 lồi và lp Acanthocephala cĩ 1 lồi. Danh sách này cịn đưc b sung bng nhng tài liu cơng b v các lồi mi vi t l nhim như sau: Philopthalmus gralli 7,69%, Hymenolepis coronula 43,24%, Hymenolepis anatina 30,03%, Fimbriaria fasciolaris 24,34%, Tetrameres fissispina 46,66%
26. 15 Bc b (Yoyeux và Trương Tn Ngc) (1950) [ 56] ti Ch ln, min Nam Vit Nam. T năm 1962, nưc ta đồn điu tra đng vt ký sinh trùng do y ban Khoa hc k thut Nhà nưc ch trì gm nhiu cơ quan và các trưng Đi hc tham gia. Đồn đã tin hành điu tra tt c các tnh phía Bc và m khám trên 942 chim (161 lồi) và 651 con thú (61 lồi). T kt qu này Trnh Văn Thnh (1966) [34], Nguyn Th Lê (1968) [14 ], Phan Th Vit (1969) [36], Nguyn Th Kỳ (1980) [ 7] đã cơng b 28 lồi giun sán ký sinh vt, 16 lồi thuc lp sán lá, 7 lồi thuc lp sán dây, 1 lồi thuc lp giun đu gai và 4 lồi thuc lp giun trịn. Vào nhng năm sau đĩ, các cơng trình ca Hồng Quang Ngh, Lê Đc Hnh (1965) [ 29], Nguyn Hu Bình và ctv. (1966) [ 2], Phan Lc (1971) [ 24] đưc tip tc nghiên cu v giun sán ký sinh gia cm và thú. M kho sát trên 55 vt huyn Thanh Trì (Hà Ni), Nguyn Th Lê (1971) [15] cho bit vt nhim lp sán lá cao nht 88,9% vi cưng đ nhim 1265 con/cá th, lp sán dây 78,20%, cưng đ nhim 1230 con/cá th, lp giun trịn 47,30%, cưng đ nhim 145 con/cá th. Tác gi đã phát hin cĩ 33 lồi giun sán ký sinh (18 lồi thuc lp sán lá, 13 lồi thuc lp sán dây và 2 lồi thuc lp giun trịn). V tình hình nhim theo tui, Nguyn Th Lê (1971) [15] cũng ghi nhn vt non, cưng đ nhim cao nhưng thành phn lồi giun sán thp, vt già thì ngưc li, cưng đ nhim thp nhưng thành phn lồi phong phú hơn. vt các lồi ph bin phân b rng khp như sán lá Notocotylus intestinalis (40%), Hypoderaeum conoideum (32%), Echinostoma revolutum và Cotylurus cornutus (29,10%), Prosthogonimus cuneatus và Echinostoma miyagawai (21,80%). Các lồi thuc lp sán dây như Microsomacanthus paracompressa (16,40%), Dicranotaenia coronula (12,70%), Fimbriaria
27. 16 fasciolaris (10,90%) và lp giun trịn cĩ 1 lồi Tetrameres fissispina (47,30%). Phm S Lăng (1975) [12 ] điu tra tình hình nhim giun sán ký sinh vt ti vùng chiêm trũng huyn Bình Lc tnh Nam Hà t 19711974 cho thy vt nhim các lồi giun sán như Prosthogonimus ovatus, Echonostoma revotulum, Tracheophilus sisowi, Echinoparyphium recurvatum, Philopthalmus gralli, Drepanidotaenia lanceolata, Hymenolepis anatina, Tetrameres fissispina và Avioserpens taiwana . Kt qu điu tra cơ bn tình hình nhim và thành phn lồi giun sán ký sinh min Bc Vit Nam t năm 19621975, Phan Th Vit (1977) [ 36 ] ghi nhn 48 lồi giun sán ký sinh vt, trong đĩ lp sán lá 29 lồi, sán dây 15 lồi, giun đu gai 1 lồi và giun trịn 3 lồi. Năm 1987, Nguyn Th Lê và cng s [ 17 ] đã cơng b thành phn lồi sán lá trên vt Hà Tây, Nam Hà. min Nam, H Th Thun (1988) [35] khi nghiên cu v tình hình nhim giun sán trên vt chy đng Th Đc, Nhà Bè Tp. H Chí Minh cho thy vt nhim 21 lồi giun sán, trong đĩ cĩ 10 lồi thuc lp sán dây, 6 lồi thuc lp sán lá và 5 lồi thuc lp giun trịn. Tác gi cịn cho bit cưng đ nhim cao vt nh nhưng thành phn lồi ít và ngưc li vt già cưng đ nhim thp nhưng thành phn lồi phong phú hơn. Nguyn Th Lê (1989) [18] nghiên cu tình hình nhim giun sán ký sinh 2 tnh Hà Sơn Bình và Hà Nam Ninh, m khám 275 vt ti 4 đa đim thuc 2 tnh cho thy vt nhim tt c các la tui. Vt già nhim 35 lồi, vt tơ nhim 26 lồi, vt con cũng nhim 26 lồi. Lồi sán lá vt nhim cao nht (94,97%). Nguyn Ngc Huân (1999) [9] nghiên cu t l nhim giun sán đưng tiêu hĩa vt CV SuperM và CV2000 nhp ni nuơi bán cơng nghip các tri vt Qun Gị Vp và Qun 2 Tp. H Chí Minh. Kt qu đã phát hin 4 lồi
28. 17 giun sán thuc 3 lp ký sinh đưng tiêu hĩa vt vi t l nhim như sau: Lp Trematoda 24,3% gm 1 lồi là Echinostoma miyagawai ; lp Cestoda nhim 8,4% gm 2 lồi là Microsomacanthus compressa, Hymenolepis compressa và lp Nematoda nhim 0,9% gm 1 lồi là Tetrameres fissispina . Huỳnh Tn Phúc (2001) [30 ] điu tra tình hình nhim giun sán vt ti huyn Bình Chánh Tp. H Chí Minh. Qua m khám 120 vt ti huyn Bình Chánh các la tui khác nhau, t l nhim giun sán chung là 61,67 %. Vt nhim c 3 lp: Trematoda (31,67%), Nematoda (30%) và Cestoda (18,33%). Ðã tìm thy ti 18 lồi, trong đĩ Trematoda (9 lồi), Cestoda (6 lồi), Nematoda (3 lồi). T l nhim cao nht vt 23 tháng tui (73,33% ), vt 4 6 tháng tui (67,57%), vt trên 6 tháng tui (65,38%) và thp nht là vt la tuì 2045 ngày tui (35,71%). Nhng lồi nhim ch yu thuc lp sán lá là Philothalmus gralli (11,66%), Echinoparyphium recurvatum (10%); thuc lp sán dây là Sobolevicanthus stolli (9,16%) và thuc lp giun trịn là Trameres fissispina (24,16%). Nguyn Đình Bo (2003) [1] nghiên cu v bnh sán dây, sán lá vt vùng Bà Ra Vũng tàu, xác đnh 7 lồi sán lá ký sinh, trong đĩ cĩ 4 lồi ký sinh đưng tiêu hĩa, 1 lồi ký sinh khí qun, 1 lồi ký sinh ng dn trng và 1 lồi ký sinh xoang mt vt. T l nhim chung v sán lá là 32,50%. Tác gi cũng tìm thy cĩ 6 lồi sán dây ký sinh đưng rut ca vt vi t l và cưng đ nhim rt cao. Nguyn Hu Hưng (2006) [11 ] nghiên cu v giun sán ký sinh trên vt ti 10 tnh đng bng sơng Cu Long đưc thc hin t năm 1999 đn 2006. Kt qu cho thy vt nhim giun sán vi t l cao 82,55% và đã đnh danh đưc 27 lồi thuc 3 lp: sán lá, sán dây và giun trịn, vt nhim theo th t cao nht là lp sán lá 73,45%, k đn là lp sán dây 71,77% và thp nht là lp giun trịn 16,77%. Vt nhim 13 lồi thuc lp sán lá là Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum, Echinostoma miyagawai,
29. 18 Echinoparyphium recurvatum, Prosthogonimus cuneatus, Notocotylus aegypticacus, Catatropis verrucosa, Cotylurus cornutus, Prosthogonimus ventroporus, Prosthogonimus sinensis, Philopthalmus gralli, Tracheophilus sisowi và Apatemon gracilis; 13 lồi thuc lp sán dây là Microsomacanthus compressa, Microsomacanthus rangdonensis, Fimbriaria fasciolarris, Diorchis stefanski, Diorchis formosensis, Microsomacanthus fausti, Dicranotaenia coronula, Sobolevicanthus stolli, Drepanidolepis lanceolata, Cloacotaenia megalops và Drepanidolepis anatina ; 1 lồi thuc lp giun trịn là Tetrameres fissispina . Đc bit trong 8 lồi sán lá đưng tiêu hĩa vt cĩ 3 lồi là Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum và Echinoparyphium recurvatum đưc phân b rng khp các đim kho sát vi t l nhim khá cao và cĩ kh năng lây nhim t vt sang ngưi. Nguyn Xuân Dương (2008) [4] nghiên cu v tình trng nhim giun sán ca vt Thái Bình, Nam Đnh, Hi Dương đưc thc hin t năm 2001 2007. Kt qu cho thy: Tình trng nhim giun các đa đim nghiên cu rt cao t 80,00% 95,26%, vt nhim c 3 lp giun sán: t l nhim sán lá 73,34%, sán dây 54,65% và giun trịn 53,70%; Thành phn giun sán gm 32 lồi thuc 24 ging, 16 h ca 11 b. Trong đĩ, nhng lồi giun sán ph bin vi t l nhim cao là: Echinostoma revolutum( 39,35% ), Microphallus pseudogonocotyla ( 32,27% ), Tracheophilus sisowi ( 30,64% ), Hypoderaeum conoideum ( 28,42% ), Notocotylus indicus ( 22,87% ), Diorchis stefanskii ( 27,24% ), Microsomacanthus compressa ( 25,25% ), Dicranotaenia coronula ( 20,06% ) và Tetramere fissipina ( 47,55% ). Nguyn Th Lê (2000) [ 23], Nguyn Th Kỳ (2003) [ 8] đã nghiên cu và thng kê các kt qu điu tra v giun sán ký sinh vt cho bit: Vit Nam đã phát hin đưc 63 lồi giun sán ký sinh vt, trong đĩ cĩ 30 lồi sán
30. 19 lá, 21 lồi sán dây và 12 lồi giun trịn. Danh sách các lồi giun sán ký sinh vt đưc các tác gi cơng b gm: Lp sán lá (Trematoda) (1) Hyptiasmus arcuatus (2) Tracheophilus sisowi (3) Echinostoma revolutum (4) Echinostoma miyagawai (5) Echinoparyphium nordiana (6) Echinoparyphium aracinetum (7) Echinoparyphium recurvatum (8) Echinoparyphium japonicus (9) Hypoderaeum conoideum (10) Echinochasmus beleocephalus (11) Philopthalmus gralli (12) Psiloschasmus sphincteropharynx (13) Notocotylus aegyptiacus (14) Notocotylus indicus (15) Notocotylus intestinalis (16) Catatropis verrucosa (17) Opisthorchis longissimus (18) Opisthorchis parageminus (19) Procerovum cheni (20) Amphimerus anatis (21) Microphallus pseudogonocotyla (22) Levinseniella cryptacetabula (23) Maritrema subdolum (24) Prosthogonimus cuneatus (25) Prosthogonimus sinensis
31. 20 (26) Prosthogonimus ventroporus (27) Trichobilharzia anatina (28) Cotylurus cornutus (29) Apatemon gracilis (30) Cyathocotyle orientalis Lp sán dây (Cestoda) (31) Cloacotaenia megalops (32) Dicranotaenia coronula (33) Diorchis formosensis (34) Diorchis ransoni (35) Diorchis stefanskii (36) Drepanidolepis anatina (37) Drepanidolepis lanceolata (38) Fimbriaria fasciolaris (39) Fimbriariodes intermedia (40) Microsomacanthus compressa (41) Microsomacanthus fausti (42) Microsomacanthus paracompressa (43) Microsomacanthus parvula (44) Microsomacanthus rangdonensis (45) Microsomacanthus paramicrosoma (46) Microsomacanthus spirobursatus (47) Retinometra venusta (48) Sobolevicanthus fragilis (49) Sobolevicanthus stolli (50) Tschertkovilepis setigera (51) Unciunia ciliata
32. 21 Lp giun trịn (Nematoda) (52) Capillaria caudinflata (53) Thominx anatis (54) Amidostomum anseris (55) Amidostomum acutum (56) Epomidiostomum anatimum (57) Ascaridia galli (58) Heterakis gallinarum (59) Ganguleterakis dispar (60) Ganguleterakis brevispiculum (61) Tetrameres fissispina (62) Streptocara crassicauda (63) Avioserpens taiwana 1.3.3. Mt s nghiên cu đc đim sinh hc ca các lồi giun sán đưng tiêu hĩa thưng gp vt 1.3.3.1. Lồi Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 Theo Nguyn Th Lê (2000) [23], lồi Echinostoma revolutum ký sinh rut ca nhiu lồi đng vt như vt, ngng, gà, gà tây, mịng két, b câu, cu gáy, chim nuc, chut nhà, chut rng, ln, chĩ. Lồi này phân b rt rng trong nưc và trên th gii. Vịng đi phát trin cĩ s tham gia ca 2 vt ch trung gian: Vt ch trung gian th nht là các lồi c nưc ngt Lymnaea swinhoei, Lymnaea viridis, Lymnaea parvia . Vt ch trung gian th hai là các lồi c trên hoc các lồi c: Parafossarulus striatulus, Melanoides turbeculatus, Angulyagra polyzonata, Cipangopaludina lecythoides, Sinotaia aeruginosa và u trùng chun chun Orthetrum sp. , Crocothemis sp ., Trithemes sp . Tác gi Lương Văn Hun (1996) [10] cho rng vt ch trung gian th hai là u trùng ca lp lưng thê nịng nc Rana temporaria.
33. 22 Kaufmann (1996) [57] cho rng Echinostoma revolutum thưng ký sinh nhiu vt, ngng. Vt ch trung gian thư nht là nhiu lồi c nưc ngt, vt ch trung gian th hai là u trùng lưng thê nịng nc Rana esculenta và các lồi ch nhái khác. Theo Abuladze K.I. (1990) [39] cho rng Echinostoma revolutum cĩ vt ch trung gian là c Lymnaea, Radix, Galba ; vt ch b sung là nhuyn th nưc ngt và nịng nc, ch nhái. Thi gian phát trin ca trng sán thành dng micracidium ph thuc vào nhit đ ngồi mơi trưng, nhit đ 3033 0C là 78 ngày. Thi gian micracidium phát trin thành cercaria trưng thành trong vt ch trung gian th nht ra ngồi mơi trưng khong 27 ngày. Khi xâm nhp vào vt ch trung gian th hai ký sinh các nang cơ th và phát trin thành dng metacercaria . Vt ch chính ăn phi vt ch trung gian cĩ cha metacercaria s b nhim sán trưng thành sau 1011 ngày. Tui th ca sán trưng thành trong vt ch chính là 2530 ngày (Nguyn Th Lê, 1993) [20]. Đc đim cu to: Sán cĩ chiu dài cơ th dao đng t 5,726,98 mm, chiu rng t 1,121,42 mm. Vin c rng 0,7301,03 mm. Cĩ 37 mĩc, gm 15 mĩc lưng xp thành 2 hàng, kích thưc 0,1010,109 x 0,025 mm. Mi thùy bên cĩ 6 mĩc (0,0930,126 x 0,029 mm) và 5 mĩc thùy bng (0,0930,122 x 0,025 mm). Kích thưc giác ming 0,230,44 x 0,270,45 mm. Trưc hu dài 0,130,16 mm. Hu 0,150,37 x 0,150,27 mm. Thc qun dài 0,861,14 mm. Giác bng phát trin, kích thưc 0,691,22 x 0,691,18 mm. Hai nhánh rut kéo dài v mút sau cơ th. Tinh hồn hình ơvan nguyên hoc hơi phân thùy theo chiu dc. Túi sinh dc nm mt lưng phn na trưc giác bng. Bưng trng trịn hoc ơvan, nm trưc tinh hồn. Tuyn nỗn hồng nm hai bên cơ th, bt đu t giác bng kéo dài đn mút sau cơ th, khơng che lp hai nhánh rut và khong trng phía sau tinh hồn. T cung tương đi dài, cha nhiu trng. Trng hình ơvan, màu vàng sáng, kích thưc 0,0760,105 x
34. 23 0,0510,084 mm. ng bài tit chính phn sau cơ th, gp khúc 12 vịng trưc l thốt (Nguyn Th Lê, 1968) [14]. 1.3.3.2. Lồi Echinostoma miyagawai Ishii, 1932 Echinostoma miyagawai ký sinh rut vt, ngng, ngan, gà, gà tây, b câu, mịng két, cu gáy, cu sen, cu ngĩi. Phân b Vit Nam, Nht Bn, SNG. Theo Nguyn Th Lê (1993) [20] vịng đi phát trin ca sán qua 2 vt ch trung gian. Vt ch trung gian th nht là các lồi c: Gyraulus convexiusculus, Hippeutis umbilicalus, Polypylis hemisphaerula (h Planorbidae ), Lymnaea viridis . Vt ch trung gian th nht là các lồi c: Gyraulus convexiusculus, Parafossarulus striatulus, Digoniostoma siamenense, Lymnaea swinhoei và u trùng chun chun. Thi gian phát trin t trng đn miracidium t 822 ngày (ph thuc vào nhit đ mơi trưng). vt ch trung gian th nht miracidium phát trin thành cercaria trưng thành mt 16 ngày. Trong vt ch chính metacercaria phát trin thành sán trưng thành sau 1214. Tui th ca sán trưng thành trong vt ch là 3540 ngày. Sán cĩ kích thưc thay đi tùy thuc vt ch, theo s lưng và tui sán lá. Kích thưc chiu dài t 9,109,44 mm, chiu rng t 1,651,83 mm. Các giác bám phát trin, vin c cĩ 37 mĩc gm 13 mĩc lưng xp thành hai hàng, 7 mĩc bên, 5 mĩc thùy bng mi bên. Tinh hồn phân 37 thùy. Tuyn nỗn hồng bt đu sau giác bng, kéo dài v phía sau cơ th và lp khong trng phía sau tinh hồn và che lp c hai mút rut. ng bài tit thng. 1.3.3.3. Lồi Hypoderaeum conoideum Blochs, 1782 Kaufmann (1996) [57] cho bit lồi Hypoderaeum conoideum ký sinh vt, ngng, chim bơi khác và vịng đi phát trin cĩ 2 vt ch trung gian. Abuladze K.I. (1990) [39] cho bit Hypoderaeum conoideum dài 811 mm, rng đn 1,6 mm. Đĩa đu phát trin và cĩ 4753 gai nh xp thành hai hàng. Trng sán hình ơvan, kích thưc 0,1 x 0,6 mm. Vt ch trung gian là c Lymnae, Radix, Galba ; vt ch b sung là nhuyn th trên và nịng nc, ch, nhái.
35. 24 Theo Nguyn Th Lê (2000) [23] lồi Hypoderaeum conoideum ký sinh rut vt, ngng, ngan, gà, gà tây. Phân b mt s vùng ca Vit Nam, Châu Âu, Trung Quc, Nht Bn. Vịng đi phát trin qua 2 vt ch trung gian. Vt ch trung ian th nht là c Lymnaea swinhoei, Lymnaea viridis . Vt ch trung gian th hai là các lồi c: Lymnaea swinhoei, Lymnaea viridis, Parafossarulus striatuslus, Cyclops lecythoides và u trùng chun chun. Đc đim hình thái cu to: Cơ th sán dài 8,0213,26 mm, rng 1,39 2,02 mm. Đu ngn, giác bám kém phát trin. Cĩ 4753 mĩc bé xp thành 2 hàng. Đưng kính giác ming 0,1650,276 mm. Giác bng ln nm gn giác ming, đưng kính 0,8281,131mm. Thc qun 0,13 mm. Hai nhánh rut ch đơi trưc giác bng kéo dài đn tn mút sau cơ th. L sinh dc nm ngay sau nhánh rut ch đơi. Bung trng hình ơvan nm ngang phía trưc tinh hồn. Tuyn nỗn hồn bt đu t phía sau giác bng kéo dài đn mút sau cơ th nhưng khơng che lp hai mút rut. T cung ch nhiu trng, kích thưc trng 0,0820,090 x 0,0550,060 mm. Trong cơ th vt ch chính, sán đt đn giai đon phát dc sau 1015 ngày [21]. 1.3.3.4. Lồi Notocotylus indicus Lal, 1935 Nguyn Th Lê (2000) [23] cho bit lồi Notocotylus indicus ký sinh manh tràng vt nhà và đã đưc phát hin thy Vit Nam (Hi Phịng, Nam Đnh), n Đ. Hình thái cu to, cơ th dài 2,18mm, rng 0,63 mm. Cĩ 3 dãy tuyn bng, dãy gia gm cĩ 16 tuyn, hai dãy bên cĩ 17 tuyn. Giác ming gn mút cơ th. Khơng cĩ hu. Thc qun dài 0,075 mm. Hai nhánh rut kéo dài đn mút sau cơ th, sau bung trng. Hai tinh hồn nm đi xng nhau bên ngồi hai nhánh rut, mép ngồi phân thùy, mép trong phng hơn. L sinh dc m ra ngay sau ch nhánh rut ch đơi. Bung trng cĩ 10 thùy, nm gia hai nhánh rut. Trng nhiu, kích thưc 0,0180,011 mm, hai cc cĩ hai râu dài.
36. 25 Notocotylus indicus cĩ vt ch trung gian là nhuyn th nưc ngt Planorbis và Lymnaea (Abuladze K.I., 1990) [39]. 1.3.3.5. Lồi Microsomacanthus compressa (Linton, 1892) LopezNeyra, 1942. Nguyn Th Kỳ (2003) [8] cho bit lồi Microsomacanthus compressa ký sinh rut vt nhà, phân b rng trong nưc và trên th gii. Sán dài 20 mm, rng 0,74 mm. Đu cĩ vịi kéo dài 0,34 mm, rng 0,18 mm. Giác bám hình bu dc, kích thưc 0,14 x 0,095 mm. Vịi 0,174 x 0,0280,034 mm, cĩ 10 mĩc dài 0,0550,057 mm. C ngn 0,070,08 x 0,10 mm. Chui đt kéo dài theo chiu ngang. Cĩ hai đơi ng bài tit. L sinh dc m ra mt phía, m ra 1/3 phía trên b đt. Ba tinh hồn cĩ đưng kính 0,1200,158 mm, xp theo hình tam giác. Nang lơng gai bĩ thành si cơ dc dày rt phát trin. Tuyn sinh dc cái gia đt. Nỗn hồn hình khi, phân thùy yu. Bung trng nhiu thùy, rng 0,340,36 mm. Phn giao cu ca âm đo mnh, dài 0,15mm. T cung hình túi. Trng trịn 0,0560,060 x 0,074 mm, phơi cĩ 6 mĩc hình bu dc 0,0310,036 x 0,025 0,028 mm. Sán cĩ vịng đi phát trin vi s tham gia ca vt ch trung gian là các lồi thuc lp giáp xác nưc ngt như Macrocyclops albidus, Cyclops stremus, Acanthocyclops viridis, Acanthocyclops bicuspidatus, Eucyclops serrulatus, Mesocyclop crassus, Mesocyclops leucarti, Mesocyclops oithonoides, Paracyclops fimbrriatus. Vt ch cha là nhng đng vt thuc b thân mm Coretus: Planorbis planorbis, Lymnaea ovata, Lymnaea perega, Lymnaea stanalis, Viviparus viviparus, Radix auricularia, Radix ovata, Lymnaea stagnalis, galba palustris, Valvata cristata. Trng sán lá thep phân ra ngồi, vt ch trung gian ăn phi phát trin thành cysticercoid , vt ăn phi vt ch trung gian cha u trùng s phát trin thành sán trưng thành sau 1112 ngày.
37. 26 1.3.3.6. Lồi Tetrameres fissispina Diesing, 1861 Theo Phan Th Vit (1984) [38], lồi Tetrameres fissispina ký sinh d dày tuyn ca vt, gà, b câu, ngan, ngng; phân b rng Vit Nam và nhiu nưc khác. Đc đim hình thái cu to: mút đu cĩ hai mơi nh, xoang ming thy rõ nhưng khơng cĩ mu cutin đu. Thc qun chia thành hai phn: phn cơ ngn và phn tuyn dài. Con đc: dài 3,23,9 mm, tiu bì cĩ nhng vch ngang. Cĩ 4 hàng gai chy dc cơ th. Cánh bên tri dài t mút đu đn l huyt. Cánh bên hĩa cutin yu, đưc bt đu t gc mơi kéo dài và kt thúc bng 2 dãy gai nhn, cách mút đu 0,069 mm. Thc qun dài (phn cơ 0,23 0,26 mm và phn tuyn dài 0,971,23 mm). Rut m rng ra dng túi và cui cùng là hu mơn cách mút đuơi 0,083 mm. Gai sinh dc ln dài 0,370,49 mm, gai sinh dc nh dài 0,1650,198 mm. Phn ph ca đuơi cĩ dng hình nĩn, cĩ các gai nh, trong đĩ cĩ 5 đơi nm phía lưng và 3 đơi nm phía bng. T cung vịng vèo lp đy xoang cơ th. L sinh dc cái mút đuơi 0,10 0,14 mm [21]. Giun cĩ chu kỳ phát trin gián tip (giun sán ký sinh sinh hc). Trong chu kỳ phát trin ngồi các vt ch trung gian là giáp xác cịn cĩ th cĩ mt ca vt ch cha lá cá [38]. Chu kỳ phát trin ca lồi Tetrameres fissispina cĩ s tham gia ca vt ch trung gian là các lồi tơm, cá hoc b bơi nghiêng (Lương Văn Hun, 1996) [10]. 1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU BNH GIUN SÁN VT 1.4.1. Mt s nghiên cu v bnh hc Theo Đ Dương Thái, Trnh Văn Thnh (1978) [32] thì giun sán thưng ký sinh trong đưng tiêu hĩa gây viêm niêm mc đưng tiêu hĩa và các tuyn tiêu hĩa (rut non, gan). Hu ht giun sán gây nhng tác đng cơ gii, ngăn tr ít hay nhiu hot đng ca các khí quan mà chúng ký sinh: giun đũa làm tt rut non, các kén ca u trùng sán dây Echinococus ép và phá hoi mơ
38. 27 gan, sán lá (giác bám, mĩc bám) làm cho niêm mc xut huyt, gây viêm cp tính hay mãn tính rut, gan, phi. Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [5] cho bit các mĩc bám, giác bám, đu hút ca giun sán khi ký sinh bám vào các cơ quan gây ra nhng tn thương cơ hc dn đn viêm loét, xut huyt và hoi t các ni quan, đc bit b phn tiêu hĩa. Quá trình ký sinh đ sinh trưng và sinh sn giun sán giun sán ly nhiu cht dinh dưng t ký ch. Nguyn Th Lê (1998) [22] cho rng đơi khi vt ký sinh khơng dùng trc tip thc ăn ca vt ch mà ly các vitamin ca vt ch làm thc ăn ca mình, hoc tit ra các cht c ch các men và phân hy kh năng trao đi cht bình thưng ca cơ th vt ch. Tác dng chim đot cht dinh dưng din ra liên tc trong thi gian dài ca s lưng ln các lồi giun sán cùng ký sinh gây tn hi rt ln làm con vt cịi cc, thiu máu, gy cịm, cĩ th gây cht. Đây là tác đng bt buc đi vi giun sán bi chúng phi t nuơi bng ăn các mơ (t bào thưng bì), cưp mt phn thc ăn mà ký ch đã tiêu hĩa trưc (giun sán thưng tp trung tá tràng là ch nhiu dưng cht), hút máu ký ch [32]. Trong quá trình sng mt s giun sán phân tit và bài xut nhng cht đc thưng xuyên đưa vào ký ch, ký ch hp thu và b trúng đc, biu hin thành nhng bin lon thn kinh (co git, run ry, xiêu vo, cĩ th b bi lit, ), gây dung huyt, thiu máu. Đc cht do u trùng tit ra tác đng mnh hơn so vi giun sán trưng thành. Súc vt non b nng hơn so vi súc vt trưng thành [32]. Bnh ký sinh trùng là ca ngõ đ các mm bnh khác xâm nhp, nhng tác đng do giun sán ký sinh vào vt ch to ra nhng vt thương, gim sc đ kháng làm cho vt ch d mc các bnh truyn nhim mãn tính và các bnh ký sinh trùng khác. Khi mc bnh giun sán vt d b nhim k phát các bnh truyn nhim như bnh thương hàn ( Samonellosis ), dch t vt [13].
39. 28 Đi vi sán lá, khi vt b nhim vi cưng đ cao, biu hin: yu tồn thân, a chy kit sc nhanh, ngng sinh trưng, phát trin, thưng b cht do kit sc. Do giác bám và gai bám cutin trên thân sán kích thích niêm mc rut, gây viêm chy máu, viêm cata tng vùng rut [5]. Đi vi sán dây, theo Phm S Lăng, Phan Đch Lân (2001) [13] sán trưng thành và u trùng sán trong quá trình ký sinh cm các mĩc bám vào vách rut gây tn thương niêm mc rut, gây nhim trùng đưng tiêu hĩa và viêm rut. Vt b nhim cưng đ nng cĩ biu hin gy yu, suy nhưc, lơng xơ xác, a chy, đơi khi phân ln máu, mt kh năng sinh sn và cĩ th cht do kit sc. 1.4.2. Mt s nghiên cu v phịng tr bnh giun sán 1.4.2.1. Mt s nghiên cu v chn đốn bnh H Văn Nam (1982) [26] và Cao Xuân Ngc (1997) [27] đã đưa ra phương pháp chn đốn trên đng vt sng đ theo dõi triu chng lâm sàng và phương pháp gii phu bnh đ xác đnh bnh. Đ Dương Thái và Trnh Văn Thnh (1978) [32] cho rng: chn đốn bnh giun sán khơng th ch da vào triu chng lâm sàng như các bnh khác, vì triu chng ca bnh giun sán khơng đin hình nên cn phi tìm thy căn bnh bng cách phát hin trng, u trùng hoc giun sán trưng thành. Hà Duy Ng (1990) [28] cho bit: phương pháp kim tra tìm trng, u trùng là nhng phương pháp kinh đin ch yu đ xác đnh giun sán ký sinh đưng tiêu hĩa vt ch. Phương pháp m khám tồn phn và tng phn đ tìm giun sán trưng các ni quan (Skrjabin K.I và Petrov A.M., 1963) [31] Theo Đ Dương Thái và Trnh Văn Thnh (1978) [32] thì phương pháp chn đốn bin thái cũng đưc th nghim đ chn đốn bnh giun sán đng vt nưc ta nhưng đ chính xác chưa cao.
40. 29 1.4.2.2. Mt s nghiên cu v hĩa dưc điu tr bnh giun sán cho vt Theo Phm Sĩ Lăng, Phan Đch Lân (2001) [13] đ phịng và điu tr bnh sán lá rut gia cm dùng mt trong nhng loi thuc như: CCl 4 vi liu 24ml/kg P bng cách tiêm qua diu hoc cho ung qua ng cao su; Arecolin vi liu 0,002 g/kg P, pha dưi dng dung dch nng đ 1:1000, cho ung riêng tng con; Filixan liu 0,30,4 g/kg P, trn vi thc ăn. Mt s loi thuc ty sán dây như: nưc st ht cau (100 g ht cau tươi thái nh, 400 ml nưc đun sơi ly 100 ml nưc st), 3 ml/kg P, cho ung 2 ln cách nhau 1 tun; Niclosamide 50200 mg/kg P, trn vi thc ăn cho ăn; Menbenvet liu 1 g/kg P, cho ăn trong 3 ngày; Fenbendazole liu 100 ppm, trn tha ăn trong 4 ngày; Praziquantel liu 10 mg/kg P; Oxfendazole liu 10 mg/kg P. Đ phịng bnh sán dây cn đnh kỳ 4 tháng ty 1 ln, dùng Sulfat đng (1g sulfat đng trong 1 lít nưc, đun sơi, đ ngui thêm vào 12 thìa cà phê HCl) cho vt ung vào bui sáng t 35 ngày [5]. Phan Lc (2006) [25] đã dùng mt trong nhng thuc: Devermin liu 60 mg/kg P cho ăn, Fenbendazole liu 40 mg/kg P cho ăn; Praziquantel liu 2025 mg/kg P; Febendazole liu 1050 mg/kg P cho ăn; Arecolin 0,002 g/kg P đ điu tr cĩ hiu qu bnh sán lá rut cho vt. S dng Praziquantel 10 mg/kg P, Niclosamide 50200 mg/kg P, Fenbendazole 60100 ppm cĩ tác dng ty sán dây gia cm [25]. Nguyn Hu Hưng (2006) [11], dùng Albendazole, Fenbendazole và Menbendazole điu tr giun sán trên vt. Kt qu th nghim cho thy: thuc Albendazole vi liu 50 mg/kg th trng, trn vào thc ăn liên tc 7 ngày cho hiu qu ty sch sán lá rut là 100%; thuc Fenbendazole vi liu 8 mg/kg th trng và thuc Menbendazole vi liu 20 mg/kg th trng cho ăn liên tc trong 7 ngày, cho hiu qu cao trong vic ty tr sán lá rut và sán dây. Nguyn Xuân Dương (2008) [4], dùng thuc Ivermectin, Menbendazole, Praziquantel và Oxfendazole điu tr giun sán trên vt. Kt
41. 30 qu: Thuc cĩ hiu lc cao đ ty giun trịn cho vt là Ivermectin liu 0,4 mg/kgP, tiêm 2 ln cách nhau 2 ngày, t l sch giun là 91,66%; Menbendazole liu 30 mg/kg P/ ngày cho vt ăn trong 3 ngày lin, t l sch giun đt 75,00%; Thuc cĩ hiu lc cao đ ty sán lá và sán dây cho vt là Praziquantel liu 10mg/kg P cho vt ăn 2 ngày lin, t l sch sán 100%; Oxfendazole 10 mg/kg P cho vt ăn trong 3 ngày lin cho kt qu khá cao, t l sch sán 87%. Theo Calnek B.M. (1991) [45] và Kaufmann J.E., (1996) [57], Bowman (1999) [44] cho bit hin nay các nưc Châu Âu và Châu M đang s dng mt s hĩa dưc sau đ phịng chng bnh giun sán cho gia cm: Cambendazole: liu 60 mg/kg P, ty các loi giun trịn. Fenbendazole: liu 66 ppm trn vi thc ăn liên tc 3 ngày điu tr đưc các bnh giun trịn. Febentel: liu 15 mg/kg P, cho gia cm ung liên tc 2 ngày, ty đưc các loi giun trịn. Flubendazole: liu 30 mg/kg P, trn vi thc ăn cho ăn liên tc 7 ngày đ ty các loi giun trịn. Praziquantel: liu 10 mg/kg P, ch dùng 1 liu đ ty các loi sán dây và sán lá. Niclosamide: liu 20 mg/kg P, ty các loi sán dây. Oxfendazole: liu 10 mg/kg P, cĩ tác dng ty sán dây và giun trịn. Albendazole: liu 15 mg/kg P, cĩ tác dng điu tr các bnh giun trịn và sán lá gia cm. Ivermectin: liu 0,5 mg/kg P, điu tr các bnh giun trịn gia cm. 1.4.2.3. Mt s nghiên cu đ xut v bin pháp phịng tr tng hp Theo Đ Dương Thái và cs (1978) [32]; Phm Văn Khuê, Phan Lc (1996) [5]; Phan Lc và cs (2006) [25] đ phịng tr bnh giun sán vt và gia cm cn phi thc hin đng b các bin pháp ch yu sau:
42. 31 * Dùng hĩa dưc đ ty tr Khâu quan trng trong bin pháp phịng tr tng hp bnh ký sinh trùng là ty giun sán cho vt. Các tác gi cho bit đ ty giun sán đt hiu qu cn đáp ng mt s yêu cu sau: Chn đốn bnh ký sinh trùng chính xác bng phương pháp m khám gia cm, la chn loi hĩa dưc đc hiu cao ty tr ký sinh trùng. Ty sán đưc tin hành ngay sau khi đã chn đốn chính xác bnh. Thuc ty giun sán cn phi đm bo ít đc, an tồn, cĩ hiu lc, ph rng, thun tin khi s dng, r tin. S dng thuc ty cho các gia cm b nhim nng cĩ biu hin lâm sàng trưc. Nên s dng thuc ty giun sán cho c đàn, vì cĩ th cĩ nhiu gia cm đang mang u trùng chưa đưc phát hin khi chn đốn. Thi đim thích hp dùng thuc ty giun sán cho đàn vt là vào mùa xuân (tháng 34) và mùa thu (tháng 89). Trưc khi ty, cho gia cm nhn ăn bui sáng và cho ung thuc bui chiu. Sau 715 ngày kim tra đ đánh giá hiu qu ca thuc. * X lý vt ch trung gian truyn bnh S dng các bin pháp dit hoc hn ch các vt ch trung gian ca giun sán vt là nhng lồi nhuyn th, cơn trùng nưc và giáp xác đ phá v chu trình khép kín vịng đi phát trin ca giun sán là mt bin pháp phịng tr hiu qu bnh giun sán cho vt. Theo Kaufmann J.E. (1996) [57] thì ngưi ta thưng dùng các loi hĩa dưc dit cơn trùng phun vào mơi trưng khi tm ngng khơng chăn th thy cm. S dng luân canh, luân phiên bãi chăn th hoc đ trng chung trong thi gian nht đnh trong chăn nuơi vt đ gim bt s tn ti và lây truyn mm bnh. X lý phân bng phương pháp sinh hc đ dit trng, u trùng. Hàng ngày dn sch phân và rác chung nuơi, gom tp trung vào mt nơi, đp
43. 32 thành đng (cao và rng 1,52 m), ph kín đt dày 2030 cm, đ sau 34 tun nhit đ đng tăng lên 6070 0C s làm cht trng và u trùng sán, u trùng rui và các loi vi khun gây bnh. Cĩ th cho thêm tro bp, vơi và lá xanh vào đ tăng thêm nhit đ đng ; xây hoc đào hai h phân cnh nhau phía sau chung nuơi, hàng ngày dn phân xung mt h, khi đy thì trát kín ming bng lp bùn dày 5 cm, sau 34 tun nhit đ h tăng lên 45 0C s phá hy trng giun sán (Phm Văn Khuê, Phan Lc, 1996) [5]. 1.4.2.4. Mt s nghiên cu đ xut chăm sĩc, nuơi dưng Theo Đ Dương Thái và Trnh Văn Thnh (1978) [32]; Phm Văn Khuê và Phan Lc (1996) [5]; Phan Lc và cs (2006) [25] chăm sĩc nuơi dưng hp v sinh là mt trong nhng bin pháp tng hp phịng bnh giun sán cho vt cĩ hiu qu. Mt s bin pháp đưc các tác gi nêu ra gm: Đm bo ngun thc ăn đ v s lưng và cht lưng. B sung thêm các loi thc ăn giàu vitamin, nguyên t vi lưng. Khơng làm ơ nhim ngun nưc s dng trong chăn nuơi gia cm, đc bit là thy cm. Thc hin v sinh thú y chung tri và mơi trưng chăn nuơi thy cm. Chung nuơi phi gi sch s, khơ ráo.
44. 33 Chương 2 ĐI TƯNG, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐI TƯNG, THI GIAN VÀ ĐA ĐIM 2.1.1. Đi tưng nghiên cu Chúng tơi tin hành nghiên cu vi mt s đi tưng sau: Vt đ (nuơi theo phương thc bán chăn th, ging siêu trng Trung Quc và ging Khaki campbell). Giun sán ký sinh đưng tiêu hĩa ca vt đ. Thuc Fenbendazol và Niclosamid dùng đ ty sán đưng tiêu hĩa. 2.1.2. Thi gian nghiên cu Đ tài đưc nghiên cu t năm 2010 đn năm 2011. 2.1.3. Đa đim nghiên cu Ti 5 xã ca huyn Tuy Phưc: xã Phưc An, Phưc Hip, Phưc Hịa, Phưc Quang và Phưc Sơn. Phịng thí nghim thú y Trưng Trung Hc Kinh T K Thut Bình Đnh, Vin sinh thái và Tài nguyên sinh vt Hà Ni. 2.2. NI DUNG Xác đnh tình hình hình nhim và thành phn lồi giun sán. Kim tra triu chng lâm sàng và bnh tích đi th ca vt đ nhim giun sán. Th nghim ty sán bng thuc Fenbendazole và Niclosamide. 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.3.1. Xác đnh tình hình nhim và thành phn lồi giun sán 2.3.1.1. B trí thí nghim Da theo cơng thc tính s mu kho sát là: N = (1,96) 2*q*p/d 2 p là t l nhim thăm dị;
45. 34 q = 1 p; d là đ chính xác mong mun (0,05) gia t l đt đưc và t l thăm dị. M khám thăm dị 100 vt đ nuơi bán chăn th ti huyn Tuy Phưc cho thy t l nhim giun sán vt là 69%. Như vy, s vt ưc lưng m khám trong huyn ti thiu ( đ tin cy 95%) là 329 vt. Thc t, chúng tơi tin hành m kho sát là 400 vt, đưc ly mu ngu nhiên ti các đa đim nghiên cu: Xã Phưc An: 80 con. Xã Phưc Hip: 80 con. Xã Phưc Hịa: 80 con. Xã Phưc Quang: 80 con. Xã Phưc Sơn: 80 con. Trong đĩ: Vt đ các la tui: Vt dưi 510 tháng tui: 200 con. Vt t 1117 tháng tui: 200 con. Vt đ các ging: Vt siêu trng Trung Quc: 200 con. Vt Khaki campbell: 200 con. Thuc các mùa: Mùa nng: 200 con. Mùa mưa: 200 con 2.3.1.2. Dng c và vt liu nghiên cu * Dng c Kính hin vi quang hc, kính lúp, máy nh, cân thưng. Chung, lng, thc ăn cho vt. Cc, l, đũa thy tinh, phin kính, lá kính, đĩa petri, ng nghim đng mu.
46. 35 Dao m, kéo, kp, khay m khám, dây ct ph tng, kim gii phu, s ghi chép. * Hĩa cht Formol 38%, cn, lactophenol, NaCl tinh th, dung dch Barbagallo, carmin bt, dung dch HCl, xylen, methanol, KOH, baume canada, glycerin, acid lactic, nưc ct. 2.3.1.3. M khám Sau khi hi v ngun gc, phương thc chăn nuơi, ging vt, tui đ ca vt và quan sát triu chng, vt đưc mua t các đàn vt trên đa bàn điu tra. Thc hin phương pháp m khám khơng tồn din (ch m kim tra cơ qua tiêu hĩa) bao gm: Tách các b phn gm thc qun, bu diu, d dày cơ, d dày tuyn, rut non, rut già, manh tràng, gan, mt sau đĩ cho riêng vào trong tng cc. Thc qun: M dc, quan sát cht nhy tìm giun sán. Phn bu diu: Ly cht cha cho vào cc, thc hin phương pháp gn ra sa lng, sau đĩ tri cht cha đã đưc sa lng lên trên khay nh hoc đĩa petri đ tìm và thu thp giun sán. niêm mc bu diu cũng đưc xem k nhm phát hin và thu thp các lồi giun sán bám vào. D dày tuyn: M dc, quan sát sát bng mt thưng, thu thp giun sán bám vào niêm mc, nu trên niêm mc cĩ bnh tích thì cĩ th gt ly lp nhy, di ra nhiu ln tìm giun sán. D dày cơ: M dc theo chiu cong d dày, quan sát b mt niêm mc, đ cht cha vào cc dùng phương pháp gn ra sa lng nhiu ln đ tìm giun sán. Sau đĩ bĩc lp sng bên trong đ tìm giun sán. Rut non, rut già, manh tràng đưc kim tra riêng ba b phn. Dc theo chiu cong ca rut, ly kéo ct thành tng đon 1015cm, cho vào cc vi dung dch nưc mui NaCl 0,9% sau đĩ khuy mnh đ cho giun sán tách ra, ri dùng phương pháp gn ra sa lng đ tìm giun sán.
47. 36 Gan, mt: Tách mt cho vào đĩa petri đ kim tra riêng, dùng phương pháp gn ra sa lng đ kim tra dch mt, cịn gan thì quan sát bên ngồi, sau đĩ dùng tay bĩp vn, gn ra sa lng đ kim tra. 2.3.1.4. Thu thp và ngâm gi giun sán * Cách thu thp, tính s giun sán khi m khám Đi vi sán lá và sán dây: Ta đ cho chúng cht t nhiên trong nưc lã, xong đem ra sch và ép mng gia hai phin kính, đt trong bình thy tinh cĩ nút mài, bên trong cĩ cha cn 70 o. Tùy theo lồi sán to hay nh, dy hay mng mà phin kính ép cĩ đ dày mng khác nhau, trên phin kính cĩ th đ nhng vt nng. Khi ép mng sán dây, ch cn ép mng các đt thân, cịn đt đu khơng ép. Vi nhng sán dây cĩ kích thưc nh và mng ta cĩ th ép mt vài ngày hay mt vài gi. Sau thi gian ép mu, chuyn sang bo qun các ng nghim cĩ cn 70 o và ghi nhãn. Đi vi giun trịn: Trưc khi ngâm nên ra sch trong nưc lã hoc nưc mui sinh lý. Mun tính giun sán, ta cho giun sán vào đĩa petri cĩ sơn đen khong mt na đĩa petri ri c đm dn và chuyn s giun sán đã đm sang mt bên, đm xong cho vào ng nghim cĩ dung dch bo qun mu và ghi nhãn hiu. Cách ghi nhãn Vt s Sơ b đnh danh Tui đ S lưng Trng lưng V trí ký sinh Đa đim ly mu Ngưi ly mu Ging Ngày ly mu * Cách ngâm gi giun sán Đi vi giun trịn đưc bo qun trong mơi trưng Barbagallo (gm: formol 38%: 30ml, NaCl tinh khit 7,5 g, nưc ct va đ 1000ml). Đi vi sán lá, sán dây đưc bo qun trong cn 70o.
48. 37 2.3.1.5. Phương pháp x lý giun sán đ đnh danh Trong quá trình m khám cĩ mt s lồi giun sán cĩ th phân loi đưc bng mt thưng. Nhưng phn nhiu các lồi giun sán phi đưc nhum, làm trong sut ri quan sát dưi kính lúp hoc kính hin vi đ phân loi. Tùy theo tng lp giun sán mà ta cĩ cách x lý khác nhau. * Đi vi giun trịn Cĩ th làm trong sut giun trịn trong dung dch acid lactic 50% mà khơng cn nhum. Cho giun lên phin kính ri nh mt git acid lactic 50% lên trên, đy lá kính li, quan sát dưi kính hin vi đ đnh danh. Ngồi ra, cĩ th làm trong sut mu giun trịn bng cách cho giun trịn vào trong ng nghim cha cn 75 0 và glycerin 5% trong mt vài ngày cn bc hơi, glycerin cịn li s ngm vào t chc ca giun trịn, làm trong sut và khơng gây bin dng đt ngt như khi ta đt giun trịn trong glycerin. Nhng giun trịn bo qun trong dung dch này cĩ th tr mu nhiu năm trong ng nghim cĩ nút mài. Đ phân loi giun trịn, ngưi ta ly giun ra, cho lên phin kính, nh mt git glycerin và đy lá kính lên, quan sát dưi kính hin vi đ phân loi. * Đi vi sán lá và sán dây Đ làm rõ các b phn bên trong giúp cơng tác đnh danh đưc d dàng, mu sán lá, sán dây đưc nhum trong thuc nhum carmine. Trưc khi nhum, sán đưc ra sch dưi vịi nưc sch, sau đĩ ngâm sán trong dung dch KOH 5% khong 30 phút đn 1 gi tùy mu dày hay mng, theo dõi đn khi sán trong là đưc; Vt sán ra và ra sch KOH vi nưc ct (3 ln) mi ln 25 phút, tt c cơng đon trên đu qua giy thm; Sau đĩ rút nưc trong mu sán, bng cách cho sán vào cn các nng đ t thp ti cao (50 0 60 0 – 70 0) mi đ cn cn khong 5 phút;
49. 38 Nhum mu trong dung dch carmine 1015 phút. Tùy theo lồi sán ln hay nh, thi gian nhum mu cĩ khác nhau, đn khi thy mu bt màu đp là đưc. Trong trưng hp mu sán nhum quá sm màu, ta cĩ th làm nht màu bng cách cho vào dung dch cn HCl 1% (99ml cn 700 vi 1ml HCl); Sau đĩ vt sán ra, ln lưt cho vào cn 80 0 90 0 95 0 99 0, mi nng đ 2 l, mi l đưc ngâm trong 5 phút; Cho mu vào xylen (3 l), mi l 2 phút; Sau đĩ vt sán ra, thm khơ bng giy thm, đt trên phin kính, đy lá kính; Đ tiêu bn mu t khơ, đnh danh dưi kính hin vi hoc kính lúp. Riêng vi đu sán dây, khơng cn nhum, ch cn nhum mt s đt thân. Đu sán tách ri, sau đĩ đưc đt lên phin kính, nh lên mt git glycerin, đy lá kính, quan sát dưi kính hin vi đ phân loi. 2.3.1.6. Đnh danh – phân loi Sau quá trình x lý giun sán đ đnh danh, chúng tơi tin hành đnh danh phân loi. Vic đnh danh phân loi da vào s khác bit v v trí ký sinh, mt s đc đim v kích thưc , hình thái và cu to bên ngồi cũng như bên trong các b phn ca các lồi giun sán đưc các tác gi mơ t: Phan Th Vit (1984) [38], Nguyn Th Kỳ (1994) [7], Nguyn Th Lê (2000) [23], Nguyn Hu Hưng (2006) [11], Nguyn Xuân Dương (2008) [4]. H thng phân loi đưc chúng tơi s dng đ đnh danh và phân loi trong nghiên cu: H thng phân loi sán lá ca Nguyn Th Lê và cs (1996) [ 21 ], Nguyn Th Lê (2000) [ 23 ] H thng phân loi sán dây ca Nguyn Th Kỳ (2003) [ 8]. H thng phân loi giun trịn ca Phan Th Vit (1984) [ 38 ]. 2.3.1.7. Các ch tiêu kho sát Xác đnh thành phn lồi giun sán.
50. 39 Xác đnh t l nhim giun sán. Xác đnh cưng đ nhim giun sán. 2.3.1.8. Phương pháp tính tốn Số vịt nhiễm T l nhim (%) = ×100 Số vịt mổ khảo sát Số vịt nhiễm ở từng độ tuổi + T l nhim theo đ tui (%) = ×100 Số vịt mổ khảo sát ở từng độ tuổi Số vịt nhiễm ở từng giống + T l nhim theo ging (%) = ×100 Số vịt mổ khảo sát ở từng giống Số vịt nhiễm ở từng mùa + T l nhim theo mùa (%) = ×100 Số vịt mổ khảo sát ở từng mùa Số vịt nhiễm ở từng lớp + T l nhim theo lp (%) = ×100 Tổng số vịt mổ khảo sát Số vịt nhiễm ở từng loài + T l nhim theo lồi (%) = ×100 Tổng số vịt mổ khảo Số vịt nhiễm ghép + T l nhim ghép (%) = ×100 Tổng số vịt mổ khảo sát Cưng đ nhim giun sán = Tổng số giun sán Cá thể vịt + Cưng đ nhim = X ± SE + X = s lưng giun sán tìm thy trung bình trên mt cá th vt + SE = là sai s ca s trung bình (standard error) 2.3.2. Kim tra triu chng lâm sàng và bnh tích đi th 2.3.2.1. Kim tra triu chng lâm sàng ca vt nhim giun sán Chúng tơi quan sát triu chng lâm sàng ca vt mc bnh da theo phương pháp chn đốn trên đng vt sng ca H Văn Nam (1982) [26]. 2.3.2.2. Kim tra bnh tích đi th Chúng tơi kim tra bnh tích đi th theo phương pháp gii phu bnh ca Cao Xuân Ngc (1997) [27].
51. 40 Da vào nhng kt qu nghiên cu triu chng, bnh tích các bnh giun sán vt ca Đ Dương Thái và Trnh Văn Thnh (1978 ) [32], Phan Lc (2006) [25], khi quan sát kim tra thy các biu hin bnh lý đu đưc chúng tơi ghi chép t m đ nghiên cu. 2.3.3. Th nghim ty tr giun sán Th nghim ty tr sán bng thuc Fenbendazole, Niclosamid. 2.3.3.1. B trí thí nghim th thuc * Chn mu Đu tiên, chúng tơi tin hành m khám thăm dị đ xác đnh nhng đàn vt cĩ t l nhim và cưng đ nhim sán lá, sán dây cao. Sau đĩ, dùng phương pháp xét nghim phân kim tra trng sán vt t nhng đàn này và chn đưa vào th nghim thuc. Kt qu chúng tơi đã chn đưc 45 vt đ giai đon 15 tháng tui, ging siêu trng Trung Quc ti xã Phưc Hịa đm bo đ điu kin trên. Đng thi nhng vt này cũng đm bo tính đng nht và đã đưc tiêm đy đ các loi vaccin phịng các bnh truyn nhim theo qui đnh. * B trí thí nghim Thí nghim th hiu lc thuc ty tr đưc chúng tơi b trí như sau: Lơ thí nghim 1: 15 vt, dùng thuc Fenbendazole liu 8mg / kg th trng / ngày, cho ăn 5 ngày liên tc. Lơ thí nghim 2: 15 vt, dùng thuc Niclosamid 0,6g / kg th trng, dùng mt liu duy nht. Lơ đi chng: 15 vt, khơng dùng thuc. 2.3.3.2. Tin hành thí nghim Vt thí nghim đưc đeo s trên tng cá th đ tin vic theo dõi nh hưng ca thuc cho tng lơ thí nghim. Đưng cp thuc: trn vào thc ăn, cho vt ăn vào bui sáng sm.
52. 41 Kim tra hiu lc thuc ty bng cách xét nghim phân ca vt tìm trng sán sau liu trình dùng thuc: 5 ngày, 10 ngày và 15 ngày. Trong thi gian th thuc đu theo dõi phn ng ph ca vt các lơ thí nghim, lơ đi chng v: trng thái chung, nhp th, hình thái phân, 2.3.3.3. Ch tiêu kho sát Hiu qu ty sch trng sán ca thuc Fenbendazole. Hiu qu ty sch trng sán ca thuc Niclosamide. 2.3.3.4. Phương pháp tính tốn T l sch Số vịt sạch trứng sán = ×100 trng sán (%) Tổng số vịt nhiễm sán được dùng thuốc 2.3.4. Phương pháp x lý s liu S liu đưc x lý bng phn mm tin hc : Ms – Excel. Minitab.
53. 42 Chương 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. KT QU THÀNH PHN LỒI GIUN SÁN 3.1.1. Kt qu đnh danh phân loi Đ nghiên cu thành phn lồi giun sán đưng tiêu hĩa ký sinh trên vt đ nuơi bán chăn th, chúng tơi đã tin hành m kho sát 400 vt và kt qu cĩ 293 vt nhim giun sán. Mu giun sán đưc tin hành đnh danh phân loi và kt qu đnh danh các lồi giun sán đưc chúng tơi th hin qua bng 3.1. Bng 3.1. Thành phn lồi giun sán ký sinh đưng tiêu hĩa vt đ TT Lồi giun sán V trí ký sinh Lp sán lá (Trematoda) 1 Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 Rut 2 Hypoderaeum conoideum Bloch, 1782 Rut 3 Opisthorchis paragenimus Oschmarin, 1970 ng dn mt Lp sán dây (Cestoda) 4 Dicranotaenia coronula Railliet, 1892 Rut 5 Diorchis ransomi Schultz, 1940 Rut 6 Microsomacanthus compressa (Linton, 1892) Lopez Rut Neyra, 1942 Lp giun trịn (Nematoda) 7 Tetrameres fissispina (Diesing, 1861) Travassos, D dày tuyn 1915 Qua kt qu bng 3.1, chúng tơi thy đã cĩ 7 lồi giun sán đưc phát hin, trong đĩ: Lp sán lá ( Trematoda ) gm 2 lồi ký sinh rut là Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum và 1 lồi ký sinh ng dn mt là Opisthorchis paragenimus .
54. 43 Lp sán dây ( Cestoda ) gm 3 lồi Dicranotaenia coronula, Diorchis ransomi, Microsomacanthus compressa . C 3 lồi đu ký sinh rut. Lp giun trịn ( Nematoda ) cĩ 1 lồi Tetrameres fissispina, giun ký sinh d dày tuyn ca vt. Kt qu nghiên cu này là dn liu đu tiên v thành phn lồi giun sán ký sinh đưng tiêu hĩa vt đ nuơi bán chăn th ti Bình Đnh. Theo Nguyn Ngc Huân (1999) [ 9] thì vt CV SuperM và CV2000 nhp ni nuơi bán cơng nghip các tri vt Qun Gị Vp và Qun 2 Tp. H Chí Minh ch nhim 4 lồi giun sán thuc 3 lp (Trematoda, Cestoda, Nematoda) ký sinh đưng tiêu hĩa. Nguyn Hu Hưng (2006) [ 11 ] khi nghiên cu thành phn lồi giun sán trên vt nuơi ti 10 tnh thuc vùng đng bng sơng Cu Long đã phát hin 27 lồi giun sán, trong đĩ cĩ 22 lồi ký sinh đưng tiêu hĩa; Nguyn Xuân Dương (2008) [4] nghiên cu thành phn lồi giun sán trên vt nuơi ti Thái Bình, Nam Đnh, Hi Dương đã phát hin 32 lồi giun sán ký sinh trên vt, trong đĩ cĩ 25 lồi ký sinh đưng tiêu hĩa. Như vy, s lồi giun sán chúng tơi phát hin là ít hơn so vi Nguyn Hu Hưng và Nguyn Xuân Dương. Chullabusapa (1992) [ 46 ] m kho sát vt ti Bangkurad, Amphur Bangyai, tnh Nonthaburi, Thái Lan đã tìm thy vt nhim giun sán đưng rut vi 7 lồi Diorchis spp. , Haploparaxis clerci, Woodlandia spp. , Echinostoma revolutum, Hypoderraeum conoideum và Capillaria spp. Như vy, kt qu nghiên cu ca chúng tơi đa phn cĩ s khác nhau v s lưng lồi giun sán phát hin vi các tác gi trên, đc bit v thành phn lồi giun sán, chúng tơi đã phát hin đưc lồi Opisthorchis paragenimus gây hi nng cho vt Bình Đnh mà gn đây các tác gi nghiên cu trên nhng vùng min khác khơng phát hin thy. Theo chúng tơi nguyên nhân là do cĩ s khác nhau v qui mơ nghiên cu, đi tưng vt nghiên cu và điu kin mơi trưng chăn nuơi.
55. 44 3.1.2. Đc đim hình thái và cu to ca các lồi giun sán đưc tìm thy 3.1.2.1. Các lồi thuc lp sán lá (Trematoda) * Lồi Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 Lồi này thuc ging Echinostoma Rudolphi, 1809 , h Echinostomatidae Dietz, 1909 , b Fasciolida Skrjiabin et Schulz, 1937 . Kt qu điu tra chúng tơi nhn thy lồi này ph bin tt c các đim kho sát và ký sinh rut non vt. Sán cĩ màu hng hoc màu đ nht dt, đon trưc cĩ ch thu hp li. Sán lá cĩ chiu dài trung bình 5,87,2 mm. Đĩa bám rõ, d nhn dng dưi kính lúp hoc kính hin vi. Trên đu sán cĩ 37 mĩc bám rt rõ. Mi bên thùy bng cĩ 5 mĩc, cĩ 6 mĩc bên, cĩ 15 mĩc lưng xp thành 2 hàng . Hai nhánh rut kéo dài v mút sau cơ th. Giác bng phát trin. Tinh hồn hình ơ van nguyên hoc hơi phân thùy theo chiu dc nm gn phía sau gia thân. Bung trng sát trên tinh hồn. Tuyn nỗn hồng nm 2 bên cơ th, kéo dài t giác bng đn mút sau cơ th, khơng che lp 2 mút nhánh rut và khong trng phía sau tinh hồn. T cung dài và cha nhiu trng. Hình 3.1. Lồi Echinostoma revolutum Frohlich, 1802. (mĩc đu)
56. 45 Đây là lồi đưc nhiu tác gi như Nguyn Th Lê (1983) [ 16 ], Nguyn Hu Hưng (2006) [ 11 ], Nguyn Xuân Dương (2008) [ 4] tìm thy trên vt, gà, ngan, ngng, b câu và ngưi nhiu nơi trong c nưc. Trên th gii Huffman J.E. (1990) [ 51 ] cho bit lồi này phân b rng nhiu quc gia. * Lồi Hypoderaeum conoideum Bloch, 1782 Lồi này thuc ging Hypoderaeum Dietz, 1909 , h Echinostomatidae Dietz, 1909 , b Fasciolida Skrjabin et Schulz, 1937 . Kt qu điu tra, chúng tơi thy sán ký sinh rut non vt và ph bin các đim điu tra. So vi lồi Echinostoma revolutum, lồi này cĩ đĩa bám kém phát trin và trên đu cĩ nhiu mĩc bé hơn. a b c Hình 3.2. Lồi Hypoderaeum conoideum Bloch, 1782 (a: sán lá trưng thành; b: phn đu; c: phn đuơi) Phn trưc cơ th đn ngang giác bng sán cĩ lp ph gai. Kích thưc cơ th: dài 3,412,0 mm, rng 1,42,0 mm. Đu ngn cĩ 4753 mĩc nh, xp thành hai hàng, mi bên cĩ 2 gai lin nhau. Đưng kính giác ming bé, vành c áo rt kém phát trin. Giác bng ln hơn và nm gn giác ming (khong 1/3 phía trưc cơ th). Tinh hồn hình ơvan hoc hình qu lê đưc xp chính gia na sau cơ th. Hai tinh hồn nm cách xa nhau. Bung trng xp trưc tinh hồn. Tuyn nỗn hồn xp dc hai bên thân, bt đu t sau giác
57. 46 bng nhưng khơng che lp hai mút rut. T cung dài cha nhiu trng, kt thúc trưc bung trng. Theo Nguyn Th Lê (2000) [23], sán ký sinh rut ca các lồi gà, vt, ngan, ngng, gà tây; gn đây Nguyn Hu Hưng (2006) [ 11 ] tìm thy lồi này 10/10 tnh kho sát dng bng sơng Cu Long, Nguyn Xuân Dương (2008) [ 3] cũng phát hin lồi này tt c các đim điu tra ti Thái Bình, Nam Đnh, Hi Dương. Kaufmann J. (1996) [57] lồi này phân b rng khp các nưc. * Lồi Opisthorchis paragenimus Oschmarin, 1970 Lồi Opisthorchis paragenimus thuc ging Opisthorchis Blanchard, 1895 , h Opisthorchidae Braun, 1901 , B Opisthorchida La Rue, 1957 . Kt qu m khám vt chúng tơi nhn thy sán ký sinh ng dn mt ca vt và phân b tt c các đim kho sát. a b c Hình 3.3. Lồi Opisthorchis paragenimus Oschmarin, 1970 (a: sán trưng thành; b: phn đu; c: phn đuơi) Sán cĩ cơ th dài 5,908,25 mm, rng 0,71,4 mm. Giác ming 0,180 0,225 x 0,1800,240 mm. Hu 0,0900,140 x 0,100 0,155 mm. Thc qun
58. 47 0,2200,240 mm. Đưng kính giác bng 0,1850,235 mm. Tinh hồn trưc 0,581,02 x 0,480,90 mm. Tinh hồn sau 0,600,93 x 0,469,91 mm. Bung trng 0,370,45 x 0,340,66 mm. Trng 0,0290,032 x 0,0150,016. Theo Nguyn Th Lê (1983) [16] lồi này ký sinh trên nhng vt ch như gà nhà, vt nhà và ngan. nưc ta, lồi này ch mi đưc tìm thy ti Lng Sơn (Bình Gia), Hà Ni, Hà Tây (Phú Xuyên), Hi Phịng, Nam Hà (Duy Tiên, Kim Sơn), Thanh Hĩa. 3.1.2.2. Các lồi thuc lp sán dây (Cestoda) * Lồi Dicranotaenia coronula Railliet, 1892 Lồi này thuc ging Dicranotaenia Railliet, 1892 , h Hymenolepididae (Ariola, 1899) Railliet et Henry , 1909, b Cyclophyllidea Beneden in Braun, 1900 . a b Hình 3.4. Lồi Dicranotaenia coronula Railliet, 1892 (a: đu; b: đt trưng thành) Kt qu kho sát, chúng tơi thy sán ký sinh rut non ca vt và lồi này ch xut hin mt s đim kho sát. Đu sán cĩ 4 giác bám cơ và vịi cĩ 1822 mĩc. Cĩ 2 đơi ng bài tit nhưng khơng cĩ ng ngang. L sinh dc mt phía, m ra phía trên b đt.
59. 48 Tinh hồn hình bu dc xp thành hình tam giác đnh phía trên. Nang lơng dài. Túi tinh trong hình bu dc. Túi tinh ngồi rt phát trin. Hà Duy Ng (1990) [ 28 ], Nguyn Th Lê (1996) [ 21 ] cho bit lồi này phân b rng trong nưc và trên th gii. Nguyn Hu Hưng (2006) [11] cho bit lồi này phân b 10 tnh thuc vùng đng bng sơng Cu Long (An Giang, Đng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh, Cn Thơ, Vĩnh Long, Hu Giang, Tin Giang, Sĩc Trăng, Bc Liêu); Nguyn Xuân Dương (2008) [4] phát hin lồi này Thái Bình, Nam Đnh, Hi Dương. * Lồi Diorchis ransomi Schultz, 1940 Lồi này thuc ging Diorchis Clerc, 1903 , h Hymenolepilidae Skrjabin, 1940 , b Cylophyllidea Braun, 1900 . Trong quá trình m kho sát, chúng tơi phát hin sán ký sinh rut non ca vt và hin din tt c các đim kho sát. a b Hình 3.5. Lồi Diorchis ransomi Schultz, 1940 (a: đu và vịi; b: Đt lưng tính) Sán cĩ kích thưc cơ th dài 250 mm, rng 1,82,5 mm. Đu dài 0,160 mm, rng 0,2250,235 mm. B mt giác bám cĩ gai nh, xp thành hàng, rng, đu vịi cĩ 10 mĩc kiu Diorchis. Hai tinh hồn dưi đt. Túi tinh
60. 49 trong chim tồn b xoang nang lơng gai, túi tinh ngồi nm gia b trên ca đt. Bung trng 3 thùy, cĩ th 4 thùy. Nỗn hồn hình cu. Nguyn Th Lê (1971) [ 15 ] cho bit lồi này đưc tìm thy vt Hà Ni. min Nam, H Th Thun (1988) [35] tìm gp lồi này Th Đc, TP. H Chí Minh. đng bng sơng Cu Long, Nguyn Hu Hưng (2006) [11] tìm thy lồi này 10/10 tnh m kho sát nghiên cu. * Lồi Microsomacanthus compressa (Linton, 1892) LopezNeyra, 1942 Lồi này thuc ging Microsomacanthus LopezNeyra, 1942 , h Hymenolepididae Railliet et Henry, 1909 , b Cyclophyllidea Beneden in Braun, 1900. Kt qu m kho sát chúng tơi thy sán ký sinh rut non ca vt và phân b tt c các đim nghiên cu. a b Hình 3.6. Lồi Microsomacanthus compressa (Lin ton, 1892) Lopez Neyra, 1942 (a: đu và vịi; b: đt lưng tính) Sán cĩ kích thưc ngn và nh. Đu sán cĩ vịi vươn dài. Giác bám cĩ hình bu dc chim tồn b b mt ca đu. Vịi hp cĩ 10 mĩc ln vi cán dài, lưi mĩc rt phát trin. C ngn, chui đt dài theo chiu ngang. Huyt sinh dc cĩ cu to đơn gin. Ba tinh hồn xp theo hình tam giác. Nang lơng gai ngn bĩ thành cơ dc dày rt phát trin, nang co li và phn gia nang cĩ
61. 50 hình cu. Túi tinh ngồi bu dc. Nỗn hồng hình khi ít phân thùy. Bung trng phân thùy. T cung hình túi, trng nhiu và trịn. Lồi này đã đưc mt s tác gi tìm thy mt s tnh như Vĩnh Phú, Hà Ni, Nam Hà, Hà Tĩnh, Hu Giang [21]. Nguyn Hu Hưng (2006) [11] đã tìm thy lồi này ph bin đng bng sơng Cu Long; Nguyn Xuân Dương (2008) [4] đã phát hin lồi này tt c các đim điu tra ti Thái Bình, Nam Đnh, Hi Dương. 3.1.2.3. Lồi thuc lp giun trịn (Nematoda) Lồi này thuc ging Tetrameres Creplin, 1846 , h Tetrameridae Travassos, 1914 , phân b Spirurada Railliet, 19 14, b Spirurida Chitwood, 1933. Đây là lồi rt d dàng nhn bit, giun ký sinh d dày tuyn ca vt. Ming giun cĩ 3 mơi nh, thc qun chia thành 2 phn (phn cơ ngn và phn tuyn dài). Giun cái hình cu màu đ máu, cơ th chia làm 4 múi dài 2,44,1 mm, rng 1,3 mm, hai đu cĩ 2 mũi nhn hình nĩn. Dc thân cĩ 4 tuyn dài t đu ti cui. Rut là mt túi to hình qu lê cha đy cht cn bã đen sm. Hu mơn cách chĩp đuơi 0,07 mm. Phn phình ra ca thân cha rut, trng, t cung. Âm h cách chĩp đuơi 0,3 mm. a b Hình 3.7. Lồi Tetrameres fissispina (Diesing, 1861) Travassos, 1915 (a: cá th cái mu cht; b: cá th cái mu tươi)
62. 51 3.1.3. S phân b các lồi giun sán ti các đa đim nghiên cu Bng 3. 2. Phân b các lồi giun sán ca vt ti các đa đim nghiên cu Đa đim Lồi giun sán (xã) Tn sut Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc xut hin An Hip Hịa Quang Sơn Echinostoma revolutum Frohlich, + + + + + 5/5 (100%) 1802 Hypoderaeum conoideum Bloch, + + + + + 5/5 (100%) 1782 Opisthorchis paragenimus + + + + + 5/5 (100%) Oschmarin, 1970 Dicranotaenia coronula Railliet, + + + 3/5 (60%) 1892 Diorchis ransomi Schultz, 1940 + + + + + 5/5 (100%) Microsomacanthus compressa + + + + + (Linton, 1892) LopezNeyra, 5/5 (100%) 1942 Tetrameres fissispina (Diesing, + + + + + 5/5 (100%) 1861) Travassos, 1915 S lồi phát hin 7 6 7 6 7 Xác đnh s phân b ca tng lồi giun sán phc v cho nhng nghiên cu v dch t hc thú y ca bnh giun sán, trên cơ s đĩ đ xut đưc nhng bin pháp phịng tr bnh thích hp, hiu qu hơn. Chúng tơi đã tin hành chn 5 xã cĩ điu kin mơi trưng chăn th tương đi khác nhau, kt qu xác đnh s phân b các lồi giun sán vt ti các đa đim nghiên cu đưc trình bày qua bng 3.2. Qua kt qu bng 3.2, chúng tơi nhn thy: cĩ 6/7 lồi giun sán đưc tìm thy tt c các đim kho sát vi tn sut xut hin 100%, đĩ là lồi Echinostoma revolutum, Hypoderaeum conoideum, Opisthorchis paragenimus, Diorchis ransomi, Microsomacanthus compressa, Tetrameres fissispina. Riêng lồi Dicranotaenia coronula chúng tơi ch tìm thy 3/5 đim kho sát.
63. 52 Theo Nguyn Th Lê (1996) [ 21 ], s phân b ca các lồi giun sán vt ti các đa phương ph thuc nhiu vào s thích nghi ca tng lồi vi điu kin sinh thái mơi trưng sng. 3.2. KT QU TÌNH HÌNH NHIM GIUN SÁN 3.2.1. T l nhim giun sán các đa đim Chúng tơi thc hin m kho sát 400 vt đ nuơi bán chăn th ti 5 xã thuc huyn Tuy Phưc tnh Bình Đnh. Kt qu tình hình nhim giun sán đưc chúng tơi trình bày bng 3.3 và biu đ 3.1. Qua kt qu bng 3.3 và biu đ 3.1, chúng tơi thy t l nhim giun sán đưng tiêu hĩa ca vt đ là khá cao (73,25%) (P<0,05). Cưng đ nhim giun sán trung bình khá cao (8,80 ± 0,32). Kt qu này theo chúng tơi là do điu kin t nhiên ca huyn Tuy Phưc rt thun li cho trng, u trùng giun sán; các loi đng vt là vt ch trung gian truyn bnh giun sán, các loi thc vt thy sinh là mơi gii truyn u trùng giun sán tn ti, phát trin. Trong khi đĩ, vt là lồi thy cm, đi sng ch yu dưi nưc, đc bit vt đ cĩ thi gian nuơi lâu nên trong quá trình kim mi, vt ăn hu ht các lồi đng thc vt thy sinh, mà chúng thưng là vt ch trung gian, vt ch b sung, vt ch d tr mm bnh ca nhiu lồi giun sán. Bng 3.3. T l nhim giun sán các đa đim điu tra Ch tiêu S vt S vt nhim T l nhim Đa đim kim tra (con) (%) (xã) (con) Phưc An 80 52 65,00 Phưc Hip 80 55 68,75 Phưc Hịa 80 72 90,00 Phưc Quang 80 56 70,00 Phưc Sơn 80 58 72,50 Tính chung 400 293 73,25
64. 53 100.00 90.00 90.00 72.50 73.25 80.00 68.75 70.00 70.00 65.00 60.00 50.00 40.00 30.00 T T l nhim (%) 20.00 10.00 0.00 Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc Tính An Hip Hịa Quang Sơn chung Đa đim Biu đ 3.1. T l nhim giun sán các đa đim điu tra Ngồi ra, chúng tơi cịn nhn thy cĩ s chênh lch nhau v t l nhim gia các đa bàn điu tra trong huyn, tuy s chênh lch nhau là khơng ln Đa bàn cĩ t l nhim cao nht là xã Phưc Hịa (90,00%) và đa bàn cĩ t l nhim thp nht là xã Phưc An (65,00%) (P<0,05). S dĩ cĩ kt qu như vy, theo chúng tơi là do xã Phưc Hịa nm khu Đơng ca huyn Tuy Phưc, là nơi h ngun ca sơng Kơn đ ra Đm th ni. Nơi đây cĩ nhiu h đp, lưng nưc mt khá di dào vi th mnh v phát trin cây lúa, chăn nuơi thy cm và thy sn; đây cũng va là điu kin đ vt và u trùng gây nhim ca giun sán tip xúc nhiu, trong khi đĩ ngưi chăn nuơi ít ty tr giun sán thưng xuyên nên t l vt nhim là cao nht. Cịn đi vi xã Phưc An, đây là xã nm phía Tây ca huyn, điu kin t nhiên, đt đai, th nhưng, ít thun li cho cho vic khép kín vịng đi phát trin ca giun sán; ngồi ra qua tip xúc trao đi vi ngưi chăn nuơi thì đàn vt đây cũng đã đưc chú trng ty tr giun sán nên t l nhim là thp nht. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cao hơn Nguyn Ngc Huân (1999) [9] (33,63%); Huỳnh Tn Phúc (1999) [30] ( 61,6% ). Nhưng thp hơn kt qu
65. 54 nghiên cu ca Nguyn Hu Hưng (2006) [11] (82,55%); Nguyn Xuân Dương (2008) [4] (87,87%). Theo Trnh Văn Thnh (1963) [33] thì nhng yu t v thi tit khí hu, các yu t sinh thái nh hưng đn h đng vt và thm thc vt, nht là các lồi c nưc ngt, giáp xác, lưng thê, là vt ch trung gian, tham gia khép kín vịng đi ca nhiu lồi giun sán. Trong thc t, khi nghiên cu v giun sán ký sinh trên vt ti Bình Đnh, chúng tơi ch mi gii hn trên đi tưng vt là vt đ, hình thc nuơi bán chăn th nhưng kt qu cho thy t l nhim giun sán rt cao (73,25%). Vi thc trng này, chúng tơi thy cn phi ch đng nghiên cu xây dng các bin pháp phịng tr bnh giun sán vt nuơi ti Bình Đnh mt cách lâu dài đ gim thiu nhng thit hi kinh t trong chăn nuơi. 3.2.2. T l nhim giun sán theo ging vt đ Qua quá trình m khám kho sát tình hình nhim giun sán vt, chúng tơi cũng tin hành so sánh t l nhim giun sán gia ging vt siêu trng Trung Quc và ging vt Khaki campbell. Kt qu đưc chúng tơi trình bày qua bng 3.4 và biu đ 3.2. Kt qu bng 3.4 và biu đ 3.2, cho chúng ta thy: T l nhim giun sán ging vt siêu trng Trung Quc (78,50%) cao hơn t l nhim giun sán ging vt Khaki campbell (68,00%) (P>0,05). Trong các đa đim điu tra, xã Phưc Hịa cĩ t nhim cao nht (vt siêu trng Trung Quc 95,00%; vt Khaki campbell 85,00%) và xã Phưc An cĩ t l nhim thp nht (vt siêu trng Trung Quc 70,00%; vt Khaki campbell 60,00%). S dĩ cĩ kt qu trên, theo chúng tơi do tp tính ca 2 ging vt là khác nhau như: vt siêu trng Trung Quc cĩ đc đim phàm ăn, c dài, kh năng hot đng tìm kim mi rng, tích cc hơn so vi vt Khaki campbell.
66. 55 Bng 3.4. T l nhim giun sán theo ging vt Ch ti êu Vt si êu tr ng TQ Vt Khaki campbell S vt T l S vt S vt T l S vt nhim nhim Đa đim kim tra nhim nhim kim tra (con) (%) (xã) (con) (con) (%) (con) Phưc An 40 28 70,00 40 24 60,00 Phưc Hip 40 30 75,00 40 25 62,50 Phưc Hịa 40 38 95,00 40 34 85,00 Phưc Quang 40 29 72,50 40 27 67,50 Phưc Sơn 40 32 80,00 40 26 65,00 Tính chung 200 157 78,50 200 136 68,00 Vt siêu trng TQ Vt Kaki cambel 100.00 90.00 85.00 80.00 78.50 95.00 80.00 75.00 72.50 70.00 68.00 67.50 70.00 65.00 62.50 60.00 60.00 50.00 40.00 30.00 T l nhim (%) nhim l T 20.00 10.00 0.00 Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc Tính An Hip Hịa Quang Sơn chung Đa đim Biu đ 3.2. T l nhim giun sán theo ging vt đ 3.2.3. T l nhim giun sán theo tui gia hai ging vt Chúng tơi tin hành nghiên cu so sánh t l giun sán ca vt đ các la tui khác nhau và kt đưc trình bày qua bng 3.5 và biu đ 3.3. Qua kt qu bng 3.5 và biu đ 3.3, chúng tơi thy vt các la tui đ đu nhim giun sán vi t l cao, trong đĩ vt đ giai đon 1117 tháng tui nhim (79,50%) cao hơn vt giai đon 510 tháng tui (67,00%) (p=
67. 56 0,05); c 2 nhĩm tui nghiên cu, vt siêu trng Trung Quc đu cĩ t l nhim cao hơn vt Khaki campbell. Bng 3.5. T l nhim nhim giun sán theo tui gia 2 ging vt Ch tiêu Vt 5 10 tháng tu i Vt 11 17 tháng tu i S vt S vt T l S vt S vt T l kim tra nhim nhim kim tra nhim nhim Ging vt (con) (con) (%) (con) (con) (%) Vt siêu trng TQ 100 71 71,00 100 86 86,00 Vt Khaki campbell 100 63 63,00 100 73 73,00 Tính chung 200 134 67,00 200 159 79,50 Vt 510 tháng tui Vt 1117 tháng tui 100.00 90.00 86.00 80.00 79.50 73.00 71.00 70.00 67.00 63.00 60.00 50.00 40.00 T l nhim l T 30.00 20.00 10.00 0.00 Vt siêu trng TQ Vt Kaki cambel Tính chung Ging vt Biu đ 3.3. T l nhim giun sán theo tui gia 2 ging vt S dĩ cĩ kt qu như trên, theo chúng tơi vt đ là đi tưng cĩ thi gian nuơi nht, trong khi đĩ ch nuơi vt ch chú trng phịng các bnh truyn nhim mt cách thưng xuyên trong quá trình nuơi, cịn đi vi bnh ký sinh trùng hu như khơng đưc chú trng đn, nu cĩ thì h ch chú trng phịng tr trong giai đon đu. Bi theo ngưi chăn nuơi vt đ, h c gng hn ch thuc dùng bi vt s b st gim sn lưng trng, nh hưng ln đn kinh t,
68. 57 nu cĩ dùng thì h ch dùng giai vt mi bt đu vào đ (vì lúc này t l đ chưa cao, ít nh hưng). Vt giai đon 11 tháng tui tr lên, đây là thi đim sn lưng trng đt cao nht nên h khơng quan tâm đn vic dùng thuc phịng tr bnh ký sinh trùng. Mt khác, vi điu kin t nhiên thun li, vt tn ti càng lâu trong mơi trưng b ơ nhim mm bnh thì cơ hi vt tip xúc vi các loi vt ch trung gian truyn bnh ký sinh trùng tăng lên. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cũng phù hp vi ghi nhn ca Lương Văn Hun (1996) [10] vt tui càng cao thì t l nhim càng tăng, Phm Văn Khuê (1996) [5] gia cm, tui càng ln thì t l và cưng đ nhim càng tăng. 3.2.4. T l nhim giun sán theo mùa gia hai ging vt Chúng tơi cũng tin hành nghiên cu so sánh t l nhim giun sán ca vt đ mùa nng và mùa mưa. Kt đưc trình bày qua bng 3.6 và biu đ 3.4. Kt qu bng 3.6 và biu đ 3.4, cho chúng ta thy: T l nhim giun sán vt đ mùa mưa và mùa nng đu cao, trong đĩ mùa mưa vt nhim giun sán vi t l (84,00%) cao hơn mùa nng (62,50%) (P<0,05); c 2 mùa nghiên cu, vt siêu trng Trung Quc đu cĩ t l nhim cao hơn vt Khaki campbell. Bng 3.6. T l nhim giun sán theo mùa gia 2 ging vt Ch tiêu Mùa nng Mùa mưa S vt S vt T l S vt S vt T l kim tra nhim nhim kim nhim nhim (con) (con) (%) tra (con) (%) (con) Ging vt Vt siêu trng TQ 100 74 74,00 100 83 83,00 Vt Khaki campbell 100 51 51,00 100 85 85,00 Tính chung 200 125 62,50 200 168 84,00
69. 58 100.00 90.00 86.00 84.00 82.00 80.00 74.00 70.00 62.50 60.00 Mùa nng 51.00 50.00 Mùa mưa 40.00 T l nhim (%) nhim l T 30.00 20.00 10.00 0.00 Vt siêu trng Vt Kaki cambel Tính chung TQ Ging vt Biu đ 3.4. T l nhim giun sán theo mùa gia 2 ging vt Theo chúng tơi, điu kin t nhiên nhiên ca huyn Tuy Phưc chia làm hai mùa rõ rt, điu này li gn lin vi đi sng ca vt trong mơi trưng cũng như s tn ti, truyn lây ca ca mm bnh thơng qua các vt ch trung gian truyn bnh. Vào mùa mưa: mm bnh đưc phát tán rng và các loi vt ch trung gian truyn bnh phát trin mnh. Cịn vào mùa nng, do khơ hn, din tích mt nưc b thu hp mm bnh ít cĩ điu kin tip xúc vi các tác nhân truyn bnh. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cũng phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Ngc Huân (1999) [9] vt mùa mưa nhim cao hơn mùa nng. Cịn theo Nguyn Hu Hưng (2006) [11] vt đng bng sơng Cu Long mùa nng vt nhim (89,76%) cao hơn mùa mưa (84,29%). 3.2.5. T l nhim theo lp giun sán Đánh giá thc trng nhim giun sán và xác đnh t l nhim tng lp giun sán hin nay s giúp cho vic đnh hưng nghiên cu các bin pháp phịng tr bnh giun sán cho vt, đc bit là đi vi vt đ, trong đĩ cĩ vic dùng thuc ty tr giun sán. Bi vy, chúng tơi đã tin hành kho sát t l nhim ca tng lp giun sán ca vt da trên nhng phân tích, đnh loi các mu giun sán thu đưc t m khám 400 vt ti các đa đim nghiên cu. T l
70. 59 nhim giun sán theo lp, đưc chúng tơi thng kê và trình bày bng 3.7 và biu đ 3.5. Kt qu bng 3.7 và biu đ 3.5 cho thy vt Tuy Phưc b nhim 3 lp giun sán. T l nhim lp sán lá ( Trematoda) là cao nht 33,75% (dao đng t 22,50% đn 45,00%), ri đn lp sán dây ( Cestoda ) 27,50% (dao đng t 23,75% đn 31,25%) và t l nhim giun trịn ( Nematoda ) là thp nht 12,00% (dao đng t 7,50% đn 16,25%). Bng 3.7. T l nhim theo lp giun sán Lp sán lá Lp sán dây Lp giun trịn Đa đim S vt (Trematoda) (Cestoda) (Nematoda) (xã) kim tra S vt T l S vt T l S vt T l (con) nhim (%) nhim (%) nhim (%) (con) (con) (con) Phư c An 80 18 22,50 24 30,00 10 12,50 Phưc Hip 80 27 33,75 22 27,50 6 7,50 Phư c H ịa 80 36 45,00 25 31,25 11 13,75 Phưc Quang 80 28 35,00 20 25,00 8 10,00 Phưc Sơn 80 26 32,50 19 23,75 13 16,25 Tính chung 400 135 33,75 110 27,50 48 12,00 Trematoda Cestoda Nematoda 50.00 45.00 45.00 40.00 35.00 33.75 33.75 35.00 32.50 31.25 30.00 30.00 27.50 27.50 25.00 23.75 25.00 22.50 20.00 16.25 13.75 15.00 12.50 12.00 10.00 T l nhim (%) nhim l T 10.00 7.50 5.00 0.00 Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc Tính An Hip Hịa Quang Sơn chung Đa đim Biu đ 3.5. T l nhim theo lp giun sán
71. 60 Điu này, qua thc t đưc lý gii như sau: Tuy Phưc cĩ điu kin t nhiên và xã hi rt thun li cho các lồi vt ch trung gian phát trin, đc bit là các lồi c nưc ngtlồi đĩng vai trị quan trng truyn mm bnh các lồi sán lá, cùng vi mơi trưng mt nưc nơi đây khá rng là điu kin thun li đ các lồi giun sán hồn thành vịng đi phát trin. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cũng phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Hu Hưng (2006) [11], t l nhim lp sán lá cao nht (73,45%), lp sán dây 71,77% và thp nht là lp giun trịn 16,77%; Nguyn Xuân Dương (2008) [4], cho bit t l nhim lp sán lá 73,34%, lp sán dây 54,35%, lp giun trịn 53,70%. Theo Nguyn Th Lê, Đng Tt Th, Đ Đc Ngái (1990) [19] khi nghiên cu vai trị ca c nưc ngt trong vic truyn bnh sán lá cho gia cm ti Phú Xuyên, Hà Sơn Bình đã thơng báo cĩ ti 55,68% c nhim u trùng sán lá và mt đ các quàn th c trong các thy vc cĩ nh hưng ln đn t l nhim sán lá gia cm. 3.2.6. T l nhim ghép các lp giun sán trên cá th vt M kho sát 400 vt, cĩ 293 vt nhim giun sán 3 lp (lp sán lá, lp sán dây và lp giun trịn). Chúng tơi tip tc tin hành nghiên cu, thng kê s lp giun sán nhim trên mt cá th vt và kt qu đưc trình bày qua bng 3.8 và biu đ 3.6. Qua kt qu bng 3.8 và đ th 3.6, chúng tơi nhn thy: đa s vt nhim ghép 2 lp giun sán trên/cá th vt (36,00%); s vt nhim 3 lp giun sán/cá th vt ch chim 13,75%. S dĩ cĩ kt qu này, theo chúng tơi chính do vt ch trung gian truyn mm bnh phong phú và vt đã tip xúc ăn phi nên t l nhim 23 lp giun sán cao. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi cũng phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Hu Hưng (2006) [11], vt nhim 2 lp chim t l cao nht (44,27%), vt nhim 1 lp 24,61% và vt nhim 3 lp là 13,69%.
72. 61 Bng 3.8. T l nhim ghép các lp giun sán S vt S vt T l Nhim ghép Ch tiêu kim tra nhim (%) 2 lp 3 lp (con) 1 lp (con) S vt T l S vt T l Đa đim nhim (%) nhim (%) (xã) (con) (con) Phưc An 80 23 28,75 22 27,50 7 8,75 Phư c Hip 80 18 22,50 28 35,00 9 11,25 Phưc Hịa 80 21 26,25 36 45,00 15 18,75 Phư c Quang 80 17 21,25 28 35,00 11 13,75 Phưc Sơn 80 15 18,75 30 37,50 13 16,25 Tính chung 400 94 23,50 144 36,00 55 13,75 50,00 45,00 45,00 37,50 40,00 35,00 35,00 36,00 35,00 30,00 27,50 Vt nhim 2 lp 25,00 Vt nhim 3 lp 18,75 T l (%) Tl 20,00 16,25 15,00 13,75 13,75 11,25 10,00 8,75 5,00 0,00 Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc Tính An Hip Hịa Quang Sơn chung Đa đim Biu đ 3.6. T l ghép các lp giun sán/cá th vt Như vy, kt qu nghiên cu cho thy vt đ nuơi bán chăn th ti huyn Tuy Phưc nhim giun sán t l cao vi nhiu lp trên cá th vt, do đĩ cn phi quan tâm nhiu hơn trong vic phịng tr bnh giun sán. 3.2.7. T l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt Qua đnh loi giun sán, chúng tơi tin hành nghiên cu t l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt và kt qu đưc trình bày bng 3.9 và biu đ 3.7.
73. 62 Kt qu bng 3.9 và biu đ 3.7 cho chúng ta thy: Vt nhim ghép 2 3 lồi giun sán/cá th chim t l cao (35,00%), vt nhim ghép t 4 lồi giun sán tr lên chim t l 15,50%. Bng 3.9. T l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt Ch tiêu S Nhim Nhim ghép vt 1 lồi kim 23 lồi ≥ 4 lồi tra S T S T S T (con) vt l vt l vt l Đa đim nhim (%) nhim (%) nhim (%) (xã) (con) (con) (con) Phưc An 80 16 20,00 27 33,75 9 11,25 Phưc Hip 80 14 17,50 28 35,00 13 16,25 Phư c H ịa 80 23 28, 75 34 42, 50 15 18, 75 Phưc Quang 80 18 22,50 25 31,25 13 16,25 Phư c S ơn 80 20 25, 00 26 32, 50 12 15, 00 Tính chung 400 91 22,75 140 35,00 62 15,50 vt nhim 1 lồi Vt nhim 23 lồi Vt nhim 4 lồi tr lên 45,00 42,50 40,00 35,00 35,00 33,75 35,00 32,50 31,25 30,00 28,75 25,00 22,75 25,00 22,50 20,00 18,75 20,00 17,50 16,25 16,25 15,50 15,00 15,00 a 11,25 T l nhim (%) nhim l T 10,00 5,00 0,00 Phưc Phưc Phưc Phưc Phưc Tính An Hip Hịa Quang Sơn chung Đa đim Biu đ 3.7. T l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt Vi t l nhim ghép các lồi giun sán trên cá th vt như trên, chúng tơi cĩ nhn xét: chính do vt cĩ điu kin tip xúc vi mm bnh, vi vt ch