Luận văn Điều tra tình hình sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi lợn, dư lượng kháng sinh và Borax trên thịt lợn tại huyện Ea H’leo – Tỉnh Đắk Lắk

pdf

86 trang yendo 5350

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Điều tra tình hình sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi lợn, dư lượng kháng sinh và Borax trên thịt lợn tại huyện Ea H’leo – Tỉnh Đắk Lắk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_dieu_tra_tinh_hinh_su_dung_khang_sinh_trong_chan_nu.pdf

Nội dung text: Luận văn Điều tra tình hình sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi lợn, dư lượng kháng sinh và Borax trên thịt lợn tại huyện Ea H’leo – Tỉnh Đắk Lắk

i B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NG UYÊN VÕ TH THU HOA ĐIU TRA TÌNH HÌNH S DNG KHÁNG SINH TRONG CHĂN NUƠI LN, DƯ LƯNG KHÁNG SINH VÀ BORAX TRÊN THT LN TI HUYN EA H’LEO – TNH ĐK LK LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Chuyên ngành Thú y BUƠN MA THUT, NĂM 2010
ii B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NG UYÊN VÕ TH THU HOA ĐIU TRA TÌNH HÌNH S DNG KHÁNG SINH TRONG CHĂN NUƠI LN, DƯ LƯNG KHÁNG SINH VÀ BORAX TRÊN THT LN TI HUYN EA H’LEO – TNH ĐK LK Chuyên ngành Thú y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ NƠNG NGHIP Ngưi hưng dn khoa hc: TS. Nguyn Th Oanh BUƠN MA THUT, NĂM 2010
i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Ngưi cam đoan Võ Th Thu Hoa
ii LI CM ƠN Đ hồn thành lun văn này, ngồi s n lc ca bn thân, tơi cịn nhn đưc rt nhiu s giúp đ tn tình ca các thy cơ giáo, gia đình, bn bè và đng nghip. Xin cho tơi đưc bày t lịng bit ơn sâu sc đn : Cơ giáo, TS. Nguyn Th Oanh – Ngưi đã luơn quan tâm giúp đ, tn tình ch bo, hưng dn tơi trong sut thi gian hc tp, nghiên cu và hồn thành lun văn này. Tp th thy cơ giáo và cán b phịng Đào to Sau Đi hc, khoa Chăn Nuơi Thú y, B mơn Cơ s thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên. Tp th cán b: Phịng Nơng Nghip và Phát trin nơng thơn, Trm Thú y, phịng Thng kê, cùng tp th cán b các xã, thơn/buơn và các h buơn bán và chăn nuơi ln trên tồn đa bàn huyn Ea H’leo, tnh Đk Lk. Tp th cán b, K thut viên phân tích ca Trung tâm Kim tra An tồn V sinh thc phm min Trung thuc vin Pasteur Nha Trang. Tp th cán b khoa Nơng – Lâm – Thú y Trưng Cao đng ngh Thanh niên Dân tc Tây Nguyên cùng gia đình, bn bè, đng nghip đã luơn đng viên, to điu kin giúp tơi hồn thành lun văn này. Tác gi Võ Th Thu Hoa
iii MC LC Trang Li cam đoan i Li cm ơn ii Mc lc iii Ch vit tt vi Danh mc các bng vii Danh mc các biu đ ix PHN M ĐU 1 Chương I: TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Tình hình chăn nuơi ln 3 1.1.1. Tình hình chăn nuơi ln trong nưc 3 1.1.2. Tình hình chăn nuơi ln ti Đk Lk 3 1.2. Kháng sinh 3 1.2.1. Đnh nghĩa kháng sinh 3 1.2.2. Phân loi kháng sinh 6 1.2.3. Cơ ch tác dng ca kháng sinh 11 1.2.4. Các yu t nh hưng đn hiu lc kháng sinh khi s dng 11 1.2.5. Nguyên tc s dng kháng sinh trong tr liu 14 1.2.6. Chin lưc s dng kháng sinh 14 1.2.7. Tình hình kinh doanh và s dng kháng sinh trong chăn nuơi ln ti Vit Nam 16 1.3. Borax 17 1.3.1. Đc đim ca Borax 17 1.3.2. Tình hình s dng Borax trong các sn phm t tht 18 1.4. nh hưng ca tn dư KS và Borax đi vi đi sng con ngưi 18 1.5. Nhng nguyên nhân chính gây tn dư KS và Borax trong tht 20
iv 1.5.1. Nhng nguyên nhân gây tn dư KS trong tht 20 1.5.2. Nhng nguyên nhân gây tn dư Borax trong tht 21 1.6. Gii hn cho phép ti đa dư lưng Borax và KS trong tht 21 1.6.1. Gii hn cho phép ti đa dư lưng KS trong tht 21 1.6.2. Gii hn cho phép ti đa dư lưng Borax trong tht 22 1.7. Tình hình nghiên cu v s tn dư KS và Borax trong tht ln ti Vit Nam 22 1.7.1. Tình hình nghiên cu v s tn dư KS trong tht ln 22 1.7.2. Tình hình nghiên cu v s tn dư Borax trong tht ln 24 1.8. Các phương pháp phân tích tn dư kháng sinh và Boax trong tht 24 1.8.1. Các phương pháp phân tích tn dư kháng sinh trong tht 24 1.8.2. Các phương pháp phân tích tn dư Borax trong tht 27 Chương II: NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 29 2.1. Đi tưng nghiên cu 29 2.2. Ni dung nghiên cu 29 2.3. Phương pháp nghiên cu 29 2.4. Phương pháp x lý s liu 33 Chương III: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN 34 3.1. Tình hình chăn nuơi ln ca huyn Ea H’leo 35 3.1.1. Tình hình phát trin ngành chăn nuơi ln ca huy n Ea H’leo t năm 20072009 35 3.1.2. S lưng ln, loi ln và cơ cu đàn ln nuơi ti đa bàn nghiên cu 36 3.1.3. Thc ăn, chung nuơi và phương thc chăn nuơi ln ti đa bàn nghiên cu 38 3.1.4. Các bin pháp phịng bnh cho ln 40 3.1.5. Các bnh thưng xy ra trên ln nuơi ti đa đa bàn nghiên cu 43
v 3.1.6. Phương pháp điu tr bnh cho ln 45 3.2. Tình hình s dng thuc kháng sinh và các ch phm cha kháng sinh trong chăn nuơi ln 45 3.2.1. T l các h cĩ s dng kháng sinh trong chăn nuơi ln 46 3.2.2. Mc đích s dng kháng sinh và phương pháp la chn kháng sinh s dng trong điu tr và trong chăn nuơi ln 47 3.2.3. Đưng cung cp và thi gian ngưng s dng kháng sinh trưc khi git m 48 3.2.4. Các ch phm cha kháng sinh đưc s dng trong chăn nuơi ln 50 3.3. Kt qu kim tra tn dư kháng sinh trong tht ln 56 3.4. Kt qu kim tra tn dư Borax trong tht ln 58 3.5. Đ xut các bin pháp hn ch tn dư kháng sinh và Borax trong tht ln ti đa bàn huyn Ea H’leo 60 KT LUN VÀ Đ NGH 64 TÀI LIU THAM KHO 66 PH LC 70 PH LC 1: S lưng mu cn kim tra kháng sinh và Borax 70 PH LC 2: Phiu điu tra 71 PH LC 3 74 Phương pháp phân tích Borax 74 Phương pháp phân tích Tetracycline trong tht 78 Kt qu phân tích dư lưng Tetracycline trong tht ln ti đa bàn nghiên cu 83 Kt qu phân tích dư lưng Borax trong tht ln ti đa bàn nghiên cu 85
vi CÁC CH VIT TT AOAC: Hip hi các nhà hố phân tích chính thng LMLM: L mm long mĩng HPLC: Sc ký lng cao áp KS: Kháng sinh PTH: Phĩ thương hàn THT: T huyt trùng TTKTVSTYTWII: Trung tâm Kim tra V sinh Thú y Trung ương 2
vii DANH MC CÁC BNG Trang Bng 1.1. Ph khun ca mt s loi KS 10 Bng 1.2 . Th i gian ng ưng s dng KS tr ưc khi h tht đi vi ln 15 Bng 1.3 . Nhng KS b cm s dng và KS hn ch s dng 17 Bng 1.4 . Tiêu chun v sinh an tồn thc phm đi vi tht tươi 21 Bng 1.5 . Gii hn ti đa ca mt s KS trong tht 21 Bng 1.6. Gii hn tn dư KS trong tht ln (Quyt đnh s 46/2007/QĐ BYT ký 19/12/ 2007) 22 Bng 3.1. Din tích và dân s ca huyn Ea H’leo năm 2009 35 Bng 3.2. S lưng và cơ cu đàn ln nuơi ti đa bàn nghiên cu 36 Bng 3.3. Thc ăn, chung và phương thc chăn nuơi ln ti các đa b àn nghiên cu 38 Bng 3.4. Kt qu thc hin các bin pháp phịng bnh cho ln 41 Bng 3.5. Các bnh thưng xy ra trên ln nuơi ti đa bàn nghiên cu 43 Bng 3.6 . Cơ s điu tr bnh cho ln nuơi 45 Bng 3.7. T l h nuơi ln cĩ s dng khá ng sinh 46 Bng 3.8. Mc đích s dng KS và cơ s la chn KS trong chăn nuơi ln ti đa bàn nghiên cu 47 Bng 3.9 . Đưng cung cp kháng sinh cho ln 48 Bng 3.10 . Thi gian ngưng s dng kháng sinh trưc khi git m ln 49 Bng 3.11 . Các ch phm cĩ cha kháng sinh đưc s dng trong nuơi ln 50 Bng 3.12 . Các loi kháng sinh đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn 52 Bng 3.13. Các nhĩm KS đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn 54 Bng 3.14. Kt qu phân tích tn dư Tetracycline trong tht ln ti đa bàn 56 Bng 3.15. Kt qu kim tra Borax ca các mu tht ly ti nơi git m 58 Bng 3.16. Kt qu kim tra Borax ca các mu tht ly ti các quy bán l các ch trung tâm 59
viii Bng 3.17. Các nguyên nhân ch yu gây tn dư KS trong th t ln ti đa bàn 61 Bng 3.18. Nhn thc ca ngưi dân v hàn the (Borax) 62 DANH MC CÁC BIU Đ VÀ Đ TH Trang Đ th 3.1. Sn lưng và s lưng ln nuơi ti huyn Ea H’leo giai đon năm 2003 – 2009 35 Hình 3.1. Ln đc ging Landrace (ging nhp ni) 37 Hình 3.2. Ln nái ging ni 37 Hình 3.3. Chung ln xây bng ximăng 40 Hình 3.4. Chung ln làm bng g 40 Biu đ 3.1. T l (%) bnh thưng xy ra và kt qu tiêm Vaccin 44 Biu đ 3.2. So sánh t l s dng các nhĩm kháng sinh 55 Hình 3.5. Hình ph lc 1 70
1 M ĐU 1. ĐT VN Đ Hin nay, an tồn v sinh thc phm là mt trong nhng vn đ ưu tiên hàng đu nhiu quc gia. Bi, tình hình ng đc thc phm ngày càng gia tăng đã gây thit hi ln v kinh t, xã hi, làm nh hưng trc tip đn sc kho ca cng đng, tác hi lâu dài, làm nh hưng đn các mi quan h quc t. S liu thng kê 6 tháng đu năm 2010, tồn quc đã xy ra 67 v ng đc thc phm làm 2,6 ngàn trưng hp ng đc, trong đĩ 27 ngưi t vong [44]. Tht ln là thc ăn chim phn ln trong tng lưng thc ăn cĩ ngun gc t đng vt ca con ngưi. Ngồi ra, tht ln cịn là thc ăn truyn thng và hp khu v ca phn ln các dân cư, dân tc, các quc gia trên th gii, trong đĩ cĩ Vit Nam. Vì vy, tht ln khơng đm bo an tồn v sinh thc phm là mt trong nhng nguy cơ tn hi rt ln đn sc khe cng đng. Cĩ rt nhiu nguyên nhân gây mt an tồn v sinh thc phm đi vi tht ln, trong đĩ vn đ v tn dư KS và Borax là mt vn đ nan gii và đáng báo đng. Cĩ th xem đây là mt trong nhng “sát th” vơ hình đang tng ngày, tng gi làm tn hi sc khe ca ngưi tiêu dùng. Qua nhiu nghiên cu, ngưi ta đã ghi nhn nhng nh hưng xu ca tn dư KS trong sn phm chăn nuơi: Làm mt cân bng sinh thái h vi sinh vt đưng rut, gây hin tưng quen thuc ca vi sinh vt gây bnh, làm ny sinh hin tưng kháng KS ; Làm nh hưng đn k thut ch bin và bo qun sn phm; Làm tăng chi phí trong chăn nuơi; Làm gim hiu qu s dng KS; nh hưng trc tip đn sc khe ngưi tiêu dùng: gây d ng, nguy cơ gây quái thai, gây ung thư, gây ng đc thc ăn và cịn là vn đ đo đc xã hi mà nhiu nhà khoa hc đã cnh báo và đưc dư lun xã hi rt quan tâm. Trong nhiu năm qua, vn đ tn dư KS và Borax trong sn phm chăn nuơi đã đưc tin hành nghiên cu nhiu tnh thành trong nưc nhưng vn
2 chưa đưc đy đ, đng b. Năm 1999, Cc An tồn v sinh thc phm nưc ta đưc thành lp, h thng qun lý chuyên ngành thng nht t Trung ương đn đa phương nhưng hot đng chưa cĩ hiu qu; Hin tưng ng đc thc ăn gia tăng. Vic kim sốt các nguyên nhân gây ng đc thc ăn rt bt cp. Trưc yêu cu thách thc vic hi nhp WTO, đ kim sốt an tồn v sinh thc phm ca hàng hĩa xut và nhp khu, đm bo quyn li và sc khe ca ngưi tiêu dùng và cng đng nưc ta đã cơng b Lut an tồn v sinh thc phm và s bt đu cĩ hiu lc vào ngày 7/11/2011. Ti Đk Lk, vn đ tn dư KS và Borax trong tht đã đưc mt s t chc, cá nhân quan tâm, nghiên cu. Các kt qu đã cho thy cĩ tn dư KS và Borax trong tht ln và các sn phm t tht. Đa s các nghiên cu trưc đưc trin khai nhng nơi dân cư đơng đúc, trình đ dân trí và đi sng kinh t cao hơn so vi mt bng khu vc, và kt qu ch dng li mc đnh tính. Cho đn nay, vn chưa cĩ mt nghiên cu chính thc và c th nào v dư lưng KS và Borax trên tht ln nuơi ti huyn Ea H’leo. Xut phát t tình hình trên, chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “Điu tra tình hình s dng kháng sinh trong chăn nuơi ln, dư lưng kháng sinh và Borax trên tht ln ti Huyn Ea H’leo Tnh Đk Lk” 2. MC TIÊU NGHIÊN CU Nm đưc tình hình s dng KS trong chăn nuơi ln ti Huyn Ea H’leo Xác đnh mc đ tn dư KS trong tht ln ti các ch trung tâm thuc huyn Ea H ’leo. Xác đnh dư lưng Borax trong tht ln ti các ch trung tâm thuc huyn Ea H ’leo. Đ xut bin pháp hn ch tn dư KS và borax trong tht ln ti các ch thuc huyn Ea H’leo.
3 Chương I: TNG QUAN TÀI LIU 1.1. TÌNH HÌNH CHĂN NUƠI LN 1.1.1. Tình hình chăn nuơi ln trong nưc S liu t Cc thng kê Vit Nam: Ti thi đim 01/10/2008; đàn ln cĩ 26,702 triu con, tăng 0,5% so vi 01/10/2007. Ti thi đim 01/10/2009, đàn ln c nưc cĩ 27,627 triu con, tăng 3,5% so vi cùng kỳ năm 2008. Ti thi đim 01/04/2010, đàn ln c nưc cĩ 27,3 triu con, tăng 3,1% so vi cùng kỳ năm trưc. Tuy dch “Tai xanh” xy ra ti nhiu đa phương đã làm 150 nghìn con ln mc bnh, trong đĩ gn 66 nghìn con b tiêu hy nhưng nhng tháng đu năm 2010, sn lưng tht ln hơi đt 1,79 triu tn, tăng 4,7% so vi năm trưc. Tính đn ngày 27/6/2010, dch bnh “Tai xanh” trên ln chưa qua 21 ngày cịn các tnh/thành ph: Hà Ni, Hi Phịng, Hưng Yên, Nam Đnh, Hà Nam, Thái Nguyên, Lng Sơn, Ngh An, Qung Ninh, Cao Bng và Sơn La [45]. 1.1.2. Tình hình chăn nuơi ln ti Đk Lk Tình hình chăn nuơi ln ti Đk Lk t năm 2009 đn 6 tháng đu năm 2010 cũng theo xu hưng gim chung ca tồn quc. Do nh hưng ca dch Cúm H 1N1, dch L mm long mĩng, dch Liên cu khun và đc bit tình hình dch “Tai xanh”; Thêm vào đĩ, giá c thc ăn chăn nuơi tăng cao đã làm cho s lưng và sn lưng ln gim, giá tht ln hơi gim mnh, nht là vào thi đim dch bnh bùng phát. Đng thi, do yu t tâm lý nên tht ln sau khi qua dch vn rt khĩ tiêu th Ngưi chăn nuơi ln gp nhiu khĩ khăn v kinh t. Mt s h nuơi cm chng, mt s ch tri chuyn dn sang hưng chăn nuơi khác (Ví d chuyn sang nuơi gia cm, nuơi thú rng ). Các h chăn nuơi chuyên canh thì rt lo lng v tình hình dch bnh xy ra. 1.2. KHÁNG SINH 1.2.1. Đnh nghĩa kháng sinh
4 T năm 1889, Vuillemin đã đ cp đn vn đ “Antibiosis” nghĩa là chng li s sng ca sinh vt – yu t kháng sinh. Cho đn nay, cĩ nhiu quan đim khác nhau v vic đnh nghĩa “Thuc kháng sinh”, “ Cht kháng sinh”. Qua tng thi kỳ, cùng theo s phát trin ca khoa hc, đc bit là s phát trin ca cơng ngh sinh hc, hĩa hc, dưc hc Con ngưi ngày càng nghiên cu, chit xut, tng hp đưc nhiu loi kháng sinh mi; đng thi cũng phát hin ngày càng rõ hơn v cu trúc, đc tính lý – hĩa, tính năng, tác dng ca chúng. Do đĩ vic đnh nghĩa và phân loi “Thuc kháng sinh”, “Các cht kháng sinh” là mt vn đ luơn đưc các nhà khoa hc quan tâm. Năm 1928, Fleming đã nhn thy trong mơi trưng nuơi cy t cu vàng cĩ ln nm Penicillium notatum (Penicillium chrysogenum) cĩ hin tưng: các lc khun gn nm Penicillium notatum, đã khơng phát trin đưc. Đn năm 1941, Florey và Chain đã nghiên cu, chit xut, đưa Penicillin vào điu tr, m ra “ K nguyên kháng sinh” trong ngành dưc hc. Lúc này Kháng sinh đưc coi là “nhng cht do vi sinh vt tit ra (vi khun, vi nm), cĩ kh năng kìm hãm s phát trin ca vi sinh vt khác”. Tuy nhiên trưc đĩ, vào năm 1936, Sulfonamid đã đưc tìm thy và s dng trong điu tr, nhưng đưc gi vi tên là “Các cht hĩa tr liu kháng khun” [30], [ Tr.186]. Năm 1942, KS đưc Waksman đnh nghĩa như sau: Kháng sinh “Antibiotics” là nhng cht đưc to bi các vi sinh vt, nĩ chng li s phát trin hoc tiêu dit các vi sinh vt khác mt nng đ nh. V nghĩa thì “Antibiotics” là chng li s sng. Nhưng nghĩa này quá rng, nĩ bao gm c các cht sát trùng, đng thi cũng chưa nêu lên đưc tính chuyên bit và nhng tác đng ca thuc kháng sinh đi vi cơ th ngưi và đng vt [31], [Tr.20]. Năm 1999, G.Keck và E. Meissonnier đã đnh nghĩa:’“ KS là mt cht
5 hĩa hc t nhiên sn sinh ra bi mt vi sinh vt, vi nng đ thp, cĩ kh năng c ch s sinh trưng hay tiêu dit mt s vi khun hoc các vi sinh vt khác”. Các cht nhân to, các cht tng hp hoc các dn xut bán tng hp (các Sulfamid, Nitrofuran ) cĩ kh năng c ch hoc tiêu dit vi khun đưc gi là các cht kháng khun tng hp [14], [Tr.48]. Tác gi Nguyn Phưc Tương và Trn Dim Uyên (2000) cũng cĩ quan đim tương t. Các cht kháng khun tng hp, đưc hai tác gi này xp vào nhĩm ”Các KS hĩa hc tng hp” [41], [Tr.141]. Theo tác gi Nguyn Như Pho và Võ Th Trà Giang : “ Thuc KS là tt c nhng cht hĩa hc (khơng k ngun gc: chit xut t mơi trưng nuơi cy vi sinh vt, bán tng hp hay tng hp) cĩ kh năng kìm hãm s phát trin ca vi khun (bacteriostatic) hoc tiêu dit vi khun (bactericidal) bng các tác đng chuyên bit trên mt giai đon chuyn hĩa cn thit ca vi sinh vt”. Theo đnh nghĩa này thì Sulfamid, Quinolon cũng đưc xp vào các cht KS [31], [Tr.20]. Theo tác gi Đào Văn Phan (2007) thì : “KS là nhng cht do vi sinh vt tit ra hoc nhng cht hĩa hc bán tng hp, tng hp, vi nng đ rt thp, cĩ khă năng đc hiu kìm hãm s phát trin hoc dit đưc vi khun” [30], [Tr.187] Vi đnh nghĩa này thì các cht kháng khun cĩ ngun gc t thc vt s khơng đưc gi là KS. Theo tác gi Nguyn Khc Hiu (2009): “Thuc KS là nhng cht cĩ ngun gc t nhiên và các sn phm ci bin chúng bng con đưng hĩa hc, cĩ kh năng c ch hoc tiêu dit các vi sinh vt gây bnh ngay nng đ thp (10 3 – 10 2 g/ml); liu điu tr, khơng hoc ít đc vi cơ th vt ch. Mt s cịn cĩ tác dng c ch s phát trin ca t bào ung thư” [7], [Tr. 44] Ngồi ra, Nguyn Ngc Tuân (2002) cịn b sung thêm cho đnh nghĩa KS: “ s dng vi nng đ thp hơn trong mt thi gian dài đ kích thích tăng trưng” [40], [Tr.114].
6 Như vy, đnh nghĩa “thuc KS” đã đưc hồn thin dn theo thi gian và ngày càng phù hp vi bn cht, tính năng, và cơng dng ca nĩ. 1.2.2. Phân loi thuc KS Tác gi Nguyn Như Pho và Võ Th Trà An (2003) [31], [Tr.20] đã sp xp các nhĩm KS da theo nhiu yu t khác nhau: 1.2.2.1. Da vào cu trúc hĩa hc Nhĩm 1 : βlactam: Penicillin, Ampicilin, Amoxicilin, Cephalosporin Nhĩm 2 : Aminoglycosid: Streptomycin, Gentamicin, Kanamycin, Neomycin Nhĩm 3 : Polypeptid: Colistin, Bacitracin, Polymyxin Nhĩm 4 : Tetracyclines: Tetracycline, Oxitetracycline, Chlotetracycline, Doxycycline Nhĩm 5 : Phenicol: Chloramphenicol, Thiamphenicol Nhĩm 6 : Macrolide: Erythromycin, Spiramycin, Tylosin Nhĩm 7 : Lincomycin, Virginiamycin (nhĩm KS gn gũi vi macrolide) Nhĩm 8 : Sulfonamid: Sufaguanidin, Sulfacetamid, Sulfamethoxazol, Nhĩm 9 : Diaminopyrimidin: Trimethoprim, Diaveridin Nhĩm 10 : Quinolone: Acid nalidixic, Flumequin, Norfloxacin Nhĩm 11 : Nitrofuran: Nitrofurazol, Furazolidon, Furaltadon, Nhĩm 12 : Các nhĩm khác: Glycopeptid, Pleuromutilin (Tiamulin ) 1.2.2.2. Da vào cơ ch tác đng KS Tác đng lên thành t bào vi khun Màng ca tt c các t bào sng (vi khun và đng vt cĩ vú) đu cĩ cu trúc lipid phc tp, do đĩ cĩ th b tiêu hy bi cht sát trùng. Nhưng, t bào vi khun cịn cĩ thành bên ngồi màng t bào. Thành này đưc cu to bi Peptidoglycan, gm nhiu dây polysaccharide thng, dc và ngang. Polysaccharid gm nhiu phân t đưng: Nacetylglucosamine và Nacetyl
7 muramic (ch cĩ vi khun). Mt s KS cĩ th vơ hiu hĩa quá trình hình thành màng t bào ca mt s vi khun. Ví d: Bacitracin , Vancomycin . KS tác đng lên màng t bào cht (màng bào tương) Màng t bào cht cĩ nhim v bao bc và ngăn cách dch tương bào vi t bào. Nĩ cĩ tính thm chn lc, điu hịa s trao đi vi mơi trưng bên ngồi. Màng t bào cht ca vi khun đưc cu to bi: Protein, Phospholipid. Các KS cĩ thuc nhĩm Polypeptide (Colistin, Polymyxin) và Polyens (cht kháng nm) cĩ kh năng gn kt các cht hĩa hc, làm xáo trn chc năng thm thu (làm cho Mg 2+, K+, Ca 2+ trong bào tương thốt ra ngồi), làm ri lon chc năng sng ca vi khun. KS tác đng lên s tng hp Axit nucleic ca vi khun Mt s KS cĩ tác dng khng ch, tiêu dit Vi khun nh cơ ch tác đng vào các quá trình tng hp Axit Nucleic ca vi khun. Ví d: Quinolone c ch mnh s tng hp DNA trong giai đon nhân đơi do c ch DNA gyrase. Rifampin c ch tng hp RNA do c ch RNA polymerase. Sulfonamid đi kháng cnh tranh vi PABA (Paminobenzoic acid) mt tin cht đ tng hp Acid folic (đng vt cĩ vú dùng Folat cĩ sn trong thc phm cịn vi khun phi tng hp Folat). PABA kt hp vi Pteroic acid hoc Glutamic acid đ to Pteroylglutamic acid (PGA), cht này ging như 1 Coenzym trong s tng hp Purin và Timin. PGA cũng là 1 phn ca phân t B 12 cĩ liên quan đn s bin dưng Acid amin và Purin. Do đĩ khi thiu PABA s gây thiu Purin, Acid Nucleic. Trimethoprim c ch Dihydrofolat Reductase ngăn quá trình chuyn hĩa Dihydrofolat thành Tetrahydrofolat (dng hot đng ca Acid Folic). KS tác đng đn quá trình tng hp Protein ca vi khun Quá trình tng hp Protein ca vi khun xy ra thơng qua vic chuyn giao thơng tin di truyn đã đưc mã hĩa trên mRNA. Đơn v chc năng quá trình này là Ribosome. T bào vi khun cĩ Ribosome 70S, gm 2 tiu đơn v 30S và
8 50S. Mt s KS cĩ kh năng gây nhiu lon quá trình tng hp Protein ca vi khun. Ví d: KS nhĩm Aminoglucosid (Streptomycine ) gn cht tiu đơn v 30S, phong b hot đng bình thưng ca phc hp khi đu, can thip tip cn tRNA, làm sai đon gene, t đĩ hình thành các Protein khơng chc năng. KS Tetracycline cũng gn vào tiu đơn v 30S phong b s kt hp ca tRNA vi mRNA. KS nhĩm Chloramphenicol gn vi tiu đơn v 50S, c ch enzym Peptidyl transferase khơng cho Amino Acid gn vào chui Polypeptid. KS nhĩm Macrolide (Erythromycin ) tranh giành v trí gn Ribosom và ngăn cn v trí dch chuyn các Acid Amin. 1.2.2.3. Da vào tác đng kháng khun : Chia làm hai nhĩm: KS kìm khun: Là nhng KS khơng cĩ tác dng hy dit mm bnh mà ch c ch s nhân lên ca chúng. Nhĩm này gm: Tetracycline, Macrolide, Lincosamid, Synergistin, Phenicol, Sulfamid, Diaminopyrimidin. KS dit khun : Là nhng KS cĩ hot tính dit vi khun. S phân bit này ch cĩ tính tương đi. Tùy theo liu lưng cung cp mà KS cĩ tác dng kìm khun hoc sát khun. Tuy nhiên, đi vi nhng KS ch cĩ tác dng sát khun nng đ rt cao trong máu (cĩ th gây đc tính hoc tai bin cho cơ th) thì ch đưc s dng vi mc đích kìm khun liu thp. Cĩ 2 loi KS sát khun: KS sát khun ph thuc nng đ: Tc đ sát khun ph thuc nng đ đt đưc trong máu. Hiu lc ca nhng KS này thưng rt nhanh chĩng. Nhĩm này gm: Nhĩm fluoroquinolone tác đng lên vi khun Gr , Polypeptid, Sufamid + Diaminopyrimidin. ng dng trong điu tr: Ch cn cp KS 12 ln trong ngày. KS sát khun ph thuc thi gian: Tc đ sát khun ph thuc thi gian vi khun tip xúc KS nng đ ln hay bng nng đ c ch ti thiu. Hiu lc ca loi KS này thưng xy ra chm; Gm các nhĩm sau: Nhĩm βLactam,
9 nhĩm Glycopeptid, nhĩm Quinolone trên Staphylococcus, nhĩm Rifampicin. Vì vy, trong điu tr nên chia tng liu thành nhiu liu nh trong ngày. Nhĩm KS kìm và dit khun : là nhng KS nng đ thp cĩ tác dng c ch s phát trin ca vi khun, nng đ cao thì dit khun. Ví d: nhĩm Tetracyclin, nhĩm Phenicol S phân loi này căn c vào t l: Nng đ t i thi u dit khun ca thuc Nng đ ti thiu kìm khu n ca thuc Nu t l này > 4 thì KS đĩ là kìm khun Nu t l này ≈ 4 thì KS đĩ là dit khun 1.2.2.4. Da vào cơng dng chính ca thuc (kh năng tiêu dit mm bnh) Nhĩm KS chng vi khun Nhĩm KS chng virus Nhĩm KS chng nm 1.2.2.5. Da vào đ pH Nhĩm KS mang tính Acid Nhĩm KS mang tính kim Kiu phân loi này cĩ ý nghĩa trong vic chn, phi hp KS trong điu tr. 1.2.2.6. Da vào hot ph KS : rt cĩ ý nghĩa trong vic chn la, dùng thuc KS trong điu tr Nhĩm KS hot ph hp : gm các loi KS khi liu điu tr ch c ch hoc tiêu dit đưc 12 loi vi khun. Ví d: Bacitracin, Tyrotrycin: ch tác dng vi trc khun Gr +; Vacomycin vi cu khun Gr +; Novobiocin dit cu khun Gr + và ch cĩ tác dng rt yu đi vi liên cu Gr ; Penicillin tác dng tt đi vi cu trc khun Gr +. Nhĩm KS hot ph rng : là nhng KS khi liu điu tr cĩ th dit hoc c ch tt đi vi nhiu loi vi khun. Ví d: Nhĩm Phenicol, nhĩm Tetracyclin, nhĩm Aminosid và các KS tng hp: Sulfamid, Quinolon, các dn xut ca
10 Nitrofura cĩ tác dng tt đi vi c cu khun (Gr + và Gr ), trc khun (Gr + và Gr ) và vi xon khun, Ricketsia, vi khun lao [7], [Tr.4546] Bng 1.1. Ph khun ca mt s loi kháng sinh Nguyên TT Tên KS Gram Gram Virus c sinh đng Giun Rickettsia (+) () ln vt 1 Penicilline ++++ Rt ít Psittacosis 0 0 ++ ornithosis 2 Chloxacilline, ++++ Rt ít 0 0 0 0 Oxacilline 3 Amp iciline ++++ +++ 0 0 0 0 4 Cephalosporin ++++ +++ 0 0 0 0 5 Streptomycine + ++++ 0 0 0 0 6 Neomycin ++ +++ 0 0 0 0 (Flavomycin) 7 Erythromycin +++ ++ + + 0 ++ 8 Novobiocin +++ + 0 0 0 0 (Biotecin) 9 Oleandomicin +++ + 0 0 0 0++ 10 Spiramicin +++ + 0 0 0 0++ (Rovamicin) 11 Tylosin +++ + 0 0 0 0 12 Polimicin B + ++++ 0 0 0 0 13 Bacitracin +++ 0 + 0 14 Chlotetracyclin ++++ ++++ + + 0 ++++ 15 Oxitetracyclin ++++ ++++ + + 0 ++++ 16 Tetracyclin ++++ ++++ + + 0 ++++ 17 Chloramphenicol ++++ ++++ + 0 0 ++++ 18 Tyrothricin +++ +++ 0 0 0 0 19 Colimycin + +++ 0 0 0 0 20 Viomicin 0 ++ 0 0 0 0 21 Kanamycin ++ +++ 0 0 0 0 22 Cacbomixin +++ + 0 +++ 0 +++ Magnamicin 23 Framixetim +++ +++ 0 +++ 0 0 Soframicin 24 Higromycin 0 0 0 0 +++ 0 (Theo Võ Văn Ninh (2001)[24], [Tr.134135]) Ghi chú: 0: Là khơng cĩ tác dng, + : Là cĩ tác dng. Đ tác dng chia thành 4 cp. Tác dng mnh nht là cp ++++. Trưng hp 0++: cĩ lúc khơng cĩ tác dng, cĩ lúc cĩ tác dng.
11 1.2.3. Cơ ch tác dng ca KS c ch s tng hp thành t bào: gm mt s KS thuc nhĩm βLactam (các Penicillin, các Cephalosporin ), Bacitracin, c ch s tng hp axít Nucleic: Quinolon, Rifamycin, Nitrofuran, Nitroimidazol. c ch s tng hp Protein: Aminoglycosid, Tetracycline (tác đng vào v trí tiu đơn v 30S ca vi khun), nhĩm Phenicol, Macrolic, Lincosamid (tác đng vào v trí tiu đơn v 50S) Làm tn thương màng t bào: Polymyxin (Colistin) c ch chuyn hĩa Acid folic: nhĩm Sulfanamid, Trimethoprim [24] 1.2.4. Các yu t nh hưng đn hiu lc KS khi s dng 1.2.4.1. S phi hp các KS hoc s phi hp các KS vi các hĩa cht khác : Tính tích cc ca s phi hp tt : M rng ph tác tác dng, điu tr các ca bnh ghép Gim đưc liu điu tr đ gim đc tính ca thuc (khi cn thit) [24], [Tr.13 -17], [7], [Tr.52] Tác hi ca vic phi hp khơng hp lý : Làm gim hoc mt tác dng ca KS (tương tác thuc): Tetracyclin làm gim tác dng dit khun ca Penicilline hoc Mg 2+ , Ca 2+ , Fe 2+ , Sa, các ch phm ca sa, Vitamin làm gim hp thu Tetracycline Làm tăng đc tính ca KS: dùng Oleandomycin cùng vi Ergotamin tatrat gây thiu máu và hoi t t chi [7], [Tr.51]. Làm tăng kháng KS ca vi khun (E.coli kháng Chloramphenicol thì cũng kháng đi vi Tetracyclin và Streptomycine [20], [Tr.71]). Nhng khuyn cáo khi phi hp KS Khơng nên phi hp các thuc kìm khun vi các thuc dit khun, vì s đi kháng nhau hoc làm mt tác dng ca nhau hoc s phi hp s khơng cĩ ý
12 nghĩa, gây lãng phí. Cĩ th phi hp các thuc cĩ tác dng hip đng vi nhau, nhưng khơng quá 2 loi KS. Thưng hay phi hp Penicillin vi Cephalosporin, Polymycin vi Bacitracin, Cĩ th phi hp các thuc kìm khun vi nhau hoc các thuc dit khun vi nhau, nhưng khơng cùng đích tác dng. Ví d: khơng phi hp Chloramphenicol vi các Macrolid [7], [Tr 52]. 1.2.4.2. Nng đ KS trong máu và trong các mơ cơ th Nng đ KS trong máu và trong các mơ ca cơ th là yu quan trng đn hiu lc điu tr ca KS. Điu này tùy thuc vào đưng cp thuc: cp thuc bng cách tiêm thì nng đ KS trong máu đt đưc mt cách nhanh chĩng, tác dng điu tr nhanh hơn so vi đưng ung [24, Tr 1415]. Tuy nhiên đi vi các loi KS khơng hp thu qua đưng rut thì vic cung cp thuc qua đưng tiêm s khơng đt hiu qu trong điu tr các bnh v đưng tiêu hĩa. Ngồi ra, mt s ch phm dng nhũ du, hp thu chm hoc đưc tiêm bp dài ngày thì nng đ KS vùng tiêm cao hơn (gây ra tn dư KS cc b vùng tiêm) [40]. 1.2.4.3. Máu và thân dch cơ th cĩ th nh hưng đn hiu lc ca KS Mt s KS: Streptomycin, Sulfamid, khi tip xúc vi vi huyt thanh, dch não ty, m thì b gim tác dng 1.2.4.4. Hàng rào sinh lý hc làm ngăn cn s chuyn KS trong cơ th Màng ngăn cách máu vi dch não ty (Penicilline, Streptomycin khơng th qua đưc màng ngăn cách máu não. Do đĩ, đ đt nng đ ca các KS này trong dch não ty thì phi tiêm vào màng não). Màng nhau: kim sốt mt s loi KS. Màng ngăn cách rut: Khi ung Streptomycin, Neomicin thuc khơng đưc hp th vào máu. Ví d: khi tiêm Streptomycin thì thuc khơng vào bên trong thành rut đưc. Tính cht này cịn ph thuc vào tng loi KS và
13 lồi vt nuơi (màng rut ca gia cm khơng hp thu đưc Tetracycline). Màng tương dch: Penicillin khơng đi qua đưc màng tương dch phi và phúc mc, nhưng Chlotetracyclin thì đi qua d dàng. Màng ngăn cách tuyn sa: hu ht các KS đu thm qua màng tuyn sa. Tuy nhiên nng đ khơng đ đ điu tr viêm vú. Do đĩ, điu tr viêm vú tt nht là bơm KS trc tip vào bên trong vú [24, Tr 1415]. 1.2.4.5. Yu t ngoi gii Khi dùng các KS ph rng, làm tiêu dit các vi sinh cĩ ích s dn đn s mt cân bng sinh thái ca vi sinh, to điu kin cho các vi khun cĩ hi phát trin. Đng thi s mt ngun vitamin do vi khun cĩ ích tng hp. 1.2.4.6. S min nhim ca cơ th đi vi KS Khi dùng KS liu cao hoc cĩ s tr lc ca các cht tr liu hu hiu, cơ th s hi phc nhanh, các cơ ch min nhim trong cơ th chưa kp hoc đưc kích thích chưa đúng mc, chưa to đ kháng th. Do đĩ cơ th tr nên nhy cm hơn vi bnh sau khi dùng KS. 1.2.4.7. S đ kháng ca vi khun vi KS Sau khi dùng KS mt thi gian (tăng trng, phịng hoc tr bênh), thì xut hin mt s chng vi khun vơ hiu hĩa KS. Hin tưng này gi là s kháng KS ca vi khun. Các nguyên nhân dn đn s kháng KS ca vi khun cĩ th là: Yu t sinh hc : Khi thưng xuyên tip xúc vi thuc (hoc hĩa cht), vi sinh vt s dn dn quen, nhn và kháng đưc thuc (tùy thuc vào thi gian, nng đ, và phương thc tip xúc). Do s dng KS khơng đúng : S dng KS khơng đúng nguyên tc, dùng thuc kém phm cht Dùng vi liu lưng thp (kích thích tăng trng, phịng bnh) Liu lưng và liu trình khơng đm bo Thc ăn, nưc ung, thc phm, cĩ KS tn lưu. [7], [Tr. 48]
14 1.2.5. Nguyên tc s dng KS trong tr liu Cn kim tra phân lp vi khun chính xác, th tính mn cm vi các KS khác nhau, chn KS cĩ tác dng mnh nht đ điu tr. Trong sut quá trình điu tr, phi luơn đm bo đ nng đ tác dng ca KS trong máu. Dùng KS đúng phát đ điu tr cho đn khi bnh khi hn, khơng cịn thy triu chng na. Nên phi hp các loi KS cĩ tác dng hip đng đ làm tăng hiu qu điu tr, đng thi làm gim lưng thuc mi loi, tránh đc cho cơ th. Mt khác cịn cĩ tác dng tiêu dit nhanh vi trùng và hn ch s kháng thuc. Cn kt hp điu tr vi h lý tt, ch đ dinh dưng đm bo, kt hp b sung vitamin hp lý đ nâng cao th trng cơ th [27], [Tr.70] 1.2.6. Chin lưc s dng KS Tình hình dch bnh trên vt nuơi và ngưi ngày nay xy ra rt đa dng và din bin phc tp. Đng thi tình hình sn xut và tiêu th thuc KS hin nay rt khĩ kim sốt. Thêm vào đĩ, do s thiu hiu bit v KS đã dn đn tình trng lm dng thuc KS trong chăn nuơi mc báo đng [16], dn đn các hu qu khĩ lưng: Hin tưng kháng KS và xut hin các chng mi ca mt s chng vi khun gây bnh, hin tưng mt cân bng sinh thái h vi sinh bên trong cơ th và ngồi mơi trưng; Đt bit là vn đ dư lưng KS trong các sn phm chăn nuơi Đ đi phĩ vi hu qu trên, địi hi ngưi s dng KS phi cĩ hiu bit v KS, phi quan tâm đn li ích lâu dài ca cng đng; Khơng lm dng các thuc KS dùng điu tr bnh him nghèo trên ngưi (Cifloxacin, Imidazol, Nitrofuran), các thuc cĩ cơ ch tác dng vào tiu phn 70S ca Ribosom, các KS cĩ tác dng vào ADN và ARN, t bào ngưi và vi khun d gây quái thai, suy ty; Cn đ phịng vi khun gây bnh cho vt nuơi kháng thuc chuyn sang gây bnh cho ngưi trong khi chưa kp phát hin ra nguyên nhân gây bnh
15 và bin pháp phịng chng, khc phc [27], [Tr.70]. Mi mt loi KS cĩ tính dưc đng hc và đng lc hc riêng. Ngồi ra đưng cung cp, liu lưng, liu trình, yu t lồi, cá th, tui cĩ liên quan đn tc đ bài thi thuc ra khi cơ th con vt. Do đĩ, đ đm bo vn đ v sinh an tồn thc phm trong sn phm tht, bt buc phi tuân th nghiêm ngt qui đnh v thi gian ngưng s dng thuc cho con vt trưc khi git m. Bng 1.2: Thi gian ngưng s dng KS trưc khi h tht đi vi ln Stt Tên thuc Thi gian (ngày) I Kháng sinh dùng đ điu tr * Đi vi nhng loi thuc chích 1 Procain penicilline 5 2 Procain penicilline và Dihydrostreptomycine 30 3 Chlotetracycline và Oxytetracycline 4 4 Oxytetracycline tác dng chm 21 5 Ampicilline trihydrate 15 6 Tylosin (Tylan) 4 * Đi vi các loi thuc ung 7 Sulfonamides 15 8 Chlotetracycline và Oxytetracycline 4 9 Tylosin (Tylan) 2 10 Ampicillin trihydrate 1 II KS dùng đ phịng và kích thích tăng trưng 1 Oleandamycin (Taomix) 0 2 Olaquinadox (Bayonox) 2 3 Avoparcin (Avotan) 0 4 Kitasamycin (Trubonox) 0 5 Virginiammycin 0 6 Arsanilic acid và các dn xut 5 7 Tiamulin hydrogen fumarate (Dynamutalin) 5 8 Tylosin (Tylan) 0 9 Lincomycin (Lincomix) 1 10 Lincomycin và Spectinomycin (Lincospectin) 5 11 Sulphonamides 7 12 Dimetridazole (Emtryl và các loi khác) 5 (Theo Nguyn Ngc Tuân (2002) [40], [Tr.118])
16 Tuy nhiên tùy thuc tng quc gia, nhà sn xut mà thi gian ngưng thuc cĩ khác nhau. 1.2.7. Tình hình kinh doanh và s dng KS ti Vit Nam Tình hình sn xut, nhp khu thuc và nguyên liu sn xut KS trong thú y nưc ta rt phong phú và đa dng. Các sn phm cha KS gm nhiu chng loi và t rt nhiu ngun khác nhau. Theo Quyt đnh 41/2008/QĐBNN cĩ khong 30 nưc trên th gii, vi hơn 100 doanh nghip nưc ngồi đã cung cp thuc và nguyên liu sn xut thuc thú y cho Vit Nam. Trong đĩ phn ln t các nưc: M, Pháp,Thái Lan, Đc, Ý, Nht, Trung Quc, Hàn Quc Đng thi, cũng cĩ hơn 90 cơng ty trong nưc tham gia đĩng gĩi, sn xut, phân phi KS [21], [Tr.393417]. Trong chăn nuơi gia súc gia cm, KS đưc s dng ch yu nhm 3 mc đích: điu tr, phịng bnh và kích thích sinh trưng. Tuỳ theo mc đích s dng mà liu lưng và phương thc s dng KS khác nhau. M hàng năm khong 2.730 tn KS đưc dùng trong chăn nuơi. Trong đĩ s dng cho gia cm là 80%, Ln: 70%, bị sa: 70% và bị tht: 60%. Và c mi USD chi phí cho KS dùng trong thc ăn, ngưi chăn nuơi thu đưc li nhun t 2 4 USD (Ensminger & cng tác viên, 1990) [44]. Vit Nam, KS đưc s dng ph bin đ tr bnh cho ngưi và vt nuơi. Mt s KS đưc trn vào thc ăn, nưc ung đ phịng mt s bnh (ch yu là các bnh v đưng tiêu hĩa). Đng thi, ngưi ta cịn trn KS vào thc ăn hng ngày ca con vt (vi liu lưng thp) nhm kích thích tăng trưng (tăng trng). Bin pháp này thưng đưc áp dng cho đi tưng là bê nuơi tht, gà nuơi tht và ln nuơi tht [40], [Tr.115]. Ngồi ra, theo Võ Văn Ninh (2001) thì KS cịn đưc s dng làm cht bo qun, d tr tht, cá tươi, làm thuc bo v cây trng chng li mt s bnh [24],[Tr.24].
17 Tuy nhiên, do tình hình dch bnh trong chăn nuơi ngày càng phc tp, trình đ chăn nuơi hn ch, và vì nhiu nguyên nhân khác nhau mà vn đ qun lý sn xut, kinh doanh, s dng thuc thú y cịn nhiu vn đ bt cp dn đn thc trng lm dng KS. Bng 1.3. Nhng KS b cm s dng và KS hn ch s dng Stt KS b cm s dng Stt KS hn ch cm s dng 1 Chloramphenicol 1 Improvac 2 Furazolidon và dn xut nhĩm 2 Spiramycin Nitrofuran 3 Dimetridazole 3 Avoparcin 4 Metronidazole 4 Virginiamycin 5 Eprofloxacin 5 Meticlorpidol 6 Ciprofloxacin 6 Meticlorpidol/Methylbenzoquate 7 Ofloxacin 7 Amprolium (dng bt) 8 Olaquidox 8 Amprolium/ethopate 9 Carbadox 9 Nicarbazin 10 Bacitracin Zn 10 Flavophospholipol 11 Salinomycin 12 Avilamycin 13 Monensin 14 Tylosin (Trích t [21], [Tr.383388]) 1.3. BORAX 1.3.1. Đc đim ca Borax Borax (hàn the) là mt cht hĩa hc cĩ tên khoa hc là Tetraborax Natri, cĩ cơng thc hĩa hc là Na 2B4O7. 10 H 2O, dng bt màu trng, d tan trong nưc; Khi tan trong nưc thì khơng màu, cĩ tính sát khun, đc t trung bình. Ngày nay nhiu lun c khoa hc đã cho thy hàn the là mt trong nhng cht gây đc tích lũy và mãn tính, làm tn hi sc khe con ngưi và đưc xp vào loi cht đc nguy him. Quyt đnh s 867/1998 ca b Y t Vit Nam cm s
18 dng hàn the trong ch bin bo qun thc phm. 1.3.2. Tình hình s dng borax trong các sn phm t tht Khơng bit t khi nào, con ngưi đã li dng vào đc tính sát trùng và háo nưc ca hàn the đ làm bo qun thc ăn. Hàn the làm cho tht cá lâu ơi thiu, gi đưc nưc và màu sc t nhiên; Làm cho các sn phm t tinh bt dai, giịn hơn; Làm tăng cm giác ngon ming Do đĩ, ngưi ta đã s dng hàn the đ bo qun tht cá tươi, hoa qu và các thc phm khác. Các thc phm thưng hay cĩ hàn the là các loi thc phm đưc ch bin t tinh bt: bún, ph, min, các loi bánh, bt làm bánh; Các thc phm đưc ch bin t tht cá; Các loi tht tươi, cá tươi và các loi rau c, qu tươi. Theo tác gi Đu Ngc Hào (2007): Borax là mt đc t đưc s dng làm thuc dit c, dit cơn trùng. Khi gia súc ăn phi Borax vi liu <0,5g/kg th trng thì s b ng đc cp [6], [Tr.45]. Nhưng hin nay, các nhà sn xut, ch bin bo qun, kinh doanh thc phm nĩi chung đã s dng hàn the như mt cht ph gia và bo qun thc phm mt cách khá rng rãi, mc dù đã cĩ lnh cm dùng trong thc phm. Tình hình này càng khĩ kim sốt hơn, khi mt s ngưi dân chưa quan tâm và chưa bit v nhng tác hi ca hàn the đi vi sc khe con ngưi. Tn dư Borax trong tht tươi là mt trong nhng nguyên nhân gây tn dư Borax trong các thc phm đưc ch bin t tht: ch, giị, các loi tht sy khơ là nhng thc ăn hàng ngày con ngưi thưng s dng. Liu lưng đ gây ng đc lâm sàng, ng đc th cp ca Borax là tương đi ln (30g) [6], [Tr.45] nên ngưi ta lm tưng rng Borax là khơng đc. 1.4. NH HƯNG CA TN DƯ KHÁNG SINH VÀ BORAX ĐI VI ĐI SNG CON NGƯI Theo tác gi Nguyn Cơng Khn [15], [Tr.250], [Tr.269]: ng đc thc phm do hĩa cht thưng chim khong 25% trong tng các ca ng đc thc ăn.
19 Vic phát hin tn dư hĩa cht là vn đ khơng đơn gin, vì khơng th phát hin bng cm quan, trong khi tht và các sn phm t tht là loi thc ăn thit yu cho hot đng sng hng ngày ca con ngưi. Dư lưng KS và hàn the trong tht là mt trong nhng nguyên nhân gây nên ng đc thc phm do hĩa cht. Do đĩ nguy cơ gây ng đc do tn dư KS và hàn the là rt ln. Khi ăn phi tht cĩ tn lưu KS và hàn the, ngưi tiêu dùng s b ng đc cp, ng đc mãn tính hoc đc tính tích lũy, làm ri lon các chc năng sng ca cơ th và di truyn cho th h sau. Theo Bác sĩ Nguyn Th Kim Thoa bnh vin Nhi Đng 1: hàn the đưc hp thu rt nhanh vào cơ th ngưi qua đưng ăn ung. Khi vào máu hàn the s đi đn khp các cơ quan, tp trung nhiu nht cơ quan tiêu hố, gan, thn não, da; 3 ngày sau mi đưc thi khong 80% qua nưc tiu, lưng cịn li đưc tích lũy li rt lâu trong cơ th. Hàn the rt đc đi vi cơ th con ngưi. Khi ngưi ln ăn khong 15 gam hàn the, tr em ch cn ăn 1 gam hàn the là đ đ gây ng đc cp gây tn thương nhiu cơ quan, nguy him đn tính mng [46]. Tác gi Trnh Th Thanh (2010) đã xác đnh nguyên t Bo (quyt đnh tính đc ca hàn the) là mt đc t gây hi cho mơi trưng sng [34], [Tr.17]. KS tn dư trong tht đã gây tr ngi cho quá trình ch bin các sn phm lên men t tht (nem chua , tré, ). Khi ăn tht cĩ tn dư KS, con ngưi cĩ th b d ng, gây ri lon các cha năng sinh lý, gây ung thư [39], [Tr.115]. Ng đc thc phm nĩi chung, tn dư hĩa cht trong tht nĩi riêng đã gây ra hu qu rt nghiêm trng (trc tip, gián tip, tc khc, lâu dài ) làm nh hưng đn sc khe và tính mng con ngưi; Làm nh hưng đn s phát trin nịi ging; nh hưng đn kinh t, thương mi, quan h quc t, an ninh an tồn xã hi; Làm mt v sinh an tồn thc phm.
20 1.5. NGUYÊN NHÂN GÂY TN DƯ KHÁNG SINH VÀ BORAX TRONG THT 1.5.1. Nhng nguyên nhân chính gây tn dư KS trong tht ln: Do thc ăn chăn nuơi tip xúc vi mơi trưng cĩ cha KS. Do s dng thưng xuyên KS trong chăn nuơi nhm mc đích kích thích tăng trng, phịng bnh, cha bnh gia súc. Do KS đưc cho thêm vào thc ăn cho gia súc đ bo qun súc sn lâu hư; hoc do KS đưc tiêm hoc cho súc vt ung trưc khi git tht; hoc do ngưi kinh doanh cho thêm vào sn phm nhm mc đích kéo dài thi gian bo qun tht tươi. Bt c KS nào dùng đ cha bnh cho ngưi và đng vt, nu cịn tn dư mt lưng dù nh nht cũng cĩ th gây kháng thuc ca E.Coli . Khi E.Coli đã kháng thuc thì nĩ cĩ th chuyn plasmid kháng thuc ca nĩ cho các loi vi khun gây bnh khác sng trong đưng rut (Báo Nơng nghip s 203 ra ngày 11/10/2006). Ngồi ra, tn dư KS trong tht cịn ph thuc vào tc đ bài thi ca tng loi KS; tin trình s dng, liu lưng s dng, đưng cung cp thuc, s phi hp KS trong điu tr; thi gian ngưng s dng thuc trưc khi git tht Điu này cịn ph thuc vào cách s dng thuc ti các quc gia, các khuyn cáo ca nhà sn xut hĩa dưc [40], [Tr.110]. Theo “Tip cn vn đ phát hin tn lưu KS trong các sn phm cĩ ngun gc đng vt” ca tác gi Phm Kim Đăng (Đi hc Nơng Nghip I Hà Ni) thì ngun gc tn lưu KS trong các sn phm đng vt là do: Vic s dng KS mt cách tùy tin, khơng đúng nguyên tc (khơng theo đơn thuc, khơng theo ch đnh ca chuyên mơn, thi gian ngưng thuc khơng đúng ), lm dng KS, s dng KS bt hp pháp trong vic phịng, tr bnh cho vt nuơi. Ngồi ra, tác gi cịn nghi ng là do vic trn KS vào nhm bo qun sn phm.
21 1.5.2. Nhng nguyên nhân gây tn dư Borax trong tht ln Borax là mt trong nhng cht đưc thêm vào thc phm. Đc bit nhng nơi điu kin v sinh kém, dân cư thưa tht, vic tiêu th tht tươi chm, vì li nhun mà ngưi sn xut, bo qun, ch bin và ngưi kinh doanh đã trn Borax vào tht đ hn ch ơi thiu, làm tăng cm quan, và đc bit là đ kéo dài thi gian bo qun. 1.6. GII HN CHO PHÉP TI ĐA DƯ LƯNG KHÁNG SINH VÀ BORAX 1.6.1. Gii hn cho phép ti đa dư lưng KS trong tht Bng 1.4: Tiêu chun v sinh an tồn thc phm đi vi tht tươi Tên ch tiêu Gii hn ti đa (mg/kg) 1. H Tetracyclin 0,1 2. H Chloramphenicol khơng phát hin TCVN 7046 : 2002 – BYT Bng 1.5. Gii hn ti đa ca mt s KS trong tht Tên KS Tiêu chun EU Tiêu chun Malaysia (ppb) (ppb) Penicillin 60 Streptomycin 300 500 Gentamycin 50 100 Tetracyclin 100 Oxytetracyclin 250 100 Erythromycin 200 300 Tylosin 200 200 Sulfamethazin 100 100 Flumequin 50 Enrofloxacin 30 Trích [5], [Tr.1]
22 Bng 1.6: Gii hn tn dư KS trong tht ln Loi kháng sinh ADI MRL (g/kg th trng/ngày) (g/kg th trng/ngày) Penicillin 03 50 Benzylpenicillin 03 50 Clotetracyclin Oxytetracyclin 03 200 Tetraxyclyn DanoFloxacin 020 100 Streptomycine 050 600 Flumequine 030 500 Gentamycin 120 100 Lincomycin 130 200 Neomycin 160 500 Pirlimycin 08 400 tht trâu bị Spectinomycin 1 40 500 Spiramycin 050 200 Sulfadimidine 050 100 Tilmycosin 0 40 100 (Theo quyt đnh s 46/2007/QĐBYT ký ngày 19/12/ 2007) Ghi chú: + ADI = Accep table daily intake: Lưng ăn vào hng ngày chp nhn đưc. + MRL =Maximum Residue Limit: Dư lưng ti đa cho phép. 16.2. Gii hn cho phép ti đa ca dư lưng Borax trong tht ln: Theo Quyt đnh s 867/1998 ca b Y t Vit Nam thì dư lưng ti đa cho phép ca Borax trong thc phm là 0% (Cm s dng trong vic bo qun, ch bin, làm ph gia trong thc phm). 1.7. TÌNH HÌNH NGHIÊN CU V TN DƯ KHÁNG SINH VÀ BORAX TRÊN THT LN 1.7.1. Tình hình nghiên cu dư lưng KS trong tht ln
23 Báo cáo nghiên cu sn xut tht ln an tồn cht lưng cao ca Lã Văn Kính (2002): 20% tri chăn nuơi ln cĩ s dng KS theo hưng dn ca cán b thú y; 39,05% s dng KS theo khuyn cáo ca nhà sn xut thuc; 40,13% s tri nuơi ln ngưng s dng KS khơng đúng; 13,2% s mu tht ln cĩ tn dư KS và trong đĩ cĩ 100% s mu cĩ tn dư Oxytetracycline. Tình hình s dng KS trong chăn nuơi ln và tn dư KS trong tht ln nuơi ti Huyn Krơng PcĐk Lk ca Nguyn th Oanh, Tuyn tp nghiên cu khoa hc ngành chăn nuơi thú y 20022007: Cĩ 19 loi thuc KS và 9 nhĩm KS đưc s dng cho ln; cĩ 53,75% s h điu tra la chn KS theo ch đnh ca thú y, 32,5% theo khuyn cáo ca nhà sn xut, 13,75% theo kinh nghim ca ngưi chăn nuơi; cĩ 15,38% lưt h cĩ s dng KS nhĩm Tetracyclin; cĩ 25.56% mu tht cĩ tn dư KS, trong đĩ tn dư ca nhĩm Tetracycline là 17,39%. Phân tích tn dư KS trên tht ln ti tnh Thái Nguyên ca nhĩm nghiên cu Vi th Thanh Thy, Hồng Khi Lp, Nguyn Duy Hoan, Trn Văn Phùng (trưng Đi hc Thái Nguyên): t l mu cĩ tn dư KS trong tht ln là 7,14%. Ln nuơi cơng nghip cĩ t l s mu tn dư cao hơn so vi ln nuơi bán cơng nghip (38,09% so vi 9,25%). T l s mu tn dư Oxytetraxycline là 19,04%. Lê Đc Ngoan Nguyn Th Hoa Lý Dư Thanh Hng, Giáo trình dinh dưng và thc ăn gia súc, trưng đi hc Nơng Lâm Hu, Nxb NN, năm 2005: “ Theo báo cáo ca Gounellec (1972) vin Hàn lâm Y hc Paris thì tn dư KS tht ln là 58% ”. Tn dư KS làm xut hin vi khun kháng KS, gây đc (như Tetracyclin đi vi xương và răng ca thai và tr nh), gây d ng. Dương Văn Nhim, Phân tích bưc đu tn dư Tetracyclin trong tht ln trên th trưng Hà NiVit Nam, Tĩm tt Lun văn tt nghip thc sĩ ngành thú y, Chieng Mai University năm 2005: cĩ 5,5% s mu nghiên cu cĩ tn dư Tetracyclin.
24 1.7.2. Tình hình nghiên cu dư lưng Borax trong tht ln Nhĩm tác gi Đào M ThanhNguyn Sĩ Hào (2005) điu tra ti thành ph H Chí Minh cho thy: cĩ 70% ngưi sn xut, kinh doanh và 69% ngưi tiêu dùng cĩ bit hàn the là cht ph gia cm s dng; cĩ 91,3% ngưi sn xut kinh doanh và 9,5% ngưi s dng khơng bit hàn the là cht đc; 22% ngưi sn xut kinh doanh và; cĩ 68% ngưi tiêu dùng chp nhn mua bán, s dng thc phm cĩ cha hàn the [36]. Nhĩm tác gi Đ Th Hịa, Ngơ Th Kim Dung và Trn Xuân Bách (ngun: Tp Chí Y hc thc hành, s 10/2007): Ti các ch ca phưng Đơng Ba, t l cĩ hàn the trong thc phm ch bin t tht là 39,6%; giị la (46,6%), ch qu (44%), ch mc (27,8%); Ti ch ca qun Hai Bà Trưng: giị la và ch qu (25%), giị bị và ch m (21,4%), thc phm ch bin t go, cĩ t 1020%. Ti Đăk Lk, T Đc Thnh và cng tác viên trưng Đi hc Tây Nguyên (K yu hi ngh khoa hc tui tr các trưng Đi hc và Cao đng khi Nơng – Lâm – Ngư tồn quc ln th 4, Thái Nguyên, 3/2009): tn dư Borax trong tht và mt s sn phm tht mt s ch ti thành ph Buơn Ma Thut – Đk Lk, vi t l mu cĩ tn dư Borax là 14,28% (67 gi), 71,42% (1416 gi), trung bình trong ngày là 42,95% [37]. 1.8. CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH TN DƯ KHÁNG SINH VÀ BORAX TRONG THT 1.8.1. Các phương pháp phân tích tn dư KS trong tht Hin nay cĩ nhiu phương pháp đ kim tra đnh tính và đnh lưng KS trong tht tươi. Mi phương pháp cĩ nhng ưu và nhưt đim khác nhau, tùy thuc vào tng quc gia, tng khu vc và các t chc mà s dng các phương pháp và các tiêu chun khác nhau. Vit Nam, ch yu đang s dng các phương pháp sau:
25 1.8.1.1. Phương pháp s dng vi sinh vt : (FPT: Four plate test hay Frontier post test). Qui trình này liên quan đn vic nuơi cy các chng vi khun nhy cm trên đĩa thch cĩ s hin din ca mu tht nghi ng tn dư KS. Nu mu tht cĩ tn dư KS thì xung quanh nĩ s cĩ vịng vơ khun do s khuych tán ca KS t mu tht ra mơi trưng thch c ch s phát trin ca vi khun (Heitzman, 1994). 1.8.1.1. Phương pháp min dch enzym (kim tra s cĩ mt ca Sulfornamid): phương pháp này thưng gp phi nhng khĩ khăn trong khâu to ra các tác nhân sinh min dch (Immunogen) mà khơng làm hư hng cu trúc phân t ca thuc. 1.8.1.3. Phương pháp min dch phĩng x (RIA = Radio Immuno Assay): Trong k thut này, s hình thành phc hp kháng nguyên kháng th đưc đo lưng bng cách s dng kháng nguyên đánh du phĩng x (đã bit trưc s lưng và kháng nguyên khơng đánh du phĩng x (cht cn tìm) cho tip xúc vi mt s lưng n đnh các kháng th. S cĩ s cnh tranh gn kt vi các v trí hot đng ca kháng th gia hai kháng nguyên này. Sau mt thi gian, mt s kháng nguyên gn kt vi kháng th, mt s t do. T s gn kt tương đi ca kháng nguyên đánh du và kháng nguyên khơng đánh du vi kháng th ph thuc vào t s nng đ tương đi ca kháng nguyên đánh du và kháng nguyên khơng đánh du. Hot tính phĩng x ca phc hp kháng nguyên – kháng th càng thp thì nng đ kháng nguyên khơng đánh du càng cao. Hot tính này đưc xác đnh bng máy đm phĩng x trong cht lng sau khi đã tách phc hp kháng nguyên – kháng th ra khi phn t do. So sánh vi đưng cong chun, ngưi ta s xác đnh đưc lưng kháng nguyên cn tìm (FAO, 1990). 1.8.1.4. Phương pháp sc ký (Chromatography): “sc ký” cĩ nghĩa là ghi màu, bt ngun t thí nghim phân tích cht màu thc vt trên ct cha mt cht hp ph ca nhà hĩa hc ngưi Nga (Tsvet, 1903). Nguyên tc cơ bn ca phương
26 pháp này là: mt pha đng di chuyn qua mt pha tĩnh và kéo các cht tan trong hn hp hp phân tích di chuyn theo vi tc đ khác nhau. Quá trình di chuyn ca các cht tan gia hai pha là quá trình hp ph và phn hp ph xy ra hoc phân b và ra gii ra liên tc. Kt qu là các cht tan trong hn hp đưc tách ra. Nu căn c vào trng thái ca pha đng thì đưc gi là phương pháp sc ký lng và phương pháp sc ký khí. Nu da vào hình dng ca pha tĩnh thì cĩ: phương pháp sc ký ct, phương pháp sc ký lp mng, phương pháp sc ký giy (t đin bách khoa dưc hc, 1999) 1.8.1.5. Phương pháp sc kí lng cao áp (HPLC ) Trong k thut sc kí lng cao áp (HPLC=High Pressure Liquid Chromatoghraphy), các phân t hp th (pha tĩnh) đưc nhi cht vào trong các ng hình tr (ct) bng thy tinh, cht do và thép khơng g cĩ đưng kính và chiu dài thay đi tùy theo yêu cu ca phân tích. Mt pha đng đưc đy đi qua ct pha tĩnh bng bơm áp lc. Tc đ pha đng đưc điu chnh bng bơm áp lc. Khi bơm 1 lưng nh cht tan (cht th) vào máy, mi đim ca ct phân tích s cĩ 1 cân bng gia phn cht tan b lưu gi trên pha tĩnh và phn cht tan tn ti trong pha đng. H s phân tách K là t s gia nng đ cht tan trong pha tĩnh và nng đ cht tan trong pha đng. Cht tan đưc đy ra khi ct sau 1 thi gian dài ngn ph thuc vào h s phân tách K đc trưng cho h cht tan – pha đng đã dùng. Hn hp các cht tan cĩ h s K khác nhau s ra khi ct sau nhng thi gian khác nhau, thi gian này đưc gi là thi gian lưu Rt ca mi cht tan tương ng. Như vy, các cht tan trong hn hp đã đưc tách riêng r và mt đu dị (Detector) thích hp (ví d: các cht KS thì dùng đu dị UV – VIS ) đt sau ct tách s cho các tín hiu tương ng, làm dch chuyn bút ghi trên máy ghi đ v các đnh (peak) trên sc đ. Trên cơ s mi quan h tuyn tính gia din tích sc đ chun, din tích sc đ mu và nng đ cht chun, ta tính đưc nng đ cht cn phân tích (Nguyn Đc Trang, 1998). Máy tích phân
27 nhanh chĩng cho kt qu các din tích thu đưc. Ngày nay, nh h thng xét nghim t đng (Autosamplers) và h thng truy cp d liu qua máy đin tốn, k thut HPLC đã tr nên rt hu dng cho vic phân tích 1 s lưng ln các mu th. (FAO, 1993; T đin bách khoa dưc hc, 1999) [1], [Tr.21 41] 1.8.1.6. Phương pháp xác đnh dư lưng nhĩm Aureomycin bng phương pháp sc ký lng cao áp (HPLC) Nguyên tc Trưc ht, cht cn phân tích phi đưc chit ra khi dung dch mu bng h dung dch đm phù hp. Sau đĩ bơm dung dch này vào ct sc ký HPLC cĩ cha cht nhi (pha tĩnh) là nha RP18, khi đĩ Aureomycin b hp th lên pha tĩnh này. Mun xác đnh cht cn phân tích, ngưi ta gii nĩ ra khi ct sc ký bng mt h dung mơi phù hp (pha đng). Aureomycin b pha đng tách ra khi ct sc ký ra ngồi và đưc phát hin bng Detecto UVVIS bưc sĩng 355nm. Nng đ cht phân tích đưc xác đnh bng phương pháp đưng chun. Phương pháp này cĩ th tách và xác đnh đng thi 3 KS h Tetracyclin. ( TCVN 51491990: Phương pháp xác đnh dư lưng Aureomycin) 1.8.2. Các phương pháp phân tích tn dư Borax trong tht 1.8.2.1. Phương pháp phát hin Borax bng giy ngh (Giy Curcumin) [47]. Nguyên lý : Borax trong mơi trưng toan s to thành Axit Boric (HBO 3). Axit Boric s làm cho giy tm ngh hoc dung dch ngh chuyn màu vàng (Curcumin) thành màu đ cam. Đây là phương pháp test nhanh s cĩ mt ca Borax do các cơ quan trong và ngồi nưc nghiên cu. Hin nay phương pháp này đã đưc các phương tin truyn thơng truyn ti thơng tin. Thm chí, đã cĩ mt vài cá nhân đã hưng dn cách to ra giy hoc dung dch ngh tươi đ kim tra Borax trong thc phm hng ngày. Hin nay trên th trưng Vit Nam cịn xut hin nhiu cơng c Quick test Borax: b Kit test Borax ca Thái Lan, b Kit test Borax ca Phùng
28 Văn Trung, Phịng "Hĩa Cơng ngh các Hp cht Thiên nhiên" Vin Cơng ngh Hố hc Thành ph H Chí Minh các cơng c này cũng da trên nguyên lý s đi màu ca Curcumin đưc tm trong giy hoc tăm bơng khi cĩ mt ca Borax trong mơi trưng axit. 1.8.2.2. Phương pháp kim tra Borax trong tht ln bng thuc th ca Trung tâm Kim tra V sinh Thú y Trung ương 2 (TTKTTYTWII) [37] Nguyên lý : Borax trong tht s to thành Acid Boric trong mơi trưng pH thích hp. Acid Boric phn ng vi làm chuyn màu acid Carminic trong thuc th t đ tươi thành màu đ thm hơi tím hoc thành màu xanh tím (tùy thuc vào nng đ Borax ít hay nhiu).
29 Chương II: ĐI TƯNG, NI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. ĐI TƯNG NGHIÊN CU Các h chăn nuơi ln; Mu tht ln ly ti nơi git m và ti các quy buơn bán l ca các ch trung tâm (vào lúc 67 gi và 1416 gi trong ngày). Thi gian nghiên cu: T tháng 12/2009 đn tháng 6/2010. Đa đim nghiên cu: Ti huyn Ea H’leo – tnh Đk Lk; Phịng thí nghim B mơn Cơ s thú y Khoa Chăn nuơi, Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên; Trung tâm Kim tra An tồn V sinh Thc phm min Trung (Vin Pasteur Nha Trang). 2.2. NI DUNG NGHIÊN CU Tình hình chăn nuơi ln ti huyn Ea H’leo Đk Lk Tình hình s dng KS và các ch phm cha KS trong chăn nuơi ln. Tình hình và mc đ tn dư KS trong tht ln ti huyn Ea H’leo Đk Lk Tình hình dư lưng Borax trong tht ln ti huyn Ea H’leo Đk Lk 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU S dng phương pháp nghiên cu ct ngang [4], [34]. 2.3.1. Tình hình chăn nuơi ln, tình hình s dng thuc KS và các ch phm cĩ cha KS trong chăn nuơi ln ti huyn Ea H’Leo tnh Đk Lk Điu tra s liu th cp t cơ quan thú y và chính quyn cp huyn thuc phm vi nghiên cu. Điu tra tình hình chăn nuơi ln và tình hình s dng thuc KS t các h chăn nuơi ln Ti huyn Ea H’leo. + S dng mt s cơng c ca phương pháp đánh giá nhanh nơng thơn (RRA) chn 30% s xã/th trn trong huyn (huyn cĩ 11 xã và 1 th trn): Ch
30 đng chn 1 th trn và chn ngu nhiên 3 xã đ nghiên cu: Th trn Ea Đrăng, Xã Ea Sol, xã Ea Khal và xã Ea Ral. + Chn ngu nhiên các h chăn nuơi ln thuc đa bàn đã chn. S h đưc phng vn là 81 (trong 23 thơn/buơn ca 4 xã/th trn đã chn). + Ni dung phng vn theo phiu điu tra (ph lc 2). 2.3.2. Tình hình tn lưu KS trong tht ln huyn Ea H’leo. * Thi đim ly mu: Ngay sau lúc m (chưa chuyn ra quy bán l) * S lưng mu cn kim tra dư lưng KS: vi các thơng s: . N: S ln h tht trong ngày ca các xã/ th trn đã chn trong thi gian tin hành nghiên cu = 50. . p: t l mu cĩ tn dư KS kt qu nghiên cu trưc [28] = 25,56% . d : Sai s cho phép = 5%. . Đ tin cy: 95% . z = 1,96: giá tr phân phi chun đ tin cy 95% . n: S mu cn kim tra dư lưng KS. Áp dng phn mm h tr Win Episcope 2.0 đ tính, n = 50 (Ph lc 1); và tính theo cơng thc [4][tr.40] : Nz 2p(1p) S mu kim tra = = 43 d2(N1) + z 2p(1p) Ti đa bàn huyn Ea H’leo hin chưa cĩ đim git m tp trung, mi h kinh doanh t git m gia súc theo đa đim riêng (ti nhà hoc gn ch); Xã Ea Khal khơng cĩ ch, khơng cĩ trung tâm mua bán (vì din tích tri dài, đi din và gn sát vi trung tâm th trn Ea Đrăng). Do đĩ chúng tơi khơng t chc thu thp mu ti xã này. S mu tht cn kim tra KS là: Ti th trn Ea Đrăng : 31 mu Ti xã Ea Ral : 14 mu = 50 mu Ti xã Ea Sol : 5 mu
31 * Cách chn mu: Chn 50 mu/50 đu ln git tht ti nơi git m (t l mu: đu ln = 1:1). * Cách ly mu: Ly 100 g tht nc đùi/1mu. * Bo qun mu: Mu đưc đng trong túi nilon sch, đánh s và ghi rõ ngun gc. Mu đưc bo qun trong mơi trưng 10 – 15 oC; đưc chuyn v phịng thí nghim B mơn Cơ s Thú y – Trưng Đi hc Tây Nguyên và sau đĩ đưc chuyn đn Trung tâm Kim tra An tồn V sinh Thc phm mim Trung thuc vin Pasteur Nha Trang đ phân tích dư lưng KS. * Phương pháp phân tích dư lưng KS nhĩm Tetracycline: Dùng phương pháp phân tích sc ký lng hiu nâng cao (HPLC) theo tiêu chun AOAC 995.09 Nguyên tc Các KS Nhĩm KS Tetracycline trong các mơ cơ ca sinh vt đưc tách chit bng dung dch đm cĩ mơi trưng pH = 4. Dch chit xut đưc làm sch bng phương pháp chit pha rn trên ct tách chit C 18 . Tetracyclines đưc tách và đnh lưng bi h thng sc kí lng hiu năng cao nh ct C 8 và Deletor UV vi bưc sĩng là 350 nm. Chi tit v phương pháp phân tích dư lưng KS nhĩm Tetracycline đưc trình bày phn ph lc 3. 2.3.3. Tình hình tn dư Borax trong tht ln ti huyn Ea H’Leo. Điu tra s nhn thc đi vi Borax: phng vn 81 h nuơi ln trên đa bàn đã chn bng phiu điu tra 2 (Ph lc 2) Điu tra tn dư Borax trong tht ln * Thi đim ly mu: Ngay sau lúc h tht. Kí hiu n 1. Ti các quy bán l ca các ch trung tâm (thuc các đa phương đã chn) lúc 67 gi và 1416 gi trong ngày. S lưng mu ln lưt kí hiu n 2 và n3.
32 * S lưng mu kim tra dư lưng Borax: n = n 1 + n 2 + n 3 n1 = 50 n2 và n 3 đưc tính bng phn mm Win Episcope 2.0 (ph lc 1), hoc tính theo cơng thc: Nz 2p(1p) S mu kim tra = d2(N1) + z 2p(1p) [2][tr.40] Vi: N: S quy bán l trong ngày ca các ch trung tâm thuc xã/th trn đã chn: ti thi đim 67 gi cĩ 40 quy bán l; Ti thi đim 1416 gi cùng ngày cĩ 17 quy bán l. . p: t l mu cĩ tn dư Borax kt qu nghiên cu trưc (Nguyn Th OanhT Đc Thnh và cng s (2009): Lúc 67 gi là 14,28%; Lúc 1416 gi là 71,42%; Trung bình trong ngày 42,85%. . d : Sai s cho phép = 5% . Đ tin cy: 95% . n = S mu cn ly ti các quy bn l vào thi đim 67 gi và 1416 gi cùng ngày. Tính theo cơng thc: n 2 = 33 và n 3 = 16 Theo Win Episcope 2.0: n 2 = 40 và n 3 = 17 Chúng tơi đã chn: n 2 = 40 và n3 = 17 S mu kim tra Borax là: n = n 1 + n 2 + n 3 = 50 + 40 + 17 = 107 mu * Cách chn mu: Chn 50 mu/50 đu ln b h tht ti nơi git m Chn 40 mu/40quy bán l vào thi đim 67 gi và 17 mu/17 quy bán l vào thi đim 1416 gi cùng ngày. * Cách ly mu: Ly 30 g tht nc b mt vi đ dày là 12 cm.
33 * Bo qun mu: Mu đưc đng trong túi nilon sch, đánh s và ghi rõ ngun gc. Mu đưc bo qun trong mơi trưng 10 – 15 oC, đưc chuyn v phịng thí nghim B mơn Cơ s Thú y – trưng Đi hc Tây Nguyên và sau đĩ chuyn đn Trung tâm Kim tra An tồn V sinh Thc phm min Trung thuc Vin Pasteur Nha Trang đ phân tích dư lưng Borax. * Phương pháp kim tra đnh lưng Boax ca Trung tâm Kim tra An tồn V sinh Thc phm min Trung theo quyt đnh 3390/2000/QĐBYT. Nguyên lý : Mu thc phm đưc acid hố bng Acid hydrocloric, sau đĩ đem đun nĩng trên ni cách thu, Acid boric (H 3BO 3) hoc Natri borat (Na 2B4O7) đưc phát hin bng giy ngh. S cĩ mt ca H 3BO 3 hoc Na 2B4O7 s chuyn màu vàng ca giy ngh sang màu đ cam. Chi tit v phương pháp kim tra dư lưng Borax đưc trình bày phn ph lc 3. 2.4. PHƯƠNG PHÁP X LÝ S LIU X lý s liu bng phương pháp thng kê sinh hc vi cơng c phn mm tin hc: Excel 2003, WinEpiscope 2.0.
34 Chương III: KT QU NGHIÊN CU VÀ THO LUN Ea H’leo nm trên vùng Cao Nguyên trung phn, cĩ đ cao t 400700 m so vi mt bin, chu nh hưng ca min nhit đi giĩ mùa, mang tính cht khí hu cao nguyên nhit đi m, cĩ xen k khí hu thung lũng. Nn nhit đ cao hu như quanh năm, nhit đ khơng khí trung bình năm là 23,2 0C. Mi năm cĩ 2 mùa rõ rt: Mùa khơ bt đu t tháng 11 đn tháng 4 năm sau. mùa khơ kéo dài, nng nĩng, giĩ mnh, lưng nưc bc hơi nhanh làm cho khơng khí khơ hanh ngt ngt (Do chu nh hưng ca khí hu khơ hn vùng thung lũng sơng Pa). Mùa mưa bt đu t tháng 5 đn tháng 10 và tp trung 85% lưng mưa trong năm làm cho khơng khí cĩ đ m cao. Đc đim v khí hu thi tit, ch đ thy văn ca huyn Ea H’leo cĩ nh hưng rt ln đn kh năng chng chu ca con ngưi và vt nuơi. Nơi đây điu kin thích hp cho các mm bnh tn ti, phát trin và nguy cơ bùng phát dch đi vi các bnh mang tính cht mùa v và đa phương (THT, PTH, FMD ) Huyn Ea H’leo cách thành ph Buơn Ma Thut 82 km v hưng Bc. Phía Tây giáp huyn Ea Súp và Cư M’gar, phía Bc và Đơng giáp tnh Gia Lai và phía Nam giáp huyn Krơng Búk; Cĩ đ cao trung bình so vi mt bin khong 400700 mét. Là mt huyn cui cùng phía Bc ca tnh Đk Lk; nm trên quc l 14 và quc l 25 là các tuyn giao thơng quan trng trong giao lưu kinh t ca khu vc Đk Lk Gia Lai Phú Yên. Huyn Ea H’leo đưc thành lp ngày 08/4/1980 theo Quyt đnh s 110/QĐHĐBT ca Hi đng b trưng. Hin nay huyn cĩ 11 xã và 01 tr trn, đĩ là: th trn Ea Đrăng, xã Ea Khal, Ea Sol, Ea Hiao, Dliê Yang, Cư Mt, Ea Wy, Ea Tir, Ea Ral, Ea H’leo, Ea Nam, Cư Amung. Trong đĩ Ngưi dân tc thiu s chim 40%. Din tích, dân s huyn Ea H’leo đưc trình bày bng 3.1
35 Bng 3.1. Din tích và dân s ca huyn Ea Hleo năm 2009 Stt Đa phương Din tích Dân s trung Mt đ dân s (Km 2) bình (Ngưi/Km 2) (ngưi) 1 Th trn Ea Đrăng 16.33 1.216,23 19.861 2 Xã Ea Khal 72.94 8.325 114,13 3 Xã Ea Nam 76.47 10.660 134,25 4 Xã Ea Ral 73.03 14.050 191,77 5 Xã Ea H'leo 340.48 10.080 31,74 6 Xã Cư Mt 78.78 7.820 93,70 7 Xã Ea Wy 60.75 11.900 197,37 8 Xã Đliê Yang 82.07 9.870 120,26 9 Xã Ea Sol 231.50 11.177 48,28 10 Xã Ea Hiao 130.40 12.965 99,42 11 Xã Cư Amung 74.350 3.727 50,13 12 Xã Ea Hleo 98.020 3.184 32,48 Tồn huyn 123.560 92,55 1,335.120 (Ngun: Niên gián thng kê huyn Ea H'leo năm 2010) [32], [Tr.1] Ea H’ leo là mt huyn xa tnh l; đt rng, ngưi thưa, mt đ dân cư khơng đng đu; Cĩ 26 dân tc chung sng; Điu kin t nhiên phù hp cho phát trin các loi cây cơng nghip, lâm nghip và ch bin nơng lâm sn. 3.1. TÌNH HÌNH CHĂN NUƠI LN TI HUYN EA H’LEO 3.1.1. Tình hình phát trin chăn nuơi ln ca huyn Ea H’leo (2003 – 2009)
36 46,661 37,921 38,560 32,339 33,618 31,699 31,893 1,545.5 1,095.3 1,369 1,446 1,336.4 455.49 976 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 S lưng (con) Sn lưng (Tn) Đ th 3.1. Sn lưng và s lưng ln nuơi ti huyn Ea H’leo (2003 2009) Đ th 3.1 cho thy: ngành chăn nuơi ln huyn Ea H’leo cĩ nhiu bin đng v s lưng và sn lưng. Ti thi đim 2009 so vi năm 2008: s lưng ln tăng 14.768 con, nhưng sn lưng gim 1.096 tn hơi. Theo chúng tơi, do tình hình dch bnh trên ln cĩ din bin phc tp, dn dp trên tồn quc và ti Đk Lk; Giá thc ăn chăn nuơi tăng đã nh hưng đn tình hình nuơi ln ti huyn Ea H’leo. Mc khác, tim năng và th mnh v kinh t ca huyn Ea H’leo là trng, ch bin, phát trin dch v v các loi cây cơng nghip và ngành lâm nghip. Đu năm 2010, tồn huyn cĩ 3 T hp tác chăn nuơi/48 T hp tác sn xut, chim 6,25%; Nhưng ch yu là nuơi gia cm, trâu bị, thy sn và nuơi thú bán hoang dã (thú rng, baba ) Ti huyn Ea H’leo, ngành chăn nuơi ln chưa đưc n đnh v sn xut và phát trin. 3.1.2. S lưng, loi ln và cơ cu đàn ln nuơi ti đa bàn nghiên cu Mc dù điu kin khơng thun li, nhưng chăn nuơi ln vn chim mt v trí nht đnh trong đi sng kinh t ca các đa phương thuc huyn Ea H’leo. Cơ cu đàn và s lưng ln ti đa bàn nghiên cu đưc th hin qua bng 3.2. Bng 3.2. S lưng và cơ cu đàn ln nuơi ti đa bàn nghiên cu Các đa phương nghiên cu
37 Ea Ea Ea Ea T l so vi Tng Đrăng Sol Khal Ral tng đàn (%) S h điu tra 25 26 13 17 81 Nái h u b (con) 15 1 9 11 36 3,1 Nái cơ bn (con) 43 27 27 22 119 10,2 Ln tht (con) 326 316 181 183 1.006 85,8 Đc ging (con) 0 1 5 5 11 0,9 Tng 384 345 222 221 .172 100,0 Ln ni (lưt h nuơi) 6 9 4 9 28 28,9 Ln nhp ni (lưt h nuơi) 1 1 0 6 8 8,2 Ln lai (lưt h nuơi) 20 15 9 17 61 62,9 Tng 27 25 13 32 97 100,0 S liu t bng 3.2 cho thy: ti đa bàn ch yu là nuơi ln tht: 1.006/1.172 (chim 85,8% so vi tng đàn); Trong đĩ nhĩm ln lai đưc nuơi ph bin (61/97, chim 62,9% tng lưt nuơi); nhĩm ln nhp ni ít đưc nuơi nht (8/97 lưt h nuơi, chim 8,2%). Theo chúng tơi, chăn nuơi ln khơng phi là th mnh trong cơ cu kinh t nên ít đưc đu tư, ngưi dân chn nuơi loi ln lai đ d nuơi, d tiêu th. Đng thi, hin nay nhu cu v tht và con ging ca ging ln C đa phương (ln Sĩc) và ging ln rng lai tăng cao; Ngưi dân đã chuyn dn sang hưng sn xut hàng hĩa, phù hp vi nhu cu và th hiu ca ngưi tiêu dùng. Hình 3.1. Ln đc ging Landrace (nhĩm ging nhp ni)
38 Hình 3.2. Ln ln nái ging ni 3.1.3. Thc ăn, chung tri và phương thc chăn nuơi ln Thc ăn, chung tri và phương thc chăn nuơi đã phn ánh đưc kh năng kinh t, qui mơ sn xut, mc đu tư, trình đ chăn nuơi, tp quán ca ngưi nuơi ln ti đa bàn nghiên cu. Điu này đưc thy qua bng 3.3 Bng 3.3. Các loi thc ăn, chung và phương thc chăn nuơi ln ti đa bàn nghiên cu Ea Ea Ea Ea Tng Đrăng Sol Khal Ral (Lưt T l (Lưt h (Lưt (Lưt (Lưt h s (%) s h s h s h s dng) dng) dng) dng) dng) Tng hp 12 3 0 3 18 12,2 Thc ăn Đm đc 14 9 7 16 46 31,3 1 s dng T trn 22 31 13 17 63 56,5 nuơi ln Tng 48 43 20 36 147 100,0 2 Loi Chung xây 24 15 10 12 61 75,3
39 chung Chung g 1 8 3 5 17 21,0 nuơi ln Khơng cĩ chung 0 3 0 0 3 3,7 Tng 25 26 13 17 81 100,0 Nuơi nht 25 17 10 17 69 85,2 Phương thc Th rơng 0 4 3 0 7 8,6 3 chăn Bán chăn th 0 5 0 0 5 6,2 nuơi Tng 25 26 13 17 81 100,0 S liu bng 3.3 cho thy: các h nuơi ln ti đa bàn ch yu s dng thc ăn t trn. Thc ăn t trn: là loi thc ăn do ngưi chăn nuơi t phi hp t các ngun thc ăn cĩ sn đa phương, ch thêm vào mt s thành phn thit yu. Giá c ca loi thc ăn này d chp nhn. Do đĩ t l h s dng loi thc ăn này cao nht (63/147 lưt h s dng, chim 56,5 %). Thc ăn tng hp: là thc ăn đã đưc các nhà máy sn xut, cha đy đ thành phn dinh dưng, phù hp cho tng la tui cũng như hưng sn xut ca ln. Thc ăn này thưng đưc s dng cho các mơ hình chăn nuơi ln hoc sn xut theo đơn đt hàng, cĩ hp đng bao tiêu sn phm. Ti đa bàn nghiên cu, cĩ 18/147 lưt h s dng thc ăn tng hp trong chăn nuơi ln chim 12,2%. Thc ăn đm đc: cũng là loi thc ăn đưc sn xut cơng nghip, nhưng thành phn ch yu là Protein và các yu t vi lưng. Loi này dùng đ trn vi các loi thc ăn cơ bn (lúa, bp, khoai, sn ). Ti đa bàn cĩ t l h s dng thc ăn đm đc trong nuơi ln là 46/147 (chim 31,3 %). Theo Lã Văn Kính (2001): thc ăn tng hp và thc ăn đm đc cĩ nguy cơ gây tn dư KS trong tht ln [16]. Ea H’leo là mt huyn xa tnh l, cĩ nhiu dân tc khác nhau cùng sinh sng, tp quán sn xut phong phú, do đĩ tp quán nuơi ln mang nhng nét
40 riêng bit. Vic s dng vt liu làm chung và xây dng chung tri nuơi ln cũng rt khác nhau. Kt qu điu tra ca chúng tơi cho thy: cĩ 61/81 h (75,3%) s dng chung xây bng xi măng; 17/81 h (21%) s dng chung làm t g. Nhìn chung chung tri đây tương đi đơn gin, sơ sài; Cĩ 3/81 (3,7%) h nuơi ln khơng cĩ chung; Cĩ 7/81 h (8,6%) nuơi ln th rơng và 5/81 h (6,2%) nuơi bán chăn th. Xã Ea Sol nm trên đưng quc l 25 và tip giáp vi huyn Ajun Pa, tnh Gia Lai – là con đưng gn nht ni lin Đk Lk vi các tnh min Trung Duyên Hi. Ti đây, khơng cĩ trm kim sốt vn chuyn đng vt, vn đ qun lý và kim sốt dch bnh cho vt nuơi b b ng. Hình 3.3. Chung nuơi ln xây bng xi măng
41 Hình 3.4. Chung nuơi ln đưc làm bng g 3.1.4. Các bin pháp phịng bnh cho ln Trong chăn nuơi, vn đ phịng bnh cho vt nuơi là vơ cùng quan trng. Khí hu nĩng m huyn Ea H’leo phù hp cho mm bnh tn ti, phát trin và phán tán. Kt qu điu tra v sinh phịng bnh cho ln nuơi ti đa bàn nghiên cu đưc chúng tơi th hin bng 3.4 Bng 3.4. Kt qu thc hin các bin pháp phịng bnh cho ln Đa phương Ea Ea Tng Ea Sol Ea Ral (Lư t Các bin pháp phịng Đrăng Khal T l (Lưt (Lưt bnh cho ln (Lưt (Lưt h áp (%) h áp h áp h áp h áp dng) dng) dng) dng) dng) Thc hin đy đ 25 4 8 7 44 54,3 Tiêu Khơng thc hin 0 11 5 2 18 22,2 đc 1 chung Tùy ti n 0 11 0 8 19 23,5 tri Tng (lưt h áp dng) 25 26 13 17 81 100,0 X lý cht thi vi vơi 16 2 0 5 23 28,4 2 cht Bio ga 7 4 7 6 24 29,6 thi Nuơi cá 2 0 1 0 3 3,7
42 Khơng x lý 0 20 5 6 31 38,3 Tng (lưt h áp dng) 25 26 13 17 81 100,0 Thư ng xuy ên 23 13 8 15 59 72,8 Ty ký Khơng th c hin 0 10 2 0 12 14,8 3 sinh Tùy ti n 2 3 3 2 10 12,4 trùng Tng (lưt h áp dng) 25 26 13 17 81 100,0 Tiêm Lo i Vaccin Năm 2009 6 tháng đ u năm 2010 Vaccin Phịng b nh FMD 100% 99,4% 4 phịng Phịng b nh THT 96,1% 96,3% bnh Phịng b nh PTH 96,8% 97,0% S liu t bng 3.4 cho thy: tình hình tiêu đc chung tri nuơi ln trên đa bàn: cĩ 44/81 h (54,3 %) thc hin tiêu đc chung tri mt cách đy đ theo ch dn ca cán b chuyên mơn. Năm 2009, chính quyn các cp và chuyên mơn đã t chc tp hun k thut phịng chng dch bnh cho gia súc, gia cm cho 48 cán b thú y cp cơ s và 465 lưt ngưi dân tham gia; Đã cp phát thuc sát trùng và hưng dn các h chăn nuơi tiêu đc ti các đim buơn bán gia súc, gia cm, các đim git m gia súc và vùng lân cn dch FMD [12]. 6 tháng đu năm 2010, chính quyn đã cp phát 500 lít thuc sát trùng và hưng dn tiêu đc 01 ln/ tun ti các h chăn nuơi, ti các đim buơn bán gia súc gia cm và ti các đim git m gia súc [13]. Đng thi, các ngành chuyên mơn cũng t chc hưng dn các bin pháp x lý cht thi trong chăn nuơi mt cách an tồn v sinh mơi trưng: làm b lng cht thi rn, cht thi rn vi vơi, dùng các hĩa cht, s dng vi sinh cĩ li đ phân hy cht hu cơ, làm hm Bio gas. Kt qu cho thy: cĩ (23 + 24)/81 s h áp dng các bin pháp x lý cht thi nuơi ln mt cách an tồn, chim 58% trong tng s h điu tra.
43 Ngồi ra, vic ty ký sinh trùng cho ln nuơi cũng đĩng vai trị quan trng trong vic phịng bnh cho ln nuơi. Ký sinh trùng khơng nhng cnh tranh hp thu dinh dưng mà cịn làm tn thương các cơ quan trong cơ th (đt bit là cơ quan tiêu hĩa và hơ hp), to điu kin cho các vi sinh vt cĩ hi xâm nhp, gây bnh cho vt nuơi. S liu Bng 3.4 cho thy t l ty ký sinh trùng mt cách thưng xuyên cho ln rt khác nhau và cĩ đ chênh lch cao gia các đa phương. Trong 81 h điu tra cĩ 59 h thc hin ty ký sinh trùng thưng xuyên cho ln (đt 72,8%). Đi đơi vi vic x lý cht thi, tiêu đc chung tri, ty ký sinh trùng thì vic tiêm Vaccin là mt trong nhng bin pháp hu hiu đ phịng và khng ch dch bnh cho ln nuơi. Bng 3.4 cho thy kt qu tiêm Vaccin năm 2009, và v 1 năm 2010, ca huyn Ea H’leo đt kt qu rt cao; Cao nht là đi vi bnh FMD (100%). Do vào 4/2009 ti xã Ea Sol cĩ xy ra dch FMD trên trâu bị. FMD là bnh chung cho nhiu lồi, khc phc hu qu lâu dài vì vy, các cp chính quyn và chuyên mơn đc bit quan tâm, tích cc tuyên truyn, h tr giúp đ ngưi dân trong vic phịng dch bnh. 3.1.5. Các bnh thưng xy ra trên ln nuơi ti đa bàn nghiên cu Mc dù kt qa tiêm phịng và ý thc phịng bnh cho ln ca ngưi dân là đáng ghi nhn, nhưng do chăn nuơi nh l, manh mún và điu kin khí hu khc nghit, nên mt s bnh đc thù (mang tính cht đa phương hoc mùa v ) vn xy ra. Kt qu điu đưc chúng tơi trình bày bng 3.5 Bng 3.5 Các bnh thưng xy ra trên ln nuơi ti đa bàn nghiên cu Đa phương Tng T l Tt Tên bnh (ca mc Ea Đrăng Ea Khal Ea Ral Ea Sol bnh so
44 S S S S xy sánh ca T l ca T l ca T l ca T l ra) (%) xy (%) xy (%) xy (%) xy (%) ra ra ra ra 1 Đĩng du 0 0 0 0 0 0 2 9,5 2 1,9 2 LMLM 1 2,6 1 2,9 0 0 0 0 2 1,9 3 Khác 0 0 1 2,9 0 0 1 4,8 2 1,9 4 Dch t 2 5,1 0 0 0 0 1 4,8 3 2,8 5 Tiêu chy 0 0 1 2,9 6 50,0 1 4,8 8 7,5 6 Sinh sn 7 17,9 0 0 0 0 3 14,3 10 9,3 7 PTH 7 17,9 3 8,6 0 0 5 23,8 15 14,0 8 E.coli 7 17,9 8 22,9 0 0 4 19,0 19 17,8 9 THT 15 38,5 21 60 6 50,0 4 19,0 46 43,0 Tng 39 100,0 35 100,0 12 100,0 21 100,0 107 100,0 Theo báo cáo ca phịng Nơng nghip và Phát trin Nơng thơn huyn Ea H’leo: cui năm 2009, ti huyn Ea H’leo thiên tai dn dp xy ra. Đc bit vào tháng 4/2010, nhng cơn lc t, mưa to đã làm thit hi rt đáng k đn kinh t, mơi trưng sng ca ngưi và vt nuơi [12]. Đây cũng là mt trong nhng yu t thun li cho s phát trin và phát tán ca các vi sinh vt gây bnh. S liu bng 3.5 cho thy: mi đa phương, ln thưng mc mt s bnh khác nhau. Tuy nhiên trên tồn đa bàn: t l mc bnh THT là cao nht (46/107 Ca, chim 43% trong tng s các Ca bnh); Bnh E.coli cĩ 19/107 Ca (chim 17,8%); Bnh PTH cĩ 15/107 Ca (chim 14%). Kt qu so sánh t l tiêm Vaccin và t l các bnh thưng xy ra, đưc chúng tơi th hin qua biu đ 3.1
45 96,3% 97% 99,4% 43% 14% 1,9% T l mc (bnh) so sánh THT PTH LMLM Kt qu tiêm Vaccine Biu đ 3.1 T l (%) các bnh thưng xy ra và kt qu tiêm Vaccin. (Trích s liu t bng 3.4 và 3.5) Qua biu đ 3.1, chúng tơi nhn thy rng: t l xut hin ca mt s bnh ph bin t l nghch vi kt qu tiêm vaccin phịng bnh đĩ. 3.1.6 Phương pháp điu tr bnh cho ln Bng 3.6 Phương pháp điu tr bnh cho ln nuơi Nhng phương pháp điu tr bnh cho ln Ch đnh ca Theo kinh Tùy tin S cán b Thú y nghim Stt Đa phương h S h S h S h điu T l T l T l chn chn chn tra (%) (%) (%) (H) (H) (H) 1 Th trn Ea Đrăng 25 14 56,0 9 36,0 2 8,0
46 2 Xã Ea Khal 26 11 42,3 14 53,8 1 3,8 3 Xã Ea Ral 13 8 61,5 1 7,7 4 30,8 4 Xã Ea Sol 17 14 82,4 3 17,6 0 0 Tng 81 47 58,0 27 33,3 7 8,6 S liu bng 3.6 đã phn ánh mc đ tin tưng ca ngưi nuơi ln đi vi cán b thú y đa phương. Khi ln mc bnh, đa s h đã mi cán b thú y can thip (47/81 h chn, chim 58,02%). Tuy nhiên, t l s h t điu tr theo kinh nghim cũng khá cao (27/81 h, chim 33,3%) và cĩ 7/81 h (8,64%) tùy tin trong vic cha tr bnh cho ln. H t điu tr cho ln bnh, nu khơng khi thì bán hoc git tht. Vic t điu tr bnh và tùy tin cha bnh cho ln, cĩ liên quan rt ln đn s la chn, s dng các loi thuc KS đây là du hiu làm phc tp thêm tình hình bnh dch và là mt nguy cơ tim n gây tn dư KS trong tht ln. 3.2. TÌNH HÌNH S DNG KHÁNG SINH VÀ CÁC CH PHM CHA KHÁNG SINH CHO LN Trong điu kin chăn nuơi nh l, cơ s vt cht khơng đưc đu tư đúng mc, yu t v sinh khơng đm bo, trình đ chăn nuơi cịn hn ch, khí hu khc nghit đã nh hưng đn tình hình dch bnh trên ln ti đa bàn. Do đĩ, tình hình chăn nuơi ln ti huyn Ea H’leo cĩ liên quan rt ln đn tình hình s dng KS trong chăn nuơi ln. 3.2.1. T l các h cĩ s dng KS trong chăn nuơi ln Qua điu tra 81 h chăn nuơi ln trong đa bàn nghiên cu, v vic: “ Cĩ s dng KS trong chăn nuơi ln hay khơng?”, Kt qu đưc chúng tơi ghi nhn và th thin bng 3.7 Bng 3.7 T l h nuơi ln cĩ dùng Kháng sinh
47 S h điu tra S h cĩ s dng KS T l Stt Đa phương (H) (H) (%) 1 Th trn Ea Đrăng 25 23 92,0 2 Xã Ea Sol 26 15 57,7 3 Xã Ea Khal 13 6 46,2 4 Xã Ea Ral 17 15 88,2 Tng 81 59 72,8 Bng 3.7 cho thy: cĩ 59/81 (chim 72,8%) h cĩ s dng KS trong chăn nuơi ln. Trong đĩ ti Ea Đrăng chim t l cao nht (23/25 h, chim 92% s h nuơi ln trong đa phương); Xã Ea Ral 15/17 (88,2%); Xã Ea Sol cĩ 15/126 h (chim 46,2%). Theo chúng tơi, hin nay tình hình v sinh phịng bnh cho ln nuơi ti đa bàn khơng đm bo, dch bnh ngày càng phc tp nên vic s dng KS đ phịng và tr bnh cho ln là mt nhu cu cn thit trong quá trình chăn nuơi. Nhưng s dng KS sao cho đúng, an tồn cho vt nuơi và mơi trưng, đm bo an tồn v sinh thc phm cho con ngưi mi là vn đ phi bàn lun. 3.2.2. Mc đích s dng KS và phương pháp la chn KS s dng trong điu tr và trong chăn nuơi ln ca đa bàn nghiên cu Qua điu tra 59 h nuơi ln cĩ s dng KS, chúng tơi thu đưc kt qu v mc đích s dng KS và cơ s la chn KS s dng trong chăn nuơi ln, đưc th hin thơng qua bng (bng 3.8) Bng 3.8 Mc đích s dng KS và phương pháp la chn KS s dng trong chăn nuơi ln ca đa bàn nghiên cu Stt Đa phương Tng Ea đrăng Ea Sol Ea Khal Ea Ral
48 S T S T S T S T S T lưt l lưt l lưt l lưt l lưt l h (%) h (%) h (%) h (%) h (%) S h điu tra 25 26 13 17 81 1 Mc đích s dng KS: Điu tr bnh 23 92,0 15 93,8 6 75,0 15 88,2 59 89,4 Phịng bnh 0 0 1 6,3 2 25,0 1 5,9 4 6,1 Tăng trng 2 8,0 0 0 0 0 1 5,9 3 4,5 Tng 25 100 16 100.0 8 100.0 17 100,0 66 100,0 2 Phương pháp la chn KS: Theo ch đnh ca thú y 13 56,5 10 66,7 2 33,3 10 66,7 35 59,3 Theo khuyn cáo bán hàng 9 39,1 2 13,3 4 66,7 4 26,7 19 32,2 Theo kinh nghim 1 4,3 3 20,0 0 0 1 6,7 5 8,5 Tng 23 100,0 15 100,0 6 100,0 15 100,0 59 100, 0 S liu bng 3.8 cho thy: Ti đa bàn nghiên cu: cĩ 59 h nuơi ln cĩ s dng KS, thì cĩ 59/66 lưt h s dng KS nhm mc đích điu tr bnh cho ln (chim 89,4%); Cĩ 4/66 lưt h s dng nhm mc đích phịng bnh (chim 6,1%) và 3/66 lưt h s dng KS nhm mc đích tăng trng (chim 4,5%). Như vy, KS đưc s dng ch yu nhm mc đích là điu tr bnh cho ln. T l ngưi nuơi ln chn KS theo ch đnh ca cán b Thú y là cao (35/59 lưt h chn, chim 59,3%); Cĩ 19/59 (32,2%) lưt h chn KS theo khuyn cáo ca ngưi bán hàng; Cĩ 5/59 (8,5%) lưt h chn KS theo kinh nghim. So sánh kt qu ca chúng tơi vi kt qu nghiên cu ca các tác gi:
49 Lã Văn Kính (2002) [16] (20% tri chăn nuơi ln s dng KS theo hưng dn ca cán b thú y và 39,05% theo khuyn cáo ca nhà sn xut thuc) và kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Oanh (20032007) [28] (là 53,75% và 32,5%), kt qu thu tp ca chúng tơi đã cho thy: mc đ tin tưng vào cán b thú y ca ngưi nuơi ln ti đa bàn chúng tơi nghiên cu là cao hơn (59,3%). Điu này chng t cán b thú y ti huyn Ea H’leo đã đĩng vai trị quan trng trong vic hưng dn ngưi nuơi ln chn KS và điu tr bnh cho ln. 3.2.3. Đưng cung cp và thi gian ngưng s dng KS trưc khi git m Bng 3.9. Đưng cung cp KS cho ln Đưng cung cp kháng sinh cho ln Ăn, u ng Tiêm Khác Stt Đa phương Tng T l S T S T S T lưt l lưt l lưt l (lưt h chn) (%) chn (%) chn (%) chn (%) 1 TT Ea Đrăng 2 8,0 23 92,0 0 0 25 39,06 2 Ea Sol 1 6,3 15 93,8 0 0 16 25,00 3 Ea Khal 1 16,7 5 83,3 0 0 6 9,38 4 Ea Ral 1 5,9 15 88,2 1 5,9 17 26,56 Tng 5 7,8 58 90,6 1 1,6 64 100,0 Bng 3.9 cho thy đưng cung cp KS cho ln ch yu là tiêm (58/64 lưt h, chim 90,6%) điu này phù hp vi mc đích dùng KS ch yu là điu tr; Cĩ 5/64 (chim 7,8%) lưt h cung cp KS cho ln bng cách cho ăn ung và 1/64 lưt h s dng theo cách khác (bơi, bơm KS), chim 1,6% trong tng lưt chn. Kt qu ca bng 3.9 cho thy: t l v chn đưng cung cp KS cho ln phù hp vi mc đích s dng KS. Trong thc t, KS dùng đ điu tr bnh cho ln hu ht đưc cung cp bng đưng tiêm chích. Vì bng cách này KS s nhanh chĩng đt đưc nng đ trong máu; kim sốt đưc liu lưng cung cp; Thi gian điu tr ngn hơn, thao tác nhanh gn, đơn gin hơn. Tuy nhiên, mt s ch phm dng nhũ du, hp thu chm hoc đưc tiêm bp dài ngày thì nng
50 đ KS vùng tiêm cao hơn (gây ra tn dư KS cc b vùng tiêm) [40]. Ngồi ra, vic s dng KS bng con đưng ăn hoc ung nhm mc đích phịng bnh và tăng trng cho ln, nu khơng thc hin đúng thi gian ngưng s dng trưc khi git m s là nguy cơ rt ln gây tn dư KS trong tht (Theo Lã Văn Kính 2001) [16]. Kt qu điu tra v vn đ ngưng cung cp KS trưc khi git m đưc trình bày qua bng 3.10. Bng 3.10. Thi gian ngưng s dng KS trưc khi git m ln S h nuơi ln S h bit phi ngưng s dng T l Stt Đa phương Cĩ s dng KS KS trưc khi git m (%) 1 Ea Đrăng 23 16 64.0 2 Ea Sol 15 0 0.0 3 Ea Khal 6 0 0.0 4 Ea Ral 15 0 0.0 Tng 59 16 27.1 S liu t bng 3.10 cho thy: ngưi nuơi ln ti th trn Ea H’leo cĩ bit v vn đ phi ngưng s dng KS cho ln trưc khi git m, vi t l là 16/23 h (chim 64% s h ti đa phương), nhưng ngưng s dng trưc bao nhiêu ngày và vi loi KS nào thì h khơng bit chính xác hoc khơng quan tâm. Theo chúng tơi, vic ngưng s dng thuc KS khơng đúng qui đnh và vic qun lý git m khơng cht ch là mt trong nhng nguyên nhân chính dn đn s tn dư KS trong tht ln nuơi Huyn Ea H’leo. 3.2.4. Các ch phm cĩ cha KS đưc s dng trong chăn nuơi ln Điu tra 59 h nuơi ln cĩ s dng KS, chúng tơi xác đnh đưc các ch phm cha KS và tn sut s dng các ch phm trong chăn nuơi ln, kt qu đưc trình bày bng 3.11. Bng 3.11. Các ch phm cĩ cha KS đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn
51 Ea Ea Ea Ea Tên các ch Đrăng Sol Khal Ral Hãng sn Tng T l Stt phm cĩ cha (Lưt (Lưt xut (Lưt (Lưt (lưt) (%) KS h s h s h s h s dng) dng) dng) dng) 1 Ampicoli Hi Nguyên 1 1 1,1 2 Ampi Kana 1 1 1,1 3 Colivet 1 1 1,1 4 E.coli phù đ u Vit Anh 1 1 1,1 5 Eroflox 5% 1 1 1,1 6 GentaColero Vemedim 1 1 1,1 7 Marbovitryl 1 1 1,1 8 Noflocoli 1 1 1,1 9 Tia colistin 1 1 1,1 10 Ampicillin 2 2 2,1 11 Gentatylo D Minh Huy 2 2 2,1 12 T5000 Dim Uyên 2 2 2,1 13 Tiamulin 2 2 2,1 14 Viamoxyl Vit Anh 2 2 2,1 15 BioD.O.C Bio 3 3 3,2 16 Streptomycin 3 3 3,2 17 Tylo CD Minh Huy 3 3 3,2 18 Tylo 3000+colistin Minh Dũng 3 3 3,2 19 Vimeyson C.O.D Vemedim 3 4 2 9 9,6 20 Tetracycline 2 4 5 11 11,7 21 Biosone Bio 6 4 4 14 14,9 22 DOCsone Most 19 3 2 5 29 30,9 Tng (lư t h s dng) 31 24 12 27 94 100,0 Bng 3.11 cho thy: cĩ 22 ch phm cĩ cha KS đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn. Vic s dng các ch phm và s lưng loi ch phm khác nhau gia các đa phương. DOC sone Most là ch phm đưc s dng vi tn sut cao nht: cĩ 29/94 lưt h s dng (30,9%); K tip là Bioson: cĩ14/94 lưt (14,9%); Tetracycline: 11/94 lưt (11,7%). Ngưi nuơi ln ti đa bàn đã s dng ch phm Tetracyclin dng bt trn vào thc ăn nưc ung cho ln nhm phịng mt s bnh v đưng tiêu hĩa. Cĩ 9/94 lưt h s dng ch phm Tetracycline cho ln nhm mc đích phịng bnh (chim 9,57%); Cĩ 2/94 lưt
52 h nuơi ln s dng ch phm Tetracyclin nhm mc đích tăng trng cho ln (chim 2,13%). Điu này cĩ th là mi nguy cơ v s tn dư Tetracycline trong tht ln nuơi ti đa bàn. Tip theo, cĩ 9/94 (9,6%) lưt h nuơi ln đã s dng Vimexyson C.O.D; 18/22 ch phm cịn li đưc s dng vi tn sut thp: 13 lưt/94 lưt s dng (chim 1,1 3,2%). Vic lm dng KS trong chăn nuơi ln (dùng KS nhm mc đích phịng bnh, tăng trng mà khơng tuân th đúng thi gian ngưng s dng trưc git m, s dng KS khơng hp lý, khơng đúng nguyên tc, ) đã làm tăng nguy cơ tn dư KS trong sn phm, gây nhng tác hi khĩ lưng, hu qu lâu dài: làm cho vt nuơi quen ln thuc, làm tăng tính kháng KS, làm xut hin các chng vi khun kháng thuc, làm mt cân bng h sinh thái vi sinh mơi trưng U ban an tồn thc phm EU chính thc ban b lnh cm hồn tồn vic s dng tt c các loi KS nhm mc đích tăng trng (đã cĩ hiu lc t ngày 01/01/2006). T chc Y t Th gii (WHO) đã cnh báo nhng him ha mà lồi ngưi cĩ th phi đi mt do s kháng kháng sinh ca vi khun gây bnh và t chc này cũng đang thúc đy chương trình khuyn cáo tt c các nưc tin ti cm hồn tồn vic s dng KS như cht kích thích sinh trưng. Đng thi, ngưi chăn nuơi khơng đưc phép trn thuc KS vào thc ăn hay nưc ung cho vt nuơi đ phịng dch cho gia súc, gia cm, ch nên dùng KS cho vic điu tr bnh cho vt nuơi (Theo Trn Quc Vit – Vin chăn nuơi). Điu tra thành phn ca 22 ch phm cĩ cha KS đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn nghiên cu, chúng tơi thu đưc kt qu bng 3.12 Bng 3.12. Các loi KS s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn nghiên cu Ea Ea Sol Ea Khal Ea Ral T Đrăng Tng Stt Tên KS (Lưt (Lưt (Lưt l (lưt) (Lưt s s s s (%) dng) dng) dng) dng)
53 1 Kanamycin 0 0 0 1 1 0,6 2 Marbofloxacin 0 1 0 0 1 0,6 3 Flumequin 0 0 0 1 1 0,6 4 Norfloxacin 1 0 0 1 2 1,2 5 Amoxycilline 2 0 0 0 2 1,2 6 Gentamycin 0 0 0 3 3 1,8 7 Streptomycin 0 0 0 3 3 1,8 8 Sulfamid 0 2 0 1 3 1,8 9 Tiamulin 3 0 0 0 3 1,8 10 Ampicilline 0 0 0 4 4 2,4 11 Tylosin 3 5 0 2 10 6,1 12 Colistin 4 3 0 4 11 6,7 13 Tetracycline 0 2 4 5 11 6,7 14 Oxytetracycline 22 16 8 9 55 33,3 15 Thiamphenicol 22 16 8 9 55 33,3 Tng 57 45 20 43 165 100,0 Qua s liu Bng 3.12, chúng tơi nhn thy: ti đa bàn, ngưi dân đã s dng 15 loi KS cho ln. Trong đĩ, Oxytetracycline và Thiamphenicol là 2 loi KS đưc s dng nhiu nht, cĩ t l s dng như nhau (55/165, chim 33,3%). Hai KS này thưng đưc xut hin cùng nhau trong cùng 1 ch phm (ví d: Biosone, BioD.O.C), do đĩ cĩ s tn sut s dng tương đương nhau; K đn là Tetracycline và Colistin (11/165 lưt, chim 6,7%, trong đĩ Tetracycline s dng nhm mc đích phịng bnh và tăng trng cho ln là 11/165 lưt h, chim 6,7%); Tylosin:10/165 lưt (chim 6,1%); Các loi KS cịn li thì đưc s dng
54 vi t l thp: 1 4 lưt/165 chim t 0,6 đn 2,4 %. Ngưi nuơi ln ti đa bàn khơng dùng các loi KS cm s dng; các KS hn ch s dng thì cũng đưc s dng vi t l thp (Norfloxacin 1,2%, Marbofloxacin 0,6%). Theo chúng tơi, ti thi đim tin hành nghiên cu, đa bàn đang giai đon chuyn mùa: thi tit nĩng m xen k nhng cơn mưa to kéo dài làm cho nhit đ khơng khí gim, m đ tăng, khơng khí lnh và m ưt nhng bin đi tht thưng ca điu kin t nhiên đã nh hưng đn quá trình sng, làm cho ln nuơi ti đây tăng nhy cm đi vi các bnh v đưng tiêu hĩa và h hơ hp, do đĩ các loi KS ph rng (Oxytetrracycline, Tetracycline và Thiamphenicol cĩ tác dng vi nhiu loi vi khun Gr và Gr +, vi nhiu loi Mycoplasma, Richketsia [24]) đưc s dng nhiu hơn. Trong thc t, các nhà sn xut thc ăn chăn nuơi và nhà sn xut thuc thú y cũng thưng hay s dng các loi KS này b sung vào thc ăn, hoc phi hp vi các cht kháng viêm (Dexamethasol) nhm tăng hiu lc trong vic phịng và tr bnh cho ln. Theo s phân loi (da vào cu trúc hĩa hc ca thuc KS) ca tác gi Nguyn Như Pho và Võ Th Trà An (2003) [23, Tr.20], chúng tơi đã sp xp các loi KS đưc s dng trong chăn nuơi ln ti đa bàn điu tra thành các nhĩm, kt qu đưc th hin qua bng 3.13. Bng 3.13 Các nhĩm KS đưc s dng trong nuơi ln ti đa bàn S lưt h s dng T l lưt h s dng Stt Tên nhĩm KS (lưt) (%) 1 Sulfamid 3 1,8 2 Pleuromutilin 3 1,8 3 Quinolon 4 2,4 4 βLactam 6 3,6 5 Aminoglycosid 7 4,2 6 Macrolid 10 6,1
55 7 Polypeptid 11 6,7 8 Phenicol 55 33,3 9 Tetracyclines 66 40,0 Tng 165 100,0 Bng 3.13 cho thy: cĩ 9 nhĩm KS đưc ngưi nuơi ln ti đa bàn s dng, nhĩm Tetracyclines đưc s dng vi t l cao nht: 66/165 (40%); Trong đĩ t l lưt h s dng Tetracycline trong phịng bnh và tăng trng cho ln là 9/165 (chim 5,45%), nhĩm Phenicol là: 55/165 (33,3%). Các nhĩm KS khác (Polypeptid, Macrolid, Aminoglycosid, β Lactam, Quinolon, Pleuromutilin, Sulfamid) đưc s dng vi t l thp: t 6,7% 1,8%. S liu t bng 3.13 và bng 3.5 cho thy: ln nuơi ti đa bàn mc bnh THT, E.coli và PTH t l cao nhưng nhĩm KS đưc s dng nhiu trong vic tr bnh cho ln là Tetracyclines, Phenicol (Thiamphenicol), Polypeptid và Macrolid. Điu này cho thy vic s dng mt s nhĩm KS trong điu tr bnh ti đa bàn là chưa hp lý. Theo tác gi Phm Khc Hiu (2009): Tetracycline là nhĩm KS ph rng, “ Khi điu tr các bnh do E.coli và Salmonella gây nên, nht thit phi kim tra KS đ đ bit chc chn vi khun cịn mn cm vi thuc thì mi s dng” [7], [Tr.78]; Thiamphenicol là mt dn xut ca Chloramphenicol, khơng đc, nhưng dưc lc thp nên Thú y ca nhiu nưc đã khơng s dng [7], [Tr.91]. Theo chúng tơi, ngưi nuơi ln ti đa bàn nên s dng Colistin đ điu tr bnh do E.coli và Salmonella , nên dùng KS nhĩm β – Lactam và Aminosid trong vic điu tr bnh THT cho ln và hn ch s dng KS nhĩm Tetracyclines và nhĩm Macrolid (đc bit là Tylosin) trong vic điu tr các bnh thưng gp cho ln nuơi ti đa bàn. T l s dng các nhĩm KS trong chăn nuơi ln ti đa bàn đưc chúng tơi th hin qua biu đ 3.2
56 40% 33,3% 6,1% 6,7% 3,6% 4,2% 1,8% 1,8% 2,4% Sulfamid Pleuromutilin Quinolon βLactam Aminoglycosid Maro lid Polypeptid Phenicol Tetracyclin Biu đ 3.2. So sánh t l s dng các nhĩm KS Tetracyclines và Phenicol là 2 nhĩm KS đưc giám sát cht ch trong qui đnh ca tiêu chun an tồn v sinh thc phm đi vi tht tươi ca Vit Nam và các nưc trên th gii. Mc dù t l s dng nhĩm Phenicol cao, nhưng ch yu là Thiamphenicol quyt đnh. Thiamphenicol là 1 KS khơng nguy him. ngày nay thưng đưc dùng kt hp vi các KS ph rng khác đ tăng hiu lc [5], [Tr.91]; Cịn Tetracyclines là 1 nhĩm KS gm nhiu dn xut và cht bán tng hp khác nhau, cĩ tính đc cao, gây ri lon chc năng sng. ”Vic s dng nhĩm Tetracyclines quá rng rãi, khơng kim sốt đưc đã nh hưng đn quá trình sinh trưng ca con vt, làm mt cân bng mơi trưng sinh thái, to đu kin cho mt s lồi vi khun tăng tính kháng thuc trong thc t lâm sàng. S kháng thuc xy ra đa phương nào cũng đu tn ti rt lâu” [7], [Tr.76]. Ngồi ra, vic dùng thuc KS trong chăn nuơi ln cịn ph thuc vào yu t th hiu, trong đĩ cĩ c yu t cm tính. Trong thc t, th trưng thuc thú y hin nay rt khĩ qun lý; tình trng lm dng thuc KS khĩ th kim sốt.
57 3. 3. KT QU KIM TRA TN DƯ KHÁNG SINH TRONG THT LN T nhng s liu nghiên cu, chúng tơi đã quan tâm đn s tn dư Tetracycline trong tht ln nuơi ti đa bàn (vì ngưi chăn nuơi cĩ s dng Tetracycline nhm mc đích phịng bnh và tăng trng cho ln, t l s dng Tetracyclines trong điu tr bnh cho ln cao nhưng vic kim sốt git m chưa đưc cht ch). Chúng tơi tin hành ly 50 mu tht ln tươi ti các đim git m thuc khu vc trung tâm ca đa bàn nghiên cu và gi tt c s mu đn trung tâm Kim tra V sinh An tồn Thc phm min Trung vin Pasteur Nha Trang đ kim tra và xác đnh lưng Tetracycline tn dư, kt qu phân tích đưc th hin ti bng 3.14 Bng 3.14. Kt qu phân tích tn dư Tetracycline trong tht ln ti đa bàn nghiên cu S mu cĩ Vưt S mu T l mu Đa tn dư Lưng dư mc cho Stt kim tra cĩ tn dư phương Tetracyclin (mg/kg) phép (mu) (%) (mu) (ln) 1 Ea Sol 5 0 0 2 Ea Đrăng 31 1 3,2 0,52 5,2 3 Ea Ral 14 1 7,1 0,42 4,2 Tng 50 2 4,0 0,47 Bng 3.14 cho thy: các mu tht ln ly ti xã Ea Sol khơng tn dư Tetracycline (0/5 mu); ti Th trn Ea Đrăng cĩ 1/31 mu kim tra, cĩ tn dư Tetracycline (chim 3,2%); Xã Ea Ral cĩ 1/14 mu, chim 7,1 %; T l chung cho tồn đa bàn là 4%. Kt qu bng 3.14 cho thy: lưng tn dư Tetracycline trong các mu tht ln ti các đa phương đã vưt quá gii hn an tồn v sinh thc phm ca ca Malaysia, Codex, TCVN 7046 : 2002 – BYT là 4,2 – 5,2 ln, cĩ 2/50 mu kim tra cĩ tn lưu Tetracyclin chim 4%.
58 Các nghiên cu trưc đây, thưng quan tâm đn t l mu cĩ tn dư KS. Nhưng mi loi KS cĩ mt mc dư lưng cho phép ti đa khác nhau; Đng thi tùy thuc tiêu chun ca mi quc gia mà gii hn cho phép cũng khác nhau. Trong đ tài này, chúng tơi đã chn c th loi KS cn kim tra là Tetracycline (do cĩ s dng nhm mc đích phịng bnh và tăng trng cho ln), chn phương pháp phân tích đnh lưng AOAC 995.09 đ xác đnh c th lưng tn dư. Hin nay, phương pháp này đang đưc B Y t Vit Nam cho phép s dng đ kim tra v sinh an tồn thc phm trong và ngồi nưc. Điu này cĩ ý nghĩa thit thc trong vic đánh giá mc đ an tồn v sinh thc phm và mc đ tn lưu KS trong tht ln tươi. Kt qu phân tích cho thy: t l tn dư Tetracycline nĩi chung và tn dư KS trong tht ln ti huyn Ea H’leo là rt thp so vi nghiên cu tn dư KS ca Nguyn Th Oanh ti huyn Krơng Pc (1999): 17,39% [28]; Kt qu tn dư nhĩm Tetracyclines ti Hà Ni ca Dương Văn Nhim (2005): 5,5% [23]. Theo chúng tơi, Tetracycline đưc trn vào thc ăn nưc ung nhm mc đích phịng bnh và tăng trng cho ln nuơi nhưng khơng thc hin đúng v thi gian ngưng s dng KS trưc khi git m ln và t l s dng Tetracycline mt cách tùy tin khơng theo ch dn ca cán b Thú y trong điu tr; Đng thi vic kim sốt git m vn chuyn đng vt, vic qun lý kim tra tra v sinh an tồn thc phm trên đa bàn huyn cịn nhiu hn ch là nguyên nhân gây tn dư Tetracycline trong tht ln ti đa bàn nghiên cu. 3.4. KT QU KIM TRA TN DƯ BORAX TRONG THT LN Chúng tơi đã tin hành thu thp 107 mu tht ln vào các 2 thi đim (67 gi và 14 – 16 gi ) trong cùng ngày, ti nơi git m và ti các quy bán l ca các ch trung tâm th trn Ea Đrăng, xã Ea Ral và Xã Ea Sol (xã Ea Khal khơng cĩ ch). Mi quy bán l, đưc ly 1 mu ti các thi đim khác nhau. Ch ly tht nc b mt khi tht (cĩ đ sâu khơng quá 2 cm so vi b mt). Bng
59 phương pháp kim tra Borax ca trung tâm Kim tra An tồn V sinh Thc phm Min Trung – thuc vin Pasteur Nha Trang (theo quyt đnh 3390/2000/QĐBYT ngày 28 tháng 09 năm 2000). Kt qu phân tích đnh lưng tn dư Borax trong tht ln ti đa bàn nghiên cu đưc th hin qua bng 3.15 Bng 3.15. Kt qu kim tra Borax ca các mu tht đưc ly ti nơi git m S mu kim tra S mu cĩ tn dư T l Stt Đa phương (Mu) (Mu) (%) 1 Th trn Ea Đrăng 31 0 0 2 Xã Ea Sol 5 0 0 3 Xã Ea Ral 14 0 0 Tng 50 0 0 Bng 3.15 cho thy: các mu tht ln đưc ly ti nơi git m ca tt c các đa phương đu âm tính vi Borax; Điu này cho thy ti nơi git m ln, ngưi dân khơng s dng Borax trong khâu sát trùng dng c, hoc sát trùng cơ s git m ln. Bng 3.16. Kt qu kim tra Borax ca các mu tht đưc ly ti các quy bán l ch trung tâm Lúc 67 gi Lúc 1416 gi Tng S S S Đa S mu S mu S mu Stt T l mu T l mu mu T l phương kim cĩ t n kim (%) cĩ t n (%) ki m cĩ tn (%) tra dư tra dư tra dư
60 1 Ea Ral 14 0 0 7 0 0 21 0 0 2 Ea Đrăng 17 0 0 8 1 12,5 25 1 4,0 3 Ea Sol 9 3 33,3 2 2 100,0 11 5 45,5 Tng 40 3 7,5 17 3 17,6 57 6 10,5 S liu t bng 3.16 cho thy: Các mu tht ln ly ti thi đim 67 gi ti ch trung tâm Th trn Ea Đrăng và ch xã Ea Ral là khơng cĩ Borax; cĩ 3/9 (33,3%) s mu tht ln ly ti ch xã Ea Sol kim tra cĩ Borax. T l chung tồn đa bàn là 3/40 mu chim 7,5%. Các mu tht ln ly ti thi đim 1416 gi cùng ngày, ngưi buơn bán l ti ch trung tâm th trn Ea Đrăng và xã Ea Sol đã cĩ dùng Borax trong bo qun tht ln. C th: tồn đa bàn cĩ 3/17 (17,6%) mu kim tra cĩ tn dư Borax. Tt c các mu tht ln ly trong ngày ti ch trung tâm xã Ea Ral đu khơng cĩ vi Borax, điu này cho thy: ngưi buơn bán tht ln ti ch Ea Ral khơng s dng Borax trong bo qun tht ln. Đây là mt tín hiu tt v an tồn v sinh thc phm trên tht ln tươi ca đa phương này. Kt qu này là rt thp so vi kt qu ca Nguyn Đc Đnh (Đi hc Tây Nguyên năm 2009 [36]) là 14,28%, 71,42%. Kt qu điu tra ca chúng tơi đã cho thy: ti đa bàn nghiên cu, ngưi buơn bán l đã cĩ s dng Boax đ bo qun tht ln. Trong đĩ ti xã Ea Sol, kt qu đã cho thy: các mu tht ln đưc ly ti nơi git m 100% âm tính, nhưng các mu đưc ly quy bán l vào bui sáng thì t l dương tính 33,3%; Vào bui chiu là 100%; T l chung là 45,5%. Theo chúng tơi, s liu này rt đáng quan tâm. Kt qu đnh lưng Borax trong tht ln ti các đa phương đã cho thy: dư lưng Borax trong 6 mu tht ln ti đa bàn là 0,02 % đn 0,07% khi lưng,
61 cĩ nghĩa là : c 100g tht tươi thì cĩ t 0,02g đn 0,07g Borax. Các kt qu nghiên cu trưc đây trên tht tươi, các sn phm t tht hoc t các loi thc phm khác hu ht các tác gi ch dng li mc đ đnh tính (tc là theo tiêu chun an tồn v sinh thc phm trong và ngồi nưc là 0%). Theo Đu Ngc Hào [7] và mt s tác gi khác [46] thì khi ngưi ln ăn khong 5g Borax, tr em ăn 1g Borax/ngày đêm thì s gây ng đc cp. Kt qu cho thy: cĩ 3/6 mu cĩ lưng tn dư là 0,07%, 1/6 mu cĩ lưng tn dư là 0,06% và 1/6 mu cĩ tn dư 0,02%. Nu mt tr em ăn 2 – 3g tht ln tươi/ngày (vi mc dư lưng Borax là 0,060,07%) thì khĩ cĩ kh năng xy ra ng đc Borax th lâm sàng, th cp (lưng Borax tiêu th là 0,12 – 0,21g). Như vy kt qu phân tích đã cho thy: lưng Borax tn dư ti nơi nghiên cu ít cĩ kh năng gây ng đc lâm sàn hoc ng đc cp cho ngưi tiêu th các la tui. Nhưng Borax là cht cĩ kh năng tích lũy trong cơ th và gây đc th mãn, làm ri lon các chc năng sng cho ngưi tiêu th. 3.5. CÁC BIN PHÁP HN CH TN DƯ KHÁNG SINH VÀ BORAX TRONG THT LN TI ĐA BÀN Cĩ rt nhiu nguyên nhân gây tn dư KS và Borax trong tht ln. Theo Nguyn Cơng Khn (2008) [15], [Tr.252]: nguyên nhân gây ơ nhim hĩa cht trong súc sn là do các hĩa cht s dng trong chăn nuơi, do các cht ph gia đưc trn vào hoc do các cht bo qun thc phm. Theo Phm Khc Hiu (2009), Nguyn Ngc Tuân (2002), Lã Văn Kính và cng tác viên: vic s dng các cht KS trong chăn nuơi, vic khơng tuân th thi gian ngng s dng KS trưc khi h tht thú nuơi, đưng cung cp KS, bn cht ca KS, đc bit s thiu kin thc v KS ca ngưi chăn nuơi [7], [40] là nhng nguyên nhân ch yu gây tn dư KS trong tht. Theo chúng tơi, thc trng tn dư KS trong tht ln ti đa bàn nghiên cu, ch yu do các nguyên nhân đưc th hin qua bng 3.17
62 Bng 3.17. Các nguyên nhân ch yu gây tn dư KS trong tht ln ti đa bàn nghiên cu S lưt h chn S lưt Các nguyên nhân ch yu gây tn (s dng) Stt h điu dư KS trong tht ln tra S lưt T l (%) 1 Thc ăn nuơi ln Th c ăn tng hp 18 12.2 147 Th c ăn đm đc 46 31.3 Tng 64 43.5 S h cĩ s dng KS trong vic 2 66 7 10,6 phịng b nh v à tăng tr ng cho ln S h cĩ bit phi ngưng s dng 3 59 16 27.1 KS trưc khi h tht ln S lưt h s dng Tetracycline 4 trong vic phịng bnh và tăng trng 165 11 6,67 cho l n Cĩ rt nhiu nguyên nhân n cha nguy cơ tn dư KS trong tht ln ti đa bàn nghiên cu. S liu t bng 3.17 cho thy: cĩ 16/59 h cĩ bit phi ngưng s dng KS trưc khi git m, nhưng h khơng bit thi gian là bao nhiêu và vì sao. Vì vy, cĩ th xem hu ht các h nuơi ln ti đa bàn khơng thc hin đúng thi gian ngưng s dng KS trưc khi git m. Các nhà sn xut thưng trn mt s KS vào thc ăn chăn nuơi đ bo qun, đ làm cht kích thích tăng trng hoc phịng bnh trong khi đĩ ngưi nuơi ln ti đa bàn hu như khơng thc hin đúng qui đnh ngưng s dng thc ăn cĩ cha KS trưc khi h tht. Do đĩ, ngun thc ăn tng hp và thc ăn đm đc n cha nguy cơ tn dư KS trong tht ln nuơi là rt ln. Ngồi ra, bng 3.17 cũng cho thy cĩ 7/66 (10,6%) lưt h đã s dng KS trong vic phịng bnh và tăng trng cho ln và 11/165 (6,67%) lưt h đã s dng Tetracycline đ phịng bnh và tăng trng cho ln nuơi. Theo chúng tơi, t l lưt h s dng KS và t l s dng Tetracycline trong vic phịng bnh