Luận văn Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện Krông Ana, tỉnh ĐắkLắk
94 trang
5500
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện Krông Ana, tỉnh ĐắkLắk", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_danh_gia_sinh_truong_phat_trien_nang_suat_va_pham_c.pdf
Nội dung text: Luận văn Đánh giá sinh trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại huyện Krông Ana, tỉnh ĐắkLắk
- 1 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N TH THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N, NĂNG SU T VÀ PH M C P H T C A 5 DỊNG CA CAO T I HUY N KRƠNG ANA, T NH Đ KL K LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- 2 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N TH THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N, NĂNG SU T VÀ PH M C P H T C A 5 DỊNG CA CAO T I HUY N KRƠNG ANA, T NH Đ KL K Chuyên ngành: TR NG TR T Mã s : 60.62.01 LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Lâm Th Bích L BUƠN MA THU T, NĂM 2010
- i L I CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa đư c ai cơng b trong b t kỳ m t cơng trình nào khác. Ngư i cam đoan Tr n Th Thu Hà
- ii L I C M ƠN Tơi xin chân thành c m ơn: Ban giám hi u, Khoa Nơng Lâm nghi p, B mơn Khoa h c Cây tr ng, phịng Đào t o sau Đ i h c, quý Th y, Cơ trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t n tình gi ng d y và t o m i đi u ki n thu n l i đ tơi hồn thành khĩa h c trong su t th i gian qua. Phịng Nơng Nghi p huy n Krơng Ana T nh Đ k L k, Cơng Ty Cà phê Ca Cao Krơng Ana Huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k, cán b K thu t thu c Cơng ty Cà phê Ca Cao Krơng Ana, gia đình bác Nguy n Văn C u thơn Quỳnh Ng c xã Ena, huy n Krơng Ana T nh Đ k L k đã giúp đ tơi trong quá trình th c hi n đ tài. TS. Lâm Th Bích L , Gi ng viên chính b mơn Khoa h c Cây tr ng thu c Khoa Nơng Lâm nghi p trư ng Đ i h c Tây Nguyên đã t n tình hư ng d n, giúp đ tơi trong su t quá trình th c hi n đ tài. Buơn Ma Thu t, ngày 30 tháng 09 năm 2010 Tác gi Tr n Th Thu Hà
- iii M C L C M Đ U 1 1. Đ t v n đ 1 2. M c tiêu c a đ tài 3 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 3 3.1 Ý nghĩa khoa h c 3 3.2 Ý nghĩa th c ti n 3 4. Ph m vi nghiên c u và gi i h n đ tài 3 5. C u trúc lu n văn 4 CHƯƠNG 1 T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 5 1.1 Gi i thi u v cây ca cao 5 1.1.1 Ngu n g c 5 1.1.2 S da d ng v di truy n 5 1.1.3 Giá tr s d ng c a cây ca cao 8 1.2 Đ c đi m th c v t h c và yêu c u sinh thái c a cây ca cao 9 1.2.1 Đ c đi m th c v t h c 9 1.2.1.1 R 9 1.2.1.2 Thân 10 1.2.1.3 Lá 10 1.2.1.4 Hoa 11 1.2.1.5 Qu 11 1.2.1.6 H t 12 1.2.2 Yêu c u sinh thái c a cây ca cao 12 1.2.2.1 Đi u ki n khí h u 12 1.2.2.2 Đ t đai 13 1.3 Tình hình s n xu t tiêu th ca cao trong nư c và trên th gi i 13 1.3.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao trên th gi i 13 1.3.1.1 Tình hình s n xu t 13
- iv 1.3.1.2 Tình hình tiêu th 15 1.3.2 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao Vi t Nam 17 1.3.3 Tình hình s n xu t ca cao Đ k L k 20 1.4 Thành t u ch n t o gi ng ca cao trên th gi i và trong nư c 22 1.4.1 Trên th gi i 22 1.4.2 Trong nư c 25 1.4.3 Nh ng kh i đ ng bư c đ u t i Đ k L k 27 1.4.4 M t s k t qu nghiên c u v các dịng ca cao 29 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 31 2.1 Đ i tư ng nghiên c u 31 2.2 Đ a đi m và th i gian nghiên c u 31 2.3 N i dung nghiên c u 31 2.4 Phương pháp nghiên c u 31 2.4.1 Phương pháp đi u tra 31 2.4.2 Phương pháp b trí thí nghi m 32 2.4.3 Phương pháp l y m u đ t 33 2.4.4 Phương pháp x lý s li u 33 2.5 Các ch tiêu theo dõi 34 2.5.1 Các ch tiêu sinh trư ng, phát tri n 34 2.5.2 Ch tiêu v qu , h t 34 2.5.3 Ch tiêu v năng su t 35 2.5.4 Ch tiêu v sâu b nh h i 35 2.5.5 Các ch tiêu hĩa tính đ t 37 2.6 Các bi n pháp k thu t áp d ng 37 CHƯƠNG 3 K T QU VÀ TH O LU N 39 3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 39 3.1.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana 39 3.1.1.1 V trí đ a lý huy n Krơng Ana 39
- v 3.1.1.2 Đ a hình khu v c nghiên c u 39 3.1.1.3 Đ t đai 40 3.1.1.4 Khí h u, thu văn 41 3.1.2 Vài nét đ c trưng c a khu v c nghiên c u 44 3.2.2 Th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 45 3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao 47 3.3 Đánh giá năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng Ca cao 49 3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao 54 3.4.1 Thành ph n sâu h i, t l h i và m c đ gây h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao 54 3.4.2 Thành ph n b nh h i, t l b nh và ch s b nh c a m t s lo i b nh h i ch y u trên cây Ca cao 60 K T LU N VÀ KI N NGH 64 1. K T LU N 64 2. KI N NGH 64
- vi CH VI T T T ACRI: Ameriacan Cocoa Esearch Institute (M ). CTV: C ng tác viên. CB: C p b nh. CSB: Ch s b nh. CSB: Ch s b nh. DB KTTV: D Báo Khí Tư ng Th y Văn. DT: Di n tích. Ha: Hécta. KH: Ký hi u. KTCB: Ki n thi t cơ b n. KK TB: Khơng khí trung bình. KD: Kinh doanh. MĐH: M c đ h i. NS: Năng su t. PTNT: Phát tri n Nơng thơn. TB: Trung bình. TLH: T l h i. TLB: T l b nh. TP HCM: Thành Ph H Chí Minh. TTXVN: Thơng T n Xã Vi t Nam. UBND: y ban Nhân dân. VKH KTNLNTN: Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên.
- vii DANH M C CÁC B NG Trang B ng 1.1: S n lư ng h t ca cao c a th gi i (1.000 t n) 14 B ng 1.2: Giá thành h t ca cao c a m t s nư c niên v 2006/2007 15 B ng 1.3: Tiêu th ca cao trên th gi i (1.000 t n) 16 B ng 1.4: S n lư ng ca cao m t s t nh năm 2008 2009 18 B ng 1.5: Các gi ng ca cao đang tr ng t i Vi t Nam 19 B ng 1.6: Tình hình xu t kh u h t ca cao c a Vi t Nam 20 B ng 1.7: Quy ho ch phát tri n ca cao t i Đ k L k cho các vùng D án 21 B ng 1.8: ch t lư ng ca cao Vi t Nam v i m t s nư c 2008 2009 26 B ng 1.9: Ch t lư ng ca cao theo t ng t nh (Năm 2008 2009) 27 B ng 2.1: M c đ u tư cho vư n ca cao giai đo n kinh doanh 38 B ng 3.1: M t s ch tiêu khí tư ng c a khu v c nghiên c u qua các năm 41 B ng 3.2: S li u khí tư ng khu v c nghiên c u t 11/2009 đ n 7 /2010 42 B ng 3.3: So sánh yêu c u sinh thái c a cây ca cao v i đi u ki n sinh thái Đ k L k 43 B ng 3.4: M t s ch tiêu hố tính đ t khu v c nghiên c u 45 B ng 3.5: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm c a huy n Krơng Ana 46 B ng 3.6: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau tr ng 6 năm (2003 2009) 47 B ng 3.7: Đ c đi m sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng Ca cao 48 B ng 3.8: Mơ t đ c đi m hình thái qu c a 5 dịng ca cao 49 B ng 3.9: M t s ch tiêu v qu ca cao 49 B ng 3.10: Kích thư c qu c a 5 dịng ca cao 50 B ng 3.11: M t s ch tiêu v h t c a 5 dịng ca cao 51 B ng 3.12: Kích thư c và đ c đi m h t c a 5 dịng ca cao 52 B ng 3.13: Năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010 53
- viii B ng 3.14: Thành ph n sâu h i trên cây ca cao 55 B ng 3.15: T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao t i 4 th i đi m khác nhau (%) 57 B ng 3.16: Thành ph n b nh h i trên vư n ca cao 60 B ng 3.17: T l b nh và ch s b nh c a m t s b nh h ich y u 4 th i đi m khác nhau (%) 61
- ix DANH M C CÁC Đ TH Trang Bi u đ 1.1: S n lư ng Ca Cao theo t ng t nh năm 2008 2009 18 Bi u đ 3.1: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm 46 Bi u đ 3.2: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau 6 năm (2003 2009) 48 Bi u đ 3.3. Năng su t c a 05 dịng ca cao niên v 2009 2010 54 Bi u đ 3.4: T l h i c a các lồi sâu h i ch y u 59 Bi u đ 3.5: M c đ h i c a các lồi sâu h i ch y u 59 Bi u đ 3.6: T l b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao 62 Bi u đ 3.7: Ch s b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao 63
- 1 M Đ U 1. Đ t v n đ Vi t Nam là m t nư c nơng nghi p, bên c nh phát tri n các lo i cây lương th c, th c ph m thì cây cơng nghi p cũng là m t lo i cây tr ng mang l i hi u qu kinh t cao cho n n kinh t qu c dân. Ngồi các lo i cây cơng nghi p đã đư c bi t đ n như: cà phê, cao su đư c tr ng ph bi n trong nơng dân, thì cây ca cao đã và đang đư c quan tâm. Ca cao là cây cơng nghi p nhi t đ i, thích h p v i nhi u lo i đ t khác nhau, khơng địi h i đ u tư quá cao, đ c bi t là nư c tư i. Là lo i cây đã đư c bi t đ n t lâu đ i b i nh ng ngư i th dân da Đ . Ca cao cĩ nguyên s n t vùng Nam M , h lưu sơng Amazon, hi n nay đư c tr ng nhi u nư c trên th gi i như: B Bi n Ngà, Indonesia, Brazil, Ecuador S n ph m c a cây ca cao là nh ng m t hàng n i ti ng, cĩ giá tr kinh t cao. Nư c u ng s n xu t t cây ca cao là m t trong ba th c u ng cĩ giá tr mà ngày càng đư c con ngư i s d ng r ng rãi. Chính vì v y mà cây ca cao đư c tr ng nhi u nơi trên th gi i. T Nam M , cây ca cao phát tri n sang các nư c khác Trung và Nam M và đ n cu i th k 16 lưu hành r ng rãi Châu M . T th k 16, ca cao b t đ u phát tri n r ng rãi sang các nư c trên th gi i, trư c h t là các nư c Nam M và vùng bi n Carible, sau đĩ ca cao vư t bi n Thái Bình Dương và đư c tr ng Philippin vào th k 17, ti p t c m r ng sang n Đ và Srilanka vài ch c năm sau. Cu i th k 19 ca cao m i đư c tr ng Tây Phi, trư c h t là Ghana và Nigieria, đây ca cao phát tri n r t m nh trên th trư ng châu Âu. Năm 1900 châu Phi chi m 17% t ng s n lư ng tồn th gi i nhưng đ n năm 1996 đã chi m 73% t ng s n lư ng. T năm 1985 tr l i đây các nư c châu Á b t đ u phát tri n cây ca cao, trư c h t là Malaysia, Indonesia, n Đ Vi t Nam, cây ca cao đã đư c du nh p năm 1878, l n đ u tiên tr ng B n Tre và sau đĩ đư c tr ng r ng rãi nhi u vùng. Năm 1965 b t đ u cĩ
- 2 chương trình tr ng kh o nghi m cây ca cao t i các t nh Tây Nguyên và đ ng b ng sơng C u Long. T i Buơn Ma Thu t, kho ng 20ha ca cao đư c tr ng xen v i vư n cây cao su, năm 1985 v n cịn nh ng cây cho năng su t t 150 200 qu /năm. Tuy nhiên, s phát tri n c a cây ca cao trong giai đo n này tr i qua r t nhi u khĩ khăn và th thách do khơng cĩ th trư ng tiêu th cũng như ngư i dân chưa đư c hư ng d n k thu t chăm sĩc nên di n tích cây ca cao ngày càng thu h p và cĩ th i gian ngư i tr ng ca cao đã ph i ch t b đ thay vào nh ng cây cĩ giá tr hơn. Năm 1996, khi nhà máy Chocolate Qu ng Ngãi đi vào ho t đ ng thì vi c tr ng ca cao trong nư c b t đ u cĩ nh ng bư c chuy n m i. Năm 1997, H i th o chuyên đ v cây ca cao đã kh ng đ nh cây ca cao là cây cơng nghi p dài ngày cĩ th sinh trư ng và phát tri n m t s vùng hi n cĩ qu đ t đáng k như Tây Nguyên, mi n Đơng Nam B , đ ng b ng sơng C u Long. Tháng 9 năm 1998, Chính ph đã phê duy t D án tr ng cây ca cao đ n năm 2010 là 100.000 ha t p trung 4 vùng tr ng đi m: Tây Nguyên (28.500 ha), mi n Đơng Nam b (20.500 ha), Duyên H i mi n Trung (13.000 ha), và Đ ng B ng sơng C u Long (918.500 ha) (Vi n quy ho ch và thi t k nơng nghi p, tháng 10 năm 1998) [5]. Ngày 21/7/2003 UBND t nh Đ k L k đã phê duy t D án phát tri n cây ca cao c a T nh đ n 2010 v i di n tích 10.000 ha [4]. Tính đ n năm 2005 t ng di n tích ca cao c a t nh Đ k L k đã đ t đư c 1.024,9 ha trong t ng di n tích ca cao tồn qu c là 4.500 ha. Cây ca cao Đ k L k hi n nay đang đư c quan tâm và ngày càng gia tăng v di n tích, đ u tư thâm canh cao đ tăng năng su t, s n lư ng và ch t lư ng. Hi n nay, nơng dân tr ng đ i trà nhi u gi ng khác nhau, v a cây th c sinh và cây ghép nên ch t lư ng chưa đ t như mong mu n, đ đáp ng nhu c u ch n l a đư c các gi ng ca cao cĩ kh năng sinh trư ng, phát tri n t t và năng su t ch t lư ng h t cao chúng tơi ti n hành th c hi n đ tài: “Đánh giá sinh
- 3 trư ng, phát tri n, năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng ca cao t i Huy n Krơng Ana, T nh Đ k L k”. 2. M c tiêu c a đ tài Nh m ch n ra m t s dịng ca cao cĩ kh năng sinh trư ng phát tri n t t, cho năng su t cao và ph m c p h t t t đ ph c v cho vi c phát tri n ca cao t i đ a phương. 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n 3.1 Ý nghĩa khoa h c K t qu s cung c p nh ng d n li u khoa h c v kh năng sinh trư ng, phát tri n, năng su t và ch t lư ng h t c a m t s dịng ca cao tr ng t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Làm cơ s đ ch n đư c m t s dịng ca cao cĩ tri n v ng, phù h p v i đi u ki n sinh thái c a đ a phương và ph c v các cơng trình nghiên c u ti p theo v cây ca cao t i t nh Đ k L k. 3.2 Ý nghĩa th c ti n K t qu đ tài s xác đ nh đư c nh ng dịng ca cao cĩ tri n v ng và thích nghi t i đ a phương đ đưa vào cơ c u cây tr ng hàng năm. Gĩp ph n tăng thu nh p và mang l i hi u qu kinh t cao cho ngư i dân đ a phương. K t qu đ tài s cung c p nh ng d n li u v ca cao đang tr ng t i đ a phương, làm tài li u tham kh o cho các trư ng Cao đ ng và Đ i h c chuyên ngành. Đ ng th i ph c v cho nh ng nghiên c u chi u sâu v các dịng ca cao. 4. Ph m vi nghiên c u và gi i h n đ tài Đ a đi m và th i gian nghiên c u: Đ tài th c hi n t tháng 09/2009 đ n tháng 09/2010 t i thơn Quỳnh Ng c, xã Ena, huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Đ tài đư c ti n hành trong m t th i gian ng n nên chưa th đánh giá m t cách tồn di n v các đi m n i b t c a các dịng ca cao. Hơn n a cây ca cao là cây cơng nghi p dài ngày nên mu n h th ng hố c n ph i cĩ th i gian dài. Do v y đ tài ch nghiên c u 05 dịng ca cao: TD1, TD3, TD5, TD6, TD10 đang đư c tr ng ph bi n t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k.
- 4 5. C u trúc lu n văn Lu n văn đư c trình bày trong 64 trang khơng k tài li u tham kh o và ph l c, trong đĩ cĩ 25 b ng bi u và 08 đ th . Trong quá trình th c hi n đ tài tác gi đã tham kh o 26 tài li u, trong đĩ cĩ 14 tài li u ti ng Vi t, 12 tài li u ti ng Anh và 04 tài li u t Internet. Tồn b lu n văn g m cĩ 05 ph n. Trong đĩ g m: M đ u: 04 trang Chương 1: T ng quan v n đ nghiên c u : 31 trang Chương 2: N i dung và phương pháp nghiên c u: 09 trang Chương 3: K t qu và th o lu n: 28 trang K t lu n và ki n ngh : 01 trang
- 5 CHƯƠNG 1 T NG QUAN V N Đ NGHIÊN C U 1.1 Gi i thi u v cây ca cao 1.1.1 Ngu n g c Cây ca cao cĩ tên khoa h c là Theobroma cacao .L thu c chi Theobroma, h Sterculiaceae . Ca cao cĩ hai lồi ph đĩ là Criollo và Forastero. Cây ca cao cĩ ngu n g c t lưu v c sơng Amazon và các vùng nhi t đ i m lân c n. Đây là lồi nh b i (2n = 20). Trong s kho ng 20 lồi c a chi Theobroma thì ca cao là lồi duy nh t đư c tr ng r ng rãi trong s n xu t. Ngư i da Đ Trung M đã thu n hố và đưa ca cao vào tr ng trư c khi châu M đư c khám phá, ít ra là kho ng th k th VI, h ch ra lo i nư c u ng đ t tên là “Cacahuatl’’ g m ca cao rang nghi n tr n v i b t b p, vani, t và dùng h t ca cao làm ti n t . Sau khi ngư i Tây Ban Nha chinh ph c đư c Mexico, h đưa các gi ng ca cao Criollo Trung M sang vùng Caribbean và Venezuela, sau đĩ đưa sang Philipines, Indonesia, n đ và Madagascar. Vào th k XVIII, Brazil b t đ u tr ng ca cao t i đ a phương cĩ tên g i Forastero H Amazon ho c Amelonado. Vào năm 1822, Amelonado đư c du nh p sang châu Phi, Sao Tomes, sau đĩ sang Ghana, Nigieria và B Bi n Ngà. T i Ecuado vào th k XIX b t đ u tr ng nhi u gi ng đ a phương cĩ tên g i Nacional, tr thành nư c tr ng ca cao hàng đ u th gi i su t g n m t th k . Các con lai gi a Criolo và Forastero v i tên g i Trinitario xu t hi n Trinidad vào kho ng năm 1800. Đ u th k XX, các con lai này cùng v i các d ng con lai châu M khác đư c du nh p vào Cameroon và Papua New Guinea. Các gi ng Criollo trư c đây do r t m n c m sâu b nh nên đã d n đư c thay th kh p các nơi b ng các gi ng Forastero và Trinitario. 1.1.2 S da d ng v di truy n Các gi ng ca cao tr ng tr t hi n nay thư ng r t gi ng v i d ng hoang d i,
- 6 tr các gi ng c a Criollo đã đư c tr ng Trung M t hai ngàn năm. Các mơ t đ u tiên v gi ng tr ng tr t d a vào hình d ng qu : Angoleta (đuơi nh n, đ u to, rãnh sâu), Amelonado (d ng gi ng như qu dưa nh , đ u cĩ eo th t, m t qu trơn láng, rãnh c n), Calabacillo (nh và g n như hình c u), Cundeamor (đuơi dài, nh n, đ u cĩ eo th t, m t qu s n sùi). Hi n nay các tiêu chí này ít đư c dùng ngo i tr t Amelonado v n cịn đư c dùng đ ch m t s gi ng cĩ ngu n g c t lưu v c Amazon. Hi n nay ngư i ta nh n bi t hai nhĩm th c v t chính đĩ là Criollo và Farastero. * Nhĩm gi ng Criollo Criollo đư c phát hi n Mexico, Colombia và Venezuala, dư i d ng tr ng tr t và bán hoang d i. Sinh trư ng ch m và d nhi m sâu b nh hơn Forastero và r t đa d ng v hình thái. Đ c thù nhĩm gi ng này là qu dài, đuơi qu dài nh n, b m t qu trơn láng ho c s n sùi, trư c khi chín cĩ màu đ ho c xanh, l p v gi a m m, ít hố g . H t thư ng to và dày, t di p tr ng ho c hơi h ng. Các gi ng Criollo tr ng tr t cĩ d ng thay đ i tương t như Amalonado (gi ng Porcalana Venezuala) đ n d ng Cundeamor th y Mexico, Colombia và Venezuala, t i các nơi này th nh tho ng cũng th y cĩ c d ng Angoleta. Cĩ m t d ng hình đ c bi t (Pentagona) tìm th y các đ n đi n cũ t i Mexico, Guateamala và Nicaragua. Hi n nay Criolo h u như đã đư c thay th kh p các nơi b ng Trinitario ho c Forastero, là nh ng nhĩm gi ng sinh trư ng kho hơn, nhưng ch t lư ng h t th p hơn. T i m t vài nư c, như Mexico, các gi ng nhĩm Criolo ch cịn sĩt l i m t s c m cây bi t l p, bi n thiên qu và kích thư c qu . Các gi ng truy n th ng này thu c di n ngu n gen cĩ nguy cơ tuy t ch ng, bao g m c m t s d ng lai t p v i Forastero. * Nhĩm gi ng Forastero Là m t nhĩm cĩ tính đa d ng r t cao. Ngư i ta phát hi n c d ng hoang d i l n tr ng tr t vùng Thư ng Amazon (Peru, Ecuado, Colombia), kh p vùng
- 7 lưu v c Amazon (Brazil), Guianas và d c theo vùng Orinoco Venezuela. Cây Forastero sinh trư ng kho , qu r t đa d ng hình thái, nĩi chung ng n và trịn hơn qu d ng Cundeamor c a nhĩm Criollo. H t d t, màu tím s m, ch t lư ng trung bình. Ngư i ta chia nhĩm này thành các ngu n đ a lý khác nhau. Forastero vùng H Amazon và thung lũng Orinoco. Forastero vùng H Amazon và thung lũng Orinoco đư c tr ng r ng rãi kh p lưu v c Amazon; d ng đi n hình nh t là Amelonado. Nh ng cây ca cao ban đ u đư c nh p sang châu Phi là thu c d ng này. Trong s các d ng tr ng tr t khác, cĩ s bi n thiên v d ng qu qu nh , trịn, m t qu trơn láng (d ng qu Calabacillo c a gi ng Prá Brazil) ho c hơi dài và d ng h t nĩi chung là h t d t và t di p cĩ màu tím s m, nhưng đơi khi màu tr ng (gi ng Ctongo và Amelonado). Forastero thư ng Amazon đư c mơ t l n đ u t i Pru và Ecuadon (Pound, 1938), cĩ r t nhi u d ng hình. vùng Trung Amazon m t qu thư ng s n sùi, đơi khi cĩ eo th t, m t s ki u gen tương t như d ng Cundeamor nhưng h t luơn luơn tím. vùng Thư ng Amazon, cây hoang d i qu cĩ đuơi nh n, m t qu s n sùi, qu khá nh , h t màu tím s m ho c nh t, ngay c cĩ màu tr ng. Cũng cĩ cây tương t như Forastero h Amazon, nh t là d ng Calabacillo. Đi u tra Ecuado kh ng đ nh đư c tính đa d ng c a cây ca cao hoang d i vùng này, đã phát hi n đư c nh ng h t cĩ d ng to, tr ng và v hố g r t c ng. Đây là m t qu n th bi t l p (Pound, 1945) mà ngu n g c cịn chưa đư c bi t rõ. Theo Enriquez (1992) thì ngu n g c là Thư ng Amazon ho c phía Đơng Ecuado nhưng rãnh qu sâu, h t to, dày hơn, màu h t tím s m ho c nh t. Forastero c a Guiana Các cu c đi u tra đ u tiên đ i v i Forastero hoang d i Surinam phát hi n nh ng qu n th r t đ ng đ u v d ng qu và khác rõ r t v i d ng tr ng tr t trong vùng. Các cu c đi u tra này k t thúc t i Guiana thu c Pháp, phát hi n th y m t s qu n th , nh t là qu n th vùng Haut Camopi, cĩ tính đa d ng cao v ki u hình. Các qu n th này khác v i Forastero vùng H Amazon v các đ c
- 8 đi m c a qu , t d ng h t Amelonado đ n Agoneta, m t qu s n sùi nhi u ho c ít và c qu t trung bình đ n l n (Benton ,C. and Jane Belfield (1993) [16]. G n đây đã phát hi n đư c m t s d ng kháng b nh tua m c. * Nhĩm Trinitario Nhĩm này hồn tồn n m trong các d ng tr ng tr t, cĩ các đ c đi m trung gian gi a Criollo và Forastedo. Nhĩm gi ng này ra đ i Trinidad, do lai t nhiên gi a Criollo khơng rõ ngu n g c, bao g m các đ n đi n xu t hi n trên đ o, v i Forastero, cĩ l cĩ ngu n g c t bang Bolivar c a Venezuela, đư c nh p vào Trinidad sau khi các vư n tr ng s m nh t vào năm 1727 b hu di t h u như hồn tồn. Các con lai sinh trư ng kho m nh đư c phân b sang nhi u nư c và đư c du nh p vào Tây Phi vào kho ng năm 1990. 1.1.3 Giá tr s d ng c a cây ca cao B ph n chính đư c s d ng là h t. H t sau khi rang đư c xay nhuy n trong đi u ki n gia nhi t đ n 50 60 0C thành dung d ch s n s t màu nâu sơ cơ la g i là b t nhão ca cao. nhi t đ này dung d ch cĩ d ng l ng, cịn trong đi u ki n bình thư ng b t nhão này b đơng c ng. Khi ép b t nhão ra tách đư c bơ và bánh d u ca cao. Xay nhuy n bánh d u ca cao cho ra b t ca cao. H t ca cao cĩ hàm lư ng ch t béo t 50 60% tr ng lư ng h t. B t nhão, bơ và b t ca cao là nh ng nguyên li u chính cho cơng nghi p bánh k o, th c ph m. Sơ cơ la là s pha tr n gi a b t nhão, bơ, đư ng và các nguyên li u khác tuỳ theo cơng th c riêng c a m i nhà s n xu t. B t ca cao và sơ cơ la cĩ các thành ph n hydratecarbon, protein, ch t béo cùng v i m t s vitamin t ng h p. V qu ca cao cũng là m t trong nh ng thành ph n quan tr ng ch a r t nhi u ch t dinh dư ng tính theo % tr ng lư ng khơ như: Protein: 6,25%; ch t xơ: 27,3%; Tro: 8,1%; Na: 0,01%; K: 3,2%; Ca: 0,44%: P: 0,09% (Wood và Lass, 1985) [21]. V ca cao ch a 3 4% Kali so v i tr ng lư ng ch t khơ, là ngu n phân bĩn giàu Kali. Tro đ t t v t ng đư c dùng đ làm xà phịng.
- 9 V qu ca cao xay nh cĩ th tr n vào th c ăn cho bị, c u, dê v i t l lên t i 50%, cho heo 30%, cho gà 20%. Bị cĩ th ăn tr c ti p đư c v tươi thay th cho kh u ph n c voi (Wood và Lass, 1985) [21]. Theo D. paulin, A.B. Eskes, 1995 [29] b t v ca cao cĩ th thay th b p và tr n v i t l 35% v n khơng thay đ i m c tăng tr ng c a heo. N u dùng v qu làm th c ăn gia súc thì ph i phơi khơ ngay sau khi thu ho ch, sau đĩ xay thành b t tr n vào th c ăn ho c vo viên. H t ca cao đư c bao b c b i l p áo d ng cơm m m, ư t, mùi r t thơm. L p cơm ch a nhi u đư ng (10 13%), pentosan (2 3%), acid citric (1 2%) và mu i (7 10%). Cĩ th dùng l p cơm này làm nư c sinh t ho c cơ đ c làm nư c trái cây. Trong k thu t canh tác, lá ca cao thư ng xuyên đư c t a b đ t o hình d ng thích h p và tăng đ thơng thống cho cây. Lá ca cao t a b là ngu n th c ăn n đ nh t t cho dê, bị và th . Các h t ca cao đư c g n vào cơ quan thai tồ, khi tách h t ca cao đ lên men thai tồ đư c lo i b và là ngu n th c ăn cho cá và heo. D ch thu t quá trình lên men đư c dùng đ ch bi n rư u v i hương v r t đ c trưng c a ca cao. Ngồi ra d ch cũng cĩ th s d ng như nguyên li u đ s n xu t th ch thay th nư c d a trong k thu t s n xu t th ch d a. 1.2 Đ c đi m th c v t h c và yêu c u sinh thái c a cây ca cao 1.2.1 Đ c đi m th c v t h c Ca cao là lo i cây thân g nh , tán lá thu c t ng trung bình, cĩ th cao 10 20 m n u m c t nhiên. Trong s n xu t kh ng ch chi u cao trung bình kho ng 3 5 m, đư ng kính thân 10 18 cm. Th i kỳ kinh doanh hi u qu cĩ th kéo dài 25 40 năm, sau 3 năm cây b t đ u ra hoa, k t trái và cho trái quanh năm (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. 1.2.1.1 R B r ca cao g m m t r tr chính dài 1,5 2 m, h th ng r ch y u n m t ng đ t m t 20 25 cm. Trên su t chi u dài c a r tr cĩ r t nhi u r ngang và
- 10 phân nhánh v i nhi u r con, t p trung ch y u vùng phía dư i c r kho ng 20 cm, chi m 80% kh i lư ng r . 1.2.1.2 Thân Cây ca cao cĩ hai lo i thân: * Thân ca cao phát tri n t h t cĩ th chia thành 3 giai đo n sau: + Giai đo n 1 : h t n y m m vươn lên m t đ t, đo n thân dư i t di p khơng cĩ m m b t đ nh là nơi đ ghép khi nhân gi ng vơ tính. + Giai đo n 2: cây sinh trư ng v chi u cao, t di p m 4 lá đ u, m i đ t sinh trư ng thư ng kéo dài 6 tu n, đ t thư ng m c dài trong giai đo n này. Tuỳ theo đi u ki n mơi trư ng, trong giai đo n này thân cĩ th cao 0,5 2,0 m. + Giai đo n 3 : cây t m ng ng sinh trư ng v chi u cao. Cành ngang trên đ nh ng n phát tri n t o t ng cành đ u tiên, cành ngang phát tri n theo hư ng n m ngang ho c nghiêng và lá đính trên cành ngang theo v trí đ i cách trong khi thân chính m c th ng đ ng và lá m c xo n c. N u đ nh ng n b t n thương trư c khi phát tri n t ng cành, ch i bên nách lá tăng trư ng theo hư ng th ng đ ng thành ch i vư t và sau đĩ cũng phân cành như thân chính. S phát tri n l p l i nên cây cĩ th cĩ 4 5 t ng lá. * Thân phát tri n t cành ghép (m m ghép l y t thân cành chính ho c ch i vư t c a cây ca cao khác cĩ nhi u ưu đi m hơn so v i cây m c t h t) khơng tăng trư ng th ng đ ng mà m c ngang. S sinh trư ng c a thân m c t cành ghép cũng gi ng như thân c a cây m c t h t. Thân phát tri n g m nhi u cành chính, ch i nách phát tri n s m và nhi u nên cây cĩ d ng b i g m nhi u cành chính và khơng cĩ t ng cành. 1.2.1.3 Lá Lá non phát tri n theo t ng đ t, sau m i đ t lá, đ nh cành rơi vào tr ng thái ng . Th i gian ng này ph thu c vào đi u ki n mơi trư ng nhưng thư ng kéo dài 4 6 tu n. Màu s c lá non thay đ i tuỳ gi ng. Lá trên cành chính (cành vư t) cĩ cu ng dài 7 9 cm, m c theo hình xo n c và d b giĩ làm hư. Lá trên cành ngang cĩ cu ng ng n t 2 3 cm m c đ i
- 11 cách và ch u đư c cư ng đ ánh sáng cao hơn lá trên thân chính. 1.2.1.4 Hoa Hoa ca cao thu c hoa lư ng tính, xu t hi n trên s o lá thân ho c cành. Hoa ca cao thư ng n t p trung vào mùa mưa, nh ng nơi cĩ đ nư c hoa thư ng ra quanh năm nhưng v n cĩ đ nh ra hoa r , hoa dài t 1 3 cm, cĩ 5 cánh đ u đ n. H ng năm hoa xu t hi n cùng m t ch nên lâu ngày phình to ra đư c g i là đ m hoa. M i đ m hoa mang r t nhi u hoa và n u b t n thương s lư ng hoa s gi m ho c khơng ra hoa n a. Hoa b t đ u n t kho ng 3 gi chi u hơm trư c đ n 9 gi sáng hơm sau. Hoa ca cao ra nhi u nhưng ch th ph n và đ u kho ng 1 5%, ph n l n hoa khơng đư c th ph n s r ng sau 48 gi ( Wood and Lass, 1985) [21]. 1.2.1.5 Qu * S phát tri n c a qu ca cao Sau khi th ph n, qu tăng trư ng ch m trong kho ng 40 ngày đ u và đ t t i đa sau 75 ngày. Sau khi qu đư c 85 ngày, s tăng trư ng c a qu ch m l i, h t bên trong b t đ u tăng trư ng nhanh, đây là th i kỳ h t tích lu ch t béo. l p cơm nh y hình thành khi qu đư c 140 ngày, khi h t tăng trư ng t i đa thì qu b t đ u vào giai đo n chín. Qu chín khơng n bung ra và r t ít khi r ng kh i cây nên cu ng hố g r t dai. T khi th ph n đ n khi chín kéo dài 5 6 tháng tùy theo gi ng. * Hình d ng, kích thư c và màu s c c a qu Hình d ng: Qu ca cao cĩ hình d ng thay đ i theo gi ng, cĩ th là d ng hình c u, hình tr ng s lư ng rãnh và đ sâu c a rãnh trên trái cũng thay đ i, thư ng t 5 10 rãnh, rãnh cĩ th nơng, sâu ho c trơn nh n. Màu s c: Trái ca cao cĩ màu s c khá đa d ng. Trái chưa chín cĩ màu xanh, đ , xanh đi m đ tím đ n khi chín qu màu xanh chuy n sang màu vàng, đ tím chuy n sang màu da cam. V qu cĩ th dày t 1 3 cm, tr ng lư ng qu n ng t 0,2 1 kg. Cây cho s n lư ng cao nh t kho ng 9 10 tu i.
- 12 1.2.1.6 H t H t ca cao cĩ l p cơm nh y bao quanh cĩ v chua, ng t và cĩ mùi thơm. H t cĩ v m ng, nhi u đư ng gân. H t ca cao r t d m t s c n y m m sau khi tách kh i trái nên ph i gieo ngay. H t khi tách kh i l p cơm nh y và hong khơ n u đư c gi trong mùn cưa cĩ th gi s c n y m m kho ng 3 4 tu n. Lá m m cĩ màu tím, tr ng ngà ho c vàng nh t tuỳ theo gi ng và s hố nâu sau khi lên men. Trong m i qu cĩ t 30 40 h t và thư ng đư c chia làm 5 dãy. M i h t khơ n ng kho ng 1 gram. Kích thư c h t thay đ i tuỳ theo gi ng và mùa v . H t phát tri n trong mùa khơ thư ng cĩ kích thư c và tr ng lư ng nh , lư ng ch t béo th p và t l h t lép nhi u hơn trong mùa mưa (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. 1.2.2 Yêu c u sinh thái c a cây ca cao 1.2.2.1 Đi u ki n khí h u * Nhi t đ Ca cao thư ng phân b các vùng đ t cĩ cao đ t m t bi n cho đ n 800 m. Cây ca cao thích nghi t t nhi t đ t i đa kho ng 30 32 0C và t i thi u trung bình kho ng 18 21 0C. Cây b thi t h i nghiêm tr ng nhi t đ dư i 100C. * Lư ng mưa Cây ca cao cĩ th tr ng các vùng cĩ lư ng mưa hàng năm vào kho ng 1.500 2.000 mm. m đ thích h p cho cây phát tri n kho ng 70 80%. (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. * Giĩ Lá ca cao cĩ cu ng dài, phi n lá r ng n u b giĩ lay liên t c s b t n thương cơ gi i, nh t là lá non. Vùng nào cĩ giĩ m nh và kéo dài, nh t thi t ph i tr ng cây ch n giĩ đ ca cao phát tri n. Cĩ vài nơi tr ng ca cao khơng tr ng cây che bĩng ho c cĩ nhưng đ n b khi cây ca cao khép tán thì b th t b i và nguyên nhân chính trong trư ng h p này là do giĩ. (Ph m H ng Đ c Phư c, 2006) [8]. * Ánh sáng Cây ca cao sinh trư ng t t dư i bĩng râm do đĩ cĩ th tr ng xen trong
- 13 vư n d a, cau, đi u, chu i, cây ăn trái cĩ tán thưa, tán r ng thưa. Ca cao thích h p đ c i t o d n các vư n t p. Đ i v i các vư n cà phê đ u khơng hi u qu cĩ th tr ng trong hai năm đ u. Cà phê, đi u đĩng vai trị như cây che bĩng và đư c t a h p lý như tán lá ca cao phát tri n. 1.2.2.2 Đ t đai Cây ca cao cĩ th phát tri n trên nhi u đ a hình và đ t khác nhau, t các vùng tri n d c, đ t cát, đ t phù sa ven sơng và đ t nghèo dinh dư ng nhưng cĩ bĩng che và g n ngu n nư c. Ca cao ch u đư c vùng đ t cĩ pH t 5 8 nhưng t i ưu kho ng 5,5 6,7. Do đĩ ca cao cĩ th tr ng trên các vùng đ t Tây Nguyên, duyên h i mi n Trung, mi n Đơng Nam B , m t s t nh c a mi n Tây Nam B . Ca cao khơng thích h p trên các chân đ t ng p úng, khĩ thốt nư c. Đ ng B ng Sơng C u Long tuy m c thu c p cao, nhưng do nh hư ng thu tri u nư c lên xu ng h ng ngày nên đ t v n thống và ca cao phát tri n t t. Trong th i kỳ ki n thi t cơ b n ca cao c n ph i tư i đ y đ trong mùa khơ nh t là nh ng nơi bĩng che cịn thi u. Ca cao ch y u ra hoa và phát tri n trái trong mùa mưa, nên khi ca cao đã đ nh hình, mùa khơ cĩ th c n ít nư c tư i hơn. Tuy nhiên, n u đư c tư i trong mùa khơ năng su t s cao và cây cho trái quanh năm, khi trái phát tri n n u thi u nư c h t s nh l i, hàm lư ng bơ th p và t l v nhi u [7]. 1.3 Tình hình s n xu t tiêu th ca cao trong nư c và trên th gi i 1.3.1 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao trên th gi i 1.3.1.1 Tình hình s n xu t Ca cao đư c thu n hố t th k th 6 và hi n đư c tr ng trên 50 qu c gia, g m 3 khu v c chính là: Tây Phi: B Bi n Ngà, Ghana, Nigeria. Nam M : Brazil, Ecuador. Đơng Nam Á: Indonesia, Malaysia. Đ c đi m chung là các nư c này đ u n m trong vùng cĩ vĩ đ kho ng 10 đ B c Nam, v i di n tích kho ng 5 tri u ha. M c dù ca cao đư c s n xu t t i
- 14 nhi u nư c nhưng m c cung l i ph thu c vào 3 qu c gia chính là B Bi n Ngà, Ghana, Indonesia. Trong đĩ, B Bi n Ngà là nư c s n xu t ca cao nhi u nh t th gi i, chi m t l 43% tồn c u, Indonesia 16%, Ghana 15%. S n lư ng ca cao trên th gi i niên v 2002/2003 lên t i 3,04 tri u t n, tăng so v i niên v 2001/2002 là 8,7% (Hill D.S, Waller J.M 1998) [22]. B ng 1.1: S n lư ng h t ca cao c a th gi i (1.000 t n) Tên nư c 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Châu Phi 2500 72,4% 2756 74,1% 2961 80,2% Cameroon 145 173 186 Cơte d’Ivoire 1405 1642 1755 Ghana 736 862 945 Nigeria 175 198 195 Các nư c khác 2461 2735 2814 Châu M 438 12,7% 564 11,3% 625 10,2% Brazil 164 198 199 Các nư c khác 274 291 299 Châu Á 514 14,9% 685 14,6% 715 9,6% Thái Bình Dương Indonesia 415 542 632 Malaysia 35 44 45 Các nư c khác 64 71 74 T ng c ng 3452 4005 4301 (Ngu n: ) Th trư ng tiêu th ca cao hình thành t năm 1859 tr đi v i s phát minh ra ép bơ ca cao và các s n ph m khác như: nư c gi i khát, sơcơla, bánh k o M c đ ch bi n và tiêu th hàng năm l n nh t là hai th trư ng Tây Âu và B c M , chi m 60% s n lư ng (A.B. Ekes and C. Lanaud,1997) [15]. Tuy v y s n lư ng chính ch t p trung m t s nư c. Trong niên v 1999/2000, 70% s n
- 15 lư ng th gi i s n xu t t 3 nư c B Bi n Ngà, Ghana và Indonesia. B Bi n Ngà s n lư ng niên v 1999/2000 đ t 13 tri u t n (chi m 41% s n lư ng th gi i), Ghana và Indonesia s n lư ng niên v 1999/2000 đ t kho ng 390.00 400.000 t n. Theo ICCO (Quarterly Bullentin of Cocoa Statics) niên v 2003/2004 s n lư ng ca cao trên tồn th gi i là 3.452.000 t n. C th t i các vùng như sau: T i Châu phi: t ng s n lư ng thu đư c là 5.922.000 t n trong đĩ Cameroon đ t 145.000 t n, B Bi n Ngà đ t 1.405.000 t n, Ghana đ t 736.000 t n, Nigieria đ t 175.000 t n và các nư c khác thu c châu Phi đ t 2.461.000 t n. Châu M t ng s n lư ng ca cao th p hơn r t nhi u so v i châu Phi, ca cao ch y u t p trung Brazil đ t 164.000 t n và các nư c khác thu c châu M đ t 274.00 t n. Cịn châu Á Thái Bình Dương t ng s n lư ng là 514.000 t n, trong đĩ Indonesia là nư c đ t s n lư ng cao nh t (514.000 t n), Malaysia (35.000 t n) và s n lư ng c a các nư c khác thu c khu v c này là 64.000 t n. B ng 1.2: Giá thành h t ca cao c a m t s nư c niên v 2006/2007 Giá thành Giá thành s n Tên nư c Tên nư c s n ph m (đơla) ph m (đơla) 1. Brazil 1.854,0 6. Cote Divoire 760,0 2. Ecuador 1.891,0 7. Ghana 1.002,0 3. C ng hịa Dominica 1.001,0 8. Malaysia 1.613,0 4. cameroon 1.242,0 9. Indonesia 1.316,0 5. Nigieria 1.390,0 (Ngu n: ICCO) 1.3.1.2 Tình hình tiêu th Trong th k XX tiêu th ca cao tăng nhanh do k t qu tr c ti p c a vi c gia tăng nhu c u chocolate vì nhi u y u t như tăng thu nh p, tăng dân s , giá bán l gi m, s n ph m làm t ca cao phong phú, k thu t ti p th hi n đ i Các nư c Tây Âu và B c M là th trư ng tiêu th l n nh t th gi i, chi m 70% s n lư ng ca cao th gi i, riêng các nư c liên minh Châu Âu (EU)
- 16 tiêu dùng kho ng m t n a s n lư ng ca cao hàng năm trên th gi i (B là nư c tiêu th ca cao nhi u nh t, bình quân 5kg/ngư i). Cu c kh ng ho ng tài chính năm 1997 đã làm gi m m c tiêu th châu á và đ c bi t là Liên Xơ trư c đây, tuy nhiên kinh t c a các nư c này đang h i ph c nhanh và cĩ ti m năng phát tri n t t. Nhi u nhà phân tích cho r ng v i giá ca cao hi n nay (1.20 USD/t n) nhu c u tiêu th s ti p t c tăng d n như lâu nay là 3% năm và giá ca cao s tăng trong nh ng năm t i. B ng 1.3: Tiêu th ca cao trên th gi i (1.000 t n) Tên nư c 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Châu Âu 1360 1378 1399 Đ c 225 242 251 Hịa Lan 445 475 485 Các nư c khác 690 713 742 Châu Phi 455 469 453 B Bi n Ngà 305 324 351 Các nư c khác 150 162 174 Châu M 822 833 852 Brazil 202 215 223 M 410 432 436 Các nư c khác 210 225 241 Châu Á Thái Bình Dương 540 571 586 Indonesia 120 132 142 Mã Lai 180 187 197 Các nư c khác 240 245 254 Th gi i 3177 3374 3411 (Ngu n ICCO Annual Report, 2007 2008)
- 17 1.3.2 Tình hình s n xu t và tiêu th ca cao Vi t Nam Tuy cây ca cao đã tr ng Vi t Nam r t lâu, b t đ u t năm 1878 do ngư i Pháp đưa vào tr ng t i B n Tre, sau đĩ tr ng th nghi m các t nh Tây Nguyên và mi n Trung Nam B . Trong các năm 1982 1986 ca cao đư c khuy n khích tr ng các t nh Tây Nam B (Ti n Giang, H u Giang) nhưng chưa bao gi tr ng v i quy mơ l n. Hi n t i di n tích ca cao c a c nư c khơng nhi u ch t p trung các t nh Tây Nguyên, Duyên H i mi n Trung và Đ ng B ng sơng C u Long. Theo th ng kê chưa đ y đ Qu ng Ngãi cĩ 600 700 ha, C n Thơ 200 ha, Đ k L k 155 ha, Bình Đ nh đang phát tri n tr ng m i trong các h gia đình cho nên s n lư ng t o ra khơng đáng k . Năng su t bình quân t i các vư n ca cao đ t 800 1.000 kg h t khơ/ ha, đ t m c trung bình so v i th gi i. Hy v ng v i chương trình ca cao Qu c gia các t nh trong vùng D án s nhanh chĩng phát tri n c v di n tích và s n lư ng. Vi t Nam cĩ th tr ng đư c ca cao và cĩ các đi u ki n đ tr thành m t trong các qu c gia d n đ u v ch t lư ng, năng su t và hi u qu ch bi n ca cao. Vi t Nam cĩ th giúp cung c p ph n thi u h t nhu c u ca cao trên th gi i đang tăng liên t c. Các t nh khu v c phía Nam cĩ khí h u phù h p cho cây ca cao sinh trư ng, lư ng mưa trung bình hàng năm t 1.300 2.500 mm và nhi t đ l n 18 oC. Di n tích đ t ti m năng cho vi c phát tri n tr ng cây ca cao cịn nhi u và s lư ng các nơng h s n xu t nh là r t l n. Các nơng h s n xu t qui mơ nh c a Vi t Nam đã thành cơng trong vi c s n xu t các lo i cây ph c v xu t kh u như cà phê, đi u và h tiêu. Các cơng ty qu c t l n v thương m i và xu t kh u đã cĩ m t t i Vi t Nam. Các cơng ty này cũng cĩ các b ph n kinh doanh ca cao và vì v y h cĩ th d dàng tìm các nhà bao tiêu s n ph m cho ca cao Vi t Nam. Cơ s h t ng như đư ng sá, kho bãi và c u c ng đã cĩ s n đ v n chuy n và xu t kh u các lo i hàng hĩa khác cĩ th đư c s d ng đ v n chuy n ca cao.
- 18 B ng 1.4: S n lư ng ca cao m t s t nh năm 2008 2009 B n Ti n Bà R a Bình Đăk Đ ng Nai Đ k L k Năm Tre Giang Vũng Tàu Phư c Nơng 2007 và 2008 119,466 19,151 14,311 51,304 3,714 25,714 192,516 (t n) 2008 và 2009 247,876 44,094 21,659 102,786 20,490 92,575 389,361 (t n) (Ngu n Cargill Vietnam) [4] 450,000 389,361 400,000 350,000 300,000 247,876 250,000 192,516 200,000 150,000 119,466 102,786 92,575 100,000 44,094 51,304 20,490 50,000 19,151 21,659 25,714 14,311 3,714 0 B n Tre Ti n Đ ng Nai Bà R a Bình Dăk Dak Lak Giang Vũng Tàu Phư c Nơng 2007 và 2008 (t n) 2008 và 2009 (t n) Bi u đ 1.1: S n lư ng Ca cao theo t ng t nh năm 2008 2009
- 19 B ng 1.5: Các gi ng ca cao đang tr ng t i Vi t Nam S CÂY HI N CĨ STT TÊN GI NG Lâm Hà Th Đ c C n Thơ 1 UF 613 x Catongo 240 315 310 2 Pound 12 x Catongo 10 8 10 3 UF 29 x Catongo 160 192 190 4 UF 613 x Pound 7 225 270 150 5 UF 613 x UF 672 40 54 40 6 UF 613 x UF 29 30 35 30 7 UF 613 x UF 29 95 18 100 T ng s 800 892 830 (Ngu n : Nguy n Văn Uy n, Nguy n tài Sum, 1996) [11] Vi t Nam cĩ th tr ng đư c ca cao và cĩ các đi u ki n đ tr thành m t trong các qu c gia d n đ u v ch t lư ng, năng su t và hi u qu ch bi n ca cao. Vi t Nam cĩ th giúp cung c p ph n thi u h t nhu c u ca cao trên th gi i đang tăng liên t c. Các t nh khu v c phía Nam cĩ khí h u phù h p cho cây ca cao sinh trư ng, lư ng mưa trung bình hàng năm t 1.300 2.500 mm và đ nhi t ngưng luơn l n 18 oC. Di n tích đ t cho vi c phát tri n tr ng cây ca cao cịn nhi u và s lư ng các nơng h s n xu t nh là r t l n. Tính đ n năm 2005, s phân b ca cao m i t nh trên tồn qu c ư c tính như sau: Đ k L k 30%, Đăk Nơng 9%, Ti n Giang 10%, B n Tre 27%, Bình Phư c 9%, Bà R a Vũng Tàu 11% và các t nh khác 4%. Song song v i vi c s n xu t ca cao, cơng nghi p ch bi n ca cao cũng b t đ u phát tri n. Trư c h t là nhà máy Chocolate Qu ng Ngãi đang ho t đ ng, d án xây d ng nhà máy Chocolate Bình Đ nh và nh ng D án khác, h th ng các cơ s ch bi n này s đ m b o cho cây ca cao cĩ th trư ng tiêu th v ng ch c.
- 20 B ng 1.6: Tình hình xu t kh u h t ca cao c a Vi t Nam Niên v Cơng ty Cơng ty T ng s Giá tr ư c Cargill (t n) ED& Man (t n) tính (USD) (t n) Niên v 2005/2006 15,0 17,0 32,0 48.000 Niên v 2006/2007 180,0 70,0 240,0 520.000 T ng c ng 195,0 87,0 272,0 568.000 (Ngu n: Báo cáo Cơng ty Cargill và ED& Fman) [2] 1.3.3 Tình hình s n xu t ca cao Đ k L k Ca cao đư c tr ng Đ k L k t nh ng năm cu i th p k 50 c a th k XX m t s đ n đi n cà phê, ca cao trên đ t đ Bazan cây sinh trư ng nhanh, sau khi tr ng t 3 4 năm đã cho qu . T i Đ k L k, nhi u năm nay ca cao đư c nghiên c u xem xét là lo i cây cĩ ti m năng phát tri n, nh t là nh ng nơi khơng tr ng đư c cà phê ho c tr ng khơng cĩ hi u qu c n chuy n đ i. Ngồi ra, cịn cĩ ưu đi m n i b t là cĩ th đưa cây ca cao vào trong chương trình ph xanh đ t tr ng đ i tr c t o ra các vư n r ng, tr ng xen v i nh ng cây ăn trái, cây lâm nghi p và thích h p v i kinh t h gia đình, kinh t trang tr i.
- 21 B ng 1.7: Quy ho ch phát tri n ca cao t i Đ k L k cho các vùng D án (Đơn v tính: ha) S Quy DT QHDT K ho ch tr ng m i hàng năm T ho ch kh o Ca cao 2002 2005 T Vùng sát 2010 T ng 2002 2003 2004 2005 d án s 1 EaKar 4.831 1.500 700 100 150 200 250 2 Krơng Bơng 3.169 1.500 800 100 200 250 250 3 Lak 6.192 2.500 1.200 100 300 350 450 4 Dăkrlâp 3.701 1.000 500 50 100 150 200 5 Krơng Nơ 1.872 1.000 500 50 100 150 200 6 M’Drăk 4.156 2.500 1.300 100 350 400 450 T ng s 23.921 10.000 5.000 500 1.200 1.500 1.800 (Ngu n: S Nơng Nghi p &PTNT DăkLăk, 2001) Qua kh o sát th c t cho th y Đ k L k cĩ ti m năng (khí h u, đ t đai, ngu n nư c, nhân l c, th trư ng ) đ phát tri n ca cao v i di n tích l n. Tháng 10/1997 đ n nay, vi c gi i thi u đưa vào nh ng gi ng t Malaysia g m m t lư ng nh gi ng lai F1 và 14 dịng b m , Vi n KHKTNLN Tây Nguyên nghiên c u, ch n t o và s n xu t trên 13.000 cây gi ng cung c p cho năm 1998, s cây này phân ph i trong t nh và m t s t nh lân c n. Đ n năm 2000 trên tồn t nh đã cĩ trên 155 ha ca cao, riêng đ a bàn Đ k Nơng (trên 85 ha), Krơng Nơ (37 ha), Cư Mga (10 ha) Cho đ n nay di n tích tr ng ca cao trong tồn t nh tăng đáng k so v i di n tích ca cao tồn t nh là trên 1.025 ha. Krơng Ana là huy n cĩ di n tích ca cao nhi u nh t trong tồn t nh.
- 22 1.4 Thành t u ch n t o gi ng ca cao trên th gi i và trong nư c 1.4.1 Trên th gi i Ph n l n các gi ng ch n l c là con lai gi a hai dịng vơ tính làm b m đư c t o ra ph bi n h u như kh p các nư c tr ng ca cao k t nh ng năm 1950. Các con lai thư ng cĩ Foraster Thư ng Amazon làm m t trong hai b m , con th hai là các dịng vơ tính ch n l c đ a phương thu c nhĩm Forostero h Amazon Trinitario (D. paulin, A.B. Eske, 1994) [15]. Gi ng lai cĩ l i th d s n xu t hơn dịng vơ tính. T gi a các năm 1930 & 1960, m t s nư c như Trinidad, Indonesia, Cameroon Đã ti n hành ch n dịng vơ tính. Trong th p niên 1980, phương pháp này đư c chú tr ng nh t là t i Malaysia áp d ng phương pháp ghép và t i m t s nư c châu M như Ecuador, Costa Rica (Wood & Lass, 1985) [21]. Hi n nay xu hư ng ch n dịng vơ tính chi m ưu th hơn gi ng lai. Các dịng vơ tính cho phép đ t đư c ti n đ di truy n nhanh hơn và gi đư c các đ c đi m c đ nh trong nhân gi ng vơ tính. Ch n l c dịng vơ tính đư c quan tâm ngay c châu Phi, nơi cĩ truy n th ng lâu đ i tr ng b ng h t. M c tiêu chương trình ch n gi ng ca cao hi n nay bao g m: năng su t, kháng m t s sâu b nh ch y u, tính đ ng nh t và tính n đ nh v s n lư ng, s qu n lý và c i ti n các tính tr ng ch t lư ng d hơn và ít t n kém hơn (Wood & Lass, 1985) [21]. Tiêu chu n ch n l c chính là năng su t, nhưng cũng cĩ nhi u chương trình ch n l c theo hư ng kháng b nh, như b nh tua m c t i Brazil, b nh th i nâu qu t i Cameroon, b nh sưng ch i t i Ghana. Ch t lư ng cũng là tiêu chu n quan tr ng t i các nư c s n xu t ca cao ch t lư ng cao. S bi n thiên v năng su t s m gi a các cây cĩ th cao trong dịng vơ tính cũng như trong t ng đ i con lai. Đi u này cho th y mơi trư ng là nhân t quan tr ng nh hư ng đ n s khác nhau v năng su t gi a các cây. Tuy nhiên m t s nghiên c u khác cho th y r ng cĩ s bi n thiên gi a các cây tuỳ thu c vào s đ ng nh t ngu n gen c a qu n th Wood & Lass, 1985) [21].
- 23 T i Indonesia, Vi n nghiên c u cà phê và ca cao đã ch n t o gi ng trên ca cao b ng cách nh p n i các dịng vơ tính UA t nhi u nư c trong đ u nh ng năm 1970. Lai gi a các dịng UA v i nhau cũng như gi a các dịng UA v i Trinitario (DR và DRC0 ho c v i Forastero (Getas) do Vi n nghiên c u cà phê và ca cao Indonesia thu th p. K t qu là khuy n cáo các con lai F1 th ph n t do như: DR1 x SCA12, ISC x SCA12, GC7 x SCA12 và TSH858 x SCA9. H t gi ng lai đư c s n xu t trong vư n nhân gi ng khĩ cách ly g n đây đã xác đ nh hai con lai F1 cĩ tri n v ng c a NW6261 x SCA12 và NIC7 x SCA6 và vư n s n xu t h t gi ng c a các c p lai này đang đư c chu n b t i tr m Kaliwining. T i Indonesia và Trinidad cĩ các dịng DR và ICS v i ti m năng năng su t t 1 1,5 t n/ha cao hơn gi ng truy n th ng đư c tr ng t i hai nư c này. T i Ghana, m t s con lai gi a thư ng Amazon và Amelonado cĩ năng su t cao hơn Amelonado 50% (D. paulin, A.B. Eskes, 1995) [18]. T i B Bi n Ngà, các con lai tr ng khơng che bĩng cho năng su t 2 2,5 t n/ha, trong khi Amelonado ch đ t < 1 t n/ha (Hill D.S, Waller J.M (1998) [22]. T i Brazil, con lai đư c t o ra gi a các dịng nh p n i (Thư ng Amazon và Trinitario) lai v i dịng đ a phương (H Amazon) cho năng su t s m và cao hơn đ a phương t 100 200% trong 6 v thu ho ch đ u. T i Malaysia ch n l c con lai và dịng vơ tính đã đư c hồn thi n t năm 1980. Các con lai và dịng vơ tính t t nh t cĩ năng su t trung bình 2,5 3 t n/ha. Các dịng ch n l c năng su t vư t so v i dịng đ i ch ng t 38 70%. *Tính kháng b nh cơn trùng Bi n pháp hi n nay đư c chú tr ng nh t, đư c coi là mang hi u qu cao là bi n pháp ch n gi ng kháng b nh (Guest, 1994) [20] đây chính là hư ng nghiên c u hi n nay và là con đư ng lâu dài đ phịng tr b nh Phytopthora, ba gi ng ca cao đư c tr ng ph bi n t i Indonesia (Amazonnia, Amelonado và Trinitario) đ u m n c m v i b nh th i đen q a, 2 gi ng Amazonnia và Amelonado t ra kháng b nh th i thân (J. Braudeau, 1969) [25].
- 24 T i Costa Rica, các nghiên c u đã ghi nh n cĩ 15 gi ng ca cao kháng đ i v i n m Phitopthora palmiv a, trong s này cĩ 9 gi ng: EET59, EET376, Pould, UF713, UF715, SCA6, SCA12, Catongo và Diamentes 800 là nh ng gi ng cĩ tri n v ng (K. A Gomez, A. A. Gomez, 1984) [26]. T i vi n nghiên c u d a và ca cao c a Ghinê (CGI), gi ng kháng b nh là y u t quan tr ng và là thành ph n khơng th thi u đư c trong chương trình nhân gi ng nh m phát tri n gi ng ca cao hồn thi n hơn, gĩp ph n nâng cao l i nhu n cho ngư i tr ng. các gi ng kháng PBC123 và BR125 đã đ ngh tr ng đ phịng tr b nh th i qu t i Malaysia (A.B. Eskes and C. Lanaud, 1997) [15]. *C i thi n kh năng s n lư ng Đ u th k 20 t i Indonesia đã b t đ u ch n l c dịng vơ tính đ c i thi n di truy n cho s n lư ng, ch s qu và kích c h t. Trinidad b t đ u t nh ng năm 1930. Các dịng vơ tính Trinitario ch n t o Indonesia (DR) và Trinidad (ICS) cĩ ti m năng s n lư ng 1 1,5 t n/ha, cao hơn các qu n th c truy n tr ng hai nư c này. T i Tây phi, ch n l c các đ i con lai đã b t đ u trong nh ng năm 1940. Mư i đ i con lai gi a các dịng vơ tính Forastero Thư ng Amazon, nh p t Trinidad, cĩ thích ng đ ng ru ng t t, s m mang hi u qu và năng su t cao hơn so v i qu n th Forastero h Amazon đ a phương. Trong nh ng năm 1950 và 1960, các đ i con th h th hai và ba, G2 và G3, xu t phát t th ph n t do c a mư i đ i con trên đã đư c phân ph i cho nơng dân s n xu t nh Ghana và Nigieria, sau đĩ h u h t các nư c s n xu t ca cao đ u ti n hành ch n l c các con lai F1 do lai gi a các dịng vơ tính, thư ng là r t thành cơng. T i Brazil, con lai gi a các dịng vơ tính nh p n i (Thư ng Amazon và Trinitario) v i các dịng vơ tính đ a phương (H Amazon) đã s m cho năng su t và cao hơn 100 200% so v i đ i con lai c a các dịng vơ tính đ a phương trong 6 v thu ho ch đ u. Các dịng vơ tính đ a phương cũng cĩ th cho đ i con t th v i năng su t cao hơn 2 t n/ha cây trư ng thành.
- 25 Malaysia t năm 1980 đã b t đ u ch n l c con lai và dịng vơ tính. Các dịng vơ tính và con lai t t nh t cĩ ti m năng s n lư ng trung bình 2,5 3 t n/ha (Degeus, J.G, 1973) [19]. K t qu Malaysia và B Bi n Ngà ch ng minh r ng cĩ th gia tăng năng su t 20 40% v i cách làm đơn gi n là m r ng cơ s di truy n c a b m di truy n trong các t h p lai (Paulin và ctv, 1994). Ch n l c h i quy đã đư c đ xu t nh m đ m b o ti n đ di truy n cao và liên t c (A.B. Eskes and C. Lanaud, 1997) [15]. 1.4.2 Trong nư c T i Vi t Nam sau đ t du nh p ca cao đ u tiên vào năm 1878 B n Tre, cây ca cao đã đư c tr ng r i rác nhi u vùng. Năm 1956, chính quy n Mi n Nam cũ đã ra chương trình kh o nghi m cây ca cao t i t nh Tây Nguyên và Đ ng B ng Sơng C u Long. T i Buơn Ma Thu t, kho ng 20 ha ca cao tr ng xen trong nh ng vư n cao su. Sau năm 1979 nư c ta đã cĩ nhi u n l c trong vi c phát tri n cây ca cao. Các t nh C n Thơ, Vĩnh Long đã cĩ kho ng 500 600 ha ca cao đư c tr ng xen trong nh ng vư n d a ho c vư n cây ăn trái. T i Đ k L k Vi n Khoa h c Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên và trư ng Trung h c Nơng Nghi p đã kh o nghi m, nhân gi ng ca cao cung c p cho t nh Qu ng Ngãi phát tri n 1.000 ha sau năm 1989. Nhìn chung cây ca cao sinh trư ng và phát tri n t t, năng su t đ t trung bình t 600 800 kg khơ/ha Qu ng Ngãi, Tây Nguyên t 1500 2000 kg khơ/ha (Phan Qu c S ng, 1997) [9]. Hi n nay cây ca cao đang là lo i cây tr ng cĩ th m nh trong chi n lư c chuy n đ i cơ c u cây tr ng, đa d ng hĩa s n ph m nơng nghi p và b n v ng v mơi trư ng sinh thái. Các nghiên c u v sinh lý t 1980 1985 đã xác đ nh nh ng đ c đi m sinh trư ng c a cây ca cao trong đi u ki n Tây Nguyên làm cơ s cho nh ng đ xu t nghiên c u h th ng cơng tác thích h p. Do đi sau trong phát tri n cây ca cao nên Vi t Nam c n v n d ng các thành t u v gi ng trên th gi i nh t là t các qu c gia như Costa Rica, Trinidad,
- 26 B Bi n Ngà, Malaysia. Thơng qua t ch c ACRI (M ) và chương trình cây ca cao qu c gia, năm 1994 Vi t Nam cĩ nh p 7 con lai t Costa Rica và tr ng t i Lâm Hà (Lâm đ ng), Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP HCM (TP. HCM), trư ng Đ i h c C n Thơ. Năm 1997 Ti p t c nh p t Malaysia 14 con lai tr ng thí nghi m năm 1998 t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên, trung tâm Khuy n Nơng Qu ng Ngãi, trung tâm Khuy n Nơng Bình Đ nh, vi n mi n Trung Vi n khoa h c Nơng nghi p Vi t Nam (Bình Đ nh), trung tâm Khuy n Nơng t nh Bình Phư c, Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP HCM (Nguy n Văn Uy n, 1999) [12]. Hi n nay 48 cá th t 12 dịng b m c a các con lai này đang đư c duy trì và nhân gi ng t i Vi n khoa h c K thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên. B ng 1.8: Ch t lư ng ca cao Vi t Nam v i m t s nư c năm 2008 2009 B Bi n Tiêu chí Cameroon Ghana Nigeria Vi t Nam Ngà S h t/100gr 96 96 88 94 93 % Đ m 7,0 76 7,6 7,7 7,6 % H t khuy t t t (m c, n y m m, cơn 0,6 6,0 6,0 1,0 3,0 trùng) % Chai xám 0,2 8,0 5,0 0 3,0 % T p ch t & rác 0,6 1,11 0,6 0,3 0,9 th i % Lên men hồn 73,9 n/a n/a n/a n/a tồn % Lên men m t 23,4 n/a n/a n/a n/a ph n % Tím hồn tồn 2,7 n/a n/a n/a n/a % T l bơ 52,4 54,2 55,3 5,7 53,3 % T l v h t 14,2 11,1 10,2% 12,2 10,7 % T l FFA n/a 1,73 1,28 0,92 11,4 Axít béo t do pH n/a 5,7 5,4 5,4 5,4 (Ngu n Cargill Vietnam)
- 27 B ng 1.9: Ch t lư ng ca cao theo t ng t nh (Năm 2008 2009) N y Lên men Lên men Tím Đ Chai m m, T p S h t M c hồn m t hồn T nh m xám cơn ch t /100gr (%) tồn ph n tồn (%) (%) trùng (%) (%) (%) (%) (%) Đ k L k 7,0 99 0,4 0.1 0,1 0,8 68,7 28,0 3,3 Đăk 7,0 102 1,0 0,0 0,0 1,1 69,3 28,0 2,7 Nơng Bình 7,0 91 0,2 0,2 0,2 0,4 73,0 25,0 2,0 Phư c Đ ng 6,9 83 0,0 0,5 0,4 0,3 87,0 12,0 1,0 Nai Bà R a Vũng 6,9 92 0,1 0,4 0,2 0,2 77,0 21,0 2,0 Tàu Ti n 7,0 90 0,0 0,3 0,2 0,1 85,0 14,0 1,0 Giang B n Tre 7,0 92 0,4 0,4 0,5 0,3 79,4 18,0 2,6 (Ngu n: Cargill Vietnam, năm 2009) 1.4.3 Nh ng kh i đ ng bư c đ u t i Đ k L k Theo k ho ch, đ n năm 2010, t nh Đ k L k tr ng m i thêm 6.000 ha ca cao. Th nhưng, hi n nay, ph n l n các đ a phương, các ngành ch c năng chưa th t s quan tâm đ n vi c phát tri n cây ca cao. T nh cũng chưa cĩ chính sách khuy n khích, h tr cho các h gia đình đ ng bào các dân t c đ u tư phát tri n cây ca cao.
- 28 Hi n nay, các h gia đình đ ng bào các dân t c, các cơng ty cà phê trên đ a bàn t nh Đ k L k đã tr ng đư c g n 900 ha cây ca cao, trong đĩ cĩ m t s di n tích đã cho thu ho ch, mang l i hi u qu kinh t cao. Cơng ty Cà phê Krơng Ana, cách đây hơn 4 năm đã m nh d n phá b hàng trăm ha cà phê già c i, kém hi u qu kinh t , chuy n sang tr ng 292 ha ca cao, trong đĩ cĩ 160 ha ca cao đư c tr ng t nh ng năm 2002 2003, bư c đ u đã cho thu ho ch, năng su t đ t bình quân g n 2 t n h t khơ/ ha. V i th i giá như hi n nay, m t ha ca cao cũng cho thu nh p t 50 tri u đ ng tr lên. Đây cũng là đơn v cĩ nhi u di n tích ca cao nh t t nh. Nh ng năm g n đây, v i s giúp đ c a chương trình ca cao qu c gia và s h p tác h tr v m t k thu t c a Vi n nghiên c u ca cao Châu M ACRI (Ameriacan Cocoa Esearch Institute). Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên và trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP. HCM đã ti n hành nh p, ch n t o, kh o nghi m 14 gi ng ca cao cho năng su t cao và s n lư ng t t t Malaysia và m t s nư c n i ti ng v s n xu t ca cao trên th gi i bư c đ u đã đưa ra s n xu t m t s gi ng cĩ tri n v ng. D án h tr qu n lý ngu n nư c Đ k L k DANIDA (SWRM) đã h tr m t ph n cho các ho t đ ng nghiên c u s n xu t và thương m i ca cao, xây d ng mơ hình phát tri n ca cao t i Đ k L k [5] . Trong nh ng năm 1998 2000 S Nơng nghi p & PTNT đã đi u tra, kh o sát, đánh giá các cây ca cao đã cĩ trư c đây trong t nh và Trung tâm Khuy n Nơng đã ti n hành tri n khai các mơ hình tr ng th nghi m các huy n , thành ph . Bư c đ u đi đ n nh n xét: đi u ki n sinh thái Đ k L k phù h p v i sinh trư ng, phát tri n c a cây ca cao. Đ ng th i cũng đã xác đ nh đư c nh ng nguyên nhân c a s thành cơng, th t b i c a các mơ hình và rút ra nh ng kinh nghi m v k thu t vư n ươm, tr ng m i, chăm sĩc. T i H i ngh qu c t bàn v tình hình s n xu t ca cao th gi i và tri n v ng phát tri n ca cao Vi t Nam, các chuyên gia th ng nh t cho r ng: Vi t Nam cĩ thu n l i và ti p thu đư c nh ng thành qu nghiên c u ca cao c a th gi i mà
- 29 h ph i tr i qua nhi u năm m i đ t đư c (Malaysia ph i tr i qua 60 70 năm) nh t là gi ng và k thu t canh tác, phịng tr sâu b nh, b o qu n, ch bi n, xu t kh u. Đi u quan tr ng là b o đ m cho ch t lư ng ca cao đ t yêu c u th trư ng và giá thành h đ tăng s c c nh tranh. 1.4.4 M t s k t qu nghiên c u v các dịng ca cao Nghiên c u ch n t o gi ng và cơng ngh nhân gi ng ca cao, t i Đ k L k, Lâm Đ ng, Bình Phư c (Đào Th Lam Hương, 2005) [6]. Qua nghiên c u đã ch n đư c 5 cây đ u dịng ca cao trên vư n t p đồn gi ng đĩ là các dịng như VT13, VT14, VT18, VT21, VT22. Đã đáp ng các tiêu chí ch n l c chính: sinh trư ng kh e, năng su t h t khơ trung bình đ t 3,90 kg/cây/năm tương đương 4,33 t n/ha. Kháng b nh th i qu (Phytopthora Palmivora) t trung bình đ n cao: ch t lư ng h t đ t yêu c u xu t kh u. Các cây đ u dịng này đã đư c H i đ ng nghi m thu c p B thơng qua ngày 26/11/2005 và cho phép s d ng trên đ a bàn các t nh Tây Nguyên và các t nh mi n Đơng Nam b . Kh năng sinh trư ng và năng su t v bĩi đ u cĩ các dịng n i b t t i 3 đi m thí nghi m Đ k L k, Lâm Đ ng và Bình Phư c là VT13, VT18, VT21. Các dịng cho qu s m, vư n cây m i bư c vào năm kinh doanh năng su t đ t 1,26 1,35 t n/ha [6]. T thí nghi m so sánh các đ i con lai ch n đư c 6 cây tr i năng su t trung bình 3,59 kg h t khơ/cây, c h t l n (trung bình: 1,48g và ch s qu th p (16,7 qu cho 1 kg h t khơ) làm v t li u gi ng cho thí nghi m so sánh gi ng giai đo n sau. Nghiên c u nhân dịng b m , xây d ng vư n s n xu t h t lai ca cao bư c đ u t o ra đư c 50.000 100.000 h t lai/năm cung c p cho s n xu t. Các nghiên c u v đánh giá tính thích ng c a các dịng ca cao, t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên (Tr n Loan Anh, Đ tài t t nghi p 2006) [1]. K t qu cho th y qua 10 dịng ca cao: VT1, VT2, VT4, VT7, VT8, VT14, VT15, VT16, VT18, VT22 ch n l c trong nư c t i Đ k L k nh n th y 7 dịng cĩ
- 30 kích c h t l n (tr ng lư ng 1 h t khơ > 1g) đĩ là các dịng: VT1, VT2, VT4, VT8, VT16, VT18 và VT22, trong đĩ 2 dịng VT8, VT16 cĩ kh năng cho năng su t cao (dịng VT16 đ t 1,25 t n h t khơ/ha và dịng VT8 đ t 1,14 t n h t khơ/ha) Nhân gi ng vơ tính b ng phương pháp ghép đã đư c nghiên c u trong các năm 1995 1998 t i Vi n Khoa h c k thu t NLN Tây Nguyên. K thu t ghép non n i ng n dư i tr c h di p cho t l xu t vư n là 60%. Trong giai đo n 2001 2005, song song v i nhi m v nghiên c u chính là nghiên c u ch n t o gi ng và nhân gi ng cho cây ca cao, các nghiên c u v thành ph n sâu b nh h i trên cây ca cao t i Đ k L k, các thí nghi m v phân bĩn, m t đ tr ng và lên men m u nh h t ca cao cũng đang đư c ti n hành t i Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên. Th c t cho th y t i Đ k L k, m c dù di n tích ca cao hi n nay chưa nhi u (trên 1.000 ha) và h u h t đang giai đo n ki n thi t cơ b n nhưng b nh h i đang là v n đ đ t ra. K t qu đi u tra b nh h i trên cây ca cao t i Đ k L k c a b mơn B o V Th c V t Vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên cho th y b nh th i đen qu do n m Phytophthora spp, gây h i thư ng xuyên và đ c bi t nghiêm tr ng trong các tháng mùa mưa. T l qu b nh trên các vư n ca cao đang cho bi n đ ng t 15,6 15,8% và ch s b nh bi n đ ng t 8,8 29,7%. Trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP. HCM, các nghiên c u v k thu t nhân gi ng vơ tính cho cây ca cao b ng phương pháp ghép, các thí nghi m lên m u men nh và nghiên c u kh o nghi m đánh giá tính thích ng c a các dịng thương m i nh p n i c a các t nh Duyên h i Nam Trung b và đ ng b ng sơng C u Long cũng đang đư c ti n hành t năm 1999 đ n nay. K thu t nhân gi ng vơ tính ca cao b ng phương pháp ghép áp cành dư i tr c h di p, dùng cành ghép m t đ t và m t lá, c t b đi ¾ phi n lá đ t t l ghép s ng > 90% (Ph m H ng Đ c Phư c, 2003) [7].
- 31 CHƯƠNG 2 N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1 Đ i tư ng nghiên c u G m 05 dịng ca cao, đư c tr ng vào năm 2003 và đang th i kỳ kinh doanh, c th : TT Ký hi u dịng Tên dịng 1 TD1 BAL 209 2 TD3 BR 25 3 TD5 KKM 22 4 TD6 PBC 123 5 TD10 DÉA 001 2.2 Đ a đi m và th i gian nghiên c u Đ a đi m nghiên c u: t i đ i 2 thu c Cơng ty cà phê ca cao, thơn Quỳnh Ng c, xã Ena, huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. Th i gian nghiên c u: t tháng 9/2009 đ n tháng 9/2010. 2.3 N i dung nghiên c u 2.3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và tình hình phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k. 2.3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao. 2.3.3 Đánh giá kh năng cho năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng ca cao. 2.3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao. 2.4 Phương pháp nghiên c u 2.4.1 Phương pháp đi u tra Đi u tra thu th p s li u v di n tích, năng su t, s n lư ng, năm tr ng t i phịng K thu t c a Cơng ty Cà phê Ca cao Krơng Ana, t nh Đ k L k.
- 32 Đi u tra v sâu b nh h i: Áp d ng phương pháp đi u tra phát hi n sinh v t gây h i cây tr ng theo quy đ nh tiêu chu n ngành B o v Th c v t [13]. Trư c khi đi u tra di n bi n trong vư n, ti n hành đánh d u sơn theo th t tồn b s cây trên các đi m c n đi u tra trong vư n. Quan sát đánh giá m c đ gây h i, ghi chép tình hình gây h i, đ c đi m h i, m c đ h i theo các c p trên t t c các cây và thu th p các m u h i đem v phân tích, giám đ nh. Th i gian đi u tra: Quá trình đi u tra chia làm 4 th i đi m: Gi a mùa mưa: tháng 7 8 Cu i mùa mưa: tháng 9 10 Đ u mùa khơ: tháng 11 12 Gi a mùa khơ: tháng 1 2 Đ đánh giá chính xác hơn, t i m i th i đi m chúng tơi đi u tra làm 2 đ t vào trung tu n các tháng. * Đ i v i sâu h i Đi u tra theo phương pháp 5 đi m chéo gĩc, đi u tra 5 cây/đi m, khơng đi u tra các cây ngồi b lơ. Trên m i cây quan sát tồn b cây đ phát hi n tri u ch ng b h i như: héo ng n, héo cành, ch y nh a, khơ cành, khơ qu , lá cĩ v t h i ho c bi n d ng (chú ý c qu trên cây và qu r ng dư i đ t). Sâu h i trên cành (cành lá, cành hoa, cành qu ): m i đi m đi u tra theo 4 hư ng x m i hư ng 2 cành (lá, hoa, qu )/cây. Sâu h i trên thân : m i đi m đi u tra 10 cây. * Đ i v i b nh h i Đi u tra theo 5 đi m chéo gĩc. B nh trên thân: m i đi m đi u tra 10 thân. B nh h i trên cành: m i đi m đi u tra theo 4 hư ng x m i hư ng 2 cành/cây. 2.4.2 Phương pháp b trí thí nghi m Thí nghi m b trí theo ki u kh i đ y đ ng u nhiên m t nhân t , 3 l n nh c l i, g m 5 cơng th c:
- 33 Cơng th c 1: Dịng TD1. Cơng th c 2: Dịng TD3. Cơng th c 3: Dịng TD5. Cơng th c 4: Dịng TD6. Cơng th c 5: Dịng TD10. Kho ng cách tr ng: hàng cách hàng 3 m, cây cách cây 3 m. Di n tích ơ thí nghi m là: 300m 2. S ơ thí nghi m là 15 ơ. T ng di n tích lơ thí nghi m là: 1ha. M i dịng theo dõi 15 cây. Sơ đ b trí thí nghi m I II III CT1 CT3 CT4 D I CT2 CT5 CT1 D I B O CT3 CT1 CT3 B O V CT4 CT4 CT5 V CT5 CT2 CT2 D I B O V Ghi chú: I, II, III : l n nh c CT : cơng th c 2.4.3 Phương pháp l y m u đ t M u đ t đư c l y t i vư n thí nghi m theo 05 đi m chéo gĩc đ sâu 0 30 cm và 30 60 cm nơi khơng cĩ v t tích ch t h u cơ cao, khơng b xĩi mịn, ngay rìa tán lá xu ng, cho vào túi ghi lý l ch m u và đem v phịng phân tích phơi khơ và x lý qua rây 0,25 mm và 1 mm đ phân tích các ch tiêu. 2.4.4 Phương pháp x lý s li u T t c các s li u đư c x lý th ng kê b ng ph n m m Excel & IRRITAT 5.0
- 34 2.5 Các ch tiêu theo dõi 2.5.1 Các ch tiêu sinh trư ng, phát tri n Chi u cao cây (m): đo cách m t đ t 10 cm ho c cách v t ghép 5 cm lên t i ng n cây. Đư ng kính tán: đo b ng thư c g cĩ chi u dài 5m, đo t mép tán bên này sang mép tán bên kia, đo theo hai chi u vuơng gĩc r i l y trung bình. Đư ng kính g c (cm): dùng thư c dây đ đo chu vi sau đĩ tính đư ng kính, đo cách m t đ t 10cm. Đ cao phân cành: Đo cách m t đ t đ n đi m phân cành đ u tiên. Th i gian b t đ u ra hoa, n hoa và k t thúc n hoa. 2.5.2 Ch tiêu v qu , h t * Đ i v i qu : l y ng u nhiên 5 qu chín, khi cịn tươi b cu ng cân trên cân đ ng h lo i 1kg, sau đĩ chia trung bình. Dùng thư c k p đ đo chi u dài, và r ng qu r i tính trung bình. Tr ng lư ng qu (gam). Kích thư c qu (dài, r ng). Mơ t hình thái qu (v qu , cu ng qu , chĩp qu ). Màu s c qu . B m t v qu . Tr ng lư ng h t tươi/qu (gam). * Đ i v i h t: h t sau khi tách kh i v và cùi s y khơ đ m 7 8%. Dùng cân đi n t đ cân tr ng lư ng h t khơ c a m t qu và chia s h t trong qu đ tính tr ng lư ng 1 h t khơ. Dùng thư c k p đo dài, dày, r ng c a 15 h t sau đĩ l y trung bình. S h t/qu . Kích thư c h t (cm): dài, dày, r ng. Tr ng lư ng h t khơ/qu (gam). Tr ng lư ng h t tươi/qu (gam). Tr ng lư ng 1 h t khơ (gam).
- 35 2.5.3 Ch tiêu v năng su t S qu /cây/năm: D a vào b ng th c thu 2 v /năm đ tính s qu /cây. Năng su t h t khơ/cây (kg): Tính năng su t trung bình h t khơ c a qu /cây r i nhân s cây/ha (1.110 cây). 2.5.4 Ch tiêu v sâu b nh h i * Đ i v i sâu h i ∑ nivi M c đ h i (R%) = x 100 NV Trong đĩ: R% : M c đ h i c a t ng lồi sâu h i. ni: s lá (cành, hoa, qu ) b h i c p i. vi: là tr s c p h i i. N: T ng s lá (cành, hoa, qu ) quan sát. V: c p h i cao nh t. T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) b sâu h i T l b h i (P%) = x 100 T ng s cây (lá, ch i, cành, qu ) đi u tra * Đ i v i b nh h i T ng s lá (cành, qu ) b b nh . T l b nh (P%) = x 100 T ng s lá (cành, qu ) đi u tra ∑ a.n . Ch s b nh (R%) = x 100 N.b Trong đĩ: a: C p b nh n: S lá (qu , thân, cành) b b nh c p tương ng N: T ng s lá (qu , thân, cành) đi u tra b: C p b nh cao nh t Xác đ nh thành ph n và m c đ gây h i c a m t s lo i sâu b nh h i ch y u trên cây ca cao.
- 36 * Đ i v i lồi chích hút M c đ cây b h i đư c chia thành 4 c p: C p 0: khơng cĩ sâu. C p 1: 1/2 3/4 di n tích lá ho c ch i b h i (m c đ n ng). C p 4: > 3/4 di n tích lá ho c ch i b h i (m c đ r t n ng). * Đ i v i lồi sâu đ c thân C p 1: nh (cây cĩ 1 2 v t đ c ho c m t cành b héo, cây v n xanh t t). C p 2: trung bình (cây cĩ 3 5 v t đ c thân ho c 2 4 cành b đ c, cây phát tri n trung bình). C p 3: n ng (l c nh , cây b gãy do v t đ c c a sâu, tán cây vàng héo). * B nh trên lá Đư c đánh giá theo các c p như sau: C p 1: cĩ v t b nh đ n 1% di n tích lá b b nh. C p 3: > 1 5% di n tích lá b b nh. C p 5: > 5 25% di n tích lá b b nh. C p 7: > 25 50% di n tích lá b b nh. C p 9: > 50% di n tích lá b b nh. * B nh trên qu C p 1: cĩ v t b nh đ n 5% di n tích qu cĩ b b nh. C p 3: > 5 10% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 5: > 10 15% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 7: > 15 20% di n tích qu cĩ v t b nh. C p 9: > 20% di n tích qu cĩ v t b nh. * B nh h i cành C p 1: cĩ v t b nh đ n 10% di n tích cành 1 tu i b b nh. C p 3: > 10 20% di n tích cành 1 tu i ho c 10% cành 3 tu i b b nh. C p 5: > 20% di n tích cành 3 tu i ho c 10% cành 4 tu i b b nh.
- 37 C p 7: > 20% cành 4 tu i ho c 10% cành cơ b n b b nh. C p 9: > 20% cành cơ b n ho c 50% chu vi v g c b b nh. * M c đ ph bi n c a sâu b nh h i M c đ ph bi n (kí hi u M) đư c lư ng hố theo t n su t b t g p và đư c tính theo cơng th c: T ng s đi m cĩ sâu b nh h i M c đ ph bi n (M) = x 100 T ng s đi m đi u tra M c đ ph bi n đư c chia làm 3 m c như sau: (+): 60% t n su t b t g p (r t ph bi n). 2.5.5 Các ch tiêu hĩa tính đ t pH KCl : Đo b ng phương pháp Meter. Mùn % : Đo b ng phương pháp Tiurin. N % : Xác đ nh b ng phương pháp Kjeldahl. P2O5 % : Xác đ nh b ng phương pháp so màu quang đi n. P2O5 dt (mg/100 g đ t) : Xác đ nh b ng phương pháp Oniani. K2O % : Xác đ nh b ng phương pháp Quang k ng n l a. K2O dt (mg/100 g đ t) : Phương pháp Quang k ng n l a. Ca 2+ , Mg 2+ (lđl/100 g đ t) : Phương pháp Trilon B. 2.6 Các bi n pháp k thu t áp d ng Đư c áp d ng theo quy trình k thu t c a Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana.
- 38 B ng 2.1: M c đ u tư cho vư n ca cao giai đo n kinh doanh Năm Lo i v t tư ĐVT 1 2 3 4 5 6 Urê Kg 140 170 210 280 310 340 Kali Clorua Kg 100 140 180 250 300 350 Lân văn đi n Kg 300 500 500 500 500 500 Thu c tr sâu Lít 4 4 4 4 4 4 Tư i nư c L n 3 3 3 3 3 3 (Ngu n: Cơng ty cà phê ca cao) N u khơng cĩ phân chu ng thì Cơng ty s thay th phân h u cơ ho c phân vi sinh theo đ nh m c 2.000 kg/ha ho c tương đương. Trư ng h p khơng cĩ các lo i phân vơ cơ như trên, Cơng ty s đ u tư phân NPK t ng h p cĩ giá tr tương đương.
- 39 CHƯƠNG 3 K T QU VÀ TH O LU N 3.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên và th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana 3.1.1 Đánh giá đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana 3.1.1.1 V trí đ a lý huy n Krơng Ana Huy n KrơngAna n m phía Đơng Nam t nh Đ k L k, đư c thành l p ngày 19 tháng 9 năm 1981, cách thành ph Buơn Ma Thu t 39 km, là m t huy n cĩ ti m năng l n đ phát tri n m t n n nơng nghi p b n v ng. Huy n Krơng Ana g m cĩ 7 xã và 1 th tr n (th tr n Buơn Tr p là trung tâm kinh t chính tr văn hố c a huy n). Đ a gi i hành chính c a huy n như sau: Phía Đơng giáp huy n Krơng Bơng và Huy n Krơng Nơ. Phía Tây giáp huy n Krơng Nơ và huy n Chư Jut. Phía Nam giáp huy n Chưwin và huy n Lăk. Phía B c giáp huy n Krơng Păk và Thành ph Buơn Ma Thu t. V i v trí đ a lý như v y r t thu n l i cho vi c giao lưu, trao đ i, buơn bán v i các vùng lân c n. Huy n Krơng Ana m i tách làm 2 huy n vào tháng 8/2007. 3.1.1.2 Đ a hình khu v c nghiên c u Huy n Krơng Ana n m phía Đơng Trư ng Sơn, đây là vùng ti p giáp gi a Cao nguyên Buơn Ma Thu t và Cao nguyên Đ k Nơng, ch u s chia c t c a h th ng sơng Sêrêpơk v i 2 nhánh chính là sơng Krơng Ana và sơng Krơng Nơ nên đ a hình đa d ng và ph c t p, v a cĩ núi cao, đ i lư n sĩng và vùng trũng đ ng b ng, đ a hình th p d n theo hư ng Đơng B c Tây Nam. Đ cao trung bình so v i m t nư c bi n vào kho ng 450 500 m, đi m cao nh t 500 m (đ i 4, khu v c II), đi m th p nh t 411 m (d c sơng Sêrêpơk).
- 40 V i đ a hình đa d ng thích h p cho vi c phát tri n các lo i cây tr ng v t nuơi, tuy nhiên cũng gây ra khơng ít khĩ khăn do khơ h n vùng cao vào mùa khơ và ng p úng vùng trũng vào mùa mưa. 3.1.1.3 Đ t đai Tồn huy n cĩ t ng di n tích đ t t nhiên là 64.432 ha, chia thành 5 nhĩm chính: Nhĩm d c t : Di n tích là 1.982 ha, chi m 3,07% di n tích t nhiên c a huy n. Nhĩm đ t này cĩ t ng canh tác dày, m n, đ phì cao thích h p cho vi c thâm canh cây lúa nư c, ngơ lai và các lo i cây màu khác. Nhĩm đ t phù sa: Di n tích 10.557 ha, chi m 16,37% di n tích đ t t nhiên c a huy n. Nhĩm đ t này thích h p cho vi c tr ng các lo i cây hàng năm như lúa nư c và các lo i cây hoa màu. Nhĩm đ t đ vàng: Di n tích 50.124 ha, chi m 77,73% t ng di n tích đ t t nhiên c a huy n. Đây là nhĩm đ t chính c a huy n, nhĩm đ t này cĩ t ng canh tác dày, thành ph n cơ gi i n ng, tơi x p, cĩ hàm lư ng dinh dư ng cao thích h p cho vi c phát tri n các cây cơng nghi p dài ngày cĩ giá tr kinh t cao như: cà phê, ca cao, tiêu, đi u, cây ăn qu Nhĩm đ t đen: Cĩ di n tích 138 ha, chi m 0,28% t ng di n tích t nhiên c a huy n, ch y u là đ t đen trên đá Bazan. Nhĩm sơng su i, ao, h : di n tích 1.684 ha, chi m 2,61% t ng di n tích đ t t nhiên c a huy n. V i các lo i đ t đa d ng cĩ th tr ng đư c nhi u lo i cây tr ng khác nhau, đ c bi t thu n l i cho vi c phát tri n các mơ hình nơng lâm k t h p. Tình hình s d ng đ t c a huy n như sau: Đ t t nhiên là 64.439 ha, trong đĩ đ t nơng nghi p là 43.216 ha (chi m 67,06%), đ t lâm nghi p cĩ 7.671,43 ha (chi m 11,90%), đ t chưa s d ng là 6.076,41 ha (chi m 9,42%) bao g m: đ t sình l y, đ t đ i núi b c màu, đ t b ng chưa s d ng Di n tích đ t nơng nghi p chi m > 60% di n tích đ t t nhiên r t thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p t i đ a
- 41 phương, bên c nh đĩ n u c i t o, b i dư ng các lo i đ t chưa s d ng đưa vào s d ng s gĩp ph n phát tri n kinh t c a huy n . 3.1.1.4 Khí h u, thu văn * Khí h u Huy n Krơng Ana n m trong ti u vùng 2 Tây Nam Buơn Ma Thu t, phía B c và Đơng B c cĩ dãy núi cao bao b c. Khí h u đư c chia làm 2 mùa rõ r t là mùa mưa và mùa khơ. Mùa mưa kéo dài t tháng 5 đ n tháng 10, khí h u m và d u mát. Mùa khơ t tháng 11 đ n tháng 4 năm sau, khí h u mát và l nh đ u mùa, khơ nĩng cu i mùa, đ m th p, thư ng cĩ giĩ m nh. Nhi t đ khơng khí trung bình năm là: 23 24 0C. Tháng cĩ nhi t cao nh t là tháng 4: 29 0C. Tháng cĩ nhi t đ th p nh t là tháng 1: 18 0C. S gi n ng 2.000 2.325 gi /năm. Biên đ nhi t ngày và đêm cao: 10 0C. Lư ng mưa trung bình năm t : 1.464 mm/năm, lư ng mưa t p trung nhi u nh t vào tháng 7,8,9 (1.676 mm). m đ trung bình năm là 81 84%, m đ th p nh t là 71%, m đ cao nh t là 88%. B ng 3.1: M t s ch tiêu khí tư ng c a khu v c nghiên c u qua các năm Năm Y u t 2005 2006 2007 2008 2009 Nhi t đ TB năm ( 0C) 24,1 24,1 24,3 24,8 23,5 Lư ng mưa năm (mm) 1.206,3 1.454,4 1.551,2 1.435,3 1.464 Đ m TB năm (%) 80 81 82 80 82,5
- 42 B ng 3.2: S li u khí tư ng khu v c nghiên c u t 11/2009 đ n 7 /2010 Tháng XI XII I II III IV V VI VII Y u t Nhi t đ KK TB 24,3 22,6 20,7 20,8 22,6 21,1 20,7 22,8 24,4 (0C) Nhi t đ KK t i 31,0 30,7 30,7 31,0 30,7 28,5 30,7 31,0 32,0 cao ( 0C) Nhi t đ KK t i 2,0 14,7 16,0 15,5 14,7 15,5 16,0 15,5 19,5 th p ( 0C) Đ m KK (%) 88 88 81 79 85 85 81 79 87 T ng lư ng mưa 227,2 148,8 12,1 4,2 4,5 25,2 12,1 4,2 87,3 (mm) S ngày mưa 17 17 4 2 3 7 10 18 22 (ngày) T ng b c hơi 64,3 61,1 112,3 125, 4 113,1 124,2 131,1 125,4 69,5 (mm) T ng gi n ng 181,3 109,1 219,4 229,6 230,1 169,2 14,4 229,6 205,8 (gi ) (Ngu n: Trung tâm DB KTTV t nh Đ k L k) * Ch đ giĩ Hư ng giĩ chính là hư ng Đơng B c, nhưng nh cĩ s bao b c c a dãy núi phía B c và Đơng B c nên t i v trí cách m t đ t 2m t c đ giĩ ch cĩ 1 2,5 m/s, riêng vùng đ i núi đ cao 560 m cĩ t c đ giĩ l n hơn là 5,2 6 m/s đ cao 10 m. T c đ giĩ đây đ m b o khơng x y ra bão l n, r t thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p. * Thu văn Huy n Krơng Ana cĩ h th ng m t nư c khá d i dào do đư c bao b c b i sơng Sêrêpơk cùng v i h th ng h đ p, thác, su i nh và h th ng thu
- 43 l i. Ngồi ra, cịn h th ng m ch nư c ng m cũng đư c khai thác cho sinh ho t và ph c v cho s n xu t nơng nghi p khá n đ nh, đ m b o ch t lư ng. V i đ c đi m thu văn như trên cho phép huy n cĩ đi u ki n phát tri n s n xu t nơng nghi p, đ c bi t là cây cơng nghi p dài ngày. Ngồi ra, cịn là ti m năng l n đ phát tri n du l ch như thác Gia Long, xây d ng thu đi n Buơn Cuơr, giao lưu buơn bán v i các huy n khác. Tuy nhiên, v i ch đ thu văn như v y cũng gây ra khơng ít khĩ khăn, mưa l n gây ng p úng c c b gây thi t h i cho s n xu t nơng nghi p. Tĩm t t đ c đi m khí h u c a Đ k L k và so sánh v i yêu c u sinh thái c a cây ca cao th hi n qua b ng 3.3. B ng 3.3: So sánh yêu c u sinh thái c a cây ca cao v i đi u ki n sinh thái Đ k L k Yêu c u sinh thái đ i v i Đi u ki n sinh thái TT Ch tiêu cây ca cao Đ k L k Nhi t đ Nhi t đ trung bình 25 0C 23,5 0C 1 T i th p ≥10 0C 11 15 0C T ng tích ơn 7.900 8.700 8.500 9.000 2 Đ m trung bình 85% 83 85% Lư ng mưa bình 1.500 mm 1.600 2.000 mm 3 quân năm Khơng cĩ giĩ m nh thư ng Khơng cĩ giĩ m nh 4 Ch đ giĩ xuyên thư ng xuyên 5 Đ cao thích h p < 700 800 m Ph bi n 500 m Qua m t s ch tiêu khí h u c a Đ k L k cho th y: so v i yêu c u c a cây ca cao đ u đáp ng t t, cũng cĩ bi n đ ng nh nhưng khơng đáng k . Đây là m t vùng đ t cĩ nhi u ưu th đ phát tri n các lo i cây cơng nghi p cĩ giá tr kinh t
- 44 cao, trong đĩ cĩ cây ca cao. V n đ hi n nay ch n dịng ca cao nào cĩ kh năng sinh trư ng, phát tri n t t, cho năng su t cao và đ t ph m c p h t. Nh n xét: Nhìn chung v i đi u ki n t nhiên c a huy n Krơng Ana r t thu n l i cho vi c giao lưu buơn bán, h c h i kinh nghi m, trao đ i thơng tin v i các vùng lân c n, đ ng th i thu n l i cho vi c phát tri n nơng nghi p b n v ng. Đ i v i cây ca cao, đi u ki n c a huy n r t thu n l i cho cây sinh trư ng phát tri n, trên th c t cây ca cao là m t trong các cây cơng nghi p đang đư c huy n quan tâm phát tri n. 3.1.2 Vài nét đ c trưng c a khu v c nghiên c u * V trí đ a lý: Cơng ty cà phê Krơng Ana n m phía Nam huy n Krơng Ana, t nh Đ k L k, g m 4 xã và 1 th tr n: Xã Ea Na, xã Ea Bơng, xã Băng Adrênh và th tr n Buơn Tr p. Cơng ty cĩ tr s đĩng t i xã Ea Bơng, n m trên t nh l 2, cách th tr n Buơn Tr p 6 km, cách thành ph Buơn Ma Thu t 20 km v phía Nam. * Đ a hình: Cơng ty cà phê Krơng Ana n m trong kh i Bazan thu c Cao nguyên Buơn Ma Thu t, đ a hình c a Cơng ty chia c t nh nhưng tương đ i b ng ph ng và th p d n theo hư ng Đơng Nam. Đ a hình này thu n l i cho vi c phát tri n Nơng nghi p nĩi chung và cây ca cao nĩi riêng, gĩp ph n phát tri n kinh t huy n. * Đ t đai : T ng di n tích t nhiên c a Cơng ty là 2.323,5 ha, trong đĩ đ t nơng nghi p là 1.964,82 ha (chi m 84,56% t ng di n tích c a Cơng ty), đ t chuyên dùng là 338,65 ha (xây d ng cơ b n 12,59 ha; giao thơng 225,14 ha; h đ p ph c v cho s n xu t là 100,56 ha), đ t khác 3,48 ha. Đ t tr ng cà phê 1.633,83 ha, đ t tr ng ca cao 294,02 ha, đ t tr ng cao su là 37,02 ha. Đ t c a Cơng ty cĩ t ng canh tác dày trên 70 cm, c u t o đ t tơi x p, d th m nư c và thốt nư c t t, đ t cĩ thành ph n cơ gi i n ng, cĩ đ mùn cao. Theo k t qu phân tích c a vi n Khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên, m t s ch tiêu hố tính đ t đư c th hi n qua b ng 3.4.
- 45 B ng 3.4: M t s ch tiêu hố tính đ t khu v c nghiên c u Ch tiêu T ng 0 30 cm T ng 0 60 cm Ghi chú pH KCl 4,29 4,27 Chua Mùn (%) 3,65 2,73 TB Khá Đ m (%) 0,16 0,15 Khá P2O5 d tiêu (mg/100g đ t) 5,59 8,4 TB Khá K2O d tiêu (mg/100g đ t) 10,39 12,70 Trung bình (Ngu n: b mơn Th như ng Nơng hĩa trư ng Đ i h c Tây Nguyên) Qua b ng 3.4 cho th y: đ t Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana thu c lo i đ t chua (đ pH KCL : 4,27 4,29), lư ng mùn t trung bình đ n khá (2,73 3,65%), đ m m c khá (0,15 0,16%), lân d tiêu t trung bình đ n khá (5,59 8,4 mg/100g), Kali d tiêu m c trung bình (10,39 12,70 mg/100 g). Qua đĩ cho th y đ t Cơng ty phù h p cho tr ng cây lâu năm, đ c bi t là cây cà phê và ca cao. 3.2.2 Th c tr ng phát tri n ca cao t i huy n Krơng Ana Cơng ty cà phê Krơng Ana đư c thành l p ngày 6/4/1985. Ban đ u là m t xí nghi p, đ n năm 1993 đ i tên thành Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana. T ng di n tích t nhiên c a Cơng ty vào kho ng 2.325,5 ha trong đĩ di n tích đ t nơng nghi p kho ng 1.964,82 ha (năm 2004). Đ n năm 2004 tồn b di n tích đ t nơng nghi p c a Cơng ty đã đư c chuy n sang tr ng cây cơng nghi p, ch y u là tr ng cà phê (1.633,78 ha), cao su chi m di n tích ít (37,02 ha). Cây ca cao là cây tr ng m i c a Cơng ty, ch y u là tr ng thay th trên di n tích cà phê già c i khơng hi u qu . Ca cao đư c tr ng đ u tiên vào năm 2003, h u h t ph n l n di n tích đ t tr ng ca cao ch y u t p trung xã Ea Na thu c Cơng ty cà phê ca cao, hi n nay di n tích kho ng 1.893 ha. Di n tích ca cao chia ra làm 3 khu v c do 3 đ i qu n lý, nhìn chung do ngư i dân khơng đ u tư chăm sĩc nên ca cao sinh trư ng kém, sâu b nh nhi u, năng su t th p.
- 46 B ng 3.5: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm c a huy n Krơng Ana Năm Di n tích Năng su t S n lư ng (ha) (t n/ha) (t n) 2003 250 2004 300 2005 270 2006 271 2,3 27,6 2007 277 2,42 29,07 2008 254 1,97 23,64 2009 271 2,41 28,92 (Ngu n: Phịng Nơng nghi p huy n Krơng Ana) Qua b ng 3.5 cho th y: năm 2003, 2004 và 2005 huy n Krơng Ana m i b t đ u tr ng ca cao nên chưa cho s n lư ng. Đ n năm 2006 m i b t đ u cho thu ho ch vì v y năng su t và s n lư ng ca cao cịn ít. 3 350 300 2.41 2.5 270 2.42 300 271 2.3 277 271 250 254 1.97 250 2 200 1.5 150 1 100 0.5 27.6 29.07 23.64 28.92 50 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Năm Năng su t (t n/ha) Di n tích (ha) S n lư ng (t n/ha) Bi u đ 3.1: Di n tích, năng su t, s n lư ng ca cao qua các năm
- 47 3.2 Đánh giá kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao Theo s li u đo đư c vào gi a mùa mưa năm 2009, chúng tơi nh n th y: sau 6 năm tr ng các dịng ca cao đã t ra thích ng v i đi u ki n khí h u Đ k L k. S li u v kh năng sinh trư ng c a 5 dịng ca cao đư c ghi nh n qua b ng 3.6. B ng 3.6: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau tr ng 6 năm (2003 2009) Chi u cao Đ cao phân Đư ng kính Đư ng kính STT Tên dịng cây (m) cành (cm) g c (cm) tán (m) 1 TD1 2,13 a 27,25 9,14 a 2,75 a 2 TD3 1,8 3 b 26,2 0 8,99 ab 2,66 a 3 TD5 1,99 ab 27,01 8,47 b 2,85 a 4 TD6 2,03 ab 27,26 9,00 ab 2,17 b 5 TD10 1,90 b 26,49 8,94 ab 2,70 a TB 1,97 26,84 8,90 2,62 CV% 4,8 3,7 9,1 LSD 5% 0,17 0,60 0,45 Qua b ng 3.6 cho th y: Chi u cao cây bi n đ ng t 1,83 2,13 m, trung bình đ t 1,97 m. Dịng cĩ chi u cao cây cao nh t là dịng TD1 (2,13 m), th p nh t là dịng TD3 (1,83 m). Qua x lý thơng kê dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD3 và TD10, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD5 và TD6. Đ cao phân cành: do tr ng b ng cây ghép nên đ cao phân cành th p và khơng cĩ s chênh l ch đáng k gi a các dịng ca cao, bi n đ ng t 26,2 27,26 cm; trung bình đ t 26,84 cm. Đư ng kính g c: bi n đ ng t 8,47 9,14 cm; trung bình đ t 8,90 cm, dịng cĩ đư ng kính g c l n nh t là TD1 đ t 9,14 cm, th p nh t là dịng TD5 (8,47 cm). Qua x lý th ng kê dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD5, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD3, TD6 và TD10.
- 48 Đư ng kính tán: v i kho ng cách tr ng: 3x3 m, đư ng kính tán c a 5 dịng ca cao khơng cĩ s bi n đ ng l n (2,17 2,85 m), trung bình đ t 2,62 m. Dịng cĩ đư ng kính tán l n nh t là TD5 đ t 2,85 m, đư ng kính tán nh nh t là dịng TD6 (2,17 m). Qua x lý th ng kê cho th y các dịng TD1, TD3, TD5 và TD10 sai khác khơng cĩ ý nghĩa th ng kê, nhưng khác bi t cĩ ý nghĩa v i dịng TD6. 30 27.25 26.2 27.01 27.26 26.49 25 20 Chi u cao cây (m) Đ cao phân cành (cm) 15 Đư ng kính g c (cm) 9.14 8.99 9 8.94 10 8.47 Đư ng kính tán (m) 2.75 2.66 52.13 2.85 2.17 2.7 1.83 1.99 2.03 1.9 0 TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Bi u đ 3.2: Sinh trư ng c a 5 dịng ca cao sau 6 năm tr ng (2003 2009) Qua đánh giá tình hình sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao. K t qu đư c ghi nh n b ng 3.7. B ng 3.7: Đ c đi m sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng Ca cao Tên dịng Đ c đi m TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Sinh trư ng Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình C u trúc tán R ng R ng R ng R ng R ng Lá/cây Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Trung bình Màu s c ch i Xanh nh t Đ Đ Đ đ m Đ nh t
- 49 Nhìn chung các dịng ca cao đ u sinh trư ng m c đ trung bình, c u trúc tán r ng, lá trên cây trung bình. Màu s c ch i non cĩ thay đ i gi a các dịng: t đ nh t đ n đ đ m, riêng dịng TD1 ch i non cĩ màu xanh nh t. 3.3 Đánh giá năng su t và ph m c p h t c a 5 dịng Ca cao B ng 3.8: Mơ t đ c đi m hình thái qu c a 5 dịng ca cao Hình thái qu STT Tên dịng Màu s c V Cu ng Chĩp 1 TD1 Vàng S n sùi Th t nh L i 2 TD3 Tím đ m Láng Th t nh Nh n 3 TD5 Vàng Láng Khơng th t L i 4 TD6 Tím nh t Láng Th t nh Nh n 5 TD10 Vàng S n sùi nh n L i Qua b ng 3.8 cho th y: các dịng TD1, TD5, TD10 khi qu chín đ u cĩ màu vàng, riêng dịng TD3 và TD6 cĩ màu tím nh t ho c tím đ m. Nh ng dịng cĩ v qu láng là TD3, TD5 và TD6. Riêng dịng TD1 và TD10 b m t v qu s n sùi. V cu ng qu đa s các dịng đ u cĩ th t nh , riêng dịng TD5 khơng th t và dịng TD10 cu ng qu nh n. Chĩp qu l i ho c nh n, nh ng dịng cĩ chĩp qu l i là TD1, TD5 và TD10, hai dịng cĩ chĩp qu nh n là TD3 và TD6. B ng 3.9: M t s ch tiêu v qu ca cao Tr ng lư ng Tr ng Rãnh sơ Rãnh th STT Tên dịng qu (g) lư ng v (g) c p (cm) c p (cm) 1 TD1 449,6 262,0 0,16 0,20 2 TD3 386,0 247,4 0,15 0,18 3 TD5 417,0 234,6 0,14 0,16 4 TD6 372,0 248,5 0,15 0,15 5 TD10 427 ,0 293,3 0,17 0,22
- 50 Qua b ng 3.9 cho th y: Tr ng lư ng qu bi n đ ng t 372 499,6 g. Nh ng dịng ca ca cĩ tr ng lư ng qu trên 400 g là TD1, TD5, TD10 (417 449,6g), dịng cĩ tr ng lư ng qu cao nh t là TD1 (449,6 g), th p nh t là dịng TD6 (372,0 g). Tr ng lư ng v qu bi n đ ng t 234,6 293,3 g. Tr ng lư ng v qu cao nh t là dịng TD10 (293,3 g) và th p nh t là dịng TD5 (234,6 g). Rãnh sơ c p và rãnh th c p c a các dịng ca cao sâu hay nơng cĩ liên quan đ n tr ng lư ng v cao hay th p. Nh ng dịng ca cao cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì tr ng lư ng v cao. K t qu c a b ng 3.9 cho th y: dịng TD10 và TD1 cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì tr ng lư ng v cao (262,0 293,3g). B ng 3.10: Kích thư c qu c a 5 dịng ca cao Kích thư c qu STT Tên dịng Dài (cm) R ng (cm) Dày v (cm) 1 TD1 18,4 7,5 1,31 2 TD3 16,4 6,9 1,15 3 TD5 15,5 7,4 1,10 4 TD6 17,4 7,0 1,12 5 TD10 19,1 7,3 1,32 Chi u dài qu c a các dịng ca cao bi n đ ng t 15,5 19,1 cm, dịng TD10 cĩ chi u dài qu dài nh t (19,1 cm), k đ n là dịng TD1 (18,4 cm), chi u dài qu ng n nh t là dịng TD5 (15,5 cm). Chi u r ng qu c a các dịng ca cao bi n đ ng t 6,9 7,5 cm. Trong đĩ dịng TD1 cĩ chi u r ng qu to nh t (7,5 cm), chi u r ng qu nh nh t là dịng TD3 (6,9 cm). T k t qu c a b ng 3.9 cho th y nh ng dịng ca cao cĩ rãnh sơ c p và rãnh th c p sâu thì v dày (ví d : dịng TD10 và TD1 cĩ rãnh sâu nên cĩ v dày: 1,31 1,32 cm). Nh ng dịng TD3, TD5 và TD6 cĩ v m ng hơn (1,10 1,15 cm).
- 51 Ngồi đánh giá đ c đi m v qu chúng tơi cịn nghiên c u v h t c a các dịng ca cao. Cây ca cao cũng gi ng như các lo i cây tr ng khác, h t ca cao là s n ph m thu ho ch cu i cùng, cĩ nh hư ng tr c ti p đ n năng su t và ch t lư ng c a s n ph m ch bi n và là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng trong vi c ch n gi ng. Các ch tiêu v h t c a các dịng ca cao đư c ghi nh n b ng 3.11 và 3.12. B ng 3.11: M t s ch tiêu v h t c a 5 dịng ca cao Tr ng lư ng Tr ng lư ng Tr ng lư ng S lư ng STT Tên dịng h t tươi/qu h t khơ/qu 1 h t khơ h t/qu (gam) (gam) (gam) 1 TD1 34,4 104,7 40,09 1,08 2 TD3 35,8 93,2 37,82 0,64 3 TD5 36,5 100,0 39,42 1,01 4 TD6 35,0 94,2 36,73 0,65 5 TD10 35,7 98,7 39,51 0,78 Qua b ng 3.11 cho th y: S lư ng h t/qu c a các dịng ca cao khơng cĩ s bi n đ ng l n (34,4 36,5 h t/qu ). Tr ng lư ng h t tươi/qu bi n đ ng t 93,2 104,7 g. Dịng cĩ tr ng lư ng h t tươi/qu cao nh t là dịng TD1 (đ t 104,7g), k đ n là dịng TD5 (100,0g), th p nh t là dịng TD3 (93,2 g). Nh ng dịng cĩ tr ng lư ng h t tươi/qu cao thì tr ng lư ng h t khơ/qu cũng cao. Theo tiêu chu n đ ch n l c dịng ca cao thì tr ng lư ng h t khơ/qu ph i đ t > 30g. K t qu cho th y 5 dịng ca cao trong thí nghi m đ u đ t tiêu chu n này. (Th.S. Đào Th Lam Hương, 2005)[25] Tr ng lư ng 1 h t khơ c a các dịng ca cao bi n đ ng t 0,64 1,08g. Dịng cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ cao nh t là dịng TD1 (1,08 g), k đ n là dịng
- 52 TD5 (1,01g). Nh ng dịng cịn l i cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ đ u nh hơn 1g (0,64 0,78 g). Theo tiêu chu n ch n gi ng t t c a Vi n khoa h c k thu t Nơng Lâm nghi p Tây Nguyên thì tr ng lư ng 1 h t khơ ph i > 1 g, như v y trong 5 dịng ca cao ch cĩ 2 dịng đ t tiêu chu n này, đĩ là dịng TD1 và TD5. B ng 3.12: Kích thư c và đ c đi m h t c a 5 dịng ca cao STT Tên dịng Dài (cm) R ng (cm) Dày (cm) Đ c đi m 1 TD1 2,03 0,75 0,49 H t dài, dày 2 TD3 1,95 0,65 0,41 H t d ài, d t 3 TD5 1,95 0,66 0,44 H t dài, d t 4 TD6 1,94 0,61 0,42 H t dài, d t 5 TD10 1,88 0,71 0,46 H t ng n, trịn Qua b ng 3.12 cho th y các ch tiêu v chi u dài, chi u r ng và đ dày h t đ u cĩ liên quan đ n tr ng lư ng h t khơ, các dịng cĩ chi u dài, chi u r ng và đ dày h t l n thì tr ng lư ng h t khơ s cao và ngư c l i như dịng TD1 và TD10 cĩ chi u dài, chi u r ng và đ dày h t l n nên tr ng lư ng h t cũng l n. V đ c đi m hình thái h t: Dịng TD3, TD5, TD6 đ u cĩ d ng h t dài và d t, dịng TD1 h t dài, dày và TD10 l i cĩ d ng h t ng n, trịn. Qua đánh giá năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010. K t qu đư c ghi nh n qua b ng 3.13.
- 53 B ng 3.13: Năng su t c a 05 dịng ca cao trong niên v 2009 2010 Tên Năng su t h t Năng su t STT S qu /cây/năm dịng (kg h t khơ/cây/năm) (t n h t khơ/ha) 1 TD1 21,28 a 0,96 a 1,06 a 2 TD3 19,00 b 0,88 a 0,97 a 3 TD5 19,70 ab 0,90 a 0,90 a 4 TD6 19,25 b 0,87 a 0,96 a 5 TD10 20,50 ab 0,92 a 1,02 a TB 19,94 0,90 0,98 CV% 5,1 1,0 1,0 LSD 5% 1,84 0,16 0,17 S lư ng qu /cây/năm bi n đ ng t 19,00 21,28 qu . Dịng cĩ s lư ng qu /cây nhi u nh t là dịng TD1 đ t 21,28 qu , k đ n là dịng TD10 (20,50 qu /cây). Nh ng dịng cịn l i cĩ s qu trên cây t 19,00 19,70 qu /cây/năm. Qua x lý th ng kê cho th y dịng TD1 sai khác cĩ ý nghĩa v i dịng TD3 và TD6, nhưng khơng cĩ ý nghĩa v i dịng TD5 và TD10. Năng su t h t khơ/cây/năm bi n đ ng t 0,87 0,96 kg h t khơ. Dịng cĩ năng su t h t khơ/cây/năm cao nh t là TD1 (0,96 kg h t khơ), k đ n là dịng TD5 và TD10 (0,90 0,92 kg h t khơ), th p nh t là dịng TD6 (0,87 kg h t khơ). Qua x lý th ng kê gi a các dịng khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa. Nhìn chung năng su t h t khơ/ha c a 5 dịng ca cao cịn th p. Hai dịng cĩ năng su t h t khơ/ha > 1 t n là TD1 và TD10, nh ng dịng cịn l i cĩ năng su t < 1 t n là TD3, TD5 và TD6. Qua x lý th ng kê gi a các dịng khơng cĩ s khác bi t cĩ ý nghĩa.
- 54 25 21.28 20.5 19.7 19.25 20 19 S qu /cây/năm 15 Năng su t h t (kg h t khơ/cây/năm) 10 Năng su t (t n h t khơ/ha) 5 0.96 0.88 0.9 0.87 0.92 1.06 0.97 0.9 0.96 1.02 0 TD1 TD3 TD5 TD6 TD10 Bi u đ 3.3: Năng su t c a 05 dịng ca cao niên v 2009 2010 3.4 Đánh giá tình hình sâu b nh h i c a 5 dịng ca cao 3.4.1 Thành ph n sâu h i, t l h i và m c đ gây h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây ca cao * Thành ph n sâu h i ch y u trên cây ca cao K t qu đi u tra t i khu v c nghiên c u, chúng tơi đã xác đ nh đư c thành ph n các lo i sâu h i xu t hi n trên cây ca cao đư c th hi n qua b ng 3.14
- 55 B ng 3.14: Thành ph n sâu h i trên cây ca cao Tên lồi M c đ ph TT Tên Vi t B ph n b h i bi n Tên khoa h c Nam 1 B xít mu i Helopeltis sp. Qu , lá, ch i non +++ Apogonia spp. 2 B cánh c ng Lá +++ Adoretus spp. 3 Câu c u Hypomeces sp. Lá + Brachytrupes 4 D mèn G c, thân + portentosus 5 M i Odontotermes sp. G c, r + 6 R p mu i Toxoptera sp. Lá, qu , hoa, ch i ++ 7 R p sáp Pseudococus spp. Qu , lá, ch i ++ Pagodeilla 8 Sâu bao Lá + hekmeyeri 9 Sâu đ c thân Zeuzera sp. Thân, cành ++ Sâu đ c v Criptophlebia 10 Qu + trái ncarpa 11 Sâu đo xám Hyposidratalaca Lá + 12 Sâu khoang Prodenia litura Lá +++ 13 R p v y xanh Coccus viridis Lá, qu , hoa + 14 Sâu rĩm Euproctis spp. Lá + Melanchroia 15 Sâu xám Lá + mexcana Ghi chú: + : T n su t b t g p 60% (r t ph bi n).
- 56 Qua b ng 3.14 cho th y cĩ 15 lồi cơn trùng xu t hi n trên vư n ca cao t i xã EaNa thu c Cơng ty cà phê ca cao Krơng Ana. Trên vư n cĩ các lồi sâu h i ph bi n là câu c u, d mèn, m i, sâu bao, sâu đ c v trái, sâu đo sám, r p v y xanh, sâu rĩm, sâu xám v i m c đ ph bi n là (+). R p mu i, r p sáp và sâu đ c thân cĩ m c đ ph bi n (++) cịn các lồi b xít mu i, b cánh c ng và sâu khoang cĩ m c đ r t ph bi n (+++). Trong đĩ, b xít mu i, b cánh c ng và sâu đ c thân gây h i t t c các đ t đi u tra cịn các lồi khác ch xu t hi n trong m t th i gian nh t đ nh như r p mu i ch y u xu t hi n vào cu i mùa mưa đ u mùa khơ, r p sáp xu t hi n vào mùa khơ khi m đ khơng khí th p. Qua đĩ cho th y các lồi sâu h i đ s ng và phát tri n ph i cĩ đi u ki n mơi trư ng s ng thích h p. Ngồi ra, s xu t hi n c a các lồi sâu h i cịn ph thu c vào t ng th i đi m sinh trư ng và phát tri n c a cây ca cao: B xít mu i, r y m m, sâu khoang, sâu rĩm, câu c u xu t hi n và gây h i theo chu kỳ ra đ t non, qu non, hoa c a cây ca cao. Sâu đ c v trái ch xu t hi n v i m t đ cao khi trên vư n ca cao cĩ nhi u qu . Trên cơ s đi u tra phát hi n thành ph n lồi, d a vào m c đ ph bi n, chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n sâu h i ch y u trên cây ca cao t i khu v c nghiên c u g m 6 lồi: 1. B xít mu i 4. Sâu đ c thân 2. B cánh c ng 5. R p sáp 3. Sâu khoang 6. R p mu i *T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u Sau khi xác đ nh đư c thành ph n m t s sâu h i ch y u trên cây ca cao, chúng tơi đã ti n hành đi u tra v t l h i và m c đ h i. K t qu đư c ghi nh n qua b ng 3.15.
- 57 B ng 3.15: T l h i, m c đ h i c a m t s lồi sâu h i ch y u trên cây Ca Cao t i 4 th i đi m khác nhau (%) Sâu h i B B Sâu Sâu R p R p xít cánh khoang đ c sáp mu i Th i đi m mu i c ng thân GI A TLH 63,15 57,30 56,40 16,63 6,40 15,65 MÙA MƯA MĐH 47,45 14,55 15,01 5,57 1,60 7,83 (T7 8) CU I TLH 58,81 41,38 47,59 20,45 8,71 22,25 MÙA MƯA MĐH 29,75 10,41 11,92 6,76 2,15 11,09 (T9 10) Đ U TLH 42,72 34,05 38,22 23,68 26,59 20,51 MÙA KHƠ MĐH 21,41 9,00 9,56 8,00 13,35 4,68 (T11 12) GI A TLH 36,43 32,01 35,93 24,84 38,60 18,76 MÙA KHƠ (T1 MĐH 9,14 8,04 8,55 8,31 29,03 5,16 2) Qua b ng 3.15 chúng tơi nh n th y: B xít mu i xu t hi n và gây h i trong su t th i gian đi u tra v i t l h i t 36,43% 63,15%, m c đ h i t 9,14% 47,45%. Chúng gây h i n ng nh t vào gi a mùa mưa v i t l h i là 47,54%, m c đ h i n ng (47,45%), sau đĩ t l h i, m c đ h i gi m d n đ n gi a mùa khơ v i t l h i th p nh t (36,43%),
- 58 m c đ h i nh (9,14%). So v i các lo i sâu h i khác, t l và m c đ h i c a b xít mu i cao hơn h n, đi u đĩ cho th y đây là lồi sâu h i đáng quan tâm nh t trên ca cao. B cánh c ng và sâu khoang cĩ t l h i cao t gi a đ n cu i mùa mưa, bi n đ ng t 41,38 57,30%. Do trong th i gian này lư ng mưa l n, ch i non, lá non ra nhi u nên b cánh c ng và sâu khoang ăn khuy t c lá. T đ u đ n gi a mùa khơ t l h i cĩ xu th gi m d n, gi a mùa khơ ch cịn 32,01%. Tương t , m c đ b h i cao nh t vào gi a mùa mưa t 14,55%, đ n gi a mùa khơ gi m ch cịn 8,04% v i m c đ h i nh thì b cánh c ng và sâu khoang chưa gây nh hư ng nhi u đ n sinh trư ng c a cây ca cao. Sâu đ c thân cĩ t l h i bi n đ ng t 16,63% 24,84%, v i m c đ h i nh (t 5,57% 8,31%). T l h i đ t cao nh t vào gi a mùa khơ (24,84%) và th p nh t vào gi a mùa mưa (16,63%). R p sáp cĩ t l h i bi n đ ng t 6,40 38,60% v i m c đ h i t 1,60 29,03%. Vào gi a mùa mưa r p sáp ch xu t hi n ít, khơng đáng k , t l h i ch đ t 6,40% v i m c đ h i nh (1,60%), sau đĩ tăng d n và đ t cao nh t vào gi a mùa khơ v i t l h i là 38,60%, m c đ h i n ng (29,03%). R p mu i cĩ t l h i bi n đ ng t 15,65 22,25% v i m c đ h i t 4,68 11,09%. R p mu i cĩ t l h i cao nh t vào cu i mùa mưa (22,25%) ng v i m c đ h i trung bình. Vào đ u mùa khơ r p mu i ch gây h i m c đ nh (4,68%).
- 59 70 (%) 60 B xít mu i 50 B cánh c ng Sâu khoang 40 Sâu đ c thân R p sáp 30 R p mu i 20 10 0 Mùa Gi a mùa mưa Cu i mùa mưa Đ u mùa khơ Gi a mùa khơ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Bi u đ 3.4: T l h i c a các lồi sâu h i ch y u (%) 50 45 B xít mu i 40 B cánh c ng 35 Sâu khoang 30 Sâu đ c thân 25 R p sáp 20 R p mu i 15 10 5 0 Mùa Gi a mùa mưa Cu i mùa mưa Đ u mùa khơ Gi a mùa khơ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Bi u đ 3.5: M c đ h i c a các lồi sâu h i ch y u Qua bi u đ 3.4 và 3.5 chúng tơi nh n th y các lồi sâu khoang, b cánh c ng, b xít mu i và r p sáp là cĩ t l h i và m c đ h i bi n đ ng m nh qua 4 th i đi m đi u tra.
- 60 3.4.2 Thành ph n b nh h i, t l b nh và ch s b nh c a m t s lo i b nh h i ch y u trên cây Ca cao * Thành ph n b nh h i ch y u K t qu đi u tra chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n các lo i b nh h i xu t hi n trên cây ca cao, th hi n qua b ng 3.16. B ng 3.16: Thành ph n b nh h i trên vư n ca cao Tên lồi M c đ ph B ph n STT Tên Vi t bi n Tên khoa h c b h i Nam 1 Cháy lá Alternaria sp Lá + 2 Thán thư Colletotrichum sp Lá + 3 Th i qu Phytophthora palmivora Qu +++ Collectotrichum 4 Khơ thân Thân, cành ++ gloeosporioides Khơ ngư c Oncobasidium 5 Cành ++ cành theobromae 6 N m h ng Corticium salmonicolor Thân, cành +++ 7 B nh héo rũ Ceratocystis fimbrata Cành, lá + Ghi chú: + : T n su t b t g p 60% (r t ph bi n). Qua b ng 3.16 cho th y cĩ 7 b nh h i xu t hi n trên cây ca cao, trong đĩ b nh th i qu và n m h ng xu t hi n ch y u trong mùa mưa, các b nh khơ thân và khơ ngư c cành xu t hi n nhi u vào mùa khơ. B nh th i qu và b nh n m h ng xu t hi n r t ph bi n (+++), b nh khơ thân và khơ ngư c cành xu t hi n ph bi n (++). D a vào m c đ ph bi n, chúng tơi xác đ nh đư c thành ph n các lo i b nh h i ch y u trên cây ca cao là:
- 61 1. B nh th i qu 3. B nh khơ thân 2. B nh n m h ng 4. B nh khơ ngư c cành B ng 3.17: T l b nh và ch s b nh c a m t s b nh h i ch y u 4 th i đi m khác nhau (%) B nh h i Khơ N m Th i qu Khơ thân ngư c h ng Th i đi m cành GI A MÙA 58,30 33,02 8,65 6,15 TLB MƯA (T7 8) 45,28 3,68 0,97 0,81 CSB 41,60 30,39 12,01 10,71 CU I MÙA TLB MƯA (T9 10) 32,33 10,15 3,86 3,50 CSB 28,60 24,45 18,75 Đ U MÙA TLB 25,80 KHƠ (T11 12) CSB 15,90 15,39 13,99 6,19 TLB 21,45 23,73 16,30 20,61 GI A MÙA KHƠ (T1 2) CSB 10,15 10,08 5,45 12,00 Qua b ng 3.17 cho th y: B nh th i qu cĩ t l b nh bi n đ ng t 21,45% 58,30%, ch s b nh bi n đ ng t 10,15% 45,28%. B nh gây h i n ng nh t vào gi a mùa mưa v i t l b nh là 58,30% và ch s b nh là 45,28% (m c đ h i n ng), sau đĩ t l b nh và ch s b nh gi m d n và đ n gi a mùa khơ là th p nh t (t l b nh là 21,45%, ch s b nh 10,15% (m c đ h i nh ). So v i các b nh khác, t l b nh và ch s
- 62 b nh th i qu là cao hơn h n. Đây là b nh h i nguy hi m nh t trên vư n ca cao kinh doanh. B nh n m h ng cĩ t l b nh bi n đ ng t 23,73 33,02%, ch s b nh bi n đ ng t 3,68 15,39%. Qua đĩ cho th y, t l và ch s b nh c a b nh n m h ng bi n đ ng qua các th i đi m khơng tương ng v i nhau, c th : Vào gi a mùa mưa t l b nh đ t cao nh t (33,02%) sau đĩ gi m d n đ n m c th p nh t vào gi a mùa khơ (23,73%). Ngư c l i, vào gi a mùa mưa b nh m i ch gây h i nh nên ch s b nh là th p nh t (3,68%), sau đĩ tăng d n và đ n đ u mùa khơ ch s b nh đ t cao nh t (15,39%) v i m c đ h i trung bình. B nh khơ thân cĩ t l b nh bi n đ ng t 8,65 24,45%, ch s b nh t 0,97 13,99%. B nh này gây h i m nh nh t là vào đ u mùa khơ v i t l b nh là 24,45%, ch s b nh 13,99% (gây h i m c nh ). B nh khơ ngư c cành cĩ quy lu t phát tri n g n gi ng như b nh khơ thân, t c t l b nh và ch s b nh cũng tăng d n t gi a mùa mưa đ n đ u mùa khơ và đ t đ nh vào gi a mùa khơ, c th t l b nh tăng t 6,15% lên 20,61%, ch s b nh tăng t 0,81% lên 12% (m c đ h i nh ). 70 60 50 40 % 30 20 10 0 GI A MÙA MƯA (T7 CU I MÙA MƯA (T9 Đ U MÙA KHƠ (T11 GI A MÙA KHƠ (T1 8) 10) 12) 2) Th i qu N m h ng Khơ thân Khơ ngư c cành Bi u đ 3.6: T l b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao
- 63 50 45 40 35 30 % 25 20 15 10 5 0 GI A MÙA MƯA CU I MÙA MƯA Đ U MÙA KHƠ GI A MÙA KHƠ (T7 8) (T9 10) (T11 12) (T1 2) Th i qu N m h ng Khơ thân Khơ ngư c cành Bi u đ 3.7: Ch s b nh c a các b nh h i ch y u trên ca cao Qua bi u đ 3.6 và 3.7 chúng tơi nh n th y đư ng bi u di n TLB b nh th i qu gi m d n t gi a mùa mưa đ n gi a mùa khơ, trong khi đĩ CSB gi m m nh. Nguyên nhân là do vào mùa khơ m đ th p khơng phù h p cho s n y m m, phát tán c a bào t và s phát tri n c a s i n m .
- 64 K T LU N VÀ KI N NGH 1. K T LU N T nh ng k t qu thu đư c chúng tơi rút ra m t s k t lu n sau: 1.1 Huy n Krơng Ana cĩ di n tích tr ng ca cao là 271 ha, đây là huy n cĩ di n tích ca cao l n nh t trong tồn t nh. Đi u ki n sinh thái c a Đ k L k hồn tồn phù h p v i yêu c u sinh trư ng, phát tri n c a cây ca cao. 1.2 Nhìn chung kh năng sinh trư ng, phát tri n c a 5 dịng ca cao đ u m c trung bình th hi n qua các ch tiêu chi u cao cây, đư ng kính g c và đư ng kính tán. 1.3 Hai dịng ca cao cĩ tr ng lư ng 1 h t khơ đ t tiêu chu n > 1 gam là dịng TD1 (1,08 g) và dịng TD5 (1,01 g). 1.4 Nhìn chung năng su t h t khơ/ha c a 5 dịng ca cao cịn th p. Hai dịng cĩ năng su t h t khơ/ha > 1 t n là TD1 và TD10, nh ng dịng cịn l i cĩ năng su t < 1 t n là TD3, TD5 và TD6. 1.5 V sâu h i cĩ 6 lồi ch y u là: B xít mu i, sâu đ c thân, b cánh c ng, sâu khoang, r p sáp và r p mu i. Trong đĩ, 3 lồi sâu h i nh hư ng l n đ n sinh trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng h t ca cao là: b xít mu i, b cánh c ng và sâu khoang. 1.6 V b nh h i cĩ 7 lo i b nh ch y u, trong đĩ: b nh th i qu , b nh n m h ng là hai b nh gây h i n ng trên ca cao. 2. KI N NGH 2.1 C n ti p t c theo dõi các dịng ca cao đ cĩ k t lu n chính xác trong vi c ch n l c các dịng ca cao sinh trư ng t t, cho năng su t cao đ cĩ k ho ch đưa vào s n xu t đ i trà. 2.2 Ti p t c đi u tra s phát sinh, phát tri n c a m t s lồi sâu, b nh h i ch y u đ cĩ bi n pháp phịng tr h u hi u, gĩp ph n nâng cao năng su t và ch t lư ng h t.
- 1 DANH M C TÀI LI U THAM KH O I. Tài li u ti ng vi t 1. Tr n Loan Anh (2006), “ Kh o nghi m và đánh giá tính thích ng c a các dịng ca cao ch n l c trong nư c t i Dak Lak”, Lu n văn t t nghi p Trư ng đ i h c Tây Nguyên. 2. Báo cáo Cơng ty Cargill và ED& Fman(2006 2007). 3. Báo cáo tĩm t t, Rà sốt, đi u ch nh quy ho ch phát tri n ca cao các t nh phía Nam (Vi t Nam) đ n năm 2015 và đ nh hư ng đ n năm 2020 , B Nơng nghi p và phát tri n Nơng thơn (2008). 4. D án phát tri n ca cao Đ k L k, thu n l i, khĩ khăn, gi i pháp phát tri n và nh ng ki n ngh h tr s n xu t ( UBND t nh Đ k L k – S Nơng Nghi p Và Phát tri n nơng thơn ). 5. D án phát tri n s n xu t ca cao b n v ng t i các nơng h Đ k L k “Success Alliance ”. Mã d án: J395.B. 6. Đào Th Lam Hương, đ tài nghiên c u (2005), Nghiên c u ch n t o gi ng và cơng ngh nhân gi ng ca cao, t i Đ kL k, Lâm Đ ng, Bình Phư c 7. Ph m H ng Đ c Phư c (2003), K thu t tr ng ca cao Vi t Nam. Trư ng Đ i H c Nơng Lâm Thành Ph H Chí Minh , NXB Đ i H c Qu c Gia TP H Chí Minh. 8. Ph m H ng Đ c Phư c (2006). K thu t tr ng ca cao Vi t Nam . 9. Phan Qu c S ng (1997), “ Hư ng d n k thu t tr ng, chăm sĩc, ch bi n ca cao”. Tài li u do vi n nghiên c u Cà phê in và phát hành. 10. Tri n v ng Vi t Nam. NXB Nơng nghi p, Thành Ph H Chí Minh, 183 trang. 11. Nguy n Văn Uy n và Nguy n Tài Sum (1996), Ca cao th gi i và tri n v ng Vi t Nam . NXB Nơng nghi p, Thành Ph H Chí Minh, 183 trang.
- 2 12. Nguy n Văn Uy n (1999), Hư ng d n k thu t tr ng ca cao . NXB Nơng Nghi p TP H Chí Minh. 13. Vi n B o V Th c V t (1997), Phương pháp nghiên c u b o v th c v t t p 1: phương pháp đi u tra cơ b n d ch h i nơng nghi p và thiên đ ch c a chúng , nhà xu t b n Nơng nghi p, 99 trang. 14. Vi n quy ho ch và thi t k nơng nghi p (1998), “ T ng quan v phát tri n cây ca cao Vi t Nam ”. II. Tài li u ti ng Anh 15. A.B. Eskes and C. Lanaud (1997), Le cacayer . 623 pages. 16. Benton ,C. and Jane Belfield (1993), joseph Grows Cocoa. Voore Business Systems, Papua New Giunea. 17. D. paulin, G Moussu, P. Lachenand, A.B. Eskes (1994), Genetic analysic of a factorial crossing scheme with cocoa hybryds Tested in four locations in Ivory coast . In: International cocoa conference. pp.73 – 83. 18. D. paulin, A.B. Eskes, 1995. Le cacayer . pp. 5 – 18. 19. Degeus, J.G (1973), Fertilizer guide for the tropics and subtropics , Centre d ’Etude de I’ azots Zunich. 20. Guest, D.I.; Anderson, R.D.; Foard, H.J.; Phillips, D.; Worbys, S. and Middleton, R.M (1994), Long – term control of Phytophthora diseases of cocoa using trunk – injected phosphonate, Plan Pathology, 43, 479 492. 21. Wood,and Lass R. A (1985), Cocoa Tree , Fourth Edition MPG Books Ltd. Bodmin, Cornwall. 22. Hill D.S, Waller J.M (1998). Pest and diseases of Tropical Crops. Volum 2. 23. J.Braudeau (1984), Cây ca cao, NXB Nơng Nghi p Hà N i. (Đồn Bá Phương d ch), trang 57. 24. G.A.R. Wood, R.A. Lass (1985). Cocoa (Fourth edition). London United Kingdom Longman. 462 pages.
