Luận văn Chiến tranh du kích ở Đăk Lăk giai đoạn 1965 -1968

Nội dung text: Luận văn Chiến tranh du kích ở Đăk Lăk giai đoạn 1965 -1968

1. B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO ĐI HC HU TRƯNG ĐI HC SƯ PHM TRN TH LAN CHIN TRANH DU KÍCH ĐĂK LĂK GIAI ĐON 1965 1968 Chuyên ngành: Lch s Vit Nam Mã s: 60 22 54 LUN VĂN THC SĨ S HC NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. NGUYN VĂN HOA HU, NĂM 2010 i
2. LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu riêng ca tơi, các s liu và kt qu nghiên cu nêu trong lun văn là trung thc, đưc các đng tác gi cho phép s dng và chưa tng đưc cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nghiên cu nào khác. H tên tác gi TRN TH LAN ii
3. Đ đưc tham gia và hồn tt khố hc đào to Thc sĩ (2008 2010), tơi xin đưc bày t lịng bit ơn sâu sc đn s quan tâm và to điu kin giúp đ ca Ban Ch nhim Khoa D b To ngun, lãnh đo Trưng Đi hc Tây Nguyên, quý Thy Cơ giáo khoa Lch s Trưng Đi hc Sư phm Hu và Đi hc Khoa hc Hu, Phịng Đào to sau đi hc. Đ hồn thành lun văn, tơi xin cm ơn s giúp đ v tư liu ca Trung tâm Lưu tr Quc gia II, Ban Nghiên cu lch s Đng Tnh u Đăk Lăk, Ban Khoa hc Lch s quân s B Ch huy Quân s tnh Đăk Lăk, Bo tàng tnh Đăk Lăk. Đc bit, tơi xin bày t lịng bit ơn sâu sc đn TS. Nguyn Văn Hoa, ngưi Thy đã to điu kin và tn tình hưng dn trong quá trình thc hin lun văn. Xin bày t lịng bit ơn đn gia đình, ngưi thân, bn bè và đng nghip đã luơn iii
4. đng viên, h tr kp thi cho tơi hồn thành tt khố hc. Hu, tháng 9 năm 2010 Tác gi Trn Th Lan iv
5. M ĐU 1. LÝ DO CHN Đ TÀI Chin tranh du kích là mt trong nhng phương thc tin hành chin tranh ch yu ca nhân dân Vit Nam trong hai cuc kháng chin chng thc dân Pháp và đ quc M xâm lưc. Bng các hot đng tác chin mưu trí, linh hot, sáng to, đánh đch rng khp, liên tc mi lúc, mi nơi vi mi loi vũ khí cĩ trong tay, chin tranh du kích khin cho k thù khơng phân đnh rõ đâu là tin tuyn, đâu là hu phương. Chin tranh du kích thc hin tiêu hao, tiêu dit quân đch, làm cho k thù khơng phát huy đưc ưu th ca vũ khí hin đi mà phi b đng đi phĩ. Trong tư tưng quân s H Chí Minh, chin tranh du kích và xây dng dân quân du kích, t v là mt ni dung quan trng, cĩ giá tr lý lun và thc tin. Thơng qua các tác phm bàn v chin tranh du kích như Kinh nghim du kích Tàu, Kinh nghim du kích Pháp, Tnh u bí mt , Ngưi cho rng du kích là cách đánh gic ca dân tc b áp bc chng đ quc. Quán trit tư tưng đĩ, cùng vi vic k tha và phát trin kinh nghim ca t tiên, trong 30 năm chin tranh gii phĩng, đc bit là trong kháng chin chng M, cu nưc, Đng ta đã lãnh đo nhân dân xây dng lc lưng du kích và tin hành chin tranh du kích, gĩp phn đánh thng chin tranh xâm lưc ca k đch cĩ tim lc kinh t và quân s mnh hơn hn. Đánh giá v vai trị ca chin tranh du kích, Đng ta khng đnh: “Kh năng ca chin tranh du kích va tiêu hao va tiêu dit c ngu ln M là rt ln, rng và liên tc” [36, tr. 384]. Chin tranh du kích hồn tồn phù hp vi đc đim đa hình Vit Nam; đc bit là vi nhng đa bàn nhiu núi rng, chin trưng d b chia ct như Tây Nguyên thì chin tranh du kích càng cĩ điu kin đ phát huy ti đa ưu th. Là mt đa bàn chin lưc ca Tây Nguyên, trong kháng chin chng M, Đng b, quân và dân Đăk Lăk đã bit li dng ti đa các yu t “thiên thi, đa li, nhân hồ”, phát huy sc mnh đi đồn kt dân tc, tin hành chin tranh du kích đánh thng chin tranh xâm lưc 1
6. ca quân M và quân đi Sài Gịn trên đa bàn. Nhân dân các dân tc Đăk Lăk nhn thc đưc rng: “Đ chng đch, thng đch thì phi phát đng chin tranh du kích tồn dân, tồn din và lâu dài” [29, tr. 63]. Trong kháng chin chng M, đc bit là trong giai đon chng chin lưc “chin tranh cc b”, chin tranh du kích Đăk Lăk đưc xây dng và tin hành trên tng thơn, buơn đ cng c th trn chin tranh nhân dân, tiêu hao, tiêu dit sinh lc và phương tin chin tranh ca quân vin chinh M và quân đi Sài Gịn. Chin tranh du kích là “linh hn” ca th trn chin tranh nhân dân Đăk Lăk, nĩ gĩp phn khơng nh to nên trang s v vang ca quân dân Đăk Lăk trong cuc kháng chin chng M, cu nưc (1954 1975). Bi nhng l đĩ, nghiên cu chin tranh du kích Đăk Lăk là vn đ hp dn và là mt vic làm cĩ ý nghĩa khoa hc và thc tin. V khoa hc, đ tài gĩp phn làm rõ đĩng gĩp ca chin tranh du kích Đăk Lăk trong vic đánh bi chin lưc “chin tranh cc b”. Bên cnh đĩ, đ tài cịn khng đnh vai trị lãnh đo ca Đng trong vic đnh ra đưng li, ch trương cho cách mng min Nam và vic vn dng sáng to, linh hot đưng li và ch trương đĩ ca Đng b Đăk Lăk thơng qua thc tin đu tranh. Mt khác, tìm hiu chin tranh du kích Đăk Lăk s gĩp phn làm phong phú thêm kho tàng ngh thut tin hành chin tranh nhân dân ca dân tc Vit Nam. V thc tin, đ tài gĩp thêm nhng c liu cho vic giáo dc truyn thng cách mng cho nhân dân Đăk Lăk, nht là cho th h tr ca các dân tc trong tnh, gĩp phn đng viên nhân dân xây dng nn quc phịng tồn dân trong giai đon hin nay. Mt khác, nhng bài hc kinh nghim đúc rút t thc tin phong trào chin tranh du kích s cĩ ý nghĩa ln trong vic xây dng khi đi đồn kt tồn dân dưi s lãnh đo ca Đng Cng sn Vit Nam, nht là trong bi cnh hin nay Đăk Lăk nĩi riêng, Tây Nguyên nĩi chung các th lc thù đch đang rp tâm chng phá nhm chia r khi đi đồn kt dân tc. Kt qu nghiên cu đ tài cịn là cơ s đ biên son bài ging lch s đa phương theo quy đnh ca chương trình lch s do B Giáo dc và Đào to ban hành. T cách tip cn vn đ như vy, chúng tơi chn vn đ 2
7. “Chin tranh du kích Đăk Lăk giai đon 1965 1968” làm đ tài lun văn thc sĩ chuyên ngành lch s Vit Nam. 2. LCH S NGHIÊN CU VN Đ Liên quan đn đ tài đã cĩ mt s cơng trình sau: Năm 1994, B Ch huy quân s tnh Đăk Lăk biên son cơng trình “ Đăk Lăk 30 năm chin tranh gii phĩng ”, phn ánh cuc chin đu ca nhân dân các dân tc Đăk Lăk thi kỳ 1945 1975. Cơng trình đ cp đn mt s hot đng ca phong trào chin tranh du kích ca quân và dân Đăk Lăk trong kháng chin chng thc dân Pháp và đ quc M. Vi cơng trình “Tng kt chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk (1945 1975)” xut bn năm 1998, B Ch huy quân s tnh Đăk Lăk đã đ cp đn các hot đng đu tranh ca dân quân, du kích Đăk Lăk và mt s bài hc kinh nghim t quá trình thc hin du kích chin tranh trên chin trưng min núi, vùng đng bào các dân tc Đăk Lăk trong 30 năm kháng chin chng Pháp và chng M. Năm 1999, B Tư lnh Quân khu V Vin Lch s quân s cho xut bn cun “Mt s kinh nghim ch đo chin tranh nhân dân đa phương Khu V trong kháng chin chng M, cu nưc”. Cơng trình đã tng hp mt s kinh nghim trong ch đo chin tranh nhân dân đa phương các tnh thuc Quân khu V trong kháng chin chng M, cu nưc. B Tng tham mưu năm 2000 đã xut bn cơng trình “Tng kt cách đánh ca lc lưng dân quân du kích t v trong hai cuc chin tranh chng thc dân Pháp và đ quc M (1945 1975)” . Cơng trình h thng, phân loi các hình thc, cách đánh đc đáo, sáng to ca lc lưng dân quân, du kích t v, rút ra nhng bài hc kinh nghim ch đo lc lưng dân quân du kích trong c nưc ta. Năm 2002, Ban Chp hành Đng b tnh Đăk Lăk phi hp nhà xut bn Chính tr quc gia ra mt cun “ Lch s Đng b tnh Đăk Lăk (1954 1975) ”, trong đĩ làm rõ vai trị lãnh đo ca Đng b và tinh thn đu tranh anh dũng ca nhân dân Đăk Lăk trong sut cuc KCCM, cu nưc; phân tích mt s ch trương ca Đng, Khu 3
8. y V và đ cp nhng ch đo ca Tnh y v phát trin chin tranh Thng li v mt quân s Đăk Lăk trưc chin lưc “chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk trong cuc KCCM, cu nưc. cc b” đã chng minh ngh thut chin tranh cách mng là phi bit Liên quan đn đ tài cịn cĩ mt s cơng trình lch s đa t chc các đi du kích cùng vi các lc lưng vũ trang khác đ phương như: “ Lch s đu tranh gii phĩng dân tc ca Đng b và giành chin thng. nhân dân th xã Buơn Ma Thut” ; “ Lch s Đng b huyn Krơng Đăk Lăk là mt tnh cĩ s đa dng v thành phn tc ngưi (42 Bơng trong cuc kháng chin chng M, cu nưc (1954 1975) ”; dân tc anh em sinh sng trên đa bàn). Trong KCCM vai trị ca các “Lch s Đng b huyn Krơng Năng (1954 2005) ”; “ Lch s đu già làng, trưng bn đã đưc phát huy trit đ. Đng ta đã thành cơng tranh ca Đng b và nhân dân huyn Lăk (1945 1975)” ; “ Lch s trong vic tăng cưng khi đồn kt tồn dân, phát huy sc mnh ca đu tranh ca Đng b và nhân dân các dân tc huyn M’Đrăk tt c thành phn dân tc trong cuc chin đu chng gic ngoi xâm. (1945 1975)” ; “Lch s đu tranh ca Đng b và nhân dân các Ngày nay, trong s nghip xây dng và bo v T quc, vn đ đồn dân tc huyn Chư M’gar” v.v kt các dân tc, nht là các dân tc thiu s Tây Nguyên là vơ cùng Nhng cơng trình trên đu cĩ đ cp đn chin tranh du kích ca quan trng nhm hưng đn xây dng dân giàu, nưc mnh, xã hi quân và dân tnh Đăk Lăk trong kháng chin chng M, cu nưc. Tuy cơng bng, dân ch văn minh. Trong bi cnh các th lc thù đch nhiên, nhìn chung các cơng trình trên chưa đi sâu vào phân tích tng luơn luơn tìm cách chia r Kinh Thưng, phá v khi đồn kt các khía cnh ca chin tranh du kích Đăk Lăk như v xây dng lc dân tc Đăk Lăk nĩi riêng, Tây Nguyên nĩi chung, nht là sau mt lưng dân quân, du kích và trang b vũ khí, hun luyn quân s. Bên s s kin din ra năm 2000 và 2004, bài hc v xây dng cơ s cnh đĩ, các cơng trình trên chưa khai thác ngun tư liu lưu tr ca chính tr vng mnh các đa bàn thơn, buơn đn nay vn cịn CQSG hin đang lưu tr ti TTLTQGII, Tp HCM đ nhìn nhn, đánh nguyên giá tr. giá chin tranh du kích Đăk Lăk mt cách đy đ hơn. Chin tranh đã đi qua hơn 1/3 th k song nhiu vn đ liên quan đn cuc kháng chin chng M Đăk Lăk và Tây Nguyên cn Tĩm li, các cơng trình trên đây tuy mc đ nghiên cu cĩ tip tc đưc nghiên cu. Hin nay, đi cùng vi vic nghiên cu, vn khác nhau nhưng là ngun tài liu phong phú và quan trng đ chúng đ bo v, bo tn h thng di tích lch s đang đưc đt ra. Cn phi tơi hồn thành lun văn này. cĩ k hoch kho sát nhng đa đim tiêu biu trong kháng chin 3. MC ĐÍCH VÀ NHIM V NGHIÊN CU chng M đ t đĩ cĩ k hoch khoanh vùng bo v. Qua đĩ, khơi 3.1. Mc đích nghiên cu phc và tơn to li nhng di tích đin hình nhm mc đích khai thác, Lun văn gĩp phn nhn thc rõ hơn chin tranh du kích phát huy giá tr giáo dc truyn thng lch s đi vi các tng lp nhân Đăk Lăk trong KCCM, cu nưc giai đon 1965 1968 trên cơ s dân, đc bit là th h tr. Bên cnh đĩ, phi cĩ nhng ch trương, phân tích s lãnh đo đúng đn, sáng to ca Đng b Đăk Lăk, chính sách phát trin vùng căn c, vùng đc bit khĩ khăn, h tr cho quyt tâm đánh M và thng M ca quân và dân các dân tc Đăk đng bào vùng sâu, vùng xa phát trin kinh t xã hi, đng thi cĩ Lăk trong giai đon này. nhng gii pháp thích hp nhm xây dng th trn quc phịng an ninh 3.2. Nhim v nghiên cu vng chc Đăk Lăk nĩi chung và Tây Nguyên nĩi riêng. Đ tài nhm tp trung nghiên cu nhng vn đ sau: Âm mưu, bin pháp ca M trong chin lưc “chin tranh cc b” Đăk Lăk. 4 25
9. Dưi s lãnh đo ca Trung ương Đng, Khu y V, trc tip là Ch trương ca Trung ương Đng, Khu y V, Đng b Đăk Mt trn Tây Nguyên và Tnh y Đăk Lăk, phong trào chin tranh du Lăk; chin tranh du kích gĩp phn đánh bi chin lưc “chin tranh kích đưc trin khai rng rãi trên c ba vùng chin lưc, to thành th cc b” (1965 1968) ca đ quc M Đăk Lăk. trn “thiên la đa võng” đ tiêu hao và tiêu dit sinh lc đch. Chin tranh Đc đim, ý nghĩa lch s và bài hc kinh nghim rút ra t du kích Đăk Lăk giai đon chng chin lưc “chin tranh cc b” din quá trình thc hin chin tranh du kích trên đa bàn Đăk Lăk giai ra vi nhiu quy mơ khác nhau; t tng ngưi, tng t, tiu đi, đn đon 1965 1968. nhiu trung đi phi hp vi nhau trên nhiu đa bàn, trên mi đa hình, 4. ĐI TƯNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU đánh đch bng mi loi vũ khí, phương tin cĩ trong tay, bng c sc 4.1. Đi tưng nghiên cu mnh quân s và chính tr. Sc mnh ca li đánh du kích đưc ví như Lun văn nghiên cu chin tranh du kích Đăk Lăk trong nhng mũi kim sc nhn châm vào cơ th ca đi quân xâm lưc và tay KCCM, cu nưc giai đon 1965 1968. sai, làm cho quân đch lúng túng, hoang mang, nhc nhi, b đng đi phĩ mà khơng g ra đưc. Cách đánh đĩ th hin tính tích cc, ch đng 4.2. Phm vi nghiên cu tin cơng đch. Đĩ là lý do gii thích vì sao “trên chin trưng, chin V khơng gian : Lun văn nghiên cu chin tranh du kích tp tranh du kích min Nam thc s và thưng xuyên là ni kinh hồng ca trung ch yu trên đa bàn Đăk Lăk theo phân đnh đa gii hành b đi xâm lưc M và tay sai” [9, tr. 166]. chính hin nay. Chin tranh du kích giai đon 1965 1968 Đăk Lăk thc hin V thi gian : Lun văn nghiên cu chin tranh du kích Đăk đưc nhim v tiêu hao quân đch, tiêu dit tng b phn nh sinh lc Lăk trong KCCM, cu nưc giai đon 1965 1968, nhng năm nhân đch và phương tin chin tranh ca chúng, đng thi đánh phá cơ s dân Đăk Lăk chng chin lưc “chin tranh cc b” ca đ quc M hu phương ca đch. Hu phương đch khơng n đnh, quân M và và chính quyn Sài Gịn. QĐSG Đăk Lăk “ăn khơng ngon, ng khơng yên” bi nhng v 5. NGUN TÀI LIU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU quy ri, phc kích. Cuc đu tranh ca đng bào các dân tc thiu s 5.1. Ngun tài liu Đăk Lăk buc chúng phi thưng xuyên thay đi k hoch càn quét, Ngun tài liu đã xut bn xúc tát dân vùng gii phĩng và vùng tranh chp. Chin tranh du kích Ngun tài liu đ thc hin lun văn bao gm các tác phm h tr qun chúng đu tranh chính tr và binh vn, tiêu hao quân đi kinh đin ca ch nghĩa Mác Lênin v chin tranh cách mng, chin VNCH Đăk Lăk, làm suy yu ngu quyn. tranh nhân dân, nhng tác phm ca Ch tch H Chí Minh, Trưng Chin tranh du kích Đăk Lăk th hin rõ tính cht tồn dân Chinh, Võ Nguyên Giáp, Lê Dun; Văn kin Đng Tồn tp; các tác đánh gic. Chin trưng Đăk Lăk giai đon chng chin lưc “chin phm, các cơng trình đã in thành sách và các bài vit đăng trên tp tranh cc b” cĩ s tham gia rng rãi ca các tng lp nhân dân, chí, mng internet đc bit là các tác phm ca các nhà s hc, các khơng phân tơn giáo, dân tc, già tr, trai gái, khơng phân bit min nhà nghiên cu v cuc KCCM, cu nưc ca nhân dân Đăk Lăk. núi hay thành th. Bt kỳ ngưi nào cĩ ý thc căm thù gic đu đng lên cm vũ khí git gic lp cơng. Tinh thn anh dũng và trí thơng Ngun tài liu lưu tr minh ca nhân dân đã sáng to ra nhiu cách đánh phong phú, đt Đ hồn thành nhim v ca lun văn, chúng tơi đã tin hành hiu qu cao trong vic tiêu hao, tiêu dit sinh lc đch. T đĩ, to thu thp tài liu lưu tr ti Ban Nghiên cu lch s Đng Tnh y Đăk th trn thun li cho b đi ch lc thc hin đánh tiêu dit ln. Lăk, Trung tâm lưu tr ca B Tư lnh Quân khu V thành ph Đà 24 5
10. Nng, Ban Khoa hc lch s quân s B Ch huy quân s tnh Đăk chin ca quân dân Đăk Lăk luơn gn cht vi nhim v bo v dân, Lăk, Bo tàng tnh Đăk Lăk, đc bit là ti TTLTQG II Tp HCM. bo v cơ s. Ngày nay, Chính ph Vit Nam cĩ nhiu d án khai Ngun tài liu kho sát, đin dã thác ngun tài nguyên thiên nhiên Tây Nguyên, cũng như cĩ nhiu Tác gi lun văn kho sát đin dã, đi thc t ti mt s căn c khu cơng nghip đt cơ s đây. Đ đưc nhân dân ng h, Chính đa cách mng, căn c du kích, đng thi gp g các nhân chng đã ph cn kt hp khai thác kinh t vi vic chăm lo, đm bo sc tham gia lc lưng dân quân du kích đa bàn các xã, huyn. Vic kho, đi sng vt cht cũng như tinh thn ca đng bào các dân tc. làm đĩ nhm làm tăng đ chính xác cũng như làm phong phú thêm 3.3.3. Tn dng trit đ đa hình đ la chn phương thc nhng thơng tin, nhn đnh đưa ra trong lun văn. tn cơng đch mt cách linh hot, hiu qu 5.2. Phương pháp nghiên cu Quân dân Đăk Lăk khơn khéo phát huy th him yu ca núi rng, li dng đa hình bày sn th trn, vn dng sáng to phương Đ thc hin đ tài, chúng tơi s dng các phương pháp nghiên châm ch đo tác chin ca Đng, buc đch phi đánh theo cách đánh cu khác nhau và kt hp các phương pháp y trên cơ s phương ca ta nơi ta đã la chn. Chin thng trưc chin lưc “chin tranh pháp lun s hc Mác xít: Phương pháp lch s và phương pháp cc b” ca đ quc M chng minh tính ưu vit ca th trn chin lơgic, phương pháp kho sát đin dã, phương pháp đi chiu, so sánh, tranh du kích. Ch trong mt thi gian khơng dài, quân và dân Đăk Lăk phân tích, tng hp đã làm thay đi cơ bn v th trn, làm chuyn bin nhanh chĩng 6. ĐĨNG GĨP CA LUN VĂN tương quan lc lưng gia ta và đch trên chin trưng Đăk Lăk. Mt là, lun văn trình bày cĩ h thng và tương đi tồn din v chin tranh du kích Đăk Lăk trong cuc KCCM, cu nưc giai KT LUN đon 19651968. Trong 21 năm kháng chin chng M xâm lưc gian kh, ác Hai là , lun văn cung cp mt s tư liu lưu tr v cuc lit, giai đon chng “chin tranh cc b” là đnh cao ca cuc đng KCCM, cu nưc ca nhân dân Đăk Lăk, phc v cho vic nghiên đu lch s gia nhân dân Vit Nam vi đ quc M. Đây là giai cu lch s đu tranh ca nhân dân Đăk Lăk nĩi riêng và nhân dân đon quân dân Đăk Lăk cũng như quân dân c nưc ta phi trc tip Vit Nam nĩi chung. đương đu vi đi quân vin chinh M mt đi quân hùng mnh Ba là , lun văn gĩp phn phc v cơng tác nghiên cu, ging chưa tng b thua trn trong các cuc chin tranh trưc đĩ. Đi cùng dy, hc tp lch s đa phương thi kỳ KCCM. Bên cnh đĩ, lun đo quân đơng đo và thin chin đĩ, mt khi lưng khng l các văn cịn gĩp phn giáo dc truyn thng yêu nưc, lịng t hào dân loi vũ khí và phương tin chin tranh hin đi nht ca M (tr vũ tc ca đng bào các dân tc tnh Đăk Lăk, nht là đi vi th h tr. khí ht nhân) đã đưc đưa ra s dng. Mc dù đn tháng 2 1966, L 7. B CC LUN VĂN đồn dù 173 đơn v lính M đu tiên mi cĩ mt Đăk Lăk nhưng Ngồi phn m đu, kt lun, tài liu tham kho và ph lc, ngay t đu năm 1965, quân đi đch đã tin hành hàng trăm cuc lun văn gm cĩ 3 chương: càn quét vào các vùng gii phĩng, khu căn c đa ca ta nhm tiêu Chương 1: Tình hình Đăk Lăk trưc năm 1965. dit lc lưng cách mng. Kt hp vi hành quân đánh phá, đch cịn Chương 2: Chin tranh du kích Đăk Lăk (1965 1968). đy mnh các hot đng gián đip, chin tranh tâm lý, đc bit là li Chương 3: Đc đim, ý nghĩa lch s và bài hc kinh nghim. dng t chc FULRO đ gây s chia r trong các dân tc anh em sinh sng trên đa bàn Đăk Lăk. 6 23
11. thy Vit cng thu thp đưc nhiu tin tc xác thc hơn ta nh chúng bit dùng ngưi đa phương đ cung cp tin tc” [102, tr. 10]. Chương 1 3.3. BÀI HC KINH NGHIM TÌNH HÌNH ĐĂK LĂK TRƯC NĂM 1965 3.3.1. Phát huy vai trị và sc mnh tng hp ca các già làng, trưng bn, chc sc tơn giáo cĩ uy tín trong vic xây dng 1.1. KHÁI QUÁT ĐIU KIN T NHIÊN VÀ KINH T th trn chin tranh du kích đa phương XÃ HI Ngay t nhng ngày đu ca cuc KCCM, cu nưc, đ xây 1.1.1. Điu kin t nhiên dng cơ s cách mng, Đng b Đăk Lăk đã xây dng đi ngũ cán b Tnh Đăk Lăk nm trên cao nguyên phía Tây ca min Trung 2 trung kiên ti các buơn làng đ tuyên truyn đưng li cách mng ca nưc Vit Nam vi din tích t nhiên 13.125,37 km , phía Bc giáp Đng đn vi đng bào. Ban đu, cán b cách mng phi ci trang, hc tnh Gia Lai, phía Nam giáp tnh Lâm Đng và Đăk Nơng, phía Đơng ting nĩi, cách sinh hot và hiu phong tc, tp quán ca đng bào, giáp tnh Khánh Hồ và Phú Yên, phía Tây cĩ chung đưng biên gii “nhiu cán b ci trang đĩng kh, cà răng căng tai, cùng nhân dân phát vi Campuchia. Đây là mt đa bàn cĩ v trí chin lưc rt quan trng. ry làm nương, nên đưc nhân dân yêu mn, che ch bo v” [54, tr. H thng sơng ngịi ca Đăk Lăk khá phong phú. Sơng ln 5]. Đi tưng vn đng cách mng trưc tiên là các ch làng, ch nht tnh là Srêpơk, bt ngun t dãy Chư Yang Sin theo hưng Tây buơn, già làng, nhng ngưi cĩ uy tín trong làng. Đ t đĩ, h tr Bc đ vào sơng Mê Kơng tnh Stung treng (Campuchia). Ngồi thành nịng ct xây dng cơ s cách mng, tr thành nhng “tuyên ra, Đăk Lăk cịn cĩ hàng trăm con sơng, sui ln nh khác. truyn viên” hiu qu nht trong th trn chin tranh nhân dân. V khí hu, Đăk Lăk cĩ hai mùa rõ rt: mùa mưa và mùa khơ. Mnh dn tranh th, phát huy vai trị tng lp trên đ to điu Mùa mưa kéo dài 6 tháng (t tháng 5 đn tháng 10), chim t l 85 kin đi sâu vào qun chúng, qua đĩ nhanh chĩng phát trin lc lưng 87% lưng mưa trong c năm. Mùa khơ kéo dài t tháng 11 đn là vic làm phù hp vi đc đim kinh t xã hi ca Đăk Lăk. Tuy tháng 4, khí hu khơ và lnh hơn. nhiên, sau khi tranh th đưc tng lp trên, cn phi da chc vào qun Đăk Lăk nm trung tâm vùng đt bazan ca Tây Nguyên, là chúng thì phong trào du kích chin tranh mi cĩ hiu qu, vng chc. tnh cĩ ưu th v rng vi khong 1.000.000ha rng nhit đi, trên Làm đưc như vy cũng tc là thc hin tt Ngh quyt Hi ngh cán 8.000ha rng thơng t nhiên, gn 200.000ha rng na, l ơ chưa b min núi tháng 8 1966: “Vn đ đồn kt vi lp trên ngưi dân khai thác. Chính quyn Sài Gịn khơng khĩ khăn khi nhn ra rng: tc cĩ mt ý nghĩa ln trong sách lưc ca Đng” [59, tr. 16]. “ nh đa th này quân du kích d to nên điu kin đ che du 3.3.2. Xây dng cơ s chính tr vng mnh đ làm nịng ct quân ” [102, tr. 2]. cho chin tranh du kích phát trin 1.1.2. Tình hình kinh t xã hi Trong quá trình xây dng và tin hành chin tranh du kích, Đng bào Đăk Lăk ch yu sng bng ngh nơng. Bên cnh Đng b Đăk Lăk luơn quán trit phương châm tin dân và da vào dân, cây lúa là cây lương thc chính, đng bào Đăk Lăk cịn trng xen da vào thc lc cách mng ti ch, qua đĩ tp hp và thu hút đơng canh ngơ, sn, đu và các loi cây ăn qu như chui, cam, xồi, mít đo đng bào các dân tc thiu s Đăk Lăk tham gia kháng chin. Năng sut lao đng ca đng bào rt thp do li phát nương làm ry, Ch tch H Chí Minh đã tng dy: “Du kích mun thng phi du canh du cư, chc l, tra ht. cĩ nhân dân ng h. Mun nhân dân ng h phi tt vi nhân dân” Đăk Lăk là mt tnh cĩ nhiu dân tc anh em chung sng, [77, tr. 70 ]. Nhn thc sâu sc li dy ca Bác H, hot đng tác ch yu là ngưi Êđê, M’Nơng, J’Rai, Bahnar, Xê Đăng Năm 22 7
12. 1954, tnh Đăk Lăk cĩ 118.800 dân, trong đĩ cĩ 76.000 ngưi dân Chng chin tranh gián đip tc thiu s. Sau Hip đnh Genève và nhng năm sau đĩ, đch đã Đánh bi chin thut “trc thăng vn” đưa hàng vn đng bào min Bc di cư cùng vi ngưi Kinh đng 3.2.2. Chin tranh du kích Đăk Lăk cng c và tăng cưng bng Khu V lên lp dinh đin, đã làm cho dân s tăng nhanh. tình đồn kt chin đu ca đng bào các dân tc Tây Nguyên Đăk Lăk cĩ h thng giao thơng khá thun li, nht là v mùa Phong trào du kích chin tranh thu hút đưc rng rãi các dân khơ. Quc l 14 t Kon Tum, Gia Lai qua Đăk Lăk vào min Đơng tc tham gia, t Kinh, Êđê, J’Rai, M’Nơng , tt c già tr, trai gái Nam B là con đưng huyt mch ca Tây Nguyên. Quc l 21 ni cùng đồn kt mt lịng da vào buơn làng b phịng đ chin đu. lin Đăk Lăk vi tnh Khánh Hồ, vi Quc l 1 chy ven bin. Quc Đng bào các dân tc Đăk Lăk ai cũng mun cm vũ khí, mun đm l 21 “kéo dài” ni Buơn Ma Thut vi Đà Lt. Đưng s 7 ni lin nhn bt c mt cơng vic gì, khơng qun ngi khĩ khăn, nguy him vi Plêiku, phía Bc tnh Đăk Lăk vi Phú Yên. đ giúp sc mình vào vic đánh đ đ quc M và chính quyn Sài Nhng đc đim v t nhiên và kinh t xã hi như trên là Gịn. Thanh niên thì cm súng git gic, canh gác, ngưi già vĩt nhng yu t rt quan trng, tác đng trc tip đn s hình thành và chơng, b phịng, ch em ph n sn xut và vn chuyn lương thc phát trin th trn chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk Vi tinh thn anh dũng và trí thơng minh, h da vào đa hình, đa trong chin tranh cách mng nĩi chung và trong cuc KCCM, cu vt sáng to nhiu cách đánh đch hiu qu. Cĩ th nĩi chin tranh du nưc nĩi riêng. kích giai đon này là biu hin sinh đng ca phong trào tồn dân vũ Lc lưng tham gia chin tranh du kích ch yu là ngưi dân trang, tồn dân đánh gic. bn đa, h quen vi khí hu, nm chc đc đim đa hình, thơng tho 3.2.3. Chin tranh du kích Đăk Lăk to ch đng chân và rng núi, đưng sá. Do đĩ, vic tin hành cuc chin tranh du kích h tr cho b đi ch lc trên đa bàn min núi Đăk Lăk nhm khai thác trit đ li th đa Lc lưng b đi ch lc Mt trn Tây Nguyên (B3) chi vin quân s và đa chính tr là hồn tồn đúng đn. cho chin trưng Đăk Lăk gm cĩ Trung đồn 33, Tiu đồn 39 ho 1.2. TRUYN THNG ĐU TRANH tin (ĐKB) và Tiu đồn 320. Du kích chin tranh Đăk Lăk phc v 1.2.1. Đăk Lăk cho đn Cách mng tháng Tám 1945 đc lc cho b đi ch lc Mt trn Tây Nguyên chin đu trên Ngay t nhng ngày đu đt chân lên Tây Nguyên, quân Pháp hưng trng đim ca chin dch chung hay trên tng đa bàn. Du đã vp phi s kháng c quyt lit ca đng bào các dân tc tnh Đăk kích, t v đm nhim vic bo đm an ninh cho b đi hành quân, Lăk. M đu là phong trào đu tranh do N’Trang Gưh lãnh đo (1887 trú quân, cơ đng lc lưng và tip t, ti thương Điu này đã đưc 1913), thu hút 25 buơn vi 600 ngưi Êđê chng Pháp lưu vc tha nhn trong Báo cáo Nguyt đ “A” tháng 2 1967 ca Tồ hành sơng Krơng Ana và Krơng Nơ. Tip đĩ là cuc ni dy ca đng bào chính tnh Đăk Lăk: “Tiu đồn ch lc tnh Tây Ninh (C/320) di Êđê do tù trưng Ama Shao lãnh đo (1889 1905). chuyn đn Đăk Lăk, các huyn y, lc lưng võ trang đa phương, Nhng cuc đu tranh mnh dn và din ra nhiu vùng trong du kích và các cán binh nm vùng gia tăng n lc thu gĩp lúa go, tnh như cuc ni dy ca đng bào Mdhur do Oi H’Mai Oi H’Phai chun b lương thc vi lc lưng khác thưng” [104, tr. 5]. Đc bit cm đu (1901 1909), cuc đu tranh ca Oi Dla (1901 1907), do am hiu sâu sc đa hình, tình hình đch, du kích, t v vùng ven, Ama Lai (1907) đn cuc đu tranh chng ch đ xâu thu nng n vùng đch kim sốt đã cung cp nhng tài liu chính xác giúp b đi ca Pháp do hai thy giáo ngưi Êđê lãnh đo là Y Ut Niê và Y Jut ch lc chun b chin trưng nhanh chĩng và chính xác. Chính tài H’Wing (1925 1926). Gây ting vang hơn c là cuc khi nghĩa ca liu ca VNCH tha nhn: “ min rng núi, kinh nghim cho ta 8 21
13. Đăk Lăk là đa bàn cĩ c ba vùng chin lưc: min núi, nơng dân tc M’Nơng, X’Tiêng do N’Trang Long lãnh đo (1912 1935). thơn đng bng và đơ th, trong đĩ min núi là đa bàn cĩ phong Sáng ngày 24 8 1945, c th xã Buơn Ma Thut bng dy, trào cách mng phát trin sm và mnh hơn c, tr thành căn c đa mi ngưi đ ra đưng vi băng c, khu hiu. Đi t v đn đin cách mng vng chc đ xây dng lc lưng và t chc hu cn. CADA cùng 500 lính bo an ng theo cách mng. Đúng 15 gi cùng Vùng Bc Buơn H cĩ căn c Dlei Ya và vùng phía Nam Buơn Ma ngày, Ban vn đng khi nghĩa t chc cuc mít tinh tuyên b giành Thut cĩ căn c H9. T hai khu căn c cách mng này phong trào chính quyn tnh Đăk Lăk trưc s chng kin ca 4.000 đng bào chin tranh du kích cĩ điu kin phát trin mnh, thưng xuyên các dân tc Êđê, M’Nơng, J’Rai, Kinh khuy ri, tiêu dit đch. 1.2.2. Đăk Lăk kháng chin chng Pháp (1945 1954) Đi vi vùng đng bng và đơ th, du kích và t v mt đưc Ngày 23 9 1945, thc dân Pháp n súng đánh chim Sài Gịn, t chc biên ch rt linh hot, thành tng t, tiu đi, trang b vũ khí m đu cuc chin tranh xâm lưc nưc ta ln th hai. Cui tháng 11 gn nh, “đánh trúng, rút nhanh”, bí mt an tồn. Lc lưng này làm 1945, quân Pháp t Nha Trang theo Đưng 21 lên tn cơng Đăk Lăk và nhim v ch yu là nm chc âm mưu đch, th đon và tình hình chim đưc Buơn Ma Thut (12 1945). mi mt ca chúng, h tr nhân dân đu tranh, cĩ lúc dit ác ơn, cnh Sau khi Ch tch H Chí Minh ra “Li kêu gi Tồn quc cáo bn t đip hoc dit nhng lc lưng nh ca đch. Đây là hình kháng chin” (19 12 1946) cho đn cui năm 1949, quân và dân thc hot đng ta bit đch mà đch khơng bit ta nên đánh rt him, Đăk Lăk đã ra sc khơi phc, xây dng, t chc, phát trin lc lưng, đt hiu qu ln. cng c bàn đp, tin lên bám đt giành dân, phát đng chin tranh 3.1.3. Cĩ s phi hp tác chin cht ch gia du kích vi b du kích chng Pháp. đi đa phương và b đi ch lc Trong Đơng Xuân 1953 1954, tranh th thi cơ xc ti giành Thc tin chin tranh du kích t 1965 đn 1968 ca quân dân thng li, phi hp vi chin trưng chính Bc B, quân dân Đăk Lăk Đăk Lăk cĩ s phi hp cht ch gia dân quân du kích vi b đi ch đng tin cơng đch, giành nhng thng li ln gĩp phn kt thúc đa phương và b đi ch lc. Điu này đã đưc tha nhn trong Báo chin tranh. T ngày 10 đn ngày 24 4 1954, phi hp vi Trung cáo Nguyt đ “A” tháng 5 1967 ca Tồ hành chính tnh Đăk Lăk: đồn ch lc 803, quân và dân Đăk Lăk ln lưt đánh đch Tà Khê, tp “Qua các cuc hành quân cĩ chm súng ca ta vi quân đi trên kích vào Buơn Ma Bép, vào c đim Ai Nu và phc kích đch Buơn lãnh th Đăk Lăk kt hp vi nhng tin tc ghi nhn v phương din Kting, làm cho h thng phịng ng ca đch t Cheo Reo xung Bà Lá quân s đch cĩ phi hp lc lưng ch lc, đa phương, dân quân du b sp đ. kích và nhng phn t võ trang phân chia vùng bám sát các đn bt Thng li ca quân và dân Đăk Lăk cùng vi nhng thng li ta, phc kích trên các l trình ta thưng s dng hành quân” [103, tr. dn dp mt trn Tây Nguyên, Phú Yên và Bình Đnh làm cho mt 6]. Chính nh s khéo léo kt hp tác chin gia các lc lưng nên b phn quan trng ca k hoch Nava b tht bi. Phi hp nhp đã to sc mnh tng hp đ giành thng li tng bưc. nhàng vi mt trn Đin Biên Ph, quân dân Đăk Lăk đã làm tt nhim v giam chân đch, làm cho k hoch tp trung binh lc ca 3.2. Ý NGHĨA LCH S Nava khơng thc hin đưc. 3.2.1. Chin tranh du kích gĩp phn làm phá sn chin 1.3. ĐĂK LĂK T SAU HIP ĐNH GENÈVE ĐN lưc “chin tranh cc b” ca M Đăk Lăk TRƯC KHI M TIN HÀNH “CHIN TRANH CC B” Gĩp phn đánh bi các cuc càn quét và “bình đnh” 1.3.1. Chính sách, th đon ca M và chính quyn Sài 20 9
14. Gịn Đăk Lăk nhưng khí th vn vng vàng. Các xã, buơn tăng cưng cng c th V chính tr xã hi, M và chính quyn Ngơ Đình Dim tin trn b phịng, phát đng nhân dân tp trung sn xut đ gii quyt hành thit lp ch đ thng tr ca chúng và cng c t chc b máy lương thc b thiu ht sau cuc Tng tin cơng. tay sai t tnh đn huyn và các xã buơn. Tháng 3 1955, Ngơ Đình Tháng 5 1968, Tnh y ra Ngh quyt v phong trào chin Dim yêu cu Quc trưng Bo Đi ra Đo d s 22 xố b ch đ tranh du kích. Lc lưng cách mng tr v bám vùng ven đ va “Hồng triu cương th”, đưa vùng cao nguyên vào s qun lý trc cng c lc lưng va gi th tin cơng, tip tc đánh vào th xã tip ca chính quyn Sài Gịn. Đ Buơn Ma Thut tr thành trung Buơn Ma Thut. Đi du kích, t v mt các căn c lõm (Đt Lý 2, tâm chính tr cao nguyên, chúng lp ra Tồ đi din Chính ph ti Ea Na, Qung Nhiêu ) làm tt chc năng chng càn. T đĩ, các căn Cao nguyên Trung phn, các Nha giám đc Cnh sát quc gia Cao c lõm và các buơn vùng ven cánh Nam, cánh Đơng đã to thành mt nguyên, Nha xã hi Cao nguyên, Nha thu v Cao nguyên tr s hành lang quan trng vây sát th xã. đĩng ti th xã Buơn Ma Thut. Trên cơ s đĩ, chúng tin hành đánh Chương 3 phá phong trào cách mng, lp các t chc chính tr phn đng, đi đơi ĐC ĐIM, Ý NGHĨA LCH S vi tuyên truyn la bp, bng các chiêu bài “Quc gia dân tc” gi VÀ BÀI HC KINH NGHIM hiu, ch nghĩa “nhân v” và ra sc phát trin đo Thiên chúa giáo vùng ngưi Kinh và đo Tin lành vùng ngưi dân tc thiu s. 3.1. ĐC ĐIM V quân đi, chính quyn Ngơ Đình Dim chú trng xây dng 3.1.1. Kiên trì bám tr và ch đng tin cơng đch lc lưng quân đi Đăk Lăk. Bên cnh Trung đồn 45 cĩ t trưc, Tham gia chin tranh du kích đa s là nhân dân, đng bào các chúng đưa mt b phn ca Sư đồn Nùng min Bc vào đĩng dân tc ti ch. H tham gia đu tranh đánh đui đ quc M đ bo Đăk Mil, Lăk đ khng ch hưng Nam và Tây Nam tnh. Đch tp v chính buơn làng quê hương ca h. Do đĩ, dù cuc kháng chin cĩ trung xây dng h thng đn, bt ven th xã, th trn và nhng vùng ác lit, lc lưng dân quân du kích, nhân dân trong buơn làng vn quan trng, nht là ven các trc giao thơng 14, 21. quyt tâm “mt tc khơng đi, mt ly khơng ri”. V kinh t, chính quyn Ngơ Đình Dim ra sc tin hành khai Chin tranh du kích Đăk Lăk giai đon chng chin lưc thác kinh t đ phc v cho âm mưu xâm chim lâu dài min Nam “chin tranh cc b” luơn ch đng tin cơng đch. vùng gii Vit Nam. Ngày 12 6 1955, Ngơ Đình Dim ban hành chính sách phĩng, khi chưa cĩ đch, du kích tp trung cng c buơn xã cng c “Kinh Thưng đ hu Quân dân nht trí Khai thác min sơn th trn phịng th, b phịng, xây dng làng chin đu, cùng nhân cưc”. Theo đĩ, “chúng cho phép bn ngu quyn, bn tưng tá quân dân sn xut, ct giu lương thc, chun b nơi sơ tán nhân dân khi đi ngu khai thác đt đai Đăk Lăk, lp ra các đn đin cà phê, cao cĩ chin s. Khi đch đn, du kích bám chc đch, tìm ch sơ h hoc su, đc quyn khai thác nơng, lâm sn” [15, tr. 13]. la đch vào th trn b phịng đã làm sn đ tiêu hao, tiêu dit sinh 1.3.2. Đăk Lăk đu tranh chng M và chính quyn Sài Gịn lc đch và phương tin chin tranh. Du kích và t v mt vùng t sau Hip đnh Genève đn năm 1965 tranh chp và trong đơ th t chc thành các đơn v nh l, trang b Đu năm 1958, Ban Cán s Đăk Lăk tip xúc bn D tho đ gn, ch đng và bí mt tiêu dit nhng tên ác ơn trong b máy quân cương v đưng li cách mng min Nam ca Lê Dun. Qua đĩ, Ban đi và cơ quan chính quyn Sài Gịn Đăk Lăk. cán s rt phn khi vi vn đ “đu tranh chính tr cĩ vũ trang h 3.1.2. Chin tranh du kích phát trin trên c ba vùng, đc tr”. “Tuy chưa cĩ Ngh quyt Trung ương nhưng Ban Cán s tnh bit phát trin mnh vùng rng núi 10 19
15. cp, vn chuyn vũ khí và lương thc chun b cuc Tng tin cơng căn c phong trào thc tin ca qun chúng, tng bưc t chc và ni dy. “Hu c H10 ch cĩ 1.000 dân đã huy đng nhân dân xay nhng t, nhĩm bán vũ trang (t v mt, du kích mt ) đ bo v giã 35 tn go, tham gia 19.000 ngày dân cơng. Hu c H8 trên 3.000 nhân dân, bo v cán b và cơ s” [15, tr. 29]. dân đã nhp vào kho 100 tn go” [16, tr. 90]. Hàng trăm tn vũ khí Mt s nơi nhân dân tích cc rào làng, cm chơng, gài by và lương thc đã đưc chuyn v căn c an tồn. ry và trên các trc đưng giao thơng, chng đch lùng sc, càn quét. Phong trào chin tranh du kích vùng gii phĩng phát trin là ch Thanh niên dùng ná, dao đi tun quanh buơn vi danh nghĩa chng da, là nim tin cho nhân dân vùng tranh chp. T đĩ hu ht các thú d vào buơn, ry. buơn, p vùng ven th xã Buơn Ma Thut đu “tr thành cơ s chính Năm 1959, Ban Cán s Đăk Lăk đã xây dng vùng Dlei Ya tr, cơ s đch vn, cơ s kinh t, cơ s tình báo ca ta” [16, tr. 87]. vi đa hình him tr thành căn c đa cách mng, nơi đng chân ca Mt s căn c lõm ngay sát nách đch như Đt lý 2, Ea Na, Buơn cơ quan Đng, chính quyn tnh. T căn c cách mng đu tiên này Đrơng, Qung Nhiêu cán b Tnh y, Th y, lc lưng vũ trang tnh hình thành các tiu t du kích đu tiên, trang b vũ khí thơ sơ đ bo đưc nhân dân che ch, nuơi dưng, chun b tin cơng vào ni th. v cơ quan, cán b và cơ s. Đĩng gĩp ni bt ca hot đng du kích chin tranh th xã Thc hin Ngh quyt Liên khu y V, trong năm 1962 chin Buơn Ma Thut trong cuc Tng tin cơng và ni dy Xuân Mu tranh du kích vùng rng núi Đăk Lăk cĩ bưc phát trin mi. Thân 1968 thuc v lc lưng hot đng ni tuyn. Ngày 18 1 Trong khi đch gom dân lp p chin lưc, dân quân du kích đã cùng 1968, cơ s ni tuyn Nguyn Luyn thc hin v n ti kho Mai các lc lưng vũ trang tnh, huyn liên tc bám đánh đch, chng các Hc Đ, “đánh sp 12/16 nhà kho liên hồn, phá hy 4.000 tn bom cuc càn quét, lùa xúc dân, bo v căn c. đn” [53, tr. 53]. Thng li ln nht ca ta trong giai đon này là to ra vùng Hơn mt tun sau, ngày 26 1 1968, cơ s Nguyn Sen ti Sư nơng thơn gii phĩng rng ln, vùng căn c đa liên hồn, cĩ th b 23 “đánh sp phịng hp ch huy hành quân, dit 50 tên sĩ quan, chin lưc quan trng, đng thi to ra vùng đơng dân nhiu ca, binh lính đch, gây kinh hồng trong hàng ngũ đch” [53, tr. 53]. đĩng gĩp nhân tài, vt lc cho kháng chin, xây dng th trn chin Ngồi nhng v n bt ng, táo bo trên hot đng ca lc tranh du kích trên phm vi tồn tnh, chun b cho cuc chin đu lưng t v mt cịn gây cho đch ni hoang mang, khip s. “Nhiu chng chin lưc “chin tranh cc b” ca đ quc M. tên ác ơn, mt v, ch đim li hi b trng tr đích đáng, trong đĩ cĩ tên Trung tá tham mưu trưng Sư đồn 23, tên n tình báo M Chương 2 CHIN TRANH DU KÍCH Quán cà phê Trúc, rp chiu bĩng Lơ Đơ nơi bn sĩ quan thưng lui ĐĂK LĂK (1965 1968) ti cũng b đánh mìn và lu đn. Tình hình đĩ khin mt s tên ác ơn 2.1. M TIN HÀNH CHIN LƯC “CHIN TRANH ban đêm khơng dám ng ti nhà, mà phi ng tp trung khu quân CC B” ĐĂK LĂK s ” [67, tr. 39]. 2.1.1. Âm mưu ca M Bên cnh hot đng vũ trang, lc lưng du kích cịn cĩ vai trị quan trng h tr qun chúng đu tranh chính tr trong cuc Tng Trong nhãn quan ca các nhà quân s M, Đăk Lăk nĩi riêng, tin cơng và ni dy Mu Thân (1968). Tây Nguyên nĩi chung là vùng chin lưc cc kỳ quan trng. Chính tài liu ca chính quyn Sài Gịn đã tha nhn: “Cao Nguyên li Sau đt 1, phong trào đu tranh chính tr tuy cĩ b tn tht vào v trí chin lưc cơ đng ht sc quan trng trên tồn Đơng 18 11
16. Dương, là mt bàn đp nm lt gia các min Trung Nguyên, Nam dám hng hách như trưc” [53, tr. 44]. Ngồi ra, lc lưng du kích, phn và liên kt dính lin v đa th chin trưng vi vùng Đơng t v mt cịn phi hp dn đưng cho lc lưng vũ trang nhiu ln Miên, H Lào và thơng ra Bc” [102, tr. 8]. Ý đ ca chúng ti Tây đt nhp thành cơng vào ni th, đánh vào Sư đồn b Sư đồn 23 Nguyên là tìm dit ch lc ca ta trên chin trưng rng núi, dp tt đch, Tiu đồn 232 pháo binh, cht bo an, khu vc nhà đèn Cơsia phong trào cách mng ca đng bào dân tc, chim đt, gom dân, cng và tr s Lc Giao. Nhng hot đng đĩ đã gây nên “ni kinh hồng, c h thng p chin lưc, dinh đin, đn đin đã b phá rã. Chúng phát hoang mang trong ngu quyn và binh lính đch” [53, tr. 45]. hin “Trung ương và Liên khu V Vit cng đã tp trung đây nhiu kh Kt thúc năm 1967, lc lưng dân quân, du kích cĩ nhng bưc năng cán b và lc lưng vũ trang cũng như tài lc ca Vit cng Bc đi vng chc. Du kích đã đánh “61 trn, phá 12 p chin lưc, đc lp Vit” [102, tr. 8]. Do đĩ, chúng lp k hoch cho QĐSG đánh phá căn chng càn 17 trn, dit 14 tên, b thương 29 tên, trong đĩ cĩ 10 tên b c, đưng hành lang chin lưc Tây Nguyên hịng ct đt s chi vin sĩc chơng, bn rơi 2 máy bay và bn b thương 4 chic khác” [15, tr. ca min Bc cho min Nam. 108]. Huyn H9, H10 là nơi đch đánh phá ác lit nht, du kích vn 2.1.2. Bin pháp ca M kiên quyt bám đánh đch, cĩ ngày du kích H10 đánh 3 trn. Qua đĩ, Trên chin trưng Đăk Lăk, đn ht năm 1965, quân vin trình đ tác chin ca du kích đưc tăng lên, cĩ đi ch cĩ 3 ngưi mà chinh M vn chưa cĩ mt. Tuy nhiên, tồn tnh đã cĩ khong 800 c đy lùi đưc 1 tiu đi, trung đi đch như du kích H4, H8. vn, nhân viên k thut M và mt đi đi bo v, mt đi đi trc 2.3.3. Chin tranh du kích trong Tng tin cơng và ni dy thăng đĩng sân bay Buơn Ma Thut. Chính quyn Sài Gịn đã tăng năm 1968 thêm 1 tiu đồn b binh cho Trung đồn 45 (đ 4 tiu đồn), trong Trên chin trưng Đăk Lăk, M và chính quyn Sài Gịn sau đĩ 2 tiu đồn bo v Buơn Ma Thut, 2 tiu đồn cơ đng; tăng khi “bình đnh” khơng thành đã quay v cng c và tăng cưng h cưng 2 tiu đồn pháo gm 20 khu 105ly, 2 khu 155ly, 2 chi đồn thng phịng th liên hồn, vng chc, nht là ti th xã Buơn Ma thit giáp gm M113 và M48. Lc lưng bo an cĩ 20 đi đi đĩng Thut. Chúng xây dng Buơn Ma Thut 65 c đim kiên c, cĩ c quân các dinh đin và 3 qun (Buơn H, Lc Thin, Phưc An). hm ngm chng ho lc và giao cho quân đa phương trn gi bo Lc lưng bit kích Trưng Sơn cĩ 31 trung đi, hu ht là ngưi v vịng ngồi. Nhng vùng ven Buơn Ma Thut như Buơn Niêng, dân tc do M ch huy [62, tr. 1]. Chúng m rng sân bay Hồ Bình Buơn Giăng Ré và trên Đưng 14 đi Plêiku cĩ 800 tên M thuc L và Buơn Ma Thut, thưng xuyên cĩ 40 máy bay thưng trc chin đồn 3 Sư đồn 2 lính thy đánh b cơ đng càn quét tng đt, đĩng đu. Đĩ là chưa k đn h thng sân bay dã chin M’Drăk, Phưc xen k vi lc lưng Nam Triu Tiên và đa phương quân. An, Kamga. Đn tháng 2 1966, L đồn dù 173 đơn v lính dù duy Trong khi đĩ, ta nhanh chĩng cng c th trn và m rng nht ca M cĩ mt tham chin trên chin trưng min Nam Vit vùng căn c cách mng, vùng gii phĩng vi hơn 16.000 dân [67, tr. Nam lúc by gi đưc điu đng đn Buơn Ma Thut. 29], đy mnh vic xây dng, cng c du kích và làng chin đu. Du Đưc s h tr ca M, QĐSG liên tip m nhng cuc hành kích xã đưc trang b thêm ho lc (ci 60 ly, súng B40, súng bn ta, quân, càn quét, đánh ra các vùng ven và vùng gii phĩng ca ta hịng súng trung liên) và thưng xuyên phi hp vi lc lưng vũ trang tiêu dit lc lưng cách mng và giành li th ch đng trên chin huyn, tnh bám đánh đch nng ra. Thưng xuyên cĩ 1 đn 2 trung trưng; đng thi tăng cưng các hot đng khơng quân, cho máy bay đi du kích tun tra, bo v buơn, xã. Mt khác, h thng b phịng oanh tc liên tc vào nhng vùng giáp ranh mà chúng cho là cĩ lc và h thng thơng tin phát hin đch t xa đưc tăng cưng. Du kích lưng ta đĩng quân. đĩng vai trị ch lc cùng vi nhân dân vùng căn c cách mng cung 12 17
17. Sau nhng thng li đĩ, nhân dân trong vùng gii phĩng rt Thi gian này, M cịn s dng mt th đon thâm đc nhm phn khi, tin tưng lc lưng du kích trong cơng tác đánh đch, bo gây chia r gia ngưi Kinh vi các dân tc thiu s và ngay trong v nhân dân. Làng chin đu đưc đng bào cùng vi du kích ra sc chính ni b các dân tc thiu s. Tháng 8 1965, M trc tip nm t xây dng, cng c thêm th trn bo v xã, buơn. chc FULRO đ t chc các đơn v bit kích do M hun luyn, trang 2.3.2. Tip tc gi vng vùng gii phĩng và đy mnh b, nuơi dưng. Lc lưng FULRO tin hành cưp phá, chn xe hàng, chin tranh du kích vào vùng đch (t gia năm 1966 đn cui phc kích cán b, bt nhân dân ta đĩng gĩp tin, go cho chúng. năm 1967) 2.2. CH TRƯƠNG CA TRUNG ƯƠNG ĐNG, KHU Đ nâng cao k năng tác chin ca du kích, đu năm 1967 B Y V VÀ ĐNG B ĐĂK LĂK Ch huy quân s tnh Đăk Lăk lp “K hoch xây dng, phát trin du 2.2.1. Ch trương ca Trung ương Đng và Khu y V kích chin tranh và b đi huyn”. Cơng tác hun luyn quân s cho T vic xác đnh đi tưng tác chin ca chúng ta là “c quân lc lương du kích đưc chú ý đc bit. M (gm c quân chư hu) và quân ngu” [36, tr. 384], Trung ương Trên chin trưng Đăk Lăk, M tp trung các tiu đồn b Đng nhn mnh: “Tiêu dit quân M và tiêu dit quân đi ngu là binh và khơng quân ym tr cho QĐSG càn quét, đánh phá vùng căn hai yêu cu quan trng ca nhim v tác chin đ đánh bi ý chí xâm c, vùng gii phĩng. Bt k ngày đêm, chúng dùng đ loi máy bay lưc ca đ quc M” [36, tr. 384]. trinh sát, trc thăng, máy bay B57 và B52 liên tc qun đo trên bu Trong đu tranh vũ trang, Trung ương Đng ch rõ nhim v tri, phát hin nơi nào cĩ quân cách mng là ngay lp tc chúng trút ca chin tranh du kích: “Phi đy mnh chin tranh du kích tiêu hao, bom. Nguy him hơn, chúng cịn dùng máy bay ri cht đc hố hc, tiêu dit đch khp nơi, đng thi đy mnh tác chin ca ch lc, phá hoi mùa màng và cuc sng ca ngưi dân nhm ngăn chn tiêu dit tng b phn quan trng sinh lc đch” [36, tr. 384]; c th, ngun tip vin cho cách mng. “du kích khơng nhng phi tiêu dit đch, chng càn quét, chng ln Thc hin ch đo ca Tnh y, phong trào du kích chin tranh chim mà cịn phi bung ra đánh đch vùng sâu, khu đch tm t gia năm 1966 đn năm 1967 cĩ bưc phát trin mi. Mt tiu chim, đánh giao thơng, đánh vào các cơ quan hu cn ca đch, luơn đồn M đ xung Kamga lin b lc lưng du kích và b đi huyn quy ri đch, bao vây cht các căn c, đn bt ca đch, tìm đch mà H3 bám đánh, dit đưc 3 tên. Li dng tình hình đch co cm li, du đánh, làm cho đch luơn b ri lon, ăn ng khơng yên, to điu kin kích dùng ci 82ly bn vào dit thêm mt s và phá hy 1 trc thăng. tt đ ch lc ta dit đch ” [36, tr. 386]. Khi đch m li thốt trên Quc l 21 li b lc lưng cơng binh cùng Cui tháng 3 1965, Quân khu triu tp Hi ngh du kích vi du kích huyn H9 bn cháy 3 xe, dit mt s tên. chin tranh đ bàn v k hoch xây dng, cng c dân quân du kích, Chính nhng trn đánh ca lc lưng du kích đã gĩp phn làm xây dng làng chin đu, xây dng “vành đai dit M” và phát đng cho QĐSG “thua đau v quân s”, tinh thn b sa sút, k hoch “bình phong trào thi đua giành danh hiu “Dũng sĩ dit M”. Hi ngh phát đnh” khơng đt kt qu. đng phong trào chin tranh du kích trong tồn Quân khu: “Phi đy Song song vi vic đánh đch càn, ta cịn đy mnh hot đng mnh phong trào nhân dân du kích chin tranh. Phát đng mt phong vũ trang vào vùng th xã. Lc lưng t v mt tin hành trng tr bn trào tồn dân tham gia vũ trang đánh đch, đng viên mt phong trào ác ơn. “Mt s tên tay sai li hi b đn ti ti nhà riêng và nơi làm du kích sơi ni, tìm gic mà đánh, đánh c M ln ngu” [57, tr. 2]. vic. S khác nhn đưc thư cnh cáo ca ta, ngày đêm lo s khơng 2.2.2. Ch trương ca Đng b Đăk Lăk 16 13
18. Tháng 6 1966, Thưng v Tnh y đã hp và đ ra nhim v vi t l 100%, các loi vũ khí và cht n vi t l t 1/3 đn 1/2. Vũ trung tâm ca tnh là “phát trin mnh m chin tranh du kích, chng khí, cht n đưc s dng ph bin là mìn vưng, mìn mo, mìn tht, đch càn quét ln chim, xây dng và bo v căn c, vùng gii mìn đp, mìn mui, bc phá khi, bc phá ng. Mt phn vũ khí, phĩng ”[16, tr. 80]. Tip theo, cui năm 1966, Đăk Lăk t chc Đi cht n đưc sn xut các cơng binh xưng, mt phn ly ca đch hi nhân dân du kích chin tranh, nhm tng kt cơng tác và kinh và trang b cho du kích. nghim phát đng chin tranh du kích, t đĩ trin khai phong trào du Vùng căn c cách mng Dlei Ya (phía Bc Đăk Lăk) là nơi kích chin tranh sâu rng trong tồn tnh. đng chân ca cơ quan lãnh đo tnh t năm 1959, đng thi cũng là 2.3. CHIN TRANH DU KÍCH ĐĂK LĂK GĨP PHN đa bàn đng chân ca Tiu đồn 303. Do đĩ, vi k hoch “tìm dit” ĐÁNH THNG CHIN LƯC “CHIN TRANH CC B” quân ch lc cách mng, M và chính quyn Sài Gịn Đăk Lăk đã 2.3.1. Xây dng và cng c th trn chin tranh du kích, đánh liên tc đánh phá vùng căn c Dlei Ya. Tháng 5 1965, đi đi đch đch càn quét, gi vng vùng gii phĩng, vùng căn c (t gia năm Buơn Mriêng càn vào Dlei Ya đ xúc dân và tìm bt cán b cách 1965 đn gia năm 1966) mng. Trung đi du kích Dlei Ya gm 19 ngưi (cĩ 3 đng viên và 10 vùng gii phĩng, vùng căn c, du kích biên ch thành 2 lc n) đã chn đánh quân M quyt lit. “Nhiu tốn đch b sa vào lưng: Du kích tp trung và du kích ti ch. Mi xã tuỳ theo dân s phc kích và cm by ca du kích, mt s b thương cuc càn b b t chc t 1 đn 2 đi đi du kích tp trung xã, các thơn buơn t chc gãy” [66, tr. 4]. 1 đn 2 trung đi du kích ti ch. Du kích tp trung đưc trang b vũ Phi hp vi chin trưng phía Bc, tháng 5 1965, lc lưng khí, đưc hun luyn, là lc lưng trc tip chin đu trên đa bàn vũ trang huyn H10 kt hp vi lc lưng du kích xã t chc tin buơn, xã hoc phi hp vi các lc lưng vũ trang khác. Du kích ti cơng gii phĩng các p chin lưc buơn Ja Tu và buơn Knăc. ch cĩ s lưng đơng hơn, đưc trang b vũ khí, ch yu làm nhim Tháng 5 1965, huyn H9 đưc gii phĩng đã m ra mt vùng v canh gác, b phịng, phc v chin đu hoc trc tip chin đu ti rng ln đm bo các yu t thun li cho vic xây dng căn c đa cách đa phương. Trong s du kích ti ch cĩ du kích thiu niên, tiu t n mng tnh Đăk Lăk. Cùng vi vic xây dng căn c đa cách mng nơi du kích và lão du kích. đng chân ca các cơ quan lãnh đo kháng chin ca tnh, các trung đi Đi vi vùng tranh chp và các căn c lõm, vic xây dng du du kích xã, thơn buơn đưc hình thành. Lc lưng du kích này va tham kích, t v mt, cơ s ni tuyn rt linh hot, đưc t chc thành gia đánh đch càn quét, bo v căn c, bo v nhân dân va tham gia sn tng t, tiu đi gn, nh. Nhim v ch yu là nm chc âm mưu, xut, cung cp lương thc, thc phm cho căn c đa. th đon và tình hình mi mt ca đch; h tr nhân dân đu tranh, cĩ Trong vùng gii phĩng phía Bc (các huyn H2, H3, H4), các lúc dit ác ơn hoc lc lưng nh ca đch vi phương châm “đánh đi du kích hot đng mnh m, đánh nhiu trn tiêu hao, tiêu dit trúng, rút nhanh”. sinh lc đch và lp thành tích xut sc, gi vng hành lang t Đơng Tháng 12 – 1965, du kích xã cĩ 2.091 ngưi, chim 2,7% dân Buơn H sang Đưng 21. Qua đĩ lc lưng ca ta và cơng tác vn s (cĩ 153 n, 112 đồn viên, 99 đng viên); du kích thơn buơn cĩ chuyn vũ khí vào chin trưng min Nam đưc tip tc đm bo. 2.433 ngưi, chim 3,1 % dân s (cĩ 256 n, 11 đồn viên và 22 Du kích các xã, thơn gn các đưng giao thơng như Đưng 14, đng viên); du kích mt cĩ 72 ngưi và du kích thiu niên cĩ 142 em. 21, 21 “kéo dài” t chc đánh phá giao thơng, ngăn chn cĩ hiu qu Lưng dân quân du kích Đăk Lăk đưc trang b vũ khí t to vic vn chuyn lương thc, gây nên hin tưng thiu go trong binh lính đch. 14 15
19. MC LC Trang Trang ph bìa i Li cam đoan ii Li cm ơn iii Mc lc 1 Danh mc ch vit tt 3 M ĐU 4 1. LÝ DO CHN Đ TÀI 4 2. LCH S NGHIÊN CU VN Đ 5 3. MC ĐÍCH VÀ NHIM V NGHIÊN CU 7 4. ĐI TƯNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU 7 5. NGUN TÀI LIU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 8 6. ĐĨNG GĨP CA LUN VĂN 9 7. B CC LUN VĂN 9 Chương 1. TÌNH HÌNH ĐĂK LĂK TRƯC NĂM 1965 10 1.1. KHÁI QUÁT ĐIU KIN T NHIÊN VÀ KINH T XÃ HI 10 1.1.1. Điu kin t nhiên 10 1.1.2. Tình hình kinh t xã hi 11 1.2. TRUYN THNG ĐU TRANH 14 1.2.1. Đăk Lăk cho đn Cách mng tháng Tám 1945 14 1.2.2. Đăk Lăk kháng chin chng Pháp (1945 1954) 15 1.3. ĐĂK LĂK T SAU HIP ĐNH GENÈVE ĐN TRƯC KHI M TIN HÀNH “CHIN TRANH CC B” 16 1.3.1. Chính sách, th đon ca M và chính quyn Sài Gịn Đăk Lăk 16 1.3.2. Đăk Lăk đu tranh chng M và chính quyn Sài Gịn t sau Hip đnh Genève đn năm 1965 20 Chương 2. CHIN TRANH DU KÍCH ĐĂK LĂK (1965 1968) 28 2.1. M TIN HÀNH CHIN LƯC “CHIN TRANH CC B” ĐĂK LĂK 28 2.1.1. Âm mưu ca M 28 2.1.2. Bin pháp ca M 29 2.2. CH TRƯƠNG CA TRUNG ƯƠNG ĐNG, KHU Y V VÀ ĐNG B ĐĂK LĂK 31 2.2.1. Ch trương ca Trung ương Đng và Khu y V 31 2.2.2. Ch trương ca Đng b Đăk Lăk 35 1
20. 2.3. CHIN TRANH DU KÍCH ĐĂK LĂK GĨP PHN ĐÁNH THNG CHIN LƯC “CHIN TRANH CC B” 37 2.3.1. Xây dng và cng c th trn chin tranh du kích, đánh đch càn quét, gi vng vùng gii phĩng, vùng căn c (t gia năm 1965 đn gia năm 1966) 37 2.3.2. Tip tc gi vng vùng gii phĩng và đy mnh chin tranh du kích vào vùng đch (t gia năm 1966 đn cui năm 1967) 44 2.3.3. Chin tranh du kích trong Tng tin cơng và ni dy năm 1968 49 Chương 3. ĐC ĐIM, Ý NGHĨA LCH S VÀ BÀI HC KINH NGHIM 58 3.1. ĐC ĐIM 58 3.1.1. Kiên trì bám tr và ch đng tin cơng đch 58 3.1.2. Chin tranh du kích phát trin trên c ba vùng, đc bit phát trin mnh vùng rng núi 60 3.1.3. Cĩ s phi hp tác chin cht ch gia du kích vi b đi đa phương và b đi ch lc 61 3.2. Ý NGHĨA LCH S 63 3.2.1. Chin tranh du kích gĩp phn làm phá sn chin lưc “chin tranh cc b” ca M Đăk Lăk 63 3.2.2. Chin tranh du kích Đăk Lăk cng c và tăng cưng tình đồn kt chin đu ca đng bào các dân tc Tây Nguyên 65 3.2.3. Chin tranh du kích Đăk Lăk to ch đng chân và h tr cho b đi ch lc 67 3.3. BÀI HC KINH NGHIM 68 3.3.1. Phát huy vai trị và sc mnh tng hp ca các già làng, trưng bn, chc sc tơn giáo cĩ uy tín trong vic xây dng th trn chin tranh du kích đa phương 68 3.3.2. Xây dng cơ s chính tr vng mnh đ làm nịng ct cho chin tranh du kích phát trin 70 3.3.3. Tn dng trit đ đa hình đ la chn phương thc tn cơng đch mt cách linh hot, hiu qu 71 KT LUN 74 TÀI LIU THAM KHO 77 PH LC 2
21. DANH MC CH VIT TT BCHTƯ : Ban Chp hành Trung ương BCT : B Chính tr CNXH : Ch nghĩa xã hi CTQG : Chính tr quc gia Đ I CH : Đ nht Cng hồ KCCM : Kháng chin chng M KCCP : Kháng chin chng Pháp Nxb : Nhà xut bn PTT : Ph Th tưng QĐND : Quân đi nhân dân QĐSG : Quân đi Sài Gịn TLLT : Tài liu lưu tr Tp HCM : Thành ph H Chí Minh TTLTQG II : Trung tâm Lưu tr Quc gia II VNCH : Vit Nam Cng hịa 3
22. M ĐU 1. LÝ DO CHN Đ TÀI Chin tranh du kích là mt trong nhng phương thc tin hành chin tranh ch yu ca nhân dân Vit Nam trong hai cuc kháng chin chng thc dân Pháp và đ quc M xâm lưc. Bng các hot đng tác chin mưu trí, linh hot, sáng to, đánh đch rng khp, liên tc mi lúc, mi nơi vi mi loi vũ khí cĩ trong tay, chin tranh du kích khin cho k thù khơng phân đnh rõ đâu là tin tuyn, đâu là hu phương. Chin tranh du kích thc hin tiêu hao, tiêu dit quân đch, làm cho k thù khơng phát huy đưc ưu th ca vũ khí hin đi mà phi b đng đi phĩ. Trong tư tưng quân s H Chí Minh, chin tranh du kích và xây dng dân quân du kích, t v là mt ni dung quan trng, cĩ giá tr lý lun và thc tin. Thơng qua các tác phm bàn v chin tranh du kích như Kinh nghim du kích Tàu, Kinh nghim du kích Pháp, Tnh u bí mt , Ngưi cho rng du kích là cách đánh gic ca dân tc b áp bc chng đ quc. Quán trit tư tưng đĩ, cùng vi vic k tha và phát trin kinh nghim ca t tiên, trong 30 năm chin tranh gii phĩng, đc bit là trong kháng chin chng M, cu nưc, Đng ta đã lãnh đo nhân dân xây dng lc lưng du kích và tin hành chin tranh du kích, gĩp phn đánh thng chin tranh xâm lưc ca k đch cĩ tim lc kinh t và quân s mnh hơn hn. Đánh giá v vai trị ca chin tranh du kích, Đng ta khng đnh: “Kh năng ca chin tranh du kích va tiêu hao va tiêu dit c ngu ln M là rt ln, rng và liên tc” [36, tr. 384]. Chin tranh du kích hồn tồn phù hp vi đc đim đa hình Vit Nam; đc bit là vi nhng đa bàn nhiu núi rng, chin trưng d b chia ct như Tây Nguyên thì chin tranh du kích càng cĩ điu kin đ phát huy ti đa ưu th. Là mt đa bàn chin lưc ca Tây Nguyên, trong kháng chin chng M, Đng b, quân và dân Đăk Lăk đã bit li dng ti đa các yu t “thiên thi, đa li, nhân hồ”, phát huy sc mnh đi đồn kt dân tc, tin hành chin tranh du kích đánh thng chin tranh xâm lưc ca quân M và quân đi Sài Gịn trên đa bàn. Nhân dân các dân tc Đăk Lăk nhn thc đưc rng: “Đ chng đch, thng đch thì phi phát đng chin tranh du kích tồn dân, tồn din và lâu dài” [29, tr. 63]. Trong kháng chin chng M, 4
23. đc bit là trong giai đon chng chin lưc “chin tranh cc b”, chin tranh du kích Đăk Lăk đưc xây dng và tin hành trên tng thơn, buơn đ cng c th trn chin tranh nhân dân, tiêu hao, tiêu dit sinh lc và phương tin chin tranh ca quân vin chinh M và quân đi Sài Gịn. Chin tranh du kích là “linh hn” ca th trn chin tranh nhân dân Đăk Lăk, nĩ gĩp phn khơng nh to nên trang s v vang ca quân dân Đăk Lăk trong cuc kháng chin chng M, cu nưc (1954 1975). Bi nhng l đĩ, nghiên cu chin tranh du kích Đăk Lăk là vn đ hp dn và là mt vic làm cĩ ý nghĩa khoa hc và thc tin. V khoa hc, đ tài gĩp phn làm rõ đĩng gĩp ca chin tranh du kích Đăk Lăk trong vic đánh bi chin lưc “chin tranh cc b”. Bên cnh đĩ, đ tài cịn khng đnh vai trị lãnh đo ca Đng trong vic đnh ra đưng li, ch trương cho cách mng min Nam và vic vn dng sáng to, linh hot đưng li và ch trương đĩ ca Đng b Đăk Lăk thơng qua thc tin đu tranh. Mt khác, tìm hiu chin tranh du kích Đăk Lăk s gĩp phn làm phong phú thêm kho tàng ngh thut tin hành chin tranh nhân dân ca dân tc Vit Nam. V thc tin, đ tài gĩp thêm nhng c liu cho vic giáo dc truyn thng cách mng cho nhân dân Đăk Lăk, nht là cho th h tr ca các dân tc trong tnh, gĩp phn đng viên nhân dân xây dng nn quc phịng tồn dân trong giai đon hin nay. Mt khác, nhng bài hc kinh nghim đúc rút t thc tin phong trào chin tranh du kích s cĩ ý nghĩa ln trong vic xây dng khi đi đồn kt tồn dân dưi s lãnh đo ca Đng Cng sn Vit Nam, nht là trong bi cnh hin nay Đăk Lăk nĩi riêng, Tây Nguyên nĩi chung các th lc thù đch đang rp tâm chng phá nhm chia r khi đi đồn kt dân tc. Kt qu nghiên cu đ tài cịn là cơ s đ biên son bài ging lch s đa phương theo quy đnh ca chương trình lch s do B Giáo dc và Đào to ban hành. T cách tip cn vn đ như vy, chúng tơi chn vn đ “ Chin tranh du kích Đăk Lăk giai đon 1965 1968 ” làm đ tài lun văn thc sĩ chuyên ngành lch s Vit Nam. 2. LCH S NGHIÊN CU VN Đ Liên quan đn đ tài đã cĩ mt s cơng trình sau: 5
24. Năm 1994, B Ch huy quân s tnh Đăk Lăk biên son cơng trình “ Đăk Lăk 30 năm chin tranh gii phĩng ”, phn ánh cuc chin đu ca nhân dân các dân tc Đăk Lăk thi kỳ 1945 1975. Cơng trình đ cp đn mt s hot đng ca phong trào chin tranh du kích ca quân và dân Đăk Lăk trong kháng chin chng thc dân Pháp và đ quc M. Vi cơng trình “Tng kt chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk (1945 1975)” xut bn năm 1998, B Ch huy quân s tnh Đăk Lăk đã đ cp đn các hot đng đu tranh ca dân quân, du kích Đăk Lăk và mt s bài hc kinh nghim t quá trình thc hin du kích chin tranh trên chin trưng min núi, vùng đng bào các dân tc Đăk Lăk trong 30 năm kháng chin chng Pháp và chng M. Năm 1999, B Tư lnh Quân khu V Vin Lch s quân s cho xut bn cun “Mt s kinh nghim ch đo chin tranh nhân dân đa phương Khu V trong kháng chin chng M, cu nưc”. Cơng trình đã tng hp mt s kinh nghim trong ch đo chin tranh nhân dân đa phương các tnh thuc Quân khu V trong kháng chin chng M, cu nưc. B Tng tham mưu năm 2000 đã xut bn cơng trình “Tng kt cách đánh ca lc lưng dân quân du kích t v trong hai cuc chin tranh chng thc dân Pháp và đ quc M (1945 1975)” . Cơng trình h thng, phân loi các hình thc, cách đánh đc đáo, sáng to ca lc lưng dân quân, du kích t v, rút ra nhng bài hc kinh nghim ch đo lc lưng dân quân du kích trong c nưc ta. Năm 2002, Ban Chp hành Đng b tnh Đăk Lăk phi hp nhà xut bn Chính tr quc gia ra mt cun “Lch s Đng b tnh Đăk Lăk (1954 1975) ”, trong đĩ làm rõ vai trị lãnh đo ca Đng b và tinh thn đu tranh anh dũng ca nhân dân Đăk Lăk trong sut cuc KCCM, cu nưc; phân tích mt s ch trương ca Đng, Khu y V và đ cp nhng ch đo ca Tnh y v phát trin chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk trong cuc KCCM, cu nưc. Liên quan đn đ tài cịn cĩ mt s cơng trình lch s đa phương như: “ Lch s đu tranh gii phĩng dân tc ca Đng b và nhân dân th xã Buơn Ma Thut” ; “Lch s Đng b huyn Krơng Bơng trong cuc kháng chin chng M, cu nưc (1954 1975) ”; “Lch s Đng b huyn Krơng Năng (1954 2005) ”; “ Lch s đu 6
25. tranh ca Đng b và nhân dân huyn Lăk (1945 1975)” ; “ Lch s đu tranh ca Đng b và nhân dân các dân tc huyn M’Đrăk (1945 1975)” ; “Lch s đu tranh ca Đng b và nhân dân các dân tc huyn Chư M’gar” v.v Nhng cơng trình trên đu cĩ đ cp đn chin tranh du kích ca quân và dân tnh Đăk Lăk trong kháng chin chng M, cu nưc. Tuy nhiên, nhìn chung các cơng trình trên chưa đi sâu vào phân tích tng khía cnh ca chin tranh du kích Đăk Lăk như v xây dng lc lưng dân quân, du kích và trang b vũ khí, hun luyn quân s. Bên cnh đĩ, các cơng trình trên chưa khai thác ngun tư liu lưu tr ca CQSG hin đang lưu tr ti TTLTQGII, Tp.HCM đ nhìn nhn, đánh giá chin tranh du kích Đăk Lăk mt cách đy đ hơn. Tĩm li, các cơng trình trên đây tuy mc đ nghiên cu cĩ khác nhau nhưng là ngun tài liu phong phú và quan trng đ chúng tơi hồn thành lun văn này. 3. MC ĐÍCH VÀ NHIM V NGHIÊN CU 3.1. Mc đích nghiên cu Lun văn gĩp phn nhn thc rõ hơn chin tranh du kích Đăk Lăk trong KCCM, cu nưc giai đon 1965 1968 trên cơ s phân tích s lãnh đo đúng đn, sáng to ca Đng b Đăk Lăk, quyt tâm đánh M và thng M ca quân và dân các dân tc Đăk Lăk trong giai đon này. 3.2. Nhim v nghiên cu Đ tài nhm tp trung nghiên cu nhng vn đ sau: Âm mưu, bin pháp ca M trong chin lưc “chin tranh cc b” Đăk Lăk. Ch trương ca Trung ương Đng, Khu y V, Đng b Đăk Lăk; chin tranh du kích gĩp phn đánh bi chin lưc “chin tranh cc b” (1965 1968) ca đ quc M Đăk Lăk. Đc đim, ý nghĩa lch s và bài hc kinh nghim rút ra t quá trình thc hin chin tranh du kích trên đa bàn Đăk Lăk giai đon 1965 1968. 4. ĐI TƯNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU 4.1. Đi tưng nghiên cu Lun văn nghiên cu chin tranh du kích Đăk Lăk trong KCCM, cu nưc 7
26. giai đon 1965 1968. 4.2. Phm vi nghiên cu V khơng gian : Lun văn nghiên cu chin tranh du kích tp trung ch yu trên đa bàn Đăk Lăk theo phân đnh đa gii hành chính hin nay. V thi gian : Lun văn nghiên cu chin tranh du kích Đăk Lăk trong KCCM, cu nưc giai đon 1965 1968, nhng năm nhân dân Đăk Lăk chng chin lưc “chin tranh cc b” ca đ quc M và chính quyn Sài Gịn. Tuy cĩ gii hn v khơng gian và thi gian nêu trên, song khi cn làm rõ mt s ni dung, lun văn cĩ th m rng khơng gian ra khi đa bàn tnh Đăk Lăk và thi gian cĩ th lùi v trưc năm 1965 đ thy đưc tính tồn din và h thng ca ni dung đưc nêu. 5. NGUN TÀI LIU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 5.1. Ngun tài liu Ngun tài liu đã xut bn Ngun tài liu đ thc hin lun văn bao gm các tác phm kinh đin ca ch nghĩa Mác Lênin v chin tranh cách mng, chin tranh nhân dân, nhng tác phm ca Ch tch H Chí Minh, Trưng Chinh, Võ Nguyên Giáp, Lê Dun; Văn kin Đng Tồn tp; các tác phm, các cơng trình đã in thành sách và các bài vit đăng trên tp chí, mng internet đc bit là các tác phm ca các nhà s hc, các nhà nghiên cu v cuc KCCM, cu nưc ca nhân dân Đăk Lăk. Ngun tài liu lưu tr Đ hồn thành nhim v ca lun văn, chúng tơi đã tin hành thu thp tài liu lưu tr ti Ban Nghiên cu lch s Đng Tnh y Đăk Lăk, Trung tâm lưu tr ca B Tư lnh Quân khu V thành ph Đà Nng, Ban Khoa hc lch s quân s B Ch huy quân s tnh Đăk Lăk, Bo tàng tnh Đăk Lăk, đc bit là ti TTLTQG II Tp. HCM. Ngun tài liu kho sát, đin dã Tác gi lun văn kho sát đin dã, đi thc t ti mt s căn c đa cách mng, căn c du kích, đng thi gp g các nhân chng đã tham gia lc lưng dân quân du kích đa bàn các xã, huyn. Vic làm đĩ nhm làm tăng đ chính xác cũng như làm phong phú thêm nhng thơng tin, nhn đnh đưa ra trong lun văn. 8
27. 5.2. Phương pháp nghiên cu Đ thc hin đ tài, chúng tơi s dng các phương pháp nghiên cu khác nhau và kt hp các phương pháp y trên cơ s phương pháp lun s hc Mác xít: Phương pháp lch s và phương pháp lơgic, phương pháp kho sát đin dã, phương pháp đi chiu, so sánh, phân tích, tng hp 6. ĐĨNG GĨP CA LUN VĂN Mt là, lun văn trình bày cĩ h thng và tương đi tồn din v chin tranh du kích Đăk Lăk trong cuc KCCM, cu nưc giai đon 19651968. Hai là , lun văn cung cp mt s tư liu lưu tr v cuc KCCM, cu nưc ca nhân dân Đăk Lăk, phc v cho vic nghiên cu lch s đu tranh ca nhân dân Đăk Lăk nĩi riêng và nhân dân Vit Nam nĩi chung. Ba là , lun văn gĩp phn phc v cơng tác nghiên cu, ging dy, hc tp lch s đa phương thi kỳ KCCM. Bên cnh đĩ, lun văn cịn gĩp phn giáo dc truyn thng yêu nưc, lịng t hào dân tc ca đng bào các dân tc tnh Đăk Lăk, nht là đi vi th h tr. 7. B CC LUN VĂN Ngồi phn m đu, kt lun, tài liu tham kho và ph lc, lun văn gm cĩ 3 chương: Chương 1: Tình hình Đăk Lăk trưc năm 1965. Chương 2: Chin tranh du kích Đăk Lăk (1965 1968). Chương 3: Đc đim, ý nghĩa lch s và bài hc kinh nghim. 9
28. Chương 1 TÌNH HÌNH ĐĂK LĂK TRƯC NĂM 1965 1.1. KHÁI QUÁT ĐIU KIN T NHIÊN VÀ KINH T XÃ HI 1.1.1. Điu kin t nhiên Tnh Đăk Lăk nm trên cao nguyên phía Tây ca min Trung nưc Vit Nam vi din tích t nhiên 13.125,37 km 2, phía Bc giáp tnh Gia Lai, phía Nam giáp tnh Lâm Đng và Đăk Nơng, phía Đơng giáp tnh Khánh Hồ và Phú Yên, phía Tây cĩ chung đưng biên gii vi Campuchia. Đây là mt đa bàn cĩ v trí chin lưc rt quan trng. Đăk Lăk là mt cao nguyên vi đ cao trung bình 500m so vi mt nưc bin. Trung tâm cao nguyên là mt vùng đt tương đi bng phng, đơi ch hơi lưn sĩng và b chia ct bi h thng sơng sui. Phía Đơng cĩ nhng đng c rng, phía Tây đa hình thp dn khin sơng Srêpơk chy qua đây to thành nhng thác nưc ln. Phía Nam là min đng trũng, cĩ h Lăk rng trên 500ha. Nhng ngn núi cao và đi dc ca Đăk Lăk tp trung các khu vc giáp gii phía Đơng và phía Nam. Ngăn cách gia Đăk Lăk và Lâm Đng cĩ dãy Chư Yang Sin cao 2.442m, dãy Chư Ta Dung cao 1.982m. Ranh gii gia Đăk Lăk và Gia Lai cĩ dãy Chư Dlie Ya cao 1.229m. Dc theo phía Đơng ca tnh là tồn b núi đi vi dãy Chư H’Mú cao 2.051m. Trong lịng các núi cao này là nhng hang đá rng và kín đáo, rt thun li cho vic hình thành các căn c du kích và hot đng du kích. Nhng hang đá này là nơi tm trú ca du kích khi b đch truy quét hoc là nơi lý tưng cho vic ct giu lương thc, vũ khí phc v chin đu. H thng sơng ngịi ca Đăk Lăk khá phong phú. Phía Đơng và Đơng Bc cĩ sơng Ba và hai chi lưu ca nĩ là sơng H’Nang và sơng Hin chy v Phú Yên ri đ ra bin Đơng. Phía Bc cĩ h thng sơng Ea H’Leo và hai chi lưu ca nĩ là Ea Drang và Ea Sup chy v phía Tây nhp vào sơng Srêpơk. Đc bit, sơng ln nht tnh là Srêpơk, bt ngun t dãy Chư Yang Sin theo hưng Tây Bc đ vào sơng Mê Kơng tnh Stung treng (Campuchia). Ngồi ra, Đăk Lăk cịn cĩ hàng trăm con sơng, sui ln nh khác. 10
29. V khí hu, Đăk Lăk cĩ hai mùa rõ rt: mùa mưa và mùa khơ. Mùa mưa kéo dài 6 tháng (t tháng 5 đn tháng 10), chim t l 85 87% lưng mưa trong c năm. Mùa khơ kéo dài t tháng 11 đn tháng 4, khí hu khơ và lnh hơn. Mùa mưa kéo dài gây nhiu khĩ khăn cho QĐSG, đưc phn ánh trong mt tài liu như sau: “Mùa mưa kéo dài thưng gây tr ngi cho nhng cuc hành quân phi hp quy mơ vì quang đ kém, mưa nhiu ngp sui, khí hu m thp làm hn ch s di chuyn và s s dng nhng phương tin ym tr cũng như gây khĩ khăn khơng ít cho vic bo tồn dng c và sc kho ca binh sĩ” [102, tr. 2]. Đăk Lăk nm trung tâm vùng đt bazan ca Tây Nguyên, là tnh cĩ ưu th v rng vi khong 1.000.000ha rng nhit đi, trên 8.000ha rng thơng t nhiên, gn 200.000ha rng na, l ơ chưa khai thác. Rng đây khơng bt ngàn như vùng phía Bc Tây Nguyên song phong trào chin tranh du kích Đăk Lăk đã trit đ khai thác li th đ che khut ca rng đ che du lc lưng. Chính quyn Sài Gịn khơng khĩ khăn khi nhn ra rng: “ nh đa th này quân du kích d to nên điu kin đ che du quân ” [102, tr. 2]. 1.1.2. Tình hình kinh t xã hi Đng bào Đăk Lăk ch yu sng bng ngh nơng. Bên cnh cây lúa là cây lương thc chính, đng bào Đăk Lăk cịn trng xen canh ngơ, sn, đu và các loi cây ăn qu như chui, cam, xồi, mít Năng sut lao đng ca đng bào rt thp do li phát nương làm ry, du canh du cư, chc l, tra ht. Chính t cuc sng du canh du cư, đng bào các dân tc Tây Nguyên nm chc các đc đim đa hình. Chính tài liu “D án tác chin min thưng du” ca chính quyn Sài Gịn đã khng đnh: “Vì cuc sng du mc, nên khơng mt hc núi, mt dịng khe nào là h (ngưi dân bn đa) khơng đt chân ti” [79, tr. 2]. Đăk Lăk là mt tnh cĩ nhiu dân tc anh em chung sng, ch yu là ngưi Êđê, M’Nơng, J’Rai, Bahnar, Xê Đăng Năm 1954, tnh Đăk Lăk cĩ 118.800 dân, trong đĩ cĩ 76.000 ngưi dân tc thiu s. Sau Hip đnh Genève và nhng năm sau đĩ, đch đã đưa hàng vn đng bào min Bc di cư cùng vi ngưi Kinh đng bng Khu V lên lp dinh đin, làm cho dân s tăng nhanh. Đăk Lăk cĩ h thng giao thơng khá thun li, nht là v mùa khơ. Quc l 14 11
30. t Kon Tum, Gia Lai qua Đăk Lăk vào min Đơng Nam B là con đưng huyt mch ca Tây Nguyên. Quc l 21 (1) ni lin Đăk Lăk vi tnh Khánh Hồ, vi Quc l 1 chy ven bin. Quc l 21 (2) “kéo dài” ni Buơn Ma Thut vi Đà Lt. Đưng s 7 ni lin vi Plêiku, phía Bc tnh Đăk Lăk vi Phú Yên Trong KCCM, ta cũng m thêm nhiu con đưng chin lưc dc, ngang đa bàn Đăk Lăk. Bên cnh đĩ, Đăk Lăk cịn cĩ nhiu sân bay như sân bay Hồ Bình, sân bay Buơn Ma Thut, các sân bay dã chin Phưc An, Khánh Dương, Lăk, Đc Lp H thng đưng sá, sân bay đĩ đã to thun li ln v giao thơng trong đa bàn tnh và gia Đăk Lăk vi các đa phương khác Tây Nguyên, ven bin min Trung và Đơng Nam B. Báo cáo v hin tình hot đng ca Vit cng Cao Nguyên Trung phn ca phịng Nhì B Quân lc B Tng tư lnh, Quân lc VNCH năm 1965 vit: “V phía Bc các tnh Pleiku, Kon Tum, đa th rt him tr, rng núi bao la, trùng đip, ít đưng giao thơng thun li đã to ra nhiu yu t khĩ khăn cho s hot đng và kim sốt ca ta [102, tr. 7]. Cĩ phn khác vi phía Bc, cao nguyên Đăk Lăk và cao nguyên Lâm Đng phía Nam ít nhiu thun li cho vic kim sốt ca M: “ min Nam cao nguyên (Đăk Lăk, Lâm Đng) thì đa th cĩ phn khác vi phía Bc rng thưa, tương đi bng phng và nhiu đưng giao thơng đi li, s hot đng và kim sốt ca ta cĩ phn thun li hơn” [102, tr. 2]. Do “nhiu đưng giao thơng đi li”, M và chính quyn Sài Gịn d dàng tin hành các cuc hành quân càn quét và đánh phá các vùng gii phĩng, các cơ s cách mng Đăk Lăk. Đây là khĩ khăn ln mà lc lưng tham gia du kích chin tranh phi tính đn. V văn hố, trưc nhng năm 20 ca th k XX, các dân tc đây đưc t chc thành buơn. Hp thành buơn là nhng gia đình mu h và cĩ quan h vi nhau v thân tc mc đ khác nhau. Điu này làm cho quan h cng đng trong buơn đưc duy trì khá bn vng, nhng du vt ca t chc cơng xã th tc cịn rõ nét. Đt đai và nhng ngun li khác trên đt đai đu thuc quyn s hu tp th ca buơn. Các hot đng như săn bt, sn xut, sinh hot đu làm tp th. Đng bào dân tc rt mn khách nên khách ca mt gia đình cũng là khách ca c buơn, đưc mi ngưi đi x rt chân tình. Mi sinh hot cng đng ca buơn đưc duy trì bi lut (1) Nay là Quc l 26. (2) Nay là Quc l 27. 12
31. tc ca tng dân tc. Đ bo v buơn làng, chng thú d, đng bào các dân tc sm cĩ tinh thn thưng võ, luơn mang vũ khí bên ngưi như cung tên, n, giáo mác T ngưi già đn tr em đu bit cm chơng, cài thị. Khi phi đi phĩ vi mi nguy him hoc mt k thù, c buơn làng đu tham gia chin đu. Tồn dân vũ trang, tồn dân đánh gic là mt thc t. Hu ht các buơn làng đu cĩ “th lĩnh quân s”. Vic phịng th, chin đu ca buơn làng giao cho th lĩnh quân s và mt s trai tráng can đm, gii s dng vũ khí. Nguyên tc t chc là cĩ lc lưng nịng ct và cĩ lc lưng rng rãi trong xây dng lc lưng dân quân du kích đã cĩ sn trong cơ cu t chc ca buơn làng. Đây là yu t rt thun li khi chúng ta thc hin th trn chin tranh du kích trong vùng đng bào các dân tc Tây Nguyên. Tơn giáo và tín ngưng ca các dân tc Đăk Lăk trưc khi Pháp xâm lưc đang thi kỳ “phát trin cui cùng ca tín ngưng nguyên thy” [7, tr. 19]. Các thn linh đu gi chung là Yàng (Tri) và các ác thn là Briêng. Vic th n thn lúa và các v thn khác là mt đim ni bt trong tín ngưng ca đng bào Êđê và M’Nơng. Tuy ch vit ca các dân tc bn đa xut hin khá mun, nhưng văn hố dân gian rt phong phú vi nhiu th loi, đm đà bn sc, tiêu biu cho cách nhìn, tâm lý, hồi bão ca đng bào các dân tc. Đĩ là tình yêu thiên nhiên, tính cng đng, yêu s t do, đc hiu tho và tinh thn dũng cm chng li áp bc, bĩc lt. Vi quá trình lch s lâu đi, nhân dân các dân tc Đăk Lăk đã cn cù, dũng cm, đồn kt, chinh phc thiên nhiên, sáng to nên mt nn văn hố đc đáo ca mình, làm phong phú thêm văn hĩa dân tc Vit Nam. Nhng đc đim v t nhiên và kinh t xã hi như trên là nhng yu t rt quan trng, tác đng trc tip đn s hình thành và phát trin th trn chin tranh du kích trên chin trưng Đăk Lăk trong chin tranh cách mng nĩi chung và trong cuc KCCM, cu nưc nĩi riêng. Lc lưng tham gia chin tranh du kích ch yu là ngưi dân bn đa, h quen vi khí hu, nm chc đc đim đa hình, thơng tho rng núi, đưng sá. Do đĩ, vic tin hành cuc chin tranh du kích trên đa bàn min núi Đăk Lăk nhm khai thác trit đ li th đa quân s và đa chính tr là hồn tồn đúng đn. 13
32. 1.2. TRUYN THNG ĐU TRANH 1.2.1. Đăk Lăk cho đn Cách mng tháng Tám 1945 Ngay t nhng ngày đu đt chân lên Tây Nguyên, quân Pháp đã vp phi s kháng c quyt lit ca đng bào các dân tc tnh Đăk Lăk. M đu là phong trào đu tranh do N’Trang Gưh lãnh đo (1887 1913), thu hút 25 buơn vi 600 ngưi Êđê chng Pháp lưu vc sơng Krơng Ana và Krơng Nơ; tip đĩ là cuc ni dy ca đng bào Êđê do tù trưng Ama Shao lãnh đo (1889 1905). Nhng cuc đu tranh mnh dn và din ra nhiu vùng trong tnh như cuc ni dy ca đng bào Mdhur do Oi H’Mai Oi H’Phai cm đu (1901 1909), cuc đu tranh ca Oi Dla (1901 1907), Ama Lai (1907) đn cuc đu tranh chng ch đ xâu thu nng n ca Pháp do hai thy giáo ngưi Êđê lãnh đo là Y Ut Niê và Y Jut H’Wing (1925 1926). Gây ting vang hơn c là cuc khi nghĩa ca dân tc M’Nơng, X’Tiêng do N’Trang Long lãnh đo (1912 1935). Các cuc đu tranh trên biu hin tinh thn dũng cm, bt khut, kiên cưng, bn b ca đng bào các dân tc Đăk Lăk. Tuy nhiên, do lc lưng nh yu, phân tán, chưa phi hp vi các phong trào chung c nưc nên các phong trào đu tranh chng thc dân Pháp ca nhân dân Đăk Lăk đã b thc dân Pháp đàn áp. Ngày 3 2 1930, Đng Cng sn Vit Nam ra đi to bưc ngot vĩ đi ca cách mng Vit Nam. Trong đưng li, Đng cĩ s chú ý đc bit đn cơng tác lãnh đo, t chc và vn đng cách mng đi vi đng bào các dân tc thiu s. Văn kin Đi hi đi biu tồn quc ln th nht (1935) ca Đng đã khng đnh: “Lc lưng đu tranh ca các dân tc thiu s là mt lc lưng rt ln. Cuc gii phĩng dân tc ca h là mt b phn quan trng trong cuc cách mng phn đ và đin đa Đơng Dương, b phn cách mng th gii” [7, tr. 52]. Dưi s lãnh đo ca Đng, “phong trào yêu nưc chng Pháp ca đng bào dân tc đã cĩ bưc phát trin mi, c quy mơ rng ln ca phong trào, s đồn kt các dân tc Kinh Thưng và đc bit tính cht gii phĩng dân tc ca nĩ” [7, tr. 55]. Cĩ th k đn nhng phong trào đu tranh ca cơng nhân các đn đin cà phê trong tnh như đn đin CADA (Compagnie Agricole D’Annam), Rossi, Mê Wal, CH.P.I (Compagnie des Hauts Plateaux Indochinois) din ra sơi ni, liên tc. Bên cnh đĩ là cuc đu tranh 14
33. chính tr ca các chin sĩ nhà tù Buơn Ma Thut. Cui năm 1940, mt s chin sĩ cng sn nhà tù Buơn Ma Thut t đng ra thành lp chi b Đng. nh hưng cách mng t trong nhà tù ngày càng lan rng trong binh lính, cơng nhân đn đin, viên chc trong chính quyn thc dân Buơn Ma Thut (Nhà máy đèn, bnh vin, S lc b ). Nhà tù Buơn Ma Thut tr thành đu mi trung tâm cho cuc vn đng cách mng gii phĩng dân tc Đăk Lăk, dn đn thng li ca Cách mng tháng Tám năm 1945 Đăk Lăk. Sáng ngày 24 8 1945, c th xã Buơn Ma Thut bng dy, mi ngưi đ ra đưng vi băng c, khu hiu. Đi t v đn đin CADA cùng 500 lính bo an ng theo cách mng. Đúng 15 gi cùng ngày, Ban vn đng khi nghĩa t chc cuc mít tinh tuyên b giành chính quyn tnh Đăk Lăk trưc s chng kin ca 4.000 đng bào các dân tc Êđê, M’Nơng, J’Rai, Kinh 1.2.2. Đăk Lăk kháng chin chng Pháp (1945 1954) Ngày 23 9 1945, thc dân Pháp n súng đánh chim Sài Gịn, m đu cuc chin tranh xâm lưc nưc ta ln th hai. Cui tháng 11 1945, quân Pháp t Nha Trang theo Đưng 21 lên tn cơng Đăk Lăk và chim đưc Buơn Ma Thut (12 1945). Sau khi Ch tch H Chí Minh ra “Li kêu gi Tồn quc kháng chin” (19 12 1946) cho đn cui năm 1949, quân và dân Đăk Lăk đã ra sc khơi phc, xây dng, t chc, phát trin lc lưng, cng c bàn đp, tin lên bám đt giành dân, phát đng chin tranh du kích chng Pháp. Tháng 7 1946, thành lp trung đồn đa phương đu tiên ca tnh Trung đồn N’Trang Lơng. Nhim v ca Trung đồn là bám cht đa bàn Đăk Lăk, gi vùng t do hai huyn M’Drăk và Buơn H, t đĩ m rng ra các vùng khác trong tnh. T năm 1950 tr đi, dưi s lãnh đo ca Đng b tnh, quân và dân Đăk Lăk tin hành chin tranh du kích, tác chin tiêu hao, tiêu dit sinh lc đch, tin lên m chin dch Nguyn Hu (15 7 đn 15 9 1950) chin dch tiêu biu nht trong năm 1950 Đăk Lăk. Chin dch này đã to ra bưc chuyn bin mi ca cách mng Đăk Lăk. Trong Đơng Xuân 1953 1954, tranh th thi cơ xc ti giành thng li, 15
34. phi hp vi chin trưng chính Bc B, quân dân Đăk Lăk ch đng tin cơng đch, giành nhng thng li ln, gĩp phn kt thúc chin tranh. T ngày 10 đn ngày 24 4 1954, phi hp vi Trung đồn ch lc 803, quân và dân Đăk Lăk ln lưt đánh đch Tà Khê, tp kích vào Buơn Ma Bép, vào c đim Ai Nu và phc kích đch Buơn Kting, làm cho h thng phịng ng ca đch t Cheo Reo xung Bà Lá b sp đ. Thng li ca quân và dân Đăk Lăk cùng vi nhng thng li dn dp mt trn Tây Nguyên, Phú Yên và Bình Đnh làm cho mt b phn quan trng ca k hoch Nava b tht bi. Phi hp nhp nhàng vi mt trn Đin Biên Ph, quân dân Đăk Lăk đã làm tt nhim v giam chân đch, làm cho k hoch tp trung binh lc ca Nava khơng thc hin đưc. Ngày 21 7 1954, Hip đnh Genève v Đơng Dương đưc ký kt, chm dt cuc chin tranh xâm lưc ca thc dân Pháp đi vi ba nưc Vit Nam, Lào, Campuchia. Đây là mt thng li to ln ca nhân dân ba nưc Đơng Dương nĩi chung và Vit Nam nĩi riêng sau 9 năm kháng chin gian kh. 1.3. ĐĂK LĂK T SAU HIP ĐNH GENÈVE ĐN TRƯC KHI M TIN HÀNH “CHIN TRANH CC B” 1.3.1. Chính sách, th đon ca M và chính quyn Sài Gịn Đăk Lăk Theo Hip đnh Genève, Vit Nam tm thi b chia ct làm hai min. Mi min thc hin mt chin lưc cách mng khác nhau, min Bc thc hin cách mng XHCN, min Nam tip tc hồn thành cách mng dân tc dân ch nhân dân. T đây, cũng như tồn min Nam, Đăk Lăk bưc sang thi kỳ đu tranh chng li cuc chin tranh xâm lưc ca M. Đi vi nưc ta, âm mưu cơ bn ca đ quc M là: “Tiêu dit cho đưc phong trào yêu nưc ca nhân dân ta, thơn tính min Nam Vit Nam, chia ct lâu dài đt nưc ta, bin min Nam Vit Nam thành thuc đa kiu mi và căn c quân s ca M, lp phịng tuyn ngăn chn ch nghĩa xã hi lan xung Đơng Nam Á; đng thi ly min Nam làm căn c đ tin cơng min Bc tin đn ca h thng xã hi ch nghĩa Đơng Nam châu Á, hịng đè bp và đy lùi ch nghĩa xã hi vùng này, bao vây và uy hip các nưc xã hi ch nghĩa khác” [25, tr. 17]. 16
35. Đi vi Tây Nguyên, M và chính quyn Sài Gịn âm mưu bin vùng đt này thành trung tâm căn c quân s ca chúng min Nam Đơng Dương. Chính quyn Ngơ Đình Dim rt coi trng vn đ nm các dân tc thiu s, do đĩ chúng ra sc khng ch, kim sốt cht ch các đơ th, đn đin và vùng ngưi Kinh ph cn tnh l. Chúng cịn tp trung khai thác tim năng kinh t Tây Nguyên đ phc v cho âm mưu xâm chim lâu dài min Nam Vit Nam. V chính tr xã hi, M và chính quyn Ngơ Đình Dim tin hành thit lp ch đ thng tr ca chúng và cng c t chc b máy tay sai t tnh đn huyn và các xã, buơn. Tháng 3 1955, Ngơ Đình Dim yêu cu Quc trưng Bo Đi ra Đo d s 22 xố b ch đ “Hồng triu cương th” (1), đưa vùng Cao nguyên vào s qun lý trc tip ca chính quyn Sài Gịn. Đ Buơn Ma Thut tr thành trung tâm chính tr Cao nguyên, chúng lp ra Tồ đi din Chính ph ti Cao nguyên Trung phn, các Nha giám đc Cnh sát quc gia Cao nguyên, Nha xã hi Cao nguyên, Nha thu v Cao nguyên tr s đĩng ti th xã Buơn Ma Thut. Trên cơ s đĩ, chúng tin hành đánh phá phong trào cách mng, lp các t chc chính tr phn đng, đi đơi vi tuyên truyn la bp, bng các chiêu bài “Quc gia dân tc” gi hiu, ch nghĩa “nhân v” và ra sc phát trin đo Thiên chúa giáo vùng ngưi Kinh và đo Tin lành vùng ngưi dân tc thiu s. Đ khai thác và khng ch các vùng quan trng trong tnh, Ngơ Đình Dim đưa hơn 1 vn giáo dân vào đnh cư Đăk Lăk. Chúng lp ra các khu di cư, chim c các vùng đt đai màu m, cĩ giá tr v quân s, kinh t và chính tr trên các trc đưng giao thơng chính ca tnh và xung quanh th xã Buơn Ma Thut. Chúng âm mưu bin các khu di cư này thành vành đai bo v th xã và các trc đưng giao thơng quan trng (2). Tt c nhng vic làm đĩ đu hịng đy lùi nh hưng cách mng khu vc này. Đng b Đăk Lăk đã sm cĩ nhn đnh đúng đn tình hình đch: “Cui năm 1956, chính quyn Ngơ Đình Dim lp đưc chính quyn th xã Buơn Mê Thut, th trn, qun l và mt s vùng dc đưng giao thơng chin lưc (1) Tháng 4 năm 1940, theo ch trương ca Pháp, Bo Đi ra sc lnh tách riêng phn Cao Nguyên Trung B và đưc hưng quy ch hành chính đc bit gi là “Hồng triu cương th” (đt ca nhà vua). (2) Trên trc đưng Quc li 14 cĩ các khu di cư: Hà Lan (Buơn H); Chi Lăng, Th Thành, Duy Hồ, Đồn Kt (Buơn Ma Thut); Đc Minh, Đc Mnh (Đăk Mil). Trên trc đưng 21 “kéo dài” cĩ khu Trung Hồ, Kim Châu Phát. phía Bc Buơn Ma Thut cĩ khu Châu Sơn. 17
36. 14, 21 nơi Pháp kim sốt cũ” [54, tr. 4]. Năm 1957, đch tp trung “bình đnh min núi” bng cách m các chin dch “Thưng du vn”, tin hành t cng. Đăk Lăk vn là vùng sau lưng đch trong KCCP nên các đt t cng đây đch tp trung vào vùng căn c kháng chin và căn c du kích các huyn M’Drăk, Cheo Reo, Buơn H. Chính chính quyn Ngơ Đình Dim đã tit l k hoch bình đnh Cao nguyên, trong đĩ cĩ Đăk Lăk. Bt dân làm th căn cưc (1) và t chc các t, đồn vi danh nghĩa là “thương lái”, “tr st rét”, đồn “thưng du vn” vào tng buơn tin hành phân loi qun chúng, tách các gia đình cĩ ngưi tham gia kháng chin, đi tp kt đ qun thúc, bt nhân dân t cng, nĩi xu cng sn, chia r Kinh Thưng, truy bt cán b cách mng Mt khác, chúng cho cnh sát, bit kích lùng sc ngồi rng, ven ry đ phát hin nơi và tìm bt Vit cng; cm dân khơng đưc mang go, thc phm đ ngồi ry, đêm khơng đưc ng ngồi ry th xã, đn đin, chúng đưa mt s mt v t đng bng lên đ nhn din, truy bt cán b cách mng [79, tr. 9 10]. V quân đi, chính quyn Ngơ Đình Dim chú trng xây dng lc lưng quân đi Đăk Lăk. Bên cnh Trung đồn 45 cĩ t trưc, chúng đưa mt b phn ca Sư đồn Nùng min Bc vào đĩng Đăk Mil, Lăk đ khng ch hưng Nam và Tây Nam tnh. Đch tp trung xây dng h thng đn, bt ven th xã, th trn và nhng vùng quan trng, nht là ven các trc giao thơng 14, 21. Lc lưng bo an và dân v đưc tăng cưng vi khong 5.000 tên, trong đĩ, lc lưng bo an mi qun cĩ mt đi đi, cĩ qun đn hai đi đi. Mt đin s 62/NA/QV/M, ngày 3 3 1962 ca Tnh trưng Đăk Lăk gi Bit B tham mưu trưng ph Tng thng cho bit: “Mc tuyn m tt bc Bo an và Dân v Đăk Lăk vào khong 5.000 ngưi Hin tnh cĩ 5 đi đi bo an đưc tăng cưng thêm 4 đi đi bit lp lưu đng, 4 đi đi lưu đng này cĩ th b điu đng đi tnh khác. Nu 4 đi đi lưu đng này đưc Nha Bo an Khu chin thut 23 tăng cưng vĩnh vin và c đnh cho Đăk Lăk thì tng s 9 đi đi tm đ cho tnh khi phi xin tuyn m thêm. V dân v, nhân s n đnh cho tnh là 839 ngưi cĩ th tm đ, nhưng nhân s hin hu ch cĩ 644 ngưi vì tuyn m khĩ khăn” [81]. (1) Mt loi giy tuỳ thân, ging như chng minh nhân dân hin nay. 18
37. Đ tăng cưng lc lưng nhm đàn áp phong trào cách mng, M thành lp Trung tâm EA NAO ti Đăk Lăk (4 1962) vi mc đích: “Đào to lc lưng ym tr (bit kích) chin thut và xây dng lc lưng nhân dân chin đu Tuyên truyn gây căm thù Vit cng và to nh hưng quc gia sâu rng trong thi gian đng bào thưng tp trung hun huyn ti Trung tâm EA NAO”. Theo đĩ, “Lc lưng ym tr thưng đưc tung vào các vùng bt an ninh đ tìm, bám sát và tiêu dit đch bng du kích chin và ym tr, tip vin các buơn, p khi b tn cơng. Lc lưng nhân dân chin đu hot đng phn du kích dưi s ch huy, kim sốt và qun tr ca Trung tâm EA NAO đ bo v buơn, chng xâm nhp ca phin cng” [82, tr. 1 2 7]. Trong thi gian hot đng, Trung tâm EA NAO “đã hun luyn và võ trang cho chng 3.500 đng bào thưng” [82, tr. 2]. S 3.500 đng bào thưng này bao gm hai lc lưng: Lc lưng ym tr (bit cách) gm 700 ngưi và nhân dân chin đu gm 2.800 ngưi thuc 106 buơn, ri ra trên khp đng bng Cao nguyên, qun Buơn Ma Thut và mt phn thuc qun Buơn H. Sau thi gian th hun, h đưc cp vũ khí, tr v li buơn hot đng chng cng [83, tr. 2 3]. Vi ưu th vũ khí và k chin thut, lc lưng vũ trang đưc đào to t Trung tâm EA NAO bưc đu đã gây mt s khĩ khăn cho cách mng. Đng b Đăk Lăk tha nhn: “Mt vn đ gây thêm khĩ khăn cho ta t khi M trc tip nm bn phn đng bit kích ngưi dân tc đánh phá căn c, lùng sc ngồi rng, phc kích các ng đưng gây nhiu khĩ khăn và tn tht cho lc lưng ta” [8, tr. 98 99]. Tài liu ca chính quyn Sài Gịn cho bit thêm: “Hot đng ca 2 lc lưng này (bit kích và nhân dân chin đu) đã gây cho đch nhiu tn tht đáng k v nhân mng và vũ khí, đng thi đy lui đch đ ni rng phm vi kim sốt, dành li ch quyn nơng thơn” [82, tr. 2]. V kinh t, cũng như thc dân Pháp trưc đĩ, M và chính quyn Ngơ Đình Dim đánh giá Đăk Lăk khơng ch quan trng v quân s, chính tr mà cịn là mt đa bàn chin lưc cĩ giá tr ln v kinh t. Vì vy, chính quyn Ngơ Đình Dim ra sc tin hành khai thác kinh t đ phc v cho âm mưu xâm chim lâu dài min Nam Vit Nam. 19
38. Ngày 12 6 1955, Ngơ Đình Dim ban hành chính sách “Kinh Thưng đ hu Quân dân nht trí Khai thác min sơn cưc”. Theo đĩ, “chúng cho phép bn ngu quyn, bn tưng tá quân đi ngu khai thác đt đai Đăk Lăk, lp ra các đn đin cà phê, cao su, đc quyn khai thác nơng, lâm sn” [15, tr. 13]. Ngày 22 2 1957, chính quyn Ngơ Đình Dim t chc Hi ch trin lãm v kinh t Tây Nguyên ti Buơn Ma Thut nhm đng viên vic khai thác tim năng đt đai, lâm sn, khống sn và tài nguyên thiên nhiên khác. Theo tp san “Chn hưng kinh t” s 74, ngày 24 7 1958, trong din văn khai mc hi ch, Ngơ Đình Dim đã tuyên b: “Khuyn khích đng bào min đng bng lên đnh cư ti Cao nguyên hin cĩ đt nhiu, ngưi ít ” và mun bin “Cao nguyên thành min dân cư trù mt, trung tâm k ngh và nơng nghip ” [15, tr. 25]. Li tuyên b này cho thy Ngơ Đình Dim đã cơng khai m đu mt chin dch mi, chin dch chim đt lp dinh đin. Kt qu là chính quyn Ngơ Đình Dim đã lp 33 dinh đin [87]. Chúng tuyên truyn lp dinh đin là đ “ci thin dân sinh”, “chnh trang lãnh th”, hay “đem li đi sng m no, tươi đp cho nhân dân”. Tuy nhiên, trên thc t dinh đin li là t chc quân s trá hình, nhng tri tp trung kìm kp nơng dân, bĩc lt nhân cơng, đng thi chng li cách mng. Cĩ th nĩi, dinh đin là mt bin pháp nhm thc hin chính sách “bình đnh” nơng thơn ca đ quc M và chính quyn Sài Gịn min Nam. Tĩm li, Tây Nguyên nĩi chung, Đăk Lăk nĩi riêng là vùng đt cĩ v trí chin lưc quan trng v mi mt. Đ nm đưc vùng đt quan trng này, đ quc M và chính quyn Ngơ Đình Dim đã ban hành nhiu chính sách mang tính chin lưc, đc bit là chính sách dinh đin, chính sách tơn giáo nhm thu phc đng bào dân tc thiu s, xây dng Đăk Lăk nĩi riêng và Tây Nguyên nĩi chung thành căn c quân s, khai thác tim năng kinh t, to cơ s xã hi đ phc v cho âm mưu xâm lưc lâu dài nưc ta. 1.3.2. Đăk Lăk đu tranh chng M và chính quyn Sài Gịn t sau Hip đnh Genève đn năm 1965 Ngày 5 và 6 9 1954, BCT BCHTƯ Đng hp, ra Ch th v cách mng min Nam. Theo đĩ, BCT ch rõ: “K thù c th trưc mt ca ta” là “đ quc M, 20
39. hiu chin Pháp và tay sai ca chúng (c th là Chính ph Ngơ Đình Dim)”. Vì vy, “nhim v ca Đng min Nam trong giai đon hin nay là lãnh đo nhân dân min Nam đu tranh thc hin Hip đnh đình chin, cng c hịa bình, thc hin t do dân ch (t do ngơn lun, t do hi hp, t do t chc, t do đi li v v ), ci thin dân sinh, thc hin thng nht và tranh th đc lp. Đng thi lãnh đo nhân dân đu tranh chng nhng hành đng khng b, đàn áp, phá cơ s ca ta, bt b cán b ta và qun chúng cách mng, chng nhng hành đng tin cơng ca đch, ngu, gi ly quyn li ca qun chúng đã giành đưc trong thi kỳ kháng chin, nht là nhng vùng căn đa và vùng du kích cũ ca ta” [31, tr. 308]. Cui năm 1957, đng chí Lê Dun – U viên BCT BCHTƯ Đng, trao đi vi Thưng v Liên Khu y V v vic vn dng đưng li, phương châm, phương pháp đu tranh vào thc tin cách mng Tây Nguyên. V t chc lc lưng vũ trang, đng chí Lê Dun nêu rõ: “Trưc mt, ch nên t chc t 3 ngưi, tiu đi, nhiu nht là trung đi hot đng nhm gi buơn ry. Khi cĩ điu kin s phát trin nhanh chĩng phong trào du kích l t, kt hp vi cách đánh đc cơng linh hot” [25, tr. 42]. Đu năm 1958, Ban Cán s Đăk Lăk tip xúc bn D tho đ cương v đưng li cách mng min Nam ca Lê Dun. Qua đĩ, Ban cán s rt phn khi vi vn đ “đu tranh chính tr cĩ vũ trang h tr”. “Tuy chưa cĩ Ngh quyt Trung ương nhưng Ban Cán s tnh căn c phong trào thc tin ca qun chúng, tng bưc t chc nhng t, nhĩm bán vũ trang (t v mt, du kích mt ) đ bo v nhân dân, bo v cán b và cơ s” [15, tr. 29]. Cui năm 1958, “ngay trong nhng cuc đu tranh chính tr vi đch cũng l t cĩ nhng hành đng đu tranh vũ trang đ t v’ [54, tr. 5]. Xut hin nhng hin tưng như đng bào tìm cách tiêu dit các tên tay sai trong chính quyn Ngơ Đình Dim đ bo v cán b, bo v đng bào, phá các cuc càn quét, dn dân ca đch. Đng bào buơn Ma Hin (Đơng Cheo Reo) đánh đui hai tên mt v Phú Yên lên. Đng bào buơn Ka Dăng (M’Drăk) lp mưu và tin hành đánh úp thuyn ca viên qun trưng. Đng bào buơn H’Roi (M’Drăk) “ly mt cĩc trn ln thc ăn phc rưu git cht tên Chánh tng” [54, tr. 5]. Mt s nơi nhân dân tích cc rào làng, cm chơng, gài by ry và trên các 21
40. trc đưng giao thơng, chng đch lùng sc, càn quét. Thanh niên dùng ná, dao đi tun quanh buơn vi danh nghĩa chng thú d vào buơn, ry. Ni bt nht là s kin buơn Oi Đăk (Đơng Cheo Reo) vào cui năm 1959, khi bn mt v Cng Sơn (Phú Yên) lên điu tra tình hình, bt đưc hai cán b giao liên ca Phú Yên trên sơng M’Lah và dn h vào buơn Oi Đăk nhm uy hip nhân dân ta khơng đưc nuơi giu Vit cng, Ma Lý mt cán b trong buơn đã bàn vi đng bào dùng dao git cht tên mt v, gii thốt cho hai cán b giao liên. Sau đĩ kéo c làng chy vào rng lp làng bt hp tác chng đch. Đch nhiu ln đưa quân lên càn quét, đt phá nhưng khơng bt đưc ngưi dân nào ca buơn Oi Đăk. Đây là buơn làng đu tiên bt hp tác vi đch ca Đăk Lăk. Tháng 3 1959, BCT ra Ch th v “Nhim v xây dng căn c cách mng Tây Nguyên”, trong đĩ BCT ch rõ vic xây dng lc lưng vũ trang và thc hin chin tranh du kích: “Xây dng và s dng lc lưng vũ trang trưc mt là h tr cho đu tranh chính tr tin lên thc hin du kích cc b, bo v căn c, uy hip đch, m rng th ch đng ca ta, lâu dài là tăng cưng lc lưng cách mng, chun b điu kin ch quan tin lên đánh đ M Dim và tr thành ch lc gi vng chính quyn cách mng sau này. Vì vy, trong ch đo cn xem trng xây dng lc lưng vũ trang, cĩ lc lưng vũ trang mi bo v căn c và đưa cách mng tin lên” [32, tr. 256]. Thc hin Ch th ca BCT, Ban Cán s Đăk Lăk đã xây dng vùng Dlei Ya vi đa hình him tr thành căn c đa cách mng, nơi đng chân ca cơ quan Đng, chính quyn tnh. T căn c cách mng đu tiên này hình thành các tiu t du kích đu tiên, trang b vũ khí thơ sơ đ bo v cơ quan, cán b và cơ s. “Vùng Buơn Nùng, Buơn Ua là nơi căn c vng chc, mi xã cĩ mt tiu đi du kích trang b súng trưng, tiu liên, cĩ k hoch b phịng t buơn này sang buơn n cĩ tính cht liên hồn thưng xuyên tun tra, cnh giác chng đch càn quét ” [54, tr. 7]. T khi cĩ ch trương ca Trung ương Đng, các vùng ta làm ch và nơi cĩ phong trào đu tranh mnh đã dn dn hình thành các tiu t du kích. “Cui năm 1959 các xã buơn vùng Đơng, Tây sơng Ba, Bc M’Drăk đã cĩ t 1 t đn 3 t du kích trang b dao, ná thưng xuyên đi tun bo v buơn làng, gây khí th cho qun 22
41. chúng, bo v phong trào đu tranh ca qun chúng, cnh cáo và làm gim các hot đng ca bn ác ơn, gián đip” [16, tr. 45 46]. Trong hai năm 1960 1961, cơng tác m đưng hành lang chin lưc ni Tây Nguyên vi Nam B hồn thành. Vùng phía Nam tnh bt đu cĩ nhng cơ s cách mng mi xây dng như căn c Nam Nung, Nam Lăk. Các xã, buơn hình thành ban t qun, các đồn th qun chúng, các tiu t du kích hot đng cơng khai. “Các lc lưng vũ trang cơ s như du kích phát trin rng khp, đã gi vng đưc tng vùng, tng khu vc, ni lin mt vùng gii phĩng rng ln ca hai huyn M’Drăk và Đơng Cheo Reo” [15, tr. 57]. Phong trào chin tranh du kích đã đĩng gĩp mt phn vào nhng thng li chung ca lc lưng vũ trang tnh Đăk Lăk trong giai đon 1954 1961. Tuy nhiên, do lc lưng nịng ct ít, đa hình rng nên phong trào du kích chin tranh giai đon này mi xây dng vùng Đơng Bc tnh. Kh năng tiêu dit sinh lc đch cịn hn ch do chưa đưc trang b vũ khí và hun luyn đy đ. Năm 1961, sau khi bưc vào Nhà Trng, tp đồn Kennedy Johnson đã quyt đnh tin hành chin lưc “chin tranh đc bit” min Nam Vit Nam. Mc đích ca chin lưc “chin tranh đc bit” là “chng li chin tranh du kích, chng li chin tranh gii phĩng ca nhân dân (M gi là “chin tranh chng lt đ”), khơng cĩ chin tuyn c đnh và thưng ít huy đng các binh đồn ln. Hình thc ca nĩ là phi hp đy đ các hành đng quân s, chính tr, kinh t và tâm lý. Cơng c đ tin hành chin tranh là bè lũ tay sai vi vũ khí, phương tin chin tranh, tin ca ca M và do c vn M ch huy” [78, tr. 159]. Trưc âm mưu mi ca M và chính quyn Ngơ Đình Dim, ngày 24 1 1961, Ch th ca BCT v “Phương hưng và nhim v cơng tác trưc mt ca cách mng min Nam” nhn đnh rng: “Thi kỳ tm thi n đnh ca ch đ M Dim đã qua và thi kỳ khng hong liên tip, suy sp nghiêm trng đã bt đu Đn nay, cách mng min Nam đương phát trin theo con đưng tin lên tng khi nghĩa vi nhng đc đim mi và kh năng hồ bình phát trin ca cách mng min Nam khơng cịn na Hình thái du kích cc b và khi nghĩa tng phn đã xut hin Hình thái du kích cc b và khi nghĩa tng phn y m ra mt cao trào cách 23
42. mng và ngày càng phát trin mnh m” [33, tr. 153 157]. Do đc đim ca phong trào cách mng min Nam phát trin khơng đu, so sánh lc lưng gia ta và đch trên tng vùng cũng khác nhau, cho nên phi vn dng phương châm đu tranh chính tr song song vi đu tranh vũ trang mt cách linh hot, phù hp vi tng vùng. BCT đ ra phương châm cơng tác ba vùng, trong đĩ, “ các vùng rng núi, ly đu tranh quân s làm ch yu và đ ra nhim v tiêu dit sinh lc đch đ m rng thêm căn c và xây dng lc lưng ca ta” [33, tr. 158]. Cũng trong tháng 1 1961, Hi ngh quân s Liên khu V nhn mnh: “Ra sc xây dng lc lưng vũ trang đ bo đm kp thi h tr cho đu tranh chính tr, bo v căn c đa cách mng, bo v lc lưng cách mng, đng thi cùng vi lc lưng chính tr ca qun chúng bo đm kp thi thi hành đu tranh tin lên đánh đ chính quyn đch khi cĩ điu kin khi nghĩa” [56, tr. 16]. Đ kp thi ch đo phong trào du kích chin tranh, tháng 7 1962, Liên khu y V ra Ngh quyt ch rõ: “Phong trào du kích chin tranh hin nay phi đt cho đưc mc đích chính tr là làm cho tồn th nhân dân ta khp nơng thơn, thành th, rng núi đu đng lên đánh đch, chng đch, đy đch vào th b đng liên miên bng mi cách và mi kh năng ca mình” [58, tr. 2]. Ngh quyt đ ra nhim v c th cho tng vùng. Đi vi vùng nơng thơn rng núi: “Phi gi vng và cng c cho đưc vùng gii phĩng, cĩ k hoch chng càn, chng gom dân lp p chin lưc, bo v nhân tài vt lc”. Đi vi vùng đch tm chim, “phá th kìm kp và phá p chin lưc cho đưc”. đơ th, “làm cho đch khơng đưc yên n, hàng ngày hàng gi phi lo đi mt vi ta” [58, tr. 2]. Thc hin Ngh quyt Liên khu y V, trong năm 1962 chin tranh du kích vùng rng núi Đăk Lăk cĩ bưc phát trin mi. Trong khi đch gom dân lp p chin lưc, dân quân du kích đã cùng các lc lưng vũ trang tnh, huyn liên tc bám đánh đch, chng các cuc càn quét, lùa xúc dân, bo v căn c. “ B5 (1), tháng 4 1962, lc lưng tp trung và du kích đưc s phi hp h tr ca lc lưng Khu V đánh dit cht bo an dinh đin Qung Cư, Hăng Mhdư” [8, tr. 69]. “Đng bào M’Nơng ba làng căn c Đăk Rêpul, Yơng Hat, Liêng Krc (huyn (1) Khu vc phía Nam Quc l 21. 24
43. Lăk) tn cư vào hang đá đ lánh đch càn quét. Đch dùng mt tiu đồn bao vây hang đá đ xúc dân. Nhưng mt tiu đi du kích đã chng càn dit mt s đch và ban đêm bo v cho đng bào lun theo khe đá thốt khi vịng vây ca đch, khơng b lùa xúc” [8, tr. 70]. Các xã, buơn căn c đu xây dng đưc tiu đi du kích tp trung, s dng vũ khí thơ sơ đánh đch, gây cho đch nhiu thương vong, làm cho đch khơng dám lùng sc, gi vng an tồn cho các căn c đa cách mng. Đc bit, ti khu căn c Dlei Ya chúng ta đã xây dng đưc mt s trung đi du kích va bo v căn c va sn xut và chăn nuơi, t túc lương thc. Báo cáo tháng 6 1963, s 1646/NA/CT/I/ ca Tồ Hành chính tnh Đăk Lăk, VNCH cho bit: “Ti núi Chư Go trung bình đim BQ.154.593 bn Vit cng cĩ làm mt hm bí mt rt rng lịng núi, trong cĩ văn phịng Tnh y B3, cơng binh xưng, máy xay lúa và nhiu vt dng như: Máy đánh ch, radio, bàn in thch, nơi đây cĩ tên Recom Thep và mt Đi tá (Vit cng chưa rõ tên) trú n. Hin nay ti đa đim trung bình đim BQ.075.578 BQ.114.547, bn Vit cng cĩ đt 2 trung đi du kích, hàng ngày canh gác bo v mt khu ti núi Cư Mduơn trung bình đim BQ.140.570, ti núi ChưKnih trung bình đim BQ.125.565, núi Chư Tan Man trung bình đim BQ.153.562 và dc các sui Ea Hiao trung bình đim BQ.162.545 và Ea Kao trung bình đim BQ.168.552, bn Vit cng làm rt nhiu ry t túc, trng hoa màu và cĩ nhiu tri chăn nuơi gia súc, mi nơi cĩ 1, 2 căn nhà lá và cĩ t 1 đn 3 du kích võ trang chăm sĩc” [85, tr. 1 2]. Bên cnh bo v căn c, du kích cịn tin hành xây dng làng chin đu. “Sáu tháng đu năm 1962, du kích khu B3 (mt danh ca khu vc Bc Đưng 21 Đăk Lăk) đã vĩt 14 triu cây chơng, b trí 130 km tuyn chơng, đào 12.000 hm chơng” [25, tr. 112 ]. Tiêu biu trong phong trào du kích chin tranh là gương chin sĩ Y Ơn Niê (dân tc M’Nơng), buơn Đăk Tuar, xã Cư Pui, huyn H9. Đu năm 1961, Y Ơn đưc giác ng cách mng, tham gia tuyên truyn đưc 10 thanh niên M’Nơng đ thành lp đi du kích. Đi du kích ca Y Ơn đã nhiu ln chng càn thành cơng và bo v đưc dân. Đu năm 1962, đch 2 đn M Ga và C Pèn phi hp m trn càn vào buơn Cư Pui. Lúc đĩ, Y Ơn ch cĩ mt mình cũng ch đng b trí đánh 25