Tóm tắt luận văn Ảnh hưởng của văn học dân gian đối với thơ Tản Đà, Trần Tuấn Khải

Nội dung text: Tóm tắt luận văn Ảnh hưởng của văn học dân gian đối với thơ Tản Đà, Trần Tuấn Khải

1. 1 BỘ GIÁO D ỤC VÀ ĐÀO T ẠO ĐẠI H ỌC ĐÀ N ẴNG LÊ TH Ị PH ƯƠ NG ẢNH H ƯỞNG C ỦA V ĂN H ỌC DÂN GIAN ĐỐI V ỚI TH Ơ T ẢN ĐÀ, TR ẦN TU ẤN KH ẢI Chuyên ngành : V ăn h ọc Vi ệt Nam Mã s ố : 60.22.34 TĨM T ẮT LU ẬN V ĂN TH ẠC S Ĩ KHOA H ỌC XÃ H ỘI VÀ NHÂN V ĂN Đà N ẵng - N ăm 2011
2. 2 Cơng trình được hồn thành t ại ĐẠI H ỌC ĐÀ N ẴNG Ng ười h ướng d ẫn khoa h ọc: TS. HỒNG ĐỨC KHOA Ph ản bi ện 1: PGS. TS. NGUY ỄN PHONG NAM Ph ản bi ện 2: TS. HÀ NG ỌC HỒ Lu ận v ăn được b ảo v ệ tr ước H ội đồng ch ấm Lu ận v ăn th ạc s ĩ Khoa h ọc Xã h ội và Nhân v ăn h ọp t ại Đại h ọc Đà N ẵng vào ngày 20 tháng 8 n ăm 2011 * Cĩ th ể tìm hi ểu lu ận v ăn t ại: - Trung tâm Thơng tin - H ọc li ệu, Đại h ọc Đà N ẵng - Th ư vi ện tr ường Đại h ọc S ư ph ạm, Đại h ọc Đà N ẵng.
3. 3 MỞ ĐẦU 1. Lý do ch ọn đề tài Trong dịng ch ảy của n ền v ăn h ọc Vi ệt Nam, T ản Đà Nguy ễn Kh ắc Hi ếu và Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải là nh ững nhà v ăn t ạo bước đệm cho s ự chuy ển mình c ủa v ăn h ọc t ừ v ăn hoc trung đại sang văn h ọc hi ện đại. Các sáng tác, đặc bi ệt là th ơ ca c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải t ừ lâu v ốn đã là m ột m ảnh đất màu m ỡ h ấp d ẫn nhi ều nhà nghiên c ứu v ăn h ọc chuyên nghi ệp l ẫn khơng chuyên v ới nhi ều hướng ti ếp c ận, khai phá để kh ẳng định giá tr ị n ội dung, ngh ệ thu ật, từ đĩ đi đến nh ững nh ận định mang tính khái quát v ề v ị trí c ủa h ọ đối với n ền v ăn h ọc dân t ộc. Nh ưng cĩ l ẽ, cho t ới nay, ti ếp c ận th ơ ca của T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải theo h ướng tìm ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian cịn là m ột v ấn đề khá m ới m ẻ. Th ảng ho ặc c ũng cĩ nhà nghiên c ứu đã tìm hi ểu ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới sáng tác c ủa t ừng tác gi ả ở m ột vài bài báo nh ưng nh ững cơng trình nghiên c ứu chuyên sâu thì ch ưa cĩ. Trong khi đĩ, khi đọc th ơ ca c ủa họ ta d ễ dàng nh ận ra nh ững d ấu ấn khá đậm nét c ủa v ăn h ọc dân gian trên đề tài, ch ủ đề, hình t ượng con ng ười c ũng nh ư trên ph ươ ng th ức th ể hi ện, ngơn ng ữ bi ểu đạt Kế th ừa nh ững nghiên c ứu v ề các tác gi ả T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải, chúng tơi mong mu ốn s ẽ gĩp m ột ph ần nh ỏ vào vi ệc khám phá nh ững giá tr ị mà qua th ơ, T ản Đà, Á Nam đã đĩng gĩp cho nền v ăn học dân t ộc. Đĩ là nh ững lí do chính để chúng tơi ti ến hành nghiên c ứu đề tài: Ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải.
4. 4 2. L ịch s ử v ấn đề nghiên c ứu A Nh ững v ấn đề chung : Nghiên c ứu nh ững ảnh h ưởng c ủa v ăn hĩa nĩi chung, v ăn h ọc dân gian đối v ới v ăn h ọc vi ết nĩi riêng đã tr ở thành tâm điểm c ủa các b ộ mơn khoa h ọc xã h ội và nhân v ăn trong nhi ều n ăm vừa qua. Sơ b ộ, cho đến nay đã cĩ m ột s ố cơng trình tiêu bi ểu nh ư sau Th ơ và m ấy v ấn đề trong th ơ Vi ệt Nam hi ện đại (Nxb KHXH, Hà N ội, 1974) c ủa Hà Minh Đức. Bài báo “M ột s ố bi ểu tượng th ơ dân gian trong th ơ Vi ệt Nam hi ện đại” (T ạp chí V ăn h ọc, số 3 – 2001) c ủa Nguy ễn Đức H ạnh, Văn h ọc trung đại Vi ệt Nam dưới gĩc nhìn v ăn hĩa (Nxb Giáo d ục, 2008) của Tr ần Nho Thìn b) Một s ố v ấn đề c ụ th ể: Khi nghiên c ứu v ề th ơ ca T ản Đà, bên c ạnh vi ệc kh ẳng định nh ững giá tr ị v ề n ội dung và hình th ức thì h ầu h ết các nhà nghiên c ứu đều th ống nh ất cho r ằng, th ơ T ản Đà cĩ âm hưởng c ủa v ăn h ọc dân gian mà tiêu bi ểu là các cơng trình: Cơng c ủa thi sĩ T ản Đà c ủa Xuân Di ệu[8; 180], Tản Đà kh ối mâu thu ẫn l ớn [8; 361] c ủa T ầm D ươ ng, Tản Đà Nguy ễn Kh ắc Hi ếu [8; 429] c ủa Tr ần Đình H ượu, Lê Chí D ũng, Nh ững cái hay c ủa th ơ T ản Đà [8; 144] của tác gi ả Tr ươ ng T ửu, Tính dân t ộc và tính hi ện đại, truy ền th ống và cách tân qua th ơ Tản Đà [8; 482] c ủa Tr ần Ng ọc V ươ ng, Qua các bài vi ết đĩ, các tác gi ả đã cĩ nh ững nh ận định xác đáng v ề m ối quan h ệ c ủa th ơ T ản Đà v ới v ăn hĩa, v ăn h ọc dân gian. Vi ết v ề Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải tuy ít cĩ nh ững cơng trình mang tính ch ất chuyên lu ận v ề th ơ ca và cu ộc đời c ủa tác gi ả này, nh ưng ở các giáo trình đại h ọc, các bài tìm hi ểu v ề giai đoạn v ăn h ọc nửa đầu th ế k ỉ XX thì ý ki ến v ề nhà th ơ này c ũng khá phong phú. Tiêu bi ểu là các cu ốn: Nhà v ăn hi ện đại của V ũ Ng ọc Phan, Vi ệt Nam v ăn h ọc s ử y ếu c ủa D ươ ng Qu ảng Hàm, Văn h ọc Vi ệt Nam 1900 – 1945 c ủa các tác gi ả Phan C ự Đệ, Tr ần Đình H ượu (Nxb
5. 5 Giáo d ục, 2003), hay cu ốn “ Quá trình hi ện đại hĩa v ăn h ọc Vi ệt Nam 1900 -1945” c ủa tác gi ả Mã Giang Lân Đặc bi ệt là bài vi ết mở đầu: “Đọc th ơ Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải” c ủa Xuân Di ệu trong cu ốn Tuy ển t ập th ơ v ăn Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải (Nxb V ăn h ọc, 1984). 3. Ph ạm vi và đối t ượng nghiên c ứu - T ừ ki ến th ức n ền v ề v ăn h ọc dân gian Vi ệt Nam, m ối quan hệ gi ữa v ăn h ọc dân gian và v ăn h ọc vi ết, khi kh ảo sát thơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải chúng tơi tìm và gi ải quy ết các v ấn đề mà v ăn h ọc dân gian đã cĩ ảnh h ưởng, t ừ đề tài, ch ủ đề, hình t ượng con ng ười, các bi ểu tr ưng bi ểu t ượng cho đến th ể lo ại, ngơn ng ữ và hình ảnh - Ph ạm vi kh ảo sát ch ủ y ếu c ủa lu ận v ăn: + Tản Đà tồn t ập, t ập 1 (Nguy ễn Kh ắc X ươ ng, s ưu t ầm, biên so ạn, gi ới thi ệu, Nxb V ăn h ọc, Hà N ội, 2002) + Th ơ v ăn Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải (Xuân Di ệu gi ới thi ệu, Lữ Huy Nguyên s ưu t ầm, tuy ển ch ọn, Nxb V ăn h ọc, Hà N ội, 1984) 4. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu - Ph ươ ng pháp phân tích – t ổng h ợp - Ph ươ ng pháp so sánh – đối chi ếu - Ph ươ ng pháp h ệ th ống - c ấu trúc Ngồi ra, chúng tơi c ũng s ử d ụng các ph ươ ng pháp, các thao tác h ỗ tr ợ khác nh ư các ph ươ ng pháp c ủa thi pháp h ọc, ph ươ ng pháp ti ếp c ận v ăn h ọc t ừ ph ươ ng di ện v ăn hĩa 5. B ố c ục lu ận v ăn Ngồi ph ần M ở đầu và ph ần K ết lu ận, ph ần N ội dung c ủa lu ận v ăn g ồm ba ch ươ ng: + Ch ươ ng 1: V ăn h ọc dân gian và m ối quan h ệ gi ữa v ăn h ọc dân gian và v ăn h ọc vi ết
6. 6 + Ch ươ ng 2: Ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ Tản Đà, Tr ần Tuấn Kh ải qua hệ th ống đề tài, ch ủ đề. + Ch ươ ng 3: Ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ Tản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải qua th ể lo ại, ngơn ng ữ, hình ảnh. CH ƯƠ NG 1: V ĂN H ỌC DÂN GIAN VÀ M ỐI QUAN H Ệ GI ỮA V ĂN H ỌC DÂN GIAN V ỚI V ĂN H ỌC VI ẾT 1.1. Khái quát v ề v ăn h ọc dân gian a) Nĩi đến v ăn h ọc dân gian là nĩi đến m ột thành t ố c ơ b ản của v ăn hĩa dân gian – c ội ngu ồn c ủa v ăn hĩa dân t ộc. V ăn h ọc dân gian là m ột hình thái ý th ức xã h ội. Văn học dân gian là m ột lo ại hình ngh ệ thu ật c ủa nhân dân lao động ra đời t ừ r ất s ớm, được truy ền mi ệng t ừ đời này qua đời khác và cĩ nh ững m ối liên h ệ ch ặt ch ẽ v ới ho ạt động th ực ti ễn c ủa con ng ười, nĩ t ồn t ại và phát tri ển trong nh ững sinh ho ạt c ủa t ập th ể, c ủa c ộng đồng. b) Văn học dân gian là m ột hình thái ý th ức xã h ội ph ức t ạp, ra đời t ừ th ời nguyên th ủy, do đĩ cĩ th ể th ấy tính nguyên h ợp tr ước hết được th ể hi ện ở tính ch ất nhi ều ch ức n ăng c ủa v ăn h ọc dân gian – một h ệ qu ả t ất y ếu c ủa vi ệc nh ận th ức nguyên h ợp c ủa nhân dân lao động. Tính nguyên h ợp c ủa v ăn h ọc dân gian cịn được th ể hi ện ở ch ỗ trong n ội b ộ ngh ệ thu ật nguyên th ủy cịn ch ưa cĩ s ự phân hĩa rõ rệt và s ự phát tri ển độc l ập c ủa các lo ại hình ngh ệ thu ật khác nhau. c) Cũng nh ư tính nguyên h ợp và tính truy ền mi ệng (s ẽ trình bày ở ph ần sau), tính t ập th ể c ủa v ăn h ọc dân gian là m ột bi ểu hi ện của m ối quan h ệ ph ụ thu ộc c ủa v ăn h ọc dân gian và mơi tr ường sinh ho ạt c ủa nĩ. Nĩi t ới tính t ập th ể ng ười ta th ường hay ngh ĩ t ới tính vơ danh c ủa tác ph ẩm v ăn h ọc dân gian. Là h ệ qu ả c ủa ph ươ ng th ức truy ền mi ệng, ứng tác là m ột hình th ức đặc bi ệt trong ngh ệ thu ật
7. 7 d) Ph ươ ng th ức sáng tác và t ồn t ại b ằng truy ền mi ệng là ph ươ ng th ức ch ủ y ếu, và trong nh ững giai đoạn l ịch s ử nh ất định, nĩ là ph ươ ng th ức duy nh ất c ủa v ăn h ọc dân gian. Tính truy ền mi ệng dẫn đến m ột h ệ qu ả t ất y ếu là tính d ị b ản c ủa tác ph ẩm v ăn h ọc dân gian do thơng qua hình th ức ứng tác. Văn h ọc dân gian cĩ ý ngh ĩa vơ cùng to l ớn, nĩ là b ộ bách khoa tồn th ư v ề cu ộc s ống c ủa nhân dân lao động, được ghi l ại nh ững ph ươ ng th ức ngh ệ thu ật độc đáo. V ăn h ọc dân gian là m ột trong nh ững thành t ựu v ăn hĩa, thành t ựu ngh ệ thu ật quan tr ọng nh ất làm c ơ s ở cho vi ệc xây d ựng và phát tri ển n ền v ăn hĩa và ngh ệ thu ật của m ột qu ốc gia, dân t ộc. Và tr ước h ết nĩ là c ơ s ở, là c ội ngu ồn, cĩ tác động sâu s ắc đến n ền v ăn h ọc thành v ăn - v ăn h ọc bác h ọc. 1.2. M ối quan h ệ gi ữa v ăn h ọc dân gian v ới v ăn h ọc vi ết 1.2.1. Sơ l ược ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới các nhà v ăn trung đại Văn h ọc dân gian là cái nơi nuơi d ưỡng tâm h ồn bao th ế h ệ con ng ười Vi ệt Nam. Trong nh ững nhà th ơ trung đại ch ịu ảnh h ưởng của v ăn h ọc dân gian ph ải k ể đến Nguy ễn Trãi, Nguy ễn B ỉnh Khiêm, Nguy ễn Cơng Tr ứ, đặc bi ệt Ảnh h ưởng qua l ại gi ữa ca dao dân ca với tác ph ẩm n ổi ti ếng c ủa Nguy ễn Du r ất sâu s ắc và phong phú. Nguy ễn Du t ừng vi ết nh ư là m ột s ự kh ẳng định: Thơn ca s ơ h ọc tang ma ng ữ Dã kh ốc th ời v ăn chi ến ph ạt thanh (Ti ếng hát n ơi thơn xĩm giúp ta h ọc nh ững câu t ả v ề ngh ề tr ồng dâu, tr ồng gai; ti ếng khĩc n ơi đồng n ội nh ư nh ắc l ại th ời chi ến tranh) Hai câu th ơ v ừa nĩi lên quan điểm c ủa Nguy ễn Du về v ăn học dân gian, v ừa nĩi lên s ự đồng c ảm c ủa nhà th ơ đối v ới cu ộc s ống đau kh ổ c ủa nhân dân.
8. 8 Hồ Xuân H ươ ng là m ột hi ện t ượng đặc bi ệt, m ột tài n ăng xu ất s ắc trong vi ệc v ận d ụng m ột cách sáng t ạo ngơn ng ữ v ăn h ọc dân gian. Tĩm l ại, khơng m ột nhà th ơ nào c ủa v ăn h ọc trung đại Vi ệt Nam được coi là nhà th ơ l ớn l ại khơng dùng nh ững thi li ệu c ủa v ăn học dân gian, và b ằng tài n ăng c ủa mình, đến l ượt nh ững tác ph ẩm bất h ủ c ủa h ọ c ũng l ại cĩ tác động tr ở l ại đối v ới s ự phát tri ển c ủa văn h ọc dân gian. Đây là m ối quan h ệ t ươ ng tác, song xét cho t ới cùng thì các nhà v ăn c ủa chúng ta “nh ận” t ừ v ăn h ọc dân gian nhi ều hơn là h ọ “cho” v ăn h ọc dân gian. 1.2.2. S ơ l ược ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới các nhà v ăn hi ện đại Sang th ời k ỳ v ăn h ọc hi ện đại, v ăn h ọc dân gian v ẫn cĩ nh ững ảnh h ưởng nh ất định đến t ư t ưởng, tình c ảm, cách th ể hi ện c ủa các nhà v ăn hi ện đại. Phong trào Th ơ m ới (1932-1945), m ột trào l ưu th ơ được xem là cĩ ảnh h ưởng sâu đậm t ừ v ăn hĩa và v ăn h ọc ph ươ ng tây, v ăn h ọc Pháp, thì v ăn h ọc dân gian vẫn ng ấm ng ầm xuyên th ấm h ồn th ơ c ủa nhi ều các thi nhân nh ư Đồn V ăn C ừ, Anh Th ơ, đặc bi ệt là Nguy ễn Bính Khi Cách m ạng Tháng Tám thành cơng, m ối liên h ệ gi ữa v ăn học dân gian v ới các nhà v ăn hi ện đại l ại cĩ nh ững thay đổi m ới. Tr ường Chinh, Ph ạm V ăn Đồng, Bác H ồ đã cĩ nh ững ý ki ến ch ỉ đạo là kim ch ỉ nam cho các nhà v ăn cách m ạng giúp h ọ tìm v ề v ới nhân dân, ph ục v ụ nhân dân, ti ếp thu t ừ nhân dân. Và để g ần, hịa vào nhân dân, h ọ đã tìm v ề v ới v ăn hĩa, v ăn h ọc dân gian – nh ững giá tr ị mà qu ần chúng nhân dân đã sáng t ạo ra. Tiêu bi ểu cĩ Tú M ỡ, Tơ Hồi, T ố H ữu, Nguy ễn Duy, Đồng Đức B ốn
9. 9 1.3. Th ơ ca ba m ươ i đầu th ế k ỉ XX v ới v ăn h ọc dân gian Nền v ăn h ọc Vi ệt Nam ba m ươ i n ăm đầu th ế k ỉ là n ền v ăn học giao th ời: giai đoạn v ăn h ọc được hi ện đại hĩa để chuy ển giao t ừ ph ạm trù v ăn h ọc trung đại sang ph ạm trù v ăn h ọc hi ện đại. Nền v ăn h ọc hình thành ba dịng ch ảy (v ăn h ọc bác h ọc, v ăn học th ị dân, v ăn h ọc dân gian) nh ưng v ẫn hịa làm m ột: dịng riêng của ngu ồn chung, đĩ là c ội r ễ c ủa truy ền th ống v ăn h ọc dân t ộc. Dịng v ăn h ọc th ứ hai - văn h ọc th ị dân là dịng v ăn h ọc c ủa một s ố nhà nho sinh nhai b ằng ngh ề vi ết v ăn s ống ở thành th ị. Tiêu bi ểu cho dịng v ăn h ọc này là các nhà v ăn T ản Đà, Đơng H ồ, Tu ơng Ph ố, Đồn Nh ư Khuê, Tr ần Tu ấn Kh ải, Hồng Ng ọc Phách H ọ đã cố g ăng dùng nh ững th ể th ơ dân gian và dân t ộc. V ăn c ủa h ọ giàu tính nh ạc, xen l ẫn v ới th ơ, giàu c ảm xúc. Các thi s ĩ đua nhau vi ết nh ững bài th ơ, bài ca, th ể th ức dân gian nh ư sa m ạc, hát x ẩm, nh ững bài l ục bát hay song th ất l ục bát Cĩ th ể nĩi, th ơ c ủa h ọ man mác một h ồn th ơ dân gian, m ột tình điệu Vi ệt Nam . CH ƯƠ NG 2: ẢNH H ƯỞNG C ỦA V ĂN H ỌC DÂN GIAN ĐỐI V ỚI TH Ơ T ẢN ĐÀ, Á NAM – TR ẦN TU ẤN KH ẢI QUA H Ệ TH ỐNG ĐỀ TÀI, CH Ủ ĐỀ 2.1. Đề tài, ch ủ đề v ề quê h ươ ng đất n ước a) Từ xa x ưa, làng quê đã tr ở thành d ấu ấn sâu đậm v ề đất nước, v ề dân t ộc. Khơng gian làng quê là m ột khơng gian g ần g ũi thân thu ộc, n ơi đĩ cĩ hoa sen, bĩng h ạc, cánh di ều, cĩ ti ếng chim hĩt vào lúc ban mai, cĩ ru ộng lúa, n ươ ng dâu, con đị, cĩ dịng sơng b ến nước, cĩ non xanh n ước b ạc, và đĩ cịn cĩ h ội hè, l ễ t ết và các phong tục t ập quán thu ần ch ất Vi ệt Nam : “Làng anh cĩ con sơng êm / Cho em t ắm mát nh ững đêm mùa hè” (Ca dao).
10. 10 Trong th ơ T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải, làng quê Vi ệt Nam v ẫn được c ảm nh ận t ừ nh ững dáng v ẻ c ổ truy ền c ủa nĩ: Anh đi anh nh ớ quê nhà Nh ớ canh rau mu ống nh ớ cà d ầm t ươ ng Nh ớ ai dãi n ắng d ầm s ươ ng Nh ớ ai tát n ước bên đường hơm nao (Tr ần Tu ấn Kh ải, Phong dao) Cũng cĩ nhi ều khi, c ảnh s ắc quê h ươ ng được c ảm nh ận trong dáng v ẻ thi v ị hĩa b ằng nh ững hình ảnh t ượng tr ưng, ước l ệ: Một d ải tr ường giang n ước u ốn dịng Hai bên đường xĩm ch ạy thong dong Bĩng xe khách du ổi trên sơng thống Ng ọn sĩng chèo khua mái c ỏ rung (Tr ần Tu ấn Kh ải, Chi ều qua sơng Nhu ệ) Nh ững kí ức v ề dịng sơng, ng ọn núi quê h ươ ng c ũng tr ở đi tr ở l ại trong th ơ Tr ần Tu ấn Kh ải: “Anh đi anh nh ớ non cơi / Nh ớ sơng V ị Th ủy, nh ớ ng ười tình chung” (Tr ần Tu ấn Kh ải, Phong dao). “Sơng V ị mênh mơng, ng ọn n ước tràn / Non cơi man mác bĩng mây tan” (Tr ần Tu ấn Khải, Nh ớ b ạn). b) Quê h ươ ng, đất n ước trong ca dao, dân ca th ường được th ể hi ện qua nh ững bài ca ca ng ợi v ẻ đẹp c ủa phong c ảnh đất n ước, tự hào v ề c ảnh v ật c ủa làng quê. Trong th ơ c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải m ỗi mi ền quê là m ột ph ần c ủa t ổ qu ốc: “ Ai xui ta nh ớ Hàm Rồng / Mu ốn trơng ch ẳng th ấy cho lịng khơn khuây / Từ ta tr ở l ại Sơn Tây / Con đường Nam, B ắc ít ngày vãng lai / Sơng c ầu cịn đỏ ch ưa phai? / Non xanh cịn đối, sơng dài cịn sâu” (T ản Đà, Nh ớ cảnh c ầu Hàm R ồng ).
11. 11 Thi s ĩ tt, Tr ần Tu ấn Kh ải say đắm th ưởng th ức nh ững s ản v ật của nh ững làng quê mà các ơng đã t ừng đi qua. V ới T ản Đà, ăn đã tr ở thành m ột th ứ ngh ệ thu ật: Hà t ươ i c ửa bi ển Tu-Ran Long Xuyên chén m ắm, Ngh ệ An ch ấm cà Sài Gịn nh ớ v ị cá Tra Cái xe song mã, chén trà Nh ất tiên Đa tình con m ắt Phú Yên Hữu tình rau bí ơng quy ền Thu ận An( ) (T ản Đà, Thú ăn ch ơi) c) Vi ết v ề quê h ươ ng đất n ước, hai nhà th ơ khơng ch ỉ v ận dụng nh ững bi ểu t ượng quen thu ộc c ủa v ăn h ọc dân gian để nĩi lên tình c ảnh n ước m ất nhà tan nh ư bi ểu t ượng con cu ốc, b ức d ư đồ rách, h ồn n ước, n ước non mà trên c ơ s ở đĩ các ơng cịn cĩ cách bi ểu hi ện riêng c ủa mình và sáng t ạo thêm nh ững bi ểu t ượng m ới. “Non n ước” tr ở thành hình t ượng mang tâm s ự bi ểu tr ưng cho đất n ước, dân t ộc, nĩ th ể hi ện m ột “t ư t ưởng yêu n ước” c ủa T ản Đà và Tr ần Tu ấn Kh ải: “N ước non bao n ặng l ời th ề / N ước đi đi mãi khơng v ề cùng non” (Th ề non n ước) d) Trong th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải, đất n ước, dân t ộc cịn được c ảm nh ận và được th ể hi ện ở m ột ph ươ ng di ện khác: Ph ươ ng di ện văn hĩa, l ịch s ử. Truy ền thuy ết mẹ Âu C ơ, cha L ạc Long Quân, “Con R ồng, cháu Tiên”, truy ền thuy ết v ề M ị Châu - Tr ọng th ủy, v ề thành C ổ Loa, những li ệt n ữ anh hùng c ủa dân t ộc nh ư Hai Bà Tr ưng, Bà Tri ệu đã in đậm d ấu ấn lên th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải: “Một đơi k ẻ Vi ệt ng ười Tàu / Nửa ph ần ân ái n ửa ph ần ốn th ươ ng / Vu ốt rùa chàng đổi mĩng / Lơng ng ỗng thi ếp đư a đường / Th ề
12. 12 nguy ền phu ph ụ / Lịng nhi n ữ / Vi ệc quân v ươ ng / Duyên n ọ tình kia dở d ở dang” (T ản Đà, Mỵ Châu - Tr ọng Th ủy). Tĩm l ại đất n ước dân t ộc là m ột đề tài l ớn trong th ơ Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải và T ản Đà Nguy ễn Kh ắc Hi ếu. Quê h ươ ng đất n ước khơng ch ỉ cĩ v ẻ đẹp s ơn th ủy h ữu tình, nh ững danh lam th ắng c ảnh, nh ững s ản v ật c ủa m ỗi mi ền quê; đất n ước cịn hi ện lên qua n ỗi đau mất n ước, qua nh ững truy ền thuy ết c ủa l ịch s ử dân t ộc Dù ở ph ươ ng di ện nào hai nhà th ơ c ũng mang n ặng n ỗi ni ềm yêu n ước, t ự hào v ề dân t ộc, tr ăn tr ở lo âu cho v ận m ệnh c ủa qu ốc gia. 2.2. Đề tài, ch ủ đề v ề tình yêu 2.2.1. Đối v ới th ơ của T ản Đà Tản Đà là m ột nhà th ơ đa tình. Cái đa tình c ủa T ản Đà tr ước hết được th ể hi ện ở nh ững cu ộc tình t ự, du hí cùng ng ười đẹp trong nh ững thiên t ưởng t ượng v ới nàng Vân Anh, Chu Ki ều Oanh, Tây Thi, Chiêu Quân, H ằng Nga nh ưng cĩ th ể nĩi sâu đậm nh ất v ẫn là ở nh ững bài th ơ tình c ủa T ản Đà. Thi nhân nhìn c ảnh, v ật, ng ười đều qua l ăng kính phong tình ái ân. Nhà th ơ c ũng ch ịu ảnh h ưởng khơng nh ỏ b ởi l ối nĩi tình t ứ, duyên dáng c ủa ca dao, dân ca khi ến cho nh ững bài th ơ c ủa ơng dù là vi ết v ề tình b ạn hay tình yêu đều th ấm đẫm ch ất duyên th ầm mà v ăn h ọc dân gian đã cĩ. Tản Đà khơng ch ỉ v ận d ụng v ăn h ọc dân gian vi ết v ề tình yêu vào phong thi: “Em v ề anh n ắm l ấy tay / Anh d ặn câu này em ch ớ cĩ quên / Con sơng đã n ặng l ời th ề / Đừng non tay lái cho thuy ền l ật ngang / Mu ốn sang kh ảm c ố mà sang ” (Phong dao), các th ể th ơ dân tộc mà cịn c ả ở th ơ đường lu ật, làm cho th ơ tình yêu c ủa Tản Đà cĩ nh ững sáng t ạo m ới m ẻ.
13. 13 Từ hình th ức đến n ội dung, t ừ l ối x ưng hơ mình ta quen thu ộc cho đến các hình ảnh so sánh, ngơn ng ữ c ủa T ản Đà đã làm sống l ại tình yêu c ủa ng ười bình dân. 2.2.2. Đối v ới th ơ Tr ần Tu ấn Kh ải Nh ắc đến th ơ Tr ần Tu ấn Kh ải, cĩ l ẽ ít ai để ý đến tình yêu l ứa đơi trong th ơ ơng b ởi cái s ở tr ường, cái tinh túy nh ất Á Nam đã d ồn vào nh ững v ần th ơ yêu n ước. C ũng nh ư T ản Đà, Á Nam - Tr ần Tu ấn Kh ải đã m ượn cách th ể hi ện c ủa v ăn h ọc dân gian làm cho th ơ tình yêu c ủa ơng mang âm h ưởng c ủa ca dao dân ca: “ Th ấy xuân thêm nh ớ đến ng ười / Ti ện xuân xin g ửi m ấy l ời nh ắn ai / Đường xa n ăm c ũng xa r ồi / Hỏi lịng cịn nh ớ nh ững l ời hay quên” (Nh ắn xuân). Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải vi ết nh ững câu phong dao v ề tình ngh ĩa v ợ ch ồng để ng ợi ca tình c ảm sát son chung th ủy này. Khơng vi ết nhi ều th ơ tình nh ư T ản Đà Nguy ễn Kh ắc Hi ếu nh ưng đọc th ơ tình Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải ta c ũng b ắt g ặp nh ững bài th ơ tình hay khơng kém c ủa nhà th ơ núi T ản, Sơng Đà. 2.3. Các đề tài, ch ủ đề khác 2.3.1. Đề tài, ch ủ đề tình b ạn Bên c ạnh đề tài quê h ươ ng đất n ước, tình yêu, đề tài tình b ạn là một đề tài r ất quen thu ộc c ủa th ơ ca dân gian, th ơ ca bác h ọc trung đại Là nh ững ng ười giàu tình c ảm, giàu lịng th ươ ng yêu đối v ới con ng ười, Tản Đà, Á Nam cĩ nhi ều v ần th ơ lai láng tình b ạn. Đĩ là nh ững tình tri âm, tri k ỉ. Nh ư đã nĩi, nhìn cu ộc đời qua l ăng kính ái ân phong tình, nên th ơ T ản Đà c ũng thi v ị hĩa tình b ạn, bi ến “b ạn” thành nh ững ng ười tình, dù đĩ ch ỉ là ng ười b ạn th ơ, ng ười độc gi ả Cũng nh ư v ăn h ọc dân gian, khi vi ết th ơ v ề tình b ạn, Á Nam cũng h ết l ời ng ợi ca tình b ạn s ắt son, chung th ủy, nh ững tình b ạn tri âm, tri k ỉ, th ế nh ưng khơng nh ư T ản Đà nhìn ng ười b ạn hĩa tình
14. 14 nhân, Á Nam nhìn b ạn là b ạn, nhà th ơ luơn h ướng lịng mình đến v ới nh ững ng ười b ạn đang ở ph ươ ng tr ời xa. Cĩ th ể nĩi T ản Đà là nhà th ơ c ủa tình yêu thì Á Nam l ại là nhà th ơ c ủa tình b ạn. N ếu T ản Đà tình nhân hĩa ng ười b ạn thì Á Nam l ại đồng chí hĩa tri âm. Nh ững ng ười b ạn c ủa Á Nam cùng thi nhân cĩ chung chí h ướng. 2.3.2. Đề tài, ch ủ đề ng ười ph ụ n ữ Trên c ơ s ở k ế th ừa đề tài c ủa v ăn h ọc dân gian và v ăn h ọc vi ết, T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải đã cĩ nhi ều bài th ơ ng ợi ca, cảm thơng, trân tr ọng ng ười ph ụ n ữ. L ấy c ảm h ứng t ừ nh ững câu th ơ dân gian, hình t ượng ng ười ph ụ n ữ đã đi vào th ơ hai ơng nh ư m ột ám ảnh khơng d ứt. Tản Đà và Á Nam c ũng ti ếp thu ý th ơ dân gian, đồng th ời sáng t ạo thêm để hồn ch ỉnh hình t ượng ng ười ph ụ n ữ Vi ệt Nam ở nhi ều hình, nhi ều v ẻ. Ca ng ợi tình yêu th ủy chung s ắt son c ủa ng ười ph ụ n ữ là đặc điểm n ổi b ật trong th ơ c ủa hai ơng. Th ơ Tản Đà, Á Nam c ũng là ti ếng nĩi c ảm thơng cho s ố ph ận c ủa nh ững ng ười ph ụ nữ, nh ất là nh ững ng ười “tài hoa mà m ệnh b ạc”, là th ứ đồ ch ơi c ủa số m ệnh, c ủa con t ạo hay ghen ghét. Tuy nhiên, c ũng nh ư ca dao, th ơ T ản Đà hay Á Nam c ũng cĩ nh ững bài lên án nh ững thĩi h ư t ật x ấu c ủa ng ười ph ụ n ữ, đặc bi ệt là nh ững cơ gái tham ti ền lúc b ấy gi ờ đã t ạo nên cái m ốt “l ấy ch ồng tây”, Tr ần Tu ấn Kh ải thì ý nh ị h ơn: khuyên nh ủ cơ bán n ước để g ửi một tâm s ự th ầm kín sâu xa h ơn, lên án ph ường bán n ước h ại dân : “Th ế mà cơ c ậy cơ khơn / Th ừa c ơ đem n ước bán buơn kiếm l ời! ( )/ Đừng đi bán n ước mà rê ri ếu đời / Hỡi cơ hàng n ước kia ơi” (Tr ần Tu ấn Kh ải, Hỡi cơ bán n ước).
15. 15 Cả T ản Đà Nguy ễn Kh ắc Hi ếu l ẫn Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải tuy cĩ nh ững nét phong cách khác nhau nh ưng ở nh ững đề tài quen thu ộc c ủa v ăn h ọc truy ền th ống, hai ơng l ại th ường cĩ nh ững nét gi ống nhau, đĩ là tìm v ề v ới hình th ức c ủa th ơ ca dân gian để th ể hi ện nh ững c ảm nh ận v ề quê h ươ ng đất n ước, v ề tình yêu, tình b ạn, tình th ươ ng v ới nh ững ki ếp ng ười tài hoa b ạc m ệnh . CH ƯƠ NG 3 : ẢNH H ƯỞNG C ỦA V ĂN H ỌC DÂN GIAN ĐỐI V ỚI TH Ơ T ẢN ĐÀ, TR ẦN TU ẤN KH ẢI QUA TH Ể LO ẠI, NGƠN NG Ữ, HÌNH ẢNH 3.1. Th ể lo ại 3.1.1. Th ể lo ại và th ể lo ại trong th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải Th ể lo ại là tồn b ộ nh ững tác ph ẩm cĩ chung nh ững đặc tính về n ội dung, gi ọng v ăn, phong cách, nĩ chính là d ạng th ức t ồn t ại ch ỉnh th ể c ủa tác ph ẩm Cĩ ý ki ến cho r ằng s ự xu ất hi ện c ủa T ản Đà và Á Nam đã làm thay đổi n ội dung th ể hi ện c ũng nh ư hình th ức th ơ ca Vi ệt Nam trong bu ổi đầu c ủa quá trình hi ện đại hĩa v ăn h ọc, ch ỉ đến họ thì “thơ là th ơ”: “N ếu khơng phá cách v ứt điệu lu ật / Khĩ cho thiên h ạ đến bao gi ờ” ( T ản Đà ). 3.1.2. Th ể th ơ l ục bát Th ơ l ục bát là m ột th ể th ơ c ổ truy ền c ủa dân t ộc ta, được l ưu truy ền t ừ r ất lâu đời trong dân gian, đây là th ể th ơ cĩ nh ịp điệu uy ển chuy ển, linh ho ạt vơ cùng, khơng cĩ s ự gị bĩ, khơng b ị h ạn ch ế v ề độ dài, ng ắn trong tác ph ẩm (S ố l ượng c ặp câu tùy thu ộc vào tác gi ả). Th ể l ục bát r ất cĩ s ở tr ường trong vi ệc di ễn t ả c ảm xúc v ốn r ất phong phú, th ể hi ện các n ội dung h ết s ức đa d ạng và hi ện th ực.
16. 16 Th ơ l ục bát c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải là nh ững bài phong thi m ượt mà quy ến r ũ, mang âm điệu c ủa ca dao thi ết tha, thanh thốt. Chính vì th ế nh ững bài phong dao c ủa T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải đã nh ập vào kho tàng v ăn h ọc dân gian tr ở thành nh ững câu ca dao mà ai c ũng nh ớ, c ũng thu ộc. Phong dao c ủa T ản Đà, Á Nam đã được dân gian hĩa khá nhi ều. Kh ảo sát “T ản Đà tồn t ập” (T ập 1- nhà xu ất b ản v ăn h ọc, 2002) [35] và “Tuy ển t ập th ơ v ăn Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải” (nhà xu ất bản v ăn h ọc, 1984) [4] chúng tơi đã đư a ra được nh ững s ố li ệu nh ư sau: T ản Đà cĩ 100 bài l ục bát (trong đĩ 49 bài th ơ, 51 bài phong dao), Tr ần Tu ấn Kh ải cĩ 111 bài l ục bát (trong đĩ cĩ 10 bài th ơ và 101 bài phong dao). Đĩ qu ả là nh ững con s ố bi ết nĩi, nĩ cho th ấy s ố lượng các bài th ơ l ục bát, bài phong dao l ục bát c ủa hai nhà th ơ là một s ố l ượng l ớn. Điều này ch ứng t ỏ, c ả T ản Đà và Á Nam đã tìm v ề với h ồn th ơ dân t ộc để gi ải bày tâm s ự c ủa mình, đĩ c ũng là s ự tr ở v ề với c ội ngu ồn tâm h ồn con ng ười Vi ệt Nam. Ti ếp thu l ục bát ca dao, song T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải v ẫn t ạo nên được nét riêng trong l ục bát c ủa mình. Cái riêng đĩ ch ủ y ếu được th ể hi ện ở cách k ết h ợp ch ất uyên bác và ch ất dân gian nhu ần nhuy ễn tinh t ế, c ũng nh ư đã ph ủ vào l ục bát nh ững tình điệu mới mang cá tính sáng t ạo c ủa hai nhà th ơ. 3.1.3. Th ể th ơ song th ất l ục bát Th ơ song th ất l ục bát là m ột th ể th ơ k ết h ợp gi ữa th ơ th ất ngơn (7 t ừ) c ủa Vi ệt Nam v ới th ể th ơ song th ất l ục bát thành t ừng kh ổ m ột, hai câu th ất r ồi đến hai câu l ục bát, nĩ t ạo thành m ột th ể gắn bĩ ch ặt ch ẽ v ới nhau c ả v ề ý ngh ĩa l ẫn âm thanh, s ố l ượng kh ổ trong th ể th ơ khơng h ạn định, ít nh ất là m ột kh ổ. Th ơ song th ất l ục
17. 17 bát thích h ợp để di ễn t ả nh ững cung b ậc tình c ảm đặc bi ệt là n ỗi bu ồn, s ự trúc tr ắc trong tâm tr ạng c ủa con ng ười. Qua kh ảo sát hai tài li ệu ở trên (tài li ệu [35] và [4]), chúng tơi nh ận th ấy T ản Đà cĩ 20 bài, Á Nam cĩ 5 bài thu ộc th ể lo ại này. Nh ững bài hay nh ất là chùm th ơ 3 b ức “ th ư g ửi ng ười tình nhân khơng quen bi ết” c ủa T ản Đà, “ Hai ch ữ n ước nhà ”, “ Xẩm c ải thiên văn” c ủa Tr ần Tu ấn Kh ải. Hai nhà th ơ đã l ợi d ụng ưu th ế c ủa th ể th ơ trong vi ệc th ể hi ện nh ững cung b ậc xúc c ảm để bày t ỏ n ỗi mu ộn phi ền, lo âu c ủa mình. T ản Đà bu ồn vì ng ười tình nhân “khơng quen bi ết” h ửng h ờ, vơ tâm; Tr ần Tu ấn Kh ải lo vì v ận m ệnh đất n ước lâm nguy qua l ời c ủa hào ki ệt đã khu ất mà “n ỗi anh hùng đâu v ắng tá” bi ết ai là k ẻ gánh g ồng giang s ơn qua c ơn bi ến thiên l ịch s ử này. 3.1.4. Các th ể hát Trong kho tàng v ăn h ọc mà T ản Đà và Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải đã để l ại cĩ l ẽ ng ười ta yêu nh ất là các bài được làm theo các thể hát dân gian nh ư: Ca lý, nam ai, nam b ằng, c ổ b ản, x ẩm, chèo, tu ồng, hát d ặm đị, hát nĩi Cái tài hoa được th ể hi ện trên t ừng trang vi ết c ủa hai ơng, nh ưng cĩ l ẽ đỉnh điểm c ủa tài hoa đĩ ta ph ải tìm ở nh ững bài làm theo các th ể hát mà nĩ đã khi ến th ơ T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải khơng cịn n ằm trên trang gi ấy n ữa, nĩ đã đi vào đời s ống con ng ười Vi ệt Nam khơng ch ỉ b ằng con đường đọc mà cịn đường khác nh ư di ễn x ướng, con đường ca nh ạc. Tản Đà cĩ 19 bài hát nĩi, 9 bài x ẩm, nh ững bài đị đư a, d ặm đị, ca c ổ b ản, câu hát t ạp k ể c ả nh ững v ở chèo tu ồng nh ư chèo “Thiên thai”, tu ồng “Tây Thi”, t ổng c ộng các tác ph ẩm làm theo điệu dân ca, hát x ướng dân gian cĩ t ới 41 bài, trong đĩ ph ải k ể đến các tuy ệt tác nh ư “L ại say”, “Cánh bèo”, “H ỏi giĩ”, “Con cá vàng”, “X ẩm chợ”
18. 18 Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải cĩ t ới 13 bài đặt theo tên câu hát v ặt, 9 bài đặt theo tên ca lí m ới, 7 bài x ẩm và 12 bài hát nĩi t ổng c ộng 41 bài, nh ững bài hay nh ất là chùm th ơ anh khĩa, “Con hồng oanh”, “Gánh n ước đêm” Cĩ th ể nĩi ch ưa cĩ m ột nhà th ơ nào trong l ịch s ử v ăn h ọc dân t ộc l ại v ận d ụng nhi ều th ể lo ại v ăn h ọc dân gian vào trong sáng tác c ủa mình nh ư Nguy ễn Kh ắc Hi ếu và Tr ần Tu ấn Kh ải, h ọ đã làm một cu ộc t ổng duy ệt các th ể lo ại v ăn h ọc dân gian. Th ơ T ản Đà, Á Nam đậm tính nh ạc. Tuy nhiên, s ự ảnh h ưởng c ủa các th ể lo ại v ăn h ọc dân gian và th ơ T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải khơng ch ỉ là ở nh ững th ể lo ại văn h ọc dân t ộc nh ư trên, ngay c ả ở th ể lo ại th ơ Đường lu ật, nh ất là các bài th ơ d ịch Đường thi c ủa T ản Đà “ch ất” v ăn h ọc dân gian đã “ng ấm ” vào r ất sâu, nĩ làm m ềm hĩa, thanh thốt hĩa nh ững câu th ơ vốn gị bĩ trong niêm lu ật c ủa th ơ Đường, làm cho th ơ Đường g ần gũi h ơn v ới th ơ ca dân gian Vi ệt Nam mà n ội dung bài th ơ v ẫn được gi ữ nguyên. Tĩm l ại, ở th ể lo ại nào các ơng c ũng cĩ nh ững thành t ựu r ất rực r ỡ, cĩ nh ững sáng t ạo b ất ng ờ, cĩ khi t ừ cái n ền v ăn h ọc dân gian ấy đã “khai sinh” ra nh ững th ể lo ại m ới: Th ơ t ự do. Cửa động Đầu non Đường l ối c ũ Ngàn n ăm th ơ th ẩn bĩng tr ăng ch ơi (T ản Đà, Tống bi ệt)
19. 19 3.2. Ngơn ng ữ Ngơn ng ữ là cơng c ụ, là ch ất li ệu c ơ b ản c ủa v ăn h ọc. Vì vậy, v ăn h ọc được g ọi là lo ại hình ngh ệ thu ật c ủa ngơn t ừ. Tản Đà và Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải là nh ững cây bút s ắc s ảo và thành cơng trong vi ệc s ử d ụng ngơn ng ữ dân t ộc. Th ơ h ọ đã dung nạp được khá t ự nhiên v ốn t ừ v ựng thu ần Vi ệt, ti ếp bi ến sinh động hầu h ết các bi ện pháp tu t ừ th ường th ấy s ử d ụng trong ngơn ng ữ v ăn học dân gian, đặc bi ệt là h ọ đã xây d ựng được h ệ th ống hình ảnh t ạo nên ch ủ đề xuyên su ốt trong tác ph ẩm th ơ. Đồng th ời, h ọ c ũng r ất thích s ử d ụng các đại t ừ, c ụm t ừ mà ca dao r ất hay s ử d ụng. Điều đĩ đã đem l ại m ột hi ệu qu ả b ất ng ờ: làm cho th ơ ca c ủa h ọ g ần h ơn v ới văn h ọc dân gian, d ễ hịa vào tâm h ồn c ủa qu ần chúng nhân dân và vì th ế s ức ph ổ bi ến c ủa nĩ r ộng kh ắp h ơn r ất nhi ều. 3.2.1. S ử d ụng ngơn ng ữ dân gian Ngơn ng ữ th ơ ca T ản Đà, Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải khơng quá ước l ệ, t ượng tr ưng nh ư v ăn h ọc trung đại, c ũng khơng quá trau chu ốt hoa m ỹ nh ư trong th ơ Xuân Di ệu, Huy C ận, Hàn M ặc T ử mà nĩ g ần g ũi v ới ngơn ng ữ c ủa ca dao, g ần v ới l ời ăn ti ếng nĩi hàng ngày c ủa nhân dân lao động, h ệ th ống ngơn ng ữ c ủa h ọ r ất bình d ị nh ưng l ại r ất duyên dáng, “ đặc bi ệt An Nam”. Ch ất Vi ệt Nam th ấm đẫm trong t ừng trang th ơ, câu ch ữ: “Nh ớ ai cành kh ế ng ọn đào / Nh ớ ai m ấy s ớm, m ưa chi ều đâu xa / Làn cây khuất bĩng tr ăng tà / Đêm thu m ột kh ắc quan hà m ấy m ươ i / Nh ớ ai đất khách quê ng ười / Nh ớ ai gĩc b ể, chân tr ời b ơ v ơ” (T ản Đà, Nh ớ ai). Tất c ả là nh ững t ừ thơng d ụng, là kh ẩu ng ữ, l ời nĩi t ự nhiên, nh ững t ừ ng ữ trong đời s ống được đư a vào làm cho câu th ơ, l ời hát cĩ s ắc thái ca dao, dân ca nơm na m ộc m ạc, tr ần tr ụi và r ất th ực
20. 20 3.2.2. Dùng nh ững t ừ, c ụm t ừ quen thu ộc c ủa th ơ ca dân gian: “mình” - “ta”, “ai”, “th ươ ng ai”, “nh ớ ai” Th ơ T ản Đà, Á Nam th ường dùng l ối x ưng hơ g ẫn g ũi, thân mật, d ễ nh ớ, nh ất là dùng các c ặp t ừ “mình”- “ta”, “ai”. Chúng được dùng ở nhi ều ngơi s ố khác nhau. Bên c ạnh đĩ các nhà th ơ cịn dùng nh ững t ừ tr ữ tình g ợi lên n ỗi nh ớ th ươ ng nh ư: ‘nh ớ mình”, “nh ớ ai”, “th ươ ng ai”; l ời hơ g ọi th ắm thi ết nh ư “mình ơi”, “ai ơi”, “anh ơi” Khi s ử d ụng các t ừ “mình’, “ta”, “ai”, hai thi nhân luơn cĩ cách bi ến hĩa để chúng phù h ợp v ới n ội dung, t ư t ưởng bài th ơ. Trong th ơ T ản Đà c ặp đại t ừ “mình” – “ta” l ặp đi l ặp l ại khá nhi ều, cĩ nh ững bài th ơ nĩ xu ất hi ện trùng điệp nh ư bài “Th ư l ại trách ng ười tình nhân khơng quen bi ết” . Nh ưng cĩ l ẽ xuyên su ốt tồn b ộ th ơ ca Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải, T ản Đà là s ự cĩ m ặt m ột cách dày đặc c ủa đại t ừ “ai’. “Ai”, r ồi “nh ớ ai”, “th ươ ng ai”, “trách ai”, “mà ai” l ặp đi l ặp l ại r ất nhi ều ở hầu kh ắp các bài th ơ k ể c ả th ơ Đường, phong dao cho đến các bài ở th ể hát. “Ai” là m ột đại t ừ phi ếm ch ỉ v ừa dùng để làm t ừ h ỏi, v ừa dùng để ch ỉ nh ững đối t ượng khơng xác định, cĩ khi dùng để ch ỉ b ản thân ng ười nĩi. C ũng nh ư ca dao, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải s ử d ụng từ “ai” v ới r ất nhi ều ý ngh ĩa, rất nhi ều bi ểu hi ện. “Ai” là ch ủ, “ai” cũng là khách, “ai” là m ột nghi v ấn, “ai’ c ũng để bi ểu đạt s ắc thái m ơ hồ trong c ảm xúc. H ọ “nghi ện” t ừ “ai” đến m ức khi đọc th ơ ca c ủa họ ta khơng kh ỏi b ị ám ảnh: “ai” sao mà nhi ều th ế. Kh ảo sát “T ản Đà tồn t ập” [35], “Th ơ v ăn Á Nam Tr ần Tu ấn Kh ải” [4] chúng tơi nh ận th ấy, T ản Đà đã dùng trên 374 l ần t ừ “ai’, Á Nam c ũng dùng t ới trên 336 l ần.
21. 21 3.2.3. Ngh ệ thu ật s ử d ụng âm thanh và các bi ện pháp tu t ừ Khi v ận d ụng ngơn ng ữ c ủa v ăn h ọc dân gian trong th ơ ca của mình, T ản Đà và Tr ần Tu ấn Kh ải khơng ch ỉ t ập trung đến vi ệc sử d ụng nh ững t ừ ng ữ g ần g ũi, quen thu ộc v ới l ời ăn ti ếng nĩi c ủa qu ần chúng nhân dân mà h ọ cịn chú ý đến kh ả n ăng g ợi t ả c ủa âm thanh ti ếng Vi ệt. Tản Đà, Á Nam c ũng chú ý đến nh ạc tính c ủa ngơn ng ữ dân gian: “Con sơng xuân n ước ch ảy l ờ đờ - Thuy ền trơi l ững đững tr ăng t ờ m ờ soi” (T ản Đà, Đị đư a). Á Nam l ại t ạo d ấu ấn cho ta v ề b ức tranh cơ gái gánh n ước đêm b ằng m ột th ứ ngơn ng ữ vơ cùng sáng t ạo trong nh ững hình th ức câu th ơ đơi khi khơng tuân theo m ột điệu lu ật nào, r ất phong khống, tự do: Em b ước chân ra Con đường xa tít Con sơng mù m ịt Bên vai k ĩu k ịt N ặng gánh em tr ở ra v ề Ngo ảnh c ổ trơng sơng r ộng tr ời khuya (Tr ần Tu ấn Kh ải, Gánh n ước đêm ) Bên c ạnh vi ệc v ận d ụng điêu luy ện kh ả n ăng g ợi t ả c ủa âm thanh ti ếng Vi ệt, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải c ũng r ất khéo léo trong vi ệc dùng các th ủ pháp ngh ệ thu ật nh ư l ối dùng h ư t ừ, điệp ng ữ, nhân hĩa, ẩn d ụ, so sánh, ngoa d ụ, phúng d ụ Các bi ện pháp ngh ệ thu ật đĩ đã làm cho th ơ T ản Đà, Á Nam thêm ph ần uy ển chuy ển, đậm đà thi v ị, giàu s ắc thái ý ngh ĩa.
22. 22 3.3. Hình ảnh và bi ểu t ượng 3.3.1. Nh ững hình ảnh, bi ểu t ượng quen thu ộc Vận d ụng ngơn ng ữ dân gian vào th ơ mình, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải đã thu được nh ững k ết qu ả nh ất định. Trong th ơ, T ản Đà, Á Nam đã t ạo được m ột h ệ th ống hình ảnh l ấy t ừ kho tàng v ăn h ọc dân gian nh ư: chi ếc di ều đứt dây, thuy ền quyên, huê nguy ệt, quân t ử, rồng mây, hoa sen, ch ị hàng cau, con cị, cây cau, mi ếng tr ầu, con thuy ền, b ến n ước, d ưa cà Nh ững hình ảnh ấy là nh ững hình ảnh đặc tr ưng c ủa nơng thơn Vi ệt Nam v ới khơng, th ời gian quen thu ộc c ủa h ọ. Nh ững hình ảnh dân gian đậm đặc đĩ đã làm cho tâm h ồn ng ười đọc phong phú thêm v ề nh ững tri th ức và sinh ho ạt c ủa nhân dân các vùng mi ền trên tổ qu ốc thân yêu c ũng nh ư b ồi đắp cho h ọ nh ững tình c ảm g ắn bĩ v ới quê h ươ ng x ứ s ở. 3.3.2. Hình ảnh, bi ểu t ượng trung tâm – “non n ước” (núi sơng) Từ bao đời nay “núi sơng”, “non n ước” đã tr ở thành bi ểu tượng thiêng liêng v ề quê h ươ ng, v ề t ổ qu ốc. Cũng gi ống nh ư t ừ “ai”, hình ảnh “non n ước” c ứ tr ở đi tr ở l ại trong th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải, làm cho th ơ c ủa h ọ là nh ững v ần th ơ non n ước. Trong b ất cứ th ể lo ại nào, t ần s ố xu ất hi ện c ủa c ặp hình ảnh này đều dày đặc, trùng điệp, t ầng t ầng l ớp l ớp. Cĩ th ể nĩi, đọc h ết th ơ ca T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải, ít th ấy cĩ bài nào l ại khơng cĩ hình ảnh “non n ước”. Theo kh ảo sát c ủa chúng tơi, thì th ơ T ản Đà cĩ trên 64 c ặp t ừ “non nước”, th ơ Tr ần Tu ấn Kh ải cĩ trên 68 bài cĩ ch ứa c ặp t ừ này v ới các cách s ử d ụng khác nhau h ết s ức linh ho ạt, mang cá tính sáng t ạo c ủa nhà th ơ. S ự tr ở đi tr ở l ại c ủa nh ững hình ảnh đĩ đã t ạo thành hình tượng “non n ước”, bi ểu tr ưng cho đất n ước, ý th ức tinh th ần dân t ộc.
23. 23 Cĩ m ột điều đáng chú ý trong ngh ệ thu ật th ể hi ện hình ảnh “non n ước” c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải là khi đất n ước tr ọn v ẹn, bình yên, g ắn k ết b ền v ững thì hai hình ảnh này đi li ền thành c ặp, nh ưng khi đất n ước được th ể hi ện trong kh ổ đau, chia lìa, b ị giày xéo thì “non”, “n ước” th ường đứng tách ra, xen k ẽ nhau, ho ặc đầu câu, cu ối câu Đặc bi ệt, trong bài th ơ Th ề non n ước, hình ảnh “non nước” xu ất hi ện v ới t ần s ố cao nh ất, tiêu bi ểu nh ất cho cách dùng hình ảnh “non n ước”, nĩ th ể hi ện được nhi ều ý ngh ĩa nh ất Tản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải đã cĩ cơng r ất l ớn khi đã làm phong phú thêm ý ngh ĩa cho hình ảnh “non n ước” c ủa v ăn h ọc dân gian. KẾT LU ẬN Là nh ững nhà th ơ cĩ v ị trí đặc bi ệt trong dịng ch ảy c ủa v ăn học dân t ộc, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải v ừa kế th ừa truy ền th ống, v ừa mang đến cho th ơ ca m ột điệu tâm h ồn m ới m ẻ. Th ơ ca T ản Đà, Á Nam bàng b ạc màu s ắc dân gian, màu s ắc c ủa ca dao huy ền tho ại, đồng th ời c ũng ph ảng ph ất khơng khí th ời đại. Gorki đã t ừng nĩi: “Nhà v ăn khơng bi ết đến v ăn h ọc dân gian là m ột nhà v ăn t ồi” b ởi đơ n gi ản khơng th ể cĩ nh ững “ đứa con tinh th ần” hồn h ảo n ếu nĩ tách kh ỏi “dịng s ữa ng ọt ngào” c ủa truy ền th ống nhân dân. Và l ịch sử v ăn h ọc trong n ước và th ế gi ới đã để l ại m ột bài h ọc chân lí r ằng khơng cĩ m ột tác ph ẩm v ĩ đại nào l ại khơng b ắt ngu ồn t ừ kho tàng quí báu c ủa các sáng tác t ập th ể trong dân gian, r ằng Huy-gơ, Ban- dắc, L.Tơn-xtơi, Nguy ễn Trãi, Nguy ễn Du, T ố H ữu đã khơng th ực sự v ĩ đại n ếu h ọ khơng cĩ y ếu t ố th ứ nh ất: am hi ểu và ti ếp thu v ốn văn hĩa, v ăn h ọc dân t ộc mình. T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải ch ưa là v ĩ đại, song nh ững gì mà hai ơng để l ại cho v ăn h ọc n ước nhà c ũng đủ
24. 24 để kh ẳng định s ức s ống b ền v ững c ủa tên tu ổi hai ơng. Cĩ th ể nĩi, h ọ kh ẳng định được v ị trí đĩ c ủa mình vì tr ước h ết h ọ là nh ững nhà v ăn “s ở hữu” m ột cách hồn h ảo y ếu t ố th ứ nh ất c ủa nh ững con ng ười v ĩ đại. Là m ột cơng trình nghiên c ứu “ Ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải”, chúng tơi đã c ố g ắng để làm rõ nh ững nét t ươ ng đồng c ũng nh ư nh ững khác bi ệt c ủa hai thi nhân cùng m ột th ời đại trong vi ệc v ận d ụng nh ững thi li ệu c ủa v ăn học dân gian vào th ơ ca c ủa mình. Song nh ững gì đạt được t ừ lu ận văn này chúng tơi thi ết ngh ĩ m ới ch ỉ là nh ững k ết qu ả b ước đầu, hướng nghiên c ứu cịn m ở ra nh ững kh ả n ăng l ớn để cĩ th ể cĩ nh ững trái qu ả chín h ơn, to h ơn cho ng ười đi sau k ế ti ếp. Trong khuơn kh ổ cĩ h ạn c ủa lu ận v ăn chúng tơi đã c ơ b ản làm n ổi b ật nh ững ảnh hưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải trên hai ph ươ ng di ện l ớn: n ội dung tr ữ tình và hình th ức ngh ệ thu ật. T ất nhiên gi ữa hai ph ươ ng di ện này luơn cĩ m ối t ươ ng quan v ới nhau, khơng th ể tách cái này ra kh ỏi cái kia, s ự phân chia ch ỉ cĩ ý ngh ĩa tươ ng đối. Trên c ả hai ph ươ ng di ện chúng ta d ễ dàng nh ận th ấy v ẻ đẹp c ủa nh ững câu ca dao, nh ững bài hát dân gian, t ục ng ữ, thành ng ữ qua tài n ăng ngh ệ thu ật điêu luy ện c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải đã làm l ấp lánh cho nh ững v ần th ơ c ủa h ọ. Dựa trên nh ững ti ền đề lí lu ận k ế th ừa c ủa nh ững nhà nghiên cứu đi tr ước, chúng tơi đã c ố g ắng phác th ảo lên di ện m ạo ảnh h ưởng của v ăn h ọc dân gian đối v ới th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải. Trên ph ươ ng di ện n ội dung tr ữ tình, chúng tơi t ập trung kh ảo sát v ề đề tài, ch ủ đề v ới các n ội dung c ụ th ể: đề tài quê h ươ ng đất n ước, đề tài tình yêu, tình b ạn, ph ụ n ữ Th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải th ấm đượm tình yêu t ổ qu ốc, n ồng nàn h ơi th ở tình yêu c ủa ng ười bình dân, tình cảm nhân đạo truy ền th ống dân t ộc. K ế th ừa và v ận d ụng v ăn h ọc
25. 25 dân gian vào trong th ơ c ủa mình song khơng ph ải hai nhà th ơ đều trùng khít lên nhau. Vi ết v ề đất n ước T ản Đà say s ưa ng ợi ca s ản v ật của các vùng mi ền, Tr ần Tu ấn Kh ải l ại lo âu, đau đớn v ề tình hình đất n ước nh ưng khơng vì th ế mà ơng quên du hí non sơng. Tình yêu trong th ơ T ản Đà là tình ái b ởi ơng luơn nhìn đời nhìn ng ười b ằng con m ắt ái ân phong tình, tình yêu trong th ơ Tr ần Tu ấn Kh ải l ại nghiêng v ề tình c ảm v ợ ch ồng trong hơn nhân b ởi ơng là nhà th ơ c ủa đạo ngh ĩa truy ền th ống. Dù th ế nào thì n ỗi nh ớ, t ươ ng t ư c ũng là c ảm xúc ch ủ đạo c ủa nh ững ng ười đang yêu trong th ơ c ủa h ọ c ũng nh ư th ơ ca dan gian. Trên ph ươ ng di ện ngh ệ thu ật, chúng tơi t ập trung kh ảo sát trên ba v ấn đề chính: th ể lo ại, ngơn ng ữ và hình ảnh. V ề th ể lo ại, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải đã làm m ột cu ộc t ổng duy ệt v ề các th ể lo ại c ủa văn h ọc dân gian. Ở th ể lo ại nào các ơng c ũng v ận d ụng thành cơng vào trong th ơ mình, khơng nh ững th ế cịn cĩ nh ững cách tân đáng trân tr ọng. Trong đĩ các th ể hát là ph ần tinh túy nh ất, t ập trung nh ững nét tài hoa c ủa hai ngh ệ s ĩ. T ản Đà say hát nĩi, hát x ẩm; Tr ần Tu ấn Kh ải say “hát v ặt”. Chùm th ơ ba bài làm theo th ể “hát v ặt” v ề anh Khĩa c ủa Á Nam; các bài hát nĩi c ủa T ản Đà làm cho ng ười đọc bao th ế h ệ vơ cùng thích thú và kinh ng ạc. Đặc bi ệt, phong dao c ủa Tản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải ch ẳng khác gì ca dao c ổ truy ền, đến m ức nhà nghiên c ứu tài ba V ũ Ng ọc Phan c ũng khơng ít l ần s ưu t ầm phong dao c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải vào trong “T ục ng ữ, ca dao, dân ca Vi ệt Nam”- m ột cơng trình s ưu t ầm, kh ảo c ứu v ề v ăn h ọc dân gian c ủa ơng. Ngơn ng ữ th ơ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải v ề c ơ b ản là ngơn ng ữ dân gian, là l ời ăn ti ếng nĩi c ủa qu ần chúng nhân dân lao động. Cái tinh hoa trong ngơn ng ữ c ủa T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải là hai ơng
26. 26 đã v ận d ụng được nh ững kh ả n ăng đặc bi ệt c ủa âm thanh, th ủ pháp ngh ệ thu ật trong ti ếng Vi ệt, l ối l ặp t ừ “ai” và bi ến hĩa trong cách dùng hình ảnh “non n ước”. Nh ững hình ảnh quen thu ộc c ủa v ăn h ọc dân gian c ũng nh ư hình ảnh trung tâm “non n ước” khơng ch ỉ th ể hi ện tình yêu, s ự g ắn bĩ c ủa hai nhà th ơ v ới quê h ươ ng x ứ s ở mà cịn th ể hi ện được tài n ăng b ậc th ầy trong vi ệc ti ếp thu hình ảnh, bi ểu t ượng của v ăn h ọc dân gian vào th ơ ca c ủa h ọ. Nĩi tĩm l ại, T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải am hi ểu sâu s ắc v ăn h ọc dân gian, ti ếp thu v ăn h ọc dân gian nh ưng đồng th ời c ũng làm đẹp thêm, phong phú thêm cho ngu ồn thi li ệu vơ cùng quí giá c ủa dân t ộc. Ảnh h ưởng c ủa v ăn h ọc dân gian đối v ới các th ế h ệ nhà th ơ là m ột cu ộc chạy ti ếp s ức khơng ng ừng ngh ỉ trong v ăn h ọc dân t ộc. Tr ước th ế k ỉ XX đã cĩ Nguy ễn Trãi, Nguy ễn Du, H ồ Xuân H ươ ng, Nguy ễn Đình Chi ểu là nh ững ng ười v ận d ụng thành cơng v ăn h ọc dân gian vào các tác ph ẩm c ủa mình. Nh ư v ậy, con đường tìm v ề v ới mảnh đất ngh ệ thu ật c ủa qu ần chúng lao động, tìm v ề v ới ngu ồn thi li ệu v ăn h ọc dân gian là con đường chung c ủa các ngh ệ s ĩ ưu tú, trong đĩ cĩ T ản Đà, Tr ần Tu ấn Kh ải.