Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, xác định sự có mặt của Protein 125 trong bệnh dịch tả lợn tại huyện Krông Păk tỉnh Đăk Lăk

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học, xác định sự có mặt của Protein 125 trong bệnh dịch tả lợn tại huyện Krông Păk tỉnh Đăk Lăk

1. 1 B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN NHƯ TRUNG NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, XÁC ĐNH S CĨ MT CA PROTEIN 125 TRONG BNH DCH T LN TI HUYN KRƠNG PĂK TNH ĐĂK LĂK LUN VĂN THC SĨ KHOA HC NƠNG NGHIP BUƠN MA THUT, NĂM 2010
2. 2 B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN NGUYN NHƯ TRUNG NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC, XÁC ĐNH S CĨ MT CA PROTEIN 125 TRONG BNH DCH T LN TI HUYN KRƠNG PĂK TNH ĐĂK LĂK Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ KHOA HC NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. CAO VĂN HNG BUƠN MA THUT, NĂM 2010
3. i LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu lun văn Thc sĩ ngành Thú y ca tơi. Các s liu, kt qu cĩ trong lun văn này là trung thc và chưa đưc ai cơng b trong bt kỳ mt cơng trình nào khác. Ngưi cam đoan Nguyn Như Trung
4. ii LI CM ƠN Đ hồn thành đ tài này, tơi xin chân thành cm ơn: Lãnh Đo Trưng Đi Hc Tây Nguyên, Lãnh Đo Phịng Đào to Sau Đi hc Trưng Đi Hc Tây Nguyên Lãnh Đo Khoa Chăn nuơi Thú y, cùng các thy cơ trong khoa Chăn nuơi Thú y Trưng Đi hc Tây Nguyên, Ban Thú y các xã Ea Kuăng, Ea Phê, Hịa An, cùng Lãnh đo Trm Thú y huyn Krơng Păk tnh Đăk Lăk, Phịng Thng kê huyn Krơng Păk tnh Đăk Lăk, Phịng chn đốn, xét nghim Cơng ty Nam Lâm – TP.HCM, K thut viên phịng thí nghim B mơn thú y Chuyên ngành và B mơn Cơ s thú y đã to điu kin giúp đ to điu kin thun li nht cho tơi thc hin đ tài này. Tơi xin bày t lịng chân thành cm ơn ti s giúp đ hưng dn tn tình ca Thy Tin sĩ Cao Văn Hng đã giúp đ tơi trong sut quá trình thc hin đ tài. Cui cùng tơi xin cm ơn gia đình, ngưi thân cùng bn bè đã giúp đ đng viên tơi trong sut quá trình hc và thc hin đ tài. Xin trân trng cm ơn!
5. iii MC LC Đu mc Trang LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii DANH SÁCH CÁC T VIT TT vii DANH MC BNG BIU viii DANH MC BIU Đ VÀ Đ TH ix M ĐU 1 CHƯƠNG 1 2 TNG QUAN NGHIÊN CU 2 1.1. Nhng nghiên cu v bnh dch t ln 2 1.1.1. th gii 2 1.1.2. trong nưc 4 1.2. Dch t hc bnh dch t ln 8 1.2.1. Căn bnh 8 1.2.2. Lồi mc bnh 11 1.2.3. La tui và mùa xy ra bnh 12 1.2.4. Đưng xâm nhp và lây lan 12 1.2.5. Cơ ch sinh bnh hc 13 1.2.6. Triu chng ca bnh dch t ln 15 1.2.6.1. Th quá cp tính 15 1.2.6.2. Th cp tính 15 1.2.6.3. Th mãn tính 16 1.2.6.4. Th khơng đin hình (th tim n) 17 1.2.7. Bnh tích ca bnh dch t ln 18
6. iv 1.2.7.1. Bnh tích đi th 18 1.2.7.2. Bnh tích vi th 20 1.3. Chn đốn bnh 20 1.3.1. Chn đốn virus hc 21 1.3.1.1. Tiêm đng vt thí nghim 21 1.3.1.2. Phương pháp tăng cưng đc lc ca virus Newcastle 21 1.3.1.3. Thí nghim trung hịa trên th 22 1.3.2. Chn đốn huyt thanh hc 22 1.3.2.1. Phn ng min dch đánh du ELISA 22 1.3.2.2. Phn ng kt ta khuych tán trên thch 23 1.3.2.3. Phn ng ngưng kt hng cu gián tip 23 1.3.2.4 Phn ng ngăn tr ngưng kt hng cu gián tip 23 1.3.2.5. Phn ng min dch huỳnh quang 24 1.3.3. K thut PCR: polymerase chain reaction 25 1.3.4. Chn đốn bng phn ng hĩa hc màu 25 1.4. Phịng bnh 25 1.4.1. Khi chưa cĩ dch 25 1.4.2. Khi cĩ dch xy ra 25 1.4.3. Phịng bnh bng vaccine hin nay 25 1.5. Kháng nguyên HCV.Ag (P125) 27 CHƯƠNG 2 29 ĐI TƯNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 29 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim nghiên cu 29 2.2. Ni dung nghiên cu 29 2.3. Phương pháp nghiên cu 29 2.3.1. Phương pháp thu thp s liu 29
7. v 2.3.2. Phương pháp điu tra dch t hc 29 3.3.3. Phương pháp chn mu 29 2.3.4. Sơ lưc v đa bàn chn mu điu tra 29 2.3.5. Ly mu bnh phm và bo qun 30 2.3.6. Các phương phương pháp chn đốn bnh 30 2.4. Phương pháp tính tốn s liu 31 2.5. X lý s liu 31 CHƯƠNG 3 32 KT QU THO LUN 32 3.1. Mt s đc đim t nhiên kinh t xã hi ca huyn Krơng Păk 32 3.1.1. Đc đim t nhiên 32 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi 33 3.1.2.1. Tình hình chăn nuơi ln ti huyn Krơng Păk 34 3.1.2.2. Cơng tác thú y 35 3.2. Kt qu nghiên cu dch t hc 38 3.2.1. Kt qu nghiên cu trên đàn ln mc bnh 38 3.2.1.1. Xác đnh t l mc bnh dch t ln 38 3.2.1.2. Kt qu nghiên cu xác đnh t l mc bnh theo la tui 39 3.2.2. T l mc bnh theo ging 41 3.2.3. Kt qu nghiên cu xác đnh t l t vong các la tui 43 3.3. Kt qu nghiên cu v triu chng, bnh tích 44 3.3.1 Kt qu xác đnh triu chng ca bnh dch t ln 44 3.3.2. Kt qu bnh tích ca bnh dch t ln 46 3.4. Kt qu nghiên cu t l mc bnh theo thi gian 49 3.4.1. Kt qu xác đnh h s năm dch 49 3.4.2. Kt qu xác đnh h s mùa dch 51
8. vi 3.5. Kt qu chn đốn bnh dch t ln thơng qua xác đnh P125 53 3.5.1. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) trên nhng ln nghi 54 3.5.2. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) theo la tui 55 KT LUN VÀ Đ NGH 57 Kt lun 57 Đ ngh 58 TÀI LIU THAM KHO 59 A TÀI LIU TING VIT 59 B TÀI LIU NƯC NGỒI 61 C TÀI LIU THAM KHO T CÁC Website 61 MT S PH LC Mu phiu điu tra và m khám Qui trình xét nghim ELISA tìm P125 Mt s hình nh chn đoan bnh Mt s ng dng phn mn dch t Win Episcope 2.0 Giây xác nhn
9. vii DANH SÁCH CÁC T VIT TT AAHL : Australian Animal Health Laboratory AND : Acid deoxyribonucleic ARN : Acid ribonucleic CPE : Cytopathologenie effect CFE : Case fatality rate DTL : Dch t ln ĐDL : Đĩng du ln EC : European Community ELISA : Enzyn linked immuno sorbent assay END : Exaltation of Newcastle Disease virus FATST : Fuorescent antibody tissue section technique FACCT : Fluorescent antibody cell culture technique MCAS : Monoclonal antibodies PCR : Polymerasa chain reaction PK : Pig kidney PTH : Phĩ thương hàn P125 : Protein 125 Rnase : Ribonuclease rPAV : Recombinant procine Adenovirus RT : Reverse Transcriptase RT Npcr : Reverse Transcription nested Polymerase Chain Reaction SK6 : Swine Kidney 6 SMEDI : Stillbirth, mummification, embryonic death and infertility of swine TCTD : Tissue culture infected dose TCID 50 : Tissue Culture Infectious Dose 50 THT : T huyt trùng
10. viii DANH MC BNG BIU Bng 1.1. Các loi vaccin thưng s dng ti Vit Nam 27 Bng 3.1. Tng s đàn ln nuơi và sn lưng tht ca huyn 34 Bng 3.2. Tng đàn ln ti các năm các xã nghiên cu 35 Bng 3.3. Điu tra v mng lưi thú y huyn Krơng Păk 36 Bng 3.4. Kt qu tiêm phịng bnh dch t ln t 2005 2010 37 Bng 3.5. T l mc bnh DTL t năm 2005 đn 2010 38 Bng 3.6. T l mc bnh theo la tui 39 Bng 3.7. T l mc bnh DTL theo ging 41 Bng 3.8. T l t vong qua các lưa tui la tui các năm 43 Bng 3.9. Triu chng ca bnh dch t ln 45 Bng 3.10. Bnh tích ca bnh dch t ln 47 Bng 3.11. H s năm dch ca bnh DTL t 2005 2009 50 Bng 3.12. H s mùa dch 51 Bng 3.13. Chi tit lây mu và kt qu xét nghim 53 Bng 3.14. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) trên nhng ln 54 Bng 3.15. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) trên các đi 55
11. ix DANH MC BIU Đ VÀ HÌNH NH Biu đ 1. T l mc bnh DTL theo la tui 40 Biu đ 2. T l mc bnh DTL theo ging 42 Đ th 1. H s mùa dch 52 Hình 1. Ln st b ăn, viêm kt mc mt 46 Hình 2. Ln b lit chân sau 46 Hình 3. Ln tiêu chy 46 Hình 4. Da xut huyt lm tm 46 Hình 5 & hình 6. Sy thai ln nái 46 Hình 7. Hch màng treo rut sưng, xut huyt 47 Hình 8. Hch amydan sưng xut huyt 47 Hình 9 & hình 10. Thn sưng, xut huyt đinh ghim 48 Hình 11 Thn sưng, xut huyt b thn. 48 Hình 12 Bàng quang xut huyt. 48 Hình 13. Sn tiu thit xut huyt 48 Hình 14. Lách nhi huyt hình răng ca 48 Hình 15. Loét hình cúc áo van hi manh tràng 49 Hình 16. Loét cĩ b rut 49
12. 1 M ĐU 1. Tính cp thit ca đ tài Chăn nuơi ln ngày càng theo hưng nc hĩa và qui mơ chăn nuơi đang dn theo hưng tp trung trang tri, bên cnh chăn nuơi nơng h đã đưc áp dng rng rãi ti nhiu đa phương trong tồn tnh Đăk Lăk. Trong đĩ, huyn Krơng Păk là đa phương đưc đánh giá như mt đin hình và cĩ tng đàn ln dn đu c tnh. Tuy nhiên, hin nay ngưi chăn nuơi ti huyn vn gp nhiu vn đ khĩ khăn trong vic phịng mt s bnh truyn nhim trong đĩ cĩ bnh dch t ln (DTL). Theo nghiên cu ca nhiu tác gi trên phm vi rng nhiu năm trên nhiu tnh đã cho thy hin nay bnh DTL xy ra phc tp, âm và l t nhưng thưng xuyên các cơ s chăn nuơi tp trung và chăn nuơi h gia đình mà khơng tr thành dch ln như mt s bnh khác. Thc t theo báo cáo ca Chi cc thú y tnh Đăk Lăk thì bnh DTL vn cịn trong danh sách các bnh phi tiêm phịng theo lch hàng năm. Vn đ này đng nghĩa vi vic ngưi chăn nuơi và các cơ quan chc năng vn thưng xuyên đi mt vi bnh DTL trên vùng. Nhng vn đ nêu trên cho thy rng vic nghiên cu dch t ca bnh DTL ti huyn Krơng Păk – tnh Đăk Lăk khơng kém phn quan trng. Do đĩ chúng tơi tin hành nghiên cu đ tài: “ Nghiên cu mt s đc đim dch t hc, xác đnh s cĩ mt ca protein 125 trong bnh dch t ln ti huyn Krơng Păk, tnh Đăk Lăk”. 2. Mc tiêu ca đ tài Xác đnh mt s đc đim dch t hc ca bnh dch t ln ti huyn Krơng Păk – tnh Đăk Lăk. Xác đnh đưc chính xác s cĩ mt ca virus DTL trên đàn ln nuơi trong khu vc nghiên cu thơng qua vic phát hin kháng nguyên HVC.Ag (P.125).
13. 2 CHƯƠNG 1 TNG QUAN NGHIÊN CU Bnh dch t ln c đin (Classical Swine fever, Hog Cholera, Peste porcine classique, Чyмa Cвuнeй, Trư Ơn) là mt bnh truyn nhim do virus gây nên và lây lan rt nhanh lồi ln. T l mc, t l cht và t vong cao trên nhng đàn ln nhy cm. Nhng đc đim ca bnh DTL là bi huyt, xut huyt, hoi t nhiu cơ quan đc bit là đưng tiêu hĩa, sy thai trên ln nái sinh sn. 1.1. Nhng nghiên cu v bnh dch t ln 1.1.1. th gii Cho đn nay vic nghiên cu v bnh dch t ln trên th gii và trong khu vc đã cĩ nhiu nhà khoa hc quan tâm. Tuy nhiên, v vn đ ngun gc ca bnh vn chưa đưc xác đnh chính xác, cịn tn ti hai quan đim ln. Th nht mt s tác gi cho rng bnh DTL xy ra đu tiên ti Tenneze vào năm 1980, sau đĩ bnh xut hin bang Ohio (bc M) vào năm 1833 và lan rng khp nưc M. Năm 1822 bnh xut hin ti Pháp, năm 1893 xut hin ti Đc (Hanon,1957; Dahle.J,1992) [28]. Th hai, các tác gi khác li cho rng bnh DTL xut hin đu tiên ti Anh vào năm 1862, sau đĩ lan ra các nưc châu Âu. Năm 1899 bnh xy ra ti Nam M và đn năm 1900, bnh xut hin ti Nam Phi [03]. T lâu, DTL đưc coi là bnh đáng s nht nên nhiu nưc đã cĩ nhng chương trình nhm khng ch bnh, Nht Bn là mt trong nhng nuc đã thc hin chương trình thanh tốn và đã thành cơng (Shiminiza và CS, 1999; Phm Hng Sơn, 2004) [38]. Cho đn nay mt s nưc trên th gii đã thanh tốn đưc bnh DTL như Australia, Canada, England, Ireland, New zealand, Switzerland, các nưc thuc bán đo Scandinave (Swenden, 1994, Finland, 1917) và Japan (Braund, 1986, Phm Hng Sơn, 2004) [38]. Tuy vy, gn đây bnh DTL vn cịn xy ra nhiu nưc EC gây thit hi kinh t ln: Hà Lan 1997 1998 kéo dài 14 tháng làm 429 đàn ln b
14. 3 nhim và 13 tri ln b git hy, thit hi đn 02 t USD. Cịn nưc Đc, trong thi gian t năm 1990 1998 đã cĩ 424 v dch DTL ln nuơi và mt s ln trưng hp xy ra cũng đưc ghi nhn ln rng trong thi gian đĩ hu ht tt c bang đu b nhim. Nghiên cu dch t hc và sinh hc phân t cho thy 28% s v dch t ln là bùng n xuyên phát. Đi đa s là do trc tip hoc gián tip tip xúc vi ln rng mc bnh hoc do cho ăn thc ăn tha t các nhà hàng. Ln rng b cm nhim vn cịn là mi nguy cơ chính đi vi ln nuơi [38]. Mesplede và Albina (1997) cho thy 46% s dch cĩ ngun gc t ln rng và 19% t thc ăn tha. Năm 1997, dch xy ra ti Đc, Hà Lan, Italia, Tây Ban Nha và B làm cht và phi tiêu hy 07 08 triu con ln [07]. Các tác gi khi nghiên cu v bnh DTL đu cho thy virus DTL là mt loi virus duy nht, nhưng đc lc ca nĩ khác nhau khá rng [03]. Vic nghiên cu cũng phát trin theo các hưng khác nhau, như nghiên cu ca Shimizu M.Simizu Y (1985) v đc đim ca virus DTL phân lp đưc gn đây Nht Bn và tác dng phịng bnh ca vacxin GP đi vi ln cm nhim các chng mi phân lp đưc [26]. Nghiên cu ca J.Dahle, B.Locus và HRFrey v bin đng s phát trin kháng th trung hịa khi tiêm truyn các chng virus gây bnh tiêu chy trên bị và dch t ln c đin. Szent.T., Ivan.I (1985) nghiên cu v bnh DTL c đin và phương pháp phịng bnh và thanh tốn bnh, các nghiên cu trên đã cho nhng kt qu mi v virus dch t ln [28]. Ngày nay vic chn đốn virus DTL cn nhanh chĩng và chính xác nên đã cĩ nhiu tác gi đi sâu vào vn đ nghiên cu phương pháp chn đốn da vào các k thut hin đi như chn đốn s lây nhim ca virus truyn bnh ln bng đơn gin hố RTPCR (Tomasz Stadejek, 2000) [37], hoc s dng phép phân tích RTPCR. Tác gi: G. R. Risatti, J. D. Callahan, W. M. Nelson, and M. V. Borca (2000) [36]. Jiafu Wang; Chuyu Zhang; Ning Wang; Liezhen Fu (2000), chn dịng và phân tích trình t ca gen EO ca virus dch t ln thuc chng Trung Quc đã b th hố và chng Shimen cĩ
15. 4 tính gây nhim mnh [33]. 1.1.2. trong nưc Vit Nam, bnh DTL đưc phát hin đu tiên vào năm 1923 – 1924 bi Houdemer [17]. Cho đn nay bnh DTL vn cịn tn ti và ph bin và luơn uy hip nghiêm trng đi vi ngành chăn nuơi trong nưc [06]. Theo Đào Trng Đt và cng s (1985) s ln cht hàng năm do bnh DTL bình quân t 10 20% tng đàn ln nuơi, trong đĩ ln cht do bnh DTL chim 60% [11]. Năm 1960 bnh dch t ln xy ra các tnh Ngh An, Phú Th do vic vn chuyn gia súc bnh t các vùng ngồi vào. Đn năm 1968 là năm cĩ s lưng dch xy ra nhiu nht min Bc cĩ ti 481 dch (Lê Đ, 1968) [13]. Năm 1973, bnh DTL xy ra trên 11 tri chăn nuơi quanh Sài Gịn (nay là Thành ph H Chí Minh). Năm 1974, bnh DTL xy ra 17 tnh phía Bc gây thit hi hơn 04 vn con ln, đn năm 1981 15 tnh thuc Nam B cĩ dch gây cht 145.078 con ln [12]. Theo Nguyn Bá Hu (1983) ti tnh Hi Hưng bnh DTL làm cht 227 ln nuơi, trong đĩ cĩ 74 ln con theo m, 128 ln cai sa, 16 ln tht và 9 ln nái [15]. Năm 1990 bnh xy ra trên 1.800 con ln ti lị m Huỳnh Thúc Kháng tnh Tha Thiên Hu (Cc Thú y, 1990). Trong nhng năm gn đây đã cĩ nhiu tác gi trong nưc đi vào nghiên cu bnh DTL nhiu gĩc đ khác nhau như nhng nghiên cu v dch t hc ca bnh, các nghiên cu v đáp ng min dch sau khi tiêm phịng hay các phương pháp chn đốn bnh bng các k thut hin đi đã cho nhiu kt qu. Theo nghiên cu v dch t hc bnh DTL ca Bùi Quang Anh (2000) cho thy t l nhim bnh DTL các tnh Bc Trung B, t năm 1994 – 1998 t l nhim cao nht tnh Thanh Hĩa (2,6 – 3,4%) và thp nht tnh Tha Thiên Hu (0,82 – 1,55%) [03]. Ti khu vc min Trung trong vịng 10 năm (1984 – 1994) theo báo
16. 5 cáo ca Trung tâm kim dch min Trung (1994) thì bnh DTL ch phát ra thành dch các tnh Bc min Trung, cịn khu vc Trung và Nam min Trung ch thy xut hin l t các cơ s chăn nuơi tp trung và chăn nuơi h gia đình. Nguyn Th Phương Duyên và cng s (1999) khi nghiên cu xác đnh vai trị virus DTL trong hi chng st, b ăn ln ti mt s tnh min Trung cho bit t năm 1995 1997 ti các tnh Ninh Thun, Khánh Hịa, Phú Yên, Bình Đnh, Qung Ngãi và Qung Nam đu cĩ ln b bnh dch t, bnh xy ra l t nhưng thưng xuyên [08]. Nguyn Hnh Chi (1999), xác đnh vai trị virus DTL trong hi chng tiêu chy kéo dài trong các tri chăn nuơi tp trung ti An Giang bng phn ng ELISA cho kt qu 14,81% dương tính vi kháng nguyên P125 [07]. Theo kt qu nghiên cu ca các tác gi thuc Phân vin Thú y Min Trung (2000) cho thy t l nhim DTL mãn tính ti các tnh Duyên Hi Min Trung là 46,87%. Trong đĩ ln dưi 20kg chim 60%, ln t 21 – 50 kg chim 38,29% [09]. Kt qu xét nghim ELISA bng kháng th đơn dịng đ phát hin kháng nguyên P125 đưc ghi nhn t Trung tâm Thú y vùng Cn Thơ (1999 – 2000), cho bit nhng đàn ln khe mnh t l ln cĩ mang mm bnh bin đng t 0 – 4,17%. Điu này cho thy ln hồn tồn khe mnh nhưng mang trùng cũng là nguyên nhân ca nhng v dch [07]. Nguyn Tin Dũng, H Thu Hương, Ngơ Thanh Long (2002) đã nghiên cu v mi liên h gia min dch và s mang trùng virus DTL. Phm Hng Sơn (2004) đã nghiên cu s phn ng ngăn tr hng cu gián tip trong vic phát hin kháng nguyên DTL. Nguyn Cm Tuyn (2003) thc hin đ tài “Kho sát đc đim dch t và bưc đu xây dng bn đ dch t bnh DTL ti tnh Bà Ra –Vũng Tàu” cho bit t năm 2000 2003 đu cĩ bnh DTL xy ra và rút ra kt lun bnh DTL là bnh mang tính đa phương (endemic) và xy ra vi qui mơ nh. Cũng theo tác gi, trong thi gian t tháng 08/2001 đn tháng 06/2003
17. 6 đã phát hin 48 dch mc bnh DTL, xy ra trên 06 huyn và t l ln dương tính vi P125 h chăn nuơi ln nái là 10%, ln con là 24,13% và ln tht là 45,86%. S dch mùa mưa chim 35,58% so vi mùa khơ là 60,42%, nhng bnh xy ra phn ln h khơng tiêm phịng DTL là 81,25%. Kt qu nghiên cu ca Nguyn Cm Tuyn (2003) khi xét nghim 30 mu bnh phm ln cĩ lâm sàng và bnh tích nghi ng DTL, t l dương tính vi P125 (23,33%), nghi ng (3,33%), âm tính (73,34%). Xét nghim 10 mu bnh phm ln cĩ dáng v bình thưng và bnh tích nghi ng DTL, t l dương tính vi P125 (40%), nghi ng (10%), âm tính (50%). Biu hin lâm sàng trên ln cĩ kt qu dương tính vi P125 là st hơn 41 0C (100%), da xut huyt đám hoc sung huyt (57,14%), mt viêm cĩ ghèn (71,43%), phân táo (71,43%) và đi đng xiêu vo (71,43%). Bnh tích ghi nhn nhĩm ln cĩ biu hin bên ngồi bình thưng nhưng dương tính vi P125: thn sưng, xut huyt đim hoc đm (100%), lách nhi huyt (100%), hch amidan sưng (75%) và bàng quang xut huyt (25%) [23]. Phm Phong Vũ (2004) khi thc hin đ tài “ng dng k thut RT nPCR trong mt ng đ chn đốn bnh dch t ln” ti Trung tâm Thú Y Vùng Thành ph H Chí Minh cho bit k thut RT nPCR trong mt ng cĩ th phát hin đưc lưng virus DTL đã phân lp đưc Vit Nam trên t bào PK15A là 0,32 TCID 50 /100 l, gn tương t như virus chun dịng Weybridge là 0,4 TCID 50 /100 l đưc cung cp bi AAHL. K thut RT nPCR trong mt ng phát hin đưc virus DTL vi t l cao trong máu kháng đơng, bch cu, hch bch huyt màng treo rut, lách và hch hnh nhân. Kt qu cho thy cĩ s thng nht nhiu v kh năng phát hin virus DTL trên mu bnh phm nghi ng bnh DTL gia k thut RT nPCR trong mt ng và phương pháp chun vi tr s thng kê kappa là 0,701 (đ tin cy 95%), k thut này cĩ th phát hin đưc virus DTL trong bch cu ca ln nái mang trùng. Trn Th Dn và cng s đã nghiên cu biu hin lâm sàng và bnh
18. 7 tích ca bnh dch t heo trên heo git tht ti lị m vào năm 2003. Trương Quang, Trn Văn Chương (2008) nghiên cu mt s đc đim dch t ca bnh dch t ln ti tnh Kon Tum t năm 2004 2006, cho kt qu t l ln b bnh dch t hàng năm là 1,68% cao nht vào năm 2006 (27,76%), tip đn năm 2004 (26,88%) ít nht năm 2005 (19,93%), nghiên cu cũng cho thây t l mc cĩ s chênh lch các vùng sinh thái [27]. Mai Th Phong và Trương Quang (2006) khi thc hin kho sát tình trng mang trùng virus dch t ln và đáp ng min dch sau khi tiêm vacxin phịng bnh cho đàn ln Qung Tr, cho thy t l mang virus theo vùng sinh thái là khác nhau, vùng đng bng 19,23%, trung du 27,42% và vùng núi là 32,22%. Nguyn Th Thu Hng (2003) “Xác đnh thi đim tiêm vacxin dch t ln ln đu thích hp cho ln con t đàn nái ca các tri chăn nuơi ln sinh sn quy mơ ln”. Bng vic s dng phương pháp trung hịa ni kt enzyme (Neutralization Peroxidase Linked Assay NPLA) và th nghim cơng cưng đc (Protective Test) đ đánh giá thí nghim, cho kt lun là vic tiêm phịng vào lúc 01 tun tui s cĩ 80,3% s ln con b nh hưng bi kháng th th đng [34]. Cũng trên đi tưng ln con mt s tác gi thuc Chi cc thú y Tin Giang (2008) đã nghiên cu đ tài “Kho sát đáp ng min dch heo con sau khi tiêm phịng vcxin dch t” ti Tin Giang đã cho mt s kt qu đáng ghi nhn [39]. Gn đây mt s tác gi đã phân tích di truyn virus DTL phân lp t tnh Tin Giang kt qu cho bit các chng virus này cĩ s tương đng vi chng virus tham kho Vit Nam, Trung Quc và Lào chưa tìm thy s tương đng gia các chng virus DTL thc đa vi chng virus ca vacxin nhưc đc [39]. Đn nay nhiu nghiên cu trong nưc cho nhn xét rng do cơng tác tiêm phịng vacxin phịng bnh DTL và áp dng mt s bin pháp phịng bnh tt nên đn nay bnh DTL khơng gây cht hàng lot như trưc kia mà
19. 8 ch xy ra âm , l t, triu chng bnh tích khơng đin hình, s dch gim mt na, s con cht gim 3 ln và ch yu tp trung ln con [02]. Nhng thơng tin v dch t bnh vn thưng xuyên đưc các cơ quan cĩ chc năng báo cáo, điu đĩ càng khng đnh thêm v tình hình din bin ca bnh DTL nưc ta vn cịn phc tp và đang cịn là vn đ cn quan tâm, nĩ gây thit hi đáng k cho chăn nuơi ln trên din rng. Theo báo cáo ca Cc thú y năm 2000, c nưc đã cĩ 25 tnh thành cĩ DTL vi 14.280 con mc bnh, s con cht phi x lý là 12.150 con [04]. Chi cc thú y Hà Tĩnh (2009) cho bit t 31/01/2009 đn 06/02/2009, bnh DTL xy ra xã Đc Lng, huyn Đc Th làm cht 278 con ln. Ngày 03/02/2009 bnh DTL xy ra ti Cơng ty c phn chăn nuơi Di Linh tnh Lâm Đng phi tiêu hy gn 200 con ln. Ngày 09/4/2009, Chi cc Thú y tnh Ngh An cho bit dch t ln đã xut hin ti xã Nghi Kim (TP Vinh) làm 53 con ln mc dch m và cht. 1.2. Dch t hc bnh dch t ln 1.2.1 Căn bnh Năm 1885 Salmon và Smith đã phân lp ln mc bnh DTL đưc mt lồi vi khun bt màu Gram âm và đt tên là Bacillus cholerasuis , các ơng đã cho nĩ là nguyên nhân gây bnh. Đn năm 1947 Holmes đã xác đnh đưc căn bnh là mt loi virus cĩ kh năng qua lc nh nht và đt tên là Tortoisuis . Cho đn nay Tortoisuis đã đưc các nhà khoa hc xác minh là thành viên ca h Togarividae, thuc ging Pestivirus cùng vi virus gây bnh tiêu chy bị (Bovine disease virus) và virus gây bnh Border cu (Border diarrhea virus) [07]. Khi nghiên cu v cu trúc phân t ca Pestivirus cho thy b gen (genomes) ca chúng tương ng vi virus thuc h Flaviridae hơn Togaviridae (Collett và cng s, 1989 và Horzinele, 1990) nên gn đây đã cĩ ý kin xp căn bnh vào v trí phân loi ca h Flaviridae (virus gây bnh st vàng da và viêm não Nht Bn) [24].
20. 9 V phân loi virus DTL như sau: H (Family): Flaviridae Ging (Genus): Pestivirus Lồi (Species): Classical Swine fever virus (ln) Border diarrhea virus (bị) Bovine disease virus (cu) [36], [40]. Đc đim hình thái và cu trúc virion virus DTL (thuc ging Pestivirus ) là mt virus gn hình cu nhưng cĩ th đa hình thái, đưc bao bc bi mt lp màng (envelope) khơng tách bit (Horzinek và CS, 1971), virion dch t ln cĩ mt lõi (core) ARN cha lipit (Loan, 1969). Ht virion bao gm ba thành phn chính, khi quan sát dưi kính hin vi đin t virus DTL cĩ dng hình cu vi mt lõi (core) trong và mt áo ngồi (envelope) (Horzinek và CS, 1967; Ripchie và Fernelius, 1968) bao bên ngồi. Virion DTL đng nht và cĩ đưng kính 40 50 nm, đưng kính ca nuclecapsid vào khong 29 nm, nuclecapsid cĩ dng đi xng khi (Horzinek, 1973). Mt đ phù ni ca virion khong t 1,44 1,17 g/ml ph thuc vào loi gradient mt đ đưc s dng (Horzinnek và CS, 1967; Ritchiec và CS, 1968; Mayr và CS, 1968; horzinek và CS, 1971; Frost và CS, 1977; Enzmamn và CS, 1977 và Rutili và CS, 1977). Hng s lng ca virus vào khong 140 148 S (Horzinek, 1981). Chui đơn ARN ca virus cĩ tính gây bnh, dài khong 12 kb (Moormann và Hulst, 1988), đưc bao bc bi mt lp protein, qua đĩ virus ch yu nhân lên trong bào tương ca t bào vt ch. Áo ngồi (envelope) là mt lp lipoprotein là b phn gn cht tính cm nhim ca virus DTL nên hot tính virus b mt nhanh chĩng bi các dung mơi lipid như cholorform, ether và deoxycholat (McKissick và Gustafson, 1967). mt s virion thy cĩ mt lp gai glycoprotein nh trên b mt, ngưi ta cho rng nhng gai này là kháng nguyên hịa tan (Ritchie và Fernelius, 1968).
21. 10 Cu trúc kháng nguyên (Darbyshire, 1960 và Dabyshire, 1962) và cu trúc ARN (Loan, 1969 và Wetink và Terpstra, 1999) virus DTL rt ging vi virus tiêu chy bị (Bovine Viral Diarrhea BVDV) và virus gây bnh Border cu (Border Disease Virus – BDV) do vy cn chú ý trong chn đốn huyt thanh hc và phân tích di truyn hc phân t [40]. Virus DTL cĩ th nuơi cy trong t chc sng ca ln như: Ty xương, hch lâm ba, phi, bch cu, thn, dch hồn, lách, ĩc, thai ln, Trong đĩ virus nhân lên tt trong mơi trưng t bào thn ln, mơi trưng này đưc s dng đ nuơi cy virus. Ngồi ra, cĩ th nuơi cy trên thn kh hoc nuơi cy trên đng vt cm th là ln, th [20]. virus DTL, thi gian t khi nhim đn khi xut hin th h mi thay đi t 5 7 gi (Mengeling và Drake, 1969) [25]. Mc cm nhim ti đa đt sau gây nhim 16 17 gi. S nhân lên và thành thc ca virus khơng gây bnh lý ca t bào và hồn tồn din ra trong t bào cht và ch cĩ th mng lưi ni cht hoc th Golgi (Scherr và CS, 1970). Nh vào k thut kháng th đơn dịng Monoclonal antibodies – Mab (MCAS) các nhà vi sinh vt đã phân virus DTL thành mt s nhĩm kháng nguyên (Edwards và Sans, 1990). Aynaud (1974) đã phân chia virus thành 2 nhĩm ph là: Nhĩm 1 hoc nhĩm ph A: gm các chng virus cưng đc Alfort, chng C (chng Trung Quc) và chng Thiveral. Nhĩm 2 hoc nhĩm ph B: gm chng 331 và mt s chng gây bnh th mãn tính [29]. Các chng virus cĩ đc lc cao n đnh vi nhit hơn các chng cĩ đc lc yu. Kh năng gây bnh ca virus n đnh pH = 5 – 10, ngồi phm vi này tính gây bnh ca virus b mt đi. Năm 1977, Kimizo và cng s đã da trên cơ s ca mc đ trung hồ kháng nguyên DTL vi kháng th bnh tiêu chy trên bị do virus, tác gi đã chia virus DTL thành hai nhĩm H và B, nhĩm H phn ng trung hịa mnh
22. 11 hơn nhĩm B [14]. Sc đ kháng ca virus đi vi các yu t trong mơi trưng t nhiên khá cao, trong mơi trưng giàu đm virus rt n đnh, trong tht nơi mát kh năng gây nhim ca virus tn ti đưc khong 35 ngày, tht đơng lnh khong 95 ngày [33], trong huyt thanh ca ln bnh 37 0C virus vơ hot sau 3 tháng. Khi bo qun huyt thanh ln bnh nhit đ 2 – 40C virus gi đưc đc lc 3 6 tháng. Trong ghèn mt virus sng đưc 13 – 15 ngày, trong vy da đưc 8 9 ngày, trên giy thm máu đưc 40 ngày, phân đưc mt tun, nưc tiu đưc 5 ngày, túi đng thc ăn cĩ thm máu đưc 20 ngày, trong nưc tiu 65 0C virus b dit sau 1 gi. S thi ra làm virus vơ hot rt nhanh. Trong các ph tng đã thi ra virus ch tn ti 3 – 4 ngày. Virus cĩ thành phn lipid v nên nhy cm vi ether, clorofoc. tripsin khơng làm gim tính gây bnh ca virus. Cht kim cĩ tác dng dit trùng mnh, dung dch NaOH 2% dit virus nhanh chĩng. Nưc vơi 10% dit virus trong bnh phm máu sau 2 gi, trong nưc tiu 15 phút, trên nn và tưng chung, sân, thành xe chuyên ch gia súc sau 1 gi. Dung dch clorua vơi 1/5 – 1/20 cĩ tác dng dit mm bnh trong 1 gi. Virus rt nhy cm vi protease [14]. Virus s ngng hot đng pH nh hơn 3 và ln hơn 11 [33]. 1.2.2. Lồi mc bnh Trong thiên nhiên, cĩ th cĩ nhng đng vt khác cm nhim dch t ln nhưng ch cĩ lồi ln biu hin lâm sàng bnh dch t ln. Ln nhà, ln rng mi la tui đu mc, ln cai sa hoc đang bú mc nhiu hơn và cht nhiu, ln nái mc bnh DTL truyn cho ln con qua nhau thai. Trong phịng thí nghim, tiêm truyn cho ln con, bnh phát ra ging như trong thiên nhiên v triu chng cũng như bnh tích [17]. Tiêm virus DTL cho th và chut lang s gây bnh th n. Ngưi ta dùng virus DTL tiêm truyn cho th liên tc trong nhiu đi. Đc lc đi vi th tăng lên, đc lc đi vi ln gim xung, đn hơn 150 đi thì ging virus này hồn tồn khơng đc đi vi ln na nhưng vn gi đưc đc tính kháng nguyên. Đây
23. 12 là ging virus nhưc đc DTL qua th dùng đ ch vacxin [18]. 1.2.3. La tui và mùa xy ra bnh Ln mi la tui (sơ sinh, 1 tháng, 2 tháng, 2 3 tháng), ln tht đu mc bnh DTL vi các biu hin lâm sàng như bun bã, st cao 41 42 0C, chy nưc mt, đau mt, nm chng cht, tiêu chy, tai mõm tím bm. Tuy nhiên, do đàn ln đưc dùng vacxin tiêm phịng liên tc trong nhiu năm nay nên tui mc bnh ph thuc vào sc đ kháng và tình trng min dch ca đàn ln. Hin nay, gp nhiu dch mà ln nhim bnh ch la tui đang theo m và mi cai sa [14]. Ln mn cm vi bnh tùy thuc vào t l tiêm phịng ca đàn ln và mc đ kháng th trong cơ th ln đưc tiêm vào, mc đ kháng th ca ln m qua sa đu mà ln con nhn đưc và tùy thuc vào thi đim tiêm vacxin cĩ kích thích sn sinh min dch th đng hay làm c ch min dch th đng [10]. Ln nái mc bnh vi nhng biu hin v ri lon sinh sn, sy thai, cĩ nhiu trưng hp ln th mãn tính hoc th n mang trùng. nưc ta bnh dch t ln phát ra quanh năm. Tuy nhiên, do thi tit và do bin đng ca đàn ln hoc t l tiêm phịng trong năm nên bnh cũng cĩ lúc tăng lúc gim (Phm S Lăng, 1995). Theo thng kê ca Lê Đ (1981) v tình hình dch trong 20 năm qua cho thy s dch xy ra t tháng 11, tháng 12 năm trưc ti tháng 1, 2, 3 năm sau chim ti 80% s dch trong năm, tháng 4 ch cĩ 10% s dch và sut tháng 5 ti tháng 10 ch cĩ 10%. Vào v đơng xuân sau bão lt thc ăn thiu, sc đ kháng ca gia súc kém, thi tit lnh thích hp cho virus tn ti lâu trong thiên nhiên, hin tưng bán chy ln m, thu mua t phc v tt, dn đn kt qu là dch xy ra nhiu [13]. 1.2.4. Đưng xâm nhp và lây lan Virus DTL xâm nhp vào cơ th theo nhiu con đưng khác nhau. Qua đưng hơ hp và tiêu hĩa, qua mũi hu, niêm mc hu, rut non, tuyn hch nhân. Virus xâm nhp theo con đưng niêm mc mt, mũi, niêm mc đưng
24. 13 sinh dc, qua nhau thai [03], virus cĩ th thâm nhp vào cơ th qua da b tn thương do sây sát, do thin hon, Trong điu kin t nhiên virus xâm nhp vào cơ th ln thơng qua con đưng mũi ming (oronsal route) đơi khi xâm nhp vào vt ch qua niêm mc, dch nhy sinh dc hoc vt try da [38]. Khơng phi tt c các chng virus đu truyn lây như nhau mà cịn ph thuc vào đc lc ca các chng. Chng đc lc cao thưng lây truyn nhanh hơn chng đc lc thp, do s phát trin nhanh trong cơ th và bài thi lưng ln mm bnh ra bên ngồi cơ th. Nhng con đưng lây truyn ch yu là: Lây trc tip do nht chung con bnh và con khe, nht là mt đ chung nuơi cao và điu kin v sinh kém. Truyn lây gián tip qua nưc tiu, đt và nưc, thc ăn cĩ nhim mm bnh, thc ăn dư tha, thú sn, các dng c chăn nuơi, dng c thú y, ngưi chăn nuơi, phương tin chuyên ch, Truyn lây qua đng vt trung gian mang trùng như chut, thú ăn tht, chim, cơn trùng hút máu, 1.2.5. Cơ ch sinh bnh hc Virus khi xâm nhp vào cơ th ln gây bnh đc trưng qua các giai đon sau: giai đon nhim virus hch, giai đon nhim virus máu và giai đon nhim virus ph tng [38]. Khi xâm nhp vào cơ th chúng nhanh chĩng vào các t bào thưng bì hch lâm ba, hch amidan, sau đĩ virus xâm nhp vào lp mơ lympho dưi và phát tán vào các hch lympho vùng (Resang,1973). Ti đây virus tip tc tăng sinh và to ra mt s lưng ln nht là các hch dưi đưng tiêu hĩa, hch lâm ba ni tng, ty xương, dn đn nng đ virus trong máu cao. Khi nng đ virus trong máu cao thì đng thi cơ th ln cĩ phn ng st cao 41 42 oC [24]. T trong máu, virus DTL xâm nhp vào các cơ quan chc năng như đưng hơ hp t đĩ gây ra ri lon hơ hp và cn tr tun hồn. Khi virus tác đng lên h thng thn kinh trung ương gây ra hin
25. 14 tưng co git, bi lit hai chân sau hoc bi lit na thân. Khi virus xâm nhp vào h thng lưi ni bì ca thành mch qun làm cho mch qun xung huyt sưng to, mch qun ngoi biên b giãn rng, mt s b tc nghn dn đn nhng bnh tích đc trưng ca bnh dch t ln như là xut huyt lm tm, nhi huyt (lách), [03]. Trong mt s trưng hp virus làm thành mn loét rut già sau khi gây hoi t nhng nang lâm ba và làm đơng si tơ huyt. Nhng mn loét xut hin dày, hình trịn, hình núm, hình cúc áo, trên mt cĩ nhng si huyt v nhng vịng trịn đng tâm [38]. nhng ln nái mang thai cĩ mc bnh, virus cĩ th lây qua tt c các giai đon phát trin ca bào thai. Virus hch lâm ba phân tán theo đưng mch qun qua hàng rào nhau thai, phát trin mt hoc vài nơi dc theo nhau thai và cui cùng virus lan truyn t bào thai này ti bào thai khác (Van Oirchot, 1979) [03]. S phân b ca virus trong bào thai cũng ging như trong cơ th ln trưng thành b nhim bnh DTL. Đi vi chng virus cĩ đc lc trung bình thì s nhân lên ca virus trong t bào li thp hơn. Cịn nhng chng virus cĩ đc lc thp khi gây bnh ngưi ta thy chúng cĩ th xut hin trong máu hoc khơng, thưng các chng này thưng gii hn các t bào biu mơ quanh mch [38]. Ti các cơ quan nhim virus cĩ s đáp ng min dch t bào thơng qua hin tưng thc bào ca các t bào đi thc bào, virus đưc gi li và phát trin ti các t bào bch cu t đĩ làm gim s lưng bch cu, sau đĩ di hành trong máu, virus DTL dn đn chng virus huyt (viremia). Virus cĩ th tn ti trong các đi thc bào, trn tránh kháng th và gây s cm nhim dai dng. Mt trong trưng hp đc bit ln nái là cm nhim trong t cung. S cm nhim này khơng gây cht phơi nhưng dn đn s t min dch. Cĩ trưng hp huyt nhim virus dài dng, kéo dài và dung np min dch (immunological tolerace) và thưng xuyên bài virus.
26. 15 S suy gim min dch do virus DTL trong máu to thun li cho s k nhim các loi vi sinh vt khác, lúc này kh năng đáp ng min dch gim vì các t bào lympho T và B đã b phá hy do các tác đng ca virus. Nhng vi khun k phát thưng gp là Salmonella cholerae suis, Pasteurella mutocida . 1.2.6. Triu chng ca bnh dch t ln 1.2.6.1. Th quá cp tính Bnh xut hin rt nhanh chĩng, đt ngt, phn ln chưa cĩ nhng triu chng đin hình ca bnh, thân nhit tăng cao ti 41 42 0C cĩ kèm theo nhng triu chng thn kinh như giy gia, co git trưc khi cht, nhng vùng da mng phía trong đùi, phía dưi bng đ ng lên. Ln cht trong vịng 24 48 gi và khơng cĩ bnh tích, t l cht cĩ th lên đn 100% [17]. Cĩ mt s tài liu gi đây là bnh DTL trng. 1.2.6.2. Th cp tính Ln b bnh đã cĩ đy đ nhng triu chng lâm sàng và bnh tích đin hình ca bnh (th này thưng tin trin trong vịng 6 20 ngày). Lúc đu ln bnh rũ, b ăn, thân nhit tăng 41 42 0C, con vt mt mi, khơng thích vn đng và kém ăn, st cao liên tc trong 4 5 ngày lin, khi thân nhit h xung là lúc con vt sp cht nhưng nu thân nhit tăng cao lên ln na thưng do bin chng hoc s xut hin ca mt chng bi huyt gây ra hoc nhim ghép vi Salmonella cholerae suis [16]. Ln cĩ nhng triu chng da, mt, b máy tiêu hĩa, hơ hp, thn kinh. nhng vùng da mng, xut hin nhng chm nh bng đu đinh ghim hoc ht đu, nhng đám xut huyt, cĩ khi nĩ tp trung li thành tng mng nhng vt đ này dn dn tím li, cĩ th thi loét ra ri bong vy. Viêm kt mc dn đn chy nưc mt cũng xut hin sm, mt cĩ ghèn đc như m trng, che mt làm con vt khơng thy đưc [17]. Virus tác đng đn b máy tiêu hĩa làm ln nơn ra dch vàng cha dch mt. Ln b táo bĩn giai đon st cao, nhưng đn nhng ngày giai đon cui ca bnh cĩ tiêu chy nng cĩ khi cĩ c máu tươi, phân lng cĩ
27. 16 mùi hơi thi đc bit. Niêm mc ming, mt, trong mơi, chân răng và gc lưi cĩ mn loét ph ba vàng trng, vàng xám. Hch rut, phúc mc viêm dính li. Ln con thưng cĩ biu hin nm cht chng lên nhau [17]. Ln nái mang thai cĩ th sy thai, cht thai, lưu thai, đ con yu. Virus tác đng lên b máy tiêu hĩa gây viêm d dày rut nên cĩ hin tưng nơn và tiêu chy cĩ khi ra máu tươi, giai đon sau phân lng mùi thi khm rt đc trưng (thưng gi là dch t ưt), nu cĩ nhim trùng k phát do Salmonella cholerae thì hin tưng tiêu chy và st tr nên trm trng hơn, mùi phân thi khm. Virus tác đng lên h thng hơ hp làm viêm niêm mc mt mũi, chy nưc mũi đc cĩ trưng hp loét vành mũi, th khĩ, ho và nơn. h thng thn kinh virus gây ra viêm màng não, xut huyt dưi màng não dn đn triu chng thn kinh như run, co git, yu cơ, Giai đon cui ca th bnh này ln cĩ biu hin ngoo đu, hai chân sau yu, run, đi li long chong sau đĩ lit phn sau ca cơ th [16]. Ngay t khi cơ th cĩ nhng biu hin bnh lý lâm sàng, nu làm xét nghim máu đ kim tra bch cu ta thy s lưng bch cu gim rõ rt, do virus xâm nhp vào h thng to máu. Bình thưng s lưng bch cu trong máu là 14,8 22,9 nghìn/mm 3 máu nhưng khi b nhim virus DTL thì s lưng này gim xung cịn dưi 6,7 nghìn/mm 3 máu [21]. 1.2.6.3. Th mãn tính th này, nhng triu chng thưng gp là kém ăn, b ăn, viêm da, st cách quãng (41 0C). Hin tưng st 41 0C cĩ th kéo dài trong thi gian 1 2 tun [35]. Giai đon đu táo bĩn cĩ màng nhy (thưng gi là Dch t khơ). Giai đon sau cĩ hin tưng tiêu chy kéo dài do viêm rut hoi thư cĩ màng fibrin rut già, cĩ trưng hp tiêu chy cách quãng, ln mc bnh th mãn tính thưng kéo dài trong mt thi gian dài cĩ khi vài tháng nên ln thưng cịi cc chm ln, cui cùng ln cũng cht [24]. Phn ln th mãn tính thưng cĩ hin tưng nhim trùng k phát các
28. 17 loi vi khun như: Salmonella cholerae, Pasteurella multocida, E.coli, Mycoplasma , Khi m khám cĩ th thy các loi ký sinh trùng xâm nhp vào cơ th ln gây bi huyt, hoi t niêm mc rut, viêm phi thùy. th mãn tính do lưng virus thp hoc chng đc lc thp ch yu nm trong t bào máu, virus phá hy các t bào máu và các t bào Lympho T và B t đĩ làm gim kh năng thc bào, gim kh năng đáp ng min dch ca cơ th. Th mãn tính ít gp ln con nhưng đĩng vai trị trong vic lan truyn virus cho đàn ln khe mnh [03]. ln nái snh sn th bnh này phát trin thành hi chng mang trùng và lan truyn mm bnh cho bào thai, con ca nhng ln nái b nhim virus cĩ th mang trùng trong mt thi gian dài. Ln nái thưng cĩ biu hin ri lon sinh sn như sy thai, thai khơ, tiêu thai, đ non, cĩ th đng dc tr li sau 18 23 ngày. Ln sơ sinh cĩ các biu hin yu t, chm ln, sai lch bm sinh ming, não, mt, phi và hay b run [16]. 1.2.6.4. Th khơng đin hình (th tim n) Th này biu hin dưi các dng khác nhau ca ri lon sinh sn như sy thai, cht thai, thai g, d dng, ln con sinh ra run ry, ri lon vn đng yu t, thưng phát bnh khi tiêm phịng, [14]. Theo quan đim dch t hc nhng ln mc bnh th tim n mà khơng cht khi đưc sinh ra chúng khơng cĩ biu hin lâm sàng rõ ràng nên khĩ phát hin trong khi đĩ ln vn thi mm bnh ra bên ngồi nên tr thành ngun lây bnh rt nguy him (Vanoirschef và Terptra, 1979) [03]. Các nghiên cu ca Mingenling và Chevelle (1969), Nguyn Tin Dũng và H.Westbury (1977) cho thy chng gây bnh DTL th n (chng 331) ch truyn qua đưng sinh sn và ch gây bnh cho bào thai mà khơng gây bnh cho ln trưng thành. Cũng theo các tác gi phn ln các chng virrus gây bnh th mãn tính đu gây bnh th tim n [38]. Do đĩ s khác bit th mãn tính và th khơng đin hình ch là s khác nhau v cơ ch sinh bnh. Đ chn đốn đưc chính xác th bnh này
29. 18 chúng ta phi cĩ đưc nhng xét nghim phi lâm sàng da vào kháng nguyên, kháng th. Theo Nguyn Xuân Bình (1998) cho rng, do tình trng ln nái mang thai mà b bnh th mãn tính thì ln con khi sinh ra cĩ hin tưng dung np min dch [05]. Hin tưng dung np min dch xy ra do bào thai b nhim virus DTL giai đon đu ca quá trình mang thai, lúc này bào thai chưa cĩ kh năng sinh min dch vì vy chúng chưa cĩ kh năng chng li virus DTL và ln con khi sinh ra s phát trin thành bnh th tim n. 1.2.7. Bnh tích ca bnh dch t ln 1.2.7.1. Bnh tích đi th a. Bnh tích th quá cp tính Ln cht nhanh do đĩ chưa xut hin nhng bnh tích đc trưng. Thưng xut hin cc b mt s cơ quan như: màng não và nhng vùng da mng cĩ hin tưng xung huyt, xut huyt (hoc khơng cĩ), niêm mc đưng tiêu hĩa, hơ hp thưng cĩ viêm đ, h thng hch lâm ba sưng đ. b. Bnh tích th cp tính th này bnh tích đc trưng ca bnh dch t ln đã xut hin khá đy đ, tuy nhiên khĩ cĩ th tìm đưc mt bnh súc cĩ đy đ các bnh tích biu hin cùng lúc. Bnh tích da: xut huyt đim và xut huyt tng đám thưng hin din trên khp cơ th ln đc bit vùng da mng như vành tai, bn, bn chân, vùng da bng, mơng, bao dương vt. Bnh tích lách: lách cĩ hin tưng nhi huyt phn rìa, bnh tích này theo mt s tác gi thì thưng chim 25 – 65% các trưng hp mc bnh. Nĩ đưc coi như mt bnh tích đin hình khi ln mc bnh DTL. Khi ln mc bnh DTL th cp tính thì lách khơng sưng, cĩ màu đt sét và xut hin nhng nt xut huyt [16]. Bnh tích này xut hin dưi dng nhng nt màu đen sm hoc xám vi nhiu kích c hơi nhơ lên b mt và thưng tp trung li thành mt
30. 19 đưng vin và chy liên tc theo hai bên rìa lách. Trong chn đốn lâm sàng thưng gi đây là hin tưng nhi huyt hình răng cưa và cĩ th quan sát rõ khi đưa ra ánh sáng [17]. Bnh tích thn và niêm mc đưng sinh dc: xut huyt bàng quang, xut huyt đin hình đu đinh ghim và xut huyt thành mng thưng gp trên vùng v thn [16]. Mt s tài liu gi đây là hin tưng thn trng sáo và nĩ cũng là bnh tích khá n đnh bnh DTL th cp tính. Tuy nhiên th mãn tính thn ln vn bình thưng, khi m khám trong thn thưng cĩ hin tưng huyt hoc cĩ cc máu đơng. Bnh tích đưng tiêu hĩa: niêm mc đưng tiêu hĩa thưng cĩ hin tưng xut huyt, d dày đc bit vùng h v đ ph đy cht ba nhy. Phn rut non xut huyt, đc bit van hi manh tràng cĩ nhiu nt loét cĩ b do fibrin đng li to ra các đưng trịn đng tâm [14]. Các nt loét này cĩ hình ging chic cúc áo nên thưng đưc gi là nt loét hình cúc áo và nĩ cũng đc trưng trong bnh DTL. niêm mc ming: Li viêm xut huyt, cĩ khi to ra các nt loét nơng hoc sâu cĩ ba màu vàng. Trong trưng hp cĩ nhim trùng k phát do vi khun Salmonella cholerasuis thì các bnh tích đưng tiêu hĩa cĩ th trm trng hơn [22]. Bnh tích h thn kinh trung ương: Vi nhng ln mc bnh DTL th cp tính màng não b t huyt và xut huyt não ty trm trng [16]. Các hch bch huyt và hch hnh nhân: Các hch bch huyt sưng lên và b xut huyt, các hch hnh nhân đơi khi xut huyt nhưng cĩ màu đm hơn so vi bình thưng [16]. th cp tính nu cĩ hin tưng nhim trùng k phát do vi khun thì bnh tích mt s cơ quan cĩ s thay đi. Nu do vi khun Salmonella cholerasuis thì lách sưng to và dai hơn, viêm hoi t kt tràng, viêm phúc mc cĩ bài tit tương dch và fibrin, hch lâm ba rut b cazein hĩa, lách gan và mt s cơ quan ph tng khác cĩ nhng nt bã đu. Nhng nt loét rut và van hi manh tràng thưng khơng đnh v mà mang tính cht lan tràn. Nu do vi khun Pasteurella multocida thì cĩ hin tưng viêm phi
31. 20 thùy và trên phi cĩ nhiu đim hoi t. c. Bnh tích th mãn tính và th khơng đin hình th khơng đin hình, cĩ th xut hin hoc khơng xut hin phn ln cĩ hin tưng nhim trùng kt phát. Tuy nhiên khi m khám cĩ th gp các trưng hp cĩ các nt loét hình cúc áo rut già và rõ nht kt tràng đưng kính 1 – 2 cm. Tuyn giáp ca nhng ln mc bnh th này cĩ hin tưng teo li, da thưng b viêm mãn tính. ln nái sinh sn cĩ nhng biu hin v ri lon sinh sn như: tiêu thai, sy thai, thai g, ln đc nc thì gim tính hăng, 1.2.7.2. Bnh tích vi th tt c các th bnh, du hiu đu tiên là hin tưng tăng s lưng các t bào đi thc bào, gim s lưng bch cu mc đ ln và trm trng. Theo Nguyn Bá Hin (1998) bng phương pháp ELISA cho thy 68,75% ln cĩ kt qu dương tính vi virus DTL, thì trong s này khi đm s lưng bch cu đu gim xung 1.700 7.000/mm 3 máu [07]. Bình thưng s lưng bch cu là 14,8 22,9 nghìn/mm 3 máu nhưng khi b nhim virus DTL thì s lưng này gim xung cịn dưi 6,7 nghìn/mm 3 máu [21]. Nghiên cu khác ca nhiu tác gi bng máy đo huyt hc 18 ch s, cho thy s lưng bch cu gim xung cịn 8.35 ± 0,28 nghìn/mm 3 [01]. Bnh tích vi th thưng thy nht h thng lưi ni bì ca thành mch qun, các t bào ni bì sưng to do thái hĩa, thy thng, các mch qun ngoi biên giãn rng, mt s b tc nghn dn đn các bnh tích đc trung ca bnh DTL như: xung huyt, xut huyt, nhi huyt, hoi t, viêm màng não, viêm màng não khơng cĩ m, sưng và thái hĩa các t bào ni bì, nghn mch và nhim Lymphocyte quanh mch [03]. 1.3. Chn đốn bnh Chn đốn bnh là mt khâu quan trng đ phát hin sm bnh DTL. Vic chn đốn khơng phi d dàng, lúc nào chúng ta cũng thc hin đưc nhanh chĩng và chính xác. Bi các biu hin v triu chng lâm sàng, v bnh tích đi th và vi th đi vi bnh DTL thưng cĩ s bin đi rt đa dng. Do s khác nhau v đc lc ca các chng virus, v s lưng virus
32. 21 xâm nhp vào các cơ quan và v s mn cm ca cơ th bnh súc. Cũng chính nhng khĩ khăn này địi hi chúng ta cn cĩ nhng phương pháp chn đốn mang tính tng quát và hiu qu v các mt. Các phương pháp chn đốn thưng da vào: chn đốn dch t, chn đốn qua triu chng lâm sàng, m khám bnh tích, chn đốn virus hc, 1.3.1. Chn đốn virus hc 1.3.1.1. Tiêm đng vt thí nghim Ly bnh phm (máu, lách, hch lâm ba, ) x lý bng kháng sinh ph rng pha thành huyn dch tiêm cho ln khe mnh 3 4 tháng tui, khơng nm trong dch DTL, tiêm dưi da 1 ml máu đc nghi cĩ cha virus DTL hoc 1 gam lách. nhng ln tiêm s xut hin triu chng và bnh tích DTL ging như trong thiên nhiên. Phương pháp này đưc áp dng trong trưng hp triu chng và bnh tích trên lâm sàng và gii phu bnh hc khơng đ đ kt lun và cn chính xác dch đ cơng b dch. Phương pháp này cho kt qu chính xác nhưng nĩ tn kém và mt nhiu thi gian. Bên cnh đĩ nu virus cĩ đc lc yu, ch gây bnh cho ln con th nghim nhng triu chng nh, làm cho con vt đưc min dch, s khơng chn đốn đưc bnh [17]. 1.3.1.2. Phương pháp tăng cưng đc lc ca virus Newcastle Phương pháp này đưc Kumagai và CS phát kin (Kumagai và CS, 1958) và chn đốn hĩa (Kumagai và CS, 1961) dùng đ chn đốn virus DTL, cịn gi tt là phương pháp END, sau đĩ đã đưc lp li và đánh giá cao bi Loan (1965). Dùng mơi trưng t bào dch hồn ln (la cy t bào đơn lp) cy virus DTL, sau 5 ngày cy virus Newcastle thy virus Newcastle nhân lên mnh và gây bnh tích t bào. Nu mơi trưng t bào dch hồn ln ch cy virus Newcastle thì virus s khơng gây đưc bnh tích t bào. Điu này chng t virus DTL đã làm tăng đc lc virus Newcastle [18].
33. 22 1.3.1.3 Thí nghim trung hịa trên th Phương pháp này da trên nguyên tc virus DTL cưng đc và virus DTL nhưc đc cĩ tính gây bnh khác nhau cho th và ln, nhưng cĩ tính kháng nguyên ging nhau. Cĩ th dùng virus DTL cưng đc tiêm cho th gây min dch. Sau đĩ chng minh tính min dch ca th đi vi virus DTL bng cách tiêm virus nhưc đc DTL. Phương pháp này cĩ đ chính xác cao nhưng tn thi gian và kinh phí [18]. 1.3.2. Chn đốn huyt thanh hc Bên cnh phương pháp phân tích vt cht di truyn đã đưc áp dng như PCR (Eisentein, 1990; Saiki và CS, 1988). RTPCR hin ti các phương pháp huyt thanh hc đưc coi là thích hp nht cho mc đích chn đốn bnh DTL cũng như mt s bnh do virus khác [08]. 1.3.2.1. Phn ng min dch đánh du (ELISA) Đây là phương pháp đưc áp dng ngày càng rng rãi trong chn đốn bnh DTL (Nguyn Tin Dũng và CS, 2002; Nguyn Th Phương Duyên và CS, 2000). K thut min dch enzyme cĩ đ đc hiu rt cao do s dng kháng th đơn dịng kháng virus DTL nên khc phc đưc hin tưng dương tính gi do virus gây bnh tiêu chy bị, như s dng kháng nguyên tái t hp đc hiu virus như glycoprotein E ms hay E2 (Langgedik và CS, 2001; Floegel Niesmann, 2001) hoc phương pháp ELISA cnh tranh nhưng cĩ đ nhy gim so vi ELISA thơng dng (Clavijo và CS, 2001). Kháng th đơn dịng cho phn ng vi hai loi glycoprotein v (gp48 và gp53) thì cĩ th trung hịa virus gây bnh. Ln nhim bnh cĩ th to kháng th vi glycoprotein cu trúc ca virus, nhng protein này tương t “kháng nguyên hịa tan”. Đáp ng kháng th vi polypeptid khác, k c p14 ca nucleocapsid thì rt yu hoc khơng cĩ [30]. Nhng ln đưc chng nga vacxin E2 hoc E ms cĩ th kháng vi virus DTL khi cơng cưng đc. Hai loi vacxin cha baculovirus đ to E2 hoc E ms (hot đng như kháng nguyên). Khi xét nghim ELISA đng b, kháng th kháng vi Ems ch đưc
34. 23 phát hin ch khi dùng kháng nguyên E ms tái t hp. K thut ELISA đưc thit k đ khơng phát hin kháng th ln đưc chng nga vacxin Ems mà ch dùng đ phát hin kháng th ca nhng ln nhim virus DTL t nhiên hoc ln đã chng vacxin thơng dng [31]. Hin nay đi vi bnh DTL, k thut này đưc dùng đ phát hin s cĩ mt ca HVC.Ag (P125) hoc hàm lưng kháng th trong máu, 1.3.2.2. Phn ng kt ta khuch tán trên thch Phn ng này đưc Mansi dùng ln đu tiên (1957) đ chn đốn virus DTL (Mancini, 1957; theo Nguyn Như Thanh và CS, 2001) và ci tin thêm sau đĩ (Mancini, 1965) [18]. 1.3.2.3. Phn ng ngưng kt hng cu gián tip Bình thưng virus DTL khơng hp th lên hng cu nhưng cĩ th kt bám (hĩa hc) nu hng cu đã đưc x lý axit tanic. Cht này cĩ mt chc gn vi hng cu, cịn mt chc gn vi protein virus DTL mc dù khơng gây ngưng kt hng cu. Khi gp kháng th tương ng, virus DTL s kt hp vi kháng th làm hng cu dính li qua cu ni kháng th gây hin tưng ngưng kt hng cu [18]. 1.3.2.4. Phn ng ngăn tr ngưng kt hng cu gián tip Phương pháp này là s kt hp gia các phương pháp ngăn tr ngưng kt và phương pháp ngưng kt hng cu gián tip và đưc mơ t gn đây. Phương pháp này dùng đ phát hin kháng nguyên trong các t chc nhu mơ bnh phm. Nguyên lý ca phương pháp này là khi nghin t chc nhu mơ vi kháng huyt thanh trong điu kin hĩa băng nên cĩ th làm v t bào nh các tinh th nưc đá hình thành trong và ngồi t bào cht. Nu trong t chc nhu mơ đĩ cĩ kháng nguyên, thì kháng nguyên đĩ s kt hp đc hiu vi kháng th trong kháng huyt thanh, làm cho hiu giá kháng th trong kháng huyt thanh gim. Sau khi quay ly tâm đ loi b t hp kháng nguyên kháng th cùng vi t chc nhu mơ, s st gim hiu giá trong kháng huyt thanh đưc phát hin bng phn ng ngưng kt hng cu gián tip [25].
35. 24 1.3.2.5. Phn ng min dch huỳnh quang Phương pháp này trong chn đốn bnh DTL, dùng kháng th DTL đã đưc nhum huỳnh quang, cho tip xúc vi kháng nguyên là bnh phm nghi cha virus DTL (lách, hch, ph tng, ) đã đưc c đnh trên phin kính (k thut huỳnh quang lát ct FATST: (Stair và CS, 1963) hoc là la cy t bào đơn lp (k thut kháng th huỳnh quang la cy t bào FACCT: (Mengeling và CS, 1963) [18]. Nu cĩ kháng nguyên và kháng th tương ng, tc là cĩ virus DTL trong bnh phm thì cĩ th kt hp đc hiu gia kháng nguyên và kháng th huỳnh quang và t hp này đưc lưu li trên phin kính ngay c sau khi phin kính đưc ra. Kháng nguyên đưc nhum màu huỳnh quang s phát sáng rõ rt dưi kính hin vi huỳnh quang. Phương pháp FATST cĩ ưu đim là chn đốn nhanh, cĩ th hồn thành trong hai gi. Tuy vy, trong nhiu trưng hp khĩ phân bit gia s phát màu đc hiu và khơng đc hiu (Cottral, 1978). Phương pháp FACCT đưc s dng đ phát hin kháng nguyên virus DTL trong la cy t bào thn ln (PK 15) nuơi trên lá kính đã b gây nhim bi huyn dch t chc ln bnh. Ưu đim ca phương pháp này là cĩ tính đc hiu cao và d gii thích kt qu nhưng nhưc đim là mt khá nhiu thi gian, ít nht phi 16 gi, bên cnh nhng yêu cu ca vic nuơi cy t bào t chc (Stewart, 1981). Đi vi nưc ta phương pháp này tn kém do giá thành kháng th đánh du (conjugate) cịn cao và ta chưa ch đng đưc ngun cung cp. T chc thích hp là lách, hch hnh nhân và các hch lympho khác (tt nht là hch dưi hàm) đi vi vic phân lp virus và phát hin kháng nguyên virus bi k thut min dch huỳnh quang. Tt nht là ly mu t ln cĩ tng s bch cu trong 1mm 3 thp hơn 10.000. Trong trưng hp bnh DTL mãn tính, t chc cĩ th ly mu là thai
36. 25 sy và thai cht yu. Mu huyt thanh do phn ng trung hịa virus cĩ th ly t ln khi bnh, ln nái sy thai, đ thai cht hoc cĩ đ ít con. Bên cnh đĩ, cĩ th s dng các kháng th đánh du huỳnh quang (fluorescence) và peroxidaza phát hin kháng nguyên t lát ct lnh hoc sau ba ln cy truyn trên la cy t bào mt lp [38]. 1.3.3. K thut PCR: polymerase chain reaction ARN virus cĩ tính đc hiu cao đc trưng cho lồi và cĩ th dùng làm khuơn tng hp invitro phân t ADN tương bù mt si nh enzyme sao chép ngưc (RT: reverse transcriptase). Sau đĩ ADN mt si đưc tách khi ARN khuơn và li làm khuơn đ tng hp si ADN tương bù vi nĩ nh enzyme ADN polymeraza. Nh phn ng chui polymeraza (PCR: polymerase chain reaction) đon ADN cĩ kích thưc đc hiu phù hp vi cp mi oligonucleotid đưc tng hp. T hp hai phn ng trên gi là RT PCR. K tht này da trên phiên mã ngưc vi phn ng PCR (RT PCR) và xác đnh trình t chui ca DNA bng cDNA t vùng khơng mã hĩa 5’. Ngưi ta cĩ th dùng k thut RT PCR đ phân bit trình t chui E2 hoc cĩ th da vào RT PCR và ri dùng enzym hn ch trên vùng khơng mã hĩa 5’(Straw B.E, và ctv, 1999) [32]. 1.3.4. Chn đốn bng phn ng hĩa hc màu Cht chit bnh phm nghi DTL bng cn đem sy khơ. Khi gp axit nitric đm đc thì bin đi thành màu hng tím nu cĩ virus DTL. Nu khơng cĩ virus DTL thì cĩ màu vàng [22]. 1.4. Phịng bnh 1.4.1. Khi chưa cĩ dch Ch yu là v sinh đnh kỳ và chăm sĩc tt, kim tra ni đa, kim sốt git m, tiêm phịng vacxin đúng lch trình ca nhà sn xut, hoc theo khuyn cáo ca cơ quan thú y đa phương. Phát hin dch kp thi và cĩ tinh thn hp tác vi cơ quan thú y. 1.4.2. Khi cĩ dch xy ra Cơng b và khoanh vùng dch, qui đnh vùng dch và vùng b uy hip
37. 26 an tồn đ áp dng các bin pháp thú y cn thit. Đình ch git m, mua bán vn chuyn ln tht ra ngồi vùng dch, cĩ các trm kim dch đ kim tra. Tng v sinh chng tri, cơ s chăn nuơi, git m, sát trùng ty u, chơn hoc đt xác cht. Ch cơng b ht dch khi con cht hoc khi bnh sau 21 ngày. 1.4.3. Phịng bnh bng vacxin Hin nay trên th gii đang s dng vacxin cht và vacxin nhưc đc, vic sn xut vacxin nhưc đc phn ln t các chng sau: Chng Trung Quc th hĩa: (chng C hoc K khu vc Đơng Âu) chng này đưc s dng rng ri nhiu nưc như Pháp, Hà Lan, do hiu qu cao và an tồn vi ln nái mang thai và ln con mi sinh. Cũng cĩ ý kin cho rng chng này cĩ đc tính ging vi các chng virus đc lc thp đưc phân lp t ln nái b ri lon v sinh sn [40]. Ngưi ta dùng virus dch t ln tiêm truyn cho th liên tc trong nhiu đi. Đc lc đi vi th tăng lên, đc lc đi vi ln gim xung, đn hơn 150 đi thì ging virus này hồn tồn khơng đc đi vi ln na nhưng vn gi đưc đc tính kháng nguyên. Đây là ging virus nhưc đc dch t ln qua th dùng đ ch vacxin [18]. Chng GPE: chng virus cĩ đc lc đưc gim đc bng truyn đi liên tip nhit đ thp (30 0C) trên mt h thng gm 3 loi t bào ln, bị, chut lang đ to thành chng GPE. Loi vacxin này an tồn, to min dch sm và kéo dài ti 2 năm. Chng Thiveral: là chng virus cưng đc Alfort sau khi cy truyn trên t bào thn ln sau 170 ln truyn nhit đ 29 30 0C. Loi vacxin này đưc chng minh là an tồn đi vi ln nái và ln con, to min dch sm và kéo dài ti 2 năm. Các loi vacxin thưng đưc s dng ti Vit Nam chúng tơi thng kê đưc bng 1.1.
38. 27 Bng 1.1: Các loi vacxin thưng đưc s dng ti Vit Nam Chng T bào nuơi STT Tên vacxin Hng sn xut virus cy 1 PESTIFA Merial Pháp C Thn cu 2 PESTVAC Fort Dogge M C Thn ln Porcilis CFS Pesti 3 Intervet – Hà Lan GPE Thn ln Procilis Pest 4 COGLAPEST Hungary Thiverval Thn ln 5 DTL đơng khơ NAVETCO C Thn ln Phân vin TY 6 Vacxin DTL C Xơ phơi gà Min Trung Nhng loi vacxin này đang đưc s dng nhiu vào chương trình tiêm phịng khng ch bnh ca nhà nưc, cũng như ca các cơ s chăn nuơi và h gia đình và đưc đánh giá cĩ mc bo h cao. 1.5. Kháng nguyên HVC.Ag (P125) V nguyên lý khi virus tn ti trong cơ th và sn sinh đng thi vi vic kích thích h thng min dch sn sinh kháng th thì cũng sinh ra mt loi protein khơng thuc cu trúc virus, đĩ là protein 125 [07]. Protein 125 này gi là kháng nguyên HVC.Ag (P125) cĩ trong máu, bch cu và nhiu cơ quan ph tng khác [07]. Đ phát hin kháng nguyên này trong huyt thanh hoc trong mơ bng phn ng ELISA gián tip, chúng ta cĩ th dùng các b kít ELISA hin cĩ bán trên th trưng như: Chevit CSF ca cơng ty Dr. Bommel AG (Thy Sĩ) hoc bi kít Rhome (Pháp), b kit SERELISA HCV.Ag ca hãng Synbiotics Corporation (Pháp). Protein khơng cu trúc P125 này cĩ mt đu amino rt ưa nưc và cĩ
39. 28 hot tính protease. Ngưi ta cho rng b gen to protein này tham gia vào vic to protein ln nhân đơi ARN. Theo mt s đ tài nghiên cu trong và ngồi nưc, P125 đưc ng dng đ phát hin virus DTL trong phn ng min dch ELISA gián tip, s hin din ca P125 đã chng minh s cĩ mt ca virus DTL trong cơ th và cũng ng dng đ phát hin nhng con mang trùng đ loi thi [08]. Theo Uttenthal và ctv (2001) Pestivirus cha 4 protein cu trúc cơ bn và đưc đt tên là: C đĩ là protein ca nucleocapsid Erns (trưc gi là gp44/48), E1 (gp33), E2 (gp55 là các glycoprotein v). Protein cĩ tính kháng nguyên nhiu nht là E2 và E rns . Erns đã đưc chng minh là cĩ hot tính Rnase nhưng chưa rõ chc năng này ca nĩ [31]. Sơ đ mơ t cu trúc gen ca virus DTL:
40. 29 CHƯƠNG 2 ĐI TƯNG – NI DUNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng, thi gian và đa đim nghiên cu Ln mi la tui, các ging ni thun, ngoi thun, ln lai nuơi ti huyn Krơng Pk, tnh Đăk Lăk. Đ tài đưc thc hin t tháng 11 năm 2009 đn tháng 06 năm 2010 ti huyn Krơng Păk tnh Đăk Lăk. 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. Điu tra mt s đc đim t nhiên, kinh t xã hi, chăn nuơi và cơng tác thú y ca huyn Krơng Păk cĩ nh hưng đn dch t bnh DTL. 2.2.2. Nghiên cu dch t hc bnh dch t ln huyn Krơng Păk t năm 2005 2010 thơng qua các ch tiêu: Nghiên cu v đàn ln b bnh (t l mc bnh theo giơng, theo la tui, t l t vong; triu chng bnh tích ca bnh; t l tiêm phịng bnh, ) Nghiên cu xác đnh h s năm dch, h s mùa dich. 2.2.3. Nghiên cu xác đnh s cĩ mt ca protein 125 trên ln nghi mc bnh DTL ti huyn Krơng Păk. 2.3. Phương pháp nghiên cu 2.3.1. Phương pháp thu thp s liu: S dng s liu lưu tr th câp trm thú y huyn, phịng thng kê huyn, các ban thú y xã và cơ s chăn nuơi t năm 2005 – 2010. Điu tra nghiên cu trc tip thơng qua phiu điu tra ti các đa đim nghiên cu. 2.3.2. Phương pháp điu tra dch t hc Dch t hc mơ t, Dch t hc phân tích [19]. 2.3.3. Phương pháp chn mu: Ly mu theo phương pháp ngu nhiên phân tng [19]. 2.3.4. Sơ lưc v đa bàn chn mu điu tra Chúng tơi tin hành chn 03 xã cĩ nhng nét đc trưng ca huyn,
41. 30 đng thi cũng cĩ mt đ chăn nuơi cao trong s 16 đơn v hành chính ca huyn Krơng Păk đ tin hành nghiên cu là xã Ea Kuăng, xã Ea Phê và xã Hịa An. Xã Ea Kuăng là xã cĩ nhiu kênh rch, chăn nuơi gia súc, gia cm đa dng và tp trung h gia đình là ch yu. Xã Ea Phê là vùng đt bng trng cây cà phê, cây nơng nghip, thành phn dân tc đa dng cĩ c dân tc di cư t các tnh phía Bc vào đnh cư, cĩ nhiu trang tri chăn nuơi ln, cĩ lị git m gia súc tp trung, cĩ quc l 26 đi qua. Xã Hịa An vi đc trưng cĩ nhiu đi núi thp, thành phn dân tc đa dng, chăn nuơi ri rác, trình đ chăn nuơi cịn thp, cĩ quc l 26 đi qua, Bưc đu tin hành thu thp s liu tng đàn và tình hình chăn nuơi ca các xã đưc lưu tr ti các Ban thú y xã vào các năm 2005 2010 chúng tơi chn ra mt s thơn ca mi xã đ tin hành nghiên cu các ch tiêu đ ra. Các thơn chúng tơi chn là 4 thơn trên mt xã và đưc bc s ngu nhiên. Xã Ea Kuăng gm các thơn Phưc Hịa 1, Phưc Hịa 2, Phưc Hịa 3 và Phưc Hịa 4; Xã Ea Phê gm các thơn 6A, thơn Phưc Lc, thơn 6C và thơn Buơn Phê; Xã Hịa An gm thơn 1A, thơn 7, thơn 6B và thơn Tân Lp. 2.3.5. Ly mu bnh phm và bo qun Làm phn ng ELISA tìm kháng nguyên HVC.Ag (P125), bnh phm đưc ly là máu. Dùng syranh vơ trùng cĩ ly 0,4ml máu tĩnh mch ca ln trong đi tưng nghiên cu, sau đĩ đ nghiêng 45 0 chit phn huyt thanh ri đưc bo qun lnh và chuyn v phịng Dch v chn đốn & Điu tr thú y Cơng Ty Nam Lâm (TP. HCM) đơn v nhn xét nghim mu. Mu máu đ đm s lưng bch cu đưc ly bng syranh vơ trùng khong 0,4ml cĩ tráng cht chng đơng và tin hành ti phịng thí nghim B mơn Thú y trưng Đi hc Tây Nguyên. 2.3.6. Các phương pháp chn đốn bnh Chn đốn qua triu chng lâm sàng, m khám bnh tích và kim tra
42. 31 s lưng bch cu [21]. Làm phn ng ELISA tìm kháng nguyên HVC.Ag (P.125). 2.4. Phương pháp tính tốn s liu Số con mắc * Tính t l mc (%) = x100 Số con điều tra * T l t vong hay t l cht ca ca bnh (CFE) Số con chết CFE = x100 Tổng số mắc bệnh Số con tiêm * Tính t l tiêm phịng (%) = x100 Số con điều tra * H s năm dch (HSND) Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong một năm ( 1) HSND = Chỉ số mắc bệnh trung bình tháng trong nhiều năm (2) Số mắc trong năm đó Trong đĩ : (1) = 12 tháng Số mắc trong nhiều năm đó (2) = Số tháng trong thời kỳ nhiều năm đó Nu năm nào cĩ HSND ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch. * H s mùa dch (HSMD) Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/tháng (3) HSMD = Chỉ số mắc bệnh trung bình ngày/năm (4) Trong đĩ : Số mới mắc trong tháng (3) = Số ngày của tháng đó (28, 29, 30,31 ngày) Số mới mắc của một năm (4) = 365 ngày Nu tháng nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì tháng đĩ đưc coi là cĩ dch, nu cĩ nhiu tháng dch lin nhau đưc coi là mùa dch [19]. 2.5. X lý s liu: Các s liu điu tra, thu thp đưc x lý trên các phn mm Excel 2003 và Win Episcope 2.0.
43. 32 CHƯƠNG 3 KT QU THO LUN 3.1. Mt s đc đim t nhiên kinh t xã hi ca huyn Krơng Păk cĩ nh hưng đn dch t ca bnh dch t ln 3.1.1. Đc đim t nhiên Krơng Pk nm gia hai cao nguyên Buơn Ma Thut và M’Đrk, đa hình thoi theo hưng Tây Bc – Đơng Nam, cĩ đng bng phù sa tt. V trí đa lý : phía Đơng giáp huyn Ea Kar, phía Tây giáp TP Buơn Ma Thơt, phía Tây Bc giáp huyn Cư M’gar, phía Đơng Nam giáp huyn Krơng Bơng, phía Bc giáp TX Buơn H và huyn Krơng Buk. Kinh t huyn ch yu là: trng cây cà phê, h tiêu, cao su, đu tương, điu, lúa, cơ khí sa cha, vt liu xây dng và ch bin lâm sn. Huyn cĩ tuyn giao thơng chính là quc l 26 chy qua. Là mt huyn đưc đánh giá là cĩ nn kinh t, mt đ dân cư, cũng như chăn nuơi và trình đ chăn nuơi cao. Ta đ đa lý : T 12 0 31’48 12 0 50’24 vĩ đ Bc. T 108 0 07’40 108 0 30’00 kinh đ Đơng. Đa hình ca huyn nghiêng dn t Bc xung Đơng, cĩ đ cao trung bình 500m so vi mc nưc bin. Đa hình huyn Krơng Păk tương đi bng phng và đưc chia thành ba vùng chính: Vùng núi thp, sưn núi thp nm phía Nam và Tây Nam huyn Vùng cao nguyên: là vùng giáp phía Đơng thành ph Buơn Ma Thut và th xã Buơn H. Vùng trũng: vùng ven sơng Krơng Buk và Krơng Păk phía Nam và phía Đơng Nam. Khí hu: nhit đ trung bình năm t 23 0C 24 0C. Trong đĩ nhit đ cao nht trung bình năm khong 29,5 0C thp nht là 16,6 0C và nhit đ cao tuyt đi là 37,9 0C, nhit đ thp tuyt đi là 8,6 0C. Lưng mưa trung bình khong 1.400 1.600 mm, cao nht 2.334 mm, thp nht 1.166 mm. Mùa khơ cĩ lưng mưa chim 4 5% lưng nưc c năm, mùa mưa lưng nưc chim
44. 33 90% lưng nưc c năm. Huyn cĩ din tích đt t nhiên là 622.264,4 ha. Trong đĩ đt rng 4.267,9 ha cịn li ch yu là đt , đt xây dng và đt sn nơng nghiêp. Đt đai màu m, khong 1.000 ha đt phù sa, 60% đt đ Bazan nên hàng năm huyn luơn đm bo đưc phn ln din tích trng các loi cây, làm thc ăn phc v cho chăn nuơi như bp, khoai mì nên đã ch đng đưc phn ln ngun thc ăn chăn nuơi. Huyn cĩ mt phn ln din tích nm trên trc tuyn quc l 26 (tuyn tnh Khánh Hịa và thành ph Buơn Ma Thut) nên thun tin cho vic giao thương hàng hĩa, phát trin chăn nuơi và tiêu th các sn phm chăn nuơi vi tnh ngồi. Đa hình ca huyn tương đi bng phng, cĩ h thng sơng sui dày đc, thun li cho vic phát trin chăn nuơi và trng trt, đây cũng là điu kin tt đ phát trin các trang tri chăn nuơi tp trung. Trên đa bàn huyn tp trung mt lưng khơng nh các thương lái thu mua, buơn bán ln ging, ln tht đ đi tiêu th trong và ngồi tnh nên đã kích thích đưc phong trào chăn nuơi ca bà con nơng dân trong huyn. Huyn cĩ thành phn dân tc đa dng, gn 40% là dân tc thiu s vi nhng tp quán sinh hot đc trưng, nên vic tip thu nhng tin b k thut vào sn xut nơng nghip nĩi chung và chăn nuơi thú y nĩi riêng cịn hn ch. Tuy chăn nuơi đã cĩ nhiu tin b nhưng huyn vn cịn ph thuc nhiu vào ngun con ging bên ngồi. Hàng năm ngưi chăn nuơi trong huyn vn nhp mt s lưng ln ging vt nuơi, trong đĩ cĩ ln, vic này nh hưng ln ti cơng tác phịng chng mt s bnh cho đàn gia súc và thc t đã xy ra mt s dch ln như LMLM, PRRS, 3.1.2. Đc đim kinh t xã hi Tính đn năm 2005, tồn huyn cĩ tng dân s 297.980 ngưi vi 18 dân tc chung sng, 65% dân tc Kinh, 20% dân tc ti ch (ch yu là dân tc Ê Đê), 15% dân tc di cư t các tnh phía Bc vào khi đi thưng mang
45. 34 theo gia súc, gia cm vào nuơi. Đây là li th cho vic đa dng ngun ging gia súc, gia cm cũng như tn dng đưc s đa dng v loi hình ging vt nuơi và đa dng phương pháp chăn nuơi. Tuy nhiên, khi di chuyn gia súc, gia cm thưng khơng đưc tiêm phịng s làm cho các loi bnh d xy ra. 3.1.2.1. Tình hình chăn nuơi ln ti huyn Krơng Păk t 2005 2009 Theo thng kê ca huyn t năm 2005 đn năm 2009 tng s đàn ln nuơi và sn lưng tht đưc trình bày bng 3.1. Bng 3.1: Tng s đàn ln nuơi và sn lưng tht ca huyn Krơng Păk Năm 2005 2006 2007 2008 2009 Tng đàn ln (con) 133.455 93.552 99.501 116.086 139.883 Sn lưng tht (tn) 10.000 7.000 6.090 8.141 9.351 Qua bng 3.1 cho thy: T năm 2005 2009, tuy cĩ bin đng, nhìn chung s lưng đàn ln nuơi ca huyn Krơng Păk cĩ xu hưng tăng lên. Năm 2009, huyn cĩ s ln nuơi cao nht là 139.883 con và thp nht là năm 2006 cĩ 93.552 con. Cũng theo điu tra cho bit tình hình chăn nuơi ti huyn vn cĩ mt b phn nh cịn mang tính mùa v chưa thc s chuyên nghip, ngưi chăn nuơi tp trung vào mt s tháng nơng nhàn hoc khi li nhun v chăn nuơi đang cao đ tăng đàn nên mc đ n đnh chung ca chăn nuơi chưa cao. Kt qu xác đnh tng đàn ln ca các xã Ea Phê, Hịa An và Ea Kuăng đưc trình bày bng 3.2
46. 35 Bng 3.2: Tng đàn ln ti các năm các xã nghiên cu S đu ln theo năm Xã 2005 2006 2007 2008 2009 Ea Phê 19.000 16.000 18.000 16.600 22.000 Hịa An 11.089 13.000 19.000 16.500 12.500 Ea Kuăng 13.000 16.000 18.200 26.000 22.000 Cng 43.089 47.000 52.200 60.500 60.500 Kt qu điu tra cho thy tng đàn ln ti các xã Ea Phê, Ea Kuăng và Hịa An bin đng theo thi gian. Tng đàn ln ca 3 xã chim t l 43,25% (năm 2009) đây là nhng xã cĩ lưng ln nuơi nhiu ca huyn. Kt qu cho thy s lưng đàn ln nuơi n đnh qua các năm. Qua đây cũng phn nào khng đnh hot đng chăn nuơi thú y đa bàn là tp trung và cĩ xu hưng phát trin tt. 3.1.2.2. Cơng tác thú y Trong thi gian nghiên cu, chúng tơi tin hành điu tra v mng lưi thú y ca huyn. Thú y mnh, mng lưi rng s gĩp phn hn ch dch bnh gia súc, gia cm nĩi chung đàn ln nuơi nĩi riêng. Kt qu điu tra v mng lưi thú y ca huyn t năm 2005 2009 đưc trình bày bng 3.3
47. 36 Bng 3.3: Điu tra v mng lưi thú y huyn Krơng Păk Thú y Trình đ chuyên mơn Đơn v hành chính viên Cao Trung Sơ Đi hc (ngưi) đng cp cp Trm thú y huyn 6 4 2 0 0 Xã (th trn) 28 0 0 14 14 S lưng cán b thú y xã, th trn qua các năm Năm 2005 2006 2007 2008 2009 S lưng cán b thú y 28 29 29 28 28 Đi hc 0 0 0 0 0 Trong Cao đng 0 0 0 0 0 đĩ Trung cp 14 14 14 14 14 Sơ cp 14 15 15 14 14 Kt qu bng 3.3 cho thy Vi s lưng cán b khơng nhiu, phi đm đương mt khi lưng ln cơng tác như kim sốt v sinh thú y, kim dch, tiêm phịng cho vt nuơi, tp hun k thut phịng chng bnh cho gia súc, gia cm ca huyn. Trong s này, s cán b cĩ biên ch rt hn ch. V cơ cu, trình đ ca cán b thú y ca huyn Krơng Păk như sau: S cán b làm thú y cĩ trình đ đi hc 04 ngưi chim t l 11,76%, ch yu cơ cu ti Trm Thú y huyn; S cán b thú y cĩ trình đ trung cp là 14 chim t l 41,18%; S cán b thú y cĩ trình đ sơ cp cp là 14 chim t l 41,18%. Ngồi ra hin ti lc lưng nhng ngưi cĩ trình đ chuyên mơn t sơ cp, cao đng và đi hc đang hành ngh t do chim mt con s khơng nh trên đa bàn huyn và tp trung nhiu các xã cĩ mt đ chăn nuơi cao như xã Ea Phê, Ea Kuăng, Hịa an, Th trn Phưc An, lc lưng này cũng gĩp phn ln cho cơng tác thú y, trong vic bo v sc khe đàn gia súc gia cm
48. 37 trên đa bàn huyn. Tuy nhiên nhng ngưi làm cơng tác thú y t do khơng cĩ kim sốt, khơng khai báo s làm cho cơng tác qun lý dch bnh vt nuơi khơng đưc cht ch. Cn cĩ các phương thc qun lý cũng như khuyn khích nhng ngưi thú y t do. Cơng tác tiêm phịng bnh DTL đưc Trm thú y huyn trin khai trên tồn huyn và chia thành hai đt. Đt mt vào tháng 3 4 và đt hai vào tháng 8 9 hàng năm bng ngun vacxin đưc cp và cĩ s ưu tiên cho các xã cĩ đng bào dân tc thiu s chăn nuơi, bên cnh đĩ ngưi chăn nuơi cĩ tiêm phịng thêm t dch v thú y hoc t tiêm. S liu điu tra v tiêm phịng nhng năm qua đưc th hin trên bng 3.4. Bng 3.4. Kt qu tiêm phịng bnh dch t ln t năm 2005 – 2010 Năm Tng điu tra (con) S tiêm phịng (con) T l (%) 2005 2.820 1.522 53,90 2006 2.942 1.957 66,52 2007 3.989 1.802 46,23 2008 4.261 2.205 51,75 2009 3.522 2.037 57,84 2010 3.538 1.876 53,02 Theo s liu điu tra v tiêm phịng cho thy ý thc t giác trong vic phịng bnh phn nào đã cĩ, tuy nhiên vn chưa đt yêu cu v bo h đi vi bnh DTL. Vi t l tiêm phịng cao nht ch đt 66,52% vào năm 2006 và đn năm 2009 đưc 57,84%, năm 2010 đt 53.0%. Vi t l tiêm phịng như trên là quá thp, đây là mt trong nhng nguyên nhân dn đn bnh dch t ln vn tn ti và uy hip đàn ln nuơi trong huyn.
49. 38 3.2. Kt qu nghiên cu dch t hc 3.2.1. Kt qu nghiên cu trên đàn ln mc bnh 3.2.1.1 Xác đnh t l mc bnh DTL Trong thi gian thc hin đ tài chúng tơi tin hành nghiên cu xác đnh t l mc bnh dch t ln đàn ln nuơi ti hyn Krơng Păk t năm 2005 2010, kt qu đưc trình bày bng 3.5 Bng 3.5: T l mc bnh DTL t năm 2005 2010 Năm S con điu tra (con) S mc bnh (con) T l (%) 2005 2.820 197 6,99 2006 2.942 189 6,42 2007 3.898 198 5,08 2008 4.261 210 4,93 2009 3.522 153 4,34 2010 3.538 135 3,82 Cng 20.981 1.082 5,16 Qua bng 3.5 cho thy: Cho đn nay, bnh DTL vn cịn xy ra huyn Krơng Păk. Kt qu nghiên cu t năm 2005 2010 đã cĩ 1.082 con ln b mc bnh DTL vi t l 5,16%. Kt qu tng năm th hin t l mc bnh DTL các năm là khác nhau. Cao nht vào năm 2005 vi 197 con ln mc bnh DTL, chim t l 6,99% và thp nht vào năm 2009 cĩ 153 con mc bnh dch t ln, chim t l 4,34% các năm cịn li cĩ t l mc tương ng t 4,93% 6,42%. Kt qu nghiên cu cịn cho thy t l mc bnh cĩ gim dn qua các năm. Theo chúng tơi hin nay ngưi chăn nuơi đã chú trng phịng nga bnh dch đàn ln hơn, trong đĩ cĩ phịng chng bnh DTL. Tuy nhiên t l bnh DTL vn cịn xut hin đng nghĩa vi vic bnh vn cịn tn ti và sn sàng gây hi cho đàn ln nuơi nu cơng tác chăn nuơi, thú y chưa tt.
50. 39 Kt qu nghiên cu ca chúng tơi ti huyn Krơng Păk thp hơn so vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Phương Duyên (2000) t l mc bnh DTL các tnh Duyên hi min Trung là 46,87% [08]; Trương Quang, Trn Văn Chương ti Kon Tum năm 2006 là 27,76%, tip đn năm 2004 chim 26,88%, ít nht là năm 2005 chim t l 19,93% [27]. So vi nghiên cu ca Bùi Quang Anh (2000) kt qu ca chúng tơi là tương tương. Các nghiên cu là đc lp và các mc thi gian, khơng gian khác nhau nhưng đã cho thy bnh DTL luơn xy ra và t l bnh luơn bin đi phc tp. Qua kt qu nghiên cu trên, chúng tơi nhn thy năm 2005 huyn cĩ t l mc dch t ln cao đàn ln là do tình hình chăn nuơi cĩ hiu qu cao, ngưi dân tranh th nhp ging ln con t nhng bên ngồi vào mà khơng kim sốt đưc mm bnh nên bnh đã xy ra, đc bit khi điu tra xã Ea Kuăng thy rõ vic nhp đàn trong thi gian này. Nhng năm tip theo tng đàn tồn huyn cĩ gim, ngưi dân cũng đã chú trng vào cht lưng chăn nuơi như con ging sch, v sinh phịng bnh tt hơn nên t l bnh cĩ gim nhiu vào năm 2008 cịn 4,93%, năm 2009 cịn 4,34% và năm 2010 cịn 3,82%. 3.2.1.2. Kt qu nghiên cu xác đnh t l mc bnh theo la tui Trong thi gian thc hin đ tài chúng tơi nghiên cu xác đnh t l mc bnh theo các la tui ca ln và các la tui đưc phân ra như sau: Ln ≤ 2 tháng tháng tui, ln > 2 10 tháng tui, ln > 10tháng tui. Kt qu xác đnh t l mc bnh theo la tui đưc trình bày bng 3.6 và biu đ 1. Bng 3.6. T l mc bnh theo la tui Tui ln (tháng) S điu tra (con) S mc (con) T l (%) ≤ 2 tháng 1.516 70 4,62 > 2 10 1.535 48 3,13 > 10 487 17 3,49
51. 40 4.62 T l mc theo la tui 5.00 4.50 3.49 4.00 3.13 3.50 3.00 2.50 2.00 1.50 1.00 0.50 0.00 ≤ 2 tháng tui > 2 10 tháng tui > 10 tháng tui Biu đ 1: T l mc bnh DTL theo la tui Qua bng 3.6 và biu đ 1 cho thy: T l mc bnh DTL các la tui cĩ s khác bit. La tui khác nhau cĩ t l mc bnh là khác nhau, và kt qu chúng tơi ghi nhn đưc cĩ t l cao nhĩm ln t ≤ 2 tháng tui chim 4,62%, tip đn là ln > 10 tháng tui chim 3,49% và thp nht ln > 2 10 tháng tui là 3,13%. Qua t l trên chúng tơi cĩ nhn xét: nhĩm tui ≤ 2 tháng tui, đây là gia đon ln đang hồn chnh h thng min dch, kháng th ch yu là t đàn ln m truyn sang qua sa đu, sc đ kháng vi bnh thp. Mt khác, cĩ nhiu nguyên nhân dn đn t l mc cao như hàm lưng kháng th th đng gim mnh mà chưa đưc tiêm phịng kp thi, nhiu ln con cĩ th cĩ hin tưng dung np min dch nên kéo theo t l mc cao. đ tui này vic chuyn chung hoc trao đi mua bán d dn đn ln b strees và gim sc đ kháng nên to điu kin thun li cho mm bnh tn cơng. Nghiên cu ca chúng tơi cho thy nhĩm ln con ≤ 2 tháng tui cĩ nguy cơ mc bnh cao đi vi bnh DTL là phù hp vi kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Phương Duyên và cs (2000) khi nghiên cu thăm dị phát
52. 41 hin KN và KT bng phương pháp ELISA ln con dưi 20 kg chim t l cao nht 60% [09]. Nhĩm tui > 10 tháng tui s dĩ cĩ t l mc cao theo chúng tơi đ tui này phn ln là ln nái ln khơng hình thành kháng th chng li mm bnh nu khơng đưc tiêm vacin. Điu này cũng d thy khi t l tiêm phịng cịn thp và đc bit cĩ nhiu h nuơi khơng tiêm phịng hoc ch tiêm phịng mt ln. Mt khác khi xét nghim tìm P125 mt s ln nái khe mnh ch cĩ nhng biu hin v ri lon sinh sn cho kt qu dương tính vi bnh DTL do vy đy cũng là ngun lưu gi mm bnh gây bnh cho nhng ln nái khác. Ti đa bàn điu tra cịn cho thy thĩi quen phi ging trc tip t ln đc ging là ch yu nên d dn đn t l mc nhĩm tui này cao. nhĩm tui > 2 – 10 tháng tui phn ln là ln la (ln tht) đưc ngưi chăn nuơi quan tâm chăm sĩc, v sinh chung tri k lưng, tiêm phịng bnh cĩ nhiu hơn các nhĩm tui khác nên sc đ kháng ca ln cao, ln đưc nuơi nht tp trung trong thi gian ngn, thưng t 3 4 tháng, ch nhng ging ni mi kéo dài thi gian nuơi, ln s dng thc ăn cơng nghip là ch yu nên nguy cơ mc bnh DTL thp. 3.2.2. T l mc bnh theo ging Kt qu nghiên cu xác đnh t l mc bnh DTL ca tng ging ln đưc th hin bng 3.7 và biu đ 2. Bng 3.7. T l mc bnh DTL theo ging Ging ln S điu tra (con) S mc (con) T l (%) Ln ni 558 10 1,79 Ln ngoi 1.094 21 1,92 Ln lai 1.886 104 5,51
53. 42 T l mc bnh DTL theo ging Ging ni 1.92 1.79 Ging lai 5.51 Ging ngoi Biu đ 2: T l mc bnh DTL theo ging Kt qu nghiên cu cho thy cĩ s khác nhau các ging ln. T l mc bnh DTL các ging khác nhau là khác nhau. Phn ln bnh tp trung vào ging ln lai t l mc cao nht là 5,51%, ging ln ngoi t l mc thp 1,92%, và mc thp nht là ging ln ni chim t l 1,79%. Đi vi ging ln lai t l mc chim cao nht 5,51%, điu tra thy rng mt đ chăn nuơi cao, t l tiêm phịng thp, ngun ging đưc to ra ti đa phương khơng đ, phi thưng xuyên nhp thêm t nhng nơi khác v, nên vn đ an tồn dch bnh khơng đm bo. Mt khác đa bàn điu tra cĩ nhiu cơ s thu mua buơn bán ln tht, ging và cĩ lị git m gia sc tp trung, cĩ quc l 26 đi qua nên nhiu phương tin vn chuyn gia súc cũng thưng xuyên qua li. V cơ cu đàn thì ging ln lai chim t l cao nht, gp đơi các ging cịn li nên t l mc bnh cao cũng là điu chp nhn, khi mà t l tiêm phịng chưa đt yêu cu đ bo h vi bnh DTL. Ging ln ngoi phn ln nhng tri chăn nuơi hoc h gia đình khi nhp v thưng phịng bnh nghiêm ngt, chng tri xây kiên c, cĩ s cách ly vi bên ngồi và s dng thc ăn cơng nghip, do đĩ vic xy ra bnh là hn hu ch mc 1,92%. Ging ln ni thi gian gn đây giá bán ra cao cĩ hiu qu kinh t nht
54. 43 đnh nên cũng cĩ s tăng đàn ti mt s thơn cĩ nhiu đng bào dân tc thiu s ti ch hoc di cư sinh sng như xã Ea Phê và Hịa An ngun vacxin ca huyn cũng đưc ưu tiên nên t l tiêm phịng đt cao, sc đ kháng t nhiên ca ln ni cũng đưc đánh giá tt hơn. Theo điu tra cho thy phn ln ging ln ni đưc nuơi nhng chung làm sơ sài cĩ trưng hp th rơng, ngun thc ăn tn dng do đĩ cơ hi tip xúc vi mm bnh cao bnh vn cịn xy ra và vi t l thp 1,79%. 3.2.3. Kt qu nghiên cu xác đnh t l t vong các la tui T l t vong ca bnh DTL cũng là mt ch tiêu dch t hc đ đánh giá bnh. Theo nhiu kt qu nghiên cu đã cơng b đi vi bnh DTL t l t vong luơn cao lên đn 100%. Kt qu điu tra ca chúng tơi cũng cho thy t l t vong các năm là cao và đưc th hin bng 3.8. Bng 3.8. T l t vong qua các la tui các năm La tui điu tra ≤ 2 tháng > 2 10 > 10 Năm S S T S S T S S cht T mc cht l mc cht l mcD (con) l DTL (con) (%) DTL (con) (%) TL (%) (con) %(con) %(con) 2005 109 109 100 61 61 100 27 27 100 2006 107 105 98,13 57 56 98,25 25 24 96,00 2007 106 106 100 64 64 100 28 28 100 2008 110 110 100 71 71 100 29 29 100 2009 80 79 98,75 49 49 100 24 23 99,83 2010 67 65 97,01 46 45 97,83 22 20 90,91 Cng 579 574 99,14 348 346 99,43 155 151 97,42 Trong kt qu nghiên cu các năm t l t vong cao nht 100% vi
55. 44 mi la tui và mc thp nht là 90,91%, tuy nhiên tng la tui t l t vong cũng cĩ kt qu khác nhau. Ln la tui > 2 10 tháng tui cĩ t l t vong cao nht 99,43% trong đĩ vào các 2005, 2007, 2008 và 2009 t l cao đn 100%; năm 2006 là 98,25% và thp nht vào năm 2010 là 97,83%. Tip theo ln ≤ 2 tháng tui t l t vong cao mc 99,14%, trong đĩ t l cao nht 100% vào các năm 2005, 2007 và 2008 và thp nht là 97,01% vào năm 2010. hai nhĩm tui này t l t vong cao theo chúng tơi cĩ th nhng ln mc bnh cĩ kh năng nhim chng virus cĩ đc lc cao, nên sc tn cơng mnh, t l tiêm phịng thp trong nhiu năm cũng làm gim kh năng phịng chng bnh. la tui ln ≤ 2 tháng tui, đây là nhng ln con đang bú sa m và ln con mi cai sa nên sc đ kháng gim, b stress do nhiu t mơi trưng bên ngồi như chuyn chung, vn chuyn khi mua bán, hoc do hin tưng dung np min dch gây nên. Ln > 10 tháng tui t l t vong trung bình ca các nhiu năm t 2005 – 2010 là 97,42% trong đĩ các năm 2005, 2007 và 2008 là cao nht 100%, tip theo là các năm 2006 và 2009 cĩ t l t vong tương ng là 96,00% và 99,83%, thp nht vào năm 2010 là 90,91%. Vi kt qu này theo chúng tơi cho rng đây là hin tưng mang trùng đưc nhiu tác gi nghiên cu ln nái, do chng cĩ đc lc yu gây nên dn đn tình trng ln b bnh kéo dài và th mãn tính hoc th n mang trùng. 3.3. Kt qu nghiên cu v triu chng, bnh tích 3.3.1. Kt qu xác đnh triu chng ca bnh dch t ln Trong thi gian nghiên cu chúng tơi theo dõi trc tip 135 ln b mc bnh DTL, kt qu nghiên cu xác đnh triu chng ca bnh dch t ln huyn Krơng Păk đưc trình bày bng 3.9
56. 45 Bng 3.9. Triu chng ca bnh dch t ln S con S con Triu chng T l (%) theo dõi biu hin Thân nhit st cao 41 0 – 42 0 C 99 73,33 Vn đng xiêu vo, lit hai chân sau 96 72,59 135 Mt viêm kt mc cĩ ghèn 88 65,19 Da xut huyt lm tm 67 49,63 Phân táo bĩn 63 46,67 Phân tiêu chy 53 39,26 22 Sy thai, ri lon sinh sn ln nái 13 59,09 Kt qu bng 3.9 cho thy: Ti huyn Krơng Păk, ln mc bnh dch t cĩ triu chng chung ca bnh dch t ln c đin như các tài liu v bnh đã cơng b. Phn ln ln mc bnh cĩ biu hin st cao 41 0 42 0C chim 73,33%, ln đi li xiêu vo hoc lit chân cĩ 96/135 con chim t l 72,59%, viêm kt mc cĩ ghèn là 65,19%, da xut huyt lm tm là 49,63%. S ln cĩ biu hin phân táo bĩn là 63/135 con chim t l 46,67%. Ln cĩ biu hin tiêu chy là 53/135 con chim t l 39,26%. Kt qu nghiên cu thy đưc, nhìn chung ln bnh cĩ du hiu chung ca bnh dch t ln. Tuy nhiên cn lưu ý mt s du hiu ca bnh như t l ln bnh b tiêu chy, khi mc bnh dch t ln cĩ thp hơn cho thy din bin ca bnh ngày càng phc tp hơn. Điu này phù hp vi mt s nghiên cu gn đây ca mt s tác gi cho rng hin nay Vit Nam bnh dch t ln cĩ biu hin phc tp và khĩ chn đốn hơn (Nguyn Tin Dũng, 1999).
57. 46 Hình 1. Ln st b ăn,viêm kt mc mt Hình 2. Ln b lit chân sau Hình 3. Ln tiêu chy Hình 4. Da xut huyt lm tm ln nái sinh sn sy thai, ri lon sinh sn chim 59,09%. Thc t điu tra cho thy mt s ln nái mang thai và sinh sn bình thưng nhưng cĩ kt qu dương tính vi P125. Do vy đ chn đốn bnh da vào triu chng này s gp khĩ khăn. Nhng t l biu hin triu chng bnh DTL cĩ đưc tuy khơng mc 100% nhưng cĩ th xem là triu chng đin hình cho đàn ln mc bnh DTL ti huyn và cn chú ý khi chn đốn bnh. Hình 5. Sy thai ln nái Hình 6. Sy thai ln nái 3.3.2. Kt qu xác đnh bnh tích ca bnh dch t ln Kt qu nghiên cu xác đnh bnh tích đin hình ln nuơi ti Krơng Păk mc bnh DTL đưc trình bày bng 3.10.
58. 47 Bng 3.10. Bnh tích ca bnh dch t ln S con T l S mu Bnh tích theo dõi biu hin (%) Hch màng treo rut sưng, xut huyt 33 100 Thn sưng, xut huyt đinh ghim 31 93,94 Hch amydan sưng xut huyt 30 90,91 33 Bàng quang xut huyt 30 90,91 Sn tiu thit xut huyt 29 87,88 Lách nhi huyt hình răng cưa 29 87,88 Van hi manh tràng, rut loét cĩ b 18 54,55 30 S lưng bch cu gim (6,7 nghìn/mm 3 máu) 22 73,33 Kt qu bng 3.10 cho thy: Khi m khám 33 ln cĩ 100% ln cĩ bnh tích màng treo rut b sưng, hch amidan sưng xut huyt t l là 90,91%. Hình 7. Hch màng treo rut sưng, xuât huyt Hình 8 Hch amydan sưng xut huyêt Cĩ 31 con thn sưng, xut huyt đinh ghim chim t l 93,94%, và s con bàng quang xut huyt là 30/33 con chim 90,91%. Bnh tích xut huyt sn tiu thit và lách nhi huyt hình răng cưa cùng mc 87,88%. Như vy
59. 48 thơng qua biu hin bnh tích trên cho thy, ln b mc bnh dch t ln cĩ bnh tích đin hình ca bnh dch t ln. Hình 9. Thn sưng, xut huyt đinh ghim Hình 10. Thn sưng, xut huyt b thn Hình 11. Thn sưng, xut huyt đinh ghim Hình 12. Bàng quang xut huyt Hình 13. Sn tiu thit xut huyt Hình 14. Lách nhi huyt hình răng cưa Bnh tích loét cĩ b (hình cúc áo) van hi manh tràng và rut biu hin vi t l thp là 54,55%, mt s trưng hp cĩ hin tưng loét lan tràn t l là 39,39%, điu này cũng cho thy xu hưng ghép ca bnh rt cao.
60. 49 Hình 15: Loét hình cúc áo van hi manh tràng Hình 16: Loét cĩ b rut Kt qu chn đốn thơng qua đm s lưng bch cu cho bit nhng ln mc bnh DTL đu gim s lưng bch cu xung dưi 6,7 nghìn/mm 3 máu, t l này cao ti 73,33%. Nhng ln này đu đưc xác đnh cĩ dương tính vi HVC.Ag (P125). Kt qu ca chúng tơi cũng phù hp vi nhng tài liu dch t hc cơng b trưc đĩ v hin tưng gim s lưng bch cu trong máu khi ln mc bnh DTL. Nhiu tác gi cho bit khi ln mc bnh dch t thì s lưng bch cu gim rt rõ, đây cũng là mt tiêu chun đ chn đốn bnh dch t ln [08]. Tĩm li: qua kim tra triu chng, bnh tích ca ln b bnh cho thy ln cĩ triu chng, bnh tích đin hình ca bnh DTL. Như vy cho đn nay bnh DTL vn cịn xy ra đàn ln nuơi ca huyn Krơng Păk và là mt trong nhng nguy cơ nh hưng đn chăn nuơi ln ti đa phương. 3.4. Kt qu nghiên cu t l mc bnh theo thi gian 3.4.1. Kt qu xác đnh h s năm dch Các s liu thu thp đưc v tng s ln mc bnh DTL chúng tơi tin hành đánh giá h s năm dch qua các năm t 2005 2009, s dng cơng thc đã nêu ti mc 2.4.1. Theo tài liu v dch t hc nu năm nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch. Kt qu đưc trình bày bng 3.11
61. 50 Bng 3.11. H s năm dch ca bnh dch t ln t năm 2005 – 2009 Năm S mc S Ch s S mc Tng s Ch s H s điu bnh tháng mc bnh bnh tháng mc bnh năm tra DTL trong trung bình DTL trong trung bình dch trong các năm tháng trong các các năm tháng năm trong m t năm trong năm nhiu năm (1) (2) 2005 197 16,42 1,04 2006 189 15,75 1,00 2007 198 12 16,50 947 60 15,78 1,05 2008 210 16,75 1,06 2009 153 12,75 0,81 Kt qu bng 3.11 cho thy: Các năm 2006, 2009 cĩ HSND tương ng là 1 và 0,08; HSND nh hơn hoc bng 1 khơng phi là năm dch. Các năm 2005, 2007 và 2008 cĩ HSND tương ng 1,04; 1,05 và 1,06. Là các năm cĩ HSND > 1đưc coi là năm dch dch t ln huyn Krơng Păk. Như vy các năm 2005, 2007, 2008 là năm dch dch t ln huyn Krơng Păk. Theo chúng tơi kt qu nghiên cu trên là hp lý vì nhng năm gn đây t l tiêm phịng ti huyn cịn thp, v con ging vn cịn nhp t bên ngồi vào mà khơng kim sốt đưc mm bnh. Mt khác, khi xét nghim HVC.Ag (P125) cũng cho thy bnh DTL đang tn ti huyn và xut hin mi la tui.
62. 51 3.4.2. Kt qu xác đnh h s mùa dch Vic xác đnh tính cht mùa ca dch là cn thit đ t đĩ cĩ cơ s đ ra các bin pháp phịng chng dch kp thi. T s liu điu tra đưc và lưu tr ti các ban thú y xã t năm 2005 2009 chúng tơi tin hành xác đnh h s mùa dch (HSMD) theo cơng thc đưc nêu ti mc 2.4.1. Kt qu nu tháng nào cĩ h s dch ln hơn 1 thì năm đĩ đưc coi là cĩ dch, nu cĩ nhiu tháng dch lin nhau đưc coi là mùa dch, tính tốn thu đưc kt qu bng 3.12. Bng 3.12. H s mùa dch S mc S mc trung Ch s mc Ch s mc H s trung bình bình tháng trung bình trung bình tháng Tháng Tháng năm (con) ngày/tháng ngày/năm dch (con) 1 0,80 189,40 0,03 0,52 0,05 2 16,80 189,40 0,60 0,52 1,15 3 9,20 189,40 0,30 0,52 0,57 4 32,20 189,40 1,07 0,52 2,05 5 20,80 189,40 0,67 0,52 1,28 6 6,00 189,40 0,20 0,52 0,38 7 6,00 189,40 0,19 0,52 0,36 8 35,80 189,40 1,15 0,52 2,21 9 25,80 189,40 0,86 0,52 1,65 10 19,40 189,40 0,63 0,52 1,21 11 5,40 189,40 0,18 0,52 0,34 12 11,20 189,40 0,36 0,52 0,60
63. 52 H S Mùa Dch 2.50 2.21 2.00 2.05 1.65 1.50 1.28 1.15 1.21 1.00 0.69 0.50 0.57 0.34 0.36 0.34 0.00 0.05 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Tháng H S H Đ th 1. H s mùa dch Kt qu bng 3.12 và đ th 1 cho thy Ti huyn Krơng Păk, t năm 2005 2009, tháng nào cũng xy ra bnh dch t ln. Các tháng 1, 3, 6, 7, 11 và tháng 12 cĩ HSMD tương ng là 0,05; 0,57; 0,38; 0,36; 0,34 và 0,60 là nhng tháng cĩ HSTD 1. Theo tài liu dch t hc, tháng nào cĩ HSTD > 1 là nhng tháng dch. Như vy các tháng Hai, tháng Tư, tháng Năm, tháng Tám, tháng Chín và tháng Mưi cĩ HSTD > 1, đưc coi là nhng tháng dch dch t ln huyn Krơng Păk. Kt qu nghiên cu cịn cho thy, ti huyn Krơng Păk cĩ hai mùa dch DTL là t tháng Tư, tháng Năm và t tháng Tám đn tháng Mưi. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi phù hp vi nghiên cu ca Nguyn Th Phương Duyên và cng s (1999) khi nghiên cu v bnh dch t ln ti các tnh min Trung là bnh DTL ti huyn xy ra thưng xuyên, l t trong các năm nghiên cu [08], kt qu cũng phù hp vi đánh giá ca Lê Đ v đc đim dch t ca bnh DTL là xy ra quanh năm [13].
64. 53 Vi kt qu trên chúng tơi cho là hp lý vi nhng đc đin dch t ca bnh DTL và cũng phù hp vi nhng đc đim sinh thái t nhiên ca huyn Krơng Păk nĩi riêng và tnh Đăk Lăk nĩi chung. Bi vào thi đim này là nhng mc giao mùa, lúc bt đu và kt thúc mùa mưa, đây là điu kin thun li cho mm bnh xâm nhp và gây bnh. 3.5. Kt qu chn đốn bnh dch t ln thơng qua xác đnh P125 (HVC.Ag) bng phn ng ELISA Đ chn đốn bnh chính xác, da vào s cĩ mt ca kháng nguyên P125 trong máu ca ln bnh. Đây là mt loi protein đưc sinh ra khi cĩ mt ca virus dch t gây bnh cĩ trong cơ th ln bnh. S dng k thut ELISA gián tip thơng qua kháng th đơn dịng đ phát hin protein P125 trong máu ln, s hin din ca loi protein này đã chng minh s cĩ mt ca virus dch t ln trong cơ th ln. Trong nghiên cu này do điu kin kinh phí cĩ hn, chúng tơi tin hành ly 30 mu máu nhng ln cĩ biu hin triu chng, bnh tích đin hình ca bnh (tuy nhiên vn đáp ng đưc dung lưng mu cn thit) Kt qu ly mu đưc trình bày bng 3.13 Bng 3.13: Chi tit ly mu và ký hiu mu Ký hiu Dương tính Âm Nghi Đt gi (Nái: N, La: L, Con: C) P125 tính ng Đt 1: 09 N1, N2, N3. N1,N2, (huyt thanh) L1, L2. L1,L2, N3 C3 02/12/2009 C1, C2, C3, C4. C1,C3 Đt 2: 10 N4, N5, N6, N7. N4, N7 L3 (huyt thanh) L3, L4, L5. L4 0 L5 27/01/2010 C5, C6, C7. C5, C7 Đt 3: 11 N8, N9, N10. (huyt thanh) L6, L7, L8, L9, L10. Tt c 0 0 08/4/2010 C8, C9, C10.
65. 54 C (≤ 2 tháng tui); L (> 2 10 tháng tui); N (> 10 tháng tui). Qua bng 3.13 cho thy: Các mu máu ly t nhng ln cĩ biu hin triu chng, bnh tích ca bnh dch t ln chúng tơi s dng phn ng ELSA gián tip đ chn đốn. 3.5.1. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) trên nhng ln nghi bnh dch t ln Vic chn đốn ELISA đã đem li nhng kt lun chính xác v tình hình bnh DTL trên đa bàn huyn Krơng Păk. Kt qu xét nghiên đưc th hin r bng 3.14. Bng 3.14: Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) bng phn ng ELISA Tng s mu kim tra 30 T l (%) S mu dương tính 26 86,67 S mu âm tính 03 10,00 S mu nghi ng 01 3,33 Qua bng 3.14 cho thy Vi 30 mu cĩ 26 mu cho kt qu dương tính chim t l 86,67%. Cĩ 03 mu âm tính chim t l 10,00%. 01 mu cho kt qu nghi ng, chim t l 3,33%. Kt qu nghiên cu Nguyn Th Hnh Chi (1999) trong thí nghim nghiên cu xác đnh vai trị virus dch t ln ti các tri chăn nuơi tp trung An Giang cho bit t l kháng nguyên P125 dao đng t 14,59 17,02%, trung bình là 14,81% trong các đàn ln b tiêu chy, cịi cc chm ln. Kt qu nghiên cu ca chúng tơi là cao hơn. Nguyn Bé Hin (1998), khi kim tra trên ln nái và ln tht cĩ triu chng nghi ng bnh dch t ln Đng Tháp, cho kt qu dương tính vi P125 là 68,75%. Tác gi cịn cho bit, nhng ln cĩ s lưng bch cu thp t 1.700 – 7.000 bc/mm 3 máu đu cho kt qu dương tính. Các nghiên cu ca chúng tơi là cao hơn, nhn xét v nhng ln cĩ s
66. 55 bch cu gim tương đương. 3.5.2. Kt qu chn đốn P125 theo la tui Đi vi tng đi tưng ln kt qu xét nghim cĩ khác nhau, kt qu đưc th hin ti bng 3.15. Bng 3.15: Kt qu chn đốn HVC.Ag (P.125) trên các đi tưng ln Tng s Âm tính Dương tính Nghi ng Loi ln mu Kt T l Kt T l Kt T l (n= 30) qu % qu % qu % ≤ 2 tháng tui 10 0 0.00 09 90,00 01 10,00 > 2 10 tháng tui 10 02 20,00 08 80,00 0 0,00 > 10 tháng tui 10 01 10,00 09 90,00 0 0,00 Phân tích s liu v t l cĩ mt ca HVC.Ag (P125) trên tng đi tưng ln ta thy t l dương tính ln con và ln nái cao và đu mc 90,00% ca nhng ln nghi bnh DTL. Khi nghiên cu v hin tưng mang trùng và bnh th mãn tính mt s tác gi cũng nhn đnh đây là hai đi tưng cĩ nguy cơ cao và d mc bnh DTL. Đ vi ln nái thơng qua vic phi ging đnh kỳ và thi gian nuơi kéo dài làm tăng kh năng tip xúc vi mm bnh, hơn na vic tiêm phịng cho ln nái khơng đưc thc hin tt, nht là vi nhng h nuơi s lưng ít. Bên cnh đĩ xut hin nhng ln ch biu hin v ri lon sinh sn nhưng đã cĩ dương tính vi P125 mà vn tip tc sng đã tr thành ngun bài thi virus cho nhng ln nái khác. Hin tưng này đưc bit đn bi ln nhim chng đc lc thp và ch gây bnh trên ln nái. Theo H Th Vit Thu (2000) phát hin kháng nguyên P125 ln khe mnh t l ln cĩ mang mm bnh bin đng t 0 4,17% [08]. Đi vi ln con t l nhim cao cũng cĩ th do hin tưng dung np min dch, ln nhim bnh khi cịn trong bào thai và khơng cĩ kh năng hình thành kháng th chng li mm bnh khi tip xúc. đ tui t sơ sinh đn
67. 56 khong 20kg, trưc đĩ ln đưc bo v bng kháng th th đng sau đĩ hàm lưng kháng th này cũng gim đáng k cng vi nhng stress do cai sa, chuyn chung, tp ăn, đây là thi đim thun li cho mm bnh tn cơng gây bnh. Vn đ này cũng đưc nhc đn trong các nghiên cu ca Nguyn Xuân Bình, Nguyn Tin Dũng, Nguyn Th Phương Duyên [05], [07], [09], do vy nghiên cu ca chúng tơi cho thy t l này là phù hp. Đi vi ln la t l dương tính thp hơn hai đi tưng trên và mc 80,00% ca nhng ln nghi bnh DTL. Con s này theo chúng tơi là hp lý bi các nguyên nhân như sc đ kháng ca ln la cao hơn, mt khác ngưi chăn nuơi cũng chú trng hơn trong vic v sinh phịng nga bnh tt hơn so vi các đi tưng khác. Chúng tơi s dng phn mm dch t Win Episcope 2.0 đ phân tích phương pháp chn đốn (Advanced Evaluation). Kt qu như sau: T l dương tính thc (Apparent Prevalance) thy đưc là: 82,59 %. Giá tr tiên đốn dương tính (Postive Predictive Value) là: 99,680 %, cĩ nghĩa là khi dùng phương pháp này cĩ 99,689 % mu dương tính t mu bnh phm thc. Giá tr tiên đốn âm tính (Negative Predictive Value) là: 74,11 cĩ nghĩa khi dung phương pháp này mu âm tính thì chc chn cĩ 74,110% mu âm tính. Theo kt qu cho thy trên nhng ln mc bnh cĩ t l dương tính cao đn 86,66%, điu này cũng đng nghĩa vi vic chn đốn bnh dch t ln da trên nhng triu chng, bnh tích mà chúng tơi đã áp dng là tương đi chính xác. Vi t l 3,33% nghi ng rơi vào đt ly mu đu tiên điu này cĩ th suy đốn rng vic ly mu ln đu cịn chưa chính xác hoc khơng đ s lưng đ xét nghim nên t l này cĩ th đĩ là dương tính. Kt qu này đã khng đnh đưc chính xác s cĩ mt ca virus DTL trong nhng ln nghi mc bnh DTL ti huyn trong thi gian điu tra.
68. 57 KT LUN VÀ Đ NGH Kt Lun T nhng kt qu nghiên cu đưc, chúng tơi đưa ra mt s kt lun: 1. T năm 2005 2010 đu cĩ ln mc bnh DTL trong đĩ t l tương đương tng năm là 6,99% (2005), 6,42% (2006), 5,08% (2007), 4,93% (2008), 4,34 % (2009) và 3,82% (2010). 2. T l mc bnh các la tui là khác nhau: Ln t ≤ 2 tháng tui chim t l cao nht 4,62%, ln > 10 tháng tui t l 3,49% và thp nht ln > 2 10 tháng tui t l 3,13%. 3. T l mc bnh theo ging cũng cĩ s khác bit mi ging: Ging ln lai t l mc cao nht là 5,51%, ging ln ngoi t l mc thp 1,92%, mc thp nht là ging ln ni t l 1,79%. 4. T l t vong các la tui là: Ln > 2 10 tháng tui t l t vong cao nht 99,43%, ln ≤ 2 tháng tui t l t vong là 99,14%, ln > 10 tháng tui t l t vong thp nht 97,42%. 5. Tình hình tiêm phịng bnh dch t ln t năm 2005 – 2010 cịn thp. Trong đĩ năm 2006 đt t l cao nht 66,52% và thp nht là năm 2007 đt 46,23%. 6. Triu chng ca bnh DTL theo dõi đưc kt qu như sau: Ln st cao 41 0 – 42 0C chim t l 73,33 %; vn đng xiêu vo, lit chim 72,59%; viêm kt mc, cĩ ghèn chim 65.19%; da xut huyt lm tm 49,63%; phân táo bĩn 46.67% và tiêu chy 39,26%. Ln nái sy thai, ri lon sinh sn chim 59,09%. 7. Bnh tích ca bnh DTL là: Hch màng treo rut sưng, xut huyt chim 100% các trưng hp m khám. Thn sưng, xut huyt đinh ghim chim t l 93,94%. Hch amydan sưng xut huyt và bàng quang xut huyt t l tương đương nhau chim 90,91%. Sn tiu thit xut huyt và lách nhi huyt răng cưa cùng chim t
69. 58 l là 87,88%, van hi manh tràng loét hình cúc áo chim t l 54,55%. Kim tra s lưng bch cu gim (6,7 nghìn/mm 3) chim 73,33%. 8. Các năm 2005, 2007 và 2008 cĩ HSND >1 đưc gi là các năm dch dch t ln, các năm 2006 và 2009 cĩ HSND ≤ 1 khơng phi là năm dch dch t ln. 9. T năm 2005 2009, ti huyn Krơng Păk cĩ 2 mùa dch dch t ln trong năm là t tháng 4 – 5 và tháng 8 10. 10. Kt qu chn đốn HVC.Ag (P125) trên nhng ln b bnh DTL bng phn ng ELISA cho kt qu: ln con ≤ 2 tháng tui dương tính vi P125 là 90,00%, ln la trên 2 10 tháng tui là 80,00%, ln nái trên 10 tháng tui là 90,00%. Vi kt qu này cho thy chính xác cĩ s xut hin ca virus DTL trên nhng ln b bnh DTL ti huyn Krơng Păk. Đ Ngh 1. Cn tăng t l tiêm phịng tồn đàn ti huyn Krơng Păk lên mc cao hơn na đm bo s bo h cho đàn ln vi mm bnh đ khng ch và thanh tốn bnh. 2. Phi cĩ nhng chương trình tp hun cho ngưi chăn nuơi đ nâng cao nhn thc v phịng bnh cũng như hiu bit v mc đ nguy hi ca bnh. 3. Nhp con ging sch t các cơ sơ uy tín đ tránh nguy cơ lây lan bnh t bên ngồi. 4. Tip tc nghiêu cu xác đnh t l mc bnh thơng qua chn đốn xác đnh P125 đ phát hin nhng ln mang virus.