Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán lá gan bò tại huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk và hiệu lực điều trị của một số loại thuốc

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học bệnh sán lá gan bò tại huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk và hiệu lực điều trị của một số loại thuốc

1. i LI CAM ĐOAN Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca tơi Các s liu, kt qu nêu trong lun văn này là trung thc và chưa tng đưc ai cơng b trong bt kỳ cơng trình nào khác. Tác gi lun văn
2. ii LI CM ƠN Xin mãi ghi nh cơng lao hưng dn, truyn đt kin thc khoa hc ca các quý Thy Cơ trong nhng năm qua. Xin chân thành cm ơn: Ban Giám Hiu trưng Đi hc Tây Nguyên. Phịng qun lý Đào to Sau Đi hc, trưng Đi hc Tây Nguyên. Khoa Chăn Nuơi Thú Y, trưng Đi hc Tây Nguyên. Tin sĩ: Nguyn Văn DiênKhoa Chăn nuơi Thú y trưng Đi hc Tây Nguyên. Xin chân thành cm ơn: Ban Giám Hiu trưng Cao Đng Ngh TNDT Tây Nguyên. Tin sĩ Nguyn Đc Tân, Phân vin Thú y Min Trung. Chi cc Thú y tnh Đk Lk. Trm Thú y huyn Lk, tnh Đk Lk. Ban Thú y các xã Yang Tao, Đăk Liêng, Buơn Trit, Bơng Krang. Chân thành cm ơn: Các Anh, Ch đng nghip, các Bn lp cao hc Thú y khĩa 1, khĩa 2 trưng Đi hc Tây Nguyên. Ghi nh ơn cơng lao ca Cha M, Anh, Ch em và các bn thân thit đã giúp đ tơi hồn thành lun văn này.
3. iii MC LC LI CAM ĐOAN i LI CM ƠN ii MC LC iii DANH SÁCH CÁC CH VIT TT vi DANH SÁCH CÁC HÌNH vii DANH SÁCH CÁC BNG viii DANH SÁCH CÁC BIU Đ VÀ Đ TH ix M ĐU 1 1. Tính cp thit ca đ tài 1 2. Ý nghĩa khoa hc và thc tin 1 3. Mc tiêu nghiên cu 2 Chương 1. TNG QUAN TÀI LIU 3 1.1. Tng quan đa bàn nghiên cu 3 1.1.1. Điu kin t nhiên ca huyn Lk, tnh Đk Lk. 3 1.1.2. Điu kin xã hi 4 1.2. Tình hình nghiên cu sán lá gan trên th gii và trong nưc 5 1.2.1. Tình hình nghiên cu sán lá gan trên th gii 5 1.2.2. Tình hình nghiên cu sán lá gan trong nưc 7 1.2.3. Tình hình nghiên cu sán lá gan ti đa bàn tnh Đk Lk 9 1.3. Sán lá gan 10 1.3.1. Hình thái và phân loi 10 1.3.1.1. Hình thái Fasciola hepatica 10 1.3.1.2. Hình thái Fasciola gigantica 11 1.3.2. Phân loi sán lá gan 12 1.3.3. Vịng đi phát trin ca sán lá gan 13 1.3.4. Sinh bnh hc, triu chng, bnh tích ca bnh sán lá gan 15
4. iv 1.3.4.1. Sinh bnh hc 15 1.3.4.2. Triu chng 16 1.3.4.3. Bnh tích 17 1.3.5. Chn đốn , phịng bnh, điu tr bnh sán lá gan 17 1.3.5.1. Chn đốn bnh SLG 17 1.3.5.2. Phịng bnh, điu tr bnh SLG 18 Chương 2. ĐI TƯNG, NI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 24 2.1. Đi tưng, đa đim và thi gian nghiên cu 24 2.1.1. Đi tưng nghiên cu 24 2.1.2. Đa đim nghiên cu 24 2.1.3. Thi gian nghiên cu 24 2.2. Ni dung nghiên cu 24 2.2.1. T l nhim sán lá gan bị nuơi ti huyn Lk tnh Đk Lk 24 2.2.2. Cưng đ nhim sán lá gan bị nuơi ti huyn Lk tnh Đk Lk. 24 2.2.3. Triu chng, bnh tích bị nhim sán lá gan ti huyn Lk tnh Đk Lk. 24 2.2.3.1. Triu chng bị nhim sán lá gan. 25 2.2.3.2. Bnh tích bị nhim sán lá gan. 25 2.2.4. Hiu lc ca thuc HANDERTILB, Vimefasci và BIOXINIL điu tr sán lá gan cho bị nuơi ti huyn Lăk, tnh Đk Lk. 25 2.3. Phương pháp nghiên cu 25 2.3.1. Xác đnh đa đim nghiên cu 25 2.3.2. Phương pháp ly mu 25 2.3.3. Phương pháp phân tích mu 26 2.3.4. Phương pháp m khám phi tồn din 27 2.3.5. Phương pháp chn đốn triu chng bnh, tích. 27 2.3.6. Phương pháp điu tr so sánh hiu lc ca thuc ty tr 27
5. v 2.4. Phương pháp x lý s liu 27 Chương 3. KT QU VÀ THO LUN 28 3.1. Tình hình chăn nuơi bị ti huyn Lk qua các năm 28 3.2. Tình hình nhim sán lá gan bị 29 3.2.1. Tình hình nhim SLG bị theo các ging 29 3.2.2. Tình hình nhim sán lá gan bị theo tính bit 31 3.2.3. Tình hình nhim sán lá gan bị theo các la tui 33 3.2.4. Tình hình nhim sán lá gan bị theo các vùng chăn th 35 3.2.5. Kt qu nghiên cu cưng đ nhim SLG bị 37 3.3. Triu chng, bnh tích ca bị mc bnh sán lá gan 38 3.3.1. Triu chng ca bị nhim sán lá gan. 38 3.3.2. Bnh tích ca bị nhim sán lá gan. 42 3.4. Hiu lc điu tr ca thuc HANDERTILB; VimeFasci; BIOXINIL . 45 3.5. Đ xut bin pháp phịng tr bnh sán lá gan bị nuơi ti huyn Lăk 46 3.5.1. Phịng bnh 46 3.5.2. Bin pháp điu tr bnh 47 Chương 4. KT LUN VÀ Đ NGH 49 4.1. Kt lun 49 4.2. Đ ngh 50 TÀI LIU THAM KHO PH LC
6. vi DANH SÁCH CÁC CH VIT TT Ch vit tt Tên đy đ BT Bnh tích ELISA EnzymeLinked Immunosorbent Assay SLG Sán lá gan
7. vii DANH SÁCH CÁC HÌNH Th t hình Tên hình Trang 1 Bn đ hành chính huy n Lk 3 2 Fasciola hepatica 11 3 Trng sán Fasciola hepatica 11 4 Fasciola gigantica 12 5 Trng sán Fasciola gigantica 13 6 Vịng đi ca sán lá gan 14 7 c Limnaea 15 8 Bê nhim sán lá gan 42 9 Bị tơ nhim sán lá gan 42 10 Bị sinh sn nhim sán lá gan 43 11 Gan sưng, b mt gan bĩng, đu 45 12 B mt gan bin dng, cĩ nhiu áp xe 45 13 Túi mt giãn to, dch mt lỗng 46 14 ng dn mt dy lên, thành túi mt dy lên, dch mt 46 đc, mùi hơi
8. viii DANH SÁCH CÁC BNG S th t Tên bng Trang bng 1 S lưng đàn bị đa đim nghiên cu 3 năm gn đây 28 2 Tình hình nhim sán lá gan bị theo các ging 29 3 Tình hình nhim sán lá gan bị theo tính bit 31 4 Tình hình nhim sán lá gan bị theo la tui 34 5 Tình hình nhim sán lá gan bị theo vùng chăn th 36 6 Cưng đ nhim sán lá gan thp nht và cao nht bị ti 39 huyn Lk 7 Triu chng bị b nhim sán lá gan ti huyn Lk 40 8 Bnh tích bị b nhim sán lá gan ti huyn Lk 44 9 Hiu lc điu tr ca thuc HANDERTILB; VimeFasci; 47 BIOXINIL
9. ix DANH SÁCH CÁC BIU Đ VÀ Đ TH S th t Biu Đ Tên biu đ Trang đ th 1 Tình hình nuơi bị ti đa đim nghiên cu 28 1 T l nhim SLG bị theo các ging 31 2 T l nhim SLG bị theo tính bit 33 2 T l nhim SLG bị theo la tui 36 3 T l nhim SLG bị theo vùng chăn th 38 3 Hiu lc điu tr ca thuc HANDERTILB; 48 VimeFasci; BIOXINIL 4 Triu chng nhim SLG các la tui bị 41
10. 1 M ĐU 1. Tính cp thit ca đ tài Vit Nam là nưc sn xut Nơng nghip lâu đi, chăn nuơi bị cĩ vai trị quan trng cung cp sc kéo và cung cp ngun phân bĩn phc v sn xut Nơng nghip. Khi ngành Nơng nghip đưc cơ gii hĩa thì nuơi bị chim v trí quan trng đ gii quyt hp lý ngun ph phm t trng trt, khai thác din tích đi rng t nhiên, tn dng ngun lao đng nhàn ri đ mang li thc phm tht sa cho con ngưi. Các tnh Trung du Min núi nĩi chung và Tây Nguyên nĩi riêng cĩ điu kin đ phát trin nuơi bị. Nhng năm qua s lưng đàn bị nhiu đa phương tăng nhưng hiu qu đem li t nuơi bị cịn thp. Mt trong nhng bnh gây thit hi đn hiu qu kinh t nuơi bị là bnh sán lá gan do sán lá Fasciola spp. gây ra. Đây là bnh ký sinh ph bin lồi nhai li, ngồi ra chúng cịn ký sinh gây bnh c cho ngưi. Sán lá gan thích hp phát trin gây bnh vùng nuơi bị cĩ din tích đng c ngp nưc, sán lá gan ký sinh gây thit hi v kinh t do tiêu tn thc ăn tăng, năng sut, phm cht tht, sa gim, cht lưng sinh sn gim sc khe ca bị gim, nguy cơ bị b nhim các bnh khác tăng. Trong thi gian gn đây nhiu báo cáo khoa hc cho thy phát hin s ca bnh b nhim sán lá gan ngưi ngày càng nhiu, đc bit là vùng cĩ nhiu ao, h, sơng sui nh, phong tc tp quán cịn lc hu. Vì vy, nghiên cu bnh sán lá gan vùng Tây Nguyên vn cịn là cp thit. 2. Ý nghĩa khoa hc và thc tin Đ tài “Nghiên cu mt s đc đim dch t hc bnh sán lá gan bị ti huyn Lktnh Đk Lk và hiu lc điu tr ca mt s loi thuc” s b sung
11. 2 thêm nhng kt qu nghiên cu tình hình nhim bnh sán lá gan vùng Tây Nguyên. Nghiên cu triu chng, bnh tích ca bnh sán lá gan rt cn thit cho cơng tác chn đốn, phịng bnh và điu tr bnh sán lá gan cho bị. Xác đnh hiu lc ca thuc phc v cho cơng tác điu tr bnh hiu qu hơn. Kt qu nghiên cu v triu chng và bnh tích bị b nhim sán lá gan cịn phc v cho cơng tác Khuyn nơng, tuyên truyn nhng thơng tin v bnh đn ngưi chăn nuơi bị đ cĩ thái đ cnh giác hơn vi sán lá gan gĩp phn bo v sc khe con ngưi. 3. Mc tiêu nghiên cu Thc hin đ tài này chúng tơi nghiên cu: 1. Xác đnh mt s ch tiêu dch t bnh sán lá gan bị ti huyn Lk, tnh Đk Lk (bao gm t l nhim, cưng đ nhim, triu chng, bnh tích lâm sàng ca bnh) 2. Đánh giá hiu lc điu tr sán lá gan ca HANDERTILB; Vime Fasci; BIOXINIL.
12. 3 Chương 1 TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Tng quan đa bàn nghiên cu 1.1.1. Điu kin t nhiên ca huyn Lk, tnh Đk Lk. Huyn Lk, tnh Đk Lk nm phía đơng nam tnh Đk Lk, cách trung tâm thành ph Buơn Ma Thut 52km. Phía đơng giáp huyn Krơng Bơng. Phía tây giáp tnh Đăk Nơng Phía bc giáp huyn Krơng Ana Phía nam giáp tnh Lâm Đng Hình 1: Bn đ hành chính huyn Lk, tnh Đk Lk Đa hình: Huyn Lk, tnh Đk Lk đưc bao quanh bi dãy Chư Yang Sin, đa hình tương đi bng phng cĩ nhiu h nưc, sơng sui nh xen k.
13. 4 Nhit đ trung bình trong năm t 20 0C đn 25,4 0C, tháng 1 nhit đ xung thp đn 13 0C, tháng 34 nhit đ lên cao đn 36 0C40 0C. Lưng mưa trung bình là 168,76 mm, lưng mưa mùa khơ là 32,52 mm, lưng mưa mùa mưa là 305 mm. Ngun nưc: huyn Lk cĩ sơng Krơng Na và sơng Krơng Nơ chy qua. Din tích h Lk trung bình khong 620 ha, ngồi ra cịn cĩ nhiu h, đp thy li, đp Buơn Trit, thy đin Earbin, liên kt vi nhiu sui và đm sình ly t nhiên cĩ nưc quanh năm. Thi đim t tháng 11 đn tháng 4 lưng mưa ít dn, thi gian chiu sáng trong ngày dài, giĩ khơ thi mnh làm cho din tích ven đi, vùng đt dc nhanh chĩng b khơ hn. Mùa khơ nưc cn dn do chy v vùng trũng hơn hoc bc hơi l ra khong din tích đt rng là b sui, ao h nh, ven h ln, phn ln din tích này vn cịn đ m, c t nhiên mc xanh tt. T tháng 5 đn tháng 10 lưng mưa nhiu dn, nhit đ trung bình cao hơn, nưc mưa t dãy Chư Yang Sin và Nam Ka chy vào h Lk nhanh gây úng lt cc b, thi gian b úng lt cĩ th kéo dài hàng tun. 1.1.2. Điu kin xã hi Huyn Lk, tnh Đk Lk cĩ 10 Xã và 1 Th trn, cĩ 122 Thơn buơn trong đĩ 83 Buơn là đng bào Dân tc ti ch. Dân cư tp trung ch yu xã Đk Liêng, Th trn Liên Sơn, dch v k thut cũng đưc phát trin. Tp quán sn xut và đi sng sinh hot đa dng mang bn sc riêng. Nhiu b phn Đng bào vn cịn tp quán s dng thc ăn, ung nưc chưa nu chín, chăn nuơi gia súc th rơng, đi sng sinh hot l thuc nhiu t nhiên. Ti nhng vùng sn xut lúa nưc hin bà con dùng nhiu sn phm nơng dưc gây bin đi h sinh thái trong nưc.
14. 5 Ti các đa bàn đa bàn vùng sâu mt đ dân cư thưa, trng trt và chăn nuơi cịn ít do đĩ ngun nưc ít b ơ nhim thun li cho h sinh thái trong nưc phát trin, mng lưi dch v chưa phát trin, thiu thơng tin v k thut mi, các bin pháp phịng tr bnh cho vt nuơi cịn khĩ khăn. 1.2. Tình hình nghiên cu sán lá gan trên th gii và trong nưc 1.2.1. Tình hình nghiên cu sán lá gan trên th gii Cách đây rt lâu trng sán lá gan đã đưc phát hin thy trong xác ưp chng t chúng đã tn ti và gây bnh cho ngưi, năm 1379 Jean de Brie [4] phát hin sán lá trên gan cu và chúng đưc mơ t trong n phm “The good Shepherd”. lúc đĩ sán lá gan cĩ tên là Sheep liver fluke. Năm 1758 Linnaeus (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4] nghiên cu vịng đi phát trin, đa dư bnh ca sán lá gan và đt tên cho sán lá gan là Fasciola hepatica Sán lá gan cĩ 2 lồi hình thái và sinh bnh hc tương t nhau, tuy nhiên phân b khác nhau thuc h Fasciolidae Railliet, 1895: Fasciola hepatica Linne, 1758 (phân b ch yu châu Âu) Tên khác: Distoma hepaticum Linne, 1758; Distoma hepaticum Retzius, 1786; Fasciola humana Gmelini, 1789; Cladocoelium hepaticum (L) Stossich, 1892. Fasciola gigantica Cobbold, 1856 (phân b ch yu châu Á) Tên khác: Distomum giganteum Diesing, 1858; Fasciola gigantea Cobbold, 1885. Cladocoelium giganteum Stossich, 1892; Fasciola hepatica var , Angusta, Raillier, 1895; Fasciola hepatica var, aegiptica Looss, 1896; Fasciola hepatica var, lineate sinilcin, 1905. Năm 1852, Swarmmar (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4] đã tìm ra chu kỳ sng ca sán lá gan và phát hin ra vĩ u SLG c Gasterade.
15. 6 Năm 1882 Thomas và Lenchert (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4] lp chu kỳ sng hồn chnh ca sán lá gan. Các cơng trình nghiên cu sán lá gan trâu bị ca Giard và Biller, 1892; Gomy, 1896; Bauche, 1914; Lanyrange, 1923; Railliet, 1925; Joyeux và Houdemer, (1928) thy sán lá gan phân b rng rãi châu Âu, châu M châu Phi và châu Á (Phan Đch Lân, 1985)[11]. Thi gian sán phát trin trên gia súc: cho bit thi gian phát trin đn sán trưng thành trên bê là 84 ngày, Kendall và Parfitt, (1953) 110 ngày bê, cu. Gluralp và cs (1964) 132 ngày trâu, 89 ngày bê, 102105 ngày cu, 109 110 ngày dê. (Alicata,1938 trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4]. Theo Grigorian, 1956 cho bit, nhit đ thích hp cho s phát trin ca trng F. gigantica t 37 0C 38 0C và thi gian n thành Miracidia là 1011 ngày. 44 0C 46 0C trng b phá hy trong thi gian khong 4 ngày (trích theo Phan Đch Lân, 1985)[10]. Theo các nhà nghiên cu thi gian phát trin đn trưng thành ca sán F. gigantica trên các lồi gia súc khác nhau, la tui khác nhau cũng khác bit. Dinik 1959, 1963, 1964 nghiên cu v vịng đi ca sán F. gigantica trong phịng thí nghim và ngồi thiên nhiên ti Kenia (trích theo Trn Vinh Hin và cs., 2009) [5]. Dinik quan sát trong phịng thí nghim 26 0C khơng đi 17 ngày trng n ra Miracidia , phát trin đn Cercariae trong c Limnaea natalensis caillaudi là 33 ngày, s lưng Miracidia trong c t 18109, (trung bình là 55). Trong thiên nhiên s thay đi ca nhit đ kéo dài thi gian n thành Miracidium (t 52109 ngày), mùa đơng Miracidium khơng ri trng nhit đ t 5,5 0C đn 19,5 0C.
16. 7 Trong điu kin khí hu nhit đi Kenia thi gian phát trin đn cercariae t 69 đn 197 ngày. Dưi 16 0C Rediae khơng sn sinh ra cercariae mà sinh ra Rediae con. Ngồi thiên nhiên trong c cĩ t 216 đn 415 Rediae (trung bình 314 Rediae ) cao gp 5,7 ln trong phịng thí nghim. Jeanich, Dast, Blain 1988 đã dùng k thut ELISA đ phát hin kháng th cĩ trong sa bị nhim sán lá gan (trích theo GhazyAA,Ab delRahman EH và cs., 2007) [24]. Nghiên cu ca Farag và EI Sayad, 1995 cho bit, lồi c khơng thuc h Lymnaea family là (Biomphalaria alexandrina Planorbidae) cũng cĩ vai trị truyn bnh sán lá gan ln Ai Cp (trích theo Nguyn Võ Hinh, 2005) [6]. Theo Mascoma và cs., (2000) [30] phát hin lồi sán nhim trên ngưi cĩ c F. hepatica và F. gigantica ngồi ra cịn cĩ lồi trung gian gia chúng vì vy khi dùng kit chn đốn đc hiu cho lồi F. hepatica hoc F.gigantica đã b sĩt bnh nhân Trâu, bị, cu, dê là đi tưng ký sinh ca sán lá gan, ngưi và các lồi đng vt khác là đi tưng ký sinh tm thi. T l mc bnh sán lá gan trên vt nuơi tuỳ thuc vào nhiu yu t khác nhau như hình thc nuơi, mt đ nuơi, k thut chăm sĩc và nuơi dưng 1.2.2. Tình hình nghiên cu sán lá gan trong nưc Houdemer, 1938 tng hp nhiu kt qu nghiên cu cho bit Vit nam trâu nhin sán lá gan t l 64,7%, bị nhim sán lá gan 23,5%, cu nhim 52,9%, Dê nhim 35%, Th nhim 14,28% (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4] . Trnh văn Thnh và cs. (1982) [17] cho bit nưc ta t l trâu bị nhim sán lá gan t 50% 70%.
17. 8 Phan Đch Lân, Nguyn Cơng Phúc, Trn Tun Sa (1963) cho bit, ti Thái Nguyên t l trâu bị nhim sán lá gan là 57% (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4]. Hà Huy Giáp (1969) cơng b, t l trâu bị nhim sán lá gan Hà Giang t 79% 96% (trích theo J.Drozdz, A. Malczewski, 1971) [4]. Phan Đch Lân (1985)[10] xác đnh c Limnaea swinhoei và Limnaea viridis là ký ch trung gian ca sán lá gan. Phan Đch Lân (1978) [11] cho bit, ti Nam Hà t l trâu bị nhim sán lá gan t 51% đn 57%. H Th Thun, Nguyn Ngc Phưng (19751985) [19] cho bit, ti Lâm Đng t l trâu bị nhim sán lá gan là 34,55%, Cn Thơ t l trâu bị nhim sán lá gan là 33.66%, tnh Minh Hi t l trâu bị nhim sán lá gan là 2,43% 3,7%. Phan Lc, 1993 cơng b tình hình nhim ký sinh trùng đưng tiêu hĩa trâu, bị vùng đng bng sơng Hng và thuc phịng tr đã xác đnh đưc bị nhim sán lá gan ch yu là lồi Fasciola gigantica vi t l 70% (trích theo Đ Trng Minh, 1999)[13]. Lương Văn Hun và cs (1977) [8] kim tra 2006 gan bị ti các lị m 11 tnh phía nam thy t l nhim F. gigantica là 20%. T l nhim tăng theo tui 28,1% bị dưi 3 năm tui, 45,2% bị trên 8 năm tui. Th nghim dùng thuc Dertil.B liu 6 mg/kgP bị; Fasciozalida liu 12mg/kgP bị; Oxymysole liu 1g/ 25kg35kg P bị thy cĩ hiu qu tt. Qun th sán lá gan thu đưc trên trâu bị vùng Bình Đnh, Khánh Hồ thuc lồi F.gigantica , kh năng cĩ mt ca sán lá gan F. hepatica là rt nh. Bin d hình thái ngồi ca qun th F. gigantica Vit Nam rt ln, đã thu đưc 3 nhĩm: Nhĩm rt ging F. hepatica .
18. 9 Nhĩm trung gian gia F. gigantica và F. hepatica . Nhĩm ging F. hepatica . Khơng cĩ s khác bit v di truyn gia các nhĩm sán này, trâu 2 nhĩm đu thưng thy hơn bị. Đã xác đnh ti tnh Bình Đnh c Lymnaea viridis và Lymnaea swinhoei là vt ch trung gian ca sán F. gigantica . Mt s nghiên cu gn đây đã khng đnh: t l đng vt ăn c nưc ta b nhim sán lá gan t 40% 90% [28]. 1.2.3. Tình hình nghiên cu sán lá gan ti đa bàn tnh Đk Lk Phùng Quc Chưng, Nguyn văn Diên (2004) [1] Nghiên cu mt s đc đim ca bnh sán lá gan trâu bị vùng Tây Nguyên cho bit: Trâu bị nuơi ti Tây Nguyên nhim sán lá gan lồi Fasciola gigantica là ch yu ; Nguyn văn Diên, Phan Lc, Phm s Lăng (2004) [3] nghiên cu mt s đa đim ti đa bàn tnh Đk Lk t l bị nhim sán lá gan là 58,63%. Khi nghiên cu tình hình nhim sán lá gan bị nuơi ti Nơng trưng D22 tnh Đk Lk, cho bit: bị hơn 1 năm tui nhim sán lá gan vi t l 28,9%, bị t 24 năm tui nhim 47,78%, bị trên 7 năm tui nhim 87,88% (trích theo Phan Quc Vit, 2007) [21]. Đ Đc Ngái, Phm văn Lc, Nguyn Văn Đc, Phm Ngc Doanh, Nguyn Văn Hà, Nguyn Th Minh (2006) [14] cho bit, ti huyn Lk tnh Đk Lk trâu bị nhim sán lá gan 62,66%’ Buơn Đơn trâu bị nhim sán lá gan 20%.
19. 10 1.3. Sán lá gan 1.3.1. Hình thái và phân loi 1.3.1.1. Hình thái Fasciola hepatica Sán cĩ hình lá, thân dp, đu hơi tù, cĩ to vai, vin thân mng , tồn thân màu đ gch mt bng màu nht hơn lưng. Sán cĩ kích thưc trung bình chiu dài (20mm 30mm), chiu rng (4mm 16mm). Phn đu hình nĩn dài 3 – 4mm cha c hai giác bám. Giác bng ln hơn giác ming. Phía trưc thân phình to và thon nh dn v cui thân sán nên to thành “vai”. Bao bc bên ngồi sán là lp bì cơ. Cu trúc lp này dưi kính hin vi đin t gm hai phn: phn ngồi là th hp bào khơng cĩ nhân. Màng ngồi ca phn này là nguyên sinh cht đơng đc li. Dưi màng này là t bào cht cha khơng bào, nhng ht nh và ty lp th. Nhng gai cuticun cũng phân b ri rác phn này và đưc ph bng lp t bào cht mng. Phn bên trong là nhng t bào hình lê, cĩ nhánh t bào cht liên h vi phn ngồi qua màng đáy. Dưi màng đáy là lp gian bào, cĩ nhng lp cơ vịng, cơ dc nm trong lp này. Rut ít nhánh hơn, mép thân khơng song song. Mt bng ca sán cĩ 2 giác bám: giác bám ming nh phn đu, ming hu thơng vi thc qun ngn, rut chia nhánh phía trong hình nĩn đn tn phn sau ca cơ th, ng bài tit chia nhiu nhánh dc 2 bên cơ th, giác bám bng gia bng to hơn ch cĩ chc năng bám c đnh thân sán vào nơi ký sinh. Trng sán màu vàng chanh, kích thưc (0,013 0,145mm x 0,070 0,093mm). Hình dng trng cĩ 2 đu nh thon khơng đu, bên trong cĩ nhiu bào t xp đy thy rõ, phía đu nh ca trng cĩ np.
20. 11 Hình 2: Fasciola hepatica Hình 3: F. Hepatica egg 1.3.1.2. Hình thái Fasciola gigantica. Fasciola gigantica gp ph bin nưc ta. Sán cĩ kích thưc trung bình chiu dài (25mm 75mm) chiu rng (5mm 12mm), hình lá, tồn thân màu đ gch mt bng màu nht hơn lưng, hai mép bên gn như song song nhau, khơng cĩ “vai”. Phn cui hơi tù. Giác ming phía trưc thân. L ming đáy giác ming và thơng vi hu vào thc qun. Rut gm hai manh tràng phân nhiu nhánh nh. Giác bng trịn, đưng kính: 1,491 – 1,785mm. H bài tit gm nhiu ng nh, phân nhánh và thơng vi hai ng chính. Hai ng này hp li cui thân ri thơng ra ngồi qua l bài tit. H sinh dc lưng tính. Hai tinh hồn phân nhánh mnh, xp trên dưi nhau phn sau cơ th. Bung trng phân nhánh phía trưc tinh hồn. Fasciola gigantica cĩ kh năng t th tình và th tinh chéo. Trng sán F gigantica nh hơn trng F hepatica kích thưc (0,025 0,170mm x 0,0600,100mm).
21. 12 Hình 4: Fasciola gigantica Hình 5: F. gigantica (eeg) 1.3.2. Phân loi sán lá gan Gii : Animalia. Ngành: Platyhelminthe Lp : Trematoda. Phân lp: Digenea. B : Echinostomida. H: Fasciolidea. Phân h: Fasciolinae. Chi : Fasciola Lồi: Fasciola hepatioca Linnaeus, 1785. Fasciola gigantica Cobbold, 1885.
22. 13 1.3.3. Vịng đi phát trin ca sán lá gan Hình 6: Vịng đi phát trin ca sán lá gan Sán lá gan trưng thành trong ng dn mt ca bị, trong điu kin thun li sán cĩ th đ đn 25.000 trng/ ngày, trng sán đưc thi cùng dch mt vào rut, ra ngồi theo phân. Trong điu kin râm mát và m, trng sán lá gan cĩ th tn ti trong phân bị t 8 tháng đn 12 tháng, trong điu kin khơ hoc nhit đ cao do phân, cĩ tác đng ca hĩa cht trng b cht nhanh. Điu kin nhit đ t 15 0C đn 30 0C đưc coi là thích hp cho sán lá gan phát trin t trng thành Miracidia , nu điu kin khơng thích hp thi
23. 14 gian phát trin thành Miracidia lên đn trên 4 tun và kh năng trng cịn sng thp dn. Miracidia bơi li trong nưc cĩ kh năng tìm kim và xâm nhp vào c nưc ngt, mt phn gp đưc c thuc h Lymnaeidae chúng chui vào ký sinh hu, gan, ty ca c, bin thái thành Sporocysts . Trong khong thi gian t 2 tun đn 4 tun trong mi bào u hình thành 12 – 15 Rediae , sau đĩ t 5 tun đn 9 tun mi Rediae hình thành 15 – 20 Cercariae . Trong mi c trung bình cĩ đn vài trăm Cercariae và thi gian phát trin trung bình trong cơ th c khong t 5 đn 10 tun. Nu điu kin bt li Cercariae s ký sinh trong cơ th c nhiu tháng. khi ri cơ th c và bơi t do trong nưc, mt phn Cercariae bám đưc vào thc vt thy sinh và tit ra cht nhy to kén Metacercariae ch cơ hi xâm nhp vào cơ th vt ch. Hình 7: c Limnaea sp.
24. 15 Metacercariae xâm nhp vào cơ th bị theo thc ăn, nưc ung, vào đn d dày lp kén đưc gii phĩng. Ti tá tràng, u trùng xuyên qua vách rut vào xoang bng ri đn gan, cũng cĩ th u trùng vào tĩnh mch ca và đn gan. Con đưng u trùng xuyên qua vách rut vào xoang bng ri đn gan rt nhanh, sau khi cm nhim metacercaria sau 24 gi ngưi ta thy cĩ nhiu sán non trong bng. Con đưng u trùng vào tĩnh mch ca và đn gan mt nhiu thi gian hơn và cũng gây ra nguy cơ sán ký sinh lc ch, cĩ trưng hp sán non đn hch lâm ba, đn lách, t chc dưi da, phi. T xoang bng sán non di hành vào nhu mơ gan và ký sinh trong gan, sau khong 6 tun sán tìm đn ký sinh ng dn mt và đ trng. 1.3.4. Sinh bnh hc, triu chng, bnh tích ca bnh sán lá gan 1.3.4.1. Sinh bnh hc Trong khi di hành sán non phá hy t chc gan, trên mơ gan xut hin các t bào quá trình viêm, hình thành nhng t chc so, vy và đc t ca sán tác đng gây viêm, tn thương niêm mc túi mt. Do nhng bin đi thối hĩa, niêm mc cĩ nhng si photphat, canxi, ma giê hình thành trong lịng ng dn và cha nhiu dch đc, xám bn cĩ màu hơi xanh. Viêm mãn tính ng dn mt làm tăng sinh, thối hĩa t chc. Tn thương ca t chc gan gây tràn dch phù nưc quanh t chc gan, cơ th vt ch b thiu máu là do kh năng s dng máu t nuơi dưng ca ký sinh trùng (mi SLG th mi ngày ly ít nht 0,2 ml máu). Sán non dùng dinh dưng bng t bào ca t chc gan vt ch, sán trưng thành dùng dinh dưng bng máu vt ch. Đc t ca ký sinh gây ra ri lon chuyn hĩa các cht. Kháng nguyên sinh ra t ký sinh vt làm sn sinh kháng th trong máu, bch cu ái toan tăng,
25. 16 quá trình d ng dn đn nhng ri lon trao đi cht. Quá trình nhim đc tồn thân gây ri lon cơ năng ca rut, d dày dn đn ri lon tiêu hĩa, thiu cht dinh dưng. Tn thương và ri lon chuyn hĩa gim sc đ kháng ca vt ch, to điu kin cho vi trùng xâm nhp, phát trin và gây bnh k phát. Ký sinh lc ch là hin tưng thưng xy ra trên nhĩm ký ch tm thi hoc ký ch khơng thưng xuyên ca sán lá gan, ngồi nhng triu chng kinh đin t chc gan mt cịn cĩ nhng triu chng các cơ quan khác. Hi chng Hazouln khi SLG ký sinh ngay ti vùng hu hng gây đau, phù n, loét chy máu đưng hơ hp, kích thích nga hng, ho khơng xác đnh rõ nguyên nhân. C F.hepatica và F. gigantica đu cĩ th gây ra hi chng này. 1.3.4.2. Triu chng Th cp tính: din ra giai đon đu b nhim, u trùng di hành xâm nhp vào nhu mơ gan con vt đau vùng bng, cĩ biu hin thiu máu, cĩ mt s trưng hp st. Nu bị nuơi thiu dinh dưng, chăm sĩc kém, triu chng cp tính rõ hơn, con vt cĩ th cht do thiu máu, trúng đc, suy yu nhanh, kém ăn, hồng đn, tiêu chy, xy thai. Bê t 7 tháng đn 15 tháng tui cĩ biu hin st, đau bng, chống do thiu máu, con vt ăn ít hoc b ăn khơng đin hình, nơn, đau bng co tht, gim vn đng. Triu chng mãn tính: Th mãn tính din ra sau th cp tính sau t 6 tun đn 8 tun. Bị gim trng, hồng đn, gan to, thiu cht, bị tiêu hĩa khơng n đnh, tiêu chy xen k táo bĩn hoc tiêu chy mãn tính, ri lon điu tit thân nhit, chc năng gan gim, đc t ca ký sinh trùng gây ri lon thn kinh và các cơ ch điu
26. 17 hịa cht ngoi tit, phn ng viêm thưng thy trên niêm mc ng mt, niêm mc rut. 1.3.4.3. Bnh tích Bnh tích thy rõ là hình thái ca gan khác thưng, sưng to, cĩ nhiu u ,b mt gan khơng đu, cĩ sán lá ký sinh trong ng mt, trong ng gan khi m khám, ngồi ra mt s trưng hp cĩ th thy sán lá gan trong phi, lách, mơ liên kt, t chc dưi da. Bnh tích gan phì đi, màu nâu sm, dưi v gan cĩ a nưc, trên b mt gan nhng tn thương dng vt ngon ngoèo là đưng di hành ca sán, trưng hp sán non khơng đn đưc ng mt cht và đĩng kén to nên nhng u nh màu xám nâu, nu cĩ nhim trùng s cĩ màu nht hơn hoc b xơ hĩa. Bnh tích ng mt rõ hơn khi cĩ sán lá ký sinh, ng dn mt dy lên cha nhiu dch đc màu nâu, ng dn mt và túi mt giãn ra sưng to khác thưng bên trong dch mt màu nht hoc đ hng, sau niêm mc túi mt dày lên, cĩ nhiu dch viêm đ nâu. Cung mt cng ng dn mt hp, dch mt ln cn. Trưng hp bị nhim nhiu sán lá gan dch xoang bng, xoang bao tim, xoang ngc nhiu hơn, cĩ màu và mùi khác bit, cơ vân xám nht và nhão. 1.3.5. Chn đốn , phịng bnh, điu tr bnh sán lá gan 1.3.5.1. Chn đốn bnh SLG Chn đốn dch t hc: vùng cĩ đng c ngp nưc, bãi sình ly, hoc nơi nhiu rung lúa nưc thun li cho c là ký ch trung gian phát trin, mơi trưng chăn th ơ nhim ngun phân tươi, chăm sĩc chưa đm bo k thut như thiu thc ăn, cơng tác đnh kỳ phịng bnh, chn đốn điu tr bnh kp thi.
27. 18 Chn đốn lâm sàng: da vào triu chng đin hình ca bnh như bị gy yu, cơ bp nhão, tiêu chãy mãn tính, da khơ, lơng xù, lơng d rng. Da vào kt qu m khám bnh tích phi tồn din: kim tra mt và gan cĩ bin đi kích thưc, b mt gan b tn thương do sán di hành, gan b xơ hố, trong ng gan, mơ gan, trong túi mt, ng dn mt cĩ sán lá ký sinh. Chn đốn cn lâm sàng: Xét nghim phân tươi: bng phương pháp lng cn Benedek (1943). Phân ca bị nghi nhim SLG đưc ra, lc, lng cn nhiu ln bng nưc sch, trng SLG nng hơn chìm dưi đáy cc, soi kính hin vi s thy trng SLG. Phân bit trng SLG và trng sán lá d c Paraphystomum Đc đim Fasciola spp. Paramsphytomatidae Màu sc Vàng nht Xám nht Hình dng Hai đu thon đu Đu to, đu nh Kích thưc (0,0630,078)x(0,0110,0151) (0,0600,090)x(0,012 0,0190) V trng Mng hơn Dy hơn Bào t Xp kín trong trng Xp khơng kín, ri rác Xét nghim cơng thc máu: khi cơ th b nhim sán lá gan cơng thc máu s thay đi. Ch s bch cu ái toan tăng cao, Albimin gim, Globulin tăng. Các ch s bch cu ái toan tăng, albumin gim cũng gp trong các trưng hp bnh lý nhim trùng khác, vì vy ch s này cĩ tính cht tham kho và dùng kt hp đ chn đốn. 1.3.5.2. Phịng bnh, điu tr bnh SLG * Phịng bnh:
28. 19 Đnh kỳ ty sán lá gan cho bị nuơi đ loi tr mm bnh, hn ch c phát trin bng các bin pháp sinh hc (nuơi vt, phơi i rung đng) hoc phun các loi hĩa cht dit c trên bãi chăn th. Chăn th luân phiên trên đng c, kim sốt ngun phân bị tươi, phân hu cơ trưc khi bĩn trên đng rung, thốt nưc vũng ao tù, nuơi nht xen k. Bo v ngun nưc sch, trng c làm thc ăn cho bị. * Điu tr bnh: Thuc đưc dùng điu tr SLG ch yu là: a) CCl 4 (Tetracloruacacbon)[4]: là thuc đưc s dng đưng ung ph bin, liu dùng 4g6g /100 kg.P, hn hp vi du farafin t l ½ hoc tht vào thc qun, hiu lc điu tr trung bình đt trên 75% nhưng thuc rt đc. HetolHoechst [4]: S dng t năm 1960, liu dùng 136mg/kg P đưng cho ung, hiu lc trung bình đt 31,4% . Hexaclorofen [4]: dùng tiêm dưi da hay cho ung, liu dùng trung bình 17mg/kgP, bị cái cha trên 7 tháng khơng dùng thuc đưc, hiu lc điu tr đt trên 70%. Liu gây đc trên 20 mg/kgP xut hin rõ ràng hơn nhưng liu này tác dng vi c sán non 34 tun tui, thuc đưc đ ngh dùng đ điu tr cá th b) HANDERTILB: Do Vit Nam sn xut. Đĩng gĩi: Hp 20 viên nén màu hng. + Thành phn: Triclabendazol: 300 mg. Albendazol: 300 mg. * Triclabendazole: [12], [17] Cơ ch tác dng : Tham gia vào quá trình oxihĩa đ các sulfone tng hp sulfoxide, chúng gn kt vi tubulinimpairing cơ ch vn chuyn ni bào và ngăn chn tng hp protein ca t bào.
29. 20 Thuc cĩ tác dng tt lên sán giai đon trưc trưng thành. Cách dùng: Cho ung, liu dùng 35 mg/kgP. * Albendazol: [4], [17]. tên khác: Fasxinex, Egaten (Novatis). Cơ ch tác dng : Thuc đưc hp thu nhanh hơn vi cht béo, 95% thuc đưc thi qua phân, mt s ít thi qua nưc tiu, dng chuyn hĩa ch yu tr thành albendazole sulfoxid vn cịn nguyên tác dng dưc lý. Thuc gn vào các colchicine ca tubulin do đĩ c ch tng hp microtubules, t bào mt microtubules dn đn hp thu glucoza kém. c ch enzyme fumarate reductazse là coenzyme liên quan đn nhiu t bào, gim phn ng oxihĩa. Cĩ tác dng dit trng u trùng và giun sán trưng thành, c ch sán hp thu glucose sán thiu năng lưng bt đng ri Thuc cĩ tác dng ph cho nái sinh sn và nái tit sa nuơi con, biu hin như: ni m đay, nga, gây đau hng, nưc tiu màu sm, gim th giác. + Ch đnh: Dit sán lá gan trưng thành, liu cao hơn dit đưc c sán non đang di hành trong các nhu mơ gan ca trâu, bị. Ty sán dây, sán lá rut, giun trịn trâu, bị, dê cu. + Cách dùng: Pha vào thc ăn hoc cho ung Liu dùng 34 mg /kgP + Nhng con gy yu dung np thuc kém hơn nhng con béo. Cĩ th cĩ triu chng st nh, tăng nhp tim nhưng t phc hi sau t 12 24 h. Tránh thuc tip xúc trc tip vi ngưi s dng. + Ngưng s dng 28 ngày trưc khi khai thác sa.
30. 21 Cơng thc cu to: Triclabendazole Triclabendazole Albendazole Cơng thc : C14 H9Cl 3N2OS Cơng thc: C14 H9Cl 3N2OS HANDERTILB c) VimeFasci: + Xut x : Cơng ty Vimedim Vit Nam sn xut. + Thành phn: Rafoxanide: 10.000mg. Propylen glycol qs: 100 ml. + Cơng thc hĩa hc: C19 H11 Cl 2I2NO 3 Khi lưng phân t: 626,01. + Tên thương mi: VimeFasci. Cơng thc cu to: Rafoxanide + Đĩng gĩi: chai 50 ml, chai 100ml + Ch đnh: Đc tr bnh sán lá gan do Fasciola gây ra, ngồi ra cịn tr bnh Giun xoăn d dày rut, mt s giun trịn như: Haemonchus; Bunostomum; Oesophagostmum; Chabertia; giịi da Oestrus ovis.
31. 22 + Cách dùng: Tiêm dưi da 1 ln duy nht lp li sau 6 tháng 1 ln, khơng tiêm quá 10ml cho 1 v trí tiêm. Liu dùng: Trâu bị: 33,5 mg/ kgP. Thuc dùng an tồn cho thú đang mang thai, cĩ mt s tài liu cơng b cĩ thuc cĩ th nh hưng đn thai giai đon 30 ngày đu và giai đon cha cui. Tai bin do tính đc ca thuc ít đưc cơng b, tác dng ph như ni mn , phù nh niêm mc, tiêu chy sau khi dùng thuc cĩ th xy ra trên bị mn cm vi thành phn ca thuc hoc la tui bê dưi 6 tháng tui. Hiu qu ca VimeFasci trên bị tơ l và bị trưng thành cao hơn bị già, trên con đc cao hơn con cái. Ngưng s dng 28 ngày trưc khi khai thác sa. d) BIOXINIL: + Xut x : Cơng ty BIO Vit Nam. Cơng ty HebeiChina sn xut. + Thành phn: Nitroxinil: 25.000mg. Exp.qsp: 100 ml. + Cơng thc hĩa hc: Cơng thc cu to: Nitroxinil C7H3IN 2O3 Khi lưng phân t: 290. + Tên thương mi: Dovanis, BIOxinil. + Tính cht vt lý: Bt mn màu vàng nâu, tan nhanh trong nưc, ít tan trong methanol. + Cơ ch tác dng: Gây tê lit hot đng ca sán, sán mt kh năng hp thu và chuyn hĩa cht dinh dưng và b cht. + Đĩng gĩi: chai 10 ml 25%, chai 100ml 25%, hoc 33% ; 66%.
32. 23 + Cách dùng: BIOxinil 25% tiêm dưi da Liu dùng: 10mg/ kg P, 6 tháng lp li 1 ln, cĩ th s dng đưc cho gia súc đang mang thai. Liu an tồn ca BIOxinil cao hơn liu dùng đn 3,5 ln, tai bin do tính đc ca thuc ít đưc cơng b, tác dng ph như ni mn, phù nh niêm mc, tiêu chy sau khi dùng thuc cĩ th xy ra rt ít trên bị mn cm hoc la tui bị dưi 6 tháng tui. Hiu qu ca BIOxinil trên bị tơ l và bị trưng thành cao hơn bị già, trên con đc cao hơn con cái . + Ngưng s dng 28 ngày trưc khi khai thác sa.
33. 24 Chương 2 ĐI TƯNG, NI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Đi tưng, đa đim và thi gian nghiên cu 2.1.1. Đi tưng nghiên cu Đàn bị, bê nuơi trong các h gia đình ti huyn Lk, tnh Đk Lk Thuc điu tr Chn 3 loi thuc s dng ph bin hin nay HANDERTILB, (Triclabendazole + Albendazole). VimeFasci, (Rafoxanide). BIOXINIL, (Nitroximil). 2.1.2. Đa đim nghiên cu Các xã Yang Tao, Bơng Krang, Đăk Liêng, Buơn Trit đi din cho các đa hình khác nhau ti huyn Lk, tnh Đk Lk. 2.1.3. Thi gian nghiên cu T tháng 12 năm 2009 đn tháng 6 năm 2010 2.2. Ni dung nghiên cu 2.2.1. T l nhim sán lá gan bị, bê nuơi ti huyn Lk tnh Đk Lk T l nhim sán lá gan bị, bê nuơi theo ging. T l nhim sán lá gan bị, bê nuơi theo tính bit. T l nhim sán lá gan bị, bê nuơi theo la tui. T l nhim sán lá gan bị, bê nuơi theo vùng chăn th. 2.2.2. Cưng đ nhim sán lá gan bị, bê nuơi ti huyn Lk tnh Đk Lk. Cưng đ nhim sán lá gan cao nht Cưng đ nhim sán lá gan thp nht 2.2.3. Triu chng, bnh tích bị, bê nhim sán lá gan ti huyn Lk tnh Đk Lk.
34. 25 2.2.3.1. Triu chng bị, bê nhim sán lá gan. Chúng tơi theo dõi ghi chép triu chng lâm sàng ca 213 bị cĩ kt qu xét nghim phân (+) tính là và thng kê tn sut th hin riêng bit tng triu chng đin hình ca bnh sán lá gan. Tồn b s bị nghiên cu khơng thy biu hin triu chng ca các bnh khác (vn ăn ung, vn đng bình thưng) 2.2.3.2. Bnh tích bị, bê nhim sán lá gan. Chúng tơi theo dõi bnh tích ca 10 bị m khám (tồn b s bị này đu nm trong danh sách nghiên cu và cĩ kt qu xét nghim phân (+) tính. 2.2.4. Hiu lc ca thuc HANDERTILB, Vimefasci và BIOXINIL điu tr sán lá gan cho bị nuơi ti huyn Lăk, tnh Đk Lk. 2.3. Phương pháp nghiên cu B trí điu tra và nghiên cu theo phương pháp chn ngu nhiên. 2.3.1. Xác đnh đa đim nghiên cu Chn theo đa hình nghiên cu. Đa hình vùng cao: Xã Yang Tao Xã Bơng Krang Đa hình vùng trũng: Xã Đăk Liêng Buơn Trit. 2.3.2. Phương pháp ly mu * Xác đnh dung lưng mu nghiên cu *.Đưc xác đnh bng cơng thc: 2 n   P 1( − P) = ≥ nc n Z α  2 n  1( − )  d và 1+ 2 N Trong đĩ: n: S lưng mu khi khơng bit tng đàn. (n > 349) P: T l nhim bnh hin hành (0.65) Z α = 1,96 1( − ) d: Sai s 5% 2
35. 26 Z: Giá tr Z mc tin cy tương ng α = 0,05 * S liu điu tra tng đàn bị ti đa đim nghiên cu. N Tng đàn (= 12.837) nc > 341 Chn ngu nhiên theo các h nuơi bị chúng tơi thu đưc s lưng mu như sau: S mu chn Đa đim Tng đàn S h S lưng STT nghiên cu Bị nuơi bị Mu (Xã) (con) (h) (con) 1 Yang Tao 2106 30 116 2 Đk Liêng 2109 28 116 3 Buơn Trit 761 11 42 4 Bơng Krang 2210 31 123 Tng cng 7186 397 Bị đưc chn theo 3 la tui: Bị trên 30 tháng tui: Bị sinh sn. Bị t 1230 tháng tui: Bị tơ. Bị t 3 12 tháng tui: bê (Khơng nghiên cu bê dưi 3 tháng tui) 2.3.3. Phương pháp phân tích mu Xét nghim phân (Phương pháp lng cn Benedek, (1943)) Da vào kích thưc, hình dng đc trưng ca trng SLG cĩ trong mu phân xét nghim đ xác đnh 2 trưng hp: Kt qu Kt STT xét nghim mu phân qu Kt lun 1 Cĩ trng SLG (+) tính Bị nhim SLG 2 Khơng cĩ trng SLG () tính Bị khơng nhim SLG
36. 27 2.3.4. Phương pháp m khám phi tồn din Mu thc hin: Ph tng ca bị, bê nghiên cu cĩ kt qu xét nghim mu phân (+) tính. (n=10) Phương pháp: đm tồn b s sán lá gan trong ni tng bị, bê m khám. 2.3.5. Phương pháp chn đốn triu chng, bnh tích. Triu chng lâm sàng: Thc hin trên s bị, bê nghiên cu cĩ kt qu xét nghim phân (+) tính.(n= 213) Chn đốn bnh tích : Thc hin trên s bị, bê m khám (n=10) 2.3.6. Phương pháp điu tr so sánh hiu lc ca thuc ty tr Chn bị tơ la tui như nhau và cĩ trng lưng tương đương nhau, cĩ kt qu xét nghim phân (+) tính; mi lơ ty thí nghim (n= 10). Liu dùng: + HANDERTIL B: 12 mg/kg.P + VimeFasci 10g/100ml: 3mg/kg.P + BIOXINIL 25g/100ml: 10 mg/kg.P Xác đnh hiu lc ca thuc: Thi gian kim tra phân: sau khi ty 5 ngày, 10 ngày, 15 ngày, 20 ngày. Hiu lc ca thuc ty tr da trên: T l bị điu tr khi bnh (cĩ kt qu xét nghim phân âm tính) sau thi gian dùng thuc. An tồn trong và sau khi dùng thuc. 2.4. Phương pháp x lý s liu X lý s liu bng phn mm Excell và phân tích thng kê bng phn mm Minitab.15.
37. 28 Chương 3 KT QU VÀ THO LUN 3.1. Tình hình chăn nuơi bị, bê ti ti đa đim nghiên cu qua các năm Bng 1: S lưng đàn bị, bê t năm 20072009 S TT Đa đim nghiên cu Tng s bị, bê (con) (xã) Năm 2007 Năm 2008 Năm 2009 1 Yang Tao 1938 2014 2106 2 Đk Liêng 1932 2011 2109 3 Buơn Trit 621 687 761 4 Bơng Krang 1785 1978 2210 Tng cng 6276 6690 7186 (Ngun: Trm Thú y huyn Lk) Nhn xét: Qua kt qu bng 1 cho thy: T năm 2007 đn 2009 s lưng bị, bê nuơi ti đa đim nghiên cu tăng liên tc, so vi năm 2007 năm 2008 đàn bị, bê tăng 414 con (tăng 6,60%), so vi năm 2008 năm 2009 tăng 496 con (tăng 7,41%). Kt qu bng 1 đưc trình bày qua đ th 1 8000 T l nhim (%) 7000 6000 Yang Tao 5000 Đk Liêng 4000 Buơn Trit 3000 Bơng Krang Tng cng 2000 1000 0 20071 2008 2 2009 3 Năm Đ th 1: Tình hình nuơi bị ti đa đim nghiên cu
38. 29 Đàn bị, bê nuơi ti đa đim nghiên cu tăng liên tc cho thy kh năng phát trin nuơi bị, bê cĩ nhiu trin vng. 3.2. Tình hình nhim sán lá gan bị, bê 3.2.1. Tình hình nhim SLG bị, bê theo các ging Bng 2: Tình hình nhim SLG bị, bê theo các ging Tình hình S bị, bê Kt qu nhim nghiên cu STT SLG (n) (+) tính () tính Ging bị 1 Bị lai 142 65 77 T l (%) 100,00 45,77 54,23 2 Bị ni 255 148 107 T l(%) 100,00 58,04 41,96 3 Tng cng 397 213 184 T l(%) 100,00 53,65 46,35 P = 0,019 < 0,05 P < 0,05 tc s khác bit v t l nhim sán lá gan gia các ging bị, bê lai và bị, bê ni đa đim nghiên cu là đáng k. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan các ging bị, bê lai và ging bị, bê ni ti đa đim nghiên cu bng 2 cho phép chúng tơi đi đn mt s nhn xét như sau: T l nhim sán lá gan các ging bị, bê lai (45,77%) thp hơn t l nhim sán lá gan các ging bị, bê ni (58,04%). Kt qu nghiên cu thu đưc phù hp vi kt qu nghiên cu ca Thanh Cu (1970) [1] ; Nguyn Văn Diên, Phan Quc vit (2007) [2] “ bị lai cĩ t l nhim sán lá gan thp hơn bị ni”. T l nhim sán lá gan ca các ging bị, bê lai thp hơn t l nhim sán lá gan bị, bê ni theo chúng tơi là do:
39. 30 V mc đ bin đng, đàn bị, bê ni cĩ s lưng n đnh hơn, đươc nuơi lâu hơn ti đa đim nghiên cu do hp điu kin, tp quán ca ngưi nuơi, tp tính sng trong điu kin kham kh hơn, nhiu bị, bê ni la tui sinh sn, quá trình nuơi tip xúc lâu dài vi ngun bnh nên bị, bê ni cĩ nhiu kh năng nhim sán lá gan hơn so vi các ging bị, bê lai. T l nhim sán lá gan gia các ging bị, bê lai và bị, bê ni khác bit đáng k theo chúng tơi là do: Bị, bê lai đưc đánh giá là cĩ giá tr kinh t cao hơn bị, bê ni, chúng thưng đưc nuơi trong các h gia đình cĩ s lưng đàn đơng hơn, các h này cĩ kinh nghim, k thut chăn nuơi bị, bê tt hơn, cĩ thc ăn d tr, cĩ khu vc thu dn, phân vì vy mơi trưng nuơi tương đi sch. Bị, bê ni đưc nuơi ph bin trong các h gia đình vi tp quán nuơi th rơng truyn thng, mc đ coi trng quan tâm, bo v, chăm sĩc cho bị, bê ni ít hơn, mơi trưng nuơi kém v sinh hơn. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan các ging bị, bê lai và ging bị, bê ni ti đa đim nghiên cu bng 2 đưc chúng tơi trình bày qua biu đ 1 T l nhim (%) 54.79 55 54.5 54 53.5 Các ging lai 53 52.06 Ging ni 52.5 52 51.5 51 50.5 1 Biu đ 1: T l nhim sán lá gan bị, bê theo các ging
40. 31 3.2.2. Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo tính bit Bng 3: Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo tính bit Tình hình S bị nghiên Kt qu STT nhim cu SLG (n) (+) tính () tính Tính bit 1 Bị đc 150 73 77 T l (%) 100,00 48,67 51,33 2 Bị cái 247 140 107 T l(%) 100,00 56,68 43,32 3 Tng cng 397 213 184 T l (%) 100,00 53,65 46,35 P = 0,121 > 0,05 P > 0,05 tc s khác bit v t l nhim sán lá gan gia bị, bê đc và bị, bê cái đa đim nghiên cu là khơng đáng k. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị, bê theo tính bit bị, bê cái và bị, bê đc ti đa đim nghiên cu bng 3 cho phép chúng tơi đi đn mt s nhn xét như sau: T l nhim sán lá gan bị, bê đc (48,67%) t l nhim sán lá gan bị, bê cái (56,68%). Kt qu nghiên cu thu đưc phù hp vi cơng b ca Davtjan, 1962 (do Sulc và Dikov, 1964 dn) [4] “T l nhim sán lá gan bị cái cao hơn bị đc” Tuy nhiên s khác bit t l nhim gia bị, bê đc và bị, bê cái là khơng đáng k, theo chúng tơi là do. Sinh lý sinh trưng và phát dc ca bị theo giai đon tuân theo mt quy lut chung, quy lut y chu tác đng nh hưng rt ln t yu t di truyn ca ging, lồi, và điu kin dinh dưng. S thay đi sinh lý ca bị do
41. 32 tính bit ch mang tính cht thi đim, vì vy trong sut quá trình sng các nguy cơ nhim bnh là như nhau. Cơ cu đàn bị, bê nuơi cĩ t l bị, bê đc và bị, bê cái tương đi n đnh. Bị, bê đc và bị, bê cái cùng chung điu kin chăn th và cùng chu s tác đng bt li ca mơi trưng nuơi trong đĩ cĩ điu kin dch t bnh sán lá gan. Bị, bê đc và bị, bê cái cùng nhn đưc mc đ v sinh chăm sĩc sc khe tương t nhau vì vy bị, bê đc và bị, bê cái cĩ nguy cơ b nhim các bnh là như nhau. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị, bê theo tính bit ti đa đim nghiên cu bng 3 đưc chúng tơi trình bày qua biu đ 2. T l nhm (%) 58.62 60 46.25 50 40 Tính bit đc 30 Tính bit cái 20 10 0 1 Biu đ 2: T l nhim sán lá gan bị, bê theo tính bit
42. 33 3.2.3. Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo các la tui Bng 4: Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo la tui Tình hình S bị, bê Kt qu STT nhim Nghiên La tui SLG cu (tháng) (n) (+) () 1 > 30 193 125 68 T l (%) 100,00 64,77 35,23 2 1230 120 60 60 T l (%) 100,00 50,00 50,00 3 312 84 28 56 T l (%) 100,00 33,33 66,67 4 Tng cng 397 213 184 T l (%) 100,00 53,65 46,35 P = 0,000 < 0,05 P < 0,05 tc là s khác bit v t l nhim sán lá gan bị gia các la tui bị sinh sn, bị tơ, bê là đáng k. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị theo la tui ti đa đim nghiên cu bng 4 cho phép chúng tơi đi đn mt s nhn xét như sau: T l nhim sán lá gan bị tăng dn theo la tui: t l nhim sán lá gan bê (33,33%), bị tơ (50%), bị sinh sn (64,77%). Kt qu nghiên cu phù hp vi kt qu nghiên cu ca Đ Đc Ngái, Phm Văn Lc, Nguyn Văn Đc, Phm Ngc Doanh, Nguyn Văn Hà, Nguyn Th Minh (2006), ti vùng trũng huyn Lk và Buơn Đơn “T l bị nhim SLG la tui dưi 3 năm tui thp hơn bị trên 3 năm tui” T l nhim sán lá gan bị ti đa đim nghiên cu tăng dn theo la tui theo chúng tơi là do:
43. 34 Bê dưi 12 tháng tui s dng thc ăn ch yu là t sa m, vì vy kh năng lây nhim u trùng sán Metacercaria t thân c ngp nưc đn bê là rt ít. Khi bê cịn nh, bê thưng b nuơi nht, ch đ chăm sĩc cho bê cũng đưc quan tâm hơn nên sc khe bê đưc đm bo hơn kh năng nhim bnh thp. La tui ca bê ngn nên thi gian tip xúc ca bê vi mm bnh sán lá gan chưa dài, t l nhim sán lá gan thp. Bị tơ la tui cao hơn bê nhưng thp hơn bị sinh sn nên thi gian và cơ hi tip xúc vi mm bnh sán lá gan dài hơn bê, ngn hơn bị sinh sn. vì vy kh năng nhim bnh sán lá gan ca bị tơ cao hơn bê nhưng thp hơn bị sinh sn. Bị tơ cĩ kh năng tìm thc ăn nhanh hơn bị sinh sn, chng loi thc ăn đa dng hơn, chúng ít khi ăn nhng thân c già ngp trong nưc nên kh năng b nhim u trùng Metacercaria cũng thp hơn. Bị sinh sn cĩ đ tui cao nht, thi gian tip xúc vi mm bnh dài, cơ hi sơ nhim và tái nhim xày ra nhiu ln làm gim sc kháng bnh ca bị vi sán lá gan, vì vy bị sinh sn cĩ t l nhim sán lá gan cao hơn. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị theo la tui ti đa đim nghiên cu bng 4 đưc chúng tơi trình bày qua đ th 2
44. 35 70 T l nhim (%) 60 50 40 30 20 La tui (tháng) 10 0 10 20 30 1 2 3 Đ th 2: T l nhim sán lá gan bị theo la tui 3.2.4. Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo các vùng chăn th Bng 5: Tình hình nhim sán lá gan bị, bê theo các vùng chăn th Tình hình S bị, bê Kt qu STT nhim Nghiên Vùng SLG cu (+) tính () tính chăn th (n) 1 Vùng cao 239 126 113 T l (%) 100,00 52,72 47,28 2 Vùng trũng 158 87 71 T l(%) 100,00 55,06 44,94 3 Tng cng 397 213 184 T l (%) 100,00 53,65 46,35 P = 0,647 > 0,05 P = 0,647 > 0,05 tc là s khác bit t l nhim sán lá gan bị, bê ti các vùng chăn th khơng đáng k. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị theo vùng chăn th ti đa đim nghiên cu bng 5 cho phép chúng tơi đi đn mt s nhn xét sau:
45. 36 Ti 2 vùng chăn th, vùng cao t l nhim sán lá gan bị, bê là: 52,72%; vùng trũng t l nhim sán lá gan bị, bê là: 55,06%; T l nhim sán lá gan bị, bê ca cùng trũng và vùng cao khác bit là khơng đáng k theo chúng tơi do: Huyn Lk là nơi tp trung nhiu sơng sui, ao h. Xét v đa hình, tuy cĩ nhng vùng cĩ bình đ cao và vùng cĩ bình đ thp hơn nhưng mc đ chênh lch v đ cao là chưa đ đ to ra mơi trưng sng khác bit nh hưng đn điu kin dch t ca bnh sán lá gan. Gia mùa mưa, cĩ thi đim huyn Lk b lt cc b, thi gian kéo dài cĩ khi đn 2 tun, din tích mt nưc dâng cao ph kín c mt vùng rng ln, đây là điu kin đ c và u trùng sán lá gan phát tán đn c nhng vùng cao. Tp quán nuơi bị và s dng phân chung trong trng trt ti 2 vùng chăn th vùng trũng và vùng cao cũng chưa khác bit nhiu, bơm tưi nhân to cung cp nưc cho vùng cao vn duy trì đưc kh năng tn ti và phát trin ca c và u trùng sán lá gan trong mùa khơ. Kt qu nghiên cu t l nhim sán lá gan bị, bê theo vùng chăn th ti đa đim nghiên cu bng 5 đưc chúng tơi trình bày qua biu đ 3. T l nhim (%) 55.06 Vùng cao Vùng trũng 52.72 Biu đ 3: Tình hình nhim SLG bị, bê theo các vùng chăn th
46. 37 3.2.5. Kt qu nghiên cu cưng đ nhim SLG bị, bê Bng 6: Cưng đ nhim SLG thp nht và cao nht bị các la tui STT La tui (n) Cưng đ nhim Bị nghiên cu MinMax 1 (Trên 30 tháng tui) 3 42 64 Bị sinh sn 2 (T 1230 tháng tui) 4 28 37 Bị tơ 3 (T 412 tháng tui) 3 19 25 Bê Kt hp theo dõi và kim tra ni tng bị lị m, cưng đ nhim sán lá gan trên bị, bê các la tui th hin qua bng 6 cho phép chúng tơi cĩ mt s nhn xét như sau: La tui càng cao cưng đ nhim sán lá gan càng nhiu Bê t 412 tháng tui s lưng nhim sán lá gan thp nht là 19 con sán, cưng đ nhim cao nht là 25 con sán. Bị tơ s lưng nhim sán lá gan thp nht là 28 con sán, cưng đ nhim cao nht là 37 con sán. Bị sinh sn s lưng nhim sán lá gan thp nht là 42 con sán, cưng đ nhim cao nht là 64 con sán. Cưng đ nhim sán lá gan ln đu to điu kin thun li đ tip tc bi nhim các ln tip theo do sc khe ca bị sau ln nhim th nht đã b gim, h tiêu hĩa, gan, mt đã b tn thương. La tui bị càng cao thì kh năng b bi nhim sán lá gan càng cao, do đĩ cưng đ nhim sán lá gan cũng tăng dn theo la tui. Kt qu kho sát cưng đ nhim sán lá gan bị, bê ti đa đim nghiên cu thp hơn so vi kt qu kho sát ca Đ Trng Minh 1999.[13] ti Đng Nai, Thành ph H chí Minh, cưng đ nhim sán lá gan bị t 12
47. 38 đn 155 sán. Ca Phan Quc Vit 2007 [21] kho sát ti huyn Krơng Ana tnh Đk Lk, cưng đ nhim sán lá gan t 5 112 con. Cưng đ nhim sán lá gan bị, bê ti đa đim nghiên cu thp hơn các vùng khác theo chúng tơi là do cĩ s khác bit v: Đa đim nghiên cu Thi gian nghiên cu Điu kin dch t bnh khác nhau nên cưng đ nhim sán lá gan bị khác nhau. 3.3. Triu chng, bnh tích ca bị, bê b nhim sán lá gan 3.3.1. Triu chng ca bị, bê nhim sán lá gan. Bng 7: Triu chng bị, bê b nhim sán lá gan ti huyn Lk. La tui bị (tháng) (> 30) (1230) (312) STT Triu chng n=125 n=60 n= 28 SL T l SL T l SL T l (con) (%) (con) (%) (con) (%) 1 Gy, da khơ, 103 82,40 44 73,33 23 82,14 kém đàn hi. 2 Lơng xù, 96 76,80 37 61,67 11 39,29 lơng rng 3 Tiêu chy 92 73,60 38 63,33 22 78,57 mãn tính Kt qu triu chng bị, bê b nhim sán lá gan bng 7 cho thy la tui bị, bê khác nhau thì mc đ biu hin triu chng cũng khác nhau. Triu chng nhim sán lá gan theo la tui:
48. 39 Bị sinh sn: triu chng gy, da khơ, kém đàn hi biu hin nhiu nht (82,40%), triu chng lơng xù, lơng rng biu hin trung bình (76,80% ), triu chng tiêu chy mãn tính biu hin biu hin ít nht (73,60%). Bị tơ: triu chng gy, da khơ, kém đàn hi th hin biu hin nhiu nht (73,33%), triu chng lơng xù, lơng rng biu hin ít nht (61,67% ), triu chng tiêu chy mãn tính biu hin trung bình (63,33%). Bê: triu chng gy, da khơ, kém đàn hi biu hin nhiu nht (82,14%), triu chng lơng xù, lơng rng biu hin ít nht (39,29% ), triu chng tiêu chy mãn tính biu hin trung bình (78,57%). Như vy triu chng ch yu đ chn đốn nhim sán lá gan bị là: Bị sinh sn: Gy, da khơ, kém đàn hi, lơng xù, lơng rng. Bị tơ: Gy da khơ, da kém đàn hi. Bê: Gy, da khơ, da kém đàn hi, tiêu chy mãn tính. Triu chng bị nhim sán lá gan theo các la tui chúng tơi trình bày biu đ 4. T l (%) 90 80 70 60 Gy, da khơ, da kém đàn hi 50 Lơng xù, lơng rng 40 30 Tiêu chy mãn tính 20 10 0 >1 30 12-30 2 3-12 3 Tháng tui Biu đ 4: Triu chng nhim sán lá gan các la tui bị
49. 40 Hình 8: Bê nhim sán lá gan Hình 9: Bị tơ nhim sán lá gan
50. 41 Hình 10: Bị sinh sn nhim sán lá gan So sánh triu chng nhim sán lá gan bị, bê các la tui ti huyn Lk chúng tơi thy: Triu chng gy, da khơ, lơng xù, lơng d rng, biu hin rõ ràng bị sinh sn là cơ s đ chn đốn bnh. Triu chng tiêu chy mãn tính biu hin ít rõ hơn dùng đ chn đốn kt hp. Triu chng gy, da khơ, lơng xù, lơng d rng, biu hin rõ ràng bị tơ là cơ s đ chn đốn bnh. Triu chng lơng xù, lơng rng, tiêu chy mãn tính biu hin ít rõ hơn dùng đ chn đốn kt hp. Triu chng gy, da khơ, lơng xù, lơng d rng và triu chng tiêu chy mãn tính biu hin rõ ràng bê là cơ s đ chn đốn bnh. Triu chng lơng xù, lơng rng biu hin ít rõ hơn dùng đ chn đốn kt hp.
51. 42 3.3.2. Bnh tích ca bị nhim sán lá gan. Bng 8: Bnh tích bị b nhim sán lá gan ti huyn Lk. La tui bị (tháng) (> 30) (1230) (312) STT Bnh tích n=3 n=4 n= 3 SL T l SL T l SL T l (con) (%) (con) (%) (con) (%) 1 Gan.1 0 0 0 0 3 100 Gan.2 0 0 3 75 1 25 Gan.3 3 100 0 0 0 0 2 Mt.1 0 0 1 25 3 100 Mt.2 3 100 3 75 0 0 Chú thích bnh tích vit tt trong bng 8 Gan. 1: Gan sưng, b mt gan bĩng, đu Gan. 2: Gan sưng, b mt bin dng, cĩ áp xe Gan. 3: Gan sưng, b mt bin dng, nhiu u áp xe cĩ si Mt.1: Mt giãn to, thành túi mt mng, dch mt lng, màu đc trưng Mt.2: Mt teo li, thành túi mt dày, ng dn mt dày lên, dch mt đc, màu đen ln cn Kt qu nghiên quan sát ni tng ca bị nhim sán lá gan cho thy bnh tích bin đi ch yu trên gan và mt, cĩ các bnh tích sau. Cưng đ nhim: tng s t 1925 sán: gan sưng, b mt gan chưa bin dng, mt giãn to, chiu dch mt lng, dch mt cĩ màu đc trưng.
52. 43 Cưng đ nhim: tng s t 26 37 sán: gan sưng, b mt gan bin dng, cĩ u áp xe, ng dn mt dy lên, thành túi mt dy lên, dch mt đc, dch mt cĩ màu nâu đen sánh, mùi hơi. Hình 11: Gan sưng, b mt gan bĩng, đu Hình 12: B mt gan bin dng, cĩ nhiu áp xe
53. 44 Hình 13: Túi mt giãn to, dch mt lỗng Hình 14: ng dn mt dy lên, thành túi mt dy lên, dch mt đc, mùi hơi
54. 45 3.4. Hiu lc điu tr ca thuc HANDERTILB; VimeFasci; BIOXINIL Bng 9: Hiu lc điu tr ca thuc HANDERTILB; VimeFasci; BIOXINIL Liu S Hiu qu điu tr (%) Tên Đưng STT dùng Con đưa 5 10 20 thuc 15 mg/kgP (n) thuc ngày ngày ngày ngày 1 HANDERTILB 12 10 Ung 60,00 70,00 90,00 100,00 Triclabendazole 300mg Albendazole 300mg 2 VimeFasci 3,3 10 Tiêm 60,00 80,00 90,00 100,00 Rafoxanide 10% 3 BIOXINIL 10 10 Tiêm 70,00 90,00 100,00 100,00 Nitroxinil 25% Kt qu nghiên cu hiu lc điu tr sán lá gan ca thuc HAN DERTILB; VimeFasci; BIOXINIL qua bng 9 cho phép chúng tơi đi đn mt s nhn xét như sau: Hiu lc điu tr ca các loi thuc HANDERTILB; VimeFasci; BIOXINIL cho bị b nhim sán lá gan khác nhau. BIOXINIL dùng liu 10mg/kgP đưng tiêm cĩ hiu lc cao nht, hiu qu điu tr sau 5 ngày đt 70%, sau 10 ngày đt 90%, sau 15 ngày điu tr hồn tồn khi bnh. VimeFasci dùng liu 3mg/kgP đưng tiêm cĩ hiu lc trung bình, hiu qu điu tr sau 5 ngày đt 60%, sau 10 ngày đt 80%, sau 15 ngày đt 90%, sau 20 ngày điu tr hồn tồn khi bnh. HANDERTILB 12 mg/kgP đưng ung cĩ tác dng dit sán lá gan chm nht, hiu qu điu tr sau 5 ngày đt 60%, sau 10 ngày đt 70%, sau 15
55. 46 ngày đt 90%, sau 20 ngày điu tr hồn tồn khi bnh. Tồn b các trưng hp điu tr thí nghim khơng thy xut hin các triu chng như mt thăng bng thn kinh, run cơ, nơn, phn ng cc b v trí tiêm Kt qu thu đưc như trên theo chúng tơi là do: Thành phn, tính cht ca các loi thuc khác nhau cĩ liên quan đn kh năng hp thu thuc ca bị nhim sán lá gan. Ngồi ra hiu lc điu tr sán lá gan cịn ph thuc vào các yu t khác như đưng dn thuc, tác dng ph ca thuc, kh năng kháng thuc ca sán lá gan. Kt qu xác đnh hiu lc ca thuc HANDERTILB; VimeFasci; BIOXINIL điu tr sán lá gan ti đa đim nghiên cu đưc chúng tơi trình bày qua đ th 3. T l khi bnh (%) 120 100 80 HANDERTILB 60 VimeFasci BIOXINIL 40 20 Th i gian (ngày) 0 1 2 3 4 5 10 15 20 Đ th 3: Hiu lc điu tr sán lá gan ca NITROXINIL,VimeFasci, HANDERTILB 3.5. Đ xut bin pháp phịng tr bnh sán lá gan bị nuơi ti huyn Lăk 3.5.1. Phịng bnh
56. 47 Căn c vào các kt qu nghiên chúng tơi đ xut nhng bin pháp phịng bnh sán lá gan cho bị nuơi ti huyn Lk, tnh Đk Lk như sau: Tăng cưng cơng tác truyên truyn, khuyn nơng vn đng bà con áp dng mơ hình nuơi bị cĩ chung nht, làm h cha phân đ x lý. Thưng xuyên v sinh mơi trưng sng, mơi trưng chăn th gia súc bng cách phát quang b bi, lp h đng nưc bn, đào h cha nưc thi. Đnh kỳ ty sán lá gan hàng năm cho bị nuơi vào các thi đim như sau: Ln 1: T tháng 2 đn tháng 3 Ln 2: T tháng 10 đn tháng 11 Đi vi bị sinh sn ty đnh kỳ tt nht vào thi đim sau khi đ 12 tháng. Thuc la chn là BIOXINIL. Cơng tác kim sốt git m cn thit thng kê li nhng trưng hp phát hin bnh, x lý ni tng cĩ nhim sán lá gan đ hn ch phát tán trng sán ra mơi trưng. Tăng cưng cơng tác v sinh tiêu đc bng thuc sát trùng, hưng dn cơng tác khuyn nơng v k thut nuơi bị như trng cây thc ăn cho bị, ch bin, s dng rơm, cây chui, cây thy đu làm thc ăn cho bị. Dùng các bin pháp sinh hc nhm khng ch c và u trùng sán lá gan phát trin như nuơi vt xen canh, nuơi cá, ci to rung đng bng các bin pháp phơi, cày i, bĩn vơi, bĩn phân đã hoai. S dng các loi thuc sinh hc trong nơng nghip. 3.5.2. Bin pháp điu tr bnh S dng thuc điu tr BIOXINIL đ điu tr sán lá gan cho bị. Cách dùng: Liu dùng: 10mg/kg P Đưng dn: Tiêm dưi da.
57. 48 Cơng tác h lý: trong thi gian điu tr nên nht bị 12 ngày, cung cp đ ăn thc và nưc ung, theo dõi nhng biu hin khác thưng xy ra như kích ng v trí tiêm, biu hin ng đc thuc (nu cĩ). Sau khi điu tr nâng cao sc khe cho bị bng các loi thuc như B.complex.C, Multivita, Beta.Glucan. Ch đ chăn th cn quan tâm hơn đn mc đ v sinh ca ngun nưc, bãi chăn, cn thit ct c vùng ngp nưc, x lý bng cách ra hoc phơi héo trưc khi cho bị ăn. S dng đá lim, thc ăn tinh bt như cám go, bt ngơ đ nâng cao sc khe cho bị nuơi.
58. 49 Chương 4 KT LUN VÀ Đ NGH 4.1. Kt lun Trong thi gian t tháng 12 năm 2009 đn tháng 6 năm 2010 nghiên cu tình hình nhim SLG bị ti huyn Lk, tnh Đk Lk chúng tơi cĩ mt s kt lun như sau: 1. Bị nuơi ti huyn Lăk tnh Đk Lk nhim sán lá gan vi t l là 53,65%, Trong đĩ: T l nhim sán lá gan theo ging: Bị lai 45,77%; bị ni 58,04%. T l nhim sán lá gan theo tính bit: Bị đc (48,67%), bị cái (56,68%). T l nhim sán lá gan theo la tui : Bị sinh sn (64,77%); bị tơ (50,00%); bê (33,33%). T l nhim sán lá gan theo vùng chăn th: vùng cao 52,72%; vùng trũng 55,06%. 2.Cưng đ nhim sán lá gan bị là: Cưng đ nhim Max: 64 sán/bị. Cưng đ nhim min : 19 sán/bị. 3. Bị nhim SLG ti huyn Lk, tnh Đk Lk cĩ mt s triu chng, bnh tích như sau: * Triu chng: Bị sinh sn: Gy, da khơ, da kém đàn hi, lơng xù, lơng rng. Bị tơ: Gy, da khơ, da kém đàn hi, tiêu chy mãn tính. Bê: gy, da khơ, da kém đàn hi, tiêu chy mãn tính * Bnh tích: Bị sinh sn: Gan sưng, b mt gan bin dng, nhiu áp xe, ng dn mt, thành túi mt dy lên, dch mt đc, cĩ nhiu sán ký sinh.
59. 50 Bị tơ: Gan sưng, b mt gan bin dng, cĩ áp xe, ng dn mt dy lên, thành túi mt dy lên, dch mt đc, cĩ nhiu sán ký sinh. Bê: Gan sưng, b mt gan chưa bin dng, túi mt giãn to, dch mt, cĩ sán ký sinh. 4. Hiu lc điu tr sán lá gan bị cao nht đt 100% ngày th 15 là BIOXINIL 25%, đưng tiêm, liu dùng 10mg/kgP. 4.2. Đ ngh Đ ngh nghiên cu sâu hơn v quy lut nhim SLG theo mùa, vai trị ca c ký ch trung gian đ cĩ cơ s vng chc hơn xây dng bin pháp phịng tr bnh SLG hiu qu cao cho bị. Tuyên truyn, hưng dn thay đi mt s tp quán nuơi bị theo hưng v sinh mơi trưng, trng c làm thc ăn, s dng rơm khơ, kim sốt và x lý phân hu cơ đ hn ch phát tán mm bnh SLG. Ch đng ph bin thơng tin v SLG và tác hi ca SLG đi vi sc khe con ngưi, nâng cao hiu qu s dng thuc sát trùng, ty SLG đnh kỳ cho bị. Hưng dn các bin pháp canh tác như phơi i rung cày, bĩn vơi, bĩn phân đã hoai , nuơi vt, nuơi cá xen canh đ dit c và su trùng sán lá gan. Thưng xuyên theo dõi chn đốn nhim SLG cho bị đ cĩ phương án phịng bnh, điu tr bnh hiu qu. S dng BIOXINIL ty SLG đnh kỳ cho bị nuơi vào 2 thi đim trong năm.(tháng 10 11 và tháng 45).
60. 51 TÀI LIU THAM KHO TÊN VIT NAM [1]. Phùng Quc Chưng, Nguyn Văn Diên “Mt s đc đim ca bnh sán lá gan ca trâu bị vùng Tây Nguyên ”. Tp chí Thú y Thc hành s 447. [2]. Nguyn Văn Diên “Bài ging ký sinh trùng và bnh ký sinh trùng ”. Trưng Đi hc Tây Nguyên. 1999. [3]. Nguyn Văn Diên, Phan Lc, Phm S Lăng “ Mt s kt qu nghiên cu khoa hc phát trin nơng nghip và nơng thơn Tây Nguyên ” NXB Nơng NghipHà Ni. 2004. [4].J.Drozdz, A. Malczewski – “Ni ký sinh vt và bnh ký sinh vt ca gia súc Vit Nam” Nhà xut bn khoa hc và k thut Hà Ni, 1971, (tr: 31 53). [5]. Trn Vinh Hin, Trn Th Kim Dung, Nguyn Văn Chương “Mt s đc đim bnh hc ca sán lá gan ln và sán lá gan nh Vit Nam ”. Tp chí Y Dưc hc quân s, 9/2009 (tr: 5156). [6]. Nguyn Võ Hinh,Trung tâm phịng chng st rét ký sinh trùngcơn trùng Tha ThiênHu “c nưc ngt và bnh nhim sán lá” . 25/07/2005. (tr: 11 14). [7]. H Văn Hồng, Huỳnh Hng Quang, Huỳnh Bình Phưc, Nguyn Văn Văn “Đc đim dch t hc bnh sán lá gan ln ngưi cp nht, tng hp y văn trên th gii và vit nam (tng quan) ” tp chí Y Dưc hc quân s , 9/2009.(tr: 7481). [8]. Lương Văn Hun, Lê Hu Khương – “Ký sinh trùng và bnh ký sinh trùng gia súc, gia cm , NXB NNTP.HCM, 1977.(tr: 8896) [9]. Lê Quang Hùng 1, H Vit M 1, Võ Hưng 1, Nguyn Văn Quc 2, Đng Tt Th 3, Cao Văn Viên 4, Trn Vinh Hin 5, Trn th Kim Dung 5 và cs – “Nghiên cu đnh loi và dch t hc sán lá gan ln ti Bình Đnh ” 2002. (1)
61. 52 S Y T Bình Đnh, (2) Chi cc Thú y Bình Đnh, (3) Vin sinh thái và tài nguyên sinh vt –Hà Ni, (4) Vin y hc lâm sàng các bnh nhit đi, (5) Bơ mơn Ký sinh trùng – Đi hc y dưc Thành ph H Chí Minh. [10]. Phan Đch Lân – “Nhng nghiên cu v sán lá gan và bnh sán lá gan trên trâu bị nưc ta” . Tp san KHKT Thú y s 6.1985 (tr: 2931). [11]. Phan Đch Lân – “Bnh sán lá gan trâu bị”. Cơng trình nghiên cu KHKT Thú y năm 1978, s 6.1985 (tr: 2628). [12] Nguyn Khc Lc, Hồng Vũ Hùng, Nguyn Ngc San.Tp chí Y Dưc hc quân s ” (tr: 5657) [13]. Đ Trng Minh 1999 “ Điu tra tình hình nhim sán lá gan fasciola gigantica ca trâu bị các lị m ti Đng Nai và Thành ph H Chí Minh ”,(Tr: 5961). [14]. Đ Đc Ngái, Phm văn Lc, Nguyn Văn Đc, Phm Ngc Doanh, Nguyn Văn Hà, Nguyn Th Minh, vin sinh thái và tài nguyên sinh vt “Tp quán chăn nuơi và tình hình nhim bnh sán lá gan trâu bị tnh Đk Lk ”. KHKT Thú y s 1.2006, (tr: 2537). [15]. Trn Hng Quang“Chuyên đ Ký sinh trùng đưng rut”. 17/01/2006.(d 1314,(tr: 9). [16]. Huỳnh Hng Quang, Triu Nguyên Trung “ Sán lá gan Fasciola spp kháng thuc Triclabendazole dưi gĩc đ phân t tng hp y văn và cp nht thơng tin tng quan ” tp chí Y Dưc hc quân s .9/2009.(tr: 6673). [17]. Vũ Ngc Thúy, Tào Duy Cn – “Thuc mi và chuyên khoa”. Nhà xut bn y hc, 1991.(tr: 144). [18]. Triu Nguyên Trung và Nguyn Văn Chương “Bnh sán lá gan ln tăng cao mt s tnh min trungTây Nguyên trong đu năm 2009 và các vn đ cn đưc ưu tiên gii quyt ”. 11/6/2009.
62. 53 [19]. H Th Thun, Nguyn Ngc Phưng – “Tình hình nhim sán lá gan trâu bị các tnh phía nam và bin pháp phịng tr”. Kt qu hot đng KHKT Thú y 19751985.(tr:253264). [20]. Nguyn Văn Văn, Huỳnh Hng Quang, Triu Nguyên Trung (2009) “ Bnh sán lá gan ln Fasciola spp gây bin chng mt và chy máu đưng mt ”. Tp chí Y Dưc hc quân s 9/2009. (tr: 6265). [21]. Phan Quc Vit (2007), Lun văn tt nghip Đi hc Tây Nguyên, (tr: 55). TÊN NƯC NGỒI [22] Gatsuma.T, Y. Arakawa, M. Iwagami, Y.Honzako, U. Cahyaningsih, S.Y.Kang and S.H Hong “Molecular evidence of nartural Hybridization between Fasciola hepatica and Fasciola gigantica. Parasitol” . 2000. Int 49. (Page: 231238). [23] GhazyAA,Ab delRahman EH, Abd Elziz MM “Evaluation of ESF5 serum and milk ELISAs for diagnosis of Fasciola gigantica infection in lactating buffaloes” .11/2007. (Page: 3449). [24]. Keiser J & Utzinger J, Vennerstrom JL “Activity of artemether and OZ78 against triclabendazoleresistant Fasciola hepatica ” Trans R Soc Trop med Hyg et al. 2007. 101. (Page: 12191222). [25]. Mulcahy G & Dalton JP “Vaccines in control of liver fluke infections in ruminant curren status and prospects ”.1998. Irish Vet J51.(Page: 520525). [26]. The European Agency for the Evaluation of Medicinal Products Veterinary Medicines Evaluation UnitEMEA/MRL/452/98FINAL June 1998, “COMMITTEE FOR VETERINARY MEDICINAL PRODUCTS NITROXINIL”. [27].Semyenova,S.K,E.V, Morozo, V.A.Vasilyev,V.V Gorokhov, A.S.Moskvin, S.O.Movsessyan and A.P.Ryskov “Polymorphism of internal
63. 54 transcribed spacer 2(ITS2) sequences and genetic relationships between Fasciola hepatica and Fasciola gigantica ”. 2005. Acta Parasitol 50.(Page: 240243). [28]. Sewell “ M.M.HExprimental infestion of cattle with Fasciola gigantica, Tropical animenl health and production ”. 1952. (Page: 2). [29]. Williams and Wilkes “Parasitic Disoders: Pathology, Diagnosis and management.Baltimore ”. 1999. [30]. Mascoma và cs “Resistance of Fascilola hepatica to triclabendazole ”. Austral Vet. 1995. J72. (Page: 275276).
64. 2 B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN LÂM ĐC SƠN NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC BNH SÁN LÁ GAN BỊ TI HUYN LK, TNH ĐK LK VÀ HIU LC ĐIU TR CA MT S LOI THUC LUN VĂN THC SĨ KHOA HC NƠNG NGHIP BUƠN MA THUT, NĂM 2010
65. 3 B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO TRƯNG ĐI HC TÂY NGUYÊN LÂM ĐC SƠN NGHIÊN CU MT S ĐC ĐIM DCH T HC BNH SÁN LÁ GAN BỊ TI HUYN LK, TNH ĐK LK VÀ HIU LC ĐIU TR CA MT S LOI THUC Chuyên ngành: Thú y Mã s: 60.62.50 LUN VĂN THC SĨ KHOA HC NƠNG NGHIP NGƯI HƯNG DN KHOA HC: TS. NGUYN VĂN DIÊN BUƠN MA THUT, NĂM 2010
66. 4 PH LC I. S LIU ĐIU TRA TI HUYN LĂK 1. Tình hình s dng đt Lâm nghip. Nơng nghip, Thy sn TÌNH HÌNH S DNG ĐT LÂM NGHIP, NƠNG NGHIP, THY SN HUYN LĂK Tng Loi đt (ha) din Lâm nghip Nơng nghip, thy sn STT Xã tích Lúa 1 v Lúa 2 v Ao, h (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) 1 Bơng Krang 16459 16200 168 63 28 2 Buơn tría 902 450 65 213 174 3 Buơn Trit 2020 1350 27 322 321 4 Đăk Liêng 713 210 34 246 223 5 Đăk Nuê 6494 6340 94 35 25 6 Đăk Phơi 8865 8705 126 22 12 7 Earbin 9815 9600 167 29 19 8 Krơng Nơ 10470 10300 114 41 15 9 Liên Sơn 261 106 32 89 34 10 Nam Ka 18685 18500 89 43 53 11 Yang Tao 13842 13600 143 75 24 Tng cng 88526 85361 1059 1178 928 2. Tng đàn(Ngun: bị nuơi Phịng ti thng Huyn kê huyn Lk LkTrích báo cáo thng kê 6 tháng đu năm 2008) Tng đàn bị nuơi ti huyn Lk STT Tên xã S lưng bị (con) 1 Bơng Krang 2210 2 Buơn Tría 450 3 Buơn Trit 761 4 Đăk Liêng 2109 5 Đăk Nuê 2150 6 Đăk Phơi 550 7 Ea Rbin 426 8 Krơng Nơ 850 9 Liên Sơn 800 10 Nam Ka 425 11 Yang Tao 2106 Cng 12.837 (Ngun: Trm Thú y huyn Lk)
67. 5 3. Cơ cu đàn bị xã Yang Tao S S h TNG S. SN TƠ L BÊ TT THƠN Ký hiu nuơi bị ĐÀN Đ C Đ C Đ C 1 Juong băc YT.B1 49 215 41 68 23 22 28 33 2 Yok Duon YT.B2 52 198 35 68 18 20 25 32 3 Cuơr tak YT.B3 45 190 36 57 16 28 23 30 4 Cuơr YT.B4 124 472 72 160 42 62 59 77 5 B. Hơk YT.B5 53 184 31 63 20 15 27 28 6 Điêp YT.B6 52 180 30 62 20 19 25 24 7 Drung YT.B7 58 229 36 82 24 24 28 35 8 Năm Pá YT.B8 30 127 22 41 11 18 16 19 9 B.Krang YT.B9 46 206 38 71 23 27 21 26 10 Bơng Guơl YT.B10 25 105 20 36 14 10 14 11 Cng 534 2106 361 708 211 245 266 315 La tui 2106 1069 456 581 T l 0.5076 15.0000 0.2759 Ging 2106 Đc 838 Cái 1268 T l 0.3979 0.6021 S h nuơi 534 Bình quân 3.9 Con/h 4. Cơ cu đàn bị xã Đk Liêng S S h TNG S. SN TƠ L BÊ TT THƠN nuơi bị Ký hiu ĐÀN Đ C Đ C Đ C 1 Ranh A 61 DL.B22 297 61 98 33 39 32 34 2 Ranh B 73 DL.B23 319 56 109 36 44 33 41 3 Tơh 46 DL.B24 198 38 64 23 27 24 22 4 Yang lá .1 57 DL.B25 253 49 79 24 36 31 34 5 Yang lá.2 44 DL.B26 177 30 56 18 27 24 22 6 Yut1 41 DL.B27 138 32 41 15 18 13 19 7 Kam 42 DL.B28 156 29 55 14 20 18 20 8 Bang 28 DL.B29 111 23 35 13 14 12 14 9 M.Liêng .1 29 DL.B30 112 23 34 15 10 14 16 10 M.liêng.2 49 DL.B31 200 35 60 27 27 27 24 11 Yuta 39 DL.B32 148 28 44 21 20 16 19 Cng 509 2109 404 675 239 282 244 265 La tui 1079 521 509 T l 0.5116 0.2470 0.2413 Ging Đc 887 Cái 1222 T l 0.4206 0.5794 S h nuơi 509 Bình quân 4.1434 Con/h
68. 6 5. Cơ cu đàn bị xã Buơn Triêt S S h TNG S. SN TƠ L BÊ TT THƠN nuơi bị Ký hiu ĐÀN Đ C Đ C Đ C 1 Ung rung.1 30 BT.B33 108 18 27 19 16 15 13 2 Ung rung.2 26 BT.B34 85 12 27 11 16 8 11 3 Lach rung 47 BT.B35 171 24 55 28 22 22 20 4 Ja tu.1 39 BT.B36 187 32 58 26 22 26 23 5 Ja tu.2 26 BT.B37 97 13 29 16 14 12 13 6 Ja tu.3 30 BT.B38 113 15 43 16 13 13 13 Cng 198 761 114 239 116 103 96 93 La tui 353 219 189 T l 0.4639 0.2878 0.2484 Ging Đc 326 Cái 435 T l 0.4284 0.5716 S h nuơi 198 Bình quân 3.8434 Con/h 6. Cơ cu đàn bị xã Bơng Krang S S h TNG S. SN TƠ L BÊ nuơi TT THƠN bị Ký hiu ĐÀN Đ C Đ C Đ C 1 Ja 46 BR.B11 219 39 66 36 26 22 30 2 Hang Ja 70 BR.B12 321 43 95 51 51 36 45 3 Jang kim 49 BR.B13 177 31 50 30 25 22 19 4 Sân bay 47 BR.B14 155 23 47 20 25 18 22 5 Dar Ju 75 BR.B15 241 47 67 37 35 29 26 6 Mă 75 BR.B16 260 50 74 41 37 30 28 7 Thái 47 BR.B17 139 19 41 19 19 21 20 8 Krai 47 BR.B18 179 31 47 29 29 20 23 9 Diêo 40 BR.B19 166 29 55 23 21 20 18 10 Jơn 41 BR.B20 202 36 63 29 28 21 25 11 Srơng 29 BR.B21 151 26 46 19 21 18 21 Cng 566 2210 374 651 334 317 257 277 La tui 1025 651 534 T l 0.4638 0.2946 0.2416 Ging Đc 965 Cái 1245 T l 0.4367 0.5633 S h nuơi 556 Bình quân 3.9748 Con/h
69. 7 II. BNG TÍNH KT QU ————— 09/20/2010 10:48:13 PM ———————————————————— Tabulated statistics: Ging, Kt qu (T l nhim SLG theo ging) Using frequencies in Tn sut Rows: Ging Columns: Kt qu + All Lai 77 65 142 54.23 45.77 100.00 Ni 107 148 255 41.96 58.04 100.00 All 184 213 397 46.35 53.65 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson ChiSquare = 5.517, DF = 1, PValue = 0.019 Likelihood Ratio ChiSquare = 5.516, DF = 1, PValue = 0.019 ————— 09/20/2010 11:25:11 PM ———————————————————— Tabulated statistics: Tính bit, Kt qu (T l nhim SLG theo tính bit) Using frequencies in Tn sut Rows: Tính bit Columns: Kt qu + All Cái 107 140 247 43.32 56.68 100.00 Đc 77 73 150 51.33 48.67 100.00 All 184 213 397 46.35 53.65 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson ChiSquare = 2.410, DF = 1, PValue = 0.121 Likelihood Ratio ChiSquare = 2.409, DF = 1, PValue = 0.121
70. 8 ————— 09/21/2010 02:18:05 AM ———————————————————— Tabulated statistics: La tuơi, Kt qu (T l nhim SLG theo la tui) Using frequencies in Tn sut Rows: La tuơi Columns: Kt qu + All Bê 56 28 84 66.67 33.33 100.00 Bị SS 68 125 193 35.23 64.77 100.00 Bị tơ 60 60 120 50.00 50.00 100.00 All 184 213 397 46.35 53.65 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson ChiSquare = 24.178, DF = 2, PValue = 0.000 Likelihood Ratio ChiSquare = 24.482, DF = 2, PValue = 0.000 ————— 09/21/2010 02:02:18 AM ———————————————————— Tabulated statistics: Vùng, Kt qu (T l nhim SLG theo vùng CT) Using frequencies in Tn sut Rows: Vùng Columns: Kt qu + All Cao 113 126 239 47.28 52.72 100.00 Trũng 71 87 158 44.94 55.06 100.00 All 184 213 397 46.35 53.65 100.00 Cell Contents: Count % of Row Pearson ChiSquare = 0.210, DF = 1, PValue = 0.647 Likelihood Ratio ChiSquare = 0.210, DF = 1, PValue = 0.647